hangbuikzwijnen - Diergeneeskundig Memorandum

IN DIT NUMMER ”HANGBUIKZWIJNEN”
EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
PERIODIEK TIJDSCHRIFT
DRIEENVIJFTIGSTE
JAARGANG NO. 2,
JUNI 2006

Omslagbeeld:
Huidafwijking t.g.v. overgevoeligheid?
EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
Periodiek tijdschrift
drieenvijftigste jaargang
no. 2 - 2006 ISSN 0417 - 4631
De Stichting Diergeneeskundig Memorandum,
opgericht in 1953, stelt zich ten doel aan dierenartsen
in binnen- en buitenland voorlichting te geven
van wetenschappelijke en commerciële aard op veterinair
gebied.
Ter uitvoering van haar doelstelling is zij uitgeefster
van het tijdschrift “Diergeneeskundig Memorandum”.
De exploitatie van dit tijdschrift wordt financieel
mogelijk gemaakt in Nederland door:
Alfasan Diergeneesmiddelen B.V. te Woerden.
Boehringer Ingelheim bv te Alkmaar en
Intervet Nederland B.V. te Boxmeer
Het Tijdschrift wordt gratis beschikbaar gesteld aan
de praktiserende dierenartsen in Nederland,
Postdoctorale veterinaire studenten in Utrecht kunnen
het tegen een kleine vergoeding verkrijgen bij
het Reductiebureau. Voor anderen bestaat de mogelijkheid
zich te abonneren; de kosten van een abonnement
bedragen:
Voor Nederland 8 18,00 per jaargang.
Voor het buitenland 8 25,50 per jaargang.
Extra exemplaren of oudere uitgaven kunnen
worden besteld d.m.v. een overschrijving à 8 7,50
per exemplaar voor Nederland of 8 9,00 voor het
buitenland op een van onze rekeningen.
Redactiecommissie
J. Goudswaard, voorzitter
J. Schrooyen, secretaris
†
F. Hogerhuis (Alfasan Dierengeneesmiddelen B.V.)
R. Schippers (Boehringer Ingelheim)
J. Vernooij (Intervet Nederland)
Redactie- en Administratieadres:
Halderheiweg 11, 5282 SN Boxtel
tel.: 0411-676822
fax: 0411-671595
e-m: de.em@12move.nl
website: de-em.nl
Postbankrekening 64 70 06
BIC PSTBNL21 IBAN NL60 PSTB 0000 6470 06
Rabobank Boxtel 1688.49.674
BIC RABO NL2U IBAN NL50 RABO 0168 8496 74
Verklaring:
De Redactie en uitgeefster aanvaarden geen aansprakelijkheid
voor schade, welke- direct of indirect- het
gevolg mocht zijn van gebleken onjuistheden in de
inhoud van de in dit tijdschrift opgenomen artikelen.
Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar worden gemaakt door middel van
druk, microfilm of op welke andere wijze ook,
zonder schriftelijke toestemming van de Redactie.
Opmaak en druk: Bordat-Maxtra Boxtel

Van de Redactie
Sommige lezers zullen met enige verbazing
kennis hebben genomen van de titel van deze
DM uitgave. “Hangbuikzwijnen” zijn toch
ook “gewone” varkens? En de bij deze dieren
voorkomende ziekten zullen zich toch
niet anders manifesteren bij een minivarken
met een andere huidskleur, een groot aantal
centimeters extra retroperitoneaal vet en, als
gevolg daarvan, een volumineuze buik?
De collegae, die -ondanks dit mogelijke vooroordeel-
dit DM gaan lezen, zullen vanaf de
eerste pagina’s al tot de ontdekking komen,
dat het hangbuikzwijn toch een aparte plaats
inneemt als hobbydier, met vaak een andere
pathofysiologie dan het gewone varken.
De redactie streeft er naar om enerzijds nummers
te wijden aan orgaansystemen van de
“gewone” huisdieren, waarmee iedere collega
vrijwel dagelijks wordt geconfronteerd
en anderzijds specifieke diersoorten te laten
behandelen door specialisten, die hiermee
dagelijks werken dan wel gewerkt hebben.
Hierbij wordt dan niet alleen ingegaan op
de pathologie, de diagnostiek en de therapie
maar ook op de fysiologie, de genetica en
eventuele problemen bij de klinische diagnostiek
inclusief het hanteren van de betreffende
diersoort. Zo zijn er in de loop van de
jaren nummers verschenen over aquariumvissen,
de kalkoen, de kangoeroe, reptielen,
het konijn en zelfs-nr 6, jaargang 20, 973-
de teddybeer…….
Het hangbuikzwijn wordt niet alleen meer op
kinderboerderijen gehouden, maar ook privé
als hobbydier. U zult zich, al lezend, al snel
realiseren, dat dit “varkentje vaak anders
moet worden gewassen c.q.aangepakt” dan
het gewone varken, ook letterlijk: vangen en
optillen aan de poten leidt vaak tot dislocatie
van de heup vanwege de zwakke spierstructuur:
U bent gewaarschuwd… Afgezien van
het gegeven, dat deze dieren veelal aanzienlijk
ouder worden dan het gewone varken -
met hieraan gerelateerde pathologie- zult U
vele andere wetenswaardigheden en “tips”
voor de dierenarts in dit nummer tegenkomen.
We noemen er enkele: het ijzertekort
bij jonge biggen is vaak duidelijker dan bij
conventioneel gehouden biggen, entropion
treedt regelmatig op, hypernatriëmie kan in
verband worden gebracht met het regelmatig
voeren van zoute snacks zoals chips, huidafwijkingen
als blown coat syndroom maar ook
huidafwijkingen vanwege het te vaak wassen
door de eigenaar, specifieke intoxicaties die
te maken kunnen hebben met het feit dat de
dieren in huis worden gehouden (alcohol, antivries,
etc..) enzovoorts.
De redactie is er trots op, dat zij U dit interessante
en zeer lezenswaardige nummer hierbij
mag aanbieden. De collegae Hetty van Beers
en Annelies Nieuwenhuizen hebben, naar de
mening van de redactie, met deze DM uitgave,
een waardevolle aanvulling gegeven aan
de rij DM-standaardwerken over specifieke
diersoorten.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2

Inhoudsopgave
Hangbuikzwijnen
Van de redactie 1
Inhoudsopgave 3
De auteurs 9
Voorwoord 11
I Algemene InfoRmAtIe, HAnteRen en
klInIscH ondeRzoek 12
Het Vietnamese Hangbuikzwijn 12
Naam 12
Afstamming 12
Geschiedenis en verspreiding 12
Anatomie en fysiologie 13
Kleur 13
Huid 13
Formaat en gewicht 14
Bouw 14
Carpaalklieren 15
Digestieapparaat 15
Gebit 15
Gebitsafwijkingen 15
Bloedwaarden 15
Hanteren en fixatietechniek 15
Fixatie 17
lichamelijk onderzoek 17
Huid, beharing, hoornige structuren 17
Temperatuur 17
Pols 17
Slijmvliezen 18
Conditie 18
Jonge biggen 18
Auscultatie hart en longen 18
Fokdieren 18
Lokomotieapparaat en rug 18
Injectietechniek 18
Subcutane injecties 18
Intramusculaire injecties 18
Intraveneuze injecties 18
V. auricularis 18
V. cephalica 19
V. saphena 19
Intraperitoneale injecties 19
Pediatrisch infuus in het bot 19
Bloedafname 19
Urineafname 19
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

II HuIsVestIng, VoedIng en gedRAg 20
Huisvesting 20
Temperatuur 20
Indeling verblijf 20
Werphok 20
Omheining 20
Huisvesting in huis 20
Voeding en voedingsziekten 20
Voeding van de neonaat tot gespeende big 20
Voeding van spenen tot volwassenheid 22
Voeding van de drachtige zeug 22
Voeding van de lacterende zeug 22
Voeding van de gecastreerde beer 22
Voeding van de beer 23
Voedingsdeficienties en voedingsziekten 23
Obesitas 23
Ijzertekort bij biggen 25
Vitamine E/ Selenium tekort 25
Calcium- en fosfordeficientie 25
gedrag 25
Normaal gedrag 25
Karakter 25
Stemgeluid 26
Wroeten, vernielzucht 26
Modderbad, waterbad 26
Zindelijkheid 26
Berengedrag in huis 26
Dominantie 26
Speekselen en tandenknarsen 27
Gedragsproblemen 27
Agressief gedrag 27
Bedelgedrag 27
III VooRtplAntIng en feRtIlIteItspRoblemen 28
normale voortplanting en fertiliteit 28
Pubertijd en geslachtsrijpheid 28
Cyclus, gedrag en oestrussymptomen bij de zeug 28
Dekking 28
Dektijdstip 28
Dekmethodes 28
Drachtigheidsdiagnostiek 29
Draagtijd 29
Gedrag van de zeug rondom de partus 29
De partus 29
Aantal biggen per worp 29
Agressie van de zeug post-partum 29
Verzorging biggen 30
Spenen 30
Uitblijven partus 30
Partusinductie 30
Ongewenste dracht 30
Dystocia 30
Agalactie 30
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

fertiliteitsproblemen - niet infectieuze oorzaken 31
Dracht 31
Lactatie 31
Anatomische abnormaliteiten 31
Hormonale verstoringen 31
Nutritionele anoestrus 31
fertiliteitsproblemen - infectieuze oorzaken 31
SMEDI, enterovirussen 31
Porcine parvovirusinfectie 31
IV zIekten Ingedeeld nAAR oRgAAnsysteem /
IntoxIcAtIes 32
Aandoeningen van de huid 32
Rui, haaruitval en alopecia 32
Droge schilferige huid 32
Intertrigo 32
Zonnebrand, zonnesteek 32
Overige huidaandoeningen 33
Aandoeningen van het respiratieapparaat 33
Rhinitis 33
Necrotiserende rhinitis of ’Bullnose’ 33
Snurkers 35
Pneumonie, pleuritis 35
Aandoeningen van het circulatieapparaat 35
Moerbeihartziekte 35
Endocarditis valvularis 35
Pericarditis 35
Congenitale tricuspidalisklepdysplasie 35
Persisterende ductus Botalli 35
Bloedparasieten 35
Aandoeningen van het digestieapparaat 36
Aangeboren afwijkingen 36
Neonatale diarree 36
Diarree rond het spenen 36
Diarree bij oudere varkens 36
Maagulcera, gastritis 36
Obstipatie 37
Rectumprolaps en rectumstricturen 37
Liggingsveranderingen van het maagdarmkanaal 37
Aandoeningen van het urogenitaalapparaat 37
Vaginale uitvloeiing 37
Cystitis en nephritis 37
Tumoren 37
Hernia inguinalis, hernia umbilicalis 37
Aandoeningen bij borgen en beren 37
Cryptorchidie 37
Urethra-obstructie 37
Urineophoping en urinedruppelen 38
Balanoposthitis 38
Paraphimosis 38
Penisdeviatie 38
Penisverwondingen 38
Persistererend frenulum 38
Orchitis 38
Tumoren 38
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

Aandoeningen van het bewegingsapparaat 38
Congenitale/erfelijke afwijkingen 38
Dislocatie 39
Fracturen 39
Kreupelheid en arthritis 39
Afwijkingen aan de klauwen 39
Infectieuze kreupelheid en arthritis 39
Abcessen 41
Bursitis van het sternum 41
Tetanus 41
Osteomalacie 41
Splayleg 41
Aandoeningen van het centraal zenuwstelsel 41
Infectieuze oorzaken 41
Keukenzoutvergiftiging 41
Trilziekte 42
Hypoglycaemie 42
Epilepsie 42
Hydrocephalus 42
Anaphylactische reacties 42
Paralyse 42
Otitis media, otitis interna 42
Aandoeningen van het oog 42
Entropion 42
Ooguitvloeiing 42
Abnormale wimpers 43
Aandoeningen van het oor 43
Oormijt 43
Othaematoom 43
Intoxicaties 43
Ethyleenglycol/antivries 43
Alcohol 43
Algen 43
Chemische stoffen 43
Chocolade 44
Organofosfaat/fosforesters 44
Rodenticiden en andere bestrijdingsmiddelen 44
Zware metalen 44
Planten(delen) 44
Mycotoxinen 44
V InfectIezIekten bIj HAngbuIkzwIjnen 46
Virusziekten 46
Porcine parvovirusinfecties 46
Varkenspokken 46
Mond-en klauwzeer 46
Blaasjesziekte 46
Ziekte van Aujeszky 47
Klassieke varkenspest 47
Afrikaanse varkenspest 47
Rabies 47
Inclusion Body Rhinitis 47
Influenza 47
Transmissible gastroenteritis 47
Rotavirus 47
Porcine enterovirus infecties 47
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6

PMWS/Wegkwijnziekte 47
PRRS-virus 48
Overige virusziekten 48
bacteriële ziekten 48
Vlekziekte 48
Streptokokken 48
Stafylokokken 48
Listeriose 49
Haemophilus parasuis 49
Actinobacillus pleuropneumoniae 49
Actinobacillus suis 49
Pseudomonas aeruginosa 49
Bordetella bronchiseptica 51
Pasteurella multocida 51
Atrofische Rhinitis 51
Mycoplasma spp. 51
Clostridium perfringens type C 51
Escherichia coli 52
Salmonellosis 52
Brachyspira 52
Brucellosis 52
Leptospirosis 52
Eubacterium suis 53
Actinomyces pyogenes 53
Tuberculosis 53
Tetanus 53
parasitaire ziekten 53
Ectoparasieten 53
Endoparasieten 54
Coccidiosis 54
mycosen 54
Ringworm 54
Candidiasis 54
VI sedAtIe en AnAestHesIe 55
Anaesthesie 55
Sedatie/premedicatie 55
Algehele anaesthesie voor kortdurende ingrepen 55
Algehele anaesthesie voor langdurende ingrepen 55
Injectie-anaesthesie 55
Inhalatie-anaesthesie 55
Recovery en postoperatieve zorg 56
Post-operatieve pijnbestrijding 57
Anaesthesie bij sectio caesaria 57
Complicaties tijdens de anaesthesie 57
Euthanasie 57
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 7

VII (non-)cHIRuRgIscHe IngRepen 58
Tanden knippen bij pasgeborenen 58
Hoektanden verwijderen bij de (gecastreerde) beer 58
Pedicuren 58
Castratie 58
Cryptorchidie 59
Hernia inguinalis 59
Hernia umbilicalis 59
Ovariohysterectomie/ovariectomie 59
Sectio caesaria 59
Entropion/ Trichiasis 60
Rectumprolaps 60
Atresia ani 60
Othaematoom 60
Fractuurbehandeling 60
Opheffen urethtra-obstructie 60
Verwijdering diverticulumpreputiale 60
Paraphimosis 60
VIII VAccInAtIes 61
Ix wettelIjke Aspekten 63
bijlage I: diagnostische methoden 66
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

de auteurs
H.M.G. (Hetty) van Beers-Schreurs, PhD, DVM, specialist
Varkensgezondheid, Kienhout 3, 399 PA Houten
Afgestudeerd in 9 , daarna werkzaam bij de Universiteit Utrecht, Faculteit
der Diergeneeskunde, Vakgroep Inwendige Ziekten en Voeding,
aanvankelijk als “dierenarts-assistent”, vanaf 996 als Universitair Docent.
Gepromoveerd in 996 op het onderwerp “Changes in the function
of the large intestine of weaned piglets”. Ten behoeve van onderzoek
werden de cursussen “Stralenbeveiliging tbv gebruik Isotopen” en de
cursus “Proefdierkunde: art 9 functionaris” met succes gevolgd. Sinds
999 in het bezit van de basiskwalificatie onderwijs. Vanaf dat moment
werkzaam bij de Hoofdafdeling Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren, afd. Varken. Sinds
mei 200 werkzaam bij GD, Deventer als hoofd Varkensgezondheidszorg.
Commissiewerkzaamheden en Maatschappelijke functies:
Lid diverse commissies Fac. Diergeneeskunde o.a. “Project Eindtermen Curriculum Diergeneeskunde”
200 ; Lid Technische Commissie Varken van het Veterinair Kwaliteitsorgaan
999-200 ; Lid Algemeen Bestuur PAOD 200 – heden; Secretaris ( 999-200 ) en voorzitter
(200 -200 ) Groep Varkensgezondheidszorg van de KNMvD.
A.A. (Annelies) Nieuwenhuizen is op 27 februari 96 geboren in de
Legmeerpolder te Amstelveen en heeft haar V.W.O. diploma behaald in
9 3 op het Keizer Karel College in Amstelveen.
In 996 behaalde zij haar dierenartsexamen met differentiatie gezelschapsdieren
bij de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit
Utrecht.
Haar afstudeerscriptie “Het Vietnamese hangbuikzwijn, een varken als
hobbydier en als patiënt” was de basis voor dit Diergeneeskundig Memorandum.
Na haar afstuderen is zij op verschillende plaatsen in Nederland werkzaam
geweest als zelfstandig waarnemend dierenarts, gezelschapsdieren.
Vanaf 2000 t/m 2003 heeft ze gewerkt bij dierenartsenpraktijk Naarden (part-time), naast het
waarnemen en het moederschap van dochter Ande ( 999) en zoon Bart (2002).
Momenteel werkt ze nog steeds op flexbasis als gezelschapsdierenarts bij dierenkliniek Diemen
en is lid van het bestuur van de Agatha Snellenschool, Utrecht, de basisschool van haar
kinderen.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 9

D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 0

Voorwoord
In de Verenigde Staten van Amerika en Groot-Brittannië is het een trend om verschillende,
meestal minivarkensrassen, als gezelschapsdier te houden. Vooral Vietnamese hangbuikzwijnen
zijn populair. Ook in Nederland groeit de populariteit van (mini-)varkens als huisdier en
dierenartsen worden regelmatig geconfronteerd met vragen over deze diersoort. Deze vragen
worden gesteld aan dierenartsen werkzaam in de gezelschapsdieren, die vaak relatief weinig
ervaring hebben met varkensachtigen. Om die reden is op verzoek van de redactie van het
Diergeneeskundig Memorandum de scriptie “Het Vietnamese hangbuikzwijn; een varken als
hobbydier en als patiënt” van collega Annelies Nieuwenhuizen bewerkt en geactualiseerd.
Niet alleen voor de gezelschapsdierenpracticus biedt dit Memorandum extra informatie. Hangbuikzwijnen
vertonen soms afwijkingen die niet in een regulier handboek voor varkensziekten
terug te vinden zijn. Het doel van dit Memorandum is dan ook een naslagwerk te zijn voor alle
dierenartsen die vragen over hangbuikzwijnen krijgen.
De opzet van dit Diergeneeskundig Memorandum vertoont grote overeenkomsten met die
van een willekeurig handboek. Op 2 deelfacetten is door de auteurs gekozen voor een andere
aanpak. Met betrekking tot de diagnostische mogelijkheden voor de verschillende aandoeningen
is gekozen voor een overzichtstabel waarin aangegeven wordt welke dierlijk materiaal
onderzocht kan worden en welke tests daarvoor beschikbaar zijn. Deze tabel vindt U achter in
dit DM, als bijlage
Het therapeutisch plan is alleen in de tekst uitgewerkt voor aandoeningen van niet microbiële-
of ecto-parasitaire oorsprong. Voor de overige therapeutische plannen verwijzen we graag
naar “Guide to Veterinary Antimicrobial Therapy, th edition, 2003”, Alfasan Nederland BV,
Woerden, the Netherlands en Intervet International BV, Boxmeer, the Netherlands en naar
“Veterinary Endo- and Ectoparasitic Control Guide 200 ”, Alfasan Nederland BV, Woerden,
the Netherlands. Door deze keuze verwachten de auteurs de leesbaarheid van dit DM te verhogen.
De oorspronkelijke scriptie is bewerkt door drs. E. van Kesteren en drs. Y. van der Hall. In het
kader van hun afstudeeropdrachten aan de Faculteit der Diergeneeskunde hebben zij de tekst
geactualiseerd. Wij willen beide collegae daarvoor hartelijk danken. Wij zijn geen van beiden
meer betrokken bij de Faculteit der Diergeneeskunde, maar willen graag van de gelegenheid
gebruik maken de Faculteit te bedanken voor de ruimte die zij ons geboden heeft de basis voor
dit Memorandum te schrijven.
Dr. H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. A.A. Nieuwenhuizen
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

Hoofdstuk I:
Algemene InfoRmAtIe, HAnteRen
en klInIscH ondeRzoek
HET VIETNAMESE HANGBUIKZWIJN
Naam
Als er gesproken wordt over hangbuikzwijnen,
wordt meestal het Vietnamese hangbuikzwijn
bedoeld. Dit kleine zwartgekleurde
varken heeft in Vietnam de korte naam Í.
In de Engelstalige literatuur wordt gesproken
over ’the Vietnamese “potbellied pig”.
Afstamming
Varkens, zowel de wilde als gedomesticeerde
dieren, behoren tot de orde van de Artiodactyla,
de evenhoevigen, de suborde Suinae en
de familie Suidae, de varkens. Deze familie
kent 5 genera. Van het genus Sus scrofa of
wilde zwijn van Europa en Azië (Eurasian
Wild boar, sanglier) stammen alle gedomesticeerde
varkens af. Het komt voor in een gebied
dat zich uitstrekt van West-Europa tot
Oost-Siberië. Er zijn vele subspecies ontstaan
in dit grote gebied. De subspecies waarvan
de gedomesticeerde varkens afstammen, zijn
in Europa Sus scrofa scrofa of Europees wild
zwijn, in Zuidoost-Azië Sus scrofa vittatus of
bandvarken (Asia’s banded pig of Malaysia
and Indonesia) en Sus scrofa cristatus (Indian
wild boar of Jungle pig). Het Vietnamese
hangbuikzwijn stamt af van het bandvarken
(Sus scrofa vittatus).
schema 1: afstamming Vietnamees hangbuik-zwijn
ORDE ARTIODACTYLA
SUBORDE SUINAE
FAMILIE SUIDAE
GENUS SUS
S. barbatus
S. sulawesi
S. salvanius
s. scRofA
S. verrucosus
SUBSPECIES SUS SCROFA o.a.
S. scrofa scrofa
sus scRofA VIttAtus
S. scrofa cristatus
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2
Geschiedenis en verspreiding
* Het hangbuikzwijn in Vietnam
Het Í varken komt voor in de delta van de
Rode rivier, waar er ongeveer 2,5 miljoen
leven. Het is een klein varken. De volwassen
varkens bereiken een gewicht van 90-100
kg.; de beertjes zijn kleiner dan de zeugjes.
Hun kleur is van oorsprong zwart. Het is een
vet-type varken met een hangbuik. Een ander
Vietnamees hangbuikvarken is de Mon Cai.
Dit varken lijkt op Í maar is iets zwaarder en
heeft een zwarte kleur met witte aftekeningen.
Beide rassen zijn erg vroeg vruchtbaar
en kunnen zonder problemen meer dan 10
nesten achter elkaar krijgen. Het varken is
een poly-oestrisch dier.
Er zijn in Vietnam en in China nog veel meer
kleine rassen met een hangbuik die zwart of
zwart-wit van kleur zijn. De varkenshouderij
in Vietnam wordt voornamelijk op kleine familiebedrijfjes
gerealiseerd. Varkens zijn een
bron van vlees, vet en mest. Het oorspronkelijke
ras wordt vrij licht geslacht, op een gewicht
van 50 kg. Ze hebben gekleurd vlees
en zacht vet. Door de uitstekende smaak en
textuur onderscheidt het zich van Europese
varkens.
Foto 2: Vietnamees Hangbuikzwijn

* Het Vietnamese hangbuikzwijn in Europa
De eerste Vietnamese hangbuikzwijnen zijn
in 1866, bij de opening van de dierentuin in
Boedapest, naar Europa gekomen. In de jaren
’60 werden Vietnamese hangbuikzwijnen geimporteerd
door laboratoria, voor de ontwikkeling
van minivarkens als proefdier. In 1960
zijn er zwarte Vietnamese hangbuikzwijnen
uit de Stuttgarter Zoo gehaald en in 1964
bontgekleurde Vietnamese hangbuikzwijnen
uit de Oost-Berlijnse Zoo. Deze varkens zijn
naar de Universiteit van Göttingen gebracht
voor de ontwikkeling van het Göttinger minivarken.
De kleine afmetingen en de goede
fertiliteit van het Vietnamese hangbuikzwijn
wilde men combineren met Minnesota minipigs
en het Duitse landras, om een klein laboratoriumvarken
te verkrijgen. Er is een bonte,
zwaardere en een blanke, lichte lijn van Göttinger
minivarkens ontstaan. In Nederland
worden Göttinger minivarkens in laboratoria
en als hobbyvarken gehouden.
Foto 3: Göttinger minipig jaar oud
* Vietnamese potbellied pigs in de Verenigde
Staten van Amerika
In 1985 zijn hangbuikvarkens uit Noorwegen
naar Canada geëxporteerd vanwaar de
nakomelingen in de Verenigde Staten terecht
zijn gekomen. Later zijn er meer Vietnamese
hangbuikzwijnen naar de VS gehaald.
In de VS zijn ze erg populair als huisdier.
Deze ”miniature pet pigs” worden in de stad
gehouden en ook uitgelaten als een hond. Ze
wonen vaak in huis. De varkentjes worden
meestal kleiner gefokt dan het oorspronkelijke
type. De North American Potbellied Pig
Association (NAPPA) heeft een rasstandaard
opgesteld waarbij de varkentjes liefst minder
dan 35,6 cm en maximaal 45,7 cm hoog mogen
zijn en liefst minder dan 22,7 kg wegen,
maximaal 43,1 kg. Hoe kleiner de varkens
worden, hoe hoger de prijs waarvoor ze verkocht
kunnen worden. Helaas worden hierdoor
al problemen gezien, zoals die voorkomen
bij b.v. Perzische katten en Buldoggen,
ten gevolge van een (te) korte snuit.
* Het Vietnamese hangbuikzwijn in Neder-
land
Vietnamese hangbuikzwijnen zijn door
dierentuinen en kinderboerderijen bekend
geworden in Nederland. Ze worden ook bij
particulieren gehouden als hobbyvarken. Er
is hier ook geprobeerd om ze kleiner te fokken.
Ondanks de registratieplicht (zie hoofdstuk
9) voor hobbyvarkens is het moeilijk te
achterhalen hoeveel hangbuikzwijnen er in
Nederland zijn en wat er precies mee wordt
gedaan.
ANATOMIE EN FYSIOLOGIE
Kleur
De oorspronkelijke kleur van Í is zwart. Bij
de Mon Cai is de kop meestal zwart met een
witte snuit en soms een witte vlek op het voorhoofd
en zwarte vlekken op de rest van het
lichaam, vaak op de romp of als zadel. Er zijn
zwarte en zwart-wit gevlekte dieren uit Vietnam
naar Europa gehaald en gekruist zodat er
allerlei kleurvarianten voorkomen. Er bestaat
onder andere de ’Royal White Line’ waarbij
de varkens bijna helemaal wit zijn met enkele
donkergekleurde stippen. Meishanvarkens
uit China hebben een zwarte kleur met witte
voeten. Er zijn ook Göttinger minivarkens in
Nederland die bont gekleurd zijn.
Huid
De huid is erg gerimpeld, vooral op de snuit.
Het beertje heeft een rand van borstels over
zijn nek en rug lopen. De subcutane vetlaag
is vooral in de nek en op de thorax dik. Vietnamese
hangbuikzwijnen in goede conditie
hebben zo’n twee centimeter subcutaan vet
en twee tot vier centimeter retroperitoneaal
vet. Dieren met obesitas hebben vele centimeters
meer vet. De huid van varkens is relatief
erg dik. Vooral op de poten is deze extra
stug, hetgeen injecteren en het inbrengen van
venecatheters lastig maakt.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

Foto : Stugge huid op de poten
Formaat en gewicht
De grootte van de Nederlandse hangbuikzwijnen
en die in andere landen is niet te
voorspellen vanwege kruisingen met andere
rassen. Deze niet ras-zuivere dieren kunnen
groter en zwaarder worden dan het oorspronkelijke
varken Í (voor zover dat nog bestaat
in Europa en de VS). In tabel 1 wordt een samenvatting
gegeven van gewichten die in de
literatuur zijn gevonden met de daarbij behorende
leeftijden.
Tabel 1: lichaamsgewicht op verschillende
leeftijden
leeftijd
Geboortegewicht
2 maanden 4,5
3-4 maanden
7-8 maanden
volwassen
varken
(C groter
dan F)
gewicht
gewicht buiten
oorspronkelijk
Vietnam in kg
ras Í in kg
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
0,450 0,113-0,60
15-20 7,3
30-40
90-100
11,4-100
(zeug)
9-70 (beer)
Foto : Gottinger minipig 0 weken oud
Bouw van het Vietnamese hangbuikzwijn
(Í-type)
Vietnamese hangbuikzwijnen hebben een
korte gedrongen kop met een smal voorhoofd
en een duidelijke indeuking bij de overgang
naar de snuit en kleine, spits opstaande oren.
De snuit is kort. Echter, de oren van Chinese
Meishanvarkens en hun kruisingen zijn groot
en zwaar en hangen zoals de oren van een
spaniël.
De ogen liggen diep in de oogkas, vooral bij
oudere dieren. Varkens hebben geen tarsaalplaat
in hun oogleden. De rug buigt wat door
en de volumineuze buik hangt, wat zeer typerend
is voor dit ras.
Foto 6: Doorgezakte rug bij bonte hangbuikzwijntjes
De buik raakt soms zelfs de grond, zeker bij
drachtige of lacterende zeugen. Als de uier
de grond raakt kan een zogenaamde tepellift
nodig zijn. De poten zijn fijn gebouwd
en kort en de voeten zijn plantigraad waarbij
alle klauwen de grond raken. Dit is een aanpassing
aan het moerasachtige gebied waar
ze oorspronkelijk voorkomen. De structuur

van de spieren is lichter en kwetsbaarder dan
die van gangbare varkens. De staart van een
Vietnamees hangbuikzwijn is lang en recht
met een kwastje aan het puntje. Kruisingen
met gangbare varkens zijn vaak te herkennen
doordat hun staart meer krult. Vietnamese
hangbuikzwijnen hebben een klein scrotum,
dat laag subpubisch wordt gedragen.
Carpaalklieren
Van alle gedomesticeerde zoogdieren zijn alleen
varkens in het bezit van klieren op het
caudomediale oppervlak van de carpus. Ze
bestaan uit 3 tot 4 kleine maar wel zichtbare
gaatjes in de huid, omringd door klierweefsel
vlak onder de oppervlakte van de huid. Hun
functie is niet duidelijk.
Digestie-apparaat
De maag van een hangbuikzwijn is relatief
groot voor een varken. In het caecum worden
de voedingsvezels gefermenteerd. Bovendien
is het colon ascendens lang bij deze varkens.
Gebit
Het varken heeft een omnivorengebit. De
tandformules bij het Vietnamese hangbuikzwijn
zijn:
Melkgebit 3i 1c 3p = 28
3i 1c 3p
Volwassen gebit 3I 1C 4P 3M = 44
3I 1C 4P 3M
Biggen worden geboren met 8 tandjes (2 x (i3
en c1) boven en onder. De melktandjes kunnen
zwart zijn bij de geboorte. Wisselen begint
op een leeftijd van ongeveer 8 maanden
en duurt tot ongeveer 20 maanden leeftijd.
De permanente hoektanden breken door op
een leeftijd van 10-15 maanden bij zeugjes en
beertjes. Ze groeien het hele leven door. De
eerste premolaar van de bovenkaak en onderkaak
wordt niet gewisseld.
Foto 7: Permanent doorgroeiende hoektanden
Gebitsafwijkingen
Het ontbreken van P1 of p1 onder en/of boven
komt vrij vaak voor. Indien deze tand wel
doorbreekt, dan vindt dat plaats op een leeftijd
van 6 maanden. Verder wordt het ontbreken
van twee snijtanden en/ of M1 en P3 in
de bovenkaak bij het Vietnamese hangbuikzwijn
vaak gezien, evenals afwijkende tandvormen,
afwijkende occlusie en polyodontie.
Bloedwaarden bij het Vietnamese
hangbuikzwijn
Er is weinig literatuur waarin bloedwaarden
van het Vietnamese hangbuikzwijn voorkomen.
De bloedwaarden voor verschillende
minivarkens die in laboratoriumonderzoeken
worden gebruikt zijn beter bekend. Vaak worden
de bloedwaarden van de gangbare varkens
als referentie gebruikt. Voor ‘normaalwaarden’
bij hangbuikzwijnen en gangbare
varkens wordt verwezen naar de handboeken.
Verder kan het raadzaam zijn de referentiewaarden
op te vragen, die het laboratorium
dat het onderzoek uitvoert, hanteert.
HANTEREN EN FIXATIETECHNIEK
Hangbuikzwijnen zijn snel gestressed bij
hanteren. Het aan de achterpoten vangen en
omhoog tillen van hangbuikzwijnen moet
worden afgeraden omdat hun spierstructuur
licht is en de heup kan dislokeren. Ze moeten
om dezelfde reden ook niet aan hun voorpoten
worden opgetild. Biggen vastgrijpen juist
achter de voorpoten bij hun borstkas kan wel.
Jonge biggetjes kunnen net als puppies worden
gehanteerd; wat oudere biggen kunnen
onder de arm worden gedragen.
Er moet op worden gelet dat het hangbuikzwijn
bij een onderzoek stevig kan staan zon-
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

Panacur ®
Panacur doorbreekt
de cyclus
Spoelwormen vormen een groeiend probleem bij
zeugen èn vleesvarkens. Ze veroorzaken leverschade,
remmen de groei en vermenigvuldigen zich razendsnel.
Een volwassen spoelworm legt 200.000 eitjes per dag
en die eitjes kunnen langer dan 5 jaar overleven. Goed
ontsmetten is dus geen garantie dat ze verdwijnen.
Spoelwormen?
Panacur® pellets, REG NL 08968 Vrij. Fenbendazol 15 mg per gram. Breedspectrum wormmiddel
voor varkens. Dosering 5 mg fenbendazol per kg lg. Wachttijd: 14 dagen. Panacur® poeder 4%, REG NL 05388 Vrij.
Fenbendazol 40 mg per gram. Breedspectrum wormmiddel voor varkens. Dosering 5 mg fenbendazol per kg lg. Wachttijd: 28 dagen.
Intervet Nederland bv • Postbus 50 • 5830 AB Boxmeer
D.M. 53e jaargang Telefoon: - No. 0485 2 587654 blz. 6 • Fax: 0485 587653 • www.intervet.nl
Daarom is er Panacur, het breedspectrum wormmiddel.
Panacur doodt volwassen spoelwormen en voorkomt zo
nieuwe ei-uitscheiding. Daarnaast pakt Panacur eitjes èn
larven aan. Door te ontwormen met Panacur doorbreekt
u de cyclus en rekent u effectief af met spoelwormen.
Panacur is leverbaar in poeder en pellets.

der weg te glijden. Hierbij kunnen kleine varkens
op de tafel worden gezet, grotere kunnen
beter op de vloer blijven staan en eventueel
op hun zijde worden gelegd, in welke positie
sommige varkens rustiger blijven. Dit wordt
soms vergemakkelijkt door het varken op zijn
buik te wrijven.
Fixatie
Jonge biggen kunnen op hun rug worden gelegd.
Door hierbij over de big heen te gaan
zitten en de voorpoten naar achteren te brengen
en tussen benen en biggelijf vast te klemmen,
is de big gefixeerd en kan door de zittende
persoon de kop tegen de grond geduwd
worden voor een goede houding van de hals
bij het afnemen van een bloedmonster.
Onhandelbare dieren zoals beren, kunnen
met een strop om hun neus en achter hun
hoektanden gehaakt worden gefixeerd. Niet
alle hangbuikzwijnen gaan er aan hangen
zoals gangbare varkens dat doen. Ze kunnen
ermee gaan vechten en zo zichzelf en de omstanders
verwonden.
Zeugen en beren zonder grote hoektanden
kunnen gefixeerd worden door ze op hun
achterste te zetten tussen de benen van degene
die ze vasthoudt(vergelijkbaar met de
methode bij schapen).
Er kan ook een z.g. Panepinto-sling 1 gebruikt
worden om een varken te fixeren. Dit is een
soort canvas hangmat in een metalen frame,
met 4 gaten in het canvas waar de poten van
het varken doorheen kunnen steken, zodat het
varken met zijn buik op het canvas hangt. Er
kan eventueel een vijfde gat in gemaakt worden
zodat er gemakkelijk bloed kan worden
afgenomen.
LICHAMELIJK ONDERZOEK
Het klinisch onderzoek moet zo rustig mogelijk
plaatsvinden. Varkens reageren goed op
de stem en vinden het meestal fijn om achter
de oren gekrabbeld te worden. Voedsel kan
eventueel gebruikt worden om het dier rustig
te houden tijdens het onderzoek en verder
moet de vloer of tafel niet glad zijn.
Het klinisch onderzoek begint met de inspectie
van o.a. de conditie van het dier (vooral op
obesitas letten), gedrag, bewustzijnsniveau,
lokomotie en ademhaling.
Hieronder volgen de aandachtspunten bij het
klinisch onderzoek van het Vietnamese hangbuikzwijn.
In tabel 2 worden enkele fysiologische
en anatomische waarden genoemd.
Tabel 2: enkele anatomische en fysiologische
waarden van het Vietnamese hangbuikzwijn.
variabele normaal waarde
ademfrequentie
-jonge big
-volwassen dier
20-50 /min.
13-20 /min.
rectale temperatuur 37,6 + 0,8 °C
hartfrequentie in rust
-pasgeboren big
-volwassen dier
200 /min.
70 /min.
gem. aantal tepels 10,7
speenleeftijd
(zie ook spenen)
4-6 weken
volwassen op
7-8 mnd tot 18
mnd
ouderdom 15-25 jaar
hoogte
van < 45 cm tot
60 cm
Huid, beharing, hoornige structuren
Let bij inspectie van de huid vooral op de
oren, de oksels en de huidplooien op de kop
en in de lies en op de aanwezigheid van ectoparasieten.
De klauwtjes moeten worden
bekeken evenals de stand van de poten.
Temperatuur
Temperaturen kan het beste aan het begin van
het onderzoek gedaan worden als het hangbuikzwijn
nog rustig is. Er is een dagvariatie
in de temperatuur van 0,5-0,9 °C. Voor
de juiste beoordeling van de patiënt dient de
temperatuur altijd op hetzelfde tijdstip gemeten
te worden.
Pols
De perifere pols kan bij het varken aan de A.
auricularis intermedius of aan de A. coccygea
opgenomen worden. Bij varkens < 50 kg
http://www.bhenrich.com/Transports/Panepinto_Slings/panepinto_slings.html: voor een afbeelding
van de Panepinto-sling
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 7

kan de frequentie opgenomen worden door
palpatie van de ictus cordis of door hartauscultatie.
Slijmvliezen
Bij het oogslijmvlies moet er goed op uitvloeiing
en conjunctivitis worden gelet en op
deformiteiten van de oogleden. De kleur van
tandvlees en mondslijmvlies is te beoordelen
door het dier wat voedsel aan te bieden.
Conditie
Bij een hangbuikzwijn in ideale conditie zijn
de ribben en de ruggengraat wel te voelen
maar niet te zien.
Jonge biggen
Bij biggetjes moet altijd op de anus worden
gelet i.v.m. atresia ani, evenals op het voorkomen
van een hernia umbilicalis, hernia inguinalis
of cryptorchidie.
Auscultatie hart en longen
Dit kan bij behaarde, dikke varkens erg moeilijk
zijn, zeker als het varken niet meewerkt.
Net achter de voorpoten, dorsaal van het
sternum is de lokatie waar geausculteerd kan
worden.
Fokdieren
Een beer of zeug, waarmee men wil gaan
fokken, moet minimaal 5 tot 6 paar tepels
hebben.
Lokomotieapparaat en rug
Dit wordt als laatste onderzocht omdat het
pijnlijk kan zijn voor het dier en verder onderzoek
lastig maakt.
INJECTIETECHNIEK
Subcutane injecties
Deze worden bij het hangbuikzwijn vlak achter
het oor of in de liesplooi (bij biggen) gegeven.
Intramusculaire injecties
Het is lastig om bij hangbuikzwijnen een i.m.
injectie te geven, omdat ze een dikke subcutane
vetlaag hebben in vergelijking met andere
varkens. Bovendien geven injecties in
het subcutane vet onvoorspelbare effecten
van een anaestheticum. Intramusculaire in-
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
jecties kunnen gegeven worden in de cervicale
of thoracale delen van de M. trapezius.
Hierbij moet dan wel een naald van minimaal
5 cm (2 inch) lengte worden gebruikt omdat
de spier anders veelal niet wordt bereikt. De
huid is wel dunner in dit gebied. De beste i.m.
injectieplaatsen zijn de M. semimembranosus,
M. semitendinosus, of het caudale deel
van de M. biceps femoris, omdat de subcutane
vetlaag over deze spieren minder dik is
en de spieren hierdoor met een 3,8 cm (1½
inch) lange, 20 gauge naald te bereiken zijn.
In erg kleine of jonge varkentjes kan een 2,5
cm (1 inch) lange naald voldoende zijn.
De bilspieren zijn wel geschikt voor een eenmalige
injectie van een kleine hoeveelheid,
b.v. voor anaesthesie, maar ze zijn minder
geschikt voor het toedienen van grote hoeveelheden
injectievloeistof of voor herhaalde
toedieningen. Hiervoor kan beter de hals gebruikt
worden.
Intraveneuze injectie
Intraveneuze injecties veroorzaken vaak veel
stress bij het hangbuikzwijn dat om die reden
beter eerst gesedeerd kan worden (zie hoofdstuk
6: Sedatie en anaesthesie). Intraveneuze
injecties kunnen gegeven worden in de V. auricularis
op de dorsale zijde van het oor, de V.
cephalica en de laterale V. saphena. De dikke
nek van hangbuikzwijnen en het overdadige
kossem beletten het geven van intraveneuze
injecties in de V. cava cranialis.
Alle oppervlakkige venen bij het hangbuikzwijn
zijn dunwandig. Het is aan te raden om
intraveneuze medicijnen langzaam toe te dienen
om haematomen op de punctieplaats te
voorkomen. Een butterfly of een ‘indwelling’
catheter kan het beste worden gebruikt om
een infuus aan te leggen.
V. auricularis
De oorvene is niet erg geschikt voor het toedienen
van grote hoeveelheden vloeistof.
Toch worden deze venen vaak gekozen voor
catheterisatie omdat het de enige venen zijn
die goed zichtbaar te maken zijn bij het varken.
Daarentegen is de oorvene moeilijk te
vinden bij hangbuikzwijnen omdat de oren
en de venen klein zijn en de huid donker.
Het catheteriseren van de oorvene voorkomt
perivasculaire reacties die meestal optreden
na het gebruik van injectienaalden. Vooraf-

gaand aan het plaatsen van een catheter wordt
het dier eerst gefixeerd d.m.v. een strop. Een
zeer effectieve, maar moeilijke en lawaaiige
methode. Vervolgens wordt een rubber
tourniquet geplaatst om de oorbasis. Daarna
wordt het oor dorsaal met alcohol ingewreven,
zodat de bloedvaten nog beter zichtbaar worden.
Er wordt dan een 3,8-5 cm (1½-2 inch)
lange, 20-22 gauge catheter (of butterfly) ingebracht,
afhankelijk van de grootte van de
vene. Nadat de catheter geplaatst is, moet
deze met een paar hechtingen worden vastgezet
en daarna vastgetaped. De tape wordt om
het hele oor gedraaid nadat er eerst een rolletje
verbandgaas aan de onderkant (concave
kant) van het oor is geplaatst. Hierbij moet de
tape niet proximaal van de punt van de catheter
worden geplakt, waardoor de vene zou
kunnen collaberen.
V. cephalica
Indien het niet lukt om de oorvene te gebruiken
kan geprobeerd worden om de V. cephalica
te bereiken, waarvoor eerst een kleine
incisie in de huid gemaakt wordt (cutdown
over the vene). De V. cephalica is lastig zichtbaar
te maken maar soms is de vene wel te
voelen.
V. saphena
De laterale V. saphena is wel goed zichtbaar
te maken maar er kunnen geen grote hoeveelheden
bloed uit afgenomen worden.
Intraperitoneale injecties
Intraperitoneale injectie kan onvermijdelijk
zijn als het niet mogelijk is om intraveneus te
injecteren, maar deze methode is in het algemeen
niet aan te bevelen. In vette dieren is er
ondanks de lengte van de naald een mogelijkheid
dat toch in het retroperitoneale vet wordt
geïnjecteerd. Dit heeft een vertraagde absorptie
tot gevolg. Er is ook altijd een kans dat er
een orgaan wordt aangeprikt of dat door irritatie
van de toegediende vloeistof peritonitis
en adhesie optreden. De plaats van injectie
is 2-5 cm van de middellijn, ter hoogte van
de navel. Bij jonge dieren wordt aangeraden
deze bij de achterhand vast te houden zodat
de kop naar beneden wijst en het darmconvoluut
in de richting van de longen zakt. De
kans op aanprikken van de darmen is zo het
kleinst.
Pediatrisch infuus in bot
Bij dieren waarbij het niet (meer) mogelijk is
om via oppervlakkige venen langere tijd infuus
of medicijnen toe te dienen, bestaat een
alternatieve methode voor systemische toediening
via een infuus in de mergholte van
botten. Dit is in de mediale metaphyse van de
tibia gedaan bij een Vietnamees hangbuikzwijn.
Bloedafname
*Kleine hoeveelheden
Hiervoor kunnen de oorvenen, de V. cephalica,
de V. saphena en de V. cava cranialis
worden gebruikt.
*Grotere hoeveelheden
Hiervoor is de V. cava cranialis het meest geschikt.
De bloedafname kan gedaan worden
bij een staand dier of bij een dier in rugligging.
De naald wordt ingestoken aan de rechterkant
van het sternum in het putje tussen
de punt van de schouder en het manubrium
sterni, zodat de N. vagus wordt vermeden. De
naald wordt gestoken in de richting van de tegenoverliggende
schouder.
Bij biggen kan dit met een vacutainer of een
22 gauge, 2,5 cm (1 inch) naald terwijl ze op
hun rug liggen. Bij oudere dieren moet de
naald langer zijn (3,8-5 cm/1½-2 inch). Er kan
zo 5 ml bloed van biggen tot 5 weken leeftijd
worden afgenomen. Bij hangbuikzwijnen
zwaarder dan 23 kg kan zonder problemen 10
ml bloed worden afgenomen.
De V. subcutanea abdominis (=V. epigastrica
cranialis superficialis) kan bij het staande
dier en bij het dier in zijligging gebruikt worden
voor snelle afname van 10-20 ml bloed.
De ader loopt dorsolateraal van de melklijst
en is goed palpabel na stuwing net achter de
elleboog.
Urine-afname
Het catheteriseren van een zeug is goed mogelijk
maar bij een beer of borg is het erg
moeilijk en vaak onmogelijk om de flexura
sigmoidalis te passeren.
Bij de zeug moet een dunne catheter (max. 2
mm) met behulp van een speculum worden
ingebracht. Bij een mannelijk varken kan
urine worden verkregen door de blaas via de
buikwand, craniaal van het os pubis te puncteren
als het dier op zijn rug ligt.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 9

Hoofdstuk II:
HuIsVestIng, VoedIng en gedRAg
HUISVESTING
Temperatuur
De temperatuur in een hok moet gemeten
worden op dierhoogte. Een omgevingstemperatuur
van 28-35 °C is nodig in de eerste
levensweek van biggen. Hierna kan de temperatuur
per week verlaagd worden met 2 -
2,5 °C tot de biggen 4-6 weken oud zijn. Er
wordt vaak gebruik gemaakt van een warmtelamp
in het hok.
Volwassen varkens hebben het liefst een hoktemperatuur
die niet lager is dan 15,5 °C en
niet hoger dan 21 °C. Ze kunnen in de winter
wel buiten leven als ze maar de beschikking
hebben over een kleine, warme, droge, goed
geïsoleerde, tochtvrije ruimte. Hypothermie
bij hangbuikzwijnen, die in Groot-Brittannië
buiten werden gehouden, is gemeld in de
literatuur.
In de zomer, bij warm weer (> 23 °C) moeten
varkens de beschikking hebben over een
schaduwrijke plek en een waterbad of sproeier
om af te kunnen koelen en zonnebrand te
voorkomen.
Indeling verblijf
Het toiletgebied dient gescheiden te zijn van
het slaapgebied. Varkens urineren graag tijdens
het drinken. In het slaapdeel moet altijd
bedding aanwezig zijn. Bedding kan bestaan
uit stro of zaagsel. Gladde vloeren kunnen
poot- en klauwproblemen veroorzaken. Een
verharde vloer is aan te bevelen in hokken
omdat varkens er anders gaten in graven. De
relatieve vochtigheid in varkenshokken moet
tussen 50% en 90% liggen. Optimaal is een
relatieve vochtigheid van circa 60%.
Werphok
Dit moet een rustige, tochtvrije plaats zijn
met veel bedding erin om een nest te bouwen.
Er kan een veilig gebied worden gemaakt
voor de biggen door een hekje o.i.d. schuin
in een hoek van het hok te plaatsen, net hoog
genoeg zodat de biggetjes er nog onderdoor
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 20
kunnen maar de zeug niet. Hier kan ook het
beste de warmtelamp worden opgehangen.
Omheining
Omheiningen voor varkens kunnen van stevig
gaas worden gemaakt en moeten minstens
30 cm ingegraven worden omdat de
varkens er anders onderdoor wroeten.
Huisvesting in huis
In huis moet men er rekening mee houden dat
varkens alles zullen onderzoeken en kasten
e.d. kunnen openmaken, vuilnisbakken plunderen,
aan electriciteitskabels knagen etc.
Een varken dat niet naar buiten kan om zijn
behoefte te doen kan leren om op een kattenbak
te gaan. Deze bak moet groot genoeg zijn
(b.v. een plastic hondenmand) en gevuld worden
met gescheurde kranten, zaagsel, zand of
eventueel kattenbakkorrels (hoewel ze hiervan
soms eten). De beste plaats is dicht bij de
drinkbak i.v.m. urineren.
VOEDING EN VOEDINGSZIEKTEN
Varkens zijn net als de mens omnivoren. Vietnamese
hangbuikzwijnen eten van oorsprong
grote hoeveelheden waterplanten. Hierbij
komt de hangbuik met zijn grote inhoud goed
van pas. Enkele richtlijnen voor de voeding
van Vietnamese hangbuikzwijnen worden nu
beschreven.
Voeding van neonaat tot gespeende big
*Colostrum
Het is zeer belangrijk dat pasgeboren biggen
binnen 12 uur voldoende colostrum krijgen
voor een goede maternale immuniteit. De
darmwand van biggen is alleen de eerste 24
uur passabel voor immunoglobulinen. In de
eerste 12 uur is opname van 15-20 ml colostrum
voldoende. Een manier om ervoor te
zorgen dat alle biggen voldoende opnemen is
het z.g. ”split-suckling”. Hierbij wordt op de
eerste dag de helft van een toom, met daarbij
de sterkste biggen, 2 tot 3 maal bij de zeug

weggehaald, zodat de zwakste helft de kans
heeft om goed te drinken.
Indien de biggen niet bij de zeug kunnen
drinken moeten ze colostrum per fles of per
maagsonde toegediend krijgen, verdeeld over
2 tot 3 voedingen per 12 uur. Een humaan afkolfsysteem
kan eventueel worden gebruikt
om zeugencolostrum te verkrijgen.
-Alternatieven voor zeugencolostrum
Koeienbiest of geitenbiest is een goed alternatief
in nood. Dit geeft geen specifieke maar
wel a-specifieke afweer. Commercieel verkrijgbare
colostrumvervangende producten
geven geen goede bescherming.
-Maagsondevoeding
Een maagsonde kan van pas komen om
zwakke biggen te voeren die niet uit de fles
kunnen drinken. Een sonde van 25 tot 30 cm
lang, met een diameter van een dun rietje,
voldoet. Iedere 4 uur kan 10 - 20 cc melk
of melkvervanger toegediend worden. Eerst
dient de afstand tot de maag bepaald te worden.
De maagingang van het varken ligt ter
hoogte van de 10 e – 12 e rib, op de overgang
van het bovenste naar het middelste derde
van de flank. Door projectie van de loop van
de slokdarm op het lichaam kan geschat worden
of de sonde lang genoeg is of hoe ver de
sonde ingebracht moet worden.
-Flesvoeding en (bij-)voeding uit een bak
Flesvoeding geven is erg arbeidsintensief. De
eerste week moeten biggen 6 tot 8 maal per
dag de fles hebben. Daarom is het goed om
ze al vanaf de tweede dag te leren drinken
uit een lage bak die niet omvalt als ze erin
gaan staan. Binnen een week zullen biggen
geleerd hebben om eruit te drinken en kan
de flesvoeding gestaakt worden. De eerste
week wordt er iedere 2 tot 4 uur, 10 tot 15
ml verse melk of melkvervanger gegeven per
big. Daarna iedere 6 tot 8 uur. De hoeveelheid
melk in de bak moet zoveel zijn als de
toom in 15 tot 20 minuten opdrinkt. De bak
moet na iedere voeding schoongemaakt en
gedesinfecteerd worden.
*Melk - Vervangende melkproducten 2
Als eerste keus is er zeugenmelkvervanger
in poedervorm in de handel. Koeienmelk
(volle) of geitenmelk kan ook als vervanging
dienen, maar niet langer dan een week omdat
het vetgehalte erin lager is dan in zeugenmelk
(4 % versus 7% vet). Eventueel kan ook een
melkproduct voor baby’s (’infant formula’)
gebruikt worden.
Biggen die opgroeien met (bij-)voeding uit
een pan, kunnen na een week een klein handje
voer (’starter’) door de melk krijgen. Vanaf
3 weken leeftijd kan gemalen ’grower’ worden
verstrekt tot ze volwassen zijn.
-Hypoglycaemie
In de eerste levensweken is een big voor de
glucosevoorziening totaal afhankelijk van
melk, via opname van lactose en via gluconeogenese
vanuit het melkvet. Bij biggen die
te weinig melk binnen krijgen of die veel rillen
door onderkoeling kan hypoglycaemie
ontstaan. Vooral biggen tot 10 dagen oud zijn
er gevoelig voor. Symptomen zijn sloomheid,
nerveuze verschijnselen zoals fietsbewegingen
en later coma.
De therapie van hypoglycaemie bestaat uit
het verstrekken van een dextrose oplossing
oraal of een glucose oplossing parenteraal.
De vaten van hangbuikzwijnbiggen zijn erg
klein en daarom is intraveneuze toediening
lastig. Het intraperitoneaal toedienen van
de glucoseoplossing is dan het enige alternatief.
Er moet 1 tot 2 gram glucose per kg
lichaamsgewicht gegeven worden. Dit is bij
een big van 450 gram ± 10 ml van een 5%
glucose oplossing. Bij intraperitoneale toediening
mag de concentratie van de glucose
oplossing niet hoger zijn dan 5% i.v.m. de
kans op een aseptische peritonitis. Oraal kan
2 tot 3 ml van een 50% dextrose oplossing
4 tot 6 maal daags worden gegeven aan erg
zwakke biggen.
Preventie van hypoglycaemie bestaat uit het
goed op temperatuur houden van de biggen
vanaf de geboorte, zorgen voor een goede
biest- en melkvoorziening en indien nodig
bijvoeren van de biggen.
*Water
Ieder varken, ook de jonge, melkdrinkende
big moet altijd de beschikking hebben over
voldoende fris en schoon drinkwater. Als de
wateropname te laag is of als er sprake is van
relatief zout eten in combinatie met een tekort
aan drinkwater, kunnen ze last krijgen
van zoutintoxicatie of hypernatriëmie.
2 In Nederland bestaat er “Porcimilk” van Provimi en “Lactosafe” van Denkavit.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2

*Vast voedsel voor niet-gespeende biggen
Vanaf de eerste levensweek kan begonnen
worden met het aanbieden van vast voedsel
aan biggen. In de Amerikaanse literatuur
wordt hiervoor steeds ’starter’ aangegeven hetgeen
18-22% eiwit bevat. Dit wordt ad libitum
verstrekt. ’Starter’ moet een hoog percentage
wei, melkpoeder en/of vismeel bevatten en
weinig maïs/soja-eiwit, omdat de verteerbaarheid
hiervan bij jonge biggen slecht is zodat
er diarree kan optreden. Alle voerovergangen
moeten geleidelijk plaatsvinden vanwege de
grote kans op diarree. Overgaan op vast voer
kan tijdens de zoogperiode plaatsvinden ongeveer
één tot twee weken voor het spenen.
*Vast voedsel
De meeste in de handel verkrijgbare varkensvoeders
zijn goed voor hangbuikzwijnen.
Hangbuikzwijnen hebben, vanwege hun grote
maaginhoud, een hoog vezelgehalte in hun dieet
nodig voor voldoende bulk. Het toevoegen
van vezels aan het dieet kan daarom nuttig zijn.
Men kan ”gewoon” varkensvoer mengen met
(luzerne) hooi in de verhouding 80%-20%. In
het verleden werden aan varkensvoer anti-microbiële
groeibevorderaars toegevoegd. Sinds
januari 2006 is dit niet meer toegestaan.
Voeding na spenen tot volwassenheid
De biggen moeten op 4 tot 8 weken leeftijd
ongeveer 272-635 gram ’starter’ per dag eten.
Na ’starter’ gaan ze over op ’grower’ dat een
lager eiwitgehalte (14-18%), een lager energiegehalte
en een hoger vezelgehalte bevat en
gemaakt is op maïs/soja-eiwitbasis. Er wordt 3
tot 5% van het lichaamsgewicht ’grower’ per
dag gevoerd, verdeeld over twee maaltijden
tot de biggen volwassen zijn. Op 4 maanden
leeftijd kan naar een voer met 12% eiwit over
worden gegaan omdat een snelle groei niet
wenselijk is voor hobbyvarkens.
*Voeding volwassen dieren / zeugen
Ieder hangbuikzwijn is een individu met een
individuele voedingsbehoefte. Daarom dient
gevoerd te worden aan de hand van de conditiescore
van het dier. De ideale conditie van
een hangbuikzwijn is als je de ribben kunt
voelen maar niet kunt zien. Het is handig om
een streefgewicht van het hangbuikzwijn vast
te stellen en aan de hand hiervan de voergift
bij te stellen.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 22
De hoeveelheid voer die per dag gegeven mag
worden aan een volwassen hangbuikzwijn
(niet drachtig, niet lacterend) bedraagt ongeveer
2-3% van het lichaamsgewicht. Hieraan
kan nog extra vezel worden toegevoegd voor
een goede maagvulling en ter preventie van
obstipatie. De hoeveelheid voer kan worden
verdeeld over twee maaltijden per dag en er
moet niet meer gegeven worden dan wat het
hangbuikzwijn in één keer opeet. Het eiwitgehalte
dient maximaal 12% te zijn.
Hangbuikzwijnen die kunnen grazen en
wroeten kunnen hiermee voorzien in hun behoeften
maar er moet wel een mineralen/vitaminen
supplement gegeven worden. Grazen
de varkens de hele dag dan is één portie van
een compleet varkensvoer per dag bijvoeren
voldoende.
Voeding van de drachtige zeug
Zeugen en gelten volgen hierbij hetzelfde voederregime.
Een zeug moet ongeveer 20% in
lichaamsgewicht toenemen tijdens de dracht,
waarvan de helft in de laatste 5 weken van de
dracht. De eerste 12 weken van de dracht wordt
er 2-2,5% van het lichaamsgewicht drachtige
zeugenvoer of “breeder” gevoerd. Na 12 weken
dracht wordt dit verhoogd naar 3% tot het
einde van de dracht. 3-4 dagen voor de uitgerekende
werpdatum wordt dit weer verlaagd
tot 2% van het lichaamsgewicht. Op de dag
dat de zeug werpt kan het voer weggehaald
worden en alleen water worden verstrekt.
Voeding van de lacterende zeug
Er kan een speciaal voer voor lacterende zeugen
gegeven worden. De eerste dag na het
werpen krijgt de zeug vaak kleine beetjes voer
aangeboden, maar in totaal niet meer dan wat
ze tijdens de dracht at. Na de eerste dag van
de lactatie wordt de voergift geleidelijk verhoogd
zodat de zeug haar gewicht op peil kan
houden. Dit betekent in principe ad libitum
voeren. Op de top van de lactatie, ± 2-4 weken
post partum, kan de zeug tweemaal de hoeveelheid
voer eten die ze at voor onderhoud.
Twee dagen voor het spenen kan de voergift
beperkt worden tot onderhoud om de melkproductie
te laten dalen en zo uierproblemen
na het spenen te voorkomen.
Voeding van gecastreerde beer/borg
Aan de gecastreerde beer/borg kan, evenals

aan een volwassen zeug, 2-2,5% van het lichaamsgewicht
van een ’maintenance’ dieet
worden gevoerd.
Voeding van een beer
Een voedingsrichtlijn voor een volwassen
beer is 2-3% van zijn lichaamsgewicht van
een voer met 12% eiwit of ’maintenance’
voer.
Er kan aan beren ook voer voor drachtige
zeugen gegeven worden.
*Beloningen / snacks
Als mensen voedsel als beloning willen geven
bij trainen of als tussendoortje dan kunnen
ze het beste stukjes fruit, groente of rozijnen
geven.
Foto : Varkensvoer: een mengsel van varkensvoer
plus fruit
VOEDINGSDEFICIËNTIES EN
VOEDINGS-ZIEKTEN
Voedingsproblemen bij hangbuikzwijnen
kunnen samenhangen met de hoeveelheid
en de kwaliteit van het voer. Indien voer verkeerd
of te lang wordt bewaard kan de kwaliteit
achteruit gaan. Ook is een onbalans van
nutriënten door het voeren van afval, snacks
of zelfgemaakte diëten mogelijk.
Voor de meeste ziekten die kunnen ontstaan
door deficiënties van vitaminen, mineralen
en essentiële vetzuren wordt verwezen naar
de varkenshandboeken omdat de symptomen
bij hangbuikzwijnen overeenkomen met die
van gangbare varkens. De symptomen die
veel gezien worden bij deficiënties zijn: huidproblemen
zoals een droge, schilferige huid,
verminderde fertiliteit en dode of zwakke
biggen, langzame groei, minder eetlust, diarree,
zwakke botten, kreupelheid en stijfheid.
Obesitas
Hét probleem van hangbuikzwijnen is obesitas.
Veel van deze varkentjes zijn te dik.
Vooral zeugjes hebben de neiging om te dik
te worden en zetten overbodige extra energie
om in dikke lagen subcutaan vet. Zeugjes
kunnen hierdoor problemen krijgen met de
fertiliteit. Ze worden moeilijk drachtig, hebben
problemen bij het werpen en de lactatie is
vaak onvoldoende of komt helemaal niet op
gang. Andere problemen die worden gezien
bij te dikke hangbuikzwijnen zijn: entropion
en/of trichiasis , huidplooidermatitis en locomotieproblemen.
Verder verergert obesitas
osteoarthritis, kan het tot hartfalen lijden en
kan het respiratoire problemen geven omdat
vet vooral ophoopt in de keelstreek. De
staartbasis is ook een predilectieplaats voor
vetdepots.
De preventie van obesitas bestaat uit het geven
van goed voer met voldoende vezels en
een niet te hoge energiewaarde; dit mag dus
beslist geen voer zijn dat bedoeld is voor een
vleesvarken. Ook beweging is essentieel voor
een gezond hangbuikzwijn en het voorkomt
obesitas, hoefproblemen en obstipatie.
Foto 9: Entropion en/of trichiasis huidplooidermatitis
bij obesitas
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 23

Vaccineren tegen
mycoplasma?
One-shot Ingelvac M.hyo
• Zeer snelle bescherming, al 2 weken na vaccinatie
• Ook bij zeer hoge infectiedruk, zeer effectief
• Veilig toevoegmiddel (Impran), op basis van niet-minerale oliën
• Geen interferentie met maternale antistoffen bij vaccinatie op 3 weken leeftijd
• 34 weken bescherming aangetoond 1
Ingelvac M.hyo; Samenstelling: geïnactiveerd Mycoplasma hyopneumoniae, J-stam, isolaat B-3745; Indicatie: Actieve immunisatie van varkens vanaf een leeftijd van drie weken
ter vermindering van longschade veroorzaakt door Mycoplasma hyopneumoniae; Dosering: toedienen van één dosis van 2 ml; Contra-indicatie: dracht en lactatie; Bijwerkingen:
Depressie, afname van de eetlust, zwelling ter hoogte van de injectieplaats; Reg NL: 9968; UDD. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Boehringer Ingelheim
1) Bron: Genzow et.al. AASV 2004
Boehringer Ingelheim bv / Postbus 8037, 1802 KA Alkmaar / Telefoon: 072-5662411 / Fax: 072-5643213 / Internet: www.boehringer-ingelheim.nl / E-mail: Vetmedica@Alk.Boehringer-Ingelheim.com

IJzertekort bij jonge biggen
Biggen van hangbuikzwijnen worden geboren
met een marginale of te lage ijzervoorraad
in hun lichaam. De zeugenmelk bevat
weinig ijzer en de absorptie in de darm is niet
optimaal bij de big zodat er gemakkelijk een
ijzertekort met anemie ontstaat.
Hangbuikzwijnen die opgroeien of in aanraking
komen met grond en ander vuil kunnen
genoeg ijzer opnemen door erin te wroeten
en ervan te eten. Indien ze niet opgroeien in
een dergelijke soort omgeving is het nodig
om ze van extra ijzer te voorzien. Dit wordt
gedaan door middel van een intramusculaire
ijzerinjectie, in de hals of ham, in de eerste
paar levensdagen, meestal op de derde dag
met een ijzerhydroxide-dextrancomplex. De
injectie kan herhaald worden na een week of
twee, indien dit nodig wordt geacht. De dosis
per big is 50 mg ijzerdextran i.m. Overdosering
kan toxisch zijn.
Orale verstrekking van ijzerpreparaten is
vaak ineffectief en kan tot te lage concentratie
van ijzer in het bloed leiden.
Complicaties na de ijzerinjectie kunnen optreden
indien de big ook een vitamine E en/of
seleniumtekort had op het moment van de injectie.
De biggen vertonen ernstige dyspneu,
tetanische krampen en een wankele gang en
sterven binnen enkele uren na de injectie. Dit
kan voorkomen worden door de zeug genoeg
vitamine E en selenium te voeren tijdens de
dracht. Een te groot aanbod van onverzadigde
vetzuren in het zeugenrantsoen kan ook
een relatief tekort aan vitamine E veroorzaken.
Indien de biggen verdacht worden van
een vitamine E deficiëntie kan men ze een
dag voor de ijzerinjectie een injectie met vitamine
E geven.
Vitamine E / Selenium tekort
Nutritionele myopathie wordt beschreven bij
Vietnamese hangbuikzwijnen. Er zijn geen
normaalwaarden bekend voor Vietnamese
hangbuikzwijnen van vitamine E en selenium
en het is mogelijk dat ze vooral in de
groeifase of tijdens de dracht een hogere behoefte
dan gangbare varkens hebben.
Deficiëntie van vitamine E en selenium kan
plotselinge sterfte bij jonge biggetjes geven,
waarbij bij pathologisch onderzoek aantasting
van de lever, het hart en/of skeletspieren
gevonden wordt.
Men kan extra vitamine E en selenium geven
omdat vitamine E in varkensvoer afgebroken
kan zijn voordat de zak voer leeg is. Biggen
moeten een injectie krijgen op de eerste dag,
de 14e dag, met spenen, en op 8 weken leeftijd
in oplopende dosering. Zeugen en beren
zouden ieder half jaar een injectie moeten
krijgen. Hierbij is het advies voor alle leeftijden
nog een dagelijkse dosis van 50 IU vitamine
E of 200 IU iedere 4 dagen per os te geven
door middel van een vitamine E capsule
door het voer of als snack.
Calcium- en fosfordeficiëntie
Dit komt niet snel voor bij dieren die compleet
varkensvoer krijgen. Als lacterende
zeugen geen aangepast rantsoen krijgen of als
er aan varkens een zelfgemaakt dieet of afval
gevoerd wordt, dan kunnen er problemen met
de calcium/fosforhuishouding optreden. Hier
moet aan gedacht worden indien er sprake is
van onbegrepen kreupelheden, spontane botbreuken
of bij een ”downerzeug”.
GEDRAG
Het gedrag van hangbuikzwijnen wordt in
de literatuur uitvoerig beschreven door veel
auteurs. Hieronder volgt een weergave van
de meest relevante informatie uit deze literatuur.
Normaal gedrag
Varkens zijn intelligente dieren. Ze hebben
een zeer goed ontwikkeld reukvermogen
waardoor ze voorzichtig zijn als ze ergens
komen waar het ‘vreemd’ ruikt. Geuren spelen
een belangrijke rol in het sociale gedrag.
Het gezichtsvermogen is matig; vooral aan
fel licht hebben ze een hekel. Hun gehoor is
goed maar ze moeten hun kop draaien om te
lokaliseren waar een geluid vandaan komt.
Ze schrikken snel van vreemde geluiden; het
is verstandig een jong dier aan veel verschillende
geluiden te laten wennen. Het zijn aanhankelijke,
zachtaardige huisdieren die zich
snel aan mensen hechten. Varkens houden
van spelen.
Karakter
Het karakter van een Vietnamees hangbuikzwijn
is meestal goedaardig, maar er bestaan
lijnen waarbij agressiviteit lijkt te vererven.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2

Het temperament van een hangbuikzwijn is
bij aanschaf niet altijd duidelijk. Het gedrag
van de eigenaar heeft veel invloed op het gedrag
van het varken.
Stemgeluid
De communicatie tussen varkens verloopt
grotendeels m.b.v. vocaliseren, ze gebruiken
veel verschillende geluiden. Een varken dat
bang is zal gillen. Door het dier op jonge
leeftijd aan veel situaties te laten wennen, is
het gillen te reduceren. Vooral oppakken en
vasthouden op de grond zullen luid protest
uitlokken als een varken dit niet gewend is.
Eigenaren kunnen hun varken zo trainen dat
het een iets minder vocaal ingestelde patiënt
wordt.
Wroeten, vernielzucht
Hangbuikzwijnen zijn erg nieuwsgierig en
zullen hun omgeving grondig willen onderzoeken.
Zodra ze zich ergens op hun gemak
voelen beginnen ze met hun snuit te ruiken
en te graven. Dit graafgedrag kan resulteren
in een totaal verwoeste tuin of zelfs vloerbedekking.
Het voorkomen van dit ”sloopgedrag”
is mogelijk door alternatieven te bieden
zoals ballen, papieren zakken, dekens of
andere voorwerpen om mee te spelen of in te
wroeten. Het aanbieden van een plek in de
tuin, waar ze hun natuurlijke gedrag wel mogen
uitvoeren, is ook een mogelijkheid. Een
varken dat dit gedrag niet mag of kan uitvoeren
zal zich gaan vervelen. Ook beweging is
afleiding voor het varken. Het is aan te raden
om niet één maar altijd meerdere varkens te
houden zodat ze ook elkaar kunnen vermaken
en zich aan een rangorde leren houden.
Een varken dat alleen thuis gelaten wordt zal
zich snel vervelen; sommige varkens kwijnen
weg als ze veel alleen zijn of worden lui,
anderen worden agressief. Een enkel varken
zal zich wel meer op de eigenaar richten dan
wanneer er meer varkens tegelijk gehouden
worden.
Modderbaden, waterbad
Varkens kunnen vrijwel niet transpireren,
ze hebben alleen een rijtje zweetklieren op
de snuit. Als ze buiten zijn op warme dagen
willen ze een modderpoeltje graven om verkoeling
te zoeken. Een kinderbadje of plastic
zandbak met een klein laagje water kan
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 26
hiervoor een alternatief bieden. Modder
geeft meer afkoeling dan puur water omdat
het minder snel verdampt. Varkens kunnen
overigens goed zwemmen.
Zindelijkheid
Varkens zijn van nature zindelijke dieren en
ze zullen hun nest nooit met opzet bevuilen.
Ze kiezen een toiletgebied om hun behoefte
te doen en dit is in principe de enige plaats
die ze hiervoor zullen gebruiken maar soms
kiezen ze er meerdere. Het is vrij eenvoudig
om ze te trainen om dit bijvoorbeeld op een
soort kattenbak te doen of op een vaste plaats
in de tuin. Ze zullen geen toiletgebied kiezen
op plaatsen waar ze ook eten. Varkens houden
ervan om te urineren en defaeceren op de
vochtigste plek in hun omgeving. Ze urineren
vaak tijdens het drinken. Vroeg gespeende
biggen doen er langer over om zindelijk te
worden. Zeugen kunnen onzindelijk worden,
wanneer ze in oestrus komen en laten dan
overal druppels urine vallen.
Berengedrag in huis
Het houden van volwassen, ongecastreerde
beren in huis is niet aan te bevelen. Ze scheiden
feromonen uit met hun speeksel en markeren
met hun urine het huis. De lucht die
hiermee gepaard gaat is onaangenaam. Bovendien
kunnen ze gevaarlijk zijn voor mens
en dier vanwege hun scherpe hoektanden.
Dominantie
Varkens leven van nature in kleine groepen
en hebben hierin een rangorde. Pasgeboren
biggen hebben een speenrangorde waar ze
om vechten. De grootste en sterkste biggen
drinken aan de voorste en dus de beste tepels.
Varkens zullen met elkaar wedijveren
om de beste slaapplaats, voerplaats of andere
gewenste dingen. Beren die met elkaar zijn
opgegroeid, zullen niet met elkaar vechten
maar in andere gevallen kunnen ze vechten
om de rangorde, soms tot de dood er op volgt.
Indien varkens uit verschillende nesten bij
elkaar gebracht worden, kunnen er rangorde
gevechten uitbreken.

Foto 0: Vechtende varkens
Om deze gevechten te beperken en de dieren
rustig aan elkaar te laten wennen kan
een tranquillizer gegeven worden, net als
bij gangbare varkens. Een alternatief is dat
de varkens bij elkaar gebracht worden in een
vreemd hok dat ze geen van allen kennen.
Het beste kan men dit doen vlak voordat er
gevoerd wordt of vlak voor de nacht. Eventueel
kunnen ze allemaal besprenkeld worden
met hetzelfde geurtje. Indien dit niet werkt is
een tranquillizer geïndiceerd (zie hoofdstuk
6: sedatie en anesthesie).
Speekselen en tandenknarsen
Speekselen is normaal gedrag bij hangbuikzwijnen
als ze opgewonden zijn, bijvoorbeeld
bij het voeren of het dekken. Tandenknarsen
zonder reden is normaal gedrag bij het hangbuikzwijn,
maar kan ook een uiting zijn van
ongenoegen.
Gedragsproblemen
Een varken moet net als een hond gesocia-
liseerd worden op mensen en de omgeving.
Varkens die in hun jonge leven te weinig met
mensen omgaan, zullen schuw worden.
Het opvoeden van een varken kan al op jonge
leeftijd beginnen. Consequent zijn bij de opvoeding
is erg belangrijk.
Agressief gedrag
Er kunnen gedragsproblemen ontstaan bij
varkens die in huis leven als er geen duidelijkheid
is over wie de baas is in huis. Het zijn
vaak varkens die alleen gehouden worden,
weinig of geen toegang naar buiten hebben
en verwend zijn door hun eigenaren. Agressiviteit
is soms erfelijk bepaald. De agressie
in huis begint vaak op een leeftijd van 12 tot
18 maanden, wanneer het varken mentaal
volwassen wordt en zich begint te manifesteren.
Dit uit zich in eerste instantie in agressie
naar bezoekers, later op een leeftijd van 24
tot 30 maanden zal het varken ook de eigenaar
willen domineren. Het kan helpen om ze
dan te verplaatsen naar een buitenplaats zodat
hun territorium verandert en ze een ander
varken als gezelschap te geven, bij voorkeur
een zeug. Zeugen zijn van nature groepsleidsters.
Als de zeug bovendien groter is dan het
agressieve varken, dan wordt dit eerder gedomineerd
in een gevecht en leert zo onderdanigheid.
Het goed begrijpen van het gedrag
van een varken is essentieel.
Bedelgedrag
Bedelen komt voor bij varkens die getraind
worden met voedsel als beloning. Het is beter
om bij het trainen geen voedsel te gebruiken
maar een voorwerp waar het varken graag
mee speelt.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 27

Hoofdstuk III:
VooRtplAntIng en feRtIlIteItpRoblemen
NORMALE VOORTPLANTING EN
FERTILITEIT
De voortplanting bij Vietnamese hangbuikzwijnen
lijkt in veel opzichten op die van gangbare
varkens. Hangbuikzwijnen zijn echter veel
vroeger geslachtsrijp dan gangbare varkens en
het aantal biggen per worp is kleiner. Verder is
het door de kleinere afmetingen van de geboorteweg
moeilijker om bij dystocia manueel in te
grijpen.
Pubertijd en geslachtsrijpheid
Beertjes kunnen al seksueel gedrag vertonen
vanaf een leeftijd van 6-8 weken en bovendien
fertiel sperma produceren. Vaak zijn ze op een
leeftijd van 8-10 weken seksueel volwassen en
ze kunnen vanaf een leeftijd van 12-15 weken
voor de fok gebruikt worden. Gelten zijn seksueel
volwassen op een leeftijd van 3,5-4 maanden.
Om ongewenste dracht te voorkomen dienen
beer en zeug gescheiden te worden voordat ze 3
maanden oud zijn.
Cyclus, gedrag en oestrussymptomen bij de
zeug
Gedomesticeerde varkens zijn poly-oestrisch
en de cyclus duurt gemiddeld ongeveer 21 dagen
met een variatie van 19-23 dagen. Wanneer
zeugen eenmaal cyclisch zijn, blijven ze dit hun
hele leven. Uitzonderingen hierop zijn anoestrus
tijdens de dracht en (een deel van) de lactatieperiode
en tijdens ziekte. Soms blijven zeugen
anoestrisch als de biggen gespeend zijn aan het
einde van de zomer omdat ze bij hogere omgevingstemperaturen
minder eten. De verminderde
opname van energie en eiwitten veroorzaakt een
nutritionele anoestrus. De meeste zeugen komen
3 tot 7 dagen na het spenen weer in oestrus.
De oestrus begint als de gelt of zeug blijft staan
voor de beer en duurt bij gelten 12-18 uur en bij
zeugen 24-48 uur. De eerste symptomen van
oestrus bij de zeug zijn het roder worden en
zwellen van de vulva en er kan een beetje heldere
vaginale uitvloeiing te zien zijn.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2
Oestrusgedrag wordt het beste getoond indien
er een beer in de buurt is en is hetzelfde als bij
gangbare varkens. De zeug wordt onrustig, eet
minder en blijft staan voor de beer maar ook
voor de mens, als deze druk uitoefent op het
lumbosacrale gebied, de “stareflex”.
Een zeug in oestrus kan onzindelijk worden
en is soms moeilijker te hanteren dan anders.
Zeugjes kunnen bij afwezigheid van een beer
op elkaar rijden.
Foto : Berige zeug vertoont “rijgedrag”
Dekking
Pariteit en aantal geworpen biggen
Gelten kunnen op 4 maanden leeftijd al gedekt
worden. Als men voorkeur heeft voor
grote worpen kan beter gewacht worden tot de
tweede of derde oestrus waarbij meer ovulaties
optreden. Zeugen bereiken een piek in het
aantal geworpen biggen in hun 5e-6e pariteit.
Dektijdstip
Gelten ovuleren op 24-36 uur en zeugen op 30-
44 uur na het begin van de oestrus Volwassen
varkens moeten 6-12 uur voor de verwachte
ovulaties gedekt worden.
Gelten kunnen dus op 12-24 uur na het begin
van de oestrus gedekt worden en zeugen op
24-36 uur.
Dekmethodes
Een keer dekken per dag op de 1 e en de 2 e dag

van de oestrus is voldoende.
De methodes die gebruikt kunnen worden
zijn: dekken uit de hand, zeug en beer samen
ophokken tijdens de oestrus en gebruik maken
van kunstmatige inseminatie. Beertjes
die weinig ervaring hebben in omgaan met
het andere geslacht, kunnen een slecht libido
hebben.
Drachtigheidsdiagnostiek
*Uitblijven oestrus
Indien de zeug 18-24 dagen na de dekking
niet in oestrus komt, is de kans groot dat ze
drachtig is. Het is goed om de zeug na het uitblijven
van de verwachte oestrus nog een paar
weken goed in de gaten te blijven houden. Ten
gevolge van vroeg embryonale sterfte waarbij
resorptie van de embryo’s optreedt, kan de cyclus
verlengd zijn en kan de zeug een tot twee
weken later dan verwacht alsnog in oestrus
komen.
*Progesteron
Rond dag 16 van de cyclus treedt regressie van
de corpora lutea op en daalt de progesteronspiegel.
Een zeug die niet dragend is heeft
een progesteronwaarde van < 1 ng/ml in het
bloed op dag 17 tot 19 na het dekken. Drachtige
zeugen hebben vanaf dag 18 tot dag 20
een progesteronwaarde van > 1 ng/ml, omdat
er progesteron door de corpora lutea wordt
geproduceerd. Progesteronbepaling is voor en
na deze dagen en bij vroegembryonale sterfte
onnauwkeurig.
*Oestrogeensulfaat
Dit wordt door de foeten geproduceerd en kan
op dag 30 worden bepaald om uitsluitsel over
drachtigheid te geven. Vanwege de zeer hoge
kosten wordt dit niet routinematig gedaan.
*Echografisch onderzoek
Drachtigheid kan vanaf dag 24 met echografisch
onderzoek worden vastgesteld.
*Buikomvang
De buikomvang is een slechte graadmeter
voor dracht bij het hangbuikzwijn omdat ze
dit slecht tonen. Pas in het laatste deel van de
dracht wordt dit zichtbaar.
Draagtijd
De draagtijd bij hangbuikzwijnen, die in de
literatuur genoemd wordt, varieert van 109
tot 117 dagen. Zeugen hebben gemiddeld een
draagtijd van 114 dagen. Gelten kunnen iets
eerder werpen op 112-113 dagen.
Gedrag zeug rondom de partus
De laatste week van de dracht zwelt de uier.
Ongeveer 3-4 dagen voor het werpen wordt
de vulva hyperaemisch en oedemateus. In
de laatste 2-3 dagen voor het werpen worden
de afzonderlijke mammapakketten duidelijk
zichtbaar met op de tepels druppeltjes secretum.
Een zeug zal de laatste 24 uur voor het werpen
veranderen van gedrag. Ze wordt onrustig
en gaat een nest maken. Als er materiaal
voorhanden is neemt ze dit in haar bek naar de
plaats waar ze haar nest wil bouwen. Indien er
geen materiaal is om een nest te maken zal ze
in de bodem wroeten. Ze gaat ook vaker urineren
en defaeceren. Sommige zeugen hebben
last van obstipatie in het laatste deel van de
dracht en moeten gelaxeerd worden. Hiervoor
kan kieseriet (= MgSO 4 , 2 x daags 10 gram) of
zemelen (2 x daags 15 gram) gebruikt worden.
Andere ruwe celstofbronnen ter voorkoming
van obstipatie zijn tarwegries, bietenpulp en
luzerne.
De partus
De meeste zeugen biggen in 3-4 uur, maar
sommigen doen er 10 uur over. De tijd tussen
de biggen is 10-15 minuten. Indien het langer
duurt dan 30 minuten is hulp bieden nodig. De
zeug eet de placenta’s van de biggen op maar
dit kan beter voorkomen worden omdat ze er
indigestie van kunnen krijgen.
Aantal biggen per worp
Het aantal biggen dat wordt geboren varieert
van 1 tot 15 biggen per worp. Het gemiddelde
aantal biggen per worp ligt tussen de 4 en 8
biggen.
Agressie zeug post-partum
Zeugen kunnen erg agressief worden als er
eenmaal biggen geboren zijn. Ze verdedigen
hun biggen door te bijten naar ieder mens of
dier, dat te dichtbij komt.
Het aanvallen, bijten of zelfs doden van eigen
biggen komt ook voor bij hangbuikzwijnen,
vooral bij gelten. Dit gedrag kan al beginnen
terwijl de zeug nog aan het werpen is. Het is
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 29

het beste om de biggen die er al zijn weg te
nemen van de agressieve zeug en later weer
terug te zetten.
Er kan eventueel ook een tranquillizer gegeven
worden, zoals azaperon. Azaperon heeft geen
nadelig effect op de nog ongeboren biggen en
op de partus. De pasgeboren biggetjes kunnen
er wel wat sloom van worden maar als ze goed
warm gehouden worden is dit geen probleem.
Aanbevolen hoeveelheid is 2 mg/kg, hetgeen
overeenkomt met 1 ml/20 kg lg.
Verzorging biggen
De biggen moeten ter wereld komen in een
kraamstal die schoon en tochtvrij is, met een
beschermd gebied zodat de biggen kunnen
vluchten bij agressie van de zeug. Ook moet
de ruimte warm genoeg zijn. Hypothermie
is een predisponerende factor voor doodliggen
en hypoglycaemie. Symptomen zijn o.a.
sloomheid, biggen die op een hoopje bij elkaar
liggen en niet meer drinken. Eventueel kan er
een warmtelamp opgehangen worden.
Er moet goed op gelet worden of de biggen
kunnen drinken, mogen drinken en genoeg te
drinken krijgen. Colostrumopname op de eerste
levensdag is erg belangrijk voor een goede
start. Zeugen hebben meestal 5, sommigen 6
paar tepels. Bij grote tomen met meer dan 10
biggen zal er bijgevoerd moeten worden.
De navelstrengen van de pasgeboren biggen
moeten worden ontsmet met jodiumoplossing.
Het knippen van tandjes bij biggen mag volgens
het Ingrepenbesluit (2001) niet routinematig
uitgevoerd worden. Beertjes kunnen al
in hun eerste levensweek gecastreerd worden
(zie chirurgische ingrepen).
Spenen
De zeug voedt haar biggen ongeveer 4-5 weken
voordat ze ze gaat spenen. Speenleeftijden
die door auteurs genoemd worden variëren
van 4-5 weken tot 7-8 weken. Spenen op 8
kg lichaamsgewicht wordt ook genoemd. De
biggen moeten al een tijdje vast voedsel eten
voordat ze gespeend mogen worden.
Men moet op tijd maatregelen nemen om ongewenste
dekkingen van jonge geltjes te voorkomen,
ze kunnen immers al vanaf 3 maanden
vruchtbaar zijn.
Uitblijven partus, verlengde dracht
Indien een zeugje langer dan 115 dagen draagt
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 30
is er sprake van een verlengde dracht. Zeugjes
die meer dan 116 dagen dragen blijken vaak
niet drachtig te zijn.
Partusinductie
Dit kan geïndiceerd zijn bij een verlengde
dracht. Indien binnen 3 dagen voor de verwachte
partusdatum een dosis van 5 mg
PGF2a/zeug gegeven wordt bij het hangbuikzwijn,
zal dit bij 95% van de dieren de partus
op gang brengen binnen 24-30 uur.
Ongewenste dracht
Abortus kan worden opgewekt met een dosis
van 5 mg PGF2a na de 12e dag van de dracht.
Eerder zijn de corpora lutea er nog niet gevoelig
voor. Oestrus treedt binnen 3-5 dagen op
na toediening.
Dystocia
De meeste zeugen werpen probleemloos. Oorzaken
voor dystocia tijdens de partus kunnen
maternaal of foetaal zijn. Obesitas kan de partus
belemmeren. Indien er geen obstructies in
het geboortekanaal gevonden zijn, kan men
5-10 IU/zeug oxytocine geven (s.c. of i.m.).
Let op, de bijsluiters van dit product adviseren
vaak hoeveelheden van 20-40 IE/zeug. Dit
kan echter tot een zodanig contractie van de
uterus leiden dat de bloedvoorziening te kort
schiet en de biggen intra-uterien overlijden.
Indien het dier niet reageert, kan er in een later
stadium nog extra oxytocine toegediend worden.
In andere gevallen is meestal een sectio
caesaria de beste oplossing (zie chirurgische
ingrepen).
Agalactie
Agalactie kan meerdere oorzaken hebben zoals
een slechte conditie van de zeug, hypocalcaemie,
endotoxinen, infectie met E. coli of
Klebsiella spp., Staphylococcen spp., Streptococcen
spp. e.a.
Het ontdekken van agalactie gebeurt meestal
doordat de biggen aangeven dat ze niet genoeg
te drinken hebben. Ze blijven onrustig na het
zogen en proberen de zeug aan te zetten tot het
laten schieten van meer melk. Hierdoor kunnen
de tepels beschadigd raken. De mammapakketten
kunnen ontstekingsverschijnselen
vertonen. Er kunnen ook maar een of enkele
mammapakketten zijn die geen melk produceren.
De big die een dergelijk pakket heeft

gekozen zal het slechter doen dan zijn toomgenoten
en moet geholpen worden. De zeug kan
een verhoogde temperatuur hebben en ziek
zijn maar ook een subklinisch verloop komt
voor.
Therapie bij de zeug met mastitis bestaat uit
het systemisch toedienen van antibiotica die
goed in het uierweefsel doordringen, corticosteroïden
bijv. Voreen ® (1 ml/10 kg lg) , en
oxytocine (5-10 IE/zeug) om de melk te laten
schieten. De biggen moeten worden bijgevoerd.
Indien bij zeugen, die al eerder last hebben gehad
van agalactie, de geboorte m.b.v. PGF2a
1 tot 3 dagen van te voren wordt opgewekt is
er minder kans op agalactie.
FERTILITEITSPROBLEMEN
Niet-infectieuze oorzaken
Dracht
Een voor de hand liggende oorzaak voor het
uitblijven van de oestrus.
Lactatie
In ieder geval de eerste 3 weken van de lactatie
is de zeug anoestrisch, hierna kunnen er
oestrus doorbraken komen.
Anatomische abnormaliteiten
Deze zijn vooral bij gelten die wel oestrisch
zijn maar niet drachtig worden van belang.
Vergroeiingen e.d. in de baarmoeder, na een
zware partus, kunnen problemen geven bij oudere
zeugen.
Hormonale verstoringen
Cysteuze ovaria die progesteron of oestrogenen
produceren, kunnen de cyclus verstoren.
Mycotoxicosis door opname van Zearalenon,
het mycotoxine van een Fusarium-schimmel
die op maïs en granen groeit, kan hyperoestrogenisme
veroorzaken omdat het oestrogene
activiteit bezit. Dit kan zelfs bij jonge geltjes
een gezwollen vulva, uierontwikkeling en
ovariumatrofie geven. Bij cyclische zeugen
veroorzaakt het schijndracht.
Bij drachtige zeugen wordt een verlaging van
het aantal geboren biggen en een verhoogde
abortuskans gezien.
Nutritionele anoestrus
Indien er bij een zeug eiwittekort en/of energietekort
bestaat heeft ze al haar energie nodig
voor onderhoud en zal ze niet oestrisch worden.
Bij dieren die buiten worden gehouden
moet bij koud weer rekening gehouden worden
met een hogere energiebehoefte.
Infectieuze oorzaken
Niet alle infectieuze oorzaken, die bekend zijn
bij gangbare varkens, zijn gezien bij hangbuikzwijnen,
maar er is geen reden om aan te
nemen dat ze niet kunnen voorkomen en ze
moeten dus in de differentiële diagnose meegenomen
worden.
SMEDI, Porcine enterovirusinfecties e.a.
Porcine enterovirus is een belangrijke veroorzaker
van het SMEDI-syndroom. Dit syndroom
staat voor Stillbirth, Mummification,
Embryonic Death and Infertility. Infecties
worden via faeces overgebracht, meestal vlak
na het spenen, waardoor dragers ontstaan. Het
zijn vooral seronegatieve gelten die tijdens de
dracht worden besmet waarbij SMEDI optreedt.
Infectie voor of na de 35e dag van de
dracht is net als bij parvovirusinfecties van belang
voor de symptomen die erbij optreden.
SMEDI-achtige verschijnselen komen ook
voor bij infecties met de ziekte van Aujeszky,
Brucellose, Leptospirose, Listeriose, Parvovirusinfecties,
Vlekziekte, Klassieke varkenspest,
Transmissible Gastroenteritis en Abortus
Blauw (PRRS). Er bestaan verschillende typen
enterovirussen. Diagnostiek is niet eenvoudig,
er is geen test voor beschikbaar. Er kan tegen
enterovirussen niet worden gevaccineerd.
Porcine parvovirusinfectie
Porcine parvovirusinfectie komt zeker voor
bij hangbuikzwijnen als oorzaak van vroegembryonale
sterfte en hierdoor schijndracht
indien een seronegatieve, drachtige gelt (of
zeug) er voor de 35e dag mee geïnfecteerd
wordt. Mummificatie treedt op als infectie na
de 35e dag plaatsvindt. Abortussen worden
zelden gezien. Het virus kan worden aangetoond
in buikvocht van doodgeboren biggen.
In het bloed van de zeugen kunnen antistoffen
worden aangetoond. Tegen parvovirusinfectie
kan worden gevaccineerd.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

Hoofdstuk IV:
zIekten Ingedeeld nAAR
oRgAAnsysteem / IntoxIcAtIes
AANDOENINGEN VAN DE HUID
Rui, haaruitval en alopecia
Normaal is er een seizoensgebonden variatie
in het haarkleed van het hangbuikzwijn. Tijdens
erg warm weer en soms eenmaal, maar
meestal tweemaal per jaar, valt een groot deel
van de borstels uit. De huid vervelt hierbij
zodat het dier jeuk krijgt en overal tegenaan
gaat schuren om het oude vel en haar kwijt te
raken. Als het nieuwe haar na een paar weken
begint te groeien, helpt dit de oude huidlaag
kwijt te raken. Borstelen versnelt het proces.
Hangbuikzwijnen die vooral binnen worden
gehouden krijgen minder lang haar en doen
langer over het ruien dan dieren die meer buiten
gehouden worden.
Het Vietnamese hangbuikzwijn is erg gevoelig
voor het ”blown coat” syndroom. Hierbij
vallen alle haren of een deel ervan uit. Dit
komt voor na stress, ziekte, hitte, dracht, lactatie
en koorts. De haren groeien weer aan in
6 tot 10 weken.
Schuren door jeuk veroorzaakt door Haematopinus
suis of Sarcoptes scabei kan ook
kaalheid geven. Biggen kunnen kaal worden
geboren indien de zeug tijdens de dracht een
jodium tekort heeft gehad. Een enkel maal
wordt een afwijking aan de huid gevonden
die zou lijken op een allergische reactie. Een
aanwijsbare oorzaak voor dit beeld is echter
niet achterhaald
Foto 2: Huidafwijking t.g.v. overgevoeligheid?
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 32
Droge, schilferige huid / parakeratose
Hangbuikzwijnen kunnen een droge, schilferige
huid hebben die niet jeukt. Dit is normaal
bij jonge biggetjes vanaf een leeftijd
van 1 week omdat ze ”uit hun huid groeien”.
Een extreem droge huid kan optreden door
een slecht dieet en deficiënties van vetzuren,
vitaminen of mineralen. Vooral deficiënties
van vitamine A, panthoteenzuur, nicotinezuur,
riboflavine, biotine en zink kunnen
huidafwijkingen geven.
Parakeratose is het gevolg van een zinkdeficiëntie,
een te hoge calciumgift of beide.
Een droge, schilferige huid kan ook optreden
als mensen hun hangbuikzwijn erg vaak wassen
en hierbij een te agressieve shampoo gebruiken,
of wanneer het varken vaak verblijft
in een omgeving met droge lucht. Wanneer er
geen duidelijke oorzaak van de droge huid te
vinden is, zijn voedings-supplementen met
vitaminen, vetzuren en mineralen geïndiceerd
zonder het dieet hiermee uit balans te
brengen.
Volwassen dieren kunnen baat hebben bij een
topicale applicatie van baby- of plantaardige
olie. Bij het wassen is een humane shampoo
voor een gevoelige huid met eventueel een
crèmespoeling erna aan te bevelen.
Indien er jeuk aanwezig is in combinatie met
een schilferige, droge huid kunnen luizen of
schurftmijten de oorzaak zijn.
Intertrigo
Huidplooidermatitis komt vooral voor bij
hangbuikzwijnen met obesitas.
Zonnebrand, zonnesteek (hyperthermie)
Zonnebrand komt vaker voor bij licht gekleurde
varkens maar ook bij donker gekleurde
hangbuikzwijnen kan het een probleem zijn.
Symptomen van zonnebrand zijn een warme
pijnlijke huid met exsudaat, erytheem en oedeem
vooral achter de oren en midden op de
rug. De aandoening gaat gepaard met veel
pijn, sommige varkens vertonen symptomen
die lijken op paresis posterior en ze schreeu-

wen. Soms hebben ze last van conjunctivitis.
Therapie bestaat uit de huid koelen met water
en insmeren met babyolie.
Zonnesteek wordt gezien bij varkens die
oververhit zijn geraakt door inspanning bij
warm weer. Symptomen kunnen bestaan uit
hyperpneu, collaps, spierzwakte en tremoren,
braken, diarree, starende blik, verhoogde lichaamstemperatuur
en symptomen die passen
bij cerebraal oedeem.
Therapie bestaat uit het zo spoedig mogelijk
koelen van het dier met water en het op een
koele plek met schaduw brengen.
Zonnebrand en zonnesteek kunnen voorkomen
worden als het varken een schaduwrijke
plek heeft en water beschikbaar heeft om in
te baden.
Verbrandingsverschijnselen kunnen ook veroorzaakt
worden door andere bronnen als
een kachel, chemische middelen, bevriezing
of photosensitisatie door sommige planten of
medicijnen.
Overige huidaandoeningen
*Insectenbeten
Verschillende stekende of bijtende insecten
kunnen vooral in de zomermaanden huidirritatie
veroorzaken met papels. Wassen met een
milde antiseptische oplossing kan voorkomen
dat de beten geïnfecteerd raken.
*Pityriasis rosea suis
Deze huidaandoening geeft circulaire laesies
met crustae aan de randen en kan worden verward
met ringworm. De laesies zitten vooral
op de borst en het abdomen maar kunnen ook
gegeneraliseerd voorkomen. Het komt meestal
voor bij biggen van 1 tot 3 maanden en verdwijnt
spontaan in 2 tot 6 weken tijd.
*Tumoren van de huid
Het is aannemelijk dat tumoren bij het hangbuikzwijn,
dat meestal ouder wordt dan het
gemiddelde gangbare varken, meer gezien
zullen worden.
Bij het Sinclair miniatuurzwijn worden melanomen
beschreven. Ook bij het (jonge) hangbuikzwijn
komen melanomen vrij frequent
voor. Ze kunnen spontaan in regressie gaan
waarbij gegeneraliseerde depigmentatie van
de huid optreedt.
*Epitheliogenesis imperfecta
Deze aangeboren afwijking kan worden gezien
bij minivarkens.
*Infectieuze aandoeningen van de huid
Vlekziekte, Streptococcen spp., Staphylococcen
spp., Klassieke varkenspest, varkenspokken,
mond- en klauwzeer, vesiculaire varkensziekte,
ringworm, Candida, luizen en
schurftmijten kunnen huidafwijkingen geven
(zie hoofdstuk 5: infectieziekten bij hangbuikzwijnen).
*Abcessen en granulomen
Abcessen ontstaan uit kleine wondjes of
schuurplekken en kunnen resulteren in een
purulente arthritis. Streptococcen spp., Staphylococcen
spp. en Actinomyces pyogenes
spelen vaak een rol. Intramusculaire injecties
in de achterpoot kunnen tot (steriele) abcedering
leiden, met als gevolg kreupelheid door
pijn.
AANDOENINGEN VAN HET RESPIRATIE-
APPARAAT
Infectieuze agentia, omgevings- en andere
stressfactoren spelen een rol bij het ontstaan
van respiratoire problemen. Omdat hangbuikzwijnen
een relatief kleine longcapaciteit hebben,
kunnen deze aandoeningen grote gevolgen
hebben voor de aangetaste dieren.
Rhinitis
Atrofische rhinitis en Inclusion body rhinitis
zijn infectieuze ziekten van de neus die voorkomen
bij het hangbuikzwijn (zie hoofdstuk
5: infectieziekten bij hangbuikzwijnen).
Necrotiserende rhinitis of ‘bullnose’
Hiermee wordt een zwelling op de zij- of bovenkant
van de neus bedoeld. De zwelling is
hard en bevat bij incisie stinkend, necrotisch
materiaal. Indien botaantasting optreedt, kan
er deformatie van de snuit of kop optreden.
De aandoening ontstaat door infectie van
wondjes op de neus, ontstaan bij wroeten of
vechten, of wondjes in het monddak ontstaan
bij het niet zorgvuldig tandjesknippen, met
bacteriën uit de omgeving. Fusobacterium
necrophorum wordt hierbij vaak geïsoleerd.
Therapie bestaat uit het langdurig geven van
antibiotica (systemisch) met evt. chirurgisch
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 33

D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

ingrijpen. Preventief is het voorkomen van
vechten van belang. Als het inkorten van de
tanden onvermijdelijk is, is slijpen aan te bevelen
boven het knippen van de tanden.
Snurkers
Snurkers zijn hangbuikzwijnen die een (relatief)
te lang palatum molle hebben en hierdoor
een stridor vertonen. Indien nodig kan
er chirurgisch ingegrepen worden zoals bij
brachycephale honden gebruikelijk is.
Pneumonie, pleuritis
Pneumonie is een van de meest voorkomende
doodsoorzaken bij hangbuikzwijnen. Er zijn
bacteriële, virale, parasitaire en andere oorzaken
bekend (voor meer details over de ziektes
zie hoofdstuk 5: Infectieziekten bij hangbuikzwijnen).
*Bacteriële oorzaken
B. bronchiseptica, P. multocida, Mycoplasma
spp., Actinomyces spp, Streptococcen spp. en
P. aeroginosa zijn aangetoond in het respiratieapparaat
bij hangbuikzwijnen. Deze laatste
verwekker komt bij het gangbare varken niet
vaak voor als primaire oorzaak van pneumonie.
Actinobacillus pleuropneumoniae is een
andere bacteriële verwekker van pneumonie
en pleuritis.
*Virale oorzaken
Influenza is aangetoond bij Vietnamese hangbuikzwijnen
maar ook de ziekte van Aujeszky
en PRRS kan pneumonie veroorzaken.
*Parasitaire oorzaken
Migrerende larven van Ascaris suum en longwormen
kunnen (mede)verantwoordelijk zijn
voor respiratoire problemen bij hangbuikzwijnen.
*Aspiratiepneumonie
Een pneumonie door aspiratie van vreemd
materiaal is een niet-infectieuze oorzaak
van pneumonie en pleuritis bij het hangbuikzwijn.
AANDOENINGEN VAN HET
CIRCULATIE-APPARAAT
Moerbeihartziekte
Dit is een ziekte waarbij het hart wordt aange-
tast en plotselinge sterfte kan optreden bij snel
groeiende varkens. Vitamine E- en selenium
deficiëntie worden als oorzaak genoemd. De
diagnose wordt meestal pas bij sectie gesteld.
Indien de eigenaar meer dieren heeft, wordt
geadviseerd deze injecties met Vit. E te geven.
(25.000 IE voor big < 10 kg).
Endocarditis valvularis
Infecties met Streptococcen spp. of Erysipelothrix
kunnen een endocarditis veroorzaken
die de hartkleppen aantast. Plotselinge sterfte
komt voor, de diagnose wordt door de patholoog
gesteld.
Pericarditis
Fibrineuze pericarditis veroorzaakt door
Streptococcen spp. is beschreven bij het
Vietnamese hangbuikzwijn. Door middel
van echografisch onderzoek werd duidelijk
dat er een grote hoeveelheid vloeistof in het
pericard en ascites aanwezig waren. Er was
tevens sprake van leverstuwing. Het is bij
hangbuikzwijnen moeilijk te zien of er ascites
of stuwing van de V. jugularis aanwezig is.
Andere bacteriële oorzaken van pericarditis
bij hangbuikzwijnen kunnen zijn: Staphylococcen
spp., Haemophilus parasuis en Mycoplasma
hyorhinis.
Congenitale tricuspidalisklep dysplasie
Deze congenitale afwijking aan de hartkleppen
is beschreven bij het Vietnamese hangbuikzwijn.
De diagnose werd d.m.v. auscultatie,
radiologisch en echografisch onderzoek
met doppler en angiografie gesteld. Bij pathologisch
onderzoek werden o.a. afwijkingen
aan de papillairspieren gezien van de rechter
ventrikelwand. Chordae tendineae waren niet
duidelijk aanwezig. Het pathologische beeld
was vergelijkbaar met dat van honden en katten
met de afwijking.
Persisterende ductus arteriosus Botalli
Deze congenitale afwijking komt voor bij
Vietnamese hangbuikzwijnen.
Bloedparasieten
Eperythrozoön suis is een bloedparasiet die
bij varkens voorkomt en anemie en icterus
kan veroorzaken. E. suis wordt door bloedzuigende
insecten, zoals Haematopinus suis
overgedragen, maar de parasiet kan ook door
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

onhygiënisch gebruik van instrumenten met
besmet bloed en intra-uterien overgebracht
worden. Therapeutisch kan men 20-30 mg
oxytetracycline/kg l.g. geven, gedurende 5
dagen. Therapie leidt echter niet tot eliminatie
van het agens.
AANDOENINGEN VAN HET
DIGESTIEAPPARAAT
Aangeboren afwijkingen
Gespleten verhemelte, mega-oesophagus,
atresia ani en een recto-vaginale fistel samen
met atresia ani bij zeugjes worden genoemd.
Atresia ani is erfelijk en varkens die er aan
lijden moeten worden uitgesloten van de fokkerij.
Neonatale diarree
Het optreden van diarree bij niet-gespeende
biggen hangt samen met een aantal factoren.
Predisponerend werken een slechte opname
van colostrum, een laag geboortegewicht, afkoeling,
slechte hygiëne en hoge infectiedruk.
Infectieuze verwekkers die genoemd worden
zijn E. coli, C. perfringens type C, rotavirusinfecties,
coccidiose veroorzaakt door Isospora
suis en de endoparasiet Strongyloides
ransomi.
Preventie bestaat uit het elimineren van predisponerende
factoren. Vaccinatie van drachtige
zeugen is bij problemen die door E. coli
en C. perfringens veroorzaakt worden een
mogelijkheid om deze bij volgende worpen te
voorkomen (zie verder hoofdstuk 5: Infectieziekten
bij hangbuikzwijnen).
Diarree rond het spenen
E. coli infecties rond het spenen kunnen 3
ziektebeelden veroorzaken. Naast speendiarree
kunnen ook oedeemziekte en endotoxinenshock
optreden t.g.v. E. coli. De biggen
met speendiarree lijden aan ernstige diarree,
die drie tot zeven dagen na het spenen begint.
Diarree bij oudere varkens
De verwekkers die bij neonatale diarree zijn
genoemd kunnen ook bij oudere dieren voorkomen,
maar zij hebben over het algemeen
meer weerstand of zijn immuun geworden.
Symptomen zullen daarom vaak milder zijn
of in het geheel niet optreden.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 36
Diarree bij oudere varkens wordt vooral veroorzaakt
door Salmonella en
B. hyodysenteriae (verwekker van varkensdysenterie)
maar ook endoparasieten zoals Ascaris
suum, Trichuris suis, Oesophagostomum
spp., Hyostrongylus rubidus en Strongyloides
ransomi kunnen diarree geven.
Campylobacter spp. zouden een rol kunnen
spelen in het Porcine Proliferatieve Enteritissyndroom.
Bij Vietnamese hangbuikzwijnen zijn in ieder
geval E. coli, C. perfringens, porcine rotavirus
en T.G.E. (Transmissible Gastroenteritis) aangetoond
bij darmaandoeningen.
De therapie bij diarree bestaat, afhankelijk van
de oorzaak, uit antibiotica en/of anthelmintica,
anticoccidia en het optimaliseren van de omstandigheden.
Rehydratie oraal of parenteraal
kan nodig zijn.
Maagulcera, gastritis
Maagulcera komen regelmatig voor bij hangbuikzwijnen
die een koolhydraatrijk dieet
krijgen. Bij hangbuikzwijnen, die met een speciaalvoer
voor minivarkens worden gevoerd
gecombineerd met een aanvullende vezelbron,
komen maagulcera weinig voor.
Er zijn verschillende factoren die gastritis en
maagulcera kunnen veroorzaken. Genoemd
worden het ontbreken van voldoende vezels
in het dieet, te fijn gemalen meel en stress. De
rode maagworm Hyostrongylus rubidus kan
ook gastritis en maagulcera met maagbloedingen
veroorzaken.
Symptomen die gezien worden zijn: niet eten,
sloom, pijnverschijnselen zoals tandenknarsen,
bleke slijmvliezen door anemie, hypothermie,
braken en droge donker gekleurde stinkende
faeces. Ulcera die perforeren kunnen peritonitis
en sterfte veroorzaken.
De therapie bestaat uit het voeren van een gemakkelijk
te verteren vloeibaar dieet, stress-
factoren verwijderen en het toedienen van cimetidine
of ranitidine. Cimetidine en ranitidine
behoren tot de H2-receptorblokkerende
antihistaminica en remmen overdadige maagzuursecretie.
Er is geen cimetidine-preparaat
geregistreerd voor het varken, wel voor de hond
(Zitac ® ). Sucralfaat (=Ulcogant), een humaan
middel, kan ook gegeven worden. Dit middel
vormt een complex met eiwitten aan het ulcusoppervlak,
waardoor de maagmucosa wordt
beschermd tegen inwerking van maagsap.

Verder worden antacida, parenterale antibiotica
en ijzertoediening genoemd als therapie.
Bij milde gevallen en ter preventie kan het
vergroten van de deeltjes in het voer en/of het
verhogen van het vezelgehalte een oplossing
zijn.
Preventief werken ook beweging en het vermijden
van stress. In sommige laboratoria
wordt cimetidine per os dagelijks toegediend
ter preventie van maagulcera bij minivarkens.
Obstipatie
Meconiumobstipatie is beschreven bij het
Vietnamese hangbuikzwijn.
Obstipatie bij drachtige zeugen is te verhelpen
door de dieren meer beweging te geven,
te zorgen voor voldoende wateropname en het
toedienen van milde laxantia. Hiervoor kan
kieseriet (= MgSO 4 , 2 x daags 10 gram) of zemelen
(2 x daags 15 gram) gebruikt worden.
Andere ruwe celstofbronnen ter voorkoming
van obstipatie zijn tarwegries, bietenpulp en
luzerne.
Rectumprolaps en rectumstricturen
Het optreden van een rectumprolaps kan
veroorzaakt worden door diarree, endoparasieten,
cystitis, dystocia, chronisch hoesten,
mycotoxicose (zearalenon) of doordat biggen
boven op elkaar zijn gaan liggen.
Een rectumstrictuur kan het gevolg zijn van
een genezen rectumprolaps en wordt ook
gezien na een darminfectie met S. typhimurium.
Liggingsveranderingen van het maagdarmkanaal
Een milttorsie, torsio intestinalis of een hernia
diafragmatica geven acute, ernstige buikpijn.
De therapie is chirurgisch. Een volvulus van
het colon spirale en het caecum is gezien bij
het Vietnamese hangbuikzwijn.
AANDOENINGEN VAN HET
UROGENITAALAPPARAAT
Vaginale uitvloeiing
Een witte tot heldere uitvloeiing uit de vagina
is normaal tot een paar dagen na het biggen.
Er kan ook sprake zijn van een vaginitis, cervicitis
of metritis eventueel in combinatie met
aandoeningen van de urinewegen.
Leptospira spp., Streptococcus spp. en vele
Gram-negatieve organismen kunnen een infectie
veroorzaken van de reproductietractus.
Cystitis en nephritis
Cystitis is de meest voorkomende urogenitale
afwijking bij hangbuikzwijnen en treedt bij
beren en zeugen even vaak op bij dieren op
alle leeftijden.
De symptomen van een cystitis waarbij eventueel
ook de nieren zijn aangetast bestaan uit
polyurie en strangurie, anorexie, sloomheid
en bloed in de urine. Er kan een rectumprolaps
optreden als de zeug ernstig blijft persen.
Predisponerend voor urineweginfecties is onvoldoende
vochtopname. Eubacterium suis,
E. coli, Klebsiella spp. en Streptococcen spp.
worden vaak geïsoleerd bij urineweginfecties.
Ook worden Leptospira en vele Gram-negatieven
genoemd evenals ochratoxicosis en de
subtropische nierworm (Stephanurus dentatus).
Therapie bij cystitis bestaat uit antibiotica,
liefst op geleide van BO/ABG en evt.
urineverzuurders zoals bijvoorbeeld Ammoniumchloride
(50 g/dag, oraal, verdeeld over
de dag geven).
Tumoren
Embryonaal nephroma komt voor bij varkens.
Hernia inguinalis, Hernia umbilicalis
Beide komen regelmatig voor bij Vietnamese
hangbuikzwijnen. Behandeling is als bij
gangbare varkens.
AANDOENINGEN BIJ BORGEN EN BEREN
Cryptorchidie
Dit wordt regelmatig gezien bij Vietnamese
hangbuikzwijnen en kan uni- of bilateraal
voorkomen. Meestal ligt de testikel in het lieskanaal
of bij de annulus inguinalis internus.
Het advies aan de eigenaar van een cryptorch
beertje is om niet te fokken met het dier en
het te laten castreren. De therapie bestaat uit
castratie en verwijdering van de cryptorche
testikel(s).
Urethra-obstructie
Urethra-obstructies kunnen veroorzaakt
worden door calculi die vastlopen in, de bij
hangbuikzwijnen vrij nauwe, urethra, door
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 37

poliepen of door stricturen in de urethra. Catheteriseren
van beren is erg moeilijk of zelfs
onmogelijk vanwege de sigmoïdale curve in
de urethra. Er wordt melding gemaakt van een
Vietnamees hangbuikzwijn waarbij perineale
urethrostomie was toegepast om een obstructie
op te lossen. Dit varken had later last van
bloedverlies aan het einde van de mictie uit de
plaats van de urethrostomie. Er komen vaker
complicaties voor na perineale urethrostomie.
Urethrotomie hoort ook tot de mogelijkheden.
Er wordt een methode beschreven om een extrapelviculaire
urethrale of een urethropreputiale
anastomose te maken bij Vietnamese
hangbuikzwijnen waarbij geen urethrotomie
of -stomie mogelijk was.
Urine-ophoping en urinedruppelen vanuit het
diverticulum preputiale
Dit is eigenlijk normaal bij beren en gecastreerde
beren. Zij bakenen hun territorium af
met een indringende geur. Chirurgisch verwijderen
van het diverticulum is mogelijk. Dit
zou het mannelijke hangbuikzwijn meer acceptabel
maken als huisdier en het voorkomt
het vormen van een voedingsbodem in het
diverticulum voor bacteriën die balanoposthitis
/ diverticulitis, distale urethra-irritatie of
opkruipende urineweginfecties kunnen veroorzaken.
Balanopostitis
Ernstige infecties van de voorhuid en de glans
penis komen voor bij Vietnamese hangbuikzwijnen.
Pusophoping in de voorhuid kan lijden
tot opkruipende urineweginfecties.
Paraphimosis
Congenitale paraphimosis is gezien bij Vietnamese
hangbuikzwijnen.
Penisdeviatie
Het komt voor dat de penis blijft steken in het
diverticulum preputiale door een asafwijking.
Dit is op te lossen door het diverticulum te
verwijderen.
Penisverwondingen
Haren en/of een ruwe huid van de zeug kunnen
tijdens de dekking de penis beschadigen,
maar ook door vechten ontstaan wel wondjes
aan de penis.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3
Persisterend frenulum
Dit geeft problemen bij het dekken en kan
door doorhalen van het persisterende frenulum
worden opgelost.
Orchitis
Orchitis kan uni- of bilateraal voorkomen.
Streptococcus spp. en andere bacteriën kunnen
de oorzaak zijn.
Tumoren
Tumoren kunnen ook voorkomen bij hangbuikzwijnen,
zeker wanneer ze de kans krijgen
een hoge leeftijd te bereiken. Een hangbuikzwijn
wordt momenteel verdacht van een
tumor in de testis. Nadere diagnostiek brengt
spoedig meer duidelijkheid omtrent de diagnose
en prognose.
Foto 3: Hangbuikzwijn met tumoreuze ontaarding
van de testis, verdacht van “sertolicel”tumor.
AANDOENINGEN VAN HET
BEWEGINGSAPPARAAT
Beweging is essentieel voor de gezondheid
van hangbuikzwijnen. Het is goed voor de
conditie van hun hart, longen en poten. Het
voorkomt dat de dieren te dik worden, dat het
hoorn van de klauwtjes te lang doorgroeit en
ze hebben minder last van obstipatie. Bovendien
vervelen ze zich minder.
Congenitale / erfelijke afwijkingen
Afwezigheid van de radius, gefuseerde lumbale
wervels, polydactylie en extra poten zijn

gezien bij hangbuikzwijnen. Trichloorfon, gegeven
tussen dag 45 en 63 tijdens de dracht,
kan arthrogrypose, myoclonia congenita en
verlammingen geven bij biggen.
Dislocatie van gewrichten en andere letsels
door fout hanteren
Hangbuikzwijnen moeten niet gevangen
worden aan hun poten of aan hun poten omhoog
gehouden worden omdat hun gewrichten
gemakkelijk disloceren en ook lage rug
problemen kunnen krijgen. Vooral de schouderkommen
zijn fragiel. Hun spierstructuur
is bovendien lichter dan bij het gangbare varken.
Fracturen
Fracturen van de humerus, de ulna, het femur,
de tibia, de tibia met fibula en de calcaneus
worden gemeld bij Vietnamese hangbuikzwijnen.
Hierbij moet worden opgemerkt dat
ze vooral gevoelig lijken te zijn voor distale
articulaire humerusfracturen. Deze kunnen
al na minimaal trauma optreden vooral bij
jonge dieren. De distale humerus van Vietnamese
hangbuikzwijnen lijkt dieper gegroefd
te zijn dan bij andere varkens en wellicht zijn
ze hierdoor gevoeliger voor breuken in dit
gebied.
De therapiën die worden toegepast bij fracturen
zijn gebaseerd op de osteosynthesetechnieken
bij honden.
Kreupelheid en arthritis
De voeten, hakken, carpus en heup zijn de
meest voorkomende lokaties voor kreupelheden
van Vietnamese hangbuikzwijnen. Hun
van nature doorgezakte rug kan ook een bron
van pijn en lokomotieproblemen zijn, vooral
bij oudere dieren met obesitas. Bij jonge biggen
komt het voor dat ze kreupel zijn doordat
de zeug op ze is gaan liggen of ze heeft aangevallen.
Er komt ook kreupelheid bij jonge biggen
voor waarvan de etiologie niet duidelijk is.
Hierbij hebben de biggen stijve achterpoten
en ze willen niet graag lopen maar als ze dat
toch doen, gaan ze op het puntje van hun tenen
staan. Er is geen zwelling of pijnlijkheid
van gewrichten. Deze kreupelheid verdwijnt
als de dieren ouder worden. Bij sommige dieren
gaf toediening van vitamine E verbetering.
Osteochondrose kan optreden bij hangbuikzwijnen
jonger dan 1 jaar. Trauma is hierbij
een meer voor de hand liggende oorzaak dan
te snelle groei.
Enchondromatosis/dyschondroplasie en degeneratieve
gewrichtsziekten komen ook
voor.
Standafwijkingen van de poten komen voor
bij hangbuikzwijnen eventueel gecombineerd
met afwijkingen aan de klauwen.
Afwijkingen aan de klauwen
Klauwproblemen komen veel voor bij hangbuikzwijnen.
Predisponerend voor afwijkende
hoorngroei is te weinig beweging en
een afwijkende stand van de poten. Er zijn
lijnen van hangbuikzwijnen die zeer slecht
gevormde klauwen hebben en hierdoor regelmatig
gepedicuurd moeten worden. Biotine
deficiëntie kan een oorzaak zijn van hoornscheuren.
Foto : Het bekappen van de klauwen is een regelmatig
terugkerend karweitje
Infectieuze kreupelheid en arthritis
Bij jonge biggen worden meestal de carpus,
elleboog en de hak aangetast, met als veroorzakers
infecties met Streptococcus spp.,
Staphylococcus spp., A. pyogenes en E. coli.
Biggen van gelten lijken vaker aangetast.
Bij oudere dieren veroorzaken M. hyorhinis,
M. hyosynoviae, E. rhusiopathiae en H. parasuis
problemen.
Bij oudere varkens komen arthritisproblemen
regelmatig voor. Deze worden verergerd door
natte, koude, kale betonnen vloeren. Een
warme en droge vloer, met een comfortabele
bedding, is gewenst bij dieren met aangetaste
gewrichten, evenals antibacteriële therapie
indien het een septische arthritis is.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 39

Scalibor ® Protectorband
Een langdurige en
brede bescherming
Scalibor Protectorband:
• Uniek releasing systeem
• Meervoudige werking
• 5 tot 6 maanden werkzaam
• Tegen teken
• Tegen zandvliegen
• Tegen hartwormmuggen
• Veilig voor hond en mens
• Waterproof
• Geurloos
Deltamethrin 4%. Diergeneesmiddel VRIJ. Scalibor Protectorband is geregistreerd ter bestrijding van besmetting met teken en ter bestrijding van bloedzuigen door zandvliegen en heeft een
anti-feeding effect op volwassen muggen (Culex pipiens pipiens). De werkingsduur bedraagt 5 tot 6 maanden. Bijwerkingen: lokale huidlaesies en kaalheid. Contra-indicaties: dieren met
huidlaesies, dieren jonger dan 7 weken. REG NL 09980/REG NL 09979.
Intervet Nederland bv • Postbus 50 • 5830 AB Boxmeer
Telefoon: 0485 587654 • Fax: 0485 587653 • www.intervet.nl
teken
zandvliegen
hartwormmuggen

Abcessen
Abcessen ontstaan uit kleine wondjes, ook
schuurplekken kunnen resulteren in een etterige
gewrichtsontsteking.
Steriele abcessen na intramusculaire injecties
in de bil kunnen pijn geven met kreupelheid
als gevolg.
Bursitis van het sternum
Dit kan optreden door chronische irritatie van
het sternum door de voerbak of omdat varkens
op elkaar springen. Het is een onschuldige
aandoening maar kan bij beren, die moeten
dekken, problemen geven.
Tetanus
zie Clostridium tetani.
Osteomalacie
Zeugen die grote worpen hebben en deze langer
dan 5 weken zogen hebben meer kans op
osteomalacie. Paresis posterior komt hierbij
voor.
Splayleg
Splayleg komt nooit spontaan voor bij minivarkens
maar is hierbij te induceren door
dexamethason toe te dienen op iedere dag
van de dracht. Dit zou overeenkomen met
een zeug die continu onder stress staat tijdens
de dracht. Biggen die geboren worden met
splayleg kunnen (bijna) niet staan en vertonen
een soort spreidzit. Ze kunnen slecht drinken,
verhongeren en verkleumen, en kunnen niet
snel genoeg wegkomen waardoor doodliggen
meer voorkomt.
De therapie bij splayleg bestaat uit het bijeen
binden van de achterpootjes net onder de
hakjes van de big m.b.v. een pleisterbandje.
Indien de biggen met splayleg voldoende colostrum/melk
opnemen groeien ze over de
splayleg heen.
AANDOENINGEN VAN HET CENTRAAL
ZENUWSTELSEL
Aantasting van het centrale zenuwstelsel
komt vooral voor vanaf de geboorte tot aan
de pubertijd. De symptomen die erbij kunnen
worden gezien zijn:
depressie en inactiviteit; blindheid; achteruit
lopen; cirkelen of doelloos rondlopen; ataxie;
tremoren; abnormale lichaamshouding;
speekselen; trillen/schudden van de kop; nystagmus;
convulsies; agressiviteit; blijven liggen
(recumbency); plotselinge sterfte.
Infectieuze oorzaken
Bacteriën die in verband gebracht worden met
aantasting van het centraal zenuwstelsel zijn
S. suis type 2 (zoönose) en andere Streptococcus
spp., H. parasuis (ziekte van Glässer), L.
monocytogenes (zoönose), E. coli (oedeemziekte,
slingerziekte) en Clostridium tetani.
Virusziekten die verschijnselen van het centraal
zenuwstelsel bij varkens geven zijn:
Ziekte van Aujeszky, vomiting and wasting
disease (beide treden vooral op bij jonge biggen
maar komen in Nederland zelden voor),
(Afrikaanse) varkenspest, rabiësvirus en Teschense
ziekte (niet in Nederland).
Keukenzoutvergiftiging
Keukenzoutvergiftiging of hypernatriëmie
geeft ernstige symptomen van het centrale
zenuwstelsel en is beschreven bij het Vietnamese
hangbuikzwijn. De oorzaak is een overmaat
aan zout in het dieet of een (relatief) tekort
aan drinkwater. Dit laatste is meestal het
geval bij gangbare varkens die een zoutvergiftiging
oplopen als hun drinknippels verstopt
zijn. Er zijn twee gevallen beschreven waarbij
in het eerste geval hypernatriëmie een gevolg
was van het regelmatig geven van chips als
snack naast een commercieel mini-varkensdieet
bij een Vietnamees hangbuikzwijn van
5 maanden oud (5,5 kg). In het andere geval
werd de hypernatriëmie veroorzaakt door
het voeren van een commercieel kattenvoer,
dat tot 1,5% zout bevatte, aan een 6 maanden
oude hangbuikzwijn.
De symptomen waren bij het eerste (chips-)
geval: desoriëntatie, ataxie, ondergewicht en
het dier leek blind. In het tweede geval waren
de symptomen: desoriëntatie, cirkelen, blindheid,
dringen, tenesmus, gegeneraliseerde
en ’facial-motorische’ toevallen en speekselen.
De therapie bestond uit i.v. rehydreren
via een oorcatheter. Later werd er subcutaan
en/of oraal gerehydreerd met Ringer (halve
sterkte) in 2,5% glucose. DMSO en vitamine
B zijn toegediend om cerebraal oedeem tegen
te gaan. Na enkele dagen waren de toevallen
nog niet verdwenen en is er behandeld met diazepam.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

Er kunnen maagulcera ontstaan bij dieren met
hypernatriëmie. Ter preventie kunnen o.a. cimetidine
en sucralfaat gegeven worden.
Trilziekte (Myoclonia congenita)
Trilziekte is een ziekte van pasgeboren biggen.
Ze trillen meestal al meteen vanaf de
geboorte. Tijdens het slapen verdwijnen de
tremoren. Trilziekte zou mogelijk door een
virus worden veroorzaakt. Van gangbare varkens
is bekend dat biggen die worden geboren
uit chronisch met Klassieke varkenspest besmette
zeugen ermee aangetast kunnen zijn.
Aujeszkyvirus en Enterovirussen zouden ook
veroorzakers kunnen zijn indien de zeugen
niet immuun zijn en er tijdens de dracht mee
in aanraking komen. De oorzaak kan ook
erfelijk zijn. Er kunnen bovendien trilbiggen
geboren worden indien er zeugen tijdens de
dracht zijn behandeld met trichloorfon.
Trilbiggen kunnen herstellen als ze in staat
blijven om eventueel met hulp te drinken.
Hypoglycaemie
De verschijnselen van hypoglycaemie kunnen
op trilziekte lijken. Voor de therapeutische
benadering van hypoglycaemie wordt
verwezen naar hoofdstuk 2: huisvesting, voeding
en gedrag.
Epilepsie
Epilepsie is gezien bij minivarkens.
Hydrocephalus
Deze aangeboren afwijking is gezien bij
Vietnamese hangbuikzwijnen. Ze overleven
dit meestal niet.
Anaphylactische reacties
Deze zijn gezien bij Vietnamese hangbuikzwijnen
en men dient hiermee rekening te
houden wanneer er medicijnen worden toegediend.
Paralyse
Abcessen en tumoren die zich bevinden in het
centraal zenuwstelsel of ruggenmerg kunnen
hierbij passende symptomen veroorzaken.
Berucht hiervoor zijn bij varkens de abcessen
die het gevolg zijn van staartbijten.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2
Otitis media, otitis interna
Dit kan bij varkens o.a. evenwichtsstoornissen,
Horner syndroom en nystagmus veroorzaken.
De therapie is hetzelfde als voor
honden.
AANDOENINGEN VAN HET OOG
Entropion
Hangbuikzwijnen zijn gepredisponeerd voor
congenitaal entropion. Entropion wordt veroorzaakt
door een overmaat aan huidplooien
of obesitas of door een combinatie van beide.
Het bovenooglid is relatief dik, behalve aan
de ooglidrand, door het subcutane vet. Obesitas
gecombineerd met forse wenkbrauwen
zou kunnen bijdragen aan de ontwikkeling
van entropion en trichiasis door de druk op
het bovenooglid zodat de cilia binnenwaarts
richting de oogbol geduwd worden. De afwezigheid
van een stevige tarsaalplaat vergroot
de kans dat het bovenooglid naar binnen
krult.
De cornea en conjunctiva raken geïrriteerd
door de haren en dit kan resulteren in conjunctivitis
en soms cornea ulceratie. De iets
naar posterior geplaatste oogbol bij varkens
beschermt de cornea enigszins tegen beschadiging
door ooglidharen en daardoor tegen
de keratitis en ulceratie.
Entropion kan tijdens de groei van jonge biggen
verdwijnen maar anders is chirurgisch
corrigeren van de verkeerde ooglidstand nodig.
Hiervoor kan de methode volgens Stades,
zoals die bij honden gedaan wordt, worden
gebruikt.
Ooguitvloeiing
Veel hangbuikzwijnen kunnen een geringe
hoeveelheid bruinrode ooguitvloeiing hebben
die als normaal moet worden beschouwd
indien er geen andere afwijkingen bij het oog
worden gezien. Ooguitvloeiing kan ook door
A.R. of andere respiratoire aandoeningen,
zoals influenza, veroorzaakt worden. Dit
wordt echter alleen in dichtbevolkte populaties
gezien.
Irritatie van het oog en conjunctivitis komen
ook regelmatig voor bij hangbuikzwijnen
omdat ze door het wroeten vuil in hun ogen
krijgen. Entropion met trichiasis, beschadigde
wimpers of ontsteking van de rimpels op
de snuit zijn andere oorzaken. Vuil kan door

spoelen uit de ogen worden verwijderd.
Abnormale wimpers
Afwijkingen aan de wimpers worden soms
gezien bij hangbuikzwijnen.
AANDOENINGEN VAN HET OOR
Oormijt
Oormijten van honden en katten kunnen ook
hangbuikzwijnen infecteren. Het varken zal
met de kop gaan schudden en proberen de
oren te krabben.
Othaematoom
Othaematomen bij minivarkens worden
meestal veroorzaakt door trauma van bijten
en vechten. Het komt weinig voor dat een
othaematoom ontstaat door veel schudden
met de kop omdat hangbuikzwijnen kleine
oren hebben. Het oor kan chirurgisch behandeld
worden zoals bij honden.
INTOXICATIES
Hangbuikzwijnen die als gezelschapsdier gehouden
worden kunnen in aanraking komen
met andere stoffen dan gangbare varkens.
Planten in de tuin of in de huiskamer zijn
potentiële bronnen van vergiftiging evenals
bepaalde voedingsmiddelen. Er zal in de
anamnese voldoende aandacht besteed moeten
worden aan mogelijke bronnen indien
een hangbuikzwijn intoxicatiesymptomen
vertoont.
De symptomen die passen bij een vergiftiging
zijn aantasting van het centrale zenuwstelsel,
braken, diarree, anorexie, buikpijn, zwakte
en plotselinge sterfte.
Bij een intoxicatie moeten zo mogelijk specifieke
antidota toegediend worden naast
een ondersteunende en symptomatische therapie.
Vragen over intoxicaties en antidota
kunnen voorgelegd worden aan het Nationaal
Informatiecentrum voor Vergiftigingen
(tel 030-2748888).
Ethyleenglycol / antivries
Door de zoete smaak wordt het gemakkelijk
door varkens opgenomen. 4-5 ml/kg ethyleenglycol
is voldoende voor vergiftigingsverschijnselen.
Symptomen die gezien worden zijn depressie,
niet willen bewegen en zwakte. Het overkoot
gaan en ataxia posterior kan gevolgd worden
door trillen, collaps, dik worden van het abdomen
(moeilijk te zien bij hangbuikzwijnen),
longoedeem, dehydratie en gedempte
hartetonen.
Varkens ontwikkelen vaak perirenaal oedeem
evenals strokleurige vloeistof in de peritoneale
en pleurale holtes en soms ook in de
buikwand. De nieren worden aangetast omdat
er calciumoxalaatvorming plaatsvindt en
er ontstaat een uremie met nephrose.
De therapie bestaat uit het geven van emetica
binnen twee uur na opname van de stof,
of medicinale koolstof (b.v. Norit ® ) en osmotische
laxantia (tot 50 gram Natriumsulfaat/dier)
binnen drie uur na opname. Er is
vloeistoftherapie nodig om de dehydratie op
te heffen en om de urine-excretie op gang te
houden van de stof en zijn metabolieten. Indien
er een niet te corrigeren oligurie of anurie
bestaat, is het mogelijk om dialyse via het
peritoneum met hoge bicarbonaat/low acetate
dialysate te gebruiken.
Alcohol (ethanol)
Sinclair minivarkens consumeren alcohol
vrijwillig. De toxische dosis van pure alcohol
is ongeveer 8 g/kg, enkele dosis. Een acute
vergiftiging begint met een fase waarin de
dieren erg opgewonden raken, snel hierna
gevolgd door collaps, coma en sterfte door
respiratoire paralyse.
Algen
Blauwalgen (Microcystis, Anabena, Aphanizomenon)
ontwikkelen zich soms in water
bij warm weer. Varkens die hierin baden of
ervan drinken kunnen last krijgen van speekselen,
anorexie, braken, buikpijn, dyspneu,
cyanose, tremoren, diarree, icterus, photosensitisatie,
convulsies en plotselinge sterfte.
De toxinen zijn neuro- en hepatotoxisch en
verschijnselen kunnen binnen een uur na opname
optreden met sterfte binnen 24 uur. De
therapie bestaat uit het geven van onbesmet
water, actieve kool (Norit ®) en een laxerende
dosis minerale olie.
Chemische stoffen
In en om het huis zijn allerlei chemische stoffen
te vinden die toxisch kunnen zijn zoals
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

schoonmaakmiddelen, verf, herbiciden etc.
Het beschrijven van de therapie bij intoxicaties
met deze stoffen gaat te ver in het kader
van dit memorandum. Hiervoor wordt verwezen
naar speciale literatuur over intoxicaties
of het Nationaal Informatiecentrum voor Vergiftigingen
(tel 030-2748888).
Chocolade
Chocolade bevat theobromine (3,7-dimethylxanthine),
een alkaloïd van de cacaoboom
Theobroma cacao, en wat caffeïne (1,3,7-trimethylxanthine).
Pure chocolade bevat de
meeste theobromine. Honden kunnen al verschijnselen
krijgen bij het eten van 1,3 mg pure
(bakkers-) chocolade of 13 mg melkchocolade
per kg lichaamsgewicht; de tienvoudige dosis
kan bij een hond fataal zijn. De dosering van
honden mag geëxtrapoleerd worden naar varkens.
Theobromine heeft een direct stimulerend
effect op het hart en veroorzaakt diurese
en symptomen als dorst, braken, diarree, incontinentia
urinae, prikkelbaarheid, nervositeit,
spasmen, coma en hartstilstand. Het kan
enige tijd duren (± 8 uur) na de opname van de
chocolade voordat er verschijnselen optreden,
omdat de theobromine volledig wordt opgenomen
uit het maagdarmkanaal, maar daarna
slechts langzaam wordt uitgescheiden zodat
er sprake is van een cumulatief effect.
Therapie (bij honden) bestaat uit het geven
van emetica, actieve koolstof (Norit ® ) en het
bewaken van de hartfunctie en de vochtbalans.
Organofosfaat / fosforesters
Deze middelen tegen o.a. schurft kunnen vergiftigingen
geven. Symptomen bij een intoxicatie
zijn miosis, spierrillingen, speekselen,
frequent urineren, bradycardie, buikpijn, diarree,
versnelde ademhaling en spierrillingen
overgaand in paralyse en circulatiestoornissen
met als gevolg sterfte. Antidoot is atropinesulfaat
0,5 mg/kg (NIET gebruiken bij overdosering
amitraz).
Trichloorfon, gegeven tijdens de dracht kan
trilbiggen, arthrogrypose en verlammingen
veroorzaken. Ook moet men oppassen bij het
geven van anaesthetica en spierverslappers
indien een dier pas daarvoor behandeld is met
cholinesteraseremmers.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
Rodenticiden en andere bestrijdingsmiddelen
Strychnine geeft na opname snel symptomen
als stijfheid van de spieren en nerveus,
angstig en gespannen gedrag. Later treden
spasmen op, spontaan of bij een hard geluid,
aanraking of fel licht.
Warfarine / cumarine (rattengif) geeft bloedingen
door vitamine K-antagonisme.
Thalliumintoxicatie geeft gastro-intestinale
verschijnselen, buikpijn, dyspneu, blindheid,
conjunctivitis, gingivitis, tremoren, toevallen,
koorts en chronische dermatitis.
Zware metalen
Lood, kwik, arsenicum en zink worden genoemd.
Zink zit b.v. in bepaalde muntjes,
shampoo en sunblocklotions. IJzerintoxicatie
kan optreden na ijzerinjectie bij jonge biggen.
Planten(delen)
Er zijn vele vergiftigingen door planten op te
lopen en deze worden dan ook niet allemaal
genoemd.
Kamerplanten die giftig zijn: Dieffenbachia,
philodendron, kalanchoe, dracaena spp, oleander,
cyclamen etc.
Tuin- en wilde planten: Hulst (blad en bessen),
zwarte nachtschaduw, adelaarsvaren,
buxus, taxus (erg giftig!), lupinus spp., ligusterum
spp., rhododendron spp, eikels van de
eikeboom, jacobskruid, monnikskap, ridderspoor,
ranunculus spp. (blaartrekkende e.a.
boterbloemen), helleboris spp. (H. niger of
witte kerstroos, H. foetidus of nieskruid e.a.),
bollen van hyacinthen en narcissen, vingerhoedskruid
e.v.a.
Intoxicaties door mycotoxinen
*Aflatoxicosis
Vooral jonge biggen en drachtige zeugen zijn
gevoelig voor de toxinen van Aspergillus flavus
en A. parasiticus die groeien op pinda’s,
sojabonen, maïs, en andere granen op het veld
of tijdens opslag. Vocht en warmte spelen een
rol bij de groei. De lever is het voornaamste
orgaan dat wordt aangetast. Er kunnen acute
uitbraken zijn waarbij dieren dood gaan na
een periode van lusteloosheid of subacute
uitbraken waarbij zwakte, anorexie en plotselinge
sterfte optreedt. Bloedingen kunnen
voorkomen.

Ochratoxicosis, veroorzaakt door ochratoxine
en citrinine dat wordt geproduceerd door
Aspergillus ochraceus en andere Aspergillus
spp., Penicillium viridicatum en P. citrinum
geeft perirenaal oedeem, vergrote bleke nieren
met cysten in de cortex en tubulaire degeneratie
en fibrose. Immunosuppressie komt
hierbij ook voor.
*Fusariotoxicosis
Fusariën zijn schimmels die groeien op gra-
nen en maïs. Vooral bij koud en vochtig weer
worden de toxinen geproduceerd.
Fusarium trinctum geeft oedemen, daling
van de leucocyten en diarree;
F. scirpi geeft roodverkleuring van de vulva;
F. graminearum (F2-toxine/zearalenon) geeft
vaginitis, vulvazwelling en vulvaprolaps.
Zearalenon heeft een sterke oestrogeenachtige
werking en kan ook ontwikkeling van de
mammae, ovarium atrofie, pseudograviditeit
of kleine worpen geven.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

Hoofdstuk V:
InfectIezIekten bIj
HAngbuIkzwIjnen
Er is niet veel bekend over de gevoeligheid
van Vietnamese hangbuikzwijnen voor ziekten
van gangbare varkens, maar in principe
zijn ze gevoelig voor alle varkensziekten.
Veelal zullen gezondheidsproblemen samenhangen
met een verkeerde manier van houden
of verzorgen. Vietnamese hangbuikzwijnen
worden veel ouder dan het gemiddelde
gangbare varken en er is weinig bekend over
aandoeningen van oudere varkens. Voor afbeeldingen
van de ziektebeelden wordt verwezen
naar het “Handboek Varkensziekten”,
bewerkt door Van der Valk en Vellenga.
Zoals aangegeven staan de diagnostische
mogelijkheden voor de diverse infectieziekten
weergegeven in bijlage I.
VIRUSZIEKTEN
Vietnamese hangbuikzwijnen zijn gevoelig
voor alle virusziekten die ook bij gangbare
varkens voorkomen. Het verschil ligt in het
feit dat hangbuikzwijnen meestal niet intensief
gehouden worden, zodat de infectiedruk
lager is. De kans dat ze in aanraking komen
met een virus is kleiner. Men moet echter wel
rekening houden met air-borne ziekten zoals
Influenza en de ziekte van Aujeszky. De behandeling
van virusziekten is net als bij andere
diersoorten symptomatisch.
Porcine Parvovirusinfecties
PPV komt zeker voor bij hangbuikzwijnen.
Parvovirus is een van de oorzaken van
vruchtbaarheidsproblemen bij varkens. Het
is een onderdeel van het SMEDI-syndroom
en veroorzaakt o.a. embryonale sterfte en
mummificatie. Vooral ongevaccineerde, nietimmune
gelten of zeugen zijn gevoelig. De
dieren zijn er zelf niet ziek van. Infectie vindt
plaats door contact met gecontamineerde faeces.
Het verloop en de symptomen zijn zoals
beschreven voor gangbare varkens. Dit porcine
parvovirus veroorzaakt geen diarree zoals
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6
parvovirusinfecties doen bij honden. Er kan
tegen parvovirusinfecties preventief worden
geënt. De diagnose kan worden gesteld door
parvovirus aan te tonen in het buikvocht
van doodgeboren biggen middels een PCR
en door het aantonen van antistoffen in het
bloed van de zeug.
Varkenspokken
Dit is een virus dat wordt overgebracht door
luizen en vliegen en het kan ook van big tot
big gaan. Het virus tast de huid aan, waarbij
de laesies vaak alleen aan de buikzijde zitten
maar de pokken kunnen ook gegeneraliseerd
voorkomen. De ziekte is zelflimiterend en
therapie is daarom niet nodig, behandeling
met topicale en parenterale antibiotica tegen
eventuele secundaire bacteriële infecties is
wel geïndiceerd bij ernstige gevallen. De
ziekte duurt meestal drie tot vijf weken. Het
virus is aan te tonen in de pokken. Varkens
die lijden aan varkenspokken moeten niet
worden geënt tegen andere ziekten, omdat ze
tijdens de ziekte niet reageren op de enting.
Er is geen vaccin tegen varkenspokken beschikbaar.
Mond- en klauwzeer 3
Dit is een zeer besmettelijke virusziekte die
de klauwen, uier, het mondslijmvlies en de
wroetschijf aantast. Hierop verschijnen blaren,
later worden dit pijnlijke zweren. Het
beeld is niet te onderscheiden van een infectie
met het onschuldige blaasjesziektevirus.
Blaasjesziekte (Swine Vesicular Disease,
SVD) 3
Deze ziekte is klinisch niet te onderscheiden
van mond- en klauwzeer. In Nederland wordt
verplicht bloed gecontroleerd op SVD bij alle
varkens, met uitzondering van de hobbyvarkens.
3 Voor deze ziekte bestaat er een aangifteplicht. Bij verdenking contact opnemen met VWA: 0 - 3 232

Ziekte van Aujeszky (Pseudo-Rabies) 3
Dit virus geeft aantasting van het centrale
zenuwstelsel en pneumonie of storingen in
de fertiliteit bij zeugen. Hierbij kan er sprake
zijn van het SMEDI-syndroom.
Katten, honden en runderen kunnen aangetast
worden door het virus van Aujeszky,
het verloop is vaak fataal. Het opvallendste
symptoom bij honden en katten is jeuk. De
jeuk wordt bij varkensachtigen niet gezien.
Er kan tegen de Ziekte van Aujeszky gevaccineerd
worden. Echter, de Productschappen
Vee, Vlees en Eieren (PVE) bereiden op
dit moment een verbod op vaccineren tegen
de Ziekte van Aujeszky voor. Voor vragen
m.b.t. vaccinatie tegen Ziekte van Aujeszky
kan contact opgenomen worden met de PVE
(079-3689100). Voor diagnostische mogelijkheden
zie Bijlage 1
Klassieke varkenspest 3
Klassieke varkenspest komt voor in een acute
en een chronische vorm. De symptomen
van acute Klassieke varkenspest zijn koorts,
oogontsteking, anorexie met verstopping en
later diarree. De varkens vertonen hersenverschijnselen
en krijgen puntbloedingen in
de huid. De chronische vorm geeft een aspecifiek
symptomenbeeld. Het klinische beeld
wordt bepaald door de secundaire infecties.
Er bestaat een vaccin maar er mag alleen onder
bepaalde omstandigheden gevaccineerd
worden tegen Klassieke varkenspest.
Afrikaanse varkenspest 3
Deze infectieziekte komt klinisch en pathologisch
overeen met de klassieke varkenspest.
Er bestaat nog geen vaccin tegen Afrikaanse
varkenspest. Afrikaanse varkenspest is in
Nederland voorgekomen na het voeren van
keukenafval.
Rabies 3
Rabies komt in Nederland alleen in de grensstreek
met Duitsland zeer zelden voor bij
het gangbare varken. De meest opvallende
symptomen zijn zenuwverschijnselen, zoals
excitatie en verlammingen.
Inclusion body rhinitis (IBR)
Dit is een virale rhinitis bij varkens. Klinisch
uit deze infectie zich als een acute, kortdurende
rhinitis. De diagnose is te stellen door
het aantonen van intracellulaire insluitlichaampjes
bij microscopisch onderzoek van
een neusswab. Er is geen therapie nodig
omdat de ziekte zelflimiterend is. Drachtige,
niet-immune zeugen die geïnfecteerd raken,
kunnen verschijnselen vertonen die op het
SMEDI-syndroom lijken. Er is geen vaccin
beschikbaar
Influenza
Deze virusinfectie veroorzaakt bij het hangbuikzwijn
een pneumonie. Het influenza Avirus
infecteert varkens en mensen, het is een
zoönose. Tegen Influenza kan gevaccineerd
worden. Bij de gangbare varkensachtigen komen
de volgende types Influenza voor: H 1 N 1 ,
H 1 N 2 en H 3 N 2 het is niet bekend of H 1 N 2 ook
bij hangbuikzwijnen gediagnostiseerd is.
Transmissible gastro-enteritis
T.G.E. is een oorzaak van diarree bij varkens
van alle leeftijden en is aangetoond bij Vietnamese
hangbuikzwijnen. Bij een uitbraak
van T.G.E. is het verstrekken van orale rehydratie
vloeistoffen de enige therapie. Het is
een ziekte met een hoge morbiditeit en een
hoge mortaliteit. T.G.E. komt de laatste jaren
in Nederland niet meer voor.
Rotavirus
Rotavirus is aangetoond bij Vietnamese
hangbuikzwijnen. Rotavirusinfecties veroorzaken
diarree en/of maken het dier vatbaar
voor secundaire bacteriële darminfecties. De
therapie moet zich richten op de behandeling
van deze secundaire infecties.
Porcine enterovirus infecties
Dit virus is een belangrijke oorzaak van het
SMEDI-syndroom bij hangbuikzwijnen (zie
hoofdstuk reproductie).
PMWS / Wegkwijnziekte
Postweaning Multisystemic Wasting Syndrome
is in 1991 en 1995 voor het eerst in
Canada beschreven. In 2000 traden in Nederland
de eerste gevallen op. De ziekte wordt
veroorzaakt door het porcine circovirus type
2. Het tast vooral jonge dieren vanaf 6 weken
leeftijd aan en de symptomen zijn divers.
Anemie, icterus, anorexie, groeivertraging,
ademhalingsproblemen en diarree zijn beschreven.
Onder de aangetaste dieren kan de
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 7

mortaliteit oplopen tot 80%. Bij sectie wordt
een bleek, icterisch kadaver met vergroting
van diverse lymfeknopen en een interstitiële
pneumonie gevonden. Bij histologie vindt
men insluitlichaampjes in de zogenaamde
reuscellen. Naast preventieve hygiënemaatregelen
bestaat er geen therapie.
PRRS-virus
Porcine reproductive and respiratory syndrome
is een ziekte die bij oudere dieren
reproductiestoornissen, zoals abortus en
vroeggeboorten, veroorzaakt en bij biggen
en jonge dieren respiratoire klachten geeft.
Een andere naam voor de ziekte is Abortus
Blauw. De verwekker is het “Lelystad-virus”,
een RNA-virus. De ziekte is in 1990 voor het
eerst in Nederland gezien. Bij de eerste introductie
op een vermeerderingsbedrijf treden
ernstige reproductiestoornissen op. De zeugen
aborteren op dag 107-112 of er worden
veel zwakke en dode biggen geboren à terme.
Bij jonge biggen en vleesvarkens treden respiratoire
klachten, anorexie en koorts op. Er
bestaan zowel dode als levende vaccins tegen
PRRS. In Nederland komen zowel de Europese
als de Amerikaanse stam voor. Alvorens
te gaan vaccineren is het belangrijk eerst
na te gaan welke stam in de hangbuikzwijnen
aangetroffen is.
Overige virusziekten
Er wordt in de literatuur geen melding gemaakt
van vomiting and wasting disease, de
ziekte van Teschen 3 en porcine epidemische
diarree (PED). Er is echter geen reden om
aan te nemen dat hangbuikzwijnen hiervoor
niet gevoelig zouden zijn.
De ziekte van Teschen of Talfan disease komt
in Nederland niet voor maar er geldt wel een
aangifteplicht voor. In Duitsland is de ziekte
wel voorgekomen.
BACTERIËLE ZIEKTEN
Vlekziekte
Vlekziekte wordt veroorzaakt door Erysipelothrix
rhusiopathiae. De bacterie komt ubiquitair
voor en kan worden aangetroffen in
mest, gier, water en in de bodem maar ook in
de tonsillen van gezonde varkens. Besmetting
van varkens vindt plaats via direct of indirect
contact van varkens onderling. De dieren
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
kunnen oraal worden besmet, via wondjes
(b.v. bij tandvleesbeschadiging door tanden
knippen) of door insectensteken. De symptomen
bij een vlekziekte-infectie kunnen erg
variëren. Vlekziekte kan de oorzaak zijn van
huidveranderingen zoals roodheid, cyanose
en Backsteinblättern (verheven, rode, rechthoekige
vlekken), van endocarditis, chronische
arthritis en plotselinge sterfte. In een
vroeg stadium is de ziekte te behandelen met
antibiotica. Chronische gevallen reageren
niet meer op een behandeling. Vaccinatie ter
preventie van vlekziekte is mogelijk. Vlekziekte
is een zoönose.
Streptokokken
Streptococcen spp. komen ubiquitair voor en
behoren tot de flora van huid en slijmvliezen
van dieren en mensen. Ze worden genoemd
als verwekkers van infectieuze arthritis bij
het hangbuikzwijn als gevolg van een infectie
via de navel of via schaaf-, vecht- of tandvleesverwondingen.
Ook via de lucht kunnen
dieren geïnfecteerd worden.
Streptokokkeninfectie kan een fibrinopurulente
synovitis, meningitis, pericarditis met
peritonitis, vaginitis, cervicitis, metritis en
orchitis veroorzaken.
Streptoccus suis wordt genoemd als een van
de veroorzakers van pneumonie en valvulaire
endocarditis bij het hangbuikzwijn.
Streptococcus suis type 2, maar ook andere
Streptococcus spp. tasten het centrale zenuwstelsel
aan. Het zijn vaak jonge biggen
die geïnfecteerd raken met streptokokken.
De therapie bij een streptokokkeninfectie bestaat
uit het geven van antibiotica. Preventie
van streptokokkeninfecties bestaat uit een
goede desinfectie van de navel en het voorkomen
van wondjes door tanden knippen,
vechten, ruwe vloeren etc. en goede aseptiek
bij ingrepen.
Streptococcus suis type 2 is een zoönose en
kan de mens via kleine huidwondjes infecteren.
Het veroorzaakt bij de mens een meningitis.
In de zomer van 2005 is een uitbraak
met Streptococcus suis type 2 in China geconstateerd.
Stafylokokken
Staphylococcus spp. komen ubiquitair voor
op huid en slijmvliezen van mens en dier en
ze veroorzaken arthritis, synovitis, meningi-

tis en pericarditis.
Staphylococcus hyicus is de veroorzaker van
een exsudatieve epidermitis die smeerwrang
genoemd wordt bij gegeneraliseerd optreden
en smeerpokken bij lokale aantasting.
Het wordt gezien als een secundaire infectie.
De ziekte wordt meestal gezien bij biggen
jonger dan acht weken oud, maar kan ook
gezien worden bij oudere dieren. Bovendien
komt het meer voor bij biggen van gelten en
biggen die te weinig colostrum hebben gehad.
De aangetaste dieren zijn in de acute
fase bedekt met een vettige substantie die uit
talg en wondvocht bestaat. Er bestaat ook een
dermatitis die pustulaire laesies geeft bij de
haarfollikels (stafylokokken acne).
De therapie bij stafylokokkeninfecties bestaat
uit het systemisch toedienen van antibiotica.
Bij smeerwrang worden antibiotica
systemisch gegeven met daarbij topicaal antibioticazalf
, of wassingen met milde desinfectantia.
De preventie van stafylokokkeninfecties bestaat
uit een goede colostrum opname en het
voorkomen van huidwondjes.
Listeriose
Listeriose wordt veroorzaakt door Listeria
monocytogenes. Het is een kiem die ubiquitair
voorkomt. Bij veel diersoorten en de
mens wordt de bacterie in de faeces aangetroffen.
Listeriose is bij schapen en runderen van groter
belang dan bij het varken, waarbij het een
weinig voorkomende aandoening is. Listeria
monocytogenes wordt genoemd als een van
de oorzaken van aantasting van het centrale
zenuwstelsel bij het hangbuikzwijn.
Listeriose is een zoönose en kan bij de mens
een encefalo-meningitis, abortus en septicaemie
veroorzaken en er is bij de mens ook
een huidvorm bekend.
Haemophilus parasuis
H. parasuis komt in de hele wereld voor en
veroorzaakt de ziekte van Glässer, een fibrineuze
polyserositis. De kiem wordt gevonden
in de luchtwegen van klinisch gezonde
biggen. De bacterie wordt genoemd als een
van de oorzaken van infectieuze arthritis,
pericarditis en kan het centrale zenuwstelsel
aantasten. Vaccinatie is mogelijk.
Actinobacillus pleuropneumoniae (APP)
Varkens dragen deze bacterie mee in hun
voorste luchtwegen en tonsillen.
De ziekte, gekarakteriseerd door pleuritis en
pneumonie, ontwikkelt zich na blootstelling
aan stress, slechte ventilatie en andere stressfactoren
uit de omgeving. APP tast jonge,
groeiende biggen aan, maar andere leeftijden
kunnen ook worden aangetast. De acute
vorm van APP kan plotselinge sterfte veroorzaken
met bloederig schuim uit de bek en
neusgaten. De chronische vorm veroorzaakt
longabcessen en adhaesies van de longen aan
de thoraxwand. Overige symptomen kunnen
zijn: geringe tot ernstige hoest, ruig haar,
verlies van eetlust, verhoogde temperatuur
en een stijve gang maar ook een bonzende
hartslag en ernstige respiratoire problemen
met cyanose kunnen voorkomen. Pericarditis
kan optreden na een aanvankelijk succesvolle
pneumoniebehandeling en kan plotselinge
sterfte veroorzaken.
De therapie van APP bestaat uit hoge doseringen
antibiotica om de longabcessen te
kunnen bereiken. Het vermijden van stress
en een goede huisvesting werken preventief
bij APP. Vaccinatie is mogelijk tegen APP en
wordt aanbevolen indien er problemen zijn.
Actinobacillus suis
Jonge biggen kunnen door infectie hiermee
een septicaemie krijgen; oudere biggen krijgen
meestal een arthritis, polyarthritis of
pneumonie. Soms worden subcutane abcessen
gezien.
Pseudomonas aeruginosa
Deze bacterie kan als primaire oorzaak van
pneumonie bij het Vietnamese hangbuikzwijn
gevonden worden. Bij gangbare varkens
komt dit niet vaak voor. Er is mogelijk
een genetische predispositie bij het Vietnamese
hangbuikzwijn aanwezig in de VS omdat
er daar een gelimiteerd genetisch bestand
is.
Factoren die meespelen in het ontstaan van
de ziekte zijn stress o.a. transport of extreem
heet en vochtig weer en management. Sterfte
na recent optreden van respiratoire symptomen
wordt beschreven, maar ook herstel na
therapie met antibiotica.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 9

D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 0

Bordetella bronchiseptica
zie Atrofische rhinitis.
Pasteurella multocida
zie Atrofische rhinitis.
Atrofische rhinitis (A.R.)
Atrofische rhinitis kan worden veroorzaakt
door Bordetella bronchiseptica en door het
toxine van Pasteurella multocida (type D
en A). Varkens kunnen dragers zijn van B.
bronchiseptica en van Pasteurella en ze worden
van zeug op big of van varken op varken
overgebracht, maar ze kunnen ook door
honden en katten verspreid worden. A.R. tast
meestal jonge of pasgespeende biggen aan
maar komt ook bij oudere dieren voor.
Predisponerend voor het optreden van A.R.
werken agentia die het neusslijmvlies irriteren
zoals stof, ammoniak, virussen of bacteriën.
Er treedt een rhinitis op.
De klinische symptomen bestaan uit niezen
met neus- en ooguitvloeiing, snuiven
en groeiachterstand. In de neusuitvloeiing
kan bloed zitten. Bij een ernstige aantasting
treedt er deviatie van de snuit op, doordat de
botaanmaak gestoord raakt en de conchae
atrofiëren door de geproduceerde bacteriële
toxinen.
In de varkenshouderij wordt het optreden van
A.R. sterk beïnvloed door omgevingsfactoren.
Omdat hangbuikzwijnen zelden gehuisvest
worden in een dichtbevolkte of slecht
geventileerde omgeving zal de deviatie van
de neus minder vaak optreden. Bovendien is
de snuit van een hangbuikzwijn al wat kort
en gerimpeld, waardoor het onderscheid met
een door A.R. aangetaste snuit moeilijk kan
zijn.
Een vervormde snuit door A.R. maakt het
varken gevoeliger voor pneumonie omdat de
filterfunctie van de neus is aangetast. Antibiotica
toediening is mogelijk als therapie,
maar vervormingen die al zijn opgetreden
zullen hierdoor niet verdwijnen.
De preventie bestaat uit het optimaliseren
van het milieu en vaccinatie. Actieve immunisatie
van de gelt of de zeug geeft via het
colostrum passieve immunisatie van de biggen.
Vaccinatie wordt voor ieder hangbuikzwijn
aanbevolen omdat A.R. een vaak voorkomende
oorzaak van rhinitis bij varkens is
van alle leeftijden, omdat het door honden en
katten verspreid kan worden en vanwege de
vervorming van de snuit die kan optreden.
Mycoplasma spp.
Mycoplasma hyopneumoniae is de verwekker
van enzoötische pneumonie bij het hangbuikzwijn
en predisponeert de longen voor
secundaire bacteriële infecties zoals P. multocida
en B. bronchiseptica. In Nederland
komt de kiem op vrijwel alle varkensbedrijven
voor. Bij dieren die nog niet eerder met
de bacterie in contact zijn geweest kan deze
een acute pneumonie veroorzaken. Deze
vorm komt in Nederland zelden voor. Overdracht
vindt plaats via aërosol of via direct of
indirect contact.
M. hyopneumoniae tast de bronchiale epitheelcellen
aan en vermindert de bronchiale
leucocyten activiteit. In principe dringen de
bacteriën niet door tot in het longweefsel.
De therapie van Mycoplasma hyopneumoniae-infecties
bestaat uit het geven van antibiotica.
Vaccineren is mogelijk. Dit wordt
aanbevolen door sommige auteurs omdat er
door M. hyopneumoniae meer kans is op secundaire
infecties die de longcapaciteit, die
relatief klein is bij het hangbuikzwijn, ernstig
aan kunnen tasten.
Mycoplasma spp. kunnen ook een infectieuze
arthritis veroorzaken.
Mycoplasma hyorhinis kan arthritis bij biggen
van 3 tot 10 weken leeftijd veroorzaken.
Stress is predisponerend. De symptomen bestaan
uit koorts, gezwollen gewrichten, kreupelheid
en de dieren weigeren te bewegen.
De diagnose is moeilijk te stellen omdat de
kiem zich nauwelijks laat kweken.
M. hyosynoviae veroorzaakt arthritis nadat er
een sepsis via intranasale invasie ontstaan is.
De varkentjes zijn 6 tot 8 weken oud voordat
ze geïnfecteerd raken en 10 tot 20 weken oud
als ze klinische symptomen gaan vertonen.
De ziekte wordt gekarakteriseerd door een
acute kreupelheid die 3 tot 10 dagen duurt,
gevolgd door een geleidelijke verbetering.
Het is een non-suppuratieve polyarthritis met
weinig tot geen koorts.
Clostridium perfringens type C
Deze bacterie veroorzaakt neonatale diarree
door toxinenvorming. De symptomen varieren
van milde, kortdurende tot bloederige
diarree. Therapie bestaat uit het geven van
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

antiserum oraal of systemisch en antibiotica.
De zeug kan worden gevaccineerd ter preventie
van problemen bij een eventuele volgende
toom biggen.
Escherichia coli
E. coli behoort tot de Enterobacteriaceae en
deze hebben een ubiquitaire verspreiding. Ze
komen in het darmkanaal voor maar ook in de
grond en in het water.
Coliforme bacteriën veroorzaken neonatale
diarree (colibacillosis), speendiarree, oedeemziekte,
(poly)arthritis en meningitis,
cystitis en nephritis.
E. coli-diarree en oedeemziekte, een septicaemie
door toxinen met als gevolg neurologische
verschijnselen, zijn de meest voorkomende
bacteriële ziektecomplexen bij hangbuikzwijnen.
Predisponerende factoren zijn een gebrek
aan natuurlijke afweer door slechte colostrumopname,
een verontreinigde omgeving en
overvoeren. Speendiarree kan resulteren in
ernstige dehydratie en sterfte.
De therapie bestaat uit orale of parenterale
antibiotica, het corrigeren van de dehydratie
en het verwijderen van omgevingsfactoren
die bijdragen aan de ziekte. Vaak zullen biggen
goed reageren op medicijnen die voor
hetzelfde doel bij puppies worden gebruikt.
Vaccinatie van zeugen kan bijdragen aan het
verminderen van de problemen bij de biggen.
Salmonellosis
S. typhimurium veroorzaakt colitis en als gevolg
hiervan kan er een rectumstrictuur met
een opgezette buik optreden.
S. cholerasuis veroorzaakt laesies in meerdere
orgaansystemen. Deze bacterie, die niet in
Nederland wordt gezien, wordt genoemd als
oorzaak van pneumonie en kan het centrale
zenuwstelsel aantasten. Diarree wordt er niet
altijd bij gezien.
De therapie bij salmonellosis bestaat uit antibiotica
en ondersteunende maatregelen ter
preventie van uitdroging.
Brachyspira hyodysenteriae
Varkensdysenterie (dysenterie Doyle) wordt
veroorzaakt door B. hyodysenteriae. De bacterie
wordt overgebracht door dragers, via besmette
mest, via besmette kleding en schoeisel
en door muizen en ratten. De verschijnselen
variëren van een subklinisch ziektebeeld
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 2
tot bloederige diarree en sterfte. Varkens van
allerlei leeftijden kunnen aangetast worden
maar komt het meest voor bij biggen na het
spenen. De therapie bestaat uit het geven van
antibiotica parenteraal bij ernstig zieke dieren
of oraal via drinkwater of voer. Medicatie van
het voer kan met een premix worden toegepast,
ook ter preventie van de ziekte. Preventief
worden muizen en ratten bestreden. De
omgeving wordt gedesinfecteerd na te zijn
schoongemaakt en gedroogd.
Brucellose 3
Brucellose wordt veroorzaakt door Brucella
melitensis var. suis. Overdracht vindt plaats
via opname van gecontamineerde faeces, vaginale
uitvloeiing of geaborteerde foetussen.
Beren kunnen Brucella overbrengen met besmet
sperma.
Hazen kunnen besmet zijn met B. suis en spelen
waarschijnlijk een rol bij de verspreiding
van Brucellose onder wilde varkens en mogelijk
bij varkens met weidegang.
Brucella suis veroorzaakt orchitis en ontsteking
van de accessoire geslachtsklieren bij
beren en abortus en steriliteit bij zeugen.
Nederland is vrij van Brucellose. De ziekte
is aangifteplichtig. Behandeling en preventieve
vaccinaties zijn verboden. Bovendien is
Brucellose een zoönose. Het ziektebeeld bij
de mens wordt gekenmerkt door koorts met
dagelijkse en periodieke schommelingen. Er
treedt sterke transpiratie op en miltzwelling
met eventueel ook leverzwelling.
Leptospirose
Er zijn verschillende serotypen leptospira. In
Nederland wordt L. bratislava beschouwd als
belangrijkste type dat gangbare varkens kan
infecteren. Er is echter nog geen infectie beschreven
met L. bratislava bij hangbuikzwijnen.
Een infectie met Leptospiren zouden bij
hangbuikzwijnen de volgende verschijnselen
kunnen veroorzaken: cystitis, nephritis, vaginitis,
cervicitis en metritis. Leptospiren tasten
bij varkensachtigen vooral de nieren aan wat
resulteert in uitscheiding van leptospiren via
de urine. Overdracht van leptospiren gebeurt
via de urine van besmette varkens en ratten
of ze worden bij de dekking overgebracht. De
infectie vindt plaats via wondjes in de huid,
via de mucosa of de conjunctiva. De leptospiren
passeren de placenta waarna abortus

optreedt 1 tot 4 weken later. Er kunnen echter
ook gemummificeerde vruchten, doodgeboren
biggen of zwakke, levend geboren biggen
voorkomen.
De therapie bij leptospirose bestaat uit het
geven van antibiotica. Het is echter ook belangrijk
om ratten en muizen te bestrijden.
Bovendien moet men vermijden dat het hangbuikzwijn
op een terrein of bij waterplassen
kan komen die met urine besmet zijn. Leptospirose
is een zoönose en veroorzaakt varkenshoedersziekte.
Eubacterium suis
Deze bacterie kan een cystitis en een nephritis
veroorzaken en wordt overgebracht via de
beer. Therapie bestaat uit antibiotica gekozen
op basis van een antibiogram.
Actinomyces pyogenes
A. pyogenes is een veroorzaker van kreupelheid
bij jonge biggen. Er ontstaat een chronische
laesie met pasteus groen, purulent exsudaat
en peri-articulaire fibrose.
Tuberculose
Aviaire tuberculose is meestal de oorzaak
van infecties bij gedomesticeerde varkens
maar varkens zijn ook gevoelig voor bovine
en humane tuberculose. De overdracht vindt
plaats via ongekookt pluimveevlees, vuilnis
of ongepasteuriseerde melk. Er wordt ook
melding gemaakt van aviaire t.b.c. infectie
via besmet zaagsel dat als bodembedekking
werd gebruikt.
Tetanus
Tetanus wordt veroorzaakt door Clostridium
tetani. Deze bacterie komt ubiquitair voor en
dringt het lichaam binnen via wondjes. Het
is een ziekte die zelden voorkomt. Het ziektebeeld
is zeer typisch en wordt gekenmerkt
door spierstijfheid.
Tetanus hoort daarom thuis in de differentiële
diagnose van een stijf lopend varken, zeker
indien dit dier in aanraking kan komen met
paardenfaeces of met grond die hiermee verontreinigd
is. Hygiënische omstandigheden
voor dieren met wonden, aseptiek bij ingrepen,
wondtoilet en goede naveldesinfectie kunnen
de kans op tetanusinfecties reduceren.
PARASITAIRE ZIEKTEN
Vietnamese hangbuikzwijnen zijn gevoelig
voor dezelfde ecto- en endoparasieten als
het gangbare varken. Net als varkens die de
beschikking hebben over een uitloop staan
ook hangbuikzwijnen die buiten lopen bloot
aan bepaalde worminfecties die bij varkens
zonder uitloop nauwelijks voorkomen. Alle
genoemde endoparasieten kunnen bij varkens
met uitloop voorkomen. Bij varkens zonder
uitloop kunnen alleen Ascariden voorkomen
omdat die geen fase in hun cyclus hebben die
van uitloop afhankelijk is.
Ectoparasieten
De meest voorkomende ectoparasieten zijn
schurftmijten (Sarcoptes scabei var. suis) en
luizen (Haematopinus suis). De symptomen
van luizen en schurftinfecties zijn jeuk en een
geïrriteerde huid. Schurft geeft bovendien een
verdikte en schilferige huid vooral bij de kop
en in het axillaire gebied. Eigenaren die hangbuikzwijnen
met schurft gehanteerd hebben
kunnen last krijgen van erythemateuze laesies
op de huid van hun borst. Net als bij eigenaren
van honden met schurft (Sarcoptes canis) is
deze infectie bij de mens niet blijvend en zal
deze spontaan verdwijnen indien het huisdier
behandeld wordt.
De schurftmijt kan gediagnostiseerd worden
door middel van microscopisch onderzoek
van huidafkrabsels van de oorschelpranden.
De diagnose luizen is te stellen door inspectie.
Dit kan op de donkere huid van het hangbuikzwijn
lastig zijn.
De therapie voor beide aandoeningen bestaat
uit het parenteraal toedienen van een ectoparasiticum.
Let op de tekst in de bijsluiter, deze
middelen dienen vaak subcutaan toegediend
te worden. Er zijn ook pour-on behandelingen
tegen luizen en schurftinfecties. Het hele
varken wassen of besproeien met een antischurftmiddel
of anti-luismiddel is ook mogelijk.
*Vlooien, oormijten, demodex-schurft
Het komt af en toe voor dat er vlooien te vinden
zijn op het hangbuikzwijn maar dit zijn
honden- of kattenvlooien die geen blijvende
besmetting vormen.
Er wordt ook melding gemaakt van oormijten
bij als huisdier gehouden minivarkens , maar
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 3

deze zouden niet veel voorkomen. In zeldzame
gevallen kan er sprake zijn van Demodexschurft
(follicular mange) waarbij zich een
pustulaire dermatitis zou ontwikkelen. De
mijt die bij varkens wordt gevonden is Demodex
phylloides.
Endoparasieten
De endoparasieten die voor kunnen komen
zijn spoelwormen (Ascaris suum), zweepwormen
(Trichuris suis), knobbelwormen
(Oesophagostomum spp.), rode maagwormen
(Hyostrongylus rubidus), aaltjeswormen
(Strongyloides ransomi) en longwormen
(Metastrongylus spp.).
Er worden nog enkele andere wormen genoemd:
nierworm (Stephanurus dentatus),
Ascarops strongylina, Trichinella spiralis,
Taenia hydatigena en Macracanthorhyncus
hirudinaceus.
Leverbotinfecties (Fasciola hepatica) kunnen
ook bij het varken met weidegang voorkomen
in leverbotrijke jaren. In de literatuur
over hangbuikzwijnen wordt hier geen melding
van gemaakt.
Symptomen die voor kunnen komen bij infecties
met endoparasieten zijn slechte eetlust,
gewichtsverlies, diarree en een vertraagde
groei en ontwikkeling. Hoesten kan voorkomen
bij Ascariosis (migrerende larven) en
Metastrongylosis.
Trichuris suis en Strongyloides ransomi kunnen
bloederige diarree veroorzaken en een
oorzaak zijn van anemie. De larvale stadia
van Strongyloides ransomi infecteren jonge
biggen via het colostrum en/of de larven
kruipen door de huid. Er kan een beeld ontstaan
van neonatale diarree of een beeld dat
lijkt op smeerwrang.
De therapie, die gebaseerd moet zijn op het
resultaat van coprologisch onderzoek , bestaat
uit toediening van een goed werkzaam anthelminthicum.
Trichuris-infecties zijn lastig
te behandelen.
Preventie
Volwassen hobbyvarkens zouden tweemaal
per jaar onderzocht moeten worden op endoparasieten
d.m.v. coprologisch onderzoek en
biggen vanaf 6 weken tot 6 maanden leeftijd
iedere twee maanden.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
Preventie van ecto- en endoparasieten wordt
aanbevolen. Diverse middelen zijn daartoe
beschikbaar. Ter preventie van Strongyloides
ransomi infecties bij jonge biggen kan aan
zeugen 7 dagen voor de te verwachten werpdatum
ivermectine gegeven worden.
Ascaris suum kan, naast de boven beschreven
verschijnselen van hoest, groeivertraging en
eventueel diarree, ook de mens besmetten
door contact met besmette faeces maar dit
komt zelden voor.
Coccidiose
Coccidia (Isospora suis) kunnen ook voorkomen
bij hangbuikzwijnen. Eimeria spp.
worden niet beschreven in de literatuur bij
het hangbuikzwijn maar kunnen wel voorkomen
bij varkens. Coccidiose veroorzaakt
diarree met pasteuze, gele mest bij jonge biggen
van 5-15 dagen oud. De dieren scheiden
niet altijd oöcysten uit waardoor de diagnose
bemoeilijkt wordt. In Nederland is toltrazuril
geregistreerd voor de behandeling van coccidiose
bij varkens.
MYCOSEN
Ringworm
Deze schimmelziekte komt weinig voor bij
varkens. De pathogene species die bij varkens
het meeste voorkomen zijn Microsporum nanum
en Trichophyton verrucosum; M. canis,
M. gypseum en T. mentagrophytes worden
ook genoemd. M. canis is erg besmettelijk
voor de mens en T. mentagrophytes is een
zoönose.
Om de diagnose te stellen kan een schimmelkweek,
een Woodse lamp (alleen M. canis),
of microscopisch onderzoek van huidafkrabsels
uitsluitsel geven.
De therapie bestaat uit het topicaal en oraal
(indien nodig) toedienen van antimycotica.
Candidiase
Candidiase, een gistinfectie, is gemeld bij
het Vietnamese hangbuikzwijn. Candida albicans
kan de huid aantasten en de tractus
digestivus tot en met het oesophageale deel
van de maag. Bij biggen komt een fataal verlopende
infectie van de mondholte voor.

Hoofdstuk VI:
sedAtIVA en AnAestHetIcA
Anaesthesie
Er is relatief veel literatuur over anaesthesie
bij hangbuikzwijnen door veelvuldig gebruik
van (mini-)varkens in onderzoek. Een aantal
anatomische eigenschappen van hangbuikzwijnen
zoals de kleine oren, de donkere,
stugge, geplooide huid, met dikke subcutane
vetlaag, en de moeilijke bereikbaarheid van
de bloedvaten, maakt het geven van anaesthesie
lastiger dan bij grotere, niet gepigmenteerde
Göttinger varkens.
Het Vietnamese hangbuikzwijn is gevoeliger
voor anaesthetica dan de meeste andere
varkensrassen. Er zijn in Nederland weinig
sedativa en anaesthetica geregistreerd voor
gebruik bij het varken zodat er soms “off-label
use” toegepast moet worden.
Sedatie/Premedicatie
*Azaperon
Azaperon is een neurolepticum dat sedatie
geeft zonder narcose. De dosering voor sedatie
is 1-2 mg/kg lg. Volwassen beren mogen
hiervan niet meer dan 1 mg/kg hebben,
omdat het protrusie van de penis veroorzaakt
met kans op beschadigingen. Azaperon geeft
perifere vasodilatatie waardoor de oorvenen
makkelijker te injecteren zijn.
Anaesthesie voor kortdurende ingrepen.
*Stressnil-ketamine
Voor kortdurende ingrepen, zoals klauwtjes
bekappen, oren schoonmaken, bloed -of
echo-onderzoek doen, of van castratie kan de
anaesthesie als volgt uitgevoerd worden:
premedicatie: 4 mg/kg lg azaperon (Stressnil
® ), i.m. vlak achter het oor, vervolgens 5
tot 10 minuten wachten;
anesthesie: 10 mg/kg lg ketamine i.m. toedienen
en lidocaine locaal, 0,5-1 ml.
Anaesthesie voor langdurende ingrepen
*Pre-anaesthetisch management
Een hangbuikzwijn dat ouder is dan 8 weken
moet minimaal 12 uur vasten en mag 4-6 uur
geen water meer gedronken hebben voordat
het onder anaesthesie gaat. Biggen jonger dan
8 weken mogen geen eten of drinken hebben
vanaf 1-2 uur voor inductie. Een dier dat niet
heeft gevast moet altijd geïntubeerd worden.
Een pre-anaesthetisch klinisch onderzoek
van hart en respiratieapparaat moet worden
gedaan en het dier moet worden gewogen.
Premedicatie: Er wordt atropine (0,04 mg/kg
i.m.), s.c. of i.v. toegediend. Atropine voorkomt
speekselen en het optreden van een bradycardie.
De ogen moeten worden gezalfd.
Injectie-anaesthesie:
Xylazine (2,2 mg/kg) i.m. en hierna ketamine
(12-20 mg/kg) i.m.
Deze anaesthesie kan worden verlengd door
2-4 mg/kg ketamine i.v. toe te dienen.
Een van de andere mogelijkheden is:
xylazine (2,2 mg/kg) i.m. met Zoletil® (4,4
mg/kg) i.m.
Inhalatie anaesthesie
Inhalatie anaesthesie wordt gebruikt voor onderhoud
o.a. bij dieren :
- jonger dan twee maanden
- waarbij een snelle recovery wenselijk is
- voor langdurige chirurgie
- in shock
- met een orgaandysfunctie
Halothaan en isofluraan zijn de meest gebruikte
middelen voor inhalatieanesthesie bij
hangbuikzwijnen.
*Inductie
De inductie die vooraf gaat aan de inhalatie
anaesthesie kan i.m. of i.v. worden toegediend,
maar bij gesedeerde varkens kan inductie
ook via een masker plaatsvinden.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.

*Inductie via injectie anaesthesie
Zoletil® (6 mg/kg) met xylazine (2,2 mg/kg)
i.m. geeft een veilige en snelle anaesthesie.
Een andere dosering (Zoletil® 2 mg/kg met
xylazine 2 mg/kg) i.v. geeft een snelle inductie
en na 5 minuten kan er al geïntubeerd
worden. Zoletil® en xylazine mogen bij elkaar
in een spuit.
*Inductie via een masker
Eerst dient men 3-5 minuten zuurstof (3-4
liter/minuut) toe en daarna 3-4% isofluraan
of halothaan met zuurstof. Er kan dan 3-4
minuten later worden geïntubeerd. Isofluraan
geeft een snellere inductie dan halothaan.
Een varken ademt door de neus. Bij gebruik
van een masker mag dit de neusgaten niet
dichtduwen.
*Intubatie
Het plaatsen van een tracheatube is het veiligst
voor het handhaven van een vrije luchtweg
en voor een veilige inhalatie anaesthesie.
Intuberen is lastig bij het hangbuikzwijn (en
andere varkens) omdat de bek niet ver open
kan, de larynx klein is en een ventrale helling
heeft. De overgang naar de trachea verloopt
met een knik omdat de trachea iets omhoog
loopt. Bovendien zijn varkens gevoelig voor
laryngospasme en hebben ze een blind eindigend
diverticulum pharyngealis, dorsaal van
de oesophagusopening, waarin de tube kan
vastlopen. Het is raadzaam om het intuberen
van varkens eerst te oefenen op dode dieren.
Foto : Inbrengen tube bij hangbuikzwijn. Mond
opengehouden mbv “mondhoutje”.
De beste manier om bij een varken een vrije
luchtweg te behouden is het verticale deel van
de onderkaak naar voren te duwen en hierbij
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6
de tong naar voren uit de bek te trekken.
Voor het intuberen kunnen de kaken van het
varken met stroken verband achter de haaktanden
open getrokken worden.
De laryngoscoop die bij kleine hangbuikzwijnen
(< 23 kg) gebruikt kan worden is een
laryngoscoop met een groot humaan blad
(205 mm Miller) maar bij grotere dieren moet
deze verlengd worden. Een blad van 250 mm
zou voldoende zijn voor alle maten varkens.
De maat van de tube die nodig is, varieert
met de grootte van het varken maar zal in
vergelijking met een hond van hetzelfde gewicht
vaak kleiner zijn omdat de trachea relatief
klein is.
Als de larynx duidelijk zichtbaar is, moet
deze met 2% lidocaïne worden gesprayd.
Hierna kan de tracheatube geplaatst worden
op twee manieren. De eerste manier is om
eerst een polyethyleen urinecatheter in de
trachea te plaatsen als geleider waar de tube
overheen wordt geschoven. De catheter moet
stil gehouden worden na het plaatsen want als
deze te ver in de luchtwegen geplaatst wordt
kan dit de long beschadigen. De tweede manier
is om in de tube een stylet te plaatsen
als geleider waarna de tube met stylet in de
trachea wordt gebracht. Hierna worden de geleiders
uit de tube gehaald en wordt de cuff
opgeblazen. De tube kan aan onder- of bovenkaak
worden vastgemaakt.
*Onderhoud tijdens anaesthesie
Halothaan of isofluraan worden toegediend
als onderhoud tijdens de gasanaesthesie.
Zonder gasanaesthesie kan de anaesthesie
worden onderhouden met nadoseringen van
injectie-anaesthetica i.v., i.m. of via een infuus.
Een (waak-)infuus met b.v. Ringerlactaat kan
gegeven worden tijdens de operatie met een
snelheid van 11-22 ml/kg/uur.
Het varken moet bij een langdurige operatie
op een verwarmd kussen liggen. Uiteraard
moeten de slijmvliezen, CRT, ademhaling en
hartfrequentie in de gaten worden gehouden
evenals het temperatuursverloop tijdens de
operatie.
Recovery en postoperatieve zorg
De hartfrequentie, ademfrequentie en de lichaamstemperatuur
moeten ook tijdens
de recovery in de gaten gehouden worden. In-

dien er sprak is van hypothermie (lichaamstemperatuur
< 36,1 °C) dan moet het dier
warm worden gehouden.
De tracheatube wordt verwijderd indien het
varken weer een slikreflex heeft en kauwbewegingen
maakt. Als de tube er net uit
is gehaald bij het varken moet gedurende 5
minuten goed op afwijkende ademgeluiden
gelet worden omdat er mogelijk een laryngospasme
of voorste luchtwegobstructie kan
optreden. Eventueel moet dan opnieuw worden
geïntubeerd.
Postoperatieve pijnbestrijding
Afhankelijk van de heftigheid en soort van
de te verwachten pijn kan er postoperatief
een pijnstiller gegeven worden. Voor het varken
zijn in Nederland de volgende analgetica
geregistreerd voor gebruik bij varkens:
Vetalgin® (1,5-2,0 ml/ 10 kg lg. i.v. of i.m.),
Ketofen® 10% (3 ml/ 100 kg lg. i.m.), Finadyne®
Swine, oplossing voor injectie 50 mg/
ml,(2.2 mg/kg lg i.m.), Novem® 20: 2ml/100
kg lg. i.m.
Anaesthesie bij sectio zeug
In de literatuur wordt o.a. vermeld ketamine
(1,5 mg/kg i.v.) met xylazine (0,75 mg/kg i.v.)
gecombineerd met lokale anaesthesie. Indien
de mogelijkheid van gasanaesthesie bestaat
kan er atropine (0,04 mg/kg i.m.) met azaperon
(1-2 mg/kg i.m.) worden gegeven waarna
inductie via een masker met isofluraan kan
plaatsvinden. Azaperon geeft sedatie van de
zeug maar ook slaperige biggen, want het
gaat door de placenta heen. Als de biggen
warm worden gehouden overleven ze het
meestal wel omdat azaperon weinig ademdepressie
geeft. Een ander nadeel is dat de zeug
sloom is na de bevalling en soms niet in staat
te zogen. De kans op doodliggen is groter.
Complicaties tijdens de anaesthesie
*Ademhalingsdepressie
Diepe algehele anaesthesie geeft bij vette varkens
regelmatig als complicatie een ademstilstand.
Het is mogelijk dat er bij het vette varken
druk op de larynx ontstaat bij strekken
van de kop waardoor de ademhaling stopt.
De kop moet in een natuurlijke hoek worden
gepositioneerd en kunstmatige ademhaling
moet worden gestart. Dit kan door iedere 4
seconden druk op het abdomen uit te oefenen
tot het dier weer een spontane ademhaling
heeft, of geïntubeerd is en beademd wordt.
Er kan ook Doxapram ® gegeven worden bij
dieren die (nog) niet geïntubeerd zijn om de
ademhaling te stimuleren. Dit kan i.v. (0,5-
0,9 mg/kg) of onder de tong (enkele druppels)
worden toegediend.
*Maligne hyperthermie
Maligne hyperthermie is een genetisch bepaalde
aandoening bij varkens die kan optreden
tijdens anaesthesie. Er is nog geen melding
gemaakt in de literatuur van maligne
hyperthermie bij hangbuikvarkens bij het
toedienen van gasanaesthesie met halothaan,
maar wel met isofluraan.
Symptomen van maligne hyperthermie bestaan
uit het optreden van spierstijfheid, hyperthermie,
tachycardie en tachypneu tijdens
het toedienen van een gasvormig anaestheticum.
Indien maligne hyperthermie optreedt,
moet het varken zo snel mogelijk worden gekoeld,
er moet natriumbicarbonaat i.v. worden
toegediend evenals dandrolene sodium
p.o. of i.v. Er moet gestopt worden met het
toedienen van het anaestheticum en alleen
zuurstof gegeven worden. Maligne hyperthermie
kan levensbedreigend zijn.
Euthanasie
Voor euthanasie kan, na sedatie, een geregistreerd
euthanaticum intracardiaal, intraveneus
of intrapulmonaal worden toegediend
zoals Euthanimal ® of T61 ®
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 7

Hoofdstuk VII:
(non-)cHIRuRgIscHe IngRepen
Hieronder wordt een aantal ingrepen genoemd
bij hangbuikzwijnen. Het beschrijven
van de operatiemethoden gaat in het kader
van dit Memorandum te ver en hiervoor
wordt verwezen naar chirurgiehandboeken
en de genoemde artikelen. Bij hobbyvarkens
wordt vaker voor een chirurgische oplossing
van een probleem gekozen dan bij gangbare
varkens. Er is voor operaties bij varkens weinig
informatie beschikbaar; er worden vaak
methodes gebruikt uit de gezelschapsdierenpraktijk.
Tanden knippen bij pasgeboren biggen
Het knippen van tandjes bij biggen mag
volgens het Ingrepenbesluit (2001) niet routinematig
uitgevoerd worden. Als blijkt dat
de uiers van zeugen of oren of staarten van
de biggen verwond zijn, omdat het knippen
van tandjes niet is uitgevoerd, dan is knippen
wel toegestaan. Dit moet dan wel gebeuren
voordat de biggen zeven dagen oud zijn. Na
zeven dagen leeftijd mag het alleen indien
een geneeskundige noodzaak bestaat. Biggen
worden geboren met 4 snij- en 4 hoektanden.
De tanden worden net boven het
tandvlees afgeknipt zonder dit en de rest van
het mondslijmvlies te beschadigen. Hygiëne
moet in acht worden genomen. Een kleine,
scherpe draadkniptang kan ervoor worden
gebruikt. Een andere methode om de tandjes
in te korten is slijpen in plaats van knippen.
Bij het slijpen van de tandjes wordt de
pulpaholte niet geopend, de kans op infecties
wordt daarmee verkleind.
Hoektanden verwijderen bij de
(gecastreerde) beer
Hoektanden van beren zijn gevaarlijk voor
mensen en dieren. Deze tanden blijven groeien
en het is daarom beter dat ze worden verwijderd.
Zeugen en gecastreerde beren hebben
ook hoektanden die doorgroeien maar ze
worden niet zo groot en gevaarlijk als bij een
ongecastreerde beer. Voor het verwijderen
van de hoektanden moet het dier gesedeerd
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz.
en/of geanaestheseerd worden. Er kan een
draadzaag, een tandboor of diamantslijpschijf,
of een Gigli-draad gebruikt worden.
Scherpe randen kunnen glad gemaakt worden
met een dremel of vijl. De tanden moeten
afgezaagd worden tot op het tandvlees. Dit
moet afhankelijk van de groeisnelheid iedere
6 tot 24 maanden gebeuren. Extractie van
deze tanden is erg moeilijk.
Pedicuren
Het pedicuren van de klauwen van hangbuikvarkens
is regelmatig nodig omdat ze anders
te lang worden of een verkeerde stand krijgen.
Vooral dieren die niet veel beweging krijgen
en weinig op harde bodem lopen moeten geholpen
worden. Ook de bijklauwen kunnen te
lang worden. De normale stand van de klauwen
is een rechte lijn vanaf het carpo-metacarpale
gewricht tot de punt van de teen en de
hele zool van de klauw heeft contact met de
bodem. De gereedschappen zijn dezelfde als
die bij het pedicuren van schapen en koeien
worden gebruikt.
Castratie
Castratie van beren is aan te bevelen omdat
intacte beren moeilijk te hanteren en zelfs
gevaarlijk kunnen zijn en een sterke geur
verspreiden. Er moet altijd vóór de castratie
gecontroleerd worden op het bestaan van een
hernia inguinalis of cryptorchidie.
De techniek van castreren hangt af van de
leeftijd van de big. Sommige eigenaren vinden
het zielig om jonge beertjes te laten castreren
en bieden deze pas op oudere leeftijd
aan als er gedrags- of andere problemen zijn
of omdat ze ze nu ”oud genoeg” vinden. Het
beste is om de beertjes op een leeftijd tussen
de 2 dagen en 2 maanden, vóór hun pubertijd,
die op ongeveer 8 – 10 weken leeftijd
begint, te castreren. Varkens jonger dan een
week kunnen gecastreerd worden met een
open castratie. Hierbij moeten de hangbuikzwijnen
niet aan hun achterpoten opgetild
worden, in verband met de zwakke struc-

tuur van de poten. De methode van castreren
hangt dan af van de voorkeur van de chirurg.
Het toedienen van anaesthesie wordt voor
elke leeftijdsgroep aangeraden. Er kan op de
manier zoals bij honden gebruikelijk is gecastreerd
worden waarbij er geen incisie van
het scrotum plaatsvindt, de vaten en zaadstreng
wel worden afgebonden en de subcutis
en huid gehecht worden. Het risico van
castratie is een hernia inguinalis waarvoor
hangbuikzwijnen gepredisponeerd zijn. Het
is daarom raadzaam om beide liesringen te
sluiten tijdens de castratie met een horizontale
matrashechting en hierbij de stomp van
de zaadstreng mee te hechten.
Tot de pubertijd zou nog open gecastreerd
kunnen worden met incisie van het scrotum
en met kneuzen van de vaten en zaadstreng.
Indien de beren ouder zijn moeten de vaten
worden geligeerd zodat de kans op bloedingen
beperkt blijft.
Cryptorchidie
Cryptorche beertjes (binnenbeertjes) komen
bij hangbuikzwijnen regelmatig voor. De
cryptorche testikel is vaak in het lieskanaal
of bij de binnenste liesring te vinden. Er kan
eventueel met een haakje (zoals wordt gebruikt
bij een ovariëctomie bij poezen) geprobeerd
worden om de testikel in het lieskanaal
te retraheren. Indien dit niet lukt en de
testikel ligt intra-abdominaal kan het nodig
zijn om, net als bij de hond, een laparotomie
te doen.
Hernia inguinalis
Indien er een hernia inguinalis bestaat wordt
de incisie over de liesring gemaakt en worden
de darmen gereponeerd door draaiing van de
tunica vaginalis. Dan wordt de zaadstreng
e.d. afgebonden en verwijderd met de testikel
waarna de externe liesopening gesloten
wordt met matrashechtingen.
Hernia umbilicalis
De operatie van een hernia umbilicalis wordt
op dezelfde wijze als bij het gangbare varken
gedaan.
Ovariohysterectomie (OVH) / ovariëctomie
(OVE)
Er zijn verschillende redenen voor een OVH
bij een zeugje, zoals verandering van gedrag
en tijdelijke onzindelijkheid tijdens de oestrus,
of het voorkomen van dracht. De beste
leeftijd voor een OVH is na het begin van
de pubertijd, op 3,5 tot 8 maanden leeftijd.
OVH op een leeftijd van 6 tot 12 weken is
het veiligst. De techniek lijkt veel op die bij
de hond.
De incisie wordt iets meer caudaal van de navel
gemaakt in de ventrale middellijn omdat
de uterus meer naar caudaal ligt.
De ligamenten van het ovarium zijn minder
sterk bij het varken. De uterus is erg bros en
lijkt meer op de uterus van een konijn dan op
die van een teef. Bij jonge zeugjes van ongeveer
6 weken leeftijd is de uterus onontwikkeld
met een doorsnede van minder dan
2 mm en ligt opgekruld tussen de blaas en
het rectum. De bloedvoorziening ervan is
nog minimaal en het ligeren van bloedvaten
is dan niet altijd nodig.
Bij oudere of vette zeugen kan er rondom de
uterus, in het ligamentum latum, het omentum
en de subcutis veel vet afgezet zijn. Dit
vet kan lastig te stelpen bloedingen geven.
Het is te overwegen om dan een OVE te doen
in plaats van een OVH, omdat zeugen toch
niet snel een pyometra krijgen. Bij een OVH
bij oudere dieren worden de A. en V. ovarica
en de A. uterina wel zorgvuldig geligeerd.
Sectio caesaria
Bij een hangbuikzwijn zal er eerder een indicatie
voor een sectio zijn dan bij het gangbare
varken omdat manipulaties in de geboorteweg
bijna onmogelijk zijn vanwege de geringe
afmetingen en omdat ze vaak te dik zijn.
De operatiemethode is als die bij de gangbare
varkens. De voorkeur gaat uit naar een in de
flank, ondanks het feit dat de buikwand hier
vrij dik is en het vet de genezing kan benadelen.
Een incisie supramammair, parallel
en dorsaal van de mammae, craniaal van het
lieskanaal, en ventraal van de liesplooi is ook
mogelijk. Er zit op deze plaats weinig vet en
de biggen zullen deze plek met rust laten bij
de lactatie. Het hangt van de ervaring van de
chrirg af voor welke incisieplaats gekozen
wordt. Een incisie in de ventrale middellijn
verkort de operatietijd en is een mogelijkheid
als er geen levende biggen verwacht worden.
Levende biggen verstoren bij het zogen anders
de wondgenezing. Het is normaal dat bij
zeugen, die al enige tijd in partu zijn, er een
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 9

hoeveelheid helder, strokleurig transsudaat
uit het abdomen afvloeit na de incisie.
Entropion / Trichiasis
Bij een entropion-operatie moet rekening
gehouden worden met de afwezigheid van
een tarsaalplaat in de oogleden. Deze is bij
varkens vervangen door een bindweefselband
naar de orbitarand. De methode volgens
Stades heeft als voordeel dat het een gladde
haarloze ooglidrand geeft na granulatie, zodat
bij blijvende lichte neiging tot entropion
minder snel irritatie van de cornea of blepharospasme
zal optreden.
Foto 6: Resultaat van een entropion-operatie
Rectumprolaps
Indien de prolaps nog fris en vers is kan deze
schoongemaakt en met glijmiddel gereponeerd
worden waarna er een tabakszakhechting
geplaatst wordt. Bij prolapsen die niet te
reponeren, oud, necrotisch of erg beschadigd
zijn, is amputatie de beste oplossing.
Atresia ani
Beertjes die ermee geboren worden sterven,
indien ze niet geholpen worden. Een operatiemethode
voor de behandeling van atresia
ani wordt in de handboeken beschreven.
Vaak blijkt ook een atresia recti te bestaan,
wat operatief ingrepen veel lastiger maakt.
Indien overwogen wordt zeugjes te opereren,
moet eerst gecontroleerd worden of de
zeugjes een rectovaginaal fistel (ontwikkeld)
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 60
hebben, waardoor ze kunnen defaeceren. De
zeugen kunnen prima met een atresia ani leven.
Een operatie is dan niet nodig. De aandoening
is erfelijk en de eigenaar van het dier
moet geadviseerd worden niet met het dier te
fokken.
Othaematoom
Een bloedoor wordt meestal door vechten en
bijten veroorzaakt. De behandeling is dezelfde
als bij honden en katten nl. 5-10 dagen na
ontstaan opensnijden d.m.v. een S-vormige
snede aan de concave zijde van de oorschelp,
fibrine en stolsels e.d. verwijderen en hierna
huid en kraakbeen geheel doorsteken met
knoophechtingen in alle richtingen.
Fractuurbehandeling
Fractuurbehandeling bij varkens is niet gebruikelijk
en er is daarom weinig ervaring
mee. De methodes die gebruikt en beschreven
worden in de literatuur zijn afgeleid van
die voor honden.
Opheffen urethra-obstructie
Het opheffen van een urethra-obstructie bij
(gecastreerde) beren met behulp van een catheter
kan erg moeilijk zijn omdat de urethra
moeilijk te catheteriseren is. Een chirurgische
oplossing zoals urethrotomie of -stomie
is dan een mogelijkheid of het maken van een
“by-pass” waarbij er een anastomose van de
ventrale blaaswand naar het preputium en
bekken gemaakt wordt. Twee andere methodes
zijn: een anastomose van het bekkendeel
van de urethra naar het penisdeel van de urethra,
of het bekkendeel van de urethra verbinden
met het preputiale epitheel.
Verwijdering diverticulum preputiale
Een methode om het diverticulum preputiale
te verwijderen bij hangbuikzwijnen wordt
beschreven.
Paraphimosis
Paraphimosis is chirurgisch op te heffen. Er
wordt geen methode genoemd.

Hoofdstuk VIII:
VAccInAtIes
Vaccinatieschema’s kunnen aangepast worden
aan het individuele varken, afhankelijk
van de omstandigheden waarin het gehouden
wordt. Bij hangbuikzwijnen zijn vaak alleen
de verplichte vaccinaties geïndiceerd omdat
ze meestal gehouden worden in een relatief
geïsoleerde en schone omgeving en niet in
aanraking komen met andere varkens. Toch
is het verstandig ook individueel gehouden
dieren te enten i.v.m. subklinische infecties,
zoönotische aspecten en mogelijke overdracht
van ziekten door andere diersoorten.
De entingen kunnen intramusculair gegeven
worden in de nekspieren vlak achter het oor,
of in de achterpoot.
Varkens kunnen in Nederland gevaccineerd
worden tegen:
Vlekziekte (E. rhusiopathiae), Atrofische
rhinitis (B. bronchiseptica /
P. multocida), Varkensinfluenza, Actinobacillus
pleuropneumoniae, Mycoplasma hyopneumoniae,
Clostridium perfringens type
C, Escherichia coli enterotoxicose, Porcine
Parvovirus, Porcine Reproductional and Respiratory
Syndrome (PRRS), Ziekte van Glässer
en Ileïtis (o.a. veroorzaakt door Lawsonia
Intracellularis).
Tegen bepaalde infecties kan een auto-vaccin
gemaakt worden. Een van de meest gebruikte
auto-vaccins is een vaccin tegen
Streptococcus suis. Om te weten welke type
een probleem vormt, zal de stam geïsoleerd
en gekweekt moeten worden. Isolatie van de
streptokokken die meningitis en/of arthritis
veroorzaken aan het levende dier is niet eenvoudig
of onmogelijk.
Vaccinatie tegen de ziekte van Aujeszky:
De Productschappen Vee, Vlees en Eieren
(PVE) bereiden op dit moment een verbod
op vaccineren tegen de Ziekte van Aujeszky
voor. Tot het moment waarop het verbod ingaat
bestaat een verplichting om tegen deze
ziekte te enten. Voor vragen m.b.t. vaccinatie
tegen de Ziekte van Aujeszky kan contact
opgenomen worden met de PVE (079-
3689100).
Vaccinatie tegen Klassieke varkenspest is
niet toegestaan.
Overgevoeligheidsreacties
Er zijn meldingen van overgevoeligheidsreacties
voor vaccins bij minivarkens. Vooral
het Vietnamese hangbuikzwijn wordt ermee
geassocieerd. Het beste is om hangbuikzwijnen
te vaccineren met de aanbevolen
doseringen, ook al zijn de dieren lichter dan
gangbare varkens, omdat anders de werkzaamheid
van het vaccin niet gegarandeerd
wordt door de fabrikant. Er kan een vaccinatiereactie
ontstaan, dus houdt antihistaminica
en epinefrine (=adrenaline) bij de hand.
Een kortwerkend glucocorticosteroïd wordt
ook aanbevolen bij entreacties. Er moet wel
hervaccinatie plaatsvinden na het gebruik
van glucocorticosteroïden.
De eerste 12-24 uur na een vaccinatie treden
vaak lethargie, anorexie en koorts op. Instrueer
de eigenaar goed over de verschijnselen
die voor kunnen komen bij een overgevoeligheidsreactie,
zoals dyspneu, ooglidzwelling,
urticaria, convulsies, braken, diarree
en shock, zodat deze snel maatregelen kan
(laten) nemen indien dit nodig is. In de VS.
worden de dieren ook wel een dagje opgenomen
na een vaccinatie.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6

Grijp krachtig in bij MMA
en kreupelheid
Novem ® 20: lange, krachtige werking,
klein injectie volume, korte wachttijd
De sterke punten van Novem 20:
• Minder dode biggen bij MMA 1
• Verbeterde groei van biggen bij MMA 1
• Handig klein injectie volume (2 ml/100kg)
• Lange werking; 1 injectie is meestal voldoende
• Korte wachttijd (5 dagen)
Productnaam: Novem 20. Regnr./Kan.status: REG NL 10219 UDA. Werkzame bestanddelen: Meloxicam 20mg/ml. Indicatie: Als toegevoegde therapie bij de behandeling
van MMA. Doeldier: Varkens. Contra-indicatie(s): aanwijzingen voor ulcerogene of hemorragische aandoeningen. Dosering: Varkens: Eénmalige i.m. injectie van 2,0
ml/100 kg lichaamsgewicht. Indien nodig kan een tweede toediening meloxicam na 24 uur worden gegeven. Wachttijd: Varken: vlees en ingewanden: 5 dg.
1) Hoy, Friton, IPVS 2004
Novem ® 20
Krachtige ontstekingsremmer
Verdere informatie is op aanvraag beschikbaar bij: Boehringer Ingelheim bv / Postbus 8037, 1802 KA Alkmaar / Telefoon 072-5662411 / Fax: 072-5643213
Internet: www.boehringer-ingelheim.nl / E-mail: vetmedica@alk.boehringer-ingelheim.com

Hoofdstuk Ix:
wettelIjke Aspecten
HOBBY-VARKENS: WELKE REGELINGEN
GELDEN?
In Nederland worden veel varkens gehouden,
meestal bedrijfsmatig. Door de grote concentraties
varkens, die hierdoor kunnen ontstaan,
neemt ook het risico op het verspreiden van
ziekten toe. Om deze ziekterisico’s te beperken
zijn er verschillende wettelijke regels op
het gebied van het houden van varkens.
Een deel van deze regels is ook van toepassing
op de varkenshouder die een beperkt
aantal varkens voor het plezier of om andere
niet professionele redenen houdt (hobby/recreatie).
Onderstaand worden deze regels in
het kort besproken.
De registratieplicht:
Een varken(s)bezitter is verplicht om het houden
van varkens te laten registreren bij het
LNV-loket (telefoonnummer 0800-2233322).
Dit houdt in dat naam, adres en het aantal
gehouden varkens, vastgelegd wordt en opgenomen
wordt in het systeem van GD. In de
categorie hobby/recreatie kan dit uitsluitend
met minder dan 5 varkens. Het adressenbestand
wordt gebruikt om in geval van uitbraken
van Veewetziekten zoals varkenspest
of mond- en klauwzeer snel en doeltreffend
alle hobbyvarkenshouders op te sporen en te
informeren en om de ziekte doeltreffend te
bestrijden. Ook wordt dit bestand gebruikt
ter ondersteuning van verschillende bestrijdingsprogramma’s
en om de varkenshouders
op de hoogte te houden van actuele zaken.
De minimum eisen voor het houden van
varkens:
Aan het houden van varkens worden minimumeisen
gesteld door het Productschap Vee
en Vlees. Voor de hobbyvarkenshouder geldt:
levende varkens mogen alleen aan een slachthuis
of slager geleverd worden om ze direct
te laten slachten. Indien het varken overlijdt,
dient de eigenaar contact op te nemen met
GD of LNV om te vernemen of het dier nog
onderzocht moet worden op de aanwezigheid
van aangifteplichtige ziekten. (regelgeving
hieromtrent is momenteel aan verandering
onderhevig).
Bestrijding ziekte van Aujeszky:
De Productschappen Vee, Vlees en Eieren
(PVE) bereiden op dit moment een verbod
op vaccineren tegen de Ziekte van Aujeszky
voor. Voor vragen m.b.t. vaccinatie tegen de
Ziekte van Aujeszky kan contact opgenomen
worden met de PVE (079-3689100).
Regeling Bedrijfscontrole Dierziekten 1993
(RBD):
In de jaren 1992 t/m 1994 zijn er problemen
geweest met blaasjesziekte (SVD) in Nederland.
Hierdoor heeft de varkenshouderij
grote economische schade opgelopen. Om
dit in de toekomst te voorkomen moeten alle
varkensbedrijven driemaal per jaar worden
onderzocht op de aanwezigheid van antistoffen
tegen blaasjesziekte door middel van
bloedonderzoek. De hobbyist is van deze regel
vrijgesteld indien er 30 varkens of minder
aanwezig zijn. Biggen lichter dan 30 kg. hoeven
niet te worden meegeteld. De hobbyvarkenshouder
dient daartoe een verklaring in
te vullen waarin hij aangeeft over niet meer
dan 30 varkens te beschikken. Een dergelijke
verklaring is opvraagbaar bij GD.
Op het moment dat de hobbyvarkenshouder
van een zeug de biggen wil verkopen aan een
andere varkenshouder, is hij/zij ingevolge de
Minimum Eisen geen hobbyist meer en dient
hij/zij deze wijziging door te geven aan GD en
de VWA. De hobbyvarkenshouder moet dan
een aanvraag bij de VWA indienen (Postbus
225, 7400 AE Deventer) voor het verkrijgen
van de B-bedrijfstypering. De hobbyvarkenshouder
mag dan van 2 bedrijven aanvoeren,
1 bedrijf voor de vrouwelijke dieren en
1 bedrijf voor de mannelijke dieren. Tevens
is de hobbyvarkenshouder dan verplicht om
door de dierenarts bloedonderzoek op blaasjesziekte
te laten uitvoeren.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 63

Let op: Bedrijfstypering regelmatig wijzigen
lukt niet zomaar. Dit is ter beoordeling aan
LNV.
Verordening Salmonella
Per 1 februari 2005 is de varkensbezitter verplicht
onderzoek op Salmonella uit te laten
voeren wanneer de varkens bestemd zijn voor
consumptie. De vleesvarkens moeten daartoe
maximaal 3 weken voor de slacht onderzocht
worden op antistoffen tegen Salmonella. De
hobbyist is van deze regel vrijgesteld indien
er 30 varkens of minder aanwezig zijn. Biggen
lichter dan 30 kg. hoeven niet te worden
meegeteld. De hobbyvarkenshouder dient
daartoe een verklaring in te vullen waarin
hij aangeeft over niet meer dan 30 varkens
te beschikken. Een dergelijke verklaring is
opvraagbaar bij GD.
Verordening Identificatie en Registratie Varkens:
Deze Verordening is ook op de hobbyist,
van toepassing. In deze Verordening wordt
o.a. beschreven: het merken van varkens, het
melden van verplaatsingen en het gebruik
van het vervoersdocument. Voor het merken
van varkens kan op grond van de wet gewetensbezwaarden
een ontheffing verkregen
worden. Meer informatie over Identificatie
en Registratie Varkens wordt gegeven door
medewerkers van het I&R-bureau (0900
8998303).
Registratie Varkens Leveringen:
Een hobbyvarkenshouder mag varkens aanvoeren
van A, B, C, en D-bedrijven. De hobbyvarkenshouder
telt voor deze bedrijven
niet mee als afvoeradres. Per transport mogen
maximaal 4 varkens aangevoerd worden.
De bevestiging van melding (transportdocument)
benodigd voor het aanvoeren van
varkens, dient 6 maanden in de administratie
op het bedrijf te worden bewaard. Voor de
afvoer naar een zelfslachtende slager is geen
vrijstellingsverklaring nodig. (wijziging onder
voorbehoud; voor meer informatie kunt u
contact opnemen met het I&R-bureau (0900-
8998303)).
Regeling preventie, bestrijding en monitoring
van besmettelijke dierziekten en zoönosen
en TSE’s:
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6
Deze regeling is sinds 7 juni 2005 van kracht
en kan op onderdelen ook voor de hobbyvarkenshouder
van belang zijn. Voor de inhoud
van deze regeling zie: http://www.wetten.
overheid.nl
Keukenafval:
In verband met het risico op de verspreiding
van Klassieke of Afrikaanse varkenspest of
Mond- en klauw-zeer is het niet toegestaan
om keukenafval (”swill”) aan varkens te voeren.
De genoemde virussen kunnen lange tijd
overleven in allerlei vleesresten.
Tot slot:
Door het bovenstaande overzicht heeft de lezer
enig inzicht gekregen in de regelgeving
op het gebied van het houden van varkens
voor de hobbyist. Algemene informatie is beschikbaar
bij GD te Deventer:
www.gezondedieren.nl. Voor veterinairtechnische
vragen bel 0900-1775 en voor administratieve
vragen bel 0900-1770, kies 1,
vervolgens kies 2. Voor vragen voor I&RVLbureau
voor aan-en afvoermeldingen:
0900-8998303, kies 1.
enkele gebruikte handboeken:
* Care and Management of Miniature Pet
Pigs. Guidelines for the Veterinary Practitioner.
Ed. by D.E. Reeves. Santa Barbara
CA: Veterinary Practice Publishing
Co., 1993.
* Handboek Varkensziekten Karl Otto Eich,
bewerkt door Van der Valk en Vellenga,
Terra Zutphen,1987.
* Swine in Biomedical Research Vol. I. Ed.
by M.E. Tumbleson. New York N.Y.: Plenum
Press, 1986.
diverse artikelen over hangbuikzwijnen:
* BRAUN, W. Jr. In:Vet. Med. 88(5), p. 414-
447, 1993.
* BRAUN, W.F., Jr. and CASTEEL, W.S.
Potbellied pigs: In: Vet. Clinics of North
America (Small Animal Practice): Exotic
pet medicine I. 23(6), p. 1149-
1177, 1993.
* KO, J.C.H., WILLIAMS, B.L., SMITH,
V.L. et al. Comparison of Telazol, Telazol-

xylazine, and Telazol-ketamine-xylazine as
chemical restrain and anaesthetic induction
combination in swine. Lab. Anim. Sci. 43,
476-480, 1993.
De volledige literatuurlijst is op aanvraag verkrijgbaar
bij de auteurs.
Foto 7: Tot slot……..
Verantwoording van de foto’s:
Gelukkig worden niet alle aandoeningen die
bij alle varkens voor kunnen komen vaak bij
hangbuikzwijnen gezien. Gevolg is echter wel
dat er veel minder foto’s van hangbuikzwijnen
mèt aandoeningen te vinden zijn. Enkele
mensen hebben foto-materiaal ter beschikking
gesteld van hangbuikzwijntjes, die aangeboden
zijn aan de Faculteit der Diergeneeskunde voor
behandeling.
Twee mensen willen wij hier met name noemen
en bedanken:
* Dafne Westerhof van “Het Beloofde Varkensland.
Miss Universe, Maximiliaan, Theo en De
Zanger hebben enkele malen als “model”ge-
diend. Hun levensloop staat beschreven op
www.hetbeloofdevarkensland.nl
* Peter Klaver, dierenarts voor o.a. hangbuikzwijntjes
en minivarkens. Voor meer informatie
en hulp bij (non)chirurgische ingrepen
zie www.klaver4dieren.nl
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6

Bijlage 1 Diagnostische mogelijkheden
Agens Bepaling 1 4 materiaal Bepaling 2 4 Materiaal
Virussen test - agens antistoffen
Afrikaanse varkenspest* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Ziekte van Aujeszky* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Blaasjesziekte* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Inclusion body rhinitis Histologie Neusswab
Influenza Kweek Organen/swabs HAR Serum
Klassieke varkenspest* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Mond en klauwzeer* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Parvo PCR Buikvocht big HAR Serum
Porcine circovirus PCR Bloed/organen
PRRSv PCR
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 66
IPMA Serum
Rotavirussen Latex-agglutinatie Faeces
Serum/plasma/
sperma
Varkenspokken Histologie pokkenlaesie
Bacteriën
Actinobacillus pleuropneumoniae
Actinomyces spp Kweek Laesie
Bordetella bronchiseptica Kweek Neus-of keelswabs
Brachyspira hyodysenteriae Kweek Faeces
IFT Faeces
ELISA Serum
IPMA Serum (typering)
ELISA Serum
CBR Serum (typering)
Brucella spp* Bij verdenking Melden bij VWA: 045-5354232 Aangifteplicht
Campylobacter spp Kweek Faeces
Clostridium spp B.O. Faeces
Eubacterium suis B.O.
Gen-typering Reincultuur
Escherichia coli Kweek + typering Faeces
Fusobacterium necrophorum Kweek Laesie
Klebsiella spp B.O.
Leptospira spp MAT Serum
Listeria monocytogenes BO
Mycoplasma hyopneumoniae ELISA Serum

Agens Bepaling 1 materiaal Bepaling 2 4 Materiaal
Bacterien (vervolg) test - agens antistoffen
Pasteurella PM+ toxine PCR Neus/keelswabs
Salmonella spp B.O. Faeces ELISA Serum
Staphylococcen B.O.
Streptococcen B.O./PCR
Tuberculosis spp
Microscopie/
Ziehl-Neelsen
Haarden
Vlekziekte CBR Serum
Parasieten
Ecto-parasieten
Luizen Blote oog
Sarcoptes suis Microscopie Afkrabsel huid, haar ELISA Serum
Sarcoptes canis Microscopie Afkrabsel huid, haar
Endo-parasieten
Ascariden McMaster/CFM Faeces
Hyostrongylus rubidus McMaster/CFM Faeces
Metastrongylus spp. McMaster/CFM Faeces
Oesophagostomum spp McMaster/CFM Faeces
Strongyloides ransomi McMaster/CFM Faeces
Trichuris suis histologie darm
Coccidien
Eimeria spp Microscopie Faeces
Isospora suis Microscopie Faeces
Schimmels
Ringworm
Trichophyton spp
Gisten
Candida
Deficiënties
Vit E/Se
Hormonen
Microscopie/
Kweek
Microscopie/
Kweek
Microscopie/
Kweek
Microscopie/
Kweek
Glutathion-
Peroxidase test
Huid, haar
Huid, haar
Huid, haar
Huid, haar
Progesteron Radio Immuno-assay 5 Bloed
Heparinebloed
*Aangifteplicht
Deze bepalingen kunnen worden uitgevoerd door GD Deventer.
Deze bepaling kan uitgevoerd worden door het Biochemisch Laboratorium van het Departement
Landbouwhuisdieren van de Faculteit Diergeneeskunde.
D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 67

D.M. 53e jaargang - No. 2 blz. 6

EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN: