Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

94
De verpakking Om in feeststemming te
blijven: een opdracht is een opdracht, maar
het papiertje, de wikkel maakt uit of de
opdracht ingewikkeld blijft of zich ontwikkelt
tot een prachtig produkt. Uit alle verhalen
blijkt hoe zorgvuldig docenten de verpakking
kiezen. Geen moeilijke strik in een
groep die de verbanden niet kent, geen eenvoudig
puntzakje voor cursisten die allerlei
punten al meester zijn. De mooiste ontdekking,
waarmee ik het liefst meteen aan de
slag wilde, vond ik die van Rinke Visser in
De schrijfdocent als grenswachter, het werken
met kunstkaarten en het overschrijden
van grenzen.
Hij ontdekt dat schilderijen zoals die van
Munch, Klee, Appel, Kandinsky en Francis
Bacon onverwacht een bepaalde emotionele
laag kunnen raken door de lading die de
schilder erin gelegd heeft. Daarom begint hij
voortaan met realistische of impressionistische
schilderijen die een andere, meer vertrouwde
laag raken. De cursist en de docent
raken gaandeweg gewend aan deze manier
van werken, waarna de minder navolgbare
zeggingskracht van abstracte en expressionistische
schilderijen als bron gebruikt kan
worden.
Uiteraard kun je hevige emoties niet altijd
voor zijn. Elke docent herkent wel iets in de
beschreven situaties. Zoals die in het verhaal
van Anneke Schenk Het particuliere draagt
altijd iets universeels in zich, autobiografisch
schrijven in een groep. Een cursist die
zijn verhaal niet verder kan lezen omdat zij
te geëmotioneerd is, wordt opgevangen
door een andere cursist die het lezen overneemt:
‘Ik lees jouw verhaal voor, maar ik
houd je hand vast; het is jouw verhaal.’ Een
ander plaatst een gortdroge opmerking die
de hele groep aan het lachen maakt, inclusief
de geëmotioneerde persoon. Het werd
mij duidelijk dat een cursus autobiografisch
schrijven van mij als docent nog iets extra’s
vereist: ik moet voortdurend zorgen voor
veiligheid. Alert zijn. Elk gevoel van onvei-
ligheid, hoe licht het signaal ook is, kan het
schrijven blokkeren.
Hoewel het niet voor de hand ligt dat ik ooit
een situatie zal meemaken zoals Ada van der
Does beschrijft in De oorlog zit altijd aan
tafel, literaire vorming met joodse ouderen,
onthoud ik wel haar uitspraak dat veiligheid
hard nodig is wanneer de groepsleden niet
zachtzinnig met elkaar omgaan. Haar cursisten
zijn ronduit venijnig, uit verdediging;
een gevoel van veiligheid verzacht en maakt
dat ze zich kwetsbaarder durven opstellen.
Doel bereikt Nadat ik alle routebeschrijvingen
heb gelezen, waarvan ik er hier maar
een paar fragmentarisch heb kunnen
beschrijven, ben ik op het punt gekomen
van mijn eigen plaats in het geheel. Ik heb
veel situaties herkend en ik zal me die zeker
herinneren in volgende voorkomende gevallen.
Uit elk verhaal neem ik wel iets mee
voor onderweg: de overgang van werkelijkheid
naar fantasie van Hieke van Til; de dialoogaanpak
van Els Doeleman; de aanpak
van Machtelt van Thiel en Francisca Stam in
hun groepen met een laag schrijfniveau,
waarin ik veel raakvlakken zie met mijn lessen
bij de basiseducatie; over de keuze van
wel of geen theorie voorafgaand aan de
schrijfopdracht van Peet van Duijnhoven; de
vraag van Dana Constandse of het gemakkelijke
schrijven op een cursus wel iets te
maken heeft met het echte schrijven van het
geploeter in alle eenzaamheid thuis.
Doordat de verhalen een verbinding tot
stand hebben gebracht met mijn eigen ervaringen,
heb ik mijn volgende stappen beter
kunnen overwegen. Ik kan ze met meer
zekerheid zetten en ze bewuster aanpassen
aan de snelheid en de conditie van degene
die mee wil. Ook voor mij geldt wat Peet
van Duynhoven in haar artikel tot besluit
zegt: ‘Soms heb je uitwisseling nodig om te
weten wat je zelf belangrijk vindt.’