Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

58
van een toeristisch opvangcentrum...’
De liftopdracht is ook een prima gelegenheid
om de cursisten kennis te laten maken
met Het juiste woord. In dit lexicon staan de
woorden en gezegden immers in hun betekenissfeer
gerangschikt. Wie een synoniem
zoekt voor een te vaak gebruikte term, kan
ruimschoots in dit woordenboek terecht.
Maar - druk ik ook amateurcursisten op het
hart - gebruik het creatief. Het beste woord
is niet dat wat je in een synoniemenwoordenboek
vindt, maar het woord dat als vanzelf
in je opwelt omdat je het mist in het
lijstje dat het lexicon je biedt.
Laat ik echter niet de indruk wekken dat
schrijftraining zich steeds langs geleide
banen voltrekt. Het verloop van een langdurige
schrijftrainingscursus is vrijwel onvoorspelbaar.
Het is dan ook goed om een
paar ‘schokkende’ opdrachten achter de
hand te houden voor momenten waarop de
groep geen zin meer heeft om het zoveelste
‘vrijblijvende’ tekstje te bakken, of voor
wanneer een te groot aantal cursisten zich
zelfgenoegzaam gaat wentelen in de aangekweekte
trukendoos en volstrekt cyclopisch,
Oostindisch doof en beroofd van alle
reuk-, smaak- en tastzin achter de tekstverwerker
zit.
Laat dat in hemelsnaam in de tulpentijd
gebeuren! Koop een tulp, dicteer ik dan, en
zet die zonder water in een vaas. Schrijf
vervolgens een week lang het dagboek van
die bloem: vijf regels per dag. Wie dit, al
dan niet met bezwaard gemoed, daadwerkelijk
volbrengt, kijkt de rest van zijn leven
anders naar tulpen - en gelooft voortaan
alleen nog wat zijn ogen zien. En zo hoort
het ook: alleen een beeld dat je echt zelf
‘gezien’ hebt, kun je zichtbaar maken voor
een lezer.
De verkeerde wereld Opmerkelijk is, dat
schrijftraining voor amateur-cursisten zich
niet werkelijk onderscheidt van die voor
auteurs in spe. Veel van de opdrachten die
ik op ‘t Colofon gebruik bleken ook succesvol
in cursussen voor bij voorbeeld leerlingverpleegkundigen
of redacteuren van een
financieel-economisch weekblad. Het lijkt
erop dat schrijftraining in principe universeel
toepasbaar is.
Dat neemt niet weg dat bepaalde opdrachten
aan leeftijd gebonden zijn. Wanneer ik
cursisten verzoek om hun ogen dicht te
doen, vervolgens in mijn handen klap en dan
vraag ‘Wat voor kleur was dit?’ kan ik alleen
bij kleuters en bejaarden op een serieuze
respons rekenen. En elke havo-docent zal
beamen dat het creativiteitsproces bij
pubers veelal een extra startmotor behoeft.
Zelf gebruik ik in een cursus aan havo- of
vwo-leerlingen graag afbeeldingen van de
‘verkeerde wereld’. Daarop zijn de hiërarchische
rollen - tussen ouder en kind, man en
vrouw, mens en dier - op humorvolle wijze
omgedraaid. Het kind wiegt dan de moeder,
de vrouw steelt de broek, een koe melkt een
boerin, het varken slacht de slager, en de
boom zaagt de houthakker door. Na een
diavertoning van circa twintig van zulke
plaatjes geef ik een schrijfopdracht: maak
een spottend, satirisch tekstje over iets dat
je niet bevalt in de samenleving, en gebruik
daarbij het principe van omkering. De resultaten
variëren van min of meer gave rijmen
(‘... en gelukkig blijven we allemaal droog /
want de regen valt niet omlaag, maar
omhoog’) tot prachtige verhaaltjes over bij
voorbeeld een bontwinkel. In die zaak hangen
geen nertsen en vossen, maar rood-,
zwart- en withuiden. Achter de toonbank
staat een hermelijn, en als een schuchtere
mensenklant ten slotte vraagt of er ook iets
voor haar in voorrraad is, antwoordt het
roofdier: ‘Voor jou? Voor jou hebben we
alleen maar kippevel.’
Dat zijn de momenten waarvoor ik het doe:
waarom ik in plaats van in prettige rust zelf
literatuur te bedrijven voor een groep ga.
Om, waar ik bij sta, te zien hoe de geest kan
waaien en hoe taal soms vleugels krijgt.