Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

associaties die het voorwerp bij hem of haar
oproept. ‘Er zijn geen hindernissen,’ zeg ik
aanmoedigend. ‘Alles mag, niets is slecht,
onzedelijk, immoreel of vies. Als dit stuk
glas je aan een platgereden autobus doet
denken, schrijf je dat op. Je hebt tien minuten.
Succes.’
Die platgereden autobus is nooit in een lijstje
terechtgekomen, maar dat is dan ook de
enige associatie die het voorwerp in zo’n
vijftig schrijftrainingen niet heeft uitgelokt.
Steeds terugkerende favorieten zijn: de stop
van een karaf, mislukking van een glasblazer,
presse-papier, deurknop, of soortgelijke
realia. De fantasie is dan niet echt aan het
werk geweest, omdat de cursist zich nog
niet veilig voelt in de groep, of omdat de
sluis naar de associatiewereld om andere
redenen nog dicht zit. Daartegenover staan
cursisten die onmiddellijk hoog van de
metaforische toren blazen met: een in zijn
val bevroren druppel water, de voelhoorn
van een glazen slak, de tepel van de ijsgodin,
of ingewikkelder associaties als ‘Wanneer
een vrouw dit in heeft wil ze niet’.
In deze fase komen de eerste emoties naar
boven; maar schrijftraining - hebben we
inmiddels afgesproken - is geen verkapte
vorm van therapie. Niettemin vraag ik elke
cursist nu de favoriete associatie van zijn
lijstje te kiezen en daarbij een abstract
begrip te kiezen, zoals liefde, bescherming,
woede of rust. De voelhoorn van een glazen
slak wordt dan gecombineerd met voorzichtigheid,
en de deurknop met bij voorbeeld
vrijheid. Vervolgens moet ieder een vier
regels kort prozastukje of gedicht schrijven,
waarin de favoriete associatie en de bijbehorende
abstractie voorkomen of doorklinken,
en dat begint met de woorden ‘Ik wil’ of ‘Ik
wil niet’.
Op zijn best toont zich nu al ten volle wat
schrijftraining vermag. Een zakelijke
beschrijving na observatie van een onbekend
voorwerp leidt, via een vrije associatiereeks
bij datzelfde voorwerp, tot een persoonlijke
tekst. Zo persoonlijk soms zelfs, dat de cursist
zich bij de presentatie beperkt tot ‘Ik wil
dit niet voorlezen’. En dat hoeft ook niet.
Om de spanning te breken vertel ik wat het
voorwerp is. Nee, geen pion van een glazen
schaakspel, en nee, ook geen pigmentwrijver,
maar een achttiende-eeuws strijkglas.
Op Marken streken ze hiermee, na onderdompeling
in kokend water, de kantjes en
ruches van mutsen. Een ijzeren bout was
voor dat werk te grof en zou bovendien
roestsporen achterlaten.
En dan is het tijd voor een huiswerkopdracht.
Omschrijf vier soorten kou: van
water, van sneeuw, van de koelkast, en van
onverschilligheid... Of (op een ander
moment) maak een verhalende tekst waarin
de volgende situatie beschreven wordt, maar
zonder gebruik te maken van de gecursiveerde
woorden: Een man staat in de hal
van een hotel bij de lift. Hij drukt op een
knop en de deuren gaan open. Hij stapt de
lift in en drukt opnieuw op een knop. De
deuren gaan dicht en de lift gaat omhoog.
Bij de gewenste verdieping stopt de lift. De
deuren gaan open en de man stapt uit.
Het beste woord Het zal duidelijk zijn dat
een schrijftrainingsdocent evenveel creativiteit
moet opbrengen als zijn cursisten. Niet
alleen om de tientallen opdrachten te
bedenken, maar ook om op de juiste
momenten adequaat te reageren. ‘Ik heb het
koud, zei de vrouw / Trek dan wat an, zei de
man’, verdient als omschrijving van de kou
van onverschilligheid wel een compliment.
Maar de liftopdracht blijkt problematischer.
De meeste cursisten zoeken hun heil in het
gebruik van synoniemen van de gecursiveerde
woorden. Het is dan vaak alsof een marsmannetje
aan zijn thuisbasis uitlegt hoe men
op aarde de dampkring ontstijgt. In zo’n
geval verwijs ik naar het stijlmiddel van de
ontkenning. ‘Hij besluit ditmaal niet de trap
te nemen...’ is een beter begin dan ‘Een
persoon bevindt zich in de receptieruimte
57