Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

56
ook literatuur - begint altijd bij verwondering:
verwondering over het alledaagse. Wie
zich geen moment verbaast over het feit dat
een auto zomaar rijdt, maar verbijsterd is
zodra de motor het begeeft... zo iemand
kan maar beter geen kunst bedrijven.
Na deze uiteenzetting, doorspekt met citaten
van bij voorbeeld K. Schippers (‘Als je
goed om je heen kijkt dan zie je dat alles
gekleurd is’), geef ik mijn eerste opdracht.
Uit het borstzakje van mijn colbert of overhemd
haal ik een klein glazen voorwerp. Het
is doorzichtig, vijf centimeter hoog, en het
lijkt op een schaakpion. Wie beter kijkt ziet
dat het scheef staat en dat de bodem mat
is. Er zitten bovendien luchtbellen in het
glas: een kleintje in de voet en een verticaal
langwerpige in de kop en hals van de pion.
Ik vraag de cursisten dit voorwerp goed te
observeren en laat het van hand tot hand
gaan. Op mijn beurt observeer ik elk van de
cursisten terwijl die het ding bekijkt en, al
dan niet uitvoerig, betast. Zelden ruikt er
een cursist aan het glas, en nog nooit heb ik
iemand zien luisteren of er geluid in zit, of
er een likje van zien nemen.
‘De wereld is vol invaliden,’ zeg ik, wanneer
de laatste uit de groep mij het voorwerp
teruggeeft. ‘Je hebt vijf zintuigen, maar ik
zie je er maar twee gebruiken.’
Voor veel cursisten is dit een bizarre kennismaking.
Ze zitten amper drie kwartier
tegenover me en ik sla wartaal uit. Maar als
we deze sensuele crisis samen nader onderzoeken,
blijkt dat ze hun neus niet gebruikten
‘omdat glas niet ruikt’, dat ze hun oren
dichthielden ‘omdat glas geen geluid maakt
tenzij het breekt’, en dat hun tong binnensmonds
bleef ‘omdat glas geen smaak heeft’.
‘Wanneer heb je dat voor het laatst zelf
geconstateerd?’ vraag ik, en vervolgens vertel
ik hun dat ik denk dat een schrijver
steeds weer opnieuw zijn zintuigen moet
openstellen en zijn vooroordelen overboord
moet zetten.
Daarna maken de cursisten in hooguit acht
zinnen een zakelijke beschrijving van het
glazen voorwerp, maar zonder het woord
glas te gebruiken en zonder vergelijkingen.
Een enkele slimmerik noteert nu quasi spontaan
dat het ding niet ruikt, geen geluid
maakt en smakeloos is. Voor mij is dat aanleiding
om duidelijk te maken hoe welkom
zulke negatieve formuleringen kunnen zijn -
dat bij voorbeeld een dichter als Faverey de
ontkenning veelvuldig als stijlmiddel hanteerde,
zoals in:
Ik werp een steen:
geen vogel vliegt op.
Je klakt met je tong: geen
paard komt aangedraafd.
Ik zwijg, jij zwijgt.
Maar wij hebben
niets van messen die
zwijgen.
Elk van de cursisten leest zijn eigen tekstje -
de acht regels zakelijke beschrijving - hardop
voor. Dat is om te beginnen een beetje
eng, maar het geeft weldra aanleiding tot
hilariteit, want de vijf centimeter van het
voorwerp blijkt bij de een geslonken tot drie
centimeter en bij een ander tot acht gezwollen.
Een centimeter wordt dus niet altijd
door iedereen als een centimeter ervaren.
Belangrijker echter is het onderscheid in
perspectief. ‘Het is een doorzichtig ding,’
kan de eerste zin zijn, maar ook: ‘Wat ik nu
in mijn hand houd heeft geen kleur’. In het
laatste geval heeft de schrijver zich zelf in
de tekst betrokken. Dat levert een persoonlijke
ondertoon, die weliswaar niet strookt
met het zakelijke karakter van de opdracht,
maar het ding wel dichter bij de lezer kan
brengen.
Associaties Intussen weet nog niemand
van de cursisten wat de functie van het
voorwerp is. Dat laat ik ook maar zo, want
de vervolgopdracht moet de fantasie op
gang brengen. Ik zet het glazen ding nu op
een tafeltje, midden in de groep. Elke cursist
maakt een lijstje van vergelijkingen en