Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

Schrijftraining In de afgelopen twintig jaar
heb ik, in Nederland, België en Amerika,
zowel amateurs als auteurs in spe cursussen
in het schrijven van proza, poëzie en essays
gegeven. Maar belangrijker dan deze vakcursussen
was de schrijftraining: een reeks
creatieve schrijfopdrachten, bedoeld om niet
alleen de pen, maar vooral ook de geest van
de cursist in beweging te houden.
Aanvankelijk was deze training slechts een
onderdeel van elk cursuspakket (zoals voetballers
zich met een trainingsoefening
opwarmen), en in het amateurcircuit geldt
deze beperking wat mij betreft nog steeds.
Op ‘t Colofon is schrijftraining echter van
meet af aan een apart vak geweest - een vak
zelfs dat in het eerste opleidingsjaar evenveel
uren vergt als de basiscursussen voor
proza, poëzie, non-fictie, drama en scenario
samen.
Schrijftraining is een uitstekend middel om
cursisten te laten ontdekken wat er in hen
zelf zit: hoe ver hun eigen mogelijkheden
reiken, en in hoeverre ze hun hekjes nog
verplaatsen kunnen. In feite betekent dit dat
ze veel van wat hun een levenlang is aangeleerd
moeten afleren; dat ze hun zintuigen
opnieuw moeten openstellen; dat ze hun
vooroordelen overboord moeten zetten; dat
ze moeten durven, op hun fantasie moeten
vertrouwen; dat het woordenboek een gids
is en geen bijbel; dat mooi en goed zelden
samenvallen, en dat hun schrijfsels dus niet
per se mooi hoeven te zijn...
Fragmentarische oefeningen Schrijftraining
biedt ook volop kansen om de aandacht
van cursisten te richten op specifiek
materiële problemen - zoals woordkeuze,
metaforiek, stijl, zinsmelodie en genreprincipes.
Het gaat immers niet om de produktie
van gave, afgeronde teksten, maar
om exercitie: fragmentarische oefeningen.
En binnen die beperking is er alle ruimte om
details te bespreken. Essentieel is bovendien,
dat alle cursisten binnen een kort
tijdsbestek dezelfde opdracht krijgen, volbrengen
en presenteren. De presentatie
levert uiteenlopende versies van hetzelfde:
vergelijkingsmateriaal dus - en dat is lesstof.
Het kost de meeste cursisten overigens
grote moeite zich aan de opgelegde beperking
te houden. Een opdracht als ‘Je zit bij
de kapper en je haar wordt gewassen -
beschrijf in vijftien korte zinnen hoe dat
voelt’ wordt, zeker in het begin van de cursus,
vaak met een ruime aanloop uitgevoerd.
‘Ik was al drie maanden niet bij de kapper
geweest...’ begint dan een tekst. En een
enkele cursist stapt in het vijftiende zinnetje
pas in de tram die hem naar de kapper moet
brengen. Ook op dit punt bewijst een langdurige
schrijftraining haar nut. Zelfs een
hardnekkige treuzelaar plaatst op den duur
de eerste zinnen van een tekst al midden in
de opgedragen situatie.
Dat elke schrijftrainingsdocent een eigen
methodiek en eigen middelen ontwikkelt,
hoeft weinig betoog. Onder docenten van
‘t Colofon heerst wat dit betreft alle openheid
en worden effectief gebleken opdrachten
ook uitgewisseld. Er is geen enkele
reden om in dit artikel niet dezelfde openheid
te betrachten. Niettemin zal ik me in
mijn voorbeelden zoveel mogelijk beperken
tot door mij zelf ontwikkelde opdrachten -
vooral ook omdat ik de doeltreffendheid
daarvan in de afgelopen jaren ruimschoots
zelf heb kunnen toetsen.
‘Als je goed om je heenkijkt...’ Wie
kunstonderwijs geeft, doet dat vanuit eigen
artistieke opvattingen. Bij mij komen die
kortweg neer op het volgende. Een schrijver
zegt de dingen vaak anders dan in het dagelijkse
taalgebruik de gewoonte is; niet
omdat hij ontevreden is over de taal van
alledag, maar omdat hij de dingen ook niet
op alledaagse wijze beschouwt. Hij kijkt
anders, stelt daarom andere vragen, ziet
anders en ‘zegt’ dus ook anders. Niet verhevener,
maar verbaasder. Want kunst - dus
55