Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

Mijn knie voelt zonder
aandrang warmte,
toebehorend net niet
doorgedrongen aan
wie naast me slaapt ook
toen ik sliep.
Mirakel zonder aanvang, ik
kijk met ogen
onvolkomen, willoos zintuig
dat geen diepte
kent, snorhaar van een
dommelende kat,
oor dat niets dan dekbed
hoort, een mof.
Rekt zij met minder deining
dan het puntje
van een poezestaart een
pink, en voelt,
door niemand aangezet, de
knie waarmee ik
voel, en draait zich om. Elk
paradijs
grenst aan een woestenij: ze
spert
de heksenketel van haar
ogen, grist
de dromen weg. In mum van
tijd ontvlammen
elders geijsers, beent ze
zonder vijgeblad
geboend de kamer rond en
ritst het rolgordijn
naar God. Even nog lig ik
zoals ik lag en wacht
tot in mijn knie haar afdruk
is gedoofd.
Uit: Ik zoek het hier, 1980
Ritst het rolgordijn naar God: je ligt, je zou
liever nog willen doorslapen, de dag mag
nog niet binnengelaten worden. Iemand ritst
het rolgordijn naar God, wat betekent dat
de zon binnenkomt maar ook dat de dromen
kapot zijn.
Het doel ligt onderweg De leerweg die in
allerlei cursussen wordt aangeboden is
bruikbaar - niet zaligmakend - vooral indien
het doel niet bij voorbaat wordt geëxponeerd
als resultaat, als goede afloop en een
vaststaand schrijverschap. Het doel ligt
namelijk onderweg. De schilder Giacometti
zei eens: ‘Heb je het doel in zicht, ga er dan
met je rug naar toe staan.’ Dit adagium
geldt niet alleen voor goedwillende tot bezeten
beginners, het geldt ook voor vakbekwame
schrijvers en wetenschappers en docenten
die zich met schrijven bezighouden.
Met opzet heb ik in het model van Propp
verhaalaspecten als het vertelperspectief en
de dialoog weggelaten. Een schrijver moet
ook deze instrumenten leren hanteren, maar
hij doet er goed aan het edele handelingswerk
voor te laten gaan en zelfs al is hij
gevorderd daar steeds weer op terug te vallen.
De aspecten zoals genoemd voor de
invulling van het model worden geoefend
zonder taal. Ze zijn te verwerken tot een
story-board, waarop zichtbaar wordt hoe de
spanningslijnen lopen, hoe de samenhangen
en de terugkoppelingen werken, hoe de
onderlinge verhoudingen verschuiven.
Taal is de moeilijkste kwestie. Zei niet de
dichter Hans Faverey: ‘Het is de taak van de
dichter de taal zijn oorspronkelijkheid en
waardigheid terug te geven.’ Dat is wat
grote schrijvers inderdaad doen, maar dat
wil niet zeggen dat alle schrijvers daartoe
geroepen of bij machte zijn. Het is vanzelfsprekend
denkbaar dat een schrijver het
ambacht dat surplus kan geven. Dat kan hij
geleerd hebben in cursussen, door navolging
met creatieve wedijver, op eigen houtje of
door een natuurtalent. De Literatuur mag
dan de wil zijn van de beginnende schrijver,
het doel blijft ondergeschikt aan de middelen
die in een leerproces moeten worden
herkend, beproefd en aangewend.
Een leergang schrijven (op het vlak van feiten
en fictie in onderlinge samenhang of in
een gevecht op leven en dood) zou mijns
inziens moeten beginnen zonder taal.
Scenario-gewijs, dat wil zeggen als een
structuur op weg naar een andere structuur
(dat zei Pasolini). Neem bijvoorbeeld de film
The African Queen van John Huston uit
41