Schrijven leren: ambacht, vorming of kunst - Cultuurnetwerk.nl

In beweging blijven Op een gegeven
moment wil je dat: schrijver worden. Maar
hoe, is dan de vraag. Er zijn, denk ik, heel
veel wegen die naar een schrijverschap leiden.
En ze zijn allemaal even goed als ze
helpen om de wil intact te houden. Want
word je willoos onderweg, dan ben je
natuurlijk verloren als schrijver en wie weet
voor de samenleving. Die wil moet blijven
branden en dat kan op allerlei manieren.
Schrijven is een leerproces, het continu
proefondervindelijk te werk gaan. Dit is net
zo belangrijk voor de oude rot als voor de
beginneling. Zei Nescio niet eens: ‘Het leven
heeft me veel geleerd, zegt de ouë sok.’
Schrijven, of het nu literair georiënteerd is
of niet, of het nu fictie of feiten betreft, is
in beweging blijven: metterdaad onderweg
zijn. Voor een docent die kennis overdraagt,
stimuleert, het bestaan van dit en dat kan
verhelderen, is het evenzeer zo. Steeds weer
een zee van mogelijkheden bevaren, zodat
het scheepje niet voortijdig blijft liggen of
te gronde gaat. Die docent moet het hebben
van het plezier om op de wereldbol van literatuur
en lectuur steeds meer vaarroutes in
te tekenen. Min of meer bescheiden heeft
hij het dan over een leergang.
Schrijven begint steeds op een grondslag,
elke keer opnieuw. Recomenzar, zoals de
Spaanse componist Montpou zei. Met vallen
en opstaan steeds opnieuw beginnen en volhouden.
Er is misschien een iets diepere
betekenis aan te hechten en wel de betekenis
van: ga terug naar een begin, een begin
van waaruit taal nog moet komen. Ik
beschrijf hier twee grondslagen die tot taal
kunnen leiden maar vooral tot ideeën. Ze
sluiten aan bij het thema schrijven en wellicht
schrijver worden. Hoe leer je dat? Je
kijkt af, je probeert, je gaat naar cursussen,
je leest. De grondslag ligt steeds vóór de
taal, namelijk in het binnenste van onszelf.
De queeste Geen levensinhoud is zo vaak
vormgegeven en onder woorden gebracht
als de zoektocht, de queeste. Hierna volgt
een voorbeeld geschreven door een twaalfjarig
meisje op basis van een Indianenrebus.
Eerst zal ik de vertelstructuur van de queeste
toelichten. Ik heb het nu over de fictieve
structuur die de waan geeft dat wij het
leven naar onze hand kunnen zetten.
Hierdoor ontstaat een spelsituatie, waarin
behalve de personages in hun diverse rollen
ook de maker en de lezer/kijker/luisteraar
meespelen. In die zin is er geen schrijver
zonder publiek, zelfs al denk je, al dan niet
door schade en schande wijs geworden, dat
je alleen voor jezelf schrijft.
De kunst - het vak - van het schrijven is om
de lezer te laten meedenken, hem met verwachtingspatronen
te activeren. De schrijver
laat bij wijze van spreken de lezer vóórgaan,
of verrast hem of zet hem zelfs op het verkeerde
been. Wat de schrijver in het hoofd
heeft, moet over de hoofden van de personages
heen de kop van Jut in van de lezer.
De vertelstructuur van de queeste wekt al
buiten de taal spanning, nieuwsgierigheid
en dus ook participatie. Ze is zelfs in letters
of cijfers te coderen. De Rus Propp heeft dat
in 1920 gedaan door allerlei sprookjes te
herleiden tot een formule. Ik geef haar hier,
iets bekort en verdietst, weer. (zie pagina 34)
Niemand, beginnend of gevorderd, zal een
groot schrijver worden door dit kale schema
klakkeloos in te vullen. Maar er zijn wel veel
grote schrijvers die op de een of andere
manier dit schema in meesterwerken hebben
gehanteerd, dus men kan ervan leren. Van
belang is uiteraard de aankleding van het
skelet door: de AANLOOP (schrijver en lezer
vallen met de deur in huis, dan heb je een in
medias res-model, of: langzame ontregeling
tot de aanvankelijke rust - toch nog opeens
- verbroken wordt), de RUIMTE, de TIJD, de
PERSONAGES en het ROLLENSPEL waarin zij
verkeren, de DINGEN die zij op hun weg
meenemen, gebruiken, wegwerpen, enzovoort,
de TIMING en tot slot de STIJL.
33