Blauwdruk : Nederlandse musea en social ... - Cultuurnetwerk.nl
Blauwdruk : Nederlandse musea en social ... - Cultuurnetwerk.nl
Blauwdruk : Nederlandse musea en social ... - Cultuurnetwerk.nl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Blauwdruk</strong>: <strong>Nederlandse</strong> <strong>musea</strong> <strong>en</strong> <strong>social</strong> inclusion<br />
Sociale cohesie wordt zichtbaar in geme<strong>en</strong>schappelijke waard<strong>en</strong>, in actieve maatschappelijke <strong>en</strong> culturele<br />
participatie, in het onderling vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> in maatschappelijke instituties. E<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving zonder <strong>social</strong>e<br />
cohesie leidt tot uitsluiting van individu<strong>en</strong> <strong>en</strong> groep<strong>en</strong> (2001). 1<br />
De vraag naar educatieve opvatting<strong>en</strong> van <strong>musea</strong> <strong>en</strong> welke doelgroep<strong>en</strong> <strong>musea</strong> daarmee will<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>, is de<br />
laatste dec<strong>en</strong>nia in Nederland meermal<strong>en</strong> onderwerp geweest van onderzoek. 2 Drie educatieve b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong><br />
blijk<strong>en</strong> in deze onderzoek<strong>en</strong> - weliswaar in verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong>, met andere acc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> in andere term<strong>en</strong> -<br />
steeds weer naar vor<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Het gaat dan om de vakwet<strong>en</strong>schappelijke b<strong>en</strong>adering, de thematische <strong>en</strong><br />
de sociaal-emancipatorische b<strong>en</strong>adering.<br />
Vakwet<strong>en</strong>schappelijke b<strong>en</strong>adering<br />
De vakwet<strong>en</strong>schappelijke of vakspecialistische b<strong>en</strong>adering, met de oudste wortels, is er op gericht e<strong>en</strong><br />
toelichting op de collectie te verschaff<strong>en</strong>. Het museum gaat in deze b<strong>en</strong>adering bij zijn educatief werk steeds<br />
uit van de collectie <strong>en</strong> de kwaliteit van de voorwerp<strong>en</strong> (kunstwerk<strong>en</strong>, (natuur)historische object<strong>en</strong>, technische<br />
voorwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> artefact<strong>en</strong>). Natuurlijk kan er ook aandacht zijn voor andere zak<strong>en</strong>. Naast het onderwerp <strong>en</strong> de<br />
historische context van het kunstwerk wordt bijvoorbeeld tev<strong>en</strong>s aandacht besteed aan kleur, vormgeving <strong>en</strong><br />
perspectief.<br />
Thematische b<strong>en</strong>adering<br />
Deze b<strong>en</strong>adering is gericht op het overbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van thema’s of principes uit het verzamelgebied van het<br />
museum. M<strong>en</strong> kiest voor thematische t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> die herk<strong>en</strong>baar zijn voor specifieke doelgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong> van de collectie word<strong>en</strong> daarbij b<strong>en</strong>ut. Bij de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> speelt de collectie overig<strong>en</strong>s niet per se<br />
e<strong>en</strong> ondergeschikte rol. Kunstwerk<strong>en</strong> uit de verzameling word<strong>en</strong> als historische bron gebruikt om het verhaal te<br />
kunn<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>. De keuze van de onderwerp<strong>en</strong>, de inrichting <strong>en</strong> de vormgeving <strong>en</strong> de beteksting (l<strong>en</strong>gte,<br />
plaatsing <strong>en</strong> inhoud) word<strong>en</strong> bepaald door hun mogelijke educatieve bijdrage.<br />
Sociaal-emancipatorische b<strong>en</strong>adering<br />
Musea die werk<strong>en</strong> vanuit de sociaal-emancipatorische visie kiez<strong>en</strong> voor onderwerp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> maatschappelijk<br />
<strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> verzett<strong>en</strong> zich teg<strong>en</strong> de -vaak als vanzelfsprek<strong>en</strong>d gezi<strong>en</strong>e- noodzaak hogere cultuur te<br />
spreid<strong>en</strong>. Vanuit deze b<strong>en</strong>adering kiest m<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> breder cultuurbegrip. De pres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> de inhoudelijke<br />
thema’s die deze <strong>musea</strong> kiez<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> meestal ook niet aan bij e<strong>en</strong> bestaand verzamelgebied; de<br />
t<strong>en</strong>toonstelling is zelfs vaak aa<strong>nl</strong>eiding om bepaalde kunstwerk<strong>en</strong> of object<strong>en</strong> aan te schaff<strong>en</strong>. In thematische<br />
t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> stelt m<strong>en</strong> maatschappelijke situaties aan de kaak waarin het gebrek aan <strong>social</strong>e vaardigheid<br />
<strong>en</strong> mondigheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tot uiting komt.<br />
1 Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. (2001). Gr<strong>en</strong>zeloos ler<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning naar onderwijs <strong>en</strong> onderzoek in<br />
2010. Zoetermeer.<br />
2<br />
Daam<strong>en</strong>, D. <strong>en</strong> Haanstra, F. (1980). Het educatieve werk van <strong>Nederlandse</strong> <strong>musea</strong>: activiteit<strong>en</strong>, opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> positie van educatieve<br />
medewerkers. Kohnstamm Instituut Amsterdam.<br />
Ganzeboom, H. <strong>en</strong> Haanstra, F. (1989). Museum <strong>en</strong> publiek. E<strong>en</strong> onderzoek naar ontwikkeling<strong>en</strong> in publiek <strong>en</strong> publieksb<strong>en</strong>adering in<br />
de <strong>Nederlandse</strong> <strong>musea</strong> door middel van e<strong>en</strong> heranalyse van bestaande publieksgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> herondervraging van educatieve<br />
medewerkers. Ministerie van WVC, Rijswijk.<br />
Ve<strong>en</strong>stra, R. (1989). Opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> van de nieuwe g<strong>en</strong>eratie educatieve medewerkers in <strong>musea</strong>. Doctoraalscriptie<br />
Algem<strong>en</strong>e Letter<strong>en</strong> Studie. Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>.<br />
Haanstra, F. <strong>en</strong> Oostwoud Wijd<strong>en</strong>es, J. (1996). Tr<strong>en</strong>drapport museumeducatie. SCO-Kohnstamm Instituut, Faculteit der<br />
Pedagogische <strong>en</strong> Onderwijskundige wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. Amsterdam.<br />
1 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION
Cultuurbeleid in het begin van de nieuwe eeuw<br />
Het strijdbare cultuurbeleid van het ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap rond de eeuwwisseling<br />
schrikt vele culturele instelling<strong>en</strong> op. De ministeriële nota Cultuur als confrontatie (1999) wil e<strong>en</strong> sterke<br />
verbreding van het publieksbereik onder groep<strong>en</strong> die tot dan toe niet, of nauwelijks aan cultuur deelnem<strong>en</strong>. De<br />
nota neemt stelling teg<strong>en</strong> de opvatting dat cultuur het exclusieve domein zou zijn van e<strong>en</strong> culturele <strong>en</strong><br />
maatschappelijke elite <strong>en</strong> verwacht van culturele instelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> substantiële inspanning om nieuwe<br />
doelgroep<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>. Tegelijk met Cultuur als confrontatie br<strong>en</strong>gt het departem<strong>en</strong>t de nota Ruim baan voor<br />
Culturele Diversiteit (1999) uit. Het gesubsidieerde aanbod van culturele instelling<strong>en</strong>, aldus de nota, maar ook<br />
de publieke belangstelling daarvoor, laat nog steeds e<strong>en</strong> te e<strong>en</strong>zijdig beeld van de <strong>Nederlandse</strong> sam<strong>en</strong>leving<br />
zi<strong>en</strong>. (---) ‘De gesubsidieerde cultuur bedi<strong>en</strong>t maar e<strong>en</strong> heel kleine groep m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Vooral jonger<strong>en</strong>, migrant<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> minder draagkrachtig<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> van deelname aan de gesubsidieerde cultuur, hetzij als<br />
makers, hetzij als publiek. De belangstelling voor deze bevolkingsgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun subcultur<strong>en</strong> blijft doorgaans<br />
beperkt tot mooie woord<strong>en</strong>. Het gaat daarbij niet alle<strong>en</strong> om het ler<strong>en</strong> waarder<strong>en</strong> van kunst <strong>en</strong> cultuur in het<br />
algeme<strong>en</strong>, maar zeker ook om het vermog<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de cultur<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun uiting<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> waarder<strong>en</strong>.’ 3<br />
De reacties op beide nota’s zijn ongewoon fel van toon <strong>en</strong> het is de vraag of de aard van de beleidsideeën hier<br />
aa<strong>nl</strong>eiding toe geeft of de (letterlijk) confronter<strong>en</strong>de manier waarop ze zijn geuit, verdedigd <strong>en</strong> doorgevoerd.<br />
De beleidsacc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn immers niet nieuw; <strong>social</strong>e cohesie –of <strong>social</strong> inclusion- is de laatste jar<strong>en</strong> steeds vaker<br />
g<strong>en</strong>oemd als belangrijke doelstelling van nationaal overheidsbeleid. Maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> als<br />
individualisering, globalisering, de to<strong>en</strong>ame van culturele diversiteit <strong>en</strong> de verander<strong>en</strong>de <strong>social</strong>e rol van de<br />
overheid drag<strong>en</strong> bij aan het ontbrek<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>hang in de sam<strong>en</strong>leving. E<strong>en</strong> gemis aan <strong>social</strong>e cohesie kan<br />
tot <strong>social</strong>e uitsluiting leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultuurparticipatie <strong>en</strong> –educatie kunn<strong>en</strong> in de og<strong>en</strong> van de landelijke overheid<br />
e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij het voorkom<strong>en</strong> daarvan. Er zijn echter ge<strong>en</strong> harde gegev<strong>en</strong>s over de effect<strong>en</strong> van<br />
cultuureducatie in combinatie met doelstelling<strong>en</strong> op het terrein van <strong>social</strong>e cohesie. Ook het buit<strong>en</strong>land biedt<br />
daarover weinig, of op zijn minst discutabel onderzoek. Van der Kamp <strong>en</strong> Ottevanger (2003) 4 peild<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> hierover van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> zoals museummedewerkers, programmamakers<br />
<strong>en</strong> deelnemers. Volg<strong>en</strong>s de onderzoekers word<strong>en</strong> er door cultuureducatie wel degelijk nieuwe doelgroep<strong>en</strong><br />
bereikt <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> op cohesie zijn –hoewel bescheid<strong>en</strong>- positief. Deelnemers belev<strong>en</strong> meer plezier aan<br />
kunst <strong>en</strong> cultuur, krijg<strong>en</strong> meer aardigheid in school, ervar<strong>en</strong> het als e<strong>en</strong> zinvolle tijdsbesteding, ontwikkel<strong>en</strong><br />
meer zelfvertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerv<strong>en</strong> grotere <strong>social</strong>e vaardighed<strong>en</strong>. De ontmoeting van groep<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> andere<br />
culturele achtergrond of uit e<strong>en</strong> andere leeftijdsgroep levert h<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> contact<strong>en</strong> op. De culturele<br />
activiteit<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> positieve uitstraling aan de oude wijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de nu meer zichtbare<br />
kunstuiting<strong>en</strong> van andere cultur<strong>en</strong>. 5<br />
3 Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. (1999). Ruim baan voor Culturele Diversiteit. Zoetermeer. pp. 1-7<br />
4<br />
Kamp, M. van der. <strong>en</strong> Ottevanger, D. (2003). Cultuureducatie <strong>en</strong> <strong>social</strong>e cohesie. E<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek. Cultuur + Educatie 6.<br />
<strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland Utrecht.<br />
5<br />
Ensink. J. (2004). Sociale cohesie <strong>en</strong> cultuureducatie: e<strong>en</strong> overzicht. In: Zicht op… <strong>social</strong>e cohesie <strong>en</strong> cultuureducatie. Vol. 2004/3.<br />
<strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland Utrecht. p. 12.<br />
2 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION
Museale initiatiev<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> interessant <strong>musea</strong>al initiatief op het terrein van <strong>social</strong>e cohesie is het in 2002 gestart project <strong>Blauwdruk</strong>.<br />
Vier verschill<strong>en</strong>de <strong>Nederlandse</strong> <strong>musea</strong> werk<strong>en</strong> hier aan mee: Zcala (het voormalig Volksbuurtmuseum), D<strong>en</strong><br />
Haag, het Natuurmuseum Brabant, Tilburg, het Amsterdams Historisch Museum <strong>en</strong> het Museum Jan Cun<strong>en</strong> in<br />
Oss. De <strong>Nederlandse</strong> Museumver<strong>en</strong>iging coördineert het project <strong>en</strong> <strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland monitort het<br />
sedert drie jaar. Het (private) VSBfonds is hoofdfinancier <strong>en</strong> toont zich tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> partner. In het<br />
voorjaar van 2005 is de eerste fase van het project <strong>Blauwdruk</strong> afgerond met e<strong>en</strong> symposium <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
publicatie. 6<br />
Met <strong>Blauwdruk</strong> will<strong>en</strong> vier <strong>Nederlandse</strong> <strong>musea</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> –naast het behoud van bestaand<br />
publiek- nieuwe publieksgroep<strong>en</strong> aan zich te bind<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> will<strong>en</strong> zij nagaan hoe het instituut ‘museum’<br />
moet verander<strong>en</strong> om de betrokk<strong>en</strong>heid van het publiek ook op de lange duur te garander<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong><br />
afstemming met maatschappelijke <strong>en</strong> culturele instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>musea</strong> onderling, vormt e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel<br />
onderdeel van het project.<br />
<strong>Blauwdruk</strong> is opgezet in navolging van ervaring<strong>en</strong> die in Engeland zijn opgedaan met <strong>musea</strong>, museumeducatie<br />
<strong>en</strong> <strong>social</strong> inclusion-project<strong>en</strong>. Museumvreemde groep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door deze project<strong>en</strong> op andere, nieuwe,<br />
manier<strong>en</strong> bij het museum betrokk<strong>en</strong>. Cultuur –<strong>en</strong> daarmee museumeducatie- is e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel onderdeel van<br />
het inclusion-beleid omdat het daarbij gaat om gedeelde waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong>, om vraagstukk<strong>en</strong> van id<strong>en</strong>titeit.<br />
Musea drag<strong>en</strong> hieraan bij door opnieuw betek<strong>en</strong>is te gev<strong>en</strong> aan hun collecties, door het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />
nieuwe museumeducatieve concept<strong>en</strong> <strong>en</strong> verhal<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ook door gebruik te mak<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong> die<br />
zij daarvoor nog niet gebruikt<strong>en</strong>.<br />
Bij het begin van het <strong>Blauwdruk</strong>project (2002), heeft Zcala de meeste ervaring op het gebied van <strong>social</strong><br />
inclusion. De andere drie <strong>musea</strong> start<strong>en</strong> de <strong>social</strong> inclusion-project<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> landelijke reputatie op het<br />
gebied van museumeducatie, <strong>en</strong> met veel ervaring op het gebied van sam<strong>en</strong>werking met allerlei instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
person<strong>en</strong>. Tot dat mom<strong>en</strong>t echter was er nog weinig sprake van het duurzaam betrekk<strong>en</strong> van partners bij hun<br />
<strong>musea</strong>le activiteit<strong>en</strong>.<br />
Zcala<br />
Zcala probeert al geruime tijd nieuwe doelgroep<strong>en</strong> aan de instelling te verbind<strong>en</strong>, onder meer via<br />
ambassadeurs uit diverse migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>. Voor het <strong>Blauwdruk</strong>project koos het museum het Haagse Johan<br />
de Witt college, e<strong>en</strong> school voor voortgezet onderwijs, als partner. Gedur<strong>en</strong>de <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> werkt dit college<br />
aan het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> programma voor cultuurgebaseerd onderwijs. De doelgroep van de <strong>musea</strong>le<br />
activiteit<strong>en</strong> is echter veel breder. Er wordt gepoogd buurtbewoners binn<strong>en</strong> de <strong>musea</strong>le mur<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong> die<br />
normaal zeld<strong>en</strong> of nooit e<strong>en</strong> culturele instelling bezoek<strong>en</strong>. Het idee is dat deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> of <strong>en</strong>kele<br />
bezoek<strong>en</strong> aan de lokale kunstinstelling (in dit geval dus Zcala) ook geïnteresseerd rak<strong>en</strong> in het aanbod van<br />
andere Haagse culturele instelling<strong>en</strong>. Voor <strong>Blauwdruk</strong> werd gekoz<strong>en</strong> voor het onderwerp 'migratie', dat relatief<br />
is <strong>en</strong> van alle tijd<strong>en</strong>.<br />
Iemand die zijn oorspronkelijke woonplek verlaat k<strong>en</strong>t gevoel<strong>en</strong>s van heimwee, hoop <strong>en</strong> vrees. Hoewel in<br />
Nederland het aantal emigrant<strong>en</strong> lange tijd in ev<strong>en</strong>wicht bleef met het aantal immigrant<strong>en</strong> is de migratiebalans<br />
eind 2004 sinds lange tijd negatief: meer emigrant<strong>en</strong> dan immigrant<strong>en</strong>. Dat Nederland overspoeld wordt door<br />
buit<strong>en</strong>landers moet naar het land der fabel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwez<strong>en</strong>.<br />
De t<strong>en</strong>toonstelling 'Kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> gaan' weerspiegelt deze gedachte. Het publiek moet ervar<strong>en</strong> dat er altijd<br />
geëmigreerd <strong>en</strong> geïmmigreerd is. Het gaat niet alle<strong>en</strong> om al die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die naar ons toe kom<strong>en</strong>, maar ook om<br />
de vertrekkers. Neg<strong>en</strong> wijkbewoners van heel verschill<strong>en</strong>de komaf zijn hierover geïnterviewd. Hun verhal<strong>en</strong> zijn<br />
6<br />
Jacobs, E., Hag<strong>en</strong>aars, P. <strong>en</strong> Vreede, M. de (2005). <strong>Blauwdruk</strong> / Vier <strong>musea</strong> <strong>en</strong> <strong>social</strong> inclusion. Museumver<strong>en</strong>iging Amsterdam /<br />
<strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland Utrecht; 190 pp.<br />
3 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION
op verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> in de t<strong>en</strong>toonstelling te hor<strong>en</strong>. ‘Kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> gaan’ wordt druk bezocht door<br />
onderwijsgroep<strong>en</strong>, maar ook migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong> de t<strong>en</strong>toonstelling. In sam<strong>en</strong>werking met het Johan<br />
de Witt College is e<strong>en</strong> uitgebreid lesprogramma geschrev<strong>en</strong> met tal van praktische opdracht<strong>en</strong>, waarmee<br />
leerling<strong>en</strong> aan de slag kunn<strong>en</strong>. In het kader van <strong>Blauwdruk</strong> heeft het museum nieuwe sam<strong>en</strong>werkingspartners<br />
gevond<strong>en</strong> die rondleiding<strong>en</strong> door Haagse buurt<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>. Zo wordt verband gelegd tuss<strong>en</strong> het onderwerp<br />
migratie <strong>en</strong> de tastbare gevolg<strong>en</strong> ervan in de directe museumomgeving.<br />
Natuurmuseum Brabant<br />
Omdat het Natuurmuseum Brabant het van het grootste belang achtte m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in aanraking te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met<br />
natuur <strong>en</strong> milieu, kan de educatie ook plaatsvind<strong>en</strong> in de natuur zelf, dus buit<strong>en</strong> de mur<strong>en</strong> van het museum.<br />
Vanuit die gedachte ontstond in 1999 het idee om activiteit<strong>en</strong> ‘op locatie’ te gaan organiser<strong>en</strong>. Sinds 2002<br />
wordt echter bij de project<strong>en</strong> op locatie steeds gestreefd naar e<strong>en</strong> interdisciplinaire aanpak <strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
constante betrokk<strong>en</strong>heid van bewoners bij de voorbereiding.<br />
Het proces van de totstandkoming van de t<strong>en</strong>toonstelling wordt door het museum van minst<strong>en</strong>s zo groot<br />
belang gevond<strong>en</strong> als het uiteindelijke product zelf: De t<strong>en</strong>toonstelling is ge<strong>en</strong> doelstelling op zich, maar di<strong>en</strong>t<br />
als handvat voor het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsnetwerk tuss<strong>en</strong> bewoners van de wijk. Daarnaast word<strong>en</strong><br />
bewoners op deze manier op e<strong>en</strong> leuke <strong>en</strong> actieve manier bewust gemaakt van de eig<strong>en</strong> leefomgeving <strong>en</strong><br />
zak<strong>en</strong> die binn<strong>en</strong> de wijk spel<strong>en</strong>. Hiervoor zijn aanvull<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> rondom de t<strong>en</strong>toonstelling, zoals<br />
project<strong>en</strong> op schol<strong>en</strong>, discussieavond<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerpwedstrijd<strong>en</strong> minst<strong>en</strong>s zo belangrijk (uit logboek van het<br />
project in D<strong>en</strong> Bosch, 12 mei 2003).<br />
Amsterdams Historisch Museum<br />
Met het <strong>Blauwdruk</strong>project <strong>en</strong> de daarbij behor<strong>en</strong>de t<strong>en</strong>toonstelling 'Oost, Amsterdamse buurt' (herfst 2003 tot<br />
voorjaar 2004) trok het Amsterdams Historisch Museum voor het eerst in zijn geschied<strong>en</strong>is werkelijk de wijk in<br />
<strong>en</strong> ondernam daar ter plekke <strong>musea</strong>le activiteit<strong>en</strong>. Daarvoor war<strong>en</strong> al wel waardevolle ervaring<strong>en</strong> opgedaan<br />
met kleinschalige buurtgerichte project<strong>en</strong>. In <strong>Blauwdruk</strong> is bezi<strong>en</strong> of het mogelijk is netwerk<strong>en</strong> op te bouw<strong>en</strong><br />
met groepering<strong>en</strong> die niet tot de gebruikelijke museumbezoekers word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d. De k<strong>en</strong>nismaking met deze<br />
groep<strong>en</strong> moest zo op<strong>en</strong> mogelijk zijn om daarna vast te stell<strong>en</strong> wat partners voor elkaar kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Nieuw daarbij was dat de museummedewerkers de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> opzocht<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong> omgeving: het museum<br />
trad naar buit<strong>en</strong>.<br />
In het dichtbevolkte <strong>en</strong> drukbezochte Amsterdam Oost won<strong>en</strong> bijna zestigduiz<strong>en</strong>d m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit alle werelddel<strong>en</strong>.<br />
Met ‘Oost, Amsterdamse buurt’ wilde het Amsterdams Historisch Museum vooral bewoners aan het woord lat<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> niet uitsluit<strong>en</strong>d de geschied<strong>en</strong>is van de stadswijk met al zijn hoogte- <strong>en</strong> dieptepunt<strong>en</strong> voor het voetlicht<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hoe lev<strong>en</strong> zij met elkaar sam<strong>en</strong>? Welke rol speelt de culturele achtergrond, die in deze buurt zo<br />
divers is? Welke visie hebb<strong>en</strong> de bewoners op hun buurt? Door int<strong>en</strong>sief outreachwerk zijn op allerlei plekk<strong>en</strong> in<br />
Amsterdam Oost contact<strong>en</strong> gelegd, in koffiehuiz<strong>en</strong>, op schol<strong>en</strong>, in wijkc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> bejaard<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>. Dankzij deze<br />
contact<strong>en</strong> zijn groep<strong>en</strong> vrijwilligers –vooral vrouw<strong>en</strong>- sam<strong>en</strong>gesteld die verhal<strong>en</strong> van buurtg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong><br />
optek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De verhal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s op de site www.geheug<strong>en</strong>vanoost.<strong>nl</strong> geplaatst. Inmiddels staat<br />
vast dat de site half 2005 onderdeel wordt van de collectie van het Amsterdams Historisch Museum. Daarmee<br />
beschikt het museum dus ook over verhal<strong>en</strong> van vele wijkbewoners van Amsterdam-Oost.<br />
Museum Jan Cun<strong>en</strong><br />
Het Museum Jan Cun<strong>en</strong> streeft naar e<strong>en</strong> <strong>musea</strong>al beleid waarbij collectioner<strong>en</strong>, pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> educatie niet los<br />
van elkaar staan, maar één geheel vorm<strong>en</strong>. In educatie beschouwt het museum zichzelf als verbind<strong>en</strong>de factor<br />
tuss<strong>en</strong> kunst <strong>en</strong> maatschappij.<br />
4 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION
Bij het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> van activiteit<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele vrag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol, zoals: Wat is<br />
het bestaansrecht van het museum <strong>en</strong> wat drag<strong>en</strong> we over aan het publiek. Deze vrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld bij<br />
alle aspect<strong>en</strong> van het <strong>musea</strong>le werk <strong>en</strong> het proces ervan is van minst<strong>en</strong>s zo groot belang als het eindresultaat.<br />
Kunst kan, volg<strong>en</strong>s de visie van het museum, word<strong>en</strong> ingezet als doel én als middel. Vandaar dat Museum Jan<br />
Cun<strong>en</strong> <strong>social</strong> inclusion tot integraal onderdeel van zijn beleid heeft verklaard.<br />
Met zijn <strong>Blauwdruk</strong>project<strong>en</strong> heeft het museum zich vooral gericht op int<strong>en</strong>sief contact met het Hooghuis<br />
Lyceum, e<strong>en</strong> school voor voorbereid<strong>en</strong>d beroepsonderwijs in Oss-West. Het schoolgebouw werd in 2002<br />
uitgebreid <strong>en</strong> het idee ontstond om in de nieuwbouw school <strong>en</strong> museum letterlijk <strong>en</strong> figuurlijk met elkaar te<br />
integrer<strong>en</strong>. De school zou e<strong>en</strong> locatie van het museum word<strong>en</strong>, waar e<strong>en</strong> deel van de collectie of e<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>toonstelling te zi<strong>en</strong> zou zijn. Op het t<strong>en</strong>toongestelde moest<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> invloed kunn<strong>en</strong><br />
uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Zij zoud<strong>en</strong> dus toegang moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> tot de hele collectie van het museum, vandaar dat de<br />
collectie op e<strong>en</strong> publieksvri<strong>en</strong>delijke manier digitaal ontslot<strong>en</strong> werd. Zo kunn<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
vanachter de computer schilderij<strong>en</strong> of voorwerp<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong> die zij graag in de school pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Op deze<br />
wijze word<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> ‘eig<strong>en</strong>aar’ van de <strong>musea</strong>le collectie zodat het museum hun museum wordt.<br />
Effect<strong>en</strong><br />
De vier <strong>musea</strong> constater<strong>en</strong> na drie jaar <strong>Blauwdruk</strong> e<strong>en</strong> verbreding van publieksgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> duidelijke<br />
stijging in bezoekersaantall<strong>en</strong>, zeker wanneer het bezoek aan de locatieproject<strong>en</strong> –de activiteit<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de<br />
<strong>musea</strong>- wordt meegerek<strong>en</strong>d. Hoewel niet precies aan te wijz<strong>en</strong> is, waaraan deze to<strong>en</strong>ame is toe te schrijv<strong>en</strong>, is<br />
het in ieder geval zeker dat de <strong>Blauwdruk</strong>-activiteit<strong>en</strong> hieraan e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage hebb<strong>en</strong> geleverd. Het<br />
Amsterdams Historisch Museum constateert voorts dat de contact<strong>en</strong> met migrant<strong>en</strong>organisaties in het<br />
stadsdeel Oost inmiddels zodanig zijn dat het weinig inspanning vergt om migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> voor nieuwe<br />
<strong>musea</strong>le activiteit<strong>en</strong> te interesser<strong>en</strong>. Ook de vaste <strong>musea</strong>le opstelling wordt nu regelmatig bezocht voor<br />
taalonderricht in het Nederlands. Het museum merkt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dagelijks dat de naamsbek<strong>en</strong>dheid in<br />
Amsterdam Oost aanzi<strong>en</strong>lijk is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De meest uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> immers<br />
inmiddels het museum te vind<strong>en</strong>. In Amsterdam-Oost is e<strong>en</strong> relevant netwerk ontstaan, waar langdurig op kan<br />
word<strong>en</strong> voortgebouwd. Of, zoals Mila Ernst, hoofd educatie, het noemt: ‘Het museum heeft voelspriet<strong>en</strong> in de<br />
stad gekreg<strong>en</strong> (---) bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> we nu over e<strong>en</strong> netwerk van waaruit je direct kunt toets<strong>en</strong> of iets<br />
e<strong>en</strong> geschikte invalshoek is <strong>en</strong> we k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> partners waarmee we zo’n idee verder kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>.’<br />
Op de interne organisatie van de vier <strong>musea</strong> heeft de deelname aan <strong>Blauwdruk</strong> overduidelijk invloed gehad. In<br />
de <strong>musea</strong> word<strong>en</strong> discussies gevoerd over de verander<strong>en</strong>de <strong>musea</strong>le prioriteit <strong>en</strong> inhoud <strong>en</strong> daarbij is de<br />
inbr<strong>en</strong>g <strong>en</strong> steun van collega’s, directie <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> van ess<strong>en</strong>tieel belang.<br />
De meeste <strong>musea</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> interessante groep vrijwilligers overgehoud<strong>en</strong> aan <strong>Blauwdruk</strong>, die cultureel<br />
divers is <strong>en</strong> zeer betrokk<strong>en</strong>. Zij tred<strong>en</strong> op als gastheer of gastvrouw <strong>en</strong> zijn trots op ‘hun’ museum. E<strong>en</strong> ander<br />
belangrijk effect is de verankering van de activiteit<strong>en</strong> van de <strong>musea</strong> in het onderwijscurriculum van schol<strong>en</strong>.<br />
Leerling<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> diverse ker<strong>en</strong> per schooljaar e<strong>en</strong> bezoek aan de t<strong>en</strong>toonstelling(<strong>en</strong>) <strong>en</strong> aan andere<br />
museumactiviteit<strong>en</strong>.<br />
Alle vier de <strong>musea</strong> zijn er in geslaagd contact<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vast te houd<strong>en</strong> met allerlei soort<br />
maatschappelijke <strong>en</strong> culturele instelling<strong>en</strong> die van groot belang zull<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> voor de toekomst.<br />
5 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION
Afsluiting<br />
In drie jaar <strong>Blauwdruk</strong> zijn door de vier <strong>musea</strong> op diverse terrein<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>d, verlegd <strong>en</strong> zelfs<br />
overschred<strong>en</strong>. De sam<strong>en</strong>werking met externe partners heeft bezinning teweeggebracht op de collectie, het<br />
verzamelbeleid, educatie <strong>en</strong> publiciteit. In Oss hebb<strong>en</strong> zich discussies afgespeeld over het <strong>musea</strong>al<br />
t<strong>en</strong>toonstell<strong>en</strong> van amateurkunst <strong>en</strong> werk van leerling<strong>en</strong>. Hor<strong>en</strong> dergelijke pres<strong>en</strong>taties wel thuis in e<strong>en</strong><br />
museum dat beeld<strong>en</strong>d werk van ger<strong>en</strong>ommeerde kunst<strong>en</strong>aars exposeert? De conservator<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> zich het af.<br />
‘Natuurlijk, voor amateurs is het museum e<strong>en</strong> mooie plek om je werk te ton<strong>en</strong>, maar wat haal je je als<br />
museum op de hals als je ‘professionals’ om kwalitatieve red<strong>en</strong><strong>en</strong> uitsluit <strong>en</strong> amateurs niet?’, zegt R<strong>en</strong>é Ping<strong>en</strong>,<br />
conservator van Museum Jan Cun<strong>en</strong>.<br />
Directeur Edwin Jacobs is er niettemin van overtuigd dat het museum de opdracht heeft stadsbewoners te<br />
betrekk<strong>en</strong> bij zijn activiteit<strong>en</strong>: ‘Alle kunstuiting<strong>en</strong> zijn deel van e<strong>en</strong> volkscultuur <strong>en</strong> als zodanig in het museum<br />
toegankelijk.’ E<strong>en</strong> ander punt van discussie in Oss is het ton<strong>en</strong> van de collectie buit<strong>en</strong> de <strong>musea</strong>le mur<strong>en</strong>. In<br />
e<strong>en</strong> schoollokaal loopt e<strong>en</strong> kunstwerk meer risico op beschadiging dan in e<strong>en</strong> <strong>musea</strong>le omgeving <strong>en</strong> dit kan<br />
mogelijk consequ<strong>en</strong>ties hebb<strong>en</strong> voor de collectie.<br />
Ook in het Amsterdams Historisch Museum heeft <strong>Blauwdruk</strong> opnieuw discussies do<strong>en</strong> oplaai<strong>en</strong> over de diverse<br />
terrein<strong>en</strong> die het <strong>musea</strong>le werk k<strong>en</strong>merkt. Waar ligg<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> welzijnswerk <strong>en</strong> <strong>musea</strong>al werk? Wil<br />
het museum e<strong>en</strong> tempel zijn of e<strong>en</strong> forum word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> ontmoetingsplek voor jong <strong>en</strong> oud Amsterdam?<br />
‘<strong>Blauwdruk</strong> heeft ons do<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Kreg<strong>en</strong> we aanvankelijk nog van veel buit<strong>en</strong>staanders de vraag<br />
over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> museumwerk <strong>en</strong> welzijnswerk, de laatste tijd wordt dit eig<strong>en</strong>lijk nauwelijks meer aan<br />
de orde gesteld. Blijkbaar sprek<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> voor zich.’<br />
En het Natuurmuseum Brabant heeft vooral de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> afgetast op het gebied van inspraak <strong>en</strong> de<br />
sam<strong>en</strong>werking met externe partners. In de meeste gevall<strong>en</strong> trad de museummedewerker stur<strong>en</strong>d op door<br />
suggesties <strong>en</strong> voorstell<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> geval echter had de milieugroep waarmee werd sam<strong>en</strong>gewerkt zulke<br />
uitgesprok<strong>en</strong> ideeën over het locatieproject, dat het museum zich gewonn<strong>en</strong> gaf. Het was nu e<strong>en</strong>maal de opzet<br />
van het project om ook de partner aan het woord te lat<strong>en</strong>. Uiteindelijk war<strong>en</strong> beide tevred<strong>en</strong> met het resultaat.<br />
Voor de vier <strong>musea</strong> die aan <strong>Blauwdruk</strong> deelnem<strong>en</strong> is het e<strong>en</strong> uitgemaakte zaak dat het museum er voor<br />
iedere<strong>en</strong> moet zijn, midd<strong>en</strong> in de maatschappij hoort te staan <strong>en</strong> daarin zijn plek <strong>en</strong> functie blijv<strong>en</strong>d moet zi<strong>en</strong><br />
te verover<strong>en</strong>. Maar om museumvreemde publieksgroep<strong>en</strong> bij de activiteit<strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vooral durf <strong>en</strong> souplesse noodzakelijk. En uiteraard (inter-) nationale uitwisseling <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />
<strong>musea</strong>: om voorbeeld<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, ervaring<strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> opnieuw te bepal<strong>en</strong>.<br />
Piet Hag<strong>en</strong>aars<br />
Directeur <strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland Utrecht<br />
Melissa de Vreede<br />
S<strong>en</strong>ior medewerker <strong>Cultuurnetwerk</strong> Nederland Utrecht<br />
6 BLAUWDRUK : NEDERLANDSE MUSEA EN SOCIAL INCLUSION