De Wow-factor van goede kunsteducatie - Cultuurnetwerk.nl

erg ambitieus. Over het effect daarvan weten wij weinig. Als we kunnen bereiken dat
leerlingen in ieder geval elk leerjaar met kunst bezig zijn, hebben wij al veel gewonnen.
Maar dit is alleen een randvoorwaarde, waarmee leerlingen voldoende tijd wordt
gegund om zich te ontwikkelen. Het zegt nog niets over de kwaliteit én het effect van
het aanbod.
Uit het onderzoek van Bamford komt ook naar voren, dat samenhang in het aanbod
meer leereffecten teweeg brengt dan losse, onsamenhangende activiteiten. Dit lijkt
mij echter een kenmerk van elk goed onderwijssysteem. Het is helaas vermoedelijk wel
waar, dat juist de kunstvakken nogal eens lijden aan incidentalisme: als de kinderen
maar lekker bezig zijn en als de activiteit maar leuk is. Sommigen vinden dat dan juist
goed kunstonderwijs, omdat er eens niet prestatiegericht gewerkt hoeft te worden.
Maar zodra je ook uitdagend onderwijs wilt, waarin leerlingen onderzoekend bezig zijn,
dan is er onvermijdelijk sprake van een prestatie. Rest de vraag welke vorm van samenhang
in activiteiten het beste leereffect sorteert.
Bamfords resterende proceskenmerken gelden voor alle vormen van goed onderwijs en
zijn niet specifiek voor de kunstvakken. Zo is elk schoolvak gebaat bij afwisseling, persoonlijke
betrokkenheid van leerlingen, doelbewuste reflectie op het eigen leren, leren
risico’s te nemen en evaluatie van zowel de resultaten van de leerlingen als van het
onderwijsproces van de docenten. En in alle vakken worden leereffecten vergroot door
het gebruik van goede hulpmiddelen en door het leren verwoorden van wat je doet. Het
zijn allemaal bekende didactische hulpmiddelen om het leren te bevorderen. Maar de
vraag blijft: hoe doe je dat dan in de kunsteducatie?
Twee proceskenmerken zijn wel kenmerkend te noemen voor de kunsteducatie: het
werken in groepen en het presenteren voor publiek. Nu is het werken in groepen bij
de podiumkunsten eigenlijk een noodzakelijke voorwaarde en geen kwaliteitskenmerk.
Ook de toevoeging dat de samenwerking op een niet-competitieve wijze moet gebeuren,
is eerder een voorwaarde dan een kwaliteitskenmerk. Overigens, competitie binnen
een orkest of dansgroep kan trouwens ook kwaliteitsverhogend werken.
Het presenteren voor publiek in uitvoeringen of tentoonstellingen kan echt kenmerkend
heten voor de kunstvakken. Maar de meningen over de vorm en de wenselijkheid
überhaupt blijken, ook in dit onderzoek, nu juist nogal verdeeld. De doelstelling van
opvoering of tentoonstelling zien sommigen ook als bezwaarlijk, omdat het een druk
legt op het leerproces en op de uitvoeringskwaliteit, waardoor de creativiteit en de
veilige ontwikkeling juist gehinderd worden. Afhankelijk van je visie op het doel van
kunsteducatie zijn tentoonstellingen en uitvoeringen al dan niet relevant. Maar áls je
Cultuur+Educatie 22 2008 77