De Wow-factor van goede kunsteducatie - Cultuurnetwerk.nl

legden drie-, vijf-, zeven- en twintigjarige proefpersonen fotoparen voor en vroegen
hen of de foto’s hetzelfde waren. Als een proefpersoon een verschil constateerde, werd
gevraagd of de referent was veranderd of dat de fotograaf iets anders had gedaan. De
fotoparen waren identiek, maar verschilden in waarnemingspunt of in referent. Geen
enkele driejarige bleek in staat om verschillen in waarnemingshoek te benoemen, veel
peuters zagen niet eens dat de foto’s anders waren. De vijfjarigen zagen wel dat er
verschillen waren, maar schreven dit in de meeste gevallen toe aan de referent. Bij twee
foto’s van tulpen, de een van opzij en de ander van boven gefotografeerd, merkte een
kleuter bijvoorbeeld op dat de ene foto genomen was ‘toen ze allemaal omgekruld
waren’ en de andere ‘toen ze allemaal bloeiden’ (Liben & Szechter 2006, p. 39). De zevenjarigen
en volwassenen interpreteerden de verschillen in waarnemingshoeken wel
correct.
Liben en Szechter wijten de antwoorden van peuters en kleuters aan de nadruk die zij
leggen op de referentiële inhoud (de onderwerpen) van foto’s en aan hun nog niet volledig
ontwikkelde ruimtelijk inzicht. Hierdoor kunnen zij de ruimtelijk manipulaties nog
niet goed interpreteren. Zij concluderen dat cognitieve ontwikkelingsprocessen belangrijk
zijn in de esthetische ontwikkeling. Naast het ruimtelijk inzicht is bijvoorbeeld ook
het representationeel inzicht - het inzicht dat een afbeelding een representatie is van
iets uit de werkelijkheid - nog niet volledig ontwikkeld in de voorschoolse leeftijd. Ook
dat beïnvloedt de interpretatie van foto’s door jonge kinderen. Zo konden peuters in een
Amerikaans onderzoek op een zwart-witfoto geen gras ontdekken, omdat ‘gras groen is’
(Liben & Downs 1989 volgens Ungar 2002).
Ik heb het onderzoek van Liben en Szechter uit 2006 gerepliceerd. De kinderen in mijn
onderzoek kregen twintig fotoparen te zien. Ieder paar foto’s liet eenzelfde onderwerp
zien, maar bij zestien paren verschilden de foto’s in referent, waarnemingsafstand,
waarnemingshoek of focus. De kinderen is gevraagd om per paar aan te geven of deze
foto’s hetzelfde waren en zo niet, wat het verschil was.
De twintig fotoparen waren als volgt over de categorieën verdeeld:
• Vier identieke fotoparen
• Vier fotoparen met een verschil in de referent, bijvoorbeeld een vol en een bijna leeg
bakje snoep
• Vier fotoparen met een verschil in de waarnemingsafstand/zoomafstand; de referent
leek op de ene foto dichterbij te zijn dan op de andere foto.
• Vier fotoparen met een verschil in kantelhoek, een foto van recht boven een tulp en
eentje van recht voor een tulp
18 Cultuur+Educatie 22 2008