De Wow-factor van goede kunsteducatie - Cultuurnetwerk.nl

die hij mimetische reflectie noemt. Mimetisch, omdat het gaat om een nabootsing
van een ‘echte’ gebeurtenis. Reflectie, omdat kunst gaat over het culturele proces zelf.
Anders geformuleerd: kunst verbeeldt het leven. Kunst deelt haar reflectieve karakter
met andere vormen van zelfbewustzijn, zoals religie, ideologie en filosofie (het onderscheid
tussen deze verschillende vormen is vaak vloeiend) en ze deelt haar mimetischbeeldende
karakter met andere, niet-reflectieve vormen van verbeelding en fantasie
zoals we die vinden in design en technisch-wetenschappelijke innovatie. Het is juist die
combinatie van verbeelding en reflectie die volgens Donald ten grondslag ligt aan een
vorm van cultuur die wij kunst noemen.
De cognitie¬wetenschappen bieden ons dus wellicht het kader dat ons in staat stelt
kunst te begrijpen: niet als een eigenschap van objecten, maar als een specifieke vorm
van symbolisch gedrag dat, al naar gelang de historische context, met verschillende
‘objecten’ kan worden gerealiseerd. Conventies blijven dus van belang, maar ze zijn vanuit
dit perspectief niet langer allesbepalend. Dat een werk in een historische context de
naam ‘kunst’ krijgt, wil nog niet zeggen dat het voor iedereen ook als kunst werkt. Wat
de een bereikt met een schilderij van Picasso, kan de ander misschien met een tango
van Juan José Mosalini, een lied van André Hazes of een gedicht van Hagar Peeters. Dat
wij niet allemaal dezelfde kunst mooi of de moeite waard vinden, komt omdat een en
hetzelfde proces – de verbeelding van de ervaring – in verschillende omstandigheden
voor verschillende mensen een ander uitkomst heeft. Het is dus zeker waar dat ‘kunst
uiteindelijk dat is wat ik kunst vind’. Maar het bijzondere cognitieve proces dat mij tot
mijn oordeel brengt, is precies hetzelfde is als bij ieder ander. En juist om dat proces
zou het volgens mij in de kunsteducatie moeten gaan. De consequentie van deze cognitieve
benadering is wel dat de (kunst)werken niet langer het belangrijkste doel van
de beschouwing zijn. Zij zijn een middel, een instrument. We kijken niet naar kunst, we
kijken met kunst naar het leven.
De draad die het werk van psychologen als Dewey, Vygotsky en Piaget, maar ook van
Goodman en Gardner (Project Zero) met elkaar verbindt, zou weer opgepakt moeten
worden. Zij waren allen van mening dat een analyse van cultuur in laatste instantie
neerkomt op een analyse van symboolgebruik. De cognitieve benadering voegt hieraan
de aandacht voor de complexiteit en diversiteit van het culturele proces toe, voor de
verschillende manieren waarop symbolen ingezet kunnen worden bij het omgaan met
een voortdurend veranderende omgeving.
Kan de cognitieve benadering ook een overkoepelend kader bieden voor het onderzoek
naar kunst- en cultuureducatie? Ik denk het wel. Ze verschaft dat onderzoek een
Cultuur+Educatie 22 2008 9