Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

morteltype B wordt aangetroff en, is gemaakt met rode aarde of
zeer fi jn gewreven rood keramisch materiaal.
De eindleden van de stuclaag van de vier varianten staan samengevat
in tabel 18. Chemisch gezien wijken de stuclagen van morteltype
A qua samenstelling van de hoofdelementen (het zand-,
kalk-, gips- of kleigehalte) nauwelijks af van die van type B. Beide
stuclagen bestaan voor het grootste gedeelte uit kalk (80-100%) –
gips is niet aangetoond – met tot ongeveer 20% zand (SiO 2). Het
kleigehalte (Al 2O 3) is lager dan 5%. Wel verschilt het ijzergehalte
(Fe 2O 3), wat vooral in de rode en bordeauxrode stukjes van morteltype
A tot 15% aanwezig is. Wat ook opvalt, is dat het lood- en
zinkgehalte in het rode ijzerhoudende pigment op de stuclaag van
variant A4 zeer hoog is (respectievelijk 1230 en 1490 mg/kg). 36 In de
analyses van de toplaag van morteltype B komen deze hoge gehaltes
en dus deze pigmenten niet voor.
Opvallend is dat de beschreven morteltypes en de onderscheiden
kleurvarianten of subgroepen ook chemisch gezien telkens anders
zijn afgewerkt: Op variant A1 is alleen loodmenie aangetroff en.
Op stukjes met een rode afwerklaag van varianten A2, A3, A4 en A6,
die over het algemeen donkerder van kleur zijn, is ijzeroxide gebruikt
met hoge zink- en loodgehaltes, wat wijst op het gebruik van rode
oker. Op morteltype B is alleen rode of gebrande aarde toegepast.
Het groen, in één adem genoemd met de duidelijk aangestreken
witt e fragmenten van variant A5 vanwege de overeenkomst in oppervlaktebewerking
met die groep, is binnen onze selectie alleen op
morteltype A aangetroff en en is waarschijnlijk glauconiet.
Rode okers en groene aarde werden in de Romeinse tijd zeer veel
voor muurschilderingen gebruikt, ook voor de exemplaren waarvan
in Nederland resten zijn gevonden. 37 Loodmenie wordt daarentegen
zelden aangetroff en in Romeinse muurschilderingen. Vitruvius
beschrijft dat het pigment sandaraca gemaakt kon worden door loodwit
in een oven te verhitt en. 38 Plinius de Oudere noemt het zo geproduceerde
pigment usta. 39 Bearat heeft het pigment aangetroff en op
fragmenten van muurschilderingen uit Dietikon en Avenches. 40
Het is niet zeker of de verschillende soorten rood – mogelijk menie
op A1, oker op de overige A-varianten, en mogelijk een ander rood
aardpigment op type B -, allemaal zijn toegepast in één schildering,
hoewel dat zeker niet onmogelijk is. Zo zijn in de wandschilderingen
uit een huis in Oppidum Batavorum dat op de Sint Josephhof
te Nijmegen is opgegraven, in de rode panelen van twee aangrenzende
wanden met dezelfde decoratie, okers van verschillende
samenstelling aangetroff en. 41 Kennelijk was de schilder afh ankelijk
van wat hij op voorraad had, en kon de samenstelling van de
pigmenten waarmee geverfd werd, binnen één decoratie of één
wand verschillen, net zoals er vaak kleine verschillen binnen de
gebruikte mortel zijn opgetreden.
Blijft staan dat de mortelopbouw van type A en B volledig verschilt,
en dat het contrast tussen het rood op variant A1 en dat op morteltype
B voor een bewust gekozen verschil wel erg gering is. Het
is dan ook interessant om te onderzoeken of de gebruikte pigmenten
misschien kunnen wijzen op een verschil in datering tussen
type A en B.
7.5.6 Conclusie
Het type decoratie dat uit de bestudeerde fragmenten naar voren
komt, sluit aan bij het algemene beeld dat, enkele uitzonderingen
daargelaten, van de wandschilderingen in Romeinse villae in Limburg
(en de rest van Nederland) bekend is. 42 Paneeldecoraties met
rood als basiskleur en eventueel gele en groene lijnen of banden,
zijn evenals witgrondige decoraties met rode en zwarte lijnen, banden
of motieven onder meer bekend uit de villae van Simpelveld,
Aff erden, Ravensbosch, Melenborg, Kessel, en Druten. 43 Daarbij
zou de gladde afwerking die uit de fragmenten afl eesbaar lijkt,
eventueel kunnen wijzen op een datering in de 1e of 2e eeuw, maar
dat is vanwege de hoge fragmentatiegraad moeilijk te zeggen.
Een verschil in datering tussen de schilderingen van type A en B is
niet uit te sluiten. De rode kleur van variant A1 en type B lijkt op
het oog niet erg te verschillen, maar blijkt net als de gebruikte
mortel een andere samenstelling te hebben. De fragmenten zouden
behalve uit verschillende vertrekken daarom ook van verschillende
bouwfases van de villa afk omstig kunnen zijn.
De XRF-analyses hebben zonder meer interessante aanwijzingen
voor de gebruikte pigmenten opgeleverd, die vragen, zo niet
schreeuwen, om nader onderzoek van de pleisterwerkfragmenten
uit Borgharen en om een vergelijk met Romeins pleisterwerk uit
de nabije omgeving en de daarin gebruikte pigmenten.
Toekomstig onderzoek zou voor het pleisterwerk uit Borgharen
niet alleen de integrale bestudering van het tot dan toe opgegraven
materiaal moeten behelzen, maar ook microscopisch onderzoek
van dwarsdoorsneden van monsters van het oppervlak om de laagopbouw
van de verschillende kleuren te achterhalen en te zien
welke schildertechniek er gebruikt is. 44 Daarmee kan wellicht ook
het veronderstelde gebruik van loodhoudende pigmenten als
loodmenie en loodwit bevestigd worden.
Bovendien bieden de verschillende analyses interessant vergelijkingsmateriaal
voor regionaal onderzoek van het kleurgebruik in
Romeinse wandschilderingen, niet alleen in het Limburgse villalandschap,
maar ook in bestuurlijke centra als Tongeren, Keulen,
Nijmegen en Xanten. Mogelijk zijn verschillen en overeenkomsten
te koppelen aan geografi sche nabijheid, datering, lokaal gebruik
van grondstoff en en misschien zelfs lokaal of regionaal actieve
schildersgroepen.
7.6 Menselijke resten (macroscopisch)
R.G.A.M. Panhuysen
7.6.1 Inleiding
Tijdens de opgravingscampagnes in 2008 en 2009 zijn in totaal
zeven grafcontexten onderzocht door de fysisch antropologen
R. Panhuysen en E. Smits van het Amsterdams Archeologisch
Centrum (in 2008 en 2009) en M. ter Schegget van de Rijks-
7 RESULTATEN ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK 83