Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

moeilijker was om het oppervlak zo laag op de wand glad te strijken,
en wellicht omdat men dat voor deze minder zichtbare maar
kwetsbaardere onderdelen van de wand minder belangrijk vond. 27
De kleurstelling van de schildering, bruinrood met spatt en die nu
weliswaar grijs, maar oorspronkelijk vermoedelijk wit waren, moet
in dit geval waarschijnlijk een imitatie van porfi er voorstellen: een
donkerrode steensoort met witt e spikkels. 28
De andere fragmenten van type A kunnen uit een sokkelgedeelte
boven de plint afk omstig zijn, of kunnen tot de hoofdzone van de
wandschildering behoord hebben; er is te weinig van bewaard om
hier iets over te kunnen zeggen. De boven beschreven kleine stukjes
met groen oppervlak zullen waarschijnlijk tot lijnen of banden
behoord hebben die tussen de gekleurde vlakken waren aangebracht;
het oppervlak hiervan vertoont duidelijke kwastsporen, en
is minder glad dan de rode en bordeauxrode fragmenten, die vermoedelijk
van grotere, gladgestreken vlakken afk omstig zijn.
Het grote aandeel van keramisch gruis in de mortel van deze fragmenten
zou erop kunnen wijzen dat deze in een vochtige ruimte,
laag in de wand, of op een buitenmuur was aangebracht, omdat
het gebruik van chamott e in de mortel een wandschildering beter
tegen vocht beschermt. 29 Dat betekent echter niet dat dergelijke
mortelsoorten niet ook in droge ruimtes kunnen voorkomen.
Van type B zijn, voor zover de selectie uitwijst, geen fragmenten
bewaard die van de sokkel afk omstig zijn. Naar alle waarschijnlijkheid
betreft het hier fragmenten uit de hoofd- of bovenzone van een wand,
die mogelijk een sobere versiering kende van rode banden en motieven
op witt e ondergrond. Ook kan gedacht worden aan een meer verfi jnde
decoratie met een combinatie van rode en witt e panelen; of eventueel
aan een cassett eplafond met rode versieringselementen op witt e ondergrond
en rode randen langs de aansluiting met de wanden. Het beschikbare
materiaal is helaas te schaars om hierover uitsluitsel te geven.
Het is niet uit te sluiten dat het in het geval van morteltype A en B
pleisterwerk van één decoratie betreft , met een verschil in mortelopbouw
tussen de plint of sokkel enerzijds en de hoofdzone anderzijds.
30 Daar zijn echter geen directe aanwijzingen voor, en de
gebruikte pigmenten lijken dit zelfs tegen te spreken.
De chemische samenstelling van de rode kleuren op de stuclaag
van morteltype A en B verschilt namelijk meer dan de kleur op het
eerste gezicht doet vermoeden.
7.5.4 Resultaten microchemisch onderzoek
Naast de macroscopische studie van de mortellagen zijn de
bovenste dunne, vaak gekleurde stuclagen van enkele tientallen
eindleden kleur pleisterlaag CaO
%
SiO 2
%
P 2O 5
%
fragmenten geanalyseerd met XRF (zie bijlage 6). Deze analyse
geeft informatie over de in de afwerklaag toegepaste materialen
en kan helpen om de gebruikte pigmenten te bepalen.
Op basis daarvan kunnen de fragmenten gegroepeerd worden
en kan er gekeken worden of er een correlatie is met het morteltype.
31
Morteltype A, variant A1
Het ijzergehalte is laag in de rode toplaag van variant A1. Dit geeft
aan dat voor deze rode kleur geen ijzeroxide (hematiet) is
gebruikt. De drie passende fragmenten op afb . 60 hebben de
laagste ijzergehaltes van alle rode A1-monsters. Opvallend is dat
het loodgehalte (Pb) in al deze monsters hoog is, gemiddeld
628 mg/kg. Er is maar één monster geclassifi ceerd in deze groep
met een laag loodgehalte (XRF-nr. 5128). Het is mogelijk dat in
deze schildering voor de rode kleur een loodmenie gebruikt is,
in tegenstelling tot een okerkleur die gemaakt is met ijzeroxide.
In afb eelding 73 valt variant A1 op als een aparte groep, die zich
vooral onderscheidt door het feit dat er geen relatie is tussen het
hoge loodgehalte en het zinkgehalte (Zn) en door het ijzergehalte
dat lager blijft dan 3.
Morteltype A, varianten A2 en A3
De beschilderde laag van variant A2 heeft een iets hoger klei-
(Al 2O 3), ijzer- en zinkgehalte (Zn) dan variant A1.
De toplaag van A3 heeft een hoger ijzer- en zinkgehalte vergeleken
met variant A2, wat een aanwijzing is dat de bordeauxrode kleur
wordt veroorzaakt door ijzeroxide en dat deze stuclaag iets dikker
is, waardoor kleibestanddelen van de onderliggende mortel minder
doorkomen.
Morteltype A, variant A4
Wat opvalt, is dat het lood- en zinkgehalte in het rode ijzerhoudende
pigment op de stuclaag van variant A4 zeer hoog is (resp.
1230 en 1490 mg/kg). 32 De toplaag van variant A4 is chemisch gezien
het eindlid van het ijzeroxide pigment en heeft het hoogste ijzer-
en zinkgehalte (tabel 18). Het zink is waarschijnlijk aanwezig als
een verontreiniging in de ijzeroxide en geeft in ieder geval aan dat
de ijzeroxide niet gemaakt is uit plaatselijk ijzeroer, maar vermoedelijk
afk omstig is van een verweerd sulfi de ertslichaam, een zogenaamde
gossan-verertsing 33 of een niet sulfi dische verertsing, zoals
de oxidische hematiet-rijke zinkverertsing van La Calamine (Moresnet)
in het Geuldal. 34 Deze laatste verertsing werd in de Romeinse
tijd al geëxploiteerd en bevindt zich in de directe nabijheid van
Borgharen.
7 RESULTATEN ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK 81
Al 20 3
%
Fe 2O 3
%
MnO
mg/kg
Pb
mg/kg
As
mg/kg
A1 oranje-rood 41 20 0,4 3 2,1 0,12 1230 27 107
A4 baksteen/bordeau-rood 29 26 0,7 7,2 14 0,1 638 82 1394
B wit 41 22 0,3 2,7 1,6 0,11 35 4 74
B rood 42 21 0,3 7,9 4,8 0,11 38 4 72
Tabel 18 D e belangrijkste componenten van de vier pigmentgroepen vertegenwoordigd in morteltype A en B.
Zn
mg/kg