Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Samenvatt ing
In 2008 en 2009 heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
(RCE), samen met de gemeente Maastricht en de Universiteit van
Amsterdam (UvA), aan de Pasestraat te Borgharen (gemeente Maastricht)
een defi nitief onderzoek uitgevoerd naar Merovingische
graven gelegen op het terrein van een Romeinse villa. Deze bijzondere
combinatie van villa en grafveld was aangetroff en bij eerder,
inventariserend, onderzoek uitgevoerd in het kader van de
Maaswerken en was aanleiding het terrein voor te dragen voor
Rijksbescherming. Bij dat onderzoek bleek echter ook dat het bot
in de graven zo snel degradeert dat maatregelen tegen verder informatieverlies
nodig waren. Besloten werd daarom de graven op te
graven en de rest van het terrein in situ als Rijksbeschermd monument
te behouden. Het onderzoek moest tevens als proeft uin
dienen voor het ontwikkelen en toetsen van methoden en technieken.
Besloten werd de opgraving uit te voeren in verschillende
campagnes. Dit had zowel praktische als inhoudelijke voordelen:
de kosten van de opgraving waarvoor geen betalende ‘veroorzaker’
was, konden zo worden gespreid, en naar aanleiding van de resultaten
van de voorgaande campagne konden doel, vraagstelling,
onderzoeksstrategie en te hanteren methoden worden bijgesteld.
Het voorliggende rapport presenteert de resultaten van de eerste
twee campagnes. Na de laatste campagne zal het grafveld als geheel
worden besproken en in een bredere context worden geplaatst.
Om zo veel mogelijk rendement uit de opgraving te halen, hebben
naast de deskundigen van RCE, gemeente Maastricht en UVA,
onderzoekers van de Universiteit Leiden, Saxion Next en de Vrije
Universiteit bijdragen geleverd aan deze rapportage. De geïntegreerde
aanpak heeft zijn weerslag gekregen in de opzet van het
rapport. Na een algemene inleiding (hoofdstuk 1), een schets van
het voorafgaande onderzoek en de landschappelijke en archeologische
context van zowel de Romeinse villa als het Merovingische
grafveld (hoofdstuk 2) en de vraagstelling (hoofdstuk 3), volgt het
hoofdstuk Methoden en technieken (4). In dit hoofdstuk worden
zowel de in het veld als in het laboratorium gehanteerde methoden
en technieken gepresenteerd: de aanpak van het veldwerk, de
toepassing van röntgenfl uorescentiespectometrie (XRF), fysische
antropologie, DNA-onderzoek, onderzoek aan organische grafvondsten,
aardewerk, het Romeinse keramische bouwmateriaal
en pleisterwerk, archeobotanie en -zoölogie, het onderzoek aan
vuursteen en het degradatieonderzoek.
SAMENVATTING
In de hoofdstukken 5, 6 en 7 worden achtereenvolgend de resultaten
gepresenteerd van het prospectieonderzoek met behulp van
XRF, het degradatie onderzoek - dat na de bevindingen in het eerste
jaar extra aandacht kreeg -, en van het archeologische onderzoek.
Vooral het archeologische onderzoek bestaat uit een reeks
van deelonderzoeken die in hoofdstuk 8 ‘Discussie’ met elkaar in
verband wordt gebracht. In hoofdstuk 9 staan de conclusies en
aanbevelingen. In het laatste hoofdstuk (10) wordt verslag gedaan
van hoe de communicatie met de inwoners uit de buurt (Itt eren
en Borgharen), de bewoners van Maastricht en de provincie Limburg
en met de vakgenoten is vormgegeven.
Bij het veldwerk in 2008 en 2009 zijn zestien graven aangetoond
waarvan er zeven volledig of deels onderzocht zijn. Dit brengt het
totale aantal bekende graven op 23. De zeer intensieve manier van
opgraven in combinatie met de inzet van verschillende specialisten
heeft een schat aan informatie opgeleverd, niet alleen over het
grafveld zelf, maar ook over de formatieprocessen die hier hebben
plaatsgevonden. In de graven lagen zowel mannen, vrouwen als
kinderen. Bijzonder is dat door de combinatie van fysisch antropologisch
en DNA onderzoek familiaire relaties konden worden
aangetoond: vader-dochter en moeder-zoon. Naast elkaar liggende
graven van steeds een volwassen man en een volwassen
vrouw kunnen duiden op begraven partners. Opmerkelijk is het
bundeltje skeletresten van twee jonge kinderen aan het voeteneind
van een vrouw (zeker in één geval de moeder): deze kinderen lagen
waarschijnlijk eerst enige tijd op een andere plek begraven.
De grafi nventaris bestaat grofweg uit vijf categorieën: 1) onderdelen
van kleding zoals naalden, gespen en riemtongen, 2) accessoires
zoals kralen, oorbellen en een kaurischelp, 3) containers
zoals vaatwerk in de vorm van knikwandpott en, bronzen schalen
en een tuimelbeker, een houten kistje en een emmer met daarin
weer een bronzen schaal, 4) wapentuig zoals saxen, pijlpunten en
een schild, 5) en voorwerpen voor persoonlijke verzorging en
gebruik zoals kammen en messen. De mate waarin deze att ributen
in de graven zijn bijgezet varieert aanzienlijk. Zo is een vrouwengraf
(2008-2) voorzien van honderden kralen, terwijl een ander
(graf 15) er slechts enkele bevatt e. Ook zijn in het graf van deze
laatste vrouw weinig gift en bijgezet, terwijl de kinderen die later
in haar graf zijn bijgezet wel allerlei vaatwerk hebben meegekregen.
XRF analyse van de kralen laat zien dat vooral koper, lood en
5