Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

voor de aanwezigheid van collageen. 21 Het percentage intacte
microstructuur wordt aangegeven met behulp van de ‘Oxford
Histological Index’ (OHI) van zes kwaliteitsklassen, 0 tot 5, waarbij
klasse nul staat voor ‘geen originele botstructuur meer herkenbaar,
behalve kanalen van Havers’ en klasse vijf staat voor
‘zeer goed bewaard, praktisch niet te onderscheiden van recent
bot’. 22 Er zijn minstens 4 typen microbiële degradatie te onderscheiden:
een type wordt veroorzaakt door schimmels en drie
typen worden veroorzaakt door bacteriën. 23 De bacteriële tunneltypes
zijn ‘linear longitudinal’, ‘budded’ en ‘lamellate’; deze
worden van elkaar onderscheiden door verschillen in de morfologie.
Tunnels van het type ‘Wedl’ worden veroorzaakt door
schimmels. Materiaal afk omstig uit de bodem kan ingesloten
raken in de natuurlijke poriën van het bot (inclusies) of infi ltreren
in de botmatrix zelf (infi ltraten). Infi ltraten en inclusies zeggen
iets over het (micro)milieu waarin het bot zich bevond.
Microbarsten hebben verschillende oorzaken, waaronder rekristallisatie
van het botmineraal, of blootstelling aan extreme temperaturen
(verhitt ing, bevriezing). 24
Onderzoek metalen
Voor de metalen wordt er een verschil gemaakt tussen ijzeren voorwerpen,
die onder bijna alle omstandigheden corroderen, en
kenmerk waarde score
‘pitt ing’ geen corrosie gaatjes 1
zichtbare corrosie gaatjes 2
compleet bedekt met corrosie
gaatjes
3
conservering van het oppervlak duidelijk zichtbare details 1
zichtbare details 2
oppervlak gedeeltelijk weg 3
geen origineel oppervlak aanwezig
4
conservering van de vorm object is compleet 1
lichte schade 2
object is gedeeltelijk vervormd
3
object is niet herkenbaar 4
hoeveelheid aangehechte grond geen 1
kleine hoeveelheid (meer dan
80% oppervlak zichtbaar)
2
50% bedekt 3
complete bedekt 4
kleur licht groen 1
gemiddeld groen 2
donker groen 3
aanwezigheid van een corrosie niet aanwezig 0
korst
aanwezig 1
Tabel 1 Corrosiekenmerken met hun weging.
32
voorwerpen van non-ferro metalen, zoals koper, brons en messing
die meestal stabieler zijn.
Ijzer is in de Merovingische periode uitsluitend smeedijzer en is
meestal lokaal geproduceerd uit voorkomens zoals moerasijzererts,
ijzeroer of klapperstenen. Door het smeden raakt het ijzer
gelamineerd door de opeenvolging van slak- en koolstofrijke lagen
afgewisseld met ijzerrijke lagen. Alleen al door de invloed van vocht
treedt er corrosie op waarbij er roest (ijzerhydroxide) gevormd
wordt. De oorspronkelijk laminaire structuur blijft vaak zichtbaar.
Onder invloed van chloride (zout) wordt het corrosie proces versneld.
Ontzouten is daarom altijd een eerste vereiste bij het conserveren
van ijzer.
Bij ijzeren objecten is een macroscopische algemene beoordeling
gemaakt van de staat van de objecten. De conserveringsgraad van
de non-ferro metalen is op twee manieren bepaald. In de eerste
plaats is gekeken naar degradatiekenmerken van het materiaal.
Deze kenmerken zijn kwalitatief van aard. De schaal en zwaarte
van onderstaande kenmerken loopt van 0 tot 3, waarbij 0 geen
eff ect betekent en 3 een zeer groot eff ect. De weging (zwaarte) van
de kenmerken is tussen haakjes aangegeven. De volgende criteria
zijn gebruikt:
• In hoeverre is de vorm van het object herkenbaar?
• In hoeverre is het originele oppervlak nog zichtbaar?
• Wat is de samenhang van de corrosielaag en wordt deze beïnvloed
door aanhangende grond?
• Hoe dik is de corrosielaag en wat is de kleur?
• In hoeverre is er sprake van oplossingsgaatjes (‘pitt ing’)?
• De optisch waarneembare corrosiekenmerken van ieder voorwerp
zijn gescoord volgens tabel 1. Een hogere score houdt in
dat een voorwerp meer gecorrodeerd is.
In de tweede plaats is de mate van aantasting bepaald door de
samenstelling van de corrosielaag te vergelijken met schoongemaakt
metaal. Dit is gedaan door eerst met behulp van de handheld
XRF vast te stellen wat de samenstelling van de corrosielaag
was. Daarna is een klein stukje metaal uit het artefact geknipt en
is de kern hiervan geanalyseerd met XRF. Vooral het verschil in
kopergehalte tussen de corrosielaag en het oorspronkelijke materiaal
is gebruikt als indicator voor de mate van aantasting.
Tot slot zijn tijdens het veldwerk in 2008 metingen gedaan van de
bodem rondom de groen-verweerde koperhoudende schaal
(vondstnummer 183). Hierbij is gekeken naar de verspreiding in
de bodem van metalen die uit deze schaal zijn opgelost door corrosieprocessen.
De metingen werden uitgevoerd op het moment
dat alleen de rand van het bekken zichtbaar was. De bodem rondom
die rand (aan beide kanten) vertoonde een bijna zwarte, donkerder
kleur dan de omringende bodem. Een serie metingen werd
gedaan met toenemende afstand tot de rand om te onderzoeken
hoe ver de corrosieproducten de bodem in waren gedrongen.
MEROVINGERS IN EEN VILLA