Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

gemaakt van röntgenfl uorescentiemetrie (XRF) (zie paragraaf 4.3),
fotogrammetrie en 3D-scanning.
Fotogrammetrie
Fotogrammetrische beeldopname houdt in dat fotografi sche opnamen
worden gemaakt, waar de perspectivische vertekening wordt
gecorrigeerd door soft warematige bewerking. In de archeologische
praktijk worden foto’s van een object gemaakt (in dit geval de graven).
Deze objecten worden voorzien van meetpunten. De opname
wordt soft warematig bewerkt door de meetpunten in een coördinatenstelsel
te plaatsen. Op deze wijze wordt de opname onthoekt
(ontschrankt). Het resultaat is een opname die de werkelijke ligging
van het object benaderd weergeeft .
Het voordeel is dat een opname veel meer detail opslaat dan een
‘objectieve’ veldtekening. Details die in het veld over het hoofd
worden gezien, kunnen met behulp van deze techniek wel vastgelegd
worden. Voorwaarde is dat de opnames goed kunnen worden
onthoekt zonder dat het beeld te veel wordt vervormd en dat de
opnames een hoge resolutie hebben.
De manier van opgraven (niet veel tegelijkertijd open, in segmenten
opgraven, gericht op het voorkomen van degradatie tijdens
het veldwerk), maakt dat deze techniek weinig heeft opgeleverd.
Er was simpelweg niet één moment waarop alle details van het
(onderste vlak van het) graf goed zichtbaar waren.
3D –scanning en modeling
Een andere manier van vast leggen is het scannen van de objecten
door middel van een laser scanner. Deze techniek is experimenteel
toegepast tijdens de campagnes. De laserscanner meet de objecten
met een hoge resolutie. Elke punt op het object wordt door de
scanner gemeten en van drie coördinaten voorzien. Het resultaat
is een puntenwolk waar, bij genoeg metingen, de objecten in hoog
reliëf zichtbaar zijn. Hoe meer metingen per mm 2 hoe gedetailleerder
het beeld. Het grote voordeel is dat de ligging van de objec-
Afb . 5 Manipuleerbaar 3D beeld van enkele voorwerpen.
ten in het veld later van alle kanten opnieuw bekeken kan worden
op een computer. Hierdoor is het mogelijk om de situatie in het
veld terug te halen. Vooralsnog is er wel een grote databewerking
nodig om uit de puntenwolk verschillende vondsten apart te onderscheiden
van de achtergrond. Gezien de intensieve manier van
opgraven in Borgharen leverde 3D scanning, behalve mooie beelden,
weinig meerwaarde voor het onderzoek (afb . 4 en 5).
4.3 Röntgenfl uorescentiespectrometrie
(XRF)
B.J.H. van Os
Zowel tijdens het onderzoek in het veld als naderhand in het laboratorium
is veelvuldig gebruikgemaakt van röntgenfl uorescentiespectrometrie
(XRF; x-ray fl uorescence) om de samenstelling van
materialen vast te stellen. Het is geen nieuwe techniek, maar er is
nu een draagbare uitvoering van het XRF-apparaat (hand held) waardoor
materialen in het veld kunnen worden geanalyseerd. Op basis
van de resultaten kan direct een keuze gemaakt worden hoe om
te gaan met de betreff ende vondst. Ook kunnen chemische elementen
in de bodem gemeten worden, van belang voor het onderzoek
naar chemische processen die van invloed kunnen zijn op de
degradatie van de vindplaats.
Röntgenfl uorescentiespectrometrie is een techniek waarbij
gebruik wordt gemaakt van röntgenstraling. Röntgenstraling is
licht met een hoge, niet zichtbare frequentie die veel energie bevat.
Bij röntgenfl uorescentiespectrometrie wordt het te onderzoeken
monster met röntgenstraling bestraald waardoor elektronen uit
een van de binnenste schillen (K of L schil) van een atoom vrijkomen.
De vacatures die hierdoor ontstaan worden onmiddellijk
opgevuld door elektronen uit een van de buitenste schillen. Hierbij
komt een lichtdeeltje vrij dat karakteristiek is voor deze opvulling
en voor het betrokken element. De intensiteit van de röntgenstraling
is bovendien evenredig met de concentratie van het
element. Detectie vindt plaats door de energie van deze karakteristieke
röntgenstraling (ED-XRF) te meten. De intensiteit van de
karakteristieke röntgenstraling is echter ook afh ankelijk van de
matrix (bulksamenstelling) van het monster. Daarom is het noodzakelijk
het apparaat eerst te kalibreren op het type te analyseren
materiaal.
De analyses zijn uitgevoerd met een Niton XL3t draagbaar röntgenfl
uorescentie-apparaat (hand held XRF) (afb . 6). Deze is voorzien
van een grote oppervlakte silicium drift detector waardoor het apparaat
geschikt is om lichte elementen zoals zwavel en fosfor te
meten. Het heeft lage detectiegrenzen (lager dan 10 mg/kg) zodat
ook de zwaardere elementen gemeten kunnen worden.
Om de gemeten intensiteiten om te rekenen naar gehaltes wordt
voor de metalen gebruik gemaakt van de fundamentele parameter
4 METHODEN EN TECHNIEKEN 25