Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

opgenomen, is de omgeving van Maastricht nog nauwelijks
bewoond. De kolonisatie en openlegging van de omgeving vindt
op beperkte schaal plaats vanaf het midden van de 6e eeuw. Een
voorbeeld daarvan is de bewoning te Rosmeer, op acht kilometer
ten westen van Maastricht gelegen in het vruchtbare lössgebied. 17
Daar vestigt zich een kleine groep van twee families (?) die eveneens
hun doden begroeven op de plaats van een verlaten Romeins
villagebouw. Een van de oudste graven (zo niet het oudste) is dat
van een jongeman (20 jaar) in wiens graf een reeks wapens is gedeponeerd.
Het graf dateert vermoedelijk pas uit het laatste kwart
van de 6e eeuw.
Circa vijf kilometer ten noordoosten van Maastricht, te Meersen–
Rothem, is een deel van een grafveld onderzocht. 18 De vondsten
duiden op bewoning vanaf tenminste de tweede helft van de 6e
eeuw of het laatste kwart van de 6e eeuw.
In een straal van 10 kilometer rond Maastricht waren tot aan de
vondst van de begravingen te Borgharen geen andere Merovingische
grafvondsten van enige betekenis bekend, die niet direct aan
het centrum zelf te koppelen zijn, zoals de grafvelden op het Vrijthof
en in en rond de basiliek van Sint-Servaas. 19 In de onmiddellijke
omgeving van het centrum uit de Merovingische tijd bevinden
zich de grafvelden van Maastricht-Boschstraatkwartier, Maastricht
Lage Kanaaldijk en kleine groepjes graven (van een tot enkele
graven) zoals die aangetroff en op het Céramiqueterrein of Marktmaas
of Dominikanerplein. 20 Het heuvelland van Zuid-Limburg
ten oosten van de Maas zal inderdaad grotendeels onbewoond
blijven gedurende de Merovingische tijd. Dit beeld sluit aan op
dat in het aangrenzende Duitse lössgebied waar evenmin, met
uitzondering van het grafveld op de Königsberg te Aken,
grafvelden/-vondsten zijn aangetroff en. 21 De spaarzame grafvondsten
op het terrein van de Romeinse villa te Voerendaal beïnvloeden
het algemene beeld nauwelijks. 22 Opmerkelijk is het ontbreken
van grafvondsten in het vruchtbare lössgebied ten westen en zuidwesten
van Maastricht, met uitzondering natuurlijk van Rosmeer.
In noordelijke richting, langs de Maas, zijn meer grafvondsten en
potentiële grafveldlocaties bekend, vooral aan de westzijde van
de Maas. 23
Met dit beeld voor ogen is de ontdekking van (relatief ) vroege graven
in Borgharen opmerkelijk. In de eerste plaats vanwege hun
vroege datering, in de tweede plaats vanwege hun ligging.
Het grafveld aan de Pasestraat te Borgharen is aangelegd op de
locatie van een (hoofd?)gebouw van een Romeinse villa. De keuze
voor een dergelijke locatie mag als betekenisvol worden
beschouwd, bijvoorbeeld binnen een strategie voor het verwoorden
van claims op het landschap via een claim op de woonplaats
van vorige bewoners, die als voorouders kunnen zijn beschouwd.
Wellicht bepaalt dit de specifi eke structuur van het grafveld. In de
omgeving van Maastricht komt deze handelwijze meerdere malen
voor (Rosmeer, Voerendaal). Er zijn echter ook notoire uitzonderingen,
zoals het op zeven km van Maastricht gelegen terrein van
het hoofdgebouw van de villa van Rekem-Neerharen laat zien waar
geen vroegmiddeleeuwse grafvondsten zijn aangetroff en.
16
Als de locatiekeuze als betekenisvol wordt verondersteld, is het
van belang nauwkeurig na te gaan hoe men met het ‘verleden
landschap’ is omgegaan door nauwkeurig te onderzoeken op welke
wijze men is omgegaan met de oudere Romeinse resten, en meer
specifi ek, welke delen van het Romeinse gebouw, op welke wijze
zijn gebruikt als begraafl ocatie.
Het onderzoek van de menselijke skeletresten draagt bij aan de
kennis over het grafritueel, de samenstelling en indeling van de
grafvelden en de levensomstandigheden in Merovingisch Maastricht
en omgeving. Voorafgaand onderzoek in Borgharen en
Maastricht (Sint Servaaskerk, Boschstraatkwartier en Vrijthof ) heeft
aangetoond dat er opmerkelijke verschillen zijn in de samenstelling
van diverse grafvelden en delen van grotere grafvelden. 24
Zo zijn in het grafveld Boschstraat vrouwen oververtegenwoordigd.
In dit licht is het interessant te onderzoeken of bijvoorbeeld het
grote aandeel vrouwengraven in het grafveld van Borgharen ook
geldt voor dit grafveld als geheel. In verschillende zones in het
Sint-Servatiusgrafveld vinden we duidelijke verschillen in het aandeel
kinderbegravingen. Ook is er variatie in de verspreiding van
zwaardverwondingen in de verschillende grafvelden. Het al
bestaande onderzoek in en om Maastricht biedt de mogelijkheid
het grafveld van Borgharen in een brede context te analyseren en
er aldus een meerwaarde aan te geven.
2.3 Resultaten voorgaand onderzoek
Op het terrein Borgharen Pasestraat (‘Op de Stein’) zijn in het
verleden veel detectorvondsten gedaan. In 1982 en 1983 is een
aantal van deze vondsten aangeleverd bij de archeologische dienst
van gemeente Maastricht. Ook in de jaren erna zijn detectorvondsten
op en nabij het terrein aangetroff en, waarvan een
gedeelte bekend is bij de gemeente. Om meer inzicht te krijgen
in de vindplaats heeft de gemeente in 1995 en 1999 een aantal
proefsleuven getrokken op het terrein. Aanleiding waren de plannen
in het gebied in het kader van de bescherming tegen hoogwater
van de Maas.
Hieronder wordt een beknopte samenvatt ing gegeven van de resultaten
van het voorgaande onderzoek op en nabij Pasestraat ‘Op de
Stein’ om de beginsituatie voor het defi nitief onderzoek te verduidelijken.
Dit overzicht is gebaseerd op de volgende bronnen:
• Van het archeologisch onderzoek van 1995 is geen apart rapport
verschenen. Resultaten van het onderzoek zijn beknopt beschreven
in het rapport dat na aanleiding van het archeologisch
onderzoek in 1999 werd geschreven. 25 Verder is er een beschrijving
van de Merovingische grafvondsten uit 1995 en 1999 in een
artikel van Dijkman; 26
• De publicatie van het proefsleuvenonderzoek uit 1999; 27
• Gegevens van detectorvondsten uit het archief van de gemeente
Maastricht, gebaseerd op dossier A19 en informatie van amateur-archeoloog
M. Delarue;
MEROVINGERS IN EEN VILLA