Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

2 Context
2 CONTEXT
T. de Groot, A. Müller, G.C. Soeters en F.C.W.J. Theuws
2.1 Landschappelijke context
In het kader van de Maaswerken is zeer intensief vooronderzoek
uitgevoerd ten noorden van Borgharen en ten zuiden van Itt eren.
Hierbij heeft ook de aardwetenschappelijke context van het plangebied
veel aandacht gekregen. Voor een gedetailleerde studie van
de verschillende geologische, fysische geografi sche en bodemkundige
analyses wordt verwezen naar deze afzonderlijke onderzoeken.
1 In deze paragraaf wordt een beknopte samenvatt ing geven
over de belangrijkste landschappelijke kenmerken.
De vindplaats ligt in aan de oostoever van de Maas in Zuid Limburg
(afb . 2). Het Maasdal in dit deel van Limburg valt fysisch geografi
sch gezien binnen het laatpleistocene rivierterassenlandschap.
Het monument ligt meer specifi ek op het Geistingenterras. Dit
terassenlandschap is voor een groot deel gevormd in het Pleistoceen.
Dit geologisch tijdvak wordt gekenmerkt door grote temperatuurschommelingen
en klimaatveranderingen. In koude periode
(glacialen, ook wel ijstijden) daalde de temperaturen zo ver
dat in grote delen van Europa landijs kon ontstaan, terwijl in warmere
periode (interglacialen) het landijs weer afsmolt.
In het koudste deel van het de laatste ijstijd (het Weichselien, ook
wel het Pleniglaciaal 70 000-14 500 BP), varieerde de vegetatie van
open toendra tot poolwoestijn met zeer weinig begroeiing. Een
groot deel van de ondergrond was permanent bevroren (permafrost).
Door het ontbreken van aaneengesloten vegetatie en door
de permafrost kwam veel geërodeerd materiaal beschikbaar voor
transport. Bij het afsmelten van het de top van het ijs in het voorjaar
en in de zomer was er veel water beschikbaar dat veel sediment
kon transporteren. Onder deze omstandigheden ontstonden rivieren
met een vlechtend karakter en een hoge sedimentatiesnelheid. 2
Van het eind van het Pleniglaciaal tot het Vroeg-Holoceen veranderde
het rivierpatroon van de Maas als gevolg van klimaatveranderingen
tweemaal, van vlechtend in meanderend en weer in
vlechtend. Na het eind van het Pleniglaciaal, in de relatief warme
periodes Bølling en Allerød van het Laat-Glaciaal (14 500-10 000 BP),
nam de vegetatiebedekking weer toe en verdween de permafrost.
Dit had tot gevolg dat de Maas een kleinere piekafvoer had en minder
erosiemateriaal vervoerde. De Maas ging zich als een meanderende
rivier in haar pleniglaciale riviervlakte insnijden waarbij
twee moeilijk van elkaar te onderscheiden terrasniveaus ontston-
den. 3 Aan het eind van het Laat-Glaciaal, in de Jonge Dryas, werd
het klimaat weer kouder en kreeg de Maas weer een vlechtend
karakter. De Maas zett e puin af in zijn inmiddels ingesneden dal.
In de ondergrond van het onderzoeksgebied zijn restanten van
vier laatpleistocene geulsystemen aanwezig. Deze manifesteren
zich als hoger gelegen grindruggen. De ruimte tussen de grindruggen
is in het Laat-Pleistoceen en Holoceen deels geërodeerd en
vervolgens opgevuld met silt en leem. Alleen de hoger gelegen
delen van de grindruggen liggen (zeer) dicht aan het maaiveld.
In grote delen van het landschap bevinden zich lemige sedimenten
aan het oppervlak. De vindplaats Borghgaren-Pasestraat ligt op
een zeer hoog gelegen restant van een dergelijke grindrug. Deze
rug dateert zeer waarschijnlijk uit het Midden Weichselien. Dit
betekent dat op de rug archeologische resten vanaf het Laat Paleolithicum
te verwachten zijn (afb . 3).
2.2 Archeologische context
Prehistorie
Over nederzett ingen uit bijvoorbeeld de IJzertijd in het lössgebied
is niet of nauwelijks iets bekend. Hier heeft de late prehistorie
nooit in het centrum van de belangstelling gestaan en is de bestaande
kennis vooral gebaseerd op gegevens die tevoorschijn kwamen
bijopgravingen van sites uit andere perioden, vooral uit het Vroeg-
Neolithicum en de Romeinse tijd. 4
Romeinse villa
Het zuid-Limburgse lössgebied werd in de Romeinse tijd gekenmerkt
door de aanwezigheid van diverse villa’s: agrarische bedrijven
die een surplus produceerden voor de markt. 5 Ook rond de
vicus van Maastricht hebben diverse villa’s gelegen, waaronder de
villa aan de Pasestraat. 6 De vicus vormde een belangrijke afzetmarkt
voor de agrarische en ambachtelijke producten die door de villa’s
geproduceerd werden. De vicus lag daarnaast op een infrastructureel
knooppunt gevormd door de Maas en diverse grote wegen,
waardoor de producten snel naar andere regio’s vervoerd konden
worden.
Diverse villacomplexen zijn in de tweede helft van de 19e eeuw en
eerste helft van de 20e eeuw onderzocht. De onderzoeksmethode
13