Merovingers in een villa - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

23 De mortelopbouw van type A6 (vnr. 164-XRF5131) is als volgt: 1: wit stuclaagje;
2: roze-rode fi jne mortel, maximaal 6-7 mm dik, met potgruis, kalkpitjes
en stukjes pot/pan; inclusies 1 mm; 3: roze grove mortel, minimaal 3
mm, met potgruis, kalkpitjes en stukjes pot/pan; inclusies 2-3 mm.
24 Vergelijk bijvoorbeeld het stuk lijstwerk met bogen en fl oraal motief erlangs
dat gevonden is in Heerlen op het terrein Kolenburg (Coriovallumstraat hoek
Kruisstraat): Gielen 1966, 17. Het fragment is te zien in de vaste opstelling van
het Thermenmuseum Heerlen.
25 Zie Peters 1969, 52-56 en 1979, 391-396; Peters, Swinkels & Moormann
1978; Eristov & Groetembril 2006; Laken 2008, 229, 230, fi g. 9.18, 9.22 (in
bijlage XIV).
26 Vgl. Laken 2010c, 150 (met voorbeelden en verwijzingen), fi g. 100, 102, 105-
106; Ling 1991, 174.
27 Het is onder andere goed te zien aan diverse schilderingen uit Tongeren (onder
andere Tongeren-Vrijthof decoratie 1, en Tongeren-Hondsstraat decoratie
1). De publicatie van beide vondstcomplexen is in voorbereiding; een eerste
presentatie van de schilderingen van het Vrijthof is verschenen in Laken
2010b, 865-869, Tav. 78.3. Vgl. ook Bogaers 1955, pl. 19 en de beschrijvingen
op pp. 94 (betr. pl. 20-4, 20-5, 20-6), 95, 99, 100, 101-104 (betr. pl. 24-2,
24-5, 24-11a); Peters 1965-1966, 121.
28 Ook hiervoor bestaan veel parallellen in Tongeren, vgl. Laken 2010b, 865. Uit
Nijmegen zijn sokkelonderdelen met porfi erimitaties bekend van een decoratie
uit de legioensvesting, zie Peters 1965-1966, 121, fi g. 4, pl. XIIIA:2.
29 Vgl. Vermeulen-Bekkering 2006, 66; Laken 2010a, 25.
30 Dat is bijvoorbeeld vastgesteld bij een van de wandschilderingen in de villa
van Kerkrade-Holzkuil (Laken 2005, 290) en een van de decoraties opgegraven
aan het Vrijthof in Tongeren (Tongeren-Vrijthof decoratie 17, publicatie
in voorbereiding).
31 L. Megens publiceert met regelmaat over onderzoek naar pigmenten in
Romeinse schilderingen in Nederland: Megens et al. 2007; Megens 2008
(Bijlage XIV deel 1), 1-3; Megens 2010. Een grootschalige studie naar de
technische aspecten van Romeinse wandschilderingen in Duitsland, waaronder
pigmenten, is uitgevoerd door N. Riedl: Riedl 2010 (htt p://www.opusbayern.de/uni-bamberg/volltexte/2010/218/).
Voor pigmentonderzoek van
schilderingfragmenten uit de Romeinse villa van Hoegaarden-Goudberg in
België, zie Cleeren 2001, 108-109.
32 Vnr. 255, XRF-nrs. 5120 (Zn) en 5065 (Pb).
33 Vgl. Guilbert & Park 1986, 799-830.
34 Vgl. Boni & Large 2003.
35 Vgl. Megens 2010, 163-164.
36 Vnr. 255, XRF-nrs. 5120 (Zn) en 159-XRF5065 (Pb).
37 Zie bijvoorbeeld Megens et al. 2007.
38 Vitruvius, De Architectura, VII, 12.
39 Plinius, Naturalis Historia, XXXV, 20, 38.
40 Bearat 1995.
41 Megens 2010, 161-162.
42 Voor een meer genuanceerde benadering van de verschillende soorten decoraties
in Nederland, zie onder meer Van Dierendonck 1994; Laken, De Mol &
De Kind 2010; Laken 2010a, 32-34.
120
43 Simpelveld: Moormann 1984-85, 64 (de daar genoemde vijf fragmenten zijn
in 2009 door middel van een anonieme schenking aangevuld met 38 fragmenten
van dezelfde decoratie: zie Verhart 2009, 16-19, fi g. 1 en 5, die een
kwartslag gedraaid moet worden); Aff erden: Vermeulen-Bekkering 2006,
66-67; Ravensbosch: Moormann & Swinkels 1979; Melenborg: Moormann
1984-85, 53 (drie fragmenten in het RMO); verder ongepubliceerd met uitzondering
van een vermelding in Hupperetz, 1990, 12, afb . 3 (waarin een
fragment van de bovenkant van een wand onterecht gereconstrueerd is als
deel van een sokkeldecoratie); Kessel: Moormann 1984-85, 59; Druten:
Peters, Swinkels & Moormann 1978.
44 Vgl. Megens et al. 2007; Megens 2010.
45 Panhuysen 2008.
46 De Knijff & Altena 2010a; 2010b.
47 htt p://www.yhrd.org/.
48 htt p://www.hprg.com/hapest5/.
49 Hulst & Dijkman 2008, 23 (tabel 1).
50 Mondelinge mededeling Wim Dijkman (gemeente Maastricht).
51 Zie bijvoorbeeld de villa van Kerkrade-Holzkuil (Wiepking 2005, 180-181).
52 Vergelijk Wiepking 2005, 177, tabel 6.1.
53 Vergelijk Brulet 2010a.
54 Zie Willems 2005, 30-32.
55 Zie Willems 2005, 52-53.
56 Mondelinge mededeling Alain Vanderhoeven (Vlaams Instituut voor het
Onroerend Erfgoed).
57 Mondelinge mededeling Fabienne Vilvorder (Centre des Recherches
d’Archéologie nationale, Université catholique de Louvain, Louvain-la-Neuve).
58 Hulst & Dijkman 2008, 12.
59 Zie bijvoorbeeld Brulet 2010b, 415-148.
60 Zie Willems 2005, 90-91.
61 Een opgraving van RAAP Archeologisch Adviesbureau in 2008; met dank aan
Gerard Tichelman voor de mogelijkheid het aardewerk van dit onderzoek te
kunnen scannen.
62 Het zou hier een van de meest zuidelijke vindplaatsen betreff en. Zie ook
Collins, Van Enckevort & Hendriks 2009.
63 Siegmund 1998, 132.
64 Siegmund 1998, 130-131; Müssemeier et al. 2003, 61.
65 Siegmund 1998, 166; Feyeux 2003, 37, Fig. 13, T55.3k; Maul 2002, Band 1,
153-154.
66 Legoux, Périn & Vallet 2004, 21, 50, 55; Peschek 1996, 89, Grab 261, Taf. 65,7.
67 Siegmund 1998, 23-24; Müssemeier et al. 2003, 17.
68 Siegmund 1998, 38-39; Müssemeier et al. 2003, 22.
69 Kars 2011, 258-259.
70 Legoux, Périn & Vallet 2004, 19, 41, 54; Peschek 1996, 46, Grab 299, Taf.
77,10; Matin 1976, 140.
MEROVINGERS IN EEN VILLA