Houtwallen en historische beplanting - Rijksdienst voor het ...
Houtwallen en historische beplanting - Rijksdienst voor het ...
Houtwallen en historische beplanting - Rijksdienst voor het ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
5 <strong>Houtwall<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>historische</strong><br />
<strong>beplanting</strong>: veldervaring<strong>en</strong>,<br />
herstel <strong>en</strong> onderhoud<br />
Bert Maes, Lex Roeleveld <strong>en</strong> Robert Ceel<strong>en</strong><br />
Wall<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in <strong>het</strong> verled<strong>en</strong> vaak beplant met<br />
bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> in de vorm van houtwall<strong>en</strong> of<br />
hegg<strong>en</strong>. Het doel daarvan was om van de wal<br />
e<strong>en</strong> <strong>voor</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> of dier<strong>en</strong> dichte <strong>en</strong> stabiele afscheiding<br />
te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijk nuttige product<strong>en</strong><br />
te verkrijg<strong>en</strong>. Het is goed om ons te realiser<strong>en</strong><br />
dat vrijwel alles van bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> in <strong>het</strong><br />
verled<strong>en</strong> werd b<strong>en</strong>ut in <strong>het</strong> huishoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
bedrijf van de boer, de mol<strong>en</strong>aar of de landgoedeig<strong>en</strong>aar.<br />
Twijg<strong>en</strong>, stamm<strong>en</strong>, bast, schors,<br />
blader<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrucht<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> gebruikt <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut, soms <strong>voor</strong> zeer<br />
speciale toepassing<strong>en</strong>. Daarmee is de nog bestaande<br />
oudere <strong>beplanting</strong> van wall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kostbaar<br />
erfgoed <strong>en</strong> e<strong>en</strong> waardevolle informatiebron<br />
van ons cultuur<strong>historische</strong> landschap.<br />
Onze k<strong>en</strong>nis over de sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> <strong>historische</strong><br />
opbouw van houtwall<strong>en</strong> <strong>en</strong> hegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
historisch gebruik is thans nog ontoereik<strong>en</strong>d om<br />
dit erfgoed op juiste <strong>en</strong> zorgvuldige wijze te herstell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>. In dit hoofdstuk will<strong>en</strong><br />
we niet alle<strong>en</strong> leemt<strong>en</strong> in k<strong>en</strong>nis vaststell<strong>en</strong>,<br />
maar ook handreiking<strong>en</strong> <strong>voor</strong> onderzoek, herstel<br />
<strong>en</strong> onderhoud gev<strong>en</strong>.<br />
5.1 Soort<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> <strong>historische</strong><br />
<strong>beplanting</strong> van houtwall<strong>en</strong><br />
5.1.1 De <strong>historische</strong> <strong>beplanting</strong> van<br />
wall<strong>en</strong><br />
Wall<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> met hun <strong>beplanting</strong> vaak de<br />
oudste elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bos of landschapselem<strong>en</strong>t.<br />
Door hun functie als veekering, invang<br />
van stuifzand, onderdeel van e<strong>en</strong> bevloeiingsweide,<br />
akker of schootsveld, war<strong>en</strong> ze eeuw<strong>en</strong>lang<br />
van groot belang <strong>en</strong> zijn ze lang behoud<strong>en</strong><br />
geblev<strong>en</strong>. En daarmee is de <strong>beplanting</strong> vaak<br />
aanzi<strong>en</strong>lijk ouder <strong>en</strong> auth<strong>en</strong>tieker dan de omgeving.<br />
De aangeplante of spontaan gevestigde<br />
bom<strong>en</strong> op de wal, in de vorm van opgaande bom<strong>en</strong>,<br />
hakhout of spaartelg<strong>en</strong>, verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> waardevol cultuurhistorisch <strong>en</strong> g<strong>en</strong>etisch<br />
erfgoed. Het zijn belangrijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />
de kwekerijgeschied<strong>en</strong>is of van belang als autochtoon<br />
g<strong>en</strong><strong>en</strong>materiaal. Dat laatste speelt<br />
<strong>voor</strong>al in <strong>het</strong> boer<strong>en</strong>land waar plantgoed tot ver<br />
in de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de- <strong>en</strong> zelfs twintigste eeuw uit<br />
de omgeving zelf werd verzameld. Op landgoeder<strong>en</strong><br />
werd meer bedrijfsmatig gewerkt <strong>en</strong> was<br />
m<strong>en</strong> ook uit op nieuwighed<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gebied van<br />
plantgoed. Vooral in <strong>het</strong> west<strong>en</strong> van <strong>het</strong> land,<br />
waar de ontbossing al vroeg <strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>der aan<br />
de orde was, was import van plantgoed meer<br />
algeme<strong>en</strong>. Door de hoge mate van continuïteit<br />
zijn wall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijk refugium van inheemse<br />
struiksoort<strong>en</strong> die zich heel lang spontaan<br />
hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> handhav<strong>en</strong>. Vooral lichtminn<strong>en</strong>de<br />
struiksoort<strong>en</strong> zoals Wilde appel, Wilde peer,<br />
wilde roz<strong>en</strong>, meidoornsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wilde mispel<br />
kom<strong>en</strong> weinig binn<strong>en</strong> bospercel<strong>en</strong> <strong>voor</strong>, maar<br />
wel op de wall<strong>en</strong> in de bosrand<strong>en</strong>.<br />
De waarde van autochtoon g<strong>en</strong><strong>en</strong>materiaal<br />
wordt inmiddels algeme<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> plantso<strong>en</strong><br />
van autochtone herkomst heeft zijn weg in kwekerij<strong>en</strong>,<br />
handel <strong>en</strong> aanplant gevond<strong>en</strong>. In de afgelop<strong>en</strong><br />
20 jaar is e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel van<br />
Nederland geïnv<strong>en</strong>tariseerd op autochtone bom<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> struik<strong>en</strong>. Diverse herkomst<strong>en</strong> zijn verzameld<br />
<strong>voor</strong> de Nationale G<strong>en</strong><strong>en</strong>bank, die door<br />
Staatsbosbeheer wordt beheerd. E<strong>en</strong> aantal herkomst<strong>en</strong><br />
is ook in de “Rass<strong>en</strong>lijst <strong>voor</strong> Bom<strong>en</strong>”<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zodat betrouwbaar gecertificeerd<br />
plantgoed op de markt kan word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Overig<strong>en</strong>s vorm<strong>en</strong> de inheemse boom- <strong>en</strong><br />
struiksoort<strong>en</strong> nog steeds e<strong>en</strong> kwetsbare groep<br />
van onze wilde flora: nog ge<strong>en</strong> 5% van onze<br />
landschapselem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bevat nog autochtone bom<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeker de helft van de ca. 100<br />
houtige soort<strong>en</strong> is zeldzaam geword<strong>en</strong> of wordt<br />
bedreigd (Maes, red. 2007). Met <strong>het</strong> cultuur<strong>historische</strong><br />
erfgoed van bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> is <strong>het</strong>,<br />
<strong>voor</strong> wat betreft <strong>het</strong> niet-autochtone plantgoed,<br />
niet veel beter gesteld. De aandacht daar<strong>voor</strong> is<br />
wel groei<strong>en</strong>d. Zo heeft <strong>het</strong> Nationale Lind<strong>en</strong>arboretum<br />
te Winterswijk e<strong>en</strong> aantal <strong>historische</strong><br />
variëteit<strong>en</strong> van de Hollandse linde (Tilia x europaea)<br />
uit de zesti<strong>en</strong>de tot achtti<strong>en</strong>de eeuw in<br />
haar collectie opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Maes 2011; mededeling<br />
Van d<strong>en</strong> Brandhof, 2011).<br />
5.1.2 Historisch gebruik van houtwall<strong>en</strong><br />
Veel wall<strong>en</strong> die we nu zi<strong>en</strong> zijn beplant met hakhout,<br />
vaak uitgegroeid hakhout of spaartelg<strong>en</strong>.<br />
Afb. 5.1 <strong>Houtwall<strong>en</strong></strong> langs de Leuv<strong>en</strong>se Beek op de Veluwe met uitgegroeid hakhout van Beuk, Es <strong>en</strong> de zeldzame<br />
Fladderiep. Soort<strong>en</strong> die vroeger e<strong>en</strong> veelvoudig gebruik <strong>en</strong> nut hadd<strong>en</strong>. Hier is beheer thans nauwelijks aan de orde.<br />
85<br />
—
Change language