een toekomst voor watertorens - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
een toekomst voor watertorens - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een toekomst voor watertorens - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Tot in de twintigste eeuw was leidingwater in de woningen niet vanzelfsprekend. Sint-Oedenrode, dorpspomp. 16 | Nederland, het ‘systeem Dumas’, waarbij kleine betonnen elementen ter plekke werden vervaardigd zonder bekisting. De watertorens in Oudewater en Nieuwegein werden op die manier gebouwd. De watertoren in Oudewater is echter afgebroken, waardoor die in Nieuwegein als enige is overgebleven in zijn soort. De watertoren van Paleis Soestdijk geldt als een van de oudste van ons land. Deze werd gebouwd in 1680 naar ontwerp van Willem Meesters, ingenieur van stadhouder Willem III. Bovenop de watertoren stond een windmolen. De draaiende molenwieken pompten water uit de ondergrond naar het reservoir onder het dak van de watertoren. Zo ontstond genoeg druk voor twee fonteinen in de Paleistuin. Bij windstilte dreef een paard het pomprad aan. De zeldzaamheidswaarde van deze watertoren betreft onder andere de ouderdom, de bouw- en ontwikkelingsgeschiedenis, de toegepaste technieken en de verbondenheid met het Koningshuis. Watertoren in aanbouw. Zichtbaar is het betonskelet, omgeven door steigerwerk, nog voordat de toren zijn karakteristieke sigaarvorm zou krijgen. Oisterwijk, Nicolaas van Eschstraat. een korte historie Watertorens werden primair gebouwd om een continue aanvoer van schoon drinkwater te waarborgen en het waterleidingsysteem van voldoende druk te voorzien. Ze kwamen te staan op plekken waar ze zo optimaal mogelijk (grond)water konden verzamelen en distribueren. Soms was een natuurlijke terreinhoogte bepalend voor de hoogte van de toren, soms ging het vooral om de centrale ligging in het distributienet. De torens werden niet speciaal door stedenbouwkundigen neergezet als markeringspunt maar hadden door hun hoogte en ligging wel een identificerende en karakteriserende werking. Het gebruik van een hoger geplaatst waterreservoir bestaat al honderden jaren en toch is de watertoren nog niet zo heel lang zichtbaar in het Nederlandse landschap. Dankzij de snelle technische ontwikkelingen tijdens de Industriële Revolutie in Engeland werd het steeds beter mogelijk om grote hoeveelheden water op te pompen en over grote afstand te transporteren door gietijzeren buizen. In de eerste periode vanaf 1836 tot 1854 waren de torens vooral bestemd voor de aanvoer van water voor stoomlocomotieven en stonden ze vaak pal naast stations. Verder werden watertorens gebruikt in de opkomende industrie voor het productieproces en de brandbestrijding en later ook in de tuinbouw. Drinkwatertorens zijn vooral belangrijk geweest voor de gezondheid en levensduur van de Nederlandse bevolking. Eeuwenlang maakten mensen voor hun drink- en huishoudelijk water gebruik van stadspompen en regenbakken of haalden het rechtstreeks uit sloot, plas of rivier. De waterkwaliteit wisselde sterk. Tot in de tweede helft van de negentiende eeuw heersten er dan ook veel epidemieën in Nederland. In 1848 constateerde de Britse arts John Snow een verband tussen cholera en besmet drinkwater. In Nederland werden vanaf 1854 de
Schematisch overzicht van een inmiddels historische drinkwaterinstallatie, waarvan de watertoren een onderdeel vormt. Van links naar rechts wordt grondwater opgepompt, gezuiverd, opgeslagen, gedistribueerd en onder druk gebracht. Behalve uit grondwater kan drinkwater worden bereid uit oppervlaktewater. eerste watertorens gebouwd om woonhuizen in grote steden van schoon drinkwater te voorzien. Na 1900 werd ook het platteland aangesloten op het waterleidingnetwerk. Door de bouw van de watertorens en de distributie van schoon drinkwater nam het aantal cholera-epidemieën af – een grote winst voor de volksgezondheid. Ingenieus systeem Watertorens speelden decennialang een sleutelrol bij de distributie van water. Ze maken gebruik van de waterdruk die wordt veroorzaakt door de hoogte van een waterkolom. Hierdoor kan druk worden gezet op een leidingnet dat het water naar verder gelegen tappunten brengt. Het water wordt door de standpijp in het waterreservoir van de watertoren gepompt. De standpijp heeft een dubbele functie; hij zorgt voor de aanvoer van het water naar het reservoir en voor de afvoer naar het waterleidingnet. De pijp is dus aangesloten op het reservoir en het waterleidingnet. Wanneer de pomp meer water aanvoert dan nodig is, wordt in het waterreservoir bovenin de toren een buffer gevormd voor piekbelasting. Het waterreservoir is de essentie van de watertoren. Het hoogteverschil tussen de waterspiegel in het reservoir en de hoogte waarop het leidingnet is gelegen, zijn bepalend voor de hoogte van de druk op dat punt. Door de weerstand van het leidingnet neemt die druk af. Hoe uitgebreider en langer het waterleidingnet is, des te hoger moet het reservoir (de waterkolom) zijn om alle aangesloten huishoudens te kunnen bereiken en voldoende waterdruk te geven. In de steden zijn de waterreservoirs vaak groter dan in het buitengebied, omdat er meer huishoudens op zijn aangesloten en omdat door hoger verbruik een grotere buffer nodig is. Aan de hoogte van de toren zou de omvang van het distributiegebied af te lezen kunnen zijn. Er zijn ook watertorens ontworpen met meer dan één reservoir (zoals in Oostburg, Venlo en Aalsmeer). Sommige bevatten meer reservoirs op verschillende hoogten om één of meer netwerken van verschillende waterdruk te voorzien. Andere torens hebben meer dan één reservoir om tijdens het schoonmaken of uitvallen van een van de reservoirs altijd water te kunnen verspreiden. Later legde men naast de toren extra reinwaterkelders aan, die de watertoren snel van water konden voorzien bij een piekafname. Een ander kenmerkend onderdeel van een watertoren is de lekvloer. Door het verschil in temperatuur tussen watertoren en reservoir vormt zich aan de buitenkant van het reservoir condens. Deze wordt opgevangen door de lekvloer onder het reservoir. Vanaf de lekvloer is het reservoir te bereiken voor reiniging of ander onderhoud. 1 De monumentale waarden van watertorens en watertorenterreinen | 17
- Page 1 and 2: een toekomst voor watertorens Handr
- Page 3 and 4: inhoud WOORD VOORAF 7 InleIDIng 9 1
- Page 5 and 6: | 5
- Page 7 and 8: woord vooraf Watertorens zijn boods
- Page 9 and 10: inleiding Watertorens werden voorna
- Page 11 and 12: 1 de monumentale waarden van watert
- Page 13 and 14: Watertoren op vierkante grondslag m
- Page 15: gaafheid en herkenbaarheid De verti
- Page 19 and 20: 1 De monumentale waarden van watert
- Page 22 and 23: De rol van de Rijksdienst voor het
- Page 24 and 25: 24 | gen liggen dan over de hoofdbe
- Page 26 and 27: De rol van de Rijksdienst voor het
- Page 28 and 29: De Poldertoren, naar een ontwerp va
- Page 30 and 31: 32 | historisch materiaal en houdt
- Page 33 and 34: Linkerpagina: De originele gietijze
- Page 35 and 36: 4 uitgangspunten voor een goed plan
- Page 37 and 38: nige zaal omgevormde waterreservoir
- Page 39 and 40: Onder het waterreservoir is een bet
- Page 41: Een oplossing kan zijn de lift of t
- Page 44 and 45: 44 | 4. waardevolle accumulatie van
- Page 46 and 47: 46 | lengte vergunningprocedure De
- Page 48 and 49: 48 | bijlage 2b: wet- en regelgevin
- Page 50 and 51: 50 | Bij bestanddelen door onderlin
- Page 52 and 53: 52 | bijlage 4: nuttige adressen Ad
- Page 54 and 55: 54 | bijlage 5: verklarende woorden
- Page 56: colofon De inhoud van deze brochure
Schematisch overzicht van <strong>een</strong> inmiddels historische drinkwaterinstallatie, waarvan de watertoren <strong>een</strong> onderdeel vormt. Van links naar rechts wordt grondwater opgepompt,<br />
gezuiverd, opgeslagen, gedistribueerd en onder druk gebracht. Behalve uit grondwater kan drinkwater worden bereid uit oppervlaktewater.<br />
eerste <strong>watertorens</strong> gebouwd om woonhuizen in grote steden van<br />
schoon drinkwater te <strong>voor</strong>zien. Na 1900 werd ook <strong>het</strong> platteland<br />
aangesloten op <strong>het</strong> waterleidingnetwerk. Door de bouw van de<br />
<strong>watertorens</strong> en de distributie van schoon drinkwater nam <strong>het</strong> aantal<br />
cholera-epidemieën af – <strong>een</strong> grote winst <strong>voor</strong> de volksgezondheid.<br />
Ingenieus systeem<br />
Watertorens speelden decennialang <strong>een</strong> sleutelrol bij de distributie<br />
van water. Ze maken gebruik van de waterdruk die wordt veroorzaakt<br />
door de hoogte van <strong>een</strong> waterkolom. Hierdoor kan druk worden<br />
gezet op <strong>een</strong> leidingnet dat <strong>het</strong> water naar verder gelegen tappunten<br />
brengt. Het water wordt door de standpijp in <strong>het</strong> waterreservoir van<br />
de watertoren gepompt. De standpijp heeft <strong>een</strong> dubbele functie; hij<br />
zorgt <strong>voor</strong> de aanvoer van <strong>het</strong> water naar <strong>het</strong> reservoir en <strong>voor</strong> de<br />
afvoer naar <strong>het</strong> waterleidingnet. De pijp is dus aangesloten op <strong>het</strong><br />
reservoir en <strong>het</strong> waterleidingnet. Wanneer de pomp meer water aanvoert<br />
dan nodig is, wordt in <strong>het</strong> waterreservoir bovenin de toren <strong>een</strong><br />
buffer gevormd <strong>voor</strong> piekbelasting. Het waterreservoir is de essentie<br />
van de watertoren. Het hoogteverschil tussen de waterspiegel in <strong>het</strong><br />
reservoir en de hoogte waarop <strong>het</strong> leidingnet is gelegen, zijn bepalend<br />
<strong>voor</strong> de hoogte van de druk op dat punt. Door de weerstand van <strong>het</strong><br />
leidingnet neemt die druk af. Hoe uitgebreider en langer <strong>het</strong> waterleidingnet<br />
is, des te hoger moet <strong>het</strong> reservoir (de waterkolom) zijn<br />
om alle aangesloten huishoudens te kunnen bereiken en voldoende<br />
waterdruk te geven. In de steden zijn de waterreservoirs vaak groter<br />
dan in <strong>het</strong> buitengebied, omdat er meer huishoudens op zijn aangesloten<br />
en omdat door hoger verbruik <strong>een</strong> grotere buffer nodig is. Aan<br />
de hoogte van de toren zou de omvang van <strong>het</strong> distributiegebied af te<br />
lezen kunnen zijn.<br />
Er zijn ook <strong>watertorens</strong> ontworpen met meer dan één reservoir (zoals<br />
in Oostburg, Venlo en Aalsmeer). Sommige bevatten meer reservoirs<br />
op verschillende hoogten om één of meer netwerken van verschillende<br />
waterdruk te <strong>voor</strong>zien. Andere torens hebben meer dan één<br />
reservoir om tijdens <strong>het</strong> schoonmaken of uitvallen van <strong>een</strong> van de<br />
reservoirs altijd water te kunnen verspreiden.<br />
Later legde men naast de toren extra reinwaterkelders aan, die de<br />
watertoren snel van water konden <strong>voor</strong>zien bij <strong>een</strong> piekafname.<br />
Een ander kenmerkend onderdeel van <strong>een</strong> watertoren is de lekvloer.<br />
Door <strong>het</strong> verschil in temperatuur tussen watertoren en reservoir<br />
vormt zich aan de buitenkant van <strong>het</strong> reservoir condens. Deze wordt<br />
opgevangen door de lekvloer onder <strong>het</strong> reservoir. Vanaf de lekvloer is<br />
<strong>het</strong> reservoir te bereiken <strong>voor</strong> reiniging of ander onderhoud.<br />
1 De monumentale waarden van <strong>watertorens</strong> en watertorenterreinen | 17
Change language