een toekomst voor watertorens - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Tot in de twintigste eeuw was leidingwater in de woningen niet vanzelfsprekend. Sint-Oedenrode,
dorpspomp.
16 |
Nederland, het ‘systeem Dumas’, waarbij kleine betonnen
elementen ter plekke werden vervaardigd zonder bekisting.
De watertorens in Oudewater en Nieuwegein werden op
die manier gebouwd. De watertoren in Oudewater is echter
afgebroken, waardoor die in Nieuwegein als enige is overgebleven
in zijn soort.
De watertoren van Paleis Soestdijk geldt als een van de oudste
van ons land. Deze werd gebouwd in 1680 naar ontwerp
van Willem Meesters, ingenieur van stadhouder Willem III.
Bovenop de watertoren stond een windmolen.
De draaiende molenwieken pompten water uit de ondergrond
naar het reservoir onder het dak van de watertoren.
Zo ontstond genoeg druk voor twee fonteinen in de
Paleistuin. Bij windstilte dreef een paard het pomprad aan.
De zeldzaamheidswaarde van deze watertoren betreft onder
andere de ouderdom, de bouw- en ontwikkelingsgeschiedenis,
de toegepaste technieken en de verbondenheid met het
Koningshuis.
Watertoren in aanbouw. Zichtbaar is het betonskelet, omgeven door steigerwerk,
nog voordat de toren zijn karakteristieke sigaarvorm zou krijgen.
Oisterwijk, Nicolaas van Eschstraat.
een korte historie
Watertorens werden primair gebouwd om een continue aanvoer
van schoon drinkwater te waarborgen en het waterleidingsysteem
van voldoende druk te voorzien. Ze kwamen te staan op plekken
waar ze zo optimaal mogelijk (grond)water konden verzamelen en
distribueren. Soms was een natuurlijke terreinhoogte bepalend voor
de hoogte van de toren, soms ging het vooral om de centrale ligging
in het distributienet. De torens werden niet speciaal door stedenbouwkundigen
neergezet als markeringspunt maar hadden door
hun hoogte en ligging wel een identificerende en karakteriserende
werking. Het gebruik van een hoger geplaatst waterreservoir bestaat
al honderden jaren en toch is de watertoren nog niet zo heel lang
zichtbaar in het Nederlandse landschap. Dankzij de snelle technische
ontwikkelingen tijdens de Industriële Revolutie in Engeland werd het
steeds beter mogelijk om grote hoeveelheden water op te pompen en
over grote afstand te transporteren door gietijzeren buizen.
In de eerste periode vanaf 1836 tot 1854 waren de torens vooral
bestemd voor de aanvoer van water voor stoomlocomotieven en
stonden ze vaak pal naast stations. Verder werden watertorens
gebruikt in de opkomende industrie voor het productieproces en de
brandbestrijding en later ook in de tuinbouw.
Drinkwatertorens zijn vooral belangrijk geweest voor de gezondheid
en levensduur van de Nederlandse bevolking. Eeuwenlang maakten
mensen voor hun drink- en huishoudelijk water gebruik van stadspompen
en regenbakken of haalden het rechtstreeks uit sloot, plas of
rivier. De waterkwaliteit wisselde sterk. Tot in de tweede helft van de
negentiende eeuw heersten er dan ook veel epidemieën in Nederland.
In 1848 constateerde de Britse arts John Snow een verband tussen
cholera en besmet drinkwater. In Nederland werden vanaf 1854 de