NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 in het kort
NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 in het kort
NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 in het kort
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>NDF</strong> <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong><br />
<strong>voor</strong> <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 1 <strong>en</strong> 2<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>kort</strong><br />
E<strong>in</strong>d 2010 is e<strong>en</strong> herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g versch<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />
de <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong> bij <strong>diabetes</strong> van de<br />
Nederlandse Diabetes Federatie (<strong>NDF</strong>). De<br />
nieuwe <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong> is, net als de vorige<br />
uitgave, evid<strong>en</strong>ce based <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> uitge-<br />
breid met e<strong>en</strong> heel aantal onderwerp<strong>en</strong>. Om<br />
de <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong> praktisch bruikbaar te<br />
mak<strong>en</strong> <strong>voor</strong> alle professionals <strong>in</strong> de <strong>diabetes</strong>-<br />
zorg, heeft de <strong>NDF</strong> sam<strong>en</strong> met sticht<strong>in</strong>g<br />
Diabetes and Nutrition Organization (DNO)<br />
<strong>en</strong> de Nederlandse Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Diëtist<strong>en</strong><br />
(NVD) deze sam<strong>en</strong>vatt<strong>in</strong>gskaart sam<strong>en</strong>ge-<br />
steld. Deze kaart geeft <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>kort</strong> de aanbeve-<br />
l<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de richtlijn weer. Download ook de<br />
complete <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong> bij <strong>diabetes</strong> op<br />
www.<strong>diabetes</strong>federatie.nl/zorg/richtlijn<strong>en</strong>.html
Prev<strong>en</strong>tie van <strong>diabetes</strong> mellitus <strong>type</strong> 2<br />
1. Behandel<strong>in</strong>g overgewicht ter prev<strong>en</strong>tie van <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Interv<strong>en</strong>tie Aanbevel<strong>in</strong>g<br />
Gecomb<strong>in</strong>eerde<br />
leefstijl <strong>in</strong>terv<strong>en</strong>tie<br />
• Gecomb<strong>in</strong>eerde leefstijl <strong>in</strong>terv<strong>en</strong>tie bestaande uit:<br />
- Individueel sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong>ergiebeperkt dieet met aandacht <strong>voor</strong> verbeter<strong>in</strong>g eetgedrag op langere termijn<br />
(> 1 jaar)<br />
- Verhog<strong>en</strong> van lichamelijke activiteit<br />
- Ev<strong>en</strong>tueel toevoeg<strong>in</strong>g van psychologische <strong>in</strong>terv<strong>en</strong>ties<br />
• Strev<strong>en</strong> naar gewichtsreductie van 5-15%<br />
• Leidt tot e<strong>en</strong> risicoverm<strong>in</strong>der<strong>in</strong>g op <strong>het</strong> ontstaan van <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 van 29% tot 67%<br />
• Meer <strong>in</strong>fo: CBO richtlijn behandel<strong>in</strong>g obesitas (2008)<br />
2. Voed<strong>in</strong>gsstoff<strong>en</strong>/middel<strong>en</strong> ter prev<strong>en</strong>tie van <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Voed<strong>in</strong>gsstof Aanbevel<strong>in</strong>g Praktisch<br />
Alcohol • Matige <strong>in</strong>name van alcohol verm<strong>in</strong>dert mogelijk de<br />
kans op <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Vrouw<strong>en</strong>: ≤ 1 glas alcohol per dag<br />
Mann<strong>en</strong>: ≤ 2 glaz<strong>en</strong> alcohol per dag<br />
• Overmatig alcoholgebruik verhoogt <strong>het</strong> risico op<br />
<strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 (> 5 glaz<strong>en</strong> per dag)<br />
Koffie • Matige tot hoge koffieconsumptie (≥ 4 kopp<strong>en</strong> per<br />
dag) verkle<strong>in</strong>t mogelijk de kans op <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Suikerhoud<strong>en</strong>de<br />
drank<strong>en</strong><br />
Volkor<strong>en</strong><br />
graanproduct<strong>en</strong><br />
• Hoge consumptie van suikerhoud<strong>en</strong>de drank<strong>en</strong>,<br />
<strong>in</strong>clusief vrucht<strong>en</strong>sapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> melk/yoghurtdrank<strong>en</strong><br />
met suiker (≥ 2 glaz<strong>en</strong> per dag), verhoogt mogelijk<br />
de kans op <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 <strong>en</strong> overgewicht<br />
• Hoge consumptie van volkor<strong>en</strong> graanproduct<strong>en</strong><br />
verkle<strong>in</strong>t mogelijk de kans op <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Vitam<strong>in</strong>e D • Vitam<strong>in</strong>e D deficiëntie verhoogt mogelijk de kans op<br />
<strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2<br />
Wanneer verwijs je iemand met <strong>diabetes</strong> door naar de diëtist?<br />
• Direct na <strong>het</strong> stell<strong>en</strong> van de diagnose<br />
• Bij overgewicht, ondergewicht, ongew<strong>en</strong>ste<br />
gewichtsto<strong>en</strong>ame of gewichtsverlies<br />
• Bij verander<strong>in</strong>g van de bloedglucoseverlag<strong>en</strong>de<br />
medicatie (tablett<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of <strong>in</strong>sul<strong>in</strong>e)<br />
• Bij niet-optimaal effect van zelfcontrole <strong>en</strong>/of niet<br />
optimale <strong>diabetes</strong>regulatie<br />
• Bij verander<strong>in</strong>g van leef- of werkomstandighed<strong>en</strong><br />
Behandel<strong>in</strong>g van <strong>diabetes</strong> mellitus <strong>type</strong> 1 <strong>en</strong> 2<br />
Matige alcoholconsumptie hoeft niet afgerad<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, let<br />
wel op <strong>het</strong> verslav<strong>en</strong>de effect <strong>en</strong> <strong>het</strong> bloedglucose verlag<strong>en</strong>de<br />
effect van alcohol. Het aantal glaz<strong>en</strong> dat gedronk<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>t niet te word<strong>en</strong> ‘opgespaard’<br />
Het dr<strong>in</strong>k<strong>en</strong> van koffie hoeft niet afgerad<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
Suikerhoud<strong>en</strong>de drank<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet onbeperkt gedronk<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Vrucht<strong>en</strong>sapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> zuiveldrank<strong>en</strong> met <strong>het</strong> opschrift<br />
‘ongezoet’ bevatt<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>goed suikers <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet onbeperkt<br />
gedronk<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
Streef naar e<strong>en</strong> goede k<strong>en</strong>nis van voed<strong>in</strong>gsvezels <strong>in</strong> product<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
stimuleer gebruik van volkor<strong>en</strong> graanproduct<strong>en</strong>, zoals volkor<strong>en</strong><br />
brood.<br />
Zie www.voed<strong>in</strong>gsc<strong>en</strong>trum.nl <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> vezel-tabel<br />
Voorkom vitam<strong>in</strong>e D te<strong>kort</strong>. E<strong>en</strong> gezonde voed<strong>in</strong>g is voldo<strong>en</strong>de<br />
<strong>voor</strong> de b<strong>en</strong>odigde <strong>in</strong>name bij vrouw<strong>en</strong> van 4-50 jaar <strong>en</strong> mann<strong>en</strong><br />
tot 70 jaar met e<strong>en</strong> lichte huidskleur die m<strong>in</strong>imaal 15 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong><br />
per dag buit<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Andere groep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> extra vitam<strong>in</strong>e D<br />
uit supplem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> nodig. Meer <strong>in</strong>fo: www.voed<strong>in</strong>gsc<strong>en</strong>trum.nl<br />
• Bij (mogelijke) eetproblematiek<br />
• Bij maag-darm problematiek (bij<strong>voor</strong>beeld door<br />
gastroparese)<br />
• Bij complicaties, waarbij aanpass<strong>in</strong>g van de voed<strong>in</strong>g<br />
z<strong>in</strong>vol is (bij<strong>voor</strong>beeld bij nier<strong>in</strong>sufficiëntie)<br />
• Bij zwangerschapsw<strong>en</strong>s of zwangerschap<br />
• Bij andere specifieke vrag<strong>en</strong> of problem<strong>en</strong> met<br />
betrekk<strong>in</strong>g tot de voed<strong>in</strong>g<br />
De voed<strong>in</strong>gsadviez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 1 <strong>en</strong> <strong>type</strong> 2 zijn beide gebaseerd op de Richtlijn<strong>en</strong> Goede Voed<strong>in</strong>g<br />
(gezondheidsraad 2006). Bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> ligt de nadruk op de afstemm<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> <strong>het</strong> voed<strong>in</strong>gspatroon,<br />
de koolhydraatverdel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>in</strong>sul<strong>in</strong>ewerk<strong>in</strong>gsprofiel, om e<strong>en</strong> optimale <strong>diabetes</strong> regulatie na te strev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee<br />
complicaties te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> of uit te stell<strong>en</strong>. Bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>, waarvan 80% overgewicht heeft, ligt de nadruk<br />
<strong>voor</strong>namelijk op <strong>het</strong> bereik<strong>en</strong>/behoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gezond gewicht, voldo<strong>en</strong>de lichaamsbeweg<strong>in</strong>g <strong>en</strong> <strong>het</strong> reducer<strong>en</strong><br />
van <strong>het</strong> risico op cardiovasculaire complicaties.
1. Voed<strong>in</strong>g bij reeds bestaande <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 1 <strong>en</strong> 2<br />
Voed<strong>in</strong>gsstof Aanbevel<strong>in</strong>g Praktisch<br />
Koolhydrat<strong>en</strong> Koolhydrat<strong>en</strong><br />
totaal<br />
• 40-70 <strong>en</strong>ergie% Kies <strong>voor</strong>al koolhydrat<strong>en</strong> uit gro<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, fruit, (volkor<strong>en</strong>)<br />
gran<strong>en</strong>, peulvrucht<strong>en</strong> <strong>en</strong> (magere) melkproduct<strong>en</strong><br />
Suiker • Ge<strong>en</strong> beperk<strong>in</strong>g, mits <strong>in</strong>gepast <strong>in</strong> e<strong>en</strong> gezond voed<strong>in</strong>gspatroon,<br />
behalve <strong>in</strong>di<strong>en</strong> er sprake is van overgewicht<br />
Zoetstoff<strong>en</strong> • Int<strong>en</strong>sieve zoetstoff<strong>en</strong> (zoals aspartaam, cyclamaat,<br />
acesulfaam-K) lever<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> niet<br />
bloedglucose verhog<strong>en</strong>d<br />
Fructose • Geeft mogelijk e<strong>en</strong> lagere postpran-diale glucose<br />
respons dan suiker<br />
• Hoge <strong>in</strong>name (≥ 60-100 gram per dag) kan <strong>het</strong><br />
triglycerid<strong>en</strong>gehalte <strong>in</strong> <strong>het</strong> bloed verhog<strong>en</strong><br />
Glykemische<br />
<strong>in</strong>dex (GI)<br />
• Gebruik van voed<strong>in</strong>g met e<strong>en</strong> lage Glykemische Index<br />
(GI) kan e<strong>en</strong> positief effect hebb<strong>en</strong> op <strong>diabetes</strong>regulatie<br />
<strong>en</strong> lipid<strong>en</strong>profiel bij <strong>type</strong> 1 <strong>en</strong> 2, mits <strong>in</strong>gepast <strong>in</strong> e<strong>en</strong><br />
gezond voed<strong>in</strong>gspatroon<br />
Vett<strong>en</strong> Vett<strong>en</strong> totaal • 20-40 <strong>en</strong>ergie% bij gezond gewicht, maximaal 30-35<br />
<strong>en</strong>ergie% bij overgewicht<br />
Verzadigd vet • Beperk<strong>en</strong> tot
2. Lichamelijke activiteit bij <strong>diabetes</strong> (Nederlandse Norm Gezond Beweg<strong>en</strong>)<br />
Hoeveel? Hoe vaak?<br />
Volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> 30 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong> matige <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g M<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s 5 dag<strong>en</strong> per week<br />
K<strong>in</strong>der<strong>en</strong> + volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met<br />
overgewicht/obesitas<br />
3. Behandel<strong>in</strong>g van overgewicht bij <strong>diabetes</strong><br />
60 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong> matige <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g Iedere dag<br />
Strev<strong>en</strong> naar gewichtsreductie van 5-15% <strong>en</strong>/of reductie middelomvang van 10%<br />
Dieet<strong>in</strong>terv<strong>en</strong>tie Uitleg <strong>en</strong> effect<br />
Lange termijn Gecomb<strong>in</strong>eerde leefstijl <strong>in</strong>terv<strong>en</strong>tie • Individueel sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong>ergiebeperkt dieet met aandacht <strong>voor</strong><br />
verbeter<strong>in</strong>g eetgedrag op langere termijn (> 1 jaar)<br />
• Verhog<strong>en</strong> van lichamelijke activiteit (60 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong> per dag)<br />
• Ev<strong>en</strong>tueel toevoeg<strong>in</strong>g van psychologische <strong>in</strong>terv<strong>en</strong>ties<br />
• Leidt tot gewichtsverlies, verbetert de glucoseregulatie <strong>en</strong> reduceert<br />
cardiovasculaire risicofactor<strong>en</strong><br />
Beweg<strong>in</strong>g • Dieet gecomb<strong>in</strong>eerd met verhoogde lichaamsbeweg<strong>in</strong>g leidt tot<br />
groter gewichtsverlies <strong>en</strong> verlag<strong>in</strong>g HbA1c<br />
Korte termijn Laag-koolhydraat/hoog-eiwit dieet • 20-60 gram koolhydrat<strong>en</strong> per dag<br />
• 1,0-1,2 gram eiwit/kg lichaamsgewicht per dag<br />
• Op <strong>kort</strong>e termijn meer gewichtsverlies dan <strong>en</strong>ergiebeperkt dieet, verschil<br />
na 1 jaar grot<strong>en</strong>deels verdw<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
• Bij obese m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zonder <strong>diabetes</strong>: verhog<strong>in</strong>g totaal cholesterol, LDLcholesterol<br />
<strong>en</strong> wellicht vrije vetzur<strong>en</strong><br />
• Bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gestoorde nierfunctie wordt dit dieet afgerad<strong>en</strong><br />
• Int<strong>en</strong>sieve medische <strong>en</strong> voed<strong>in</strong>gsbegeleid<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tijdige aanpass<strong>in</strong>g van<br />
<strong>diabetes</strong>medicatie<br />
Laag-vet dieet • Reductie vet<strong>in</strong>name zonder opgelegde caloriebeperk<strong>in</strong>g<br />
• Ge<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d t.a.v. gewicht<br />
• Verhoogt de nuchter <strong>in</strong>sul<strong>in</strong>ewaarde <strong>en</strong> triglyceridewaarde, verlaagd<br />
HDL-cholesterol<br />
(Very) Low Calorie Diets • Low Calorie Diet: 1000 kcal/dag<br />
• Very Low Calorie Diet: 500 kcal/dag (maaltijdvervangers)<br />
• M<strong>in</strong>imaal 50 gram eiwit per dag<br />
• Vitam<strong>in</strong>es/m<strong>in</strong>eral<strong>en</strong>/spor<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Richtlijn<strong>en</strong> Goede<br />
Voed<strong>in</strong>g<br />
• Leidt tot snel gewichtsverlies, verbeter<strong>in</strong>g van glykemische regulatie <strong>en</strong><br />
reductie cardiovasculaire risicofactor<strong>en</strong><br />
• Resultat<strong>en</strong> lange termijn kle<strong>in</strong>, niet langer dan 1 jaar gebruik<strong>en</strong><br />
• Kan overwog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij BMI>30, 1 of meerdere comorbiditeit<strong>en</strong> <strong>en</strong>/<br />
of slechte glykemische regulatie<br />
• Int<strong>en</strong>sieve medische <strong>en</strong> voed<strong>in</strong>gsbegeleid<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tijdige aanpass<strong>in</strong>g van<br />
<strong>diabetes</strong>medicatie<br />
Uitzonder<strong>in</strong>g<strong>en</strong> Gewichtsreducer<strong>en</strong>de medicatie • Kan <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie met aangepaste leefstijl leid<strong>en</strong> tot 5-10%<br />
gewichtsverlies<br />
• Ge<strong>en</strong> lange termijn effect<strong>en</strong><br />
Bariatrische chirurgie • Maagband, gastric sleeve, gastric bypass, duod<strong>en</strong>al switch<br />
• Restrictief door maagverkle<strong>in</strong><strong>in</strong>g <strong>en</strong> malabsorptie<br />
• Gastric bypass <strong>en</strong> duod<strong>en</strong>al switch: verhoogde <strong>in</strong>sul<strong>in</strong>esecretie <strong>en</strong><br />
gevoeligheid los van gewichtsverlies<br />
• Fors gewichtsverlies, 86,6% verbeter<strong>in</strong>g glykemische regulatie of geheel<br />
verdwijn<strong>en</strong> <strong>diabetes</strong><br />
• Bij <strong>diabetes</strong> <strong>en</strong> BMI >35<br />
Wat v<strong>in</strong>dt u nog meer <strong>in</strong> de <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong> bij <strong>diabetes</strong>?<br />
• Diabetes <strong>en</strong> voed<strong>in</strong>g bij niet-westerse allochton<strong>en</strong><br />
• Diabetes <strong>en</strong> voed<strong>in</strong>g bij k<strong>in</strong>der<strong>en</strong><br />
• Situaties die extra aandacht vrag<strong>en</strong>, zoals hypoglykemie,<br />
zwangerschap, dr<strong>in</strong>k- <strong>en</strong> sondevoed<strong>in</strong>g, eetstoorniss<strong>en</strong><br />
Zie <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> handig schema van alle huidige<br />
<strong>diabetes</strong>medicatie <strong>en</strong> <strong>in</strong>sul<strong>in</strong>e, hun werk<strong>in</strong>gsmechanism<strong>en</strong>,<br />
bijwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de relatie met<br />
voed<strong>in</strong>g: bijlage IX van de <strong>Voed<strong>in</strong>gsrichtlijn</strong>!<br />
Deze sam<strong>en</strong>vatt<strong>in</strong>gskaart is e<strong>en</strong> uitgave van de Nederlandse Diabetes Federatie, <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g met sticht<strong>in</strong>g Diabetes and Nutrition<br />
Organization <strong>en</strong> de Nederlandse Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Diëtist<strong>en</strong>, mogelijk gemaakt door <strong>het</strong> FrieslandCamp<strong>in</strong>a Intsituut.
Change language