Archeologisch onderzoek deel 2 - Gemeente Brummen

Tegelijkertijd zette de Rijn grote hoeveelheden zand en grind af. 7
De rivier
had een zeer brede stroomgordel, die werd gekenmerkt door een grillig
patroon van zich splitsende en weer samenkomende geulen (verwilderd of
vlechtend rivierpatroon). In de loop van het Weichselien werd de Rijntak door
de Betuwe steeds belangrijker. 8
Dit ging ten koste van de IJsseldal-tak, die
steeds minder water te verwerken kreeg. Tot in het Midden Pleniglaciaal (circa
40.000 jaar geleden) was namelijk een Rijntak in het IJsseldal actief. 9
De zandige
beddingafzettingen van deze laatste Rijntak zijn onderdeel van de Formatie van
Kreftenheye. 10
De westelijke begrenzing van het IJsseldal viel samen met de oostgrens van het
grootste stuwwalcomplex van Nederland. Tijdens het Laat Pleistoceen werd de
voet van dit stuwwalcomplex van de oostelijke Veluwe gemarkeerd door het
voorkomen van waaiers van afgespoeld stuwwalmateriaal. 11
Tot het verlaten van
het IJsseldal werd de stuwwalvoet ter plaatse door de oude Rijntak ondergraven.
De afspoelingswaaiers in de huidige vorm ontstonden na het verlaten raken van
de Rijnloop door het IJsseldal (rond 40.000 jaar BP). In afwezigheid van deze
Rijntak konden de waaiers zich maximaal uitbreiden. De waaierafzettingen
vertonen in de bovenste meters sterkere wisselingen in korrelgrootte dan
de pleistocene ondergrond in het overige deel van het IJsseldal. De waaiers
sluiten aan bij steile droge dalen in de stuwwalhelling die de verbinding met de
brongebieden voor de waaiers vormen. 12
Tegelijkertijd vond aan de oostelijke zijde van het IJsseldal een soortgelijk proces
plaats. Door Sallandse beken, zoals de Berkel, werd een afspoelingswaaier
over aanzienlijke breedte van het IJsseldal uitgebouwd. De Berkel bleef na het
definitief wegvallen van de Rijnafvoer in eerste instantie nog een puinwaaier
naar het noorden opbouwen. Gaandeweg werd in het Laat Pleniglaciaal een
zuidwestelijk gerichte waaierlob actief. Omdat het klimaat eveneens droger
werd, kon door het ontbreken van vegetatie op grote schaal verstuiving
optreden. Hierbij werd veel zand verplaatst en elders als dekzand afgezet. In
combinatie met het eerder genoemde uitbreiden van de afspoelingswaaiers
vanuit het Veluwemassief ontstond zo een waterscheiding in het IJsseldal
tussen Deventer en Zutphen, die bestond uit een reeks afspoelingswaaiers en
dekzandruggen. 13
Op basis van de profielopbouw van de dekzandruggen op
deze waaiers, zoals de positie van de Laag van Beuningen 14
daarin, verkreeg
de Berkel haar zuidelijke loop circa 20.000 jaar geleden, midden in het laat
Pleniglaciaal. 15
Vanaf deze tijd stroom de Berkel ter hoogte van het plangebied
in het zuidelijke deel van het huidige IJsseldal naar het zuiden af. Ten noorden
van de nieuwe waterscheiding was het IJsseldal in gebruik door voorlopers van
de huidige beken, zoals de Dorthenbeek en de Koerhuisbeek bij Deventer 16
, die
naar het noorden afwaterden. Ook de latere holocene Berkel volgde de uit het
laat-Glaciaal overgeërfde richting van Zutphen richting het zuiden (Afb. 3). De
fluviatiele afzettingen van lokale beken in het IJsseldal worden gerekend tot
het laagpakket van Singraven van de Formatie van Boxtel. 17
De Berkel was dus
een zijrivier van de Rijn tot het moment dat de Gelderse IJssel actief werd in
het IJsseldal. Bij het ontstaan van de Gelderse IJssel zijn de afzettingen van de
benedenloop van de Berkel grotendeels omgewerkt. 18
EEH3 Inventariserend Veldonderzoek 12
7 Stiboka 1966.
8 Spek et al. 1996.
9 Busschers et al. 2007.
10 De Mulder et al. 2003.
11 Van der Hammen & Maarle-
veld 1952.
12 Van der Hammen & Maarle-
veld,1952; Teunissen 1960.
13 Volleberg & Stouthamer
2008ab.
14 Van der Hammen 1971.
15 Cohen et al. 2009.
16 Volleberg & Stouthamer
2008ab.
17 De Mulder et al. 2003.
18 Cohen et al. 2009.