Afvalbeheer - Belfius

Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
28
Afvalbeheer
1. Context en belangrijkste actoren
Afvalbeheer door lokale besturen schrijft zich in in een
Europees kader van milieubescherming en duurzame ontwikkeling.
De Europese Unie legt de lidstaten de krachtlijnen
op voor het afvalbeleid. Elke lidstaat dient dan ook
een programma voor afvalbeheer uit te werken, waarbij de
producent van afval als uitgangspunt geldt.
Preventie van afval is de eerste stap in de Europese prioriteitenhiërarchie.
Daarna komen in dalende volgorde: hergebruik,
recycling, energievalorisatie, verbranding met
energierecuperatie, eliminatie door verbranding of een
andere techniek en, op de laatste plaats, storten. Om het
geproduceerde afvalvolume te verminderen wordt het
accent vooral gelegd op recycling en energievalorisatie,
terwijl storten zoveel mogelijk moet worden vermeden.
De Europese Unie legt dan ook een aantal dwingende normen
voor afvalproductie en -beheer vast. Zo zijn het verwerken
van afval in stortplaatsen en de emissies die mogen
ontstaan bij afvalverbranding streng geregeld door richtlijnen.
De nieuwe kaderrichtlijn afvalstoffen (2008/98/EG)
die dateert van juni 2008 legt de nadruk meer op preventie,
hergebruik en recyclage. Ten slotte stimuleert de
Europese Unie ook de invoering van een werkelijke prijs 1
voor het afvalbeleid volgens het principe “de vervuiler
betaalt”.
In België zijn de bevoegdheden zo verdeeld, dat de gewesten
het afvalbeleid bepalen, conform de Europese richtlijnen.
Een aantal bevoegdheden bleven federaal, zoals de
bepaling van de normen voor de producten die op de markt
worden gebracht en de maatregelen voor de bescherming
tegen ioniserende stralen, met inbegrip van het radioactief
afval. De gewestregeringen hebben aan regionale instanties
opdracht gegeven om plannen voor afvalbeheer op te
stellen met te halen streefcijfers en controlemechanismen
voor de beheersing van de volumes, de afvalkosten en de
gevolgen voor het leefmilieu.
In Vlaanderen werden deze opdrachten toevertrouwd
aan de Vlaamse overheidsdienst Leefmilieu, Natuur en
Energie/Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het
Vlaamse Gewest (LNE/OVAM), in Wallonië aan de Direction
générale des Ressources naturelles et de l’Environnement/Office
Wallon des Déchets (DGRNE/OWD) en
voor Brussel aan het Brussels Instituut voor Milieubeheer
(Leefmilieu Brussel – BIM) 2 .
Al jarenlang sleutelen alle niveaus van de overheid aan het
complexe proces van afvalbeleid, een domein waarop ze
intussen ook veel knowhow opbouwden. De beleidsmatige
omkadering voor deze materie is strikt en tegelijk vrij volledig
uitgewerkt. De gemeenten vormen een essentiële
schakel in de uitvoering van het afvalbeleid binnen de
context van hun opdracht rond openbare netheid. Om de
investeringskosten van het afvalbeheer te optimaliseren,
verenigden de gemeenten zich in intercommunales waaraan
ze een ruime waaier van activiteiten toevertrouwden.
Bijna alle intercommunales in deze sector leggen zich toe
op de huisvuilophaling bij de gezinnen, het beheer van
containerparken en afvalpreventie, terwijl ongeveer de
helft van hen zich eveneens specialiseert in afvalverwerking
en -valorisatie. Hierbij zijn meerdere technologische
processen mogelijk die toelaten om op een ecologische
manier vrijgekomen energie te recupereren. Dit is het geval
bij composteringstechnieken, storten en mechanischbiologische
scheidingsprocessen, maar wordt eveneens
toegepast bij het uitbouwen van verwerkingseenheden
zoals verbrandingsinstallaties. Bij een aantal technieken is
ook watersanering aan de orde om de impact op het milieu
te vermijden. De sector van het afvalbeheer kent hiermee
een activiteit die sterk inzet op sectoroverschrijdende
technieken in het kader van ecologisch beheer.
De gemeentelijke samenwerkingsverbanden zijn hoofdzakelijk
actief op de markt van het huishoudelijk afval.
Omdat deze activiteiten een zekere infrastructuur vergen,
doen gemeenten een beroep op onderaannemers om heel
wat van deze taken uit te voeren. Zowel voor de inzameling
als voor de verwerkingsketen voor gesorteerd afval
aangeboden voor recyclage zijn er tal van gespecialiseerde
firma’s, vaak uit internationale groepen, die complexe processen
toepassen.
Een recente ontwikkeling in de regionale reglementering
is de nieuwe strategie voor het beleid rond huishoudelijk
1 De werkelijke prijs is een concept ingesteld door de Europese Unie, waarbij alle
kosten van het afvalbeheer in een integrale prijs worden verwerkt met de bedoeling
dit aan te rekenen aan degene die het afval produceert volgens het principe
“de vervuiler betaalt”.
2 Voor meer informatie over het afvalbeheer en de rol van deze instanties, zie de
analyse van de Financiële uitdagingen van de gemeentebesturen op de website
van Belfius Bank www.belfius.be/onzestudies.

afval, bepaald door de Waalse Regering op 5 maart 2008.
Die werkt het principe uit van “de vervuiler betaalt de werkelijke
prijs van het afval” en introduceert het element van
voorheffing-sanctie 3 . Het is de bedoeling afval te voorkomen
en afvalverwerking te stimuleren in het gewest. Er
is daarom een reeks belastingen voorzien die de verwerking
in een afvalketen zo goed mogelijk zullen sturen. De
belastingen slaan op het technisch ingraven, op afval
verbranden en afval ophalen in Wallonië, op de terugnameplicht
en op het selectief ophalen van huisvuil. Vermindering
en vrijstelling van belasting is voorzien voor
producenten die de norm voor voorkoming van afval halen.
Deze hervorming van het afvalbeleid zal in praktijk pas
tegen 2013 duidelijk zichtbaar worden in de boekhouding
van de actieve intercommunales voor afvalbeheer, met
een impact op de aangesloten gemeenten.
Brussel heeft geen intercommunale voor afvalbeheer.
Het afvalbeheer werd er toevertrouwd aan een gewestelijke
instelling (Agentschap Net Brussel), die belast is met
de ophaling en de verwerking van het huishoudelijk afval
en daarnaast ook uitgerust is met containerparken, een
sorteer- en composteercentrum en een verbrandingsinstallatie
met energievalorisatie.
2. Financiële analyse van de
intercommunales van de sector
2.1. Analyse van de sector
In 2010 waren er 31 intercommunales actief op het gebied
van afvalverwerking, waarvan 25 in Vlaanderen en zes in
Wallonië. Een tiental intercommunales beschikken over een
verbrandingsinstallatie, andere over een composteringseenheid,
een biogasproductie-eenheid of een mechanischbiologische
scheidingsinstallatie en enkele over een stortplaats.
Een drietal grote Waalse intercommunales voor
economische expansie die ook actief zijn rond afval konden
helaas niet in deze analyse worden opgenomen omdat
ze in hun jaarverslag geen cijfers per activiteit publiceren.
Daardoor is het belang van de Waalse intercommunales
uit de sector in zekere mate onderschat. De indeling voor
de Waalse intercommunales gebeurt op basis van hun
activiteiten: hebben ze een verbrandingsoven of niet. Van
de drie Waalse intercommunales zonder verbrandingsoven
is er één die over een stortplaats met biogaseenheid
beschikt, de twee andere zijn intercommunales die huisvuil
ophalen en het containerpark uitbaten.
Om de analyse van de Vlaamse intercommunales te verfijnen
delen we ze verder op in drie groepen volgens hoofdactiviteit.
Hierbij valt te vermelden dat bijna alle intercom-
munales de ophaling van huisvuil verzorgen en containerparken
uitbaten, behalve de Antwerpse intercommunales
ISVAG en de Hooge Maay. Een eerste groep van een zevental
Vlaamse intercommunales van verschillende grootte
beschikt over een afvalverbrandingsinstallatie voor brandbaar
huishoudelijk afval met energierecuperatie. Drie van
hen beschikken ook over een groencomposteringseenheid,
al dan niet in eigen beheer. Een tweede groep bestaat uit
elf Vlaamse intercommunales die als activiteit uitsluitend
huisvuil inzamelen, containerparken uitbaten en afvalpreventie
verzorgen. De overige groep van zeven Vlaamse
intercommunales beschikt naast deze basisactiviteiten
(inzameling en containerparkbeheer) over een composteringseenheid
of baat een stortplaats uit. Ook IOK wordt
met haar mechanisch-biologische scheidingsinstallatie tot
deze derde groep gerekend.
Om het volledige financiële plaatje en de rentabiliteit van
de lokale overheidsbedrijven in de sector afvalbeheer te
belichten moet ook Bionerga worden vermeld, een bedrijf
waarin de Limburgse intercommunales voor afval participeren
en dat het huishoudelijk afval van de gemeenten
uit de provincie Limburg verwerkt. Omdat het hier om
slechts één publieke speler van betekenis gaat, nemen we
het individuele cijfer niet op in onze analyse van de sector.
Schema 1 illustreert de voornaamste financiële stromen
tussen de verschillende actoren op het vlak van afval -
beheer. Er zijn twee grote circuits: het eerste voor het
luik “infrastructuur” (in het paars), het tweede voor het
luik “afvalvolume en -kwaliteit” (in het grijs).
Infrastructuur voor afvalverwerking
De aangewende middelen nemen toe met het belang van
de opdrachten die de intercommunale vervult in de afvalverwerking
1 . De toepassing van industriële processen
vergt immers aanzienlijke financiële middelen. De intercommunales
gebruiken daarvoor hun eigen vermogen en
langlopende schulden, naast subsidies van de gewestelijke
instantie 2 die jaarlijks worden afgeschreven 3 via de
resultatenrekening. Afhankelijk van de grootte van de afvalverwerkingsites
kunnen partnerships worden gecreëerd
via deelnemingen in het kapitaal van onderaannemers 4
of via specifieke contracten. Om het afvalbeleid te financieren,
kan de gewestregering belastingen heffen bij de
afvalproducent 5 .
Afvalvolume en -kwaliteit
Een belangrijke rubriek van de resultatenrekening bestaat
uit bijdragen van de gemeenten4 6
die deel uitmaken van
de intercommunale. De gewestplannen stippelen de grote
lijnen uit voor de realisatie van het afvalbeleid door de
3 Voor meer details over het nieuwe beleid, zie voetnoot 2.
4 Behalve gemeenten kunnen ook provincies, gewesten en privépartners deelnemen.
Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
29

Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
30
Schema 1 – Voornaamste financiële stromen tussen de intercommunales en de andere actoren voor afvalverwerking
5
Belasting
als sanctie
Gewestbelasting
Gemeente
7
Gezin / Onderneming
Preventie
Afvalketen
gemeenten. Een voorbeeld hiervan is het principe “de vervuiler
betaalt”, waarbij de gemeente een gedeelte van
de afvalkosten op de bevolking verhaalt via belastingheffing
7 . Bij het overschrijden van quota treedt een
sanctio nerend mechanisme in werking. Ten slotte krijgt
het preventiebeleid gewestelijke steun onder de vorm
van subsidies die hetzij rechtstreeks bij de gemeenten
terechtkomen 8 , hetzij via de intercommunale doorgestort
worden.
De gewestelijke instanties stimuleren het uitwerken van
een strategisch plan voor elke intercommunale in overeenkomst
met het gewestelijke afvalstoffenplan 9 .
2.2. Structuur van het actief
8
Subsidies voor
Preventie
Gemeentebelasting
Bijdragen
Ophaling
Onderaannemer
Gewestregeringen
Intercommunale
Verwerking:
Recycling /
Energievalorisatie /
Verbranding
Eind 2010 noteren de intercommunales voor afvalbeheer
in totaal 1,5 miljard EUR aan activa op de balans (tabel 1).
De 25 Vlaamse intercommunales, die ook het grootste
aantal inwoners bedienen, nemen hiervan het grootste
deel voor hun rekening, namelijk 0,75 miljard EUR. Het
gemiddelde balanstotaal van een intercommunale in Wallonië
is viermaal hoger dan dat van de Vlaamse intercom-
6
(Contracten)
Subsidies voor
infrastructuur
(Mat. vaste activa)
2
3
Strategisch
plan
(Afschrijvingen)
1
4
(Fin. vaste activa
verkoop)
Opslag
Onderneming
OVAM / ABP / OWD
Afvalstoffen
plan
Regels
(quota, werkelijke prijs ...)
munales, waarbij het gemiddelde gewicht van de sector
onderschat is omdat drie Waalse intercommunales met
meerdere activiteitsdomeinen niet in de steekproef konden
worden opgenomen. Het gemiddelde balanstotaal per
intercommunale is zwakker in Vlaanderen, omdat de activiteit
over meer spelers gespreid is. De zeven Vlaamse intercommunales
die over een verbrandingsoven beschikken,
vertegenwoordigen met een balanstotaal van 315,5 miljoen
EUR bijna de helft van de sector in Vlaanderen en bijna
het dubbele van de 165,5 miljoen EUR voor de elf Vlaamse
intercommunales die alleen de basisdiensten voorzien,
zoals preventie, inzamelen van huisvuil en beheer van het
containerpark. De zware infrastructuur die het uitbouwen
van verwerkingseenheden met zich meebrengt, blijkt
ook duidelijk uit het gemiddelde balanstotaal, dat voor
intercommunales met een verbrandingsoven, stortplaats
of composteringseenheid ruim hoger uitkomt (45,1 miljoen
EUR en 38,7 miljoen EUR) dan voor de intercommunales
met basisdiensten (15 miljoen EUR).
In Wallonië bedraagt het gewicht van de drie intercommunales
met verwerkingseenheid zelfs 84,9 % binnen de
sector, wat nog meer uitgesproken is. De sector noteert
in Wallonië in zijn geheel een groei van 2,6 % aan balanstotaal
tegenover een stabilisatie in Vlaanderen.
9

Tabel 1 – Kenmerken van de geanalyseerde intercommunales voor afvalbeheer (in miljoen EUR) – 2010
Vlaanderen
Wallonië
Totaal
Aantal
Totaal
Met
verbran dings -
oven
Het actief van de balans van de intercommunales voor afvalbeheer
moet worden gezien in het licht van een langetermijnlogica.
De vaste activa zijn doorslaggevend (tabel 2),
meer bepaald de materiële vaste activa, wat de noodzaak
bevestigt van een infrastructuur die het mogelijk maakt
de doelstellingen van de afvalplannen te halen. Het relatieve
belang van de materiële vaste activa op de actiefzijde
schommelt tussen 23 % en 87,7 % naargelang van
de betrokken intercommunale, rekening houdend met het
type van activiteit en meer bepaald met het feit of de
intercommunale in kwestie over afvalverwerkingsinfrastructuur
beschikt. Zo vertegenwoordigen de materiële
vaste activa voor de intercommunales met een verbrandingsoven
gemiddeld 64 % van het balanstotaal, terwijl
dit voor de intercommunales met basisdiensten slechts
34,1 % is in Vlaanderen en 56,9 % in Wallonië.
Deze materiële vaste activa bestaan voor twee derde uit
terreinen, gebouwen, installaties, machines en uitrusting.
De immateriële vaste activa daarentegen zijn slechts een
fractie. Ze vertegenwoordigen de waarde van de inbreng
van het gebruik van de terreinen en gebouwen, waarvan de
deelnemende gemeenten eigenaar blijven. Bij de Vlaamse
intercommunales gaat het om gemiddeld 8,3 % van de
materiële vaste activa, bij de Waalse om 1,3 %.
Eigen vermogen
Kapitaal
Reserves
Overgedragen winst
Kapitaalsubsidies
Voorzieningen en uitgestelde
belastingen
Schulden
Schulden op meer dan één jaar
Schulden op ten hoogste één jaar
Overlopende rekeningen
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
Vaste activa
Materiële vaste activa
Financiële vaste activa
Vlottende activa
Gemiddeld
2.3. Structuur van het passief
Vlaanderen
Uit tabel 3 blijkt dat de Vlaamse en Waalse intercommunales
in 2010 in sterke mate een beroep doen op vreemd
vermogen (53,5 % en 60 %) om hun activa te financieren.
Door investeringen in nieuwe verwerkingseenheden via
externe financiering nemen de schulden toe.
De samenstelling van het eigen vermogen verschilt tussen
de intercommunales van de twee gewesten. Dit heeft
te maken met het verschil in zowel het financieringsmechanisme
voor de investeringen als de mate waarin de
werkelijke kostprijs van afval aan de gebruiker wordt
doorgerekend. In Vlaanderen overwegen de reserves en
het kapitaal, terwijl in Wallonië het eigen vermogen voor
41,3 % uit kapitaalsubsidies bestaat. Dit aandeel van de
kapitaalsubsidies van 40 % of meer geldt voor drie van
Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
Balanstotaal Gemiddeld balanstotaal per intercommunale
Met
verbran dings -
oven
Met
composterings -
eenheid en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
25 751,7 7 315,5 7 270,7 11 165,5 30,1 45,1 38,7 15,0
6 773,7 3 656,8 - - 3 116,9 129,0 218,9 - 39,0
31 1 525,4 10 972,3 7 270,7 14 282,4 49,2 152,5 38,7 20,2
Tabel 3 – Structuur van het passief van de intercommunales voor afvalbeheer (in % van het totale passief) – 2010
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
Tabel 2 – Structuur van het actief van de intercommunales voor afvalbeheer (in % van
het totale actief) – 2010
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
Wallonië Totaal
61,5 % 65,6 % 63,6 %
49,7 % 64,0 % 57,0 %
6,7 % 0,7 % 3,7 %
38,5 % 34,4 % 36,4 %
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
34,9 % 40,3 % 28,7 % 34,9 % 26,0 % 23,3 % 41,6 % 30,4 %
9,7 % 9,4 % 8,8 % 11,8 % 6,3 % 7,1 % 1,9 % 8,0 %
16,2 % 20,7 % 9,2 % 19,2 % 7,1 % 5,1 % 18,2 % 11,6 %
3,0 % 3,2 % 5,4 % -1,4 % 1,6 % 1,4 % 2,7 % 2,3 %
3,3 % 2,1 % 4,7 % 3,5 % 10,8 % 9,3 % 18,8 % 7,1 %
11,6 % 8,6 % 19,1 % 4,9 % 14,0 % 14,4 % 11,6 % 12,8 %
53,5 % 51,1 % 52,2 % 60,1 % 60,0 % 62,3 % 46,8 % 56,8 %
27,2 % 28,1 % 27,4 % 25,0 % 46,2 % 48,9 % 31,1 % 36,8 %
25,9 % 22,6 % 24,4 % 34,4 % 11,7 % 11,1 % 15,0 % 18,7 %
0,5 % 0,4 % 0,4 % 0,7 % 2,0 % 2,2 % 0,7 % 1,2 %
31

Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
32
Tabel 4 – Bedrijfskapitaal van de intercommunales voor afvalbeheer (in % van het balanstotaal) – 2010
Bedrijfskapitaal
Bedrijfsopbrengsten
Bedrijfskosten
Bedrijfsresultaat
Financieel resultaat
Uitzonderlijk resultaat
Belastingen
Resultaat van het boekjaar
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
de zes geanalyseerde Waalse intercommunales. In Vlaanderen
vormen de kapitaalsubsidies slechts voor een aantal
intercommunales de voornaamste component van het
eigen vermogen. Over het algemeen vormen de opgebouwde
reserves samen met de overgedragen winst een
belangrijke troef in het eigen vermogen, samen vaak sterker
dan het kapitaal.
Wat de samenstelling van de schuld betreft, vormen de
schulden op meer dan één jaar in elk van de gewesten meer
dan de helft van de schuldenlast, die vooral bestaat uit
financiële schulden tegenover kredietinstellingen. Dit
geldt nog sterker voor de Waalse intercommunales met
een eigen verwerkingseenheid, hetzij een verbrandingsoven,
hetzij een composteringseenheid en/of stortplaats.
Het aandeel van de kortlopende schulden is dan weer
belangrijker bij de Vlaamse intercommunales die slechts
de basisdiensten aanbieden. De schulden op ten hoogste
één jaar omvatten vooral handelsschulden.
De berekening van het bedrijfskapitaal (10,5 %) leert in
welke mate de intercommunales een overschot hebben
aan stabiel kapitaal ten opzichte van de duurzame aanwendingen
op de actiefzijde (tabel 4). Uitgedrukt als percentage
van het balanstotaal is het bedrijfskapitaal gemiddeld
hoger in de Waalse intercommunales (20,7 %). In
zekere zin blijft er zo echter meer kapitaal onderbenut, wat
ten koste kan gaan van de rentabiliteit. Voor beide gewesten
is het bedrijfskapitaal gemiddeld groter geworden ten
opzichte van het vorige boekjaar. Binnen de sector is er
wel een grote spreiding van deze indicator. Zo zijn er enerzijds
acht Vlaamse intercommunales met een negatief
Alleen
inzameling en
containerpark
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
12,2 % 15,1 % 8,7 % 12,2 % 20,7 % 10,5 % 0,0 % 10,5 %
Tabel 5 – Samenvatting van de resultatenrekening van de intercommunales voor afvalbeheer (in miljoen EUR) – 2010
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
bedrijfskapitaal en komen anderzijds twaalf van de zeventien
overige intercommunales boven het gemiddelde van
12,2 % uit. In deze regio loopt de indicator op van 0,7 %
tot 57,8 %, terwijl de intercommunales aan Waalse kant
alle een positief bedrijfskapitaal noteren met een indicator
tussen 6,3 % en 69,7 %.
2.4. Resultaat van het boekjaar
In 2010 verbetert het resultaat van het boekjaar van de
intercommunales voor afvalbeheer tot 42,3 miljoen EUR
(tabel 5). Het klimt 13,1 miljoen EUR hoger dan in 2009,
een jaar waarin de impact van de wereldwijde economische
crisis zich liet voelen in de productie van afval. Tegelijk liep
de omzet uit recyclageprocessen terug door de dalende
grondstofprijzen. Het resultaat van 2010 wordt gerealiseerd
door 28 intercommunales die het boekjaar positief
afsluiten voor een gecumuleerd bedrag van 44,1 miljoen
EUR en drie intercommunales die een verlies noteren
van samen 1,8 miljoen EUR.
Ondanks twee verlieslatende afvalintercommunales in
Vlaanderen dragen de Vlaamse intercommunales samen
het meeste bij aan het positieve resultaat van de sector.
Alle zeven intercommunales voor afvalverbranding noteren
een positief resultaat in 2010. Samen met de intercommunales
die over een composteringseenheid beschikken,
realiseren ze de helft van het resultaat van de sector
in Vlaanderen. In Wallonië is het resultaat gespreid over
beide segmenten, met een licht overwicht voor de intercommunales
die basisdiensten aanbieden en die alledrie
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
515,6 182,7 172,0 160,9 239,3 180,1 59,2 754,9
494,3 171,3 167,6 155,5 219,8 165,9 53,9 714,1
21,3 11,4 4,5 5,4 19,5 14,2 5,3 40,7
0,7 -1,5 2,0 0,2 -5,9 -6,8 0,9 -5,2
5,3 0,7 1,5 3,0 2,7 0,4 2,3 7,9
0,7 0,4 0,0 0,3 0,5 0,4 0,0 1,2
26,5 10,2 7,9 8,3 15,9 7,4 8,4 42,3

Tabel 6 – Bijdrage van de subsidies* in het resultaat van het boekjaar van de intercommunales voor afvalbeheer (in miljoen EUR) – 2010
Exploitatiesubsidies
Kapitaalsubsidies
Interestsubsidies
Totale subsidies
Resultaat van het boekjaar
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
een goed resultaat neerzetten tegenover slechts één verbrandingsintercommunale
die de volledige winst van het
segment neerzet.
De analyse van de samenstelling van het resultaat van het
boekjaar toont dat in beide gewesten het positieve resultaat
van het boekjaar vooral te danken is aan het bedrijfsresultaat,
terwijl het uitzonderlijk en financieel resultaat
een kleinere of negatieve bijdrage leveren.
Voor de intercommunales zijn de bedrijfsopbrengsten en
-kosten de belangrijkste elementen van de resultatenrekening.
De bedrijfsopbrengsten omvatten onder meer
de bijdrage van de deelnemende gemeenten 5 voor de geleverde
prestaties. Het bedrijfsresultaat bedraagt in verhouding
tot de bedrijfsopbrengsten voor de Vlaamse
intercommunales 4,1 % en 8,1 % voor de Waalse. In drie
Vlaamse intercommunales voor afvalbeheer kunnen de
bedrijfsopbrengsten in 2010 de bedrijfskosten niet dekken,
ondanks de exploitatiebijdrage van de gemeenten.
De overige Vlaamse intercommunales met een positief
bedrijfsresultaat halen een gemiddelde marge van 5,9 %.
Het zijn de intercommunales met een verbrandingsoven
die samen het grootste deel van het positieve bedrijfsresultaat
neerzetten, met een marge van 6,2 % in Vlaanderen
en 7,9 % in Wallonië.
De regionale verschillen in de bijdrage van het financieel
resultaat zijn grotendeels te verklaren door de sterkere
verhouding van kapitaalsubsidies die de Waalse intercommunales
genieten. Die kapitaalsubsidies leveren een
belangrijke component aan de zijde van de financiële
opbrengsten. Ze worden op de resultatenrekening inge-
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
bracht tegen hetzelfde ritme van de afschrijvingen van de
materiële activa die ze financieren.
Het uitzonderlijk resultaat is in 2010 in beide gewesten
positief. Hoge uitzonderlijke opbrengsten en kosten worden
vooral genoteerd door enkele intercommunales die in
de loop van het boekjaar uitzonderlijke verrichtingen reali -
seerden (terugname van voorzieningen, uitzonderlijke
afschrijvingen, uitzonderlijke meerwaarden enz.).
Tabel 6 geeft een beeld van de bijdrage die de kapitaal- en
exploitatiesubsidies leveren in het resultaat van het boekjaar.
In 2010 ontvingen de intercommunales voor een
bedrag van 48,8 miljoen EUR aan subsidies, d.i. een bedrag
dat groter is dan het resultaat van het boekjaar van de sector.
Uit de individuele gegevens blijkt dat dit het geval is
voor zes Vlaamse intercommunales en drie Waalse.
2.5. Financiële ratio’s
Liquiditeit
Om na te gaan of de kortetermijnfinanciering van de activiteiten
verzekerd is, volstaat het de liquiditeit te berekenen.
De intercommunales voor afvalbeheer hebben
een gunstige liquiditeit, met ratio’s die hoger liggen dan 1
(tabel 7). De Waalse intercommunales doen het qua liquiditeit
beter dan hun Vlaamse tegenhangers met liquiditeitsratio’s
van opnieuw meer dan 2, na een lichte terugval in
Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
6,7 0,3 1,2 5,2 34,1 16,1 18,0 40,8
4,2 1,0 2,5 0,6 3,8 2,9 0,9 7,9
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
10,9 1,3 3,7 5,9 37,9 19,0 18,9 48,8
26,5 10,2 7,9 8,3 15,9 7,4 8,4 42,3
* Enkele intercommunales hebben de bijdrage van de aangesloten gemeenten ondergebracht bij de exploitatiesubsidies. Om met vergelijkbare gegevens te kunnen werken hebben we deze bijdrage in
mindering gebracht van de exploitatiesubsidies.
Tabel 7 – Liquiditeitsratio’s van de intercommunales voor afvalbeheer – 2010
Current ratio
Acid test
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
5 Deze bijdrage is afhankelijk van de hoeveelheid afval die de deelnemende
gemeente geproduceert.
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
1,4 1,7 1,4 1,3 2,4 2,5 2,0 1,8
1,3 1,5 1,1 1,3 2,6 2,7 2,1 1,7
33

Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
Financiële onafhankelijkheid
Langetermijnschuld
Zelffinancieringsgraad
Cashflow / vreemd vermogen
34
Tabel 8 – Solvabiliteitsratio’s van de intercommunales voor afvalbeheer – 2010
34,9 % 40,3 % 28,7 % 34,9 % 26,0 % 23,3 % 41,6 % 30,4 %
110,9 % 91,3 % 161,9 % 85,6 % 231,2 % 272,1 % 102,6 % 163,1 %
19,2 % 23,9 % 14,6 % 17,8 % 8,7 % 6,5 % 20,9 % 13,9 %
17,0 % 19,4 % 14,7 % 16,7 % 9,5 % 7,4 % 25,3 % 12,9 %
2009. Voor de Waalse intercommunales brengt het nieuwe
afvalbeleid sinds 2009 een groei mee van de handelsschulden,
maar ook de vorderingen op ten hoogste één jaar. De
intercommunales stortten immers hogere voorschotten
aan de Waalse overheid bij wijze van belastingen, die achteraf
worden teruggevorderd bij de gemeenten.
De current ratio verbergt grote verschillen binnen de steekproef.
Zo is voor acht Vlaamse intercommunales de liquiditeit
in strikte zin onvoldoende (ratio kleiner dan 1), terwijl
twee Waalse intercommunales en zeven Vlaamse een
ratio hebben die groter is dan drie.
Solvabiliteit
De solvabiliteit meet via verschillende ratio’s in welke mate
de globale financieringsstructuur op lange termijn stevig
is. De intercommunales voor afvalbeheer hebben een vrij
zwakke solvabiliteit (tabel 8). De verschillende ratio’s wijzen
bovendien op heel wat contrasten tussen de twee
gewesten. Omdat het om gemiddelde cijfers gaat, ligt het
Financiële onafhankelijkheid
Vlaanderen
80 %
70 %
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
Met
verbran dings -
oven
0 % 100 %
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
voor de hand dat er ook verschillen bestaan tussen de intercommunales
onderling.
In Vlaanderen noteren de intercommunales met verbrandingsoven
globaal genomen een betere solvabiliteit dan
de andere. In Wallonië geldt de omgekeerde vaststelling.
De langetermijnschuld is er in verhouding belangrijker.
Uit de ratio van de financiële onafhankelijkheid blijkt dat
het eigen vermogen niet volstaat om het vreemd vermogen
volledig te dekken. Heel wat Vlaamse intercommunales
vertonen een zwakke ratio (< 50 %). Ze maken immers
voor de financiering van hun activiteiten veeleer schulden.
Slechts één Waalse en negen Vlaamse intercommunales
hebben een ratio groter dan 50 % en dus een grotere
financiële onafhankelijkheid (grafiek 1). Ook de ratio van
de langetermijnschuld bevestigt de mate van financiële
onafhankelijkheid en wijst duidelijk uit dat investeringen
in de sector eerder gefinancierd worden via langetermijnschulden.
Bijna de helft van de 31 intercommunales hebben
langetermijnverbintenissen die groter zijn dan hun
Grafiek 1 – Spreiding van de ratio van de financiële onafhankelijkheid en de langetermijnschuld voor de intercommunales voor
afvalbeheer – 2010
200 % 300 % 400 % 500 % 600 % 700 % 800 % 900 % 1000 %
Langetermijnschuldratio
Waalse intercommunales Vlaamse intercommunales
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal

Tabel 9 – Rentabiliteitsratio’s van de intercommunales voor afvalbeheer – 2010
Rentabiliteit van het eigen vermogen
Rentabiliteit van het actief
Operationele rentabiliteit
Vlaanderen
Met
verbran dings -
oven
eigen vermogen, namelijk vijf Waalse en negen Vlaamse
intercommunales. Bij sommige van deze intercommunales
weegt de langetermijnschuld dan ook sterk door in het
balanstotaal. Over het algemeen zijn deze beide solvabiliteitsratio’s
in 2010 gunstiger voor de Vlaamse intercommunales
dan voor de Waalse en zagen deze laatste hun
ratio’s lichtjes achteruitgaan ten opzichte van het vorige
boekjaar, terwijl die voor de Vlaamse intercommunales
opnieuw verbeterden.
Ook de zelffinancieringsgraad ging er voor de Vlaamse
intercommunales op vooruit en blijft meer dan dubbel zo
hoog als voor de Waalse, ook al verbeterden hun ratio’s.
In Vlaanderen scoren hier vooral de intercommunales met
een verbrandingsoven of een andere verwerkingseenheid
hoog, in Wallonië eerder de intercommunales die basisdiensten
aanbieden. Reserves en overgedragen resultaat
vertegenwoordigen over de jaren heen een groeiend aandeel
in het passief (tabel 3). Ten slotte noteren de intercommunales
van de twee gewesten een positieve ratio
voor de cashflow op het vreemd vermogen die in 2010
hoger ligt dan het jaar ervoor. De Waalse intercommunales
genereren een lagere cashflowratio dan hun Vlaamse
tegenhangers. Deze ratio bewijst dat er een potentiële
marge is om schulden aan te gaan.
Grafiek 1 toont dat er erg uiteenlopende situaties bestaan,
met zowel aan de ene kant intercommunales die financieel
Met
composteringseenheid
en/of
stortplaats
Alleen
inzameling en
containerpark
onafhankelijk zijn (> 50 %) en in verhouding tot het eigen
vermogen een beperkte langetermijnschuld hebben, als
aan de andere kant van het spectrum intercommunales
met exuberante percentages voor de langetermijnschuld.
Op kortere termijn bieden de opgebouwde reserves, de
overgedragen winst en de cashflow wel uitzicht op een
goede solvabiliteitspositie.
Rentabiliteit
De rentabiliteit geeft de verhouding weer tussen de inkomsten
en de ingezette middelen. De intercommunales voor
afvalbeheer hebben goede rentabiliteitsratio’s voor het
eigen vermogen (tabel 9), parallel met de resultaten die
ze neerzetten (tabel 5). De ratio’s zijn in 2010 dan ook
beduidend beter dan het jaar voordien. De sterkste verbetering
van de rentabiliteitsratio’s ten opzichte van de
vorige boekjaren noteren de Waalse intercommunales. De
rentabiliteit van de sector houdt verband met het omzetcijfer
en de bijdragen van de gemeenten, alsook met een
continue toename van de overige bedrijfsopbrengsten.
Uitgedrukt ten opzichte van het balanstotaal blijft de rentabiliteit
eerder beperkt. De operationele rentabiliteit blijkt
voor de Vlaamse intercommunales met verbrandingsoven
een pak hoger te liggen dan voor de andere segmenten,
omdat ze ook een hoger bedrijfsresultaat kunnen voorleggen.
De Waalse intercommunales scoren hier eveneens
positief.
Lokale financiën | Afvalbeheer | Mei 2012
Wallonië
Met
verbran dings -
oven
Andere Totaal
10,1 % 8,0 % 10,2 % 14,4 % 7,9 % 4,9 % 17,3 % 9,1 %
3,5 % 3,2 % 2,9 % 5,0 % 2,0 % 1,1 % 7,2 % 2,8 %
4,1 % 6,2 % 2,6 % 3,4 % 8,1 % 7,9 % 8,9 % 5,4 %
35

Deze studie werd gerealiseerd door
de Directie Research van Belfius Bank
met de medewerking van Arnaud Dessoy,
Anne-Leen Erauw en Philippe Lafontaine
Pachecolaan 44 – 1000 Brussel
Bijkomende informatie
In verband met de verspreiding van deze brochure:
Directie Communicatie – Tel.: 02 222 45 50
In verband met de inhoud:
Directie Research – Tel.: 02 222 56 10
Verantwoordelijke uitgever: Dirk Smet, Dexia Bank (Belfius Bank vanaf 11-06-2012), Pachecolaan 44, 1000 Brussel
RPR Brussel BTW BE 0403.201.185 – SDRA0928-2 – MEI 2012
De trimestriële studie “Lokale financiën”
alsook de bijbehorende statistieken kunnen
geraadpleegd worden op PubliLink en op
het internet: www.belfius.be/onzestudies.
Volgend nummer “Lokale financiën”:
Gemeenten en provincies
Uitgave voorzien juni 2012
Concept en opmaak
Plume Production – Brussel
Druk
Roprint – Brussel