Eerlijke en duurzame handel in Oeganda - Trade for Development ...

1
TRADE FOR DEVELOPMENT
EERLIJKE EN
DUURZAME HANDEL
IN OEGANDA

Inhoud
OEGANDA, DE PAREL VAN AFRIKA
De geschiedenis van Oeganda
De Oegandese economie
Koffie, het zwarte goud van Oeganda
EERLIJKE HANDEL IN OEGANDA
Eerlijke handel, wat is dat?
DE EERLIJKE HANDEL IN KOFFIE IN OEGANDA
Ankole Coffee Producers Cooperative
Gumutindo Coffee Cooperative Enterprise
Mirembe Kawomera: eerlijke koffie, bio, koosjer en halal
UNEX Union Export Services Ltd
DE EERLIJKE HANDEL VAN THEE IN OEGANDA
Mabale Growers Tea Factory
Mpanga Growers Tea Factory
Igara Growers Tea Factory Limited
Kayonza Growers Tea Factory Limited
INITIATIEVEN VOOR DE HANDEL IN EERLIJK FRUIT EN GROENTE
UIT OEGANDA
Fruits of the Nile duurzame en rechtvaardige innovatie
Ndali Estate
DE OEGANDESE SECTOR VAN HET EERLIJKE ARTISANAAT
National Association of Women Organisation (NAWOU)
Uganda Crafts 2000 Limited
Bead for life
INITIATIEVEN VOOR DUURZAME HANDEL IN OEGANDA
Uganda Organic Certification Ltd. (UgoCert)
KAWACOM
Het ‘Bukonzo Organics’-Label
NUCAFE, de algemene coöpératie
Duurzame visvangst op het Victoriameer
Trees for Global Benefit
Kampala Jellitone Suppliers
ALGEMEEN BESLUIT
2
5
10
12
21
30
34
41
51

Verantwoordelijke uitgeVer
Carl MiCHielS
CoÖrdinatie
Piezo - Samuel Poos (BtC)
redaCtie
dan aZria
ConCePt
julie riCHter
Foto CoVer
Beadforlife
© BtC, Belgisch ontwikkelingsagentschap, april 2010.
alle rechten voorbehouden.
de inhoud van deze publicatie mag enkel vermenigvuldigd worden mits
toestemming van BtC en mits bronvermelding.
de inhoud van deze publicatie van het trade for development Centre
vertegenwoordigt niet noodzakelijk het standpunt van BtC.
3

4
ALGEMEnE InLEIdInG
de westerlingen die oeganda tijdens hun zoektocht naar de mythische
bronnen van de nijl hadden ontdekt, beschouwden het land tijdens heel de
koloniale periode als «de Parel van afrika».
Schitterende landschappen, een rijk gevarieerde fauna en flora, een vruchtbare
bodem, bloeiende plantages en een bemiddelde boerenstand: toen
oeganda in 1962 onafhankelijk werd, had het sterke troeven om zich tot
een modern land te ontwikkelen.
tot de oorlog uitbrak. revolutie, burgeroorlog, de bloedige dictaturen van
idi amin dada en later Milton obote, etnische en godsdienstige conflicten,
buitenlandse invasie, gewapende opstanden, ... oeganda kende bijna
25 jaar lang, tot ruim halfweg de jaren ‘80, alleen maar oorlog. de «Parel van
afrika» takelde af tot één van de armste landen ter wereld.
Sinds 1986 en met de politieke stabilisering van het land onder Yoweri Museveni
gaat de toestand in oeganda er weer op vooruit, al blijven de onlusten
in het noorden aanhouden. de economie herstelt zich beetje bij beetje,
en ook de levensstandaard verbetert.
ondanks zijn territoriale insluiting heeft oeganda vandaag bewust de weg
van moderniteit en mondialisering gekozen. Het ontwikkelt activiteiten met
grote toegevoegde waarde, zoals de biologische landbouw, die kunnen inspelen
op de toenemende behoeften van grote markten. Zoals uit deze
brochure zal blijken, eist de eerlijke en duurzame handel resoluut zijn plaats
op in dit ontwikkelingsproject.

OEGANDA,
DE PAREL VAN AFRIKA
DE GESCHIEDENIS VAN OEGANDA
De eerste koninkrijken
de eerste sporen van menselijke aanwezigheid in het
afrika van de grote Meren gaan terug tot de verre oudheid.
Vanaf de 15e eeuw van onze tijdrekening ontstaan
grote koninkrijken met als bijzonder kenmerk een zeer
gecentraliseerd politiek model dat bijzonder uitgestrekte
gebieden bestrijkt. Zo komen meer bepaald de koninkrijken
Bunyoro-kitara, ankole, de Sese-eilanden en
Buganda tot stand.
de periode van de 17e tot de 19e eeuw wordt vooral gekenmerkt
door de expansie van het koninkrijk Buganda,
dat de controle verovert over de belangrijkste handelswegen
die de grote meren verbinden met de indische
oceaan. de koningen van Buganda, met als bekendste
kabaka Suna (‘kabaka’ betekent koning) profiteren van het
verval van de aangrenzende koninkrijken om de lokale
volkeren te onderwerpen, hun territoria te veroveren en
hun bevolking te assimileren. Buganda, die in het begin
van de 17e eeuw nog een klein koninkrijk was, werd bij
de aanvang van de 19e eeuw de grote mogendheid in
het gebied van de grote Meren. Voor historici is de geschiedenis
van Buganda vanaf dan ook de geschiedenis
van oeganda.
De prekoloniale periode
de eerste vreemdelingen die doordringen tot in het
koninkrijk Buganda zijn arabische handelaren. Ze zijn
vanaf 1830 welkom aan het hof van de kabaka. in hun
spoor volgen omstreeks 1860 de eerste Britse ontdekkingsreizigers,
op zoek naar de bronnen van de nijl.
tot de belangrijkste namen behoren richard Burton,
john Speke, james grant en Henry Morton Stanley.
daarna komen andere avonturiers uit heel europa, gelokt
door dit immense land dat politiek zeer ontwikkeld is.
de schitterende landschappen wekken bewondering.
Sir winston Churchill noemt het koninkrijk «de Parel
van afrika».
Vanaf 1877-1879 is er sprake van duurzame aanwezigheid
van europeanen in het land, met de komst van
protestantse en later katholieke missionarissen. Zij storten
zich in een grootscheepse evangelisatiecampagne,
5
eerst in Buganda en vervolgens in de kleinere koninkrijkjes
in de omgeving. de beweging van de christelijke
kerken botst echter met de veel oudere aanwezigheid
van arabische handelaren en mohammedaanse Swahili
die zich verzetten tegen de bekering van de lokale
bevolkingen.
in tegenstelling tot zijn onderdanen, die zich massaal tot
het katholicisme of het protestantisme bekeren, toont
kabaka Mutesa i (heerser van 1852 tot 1884) geen enkele
intentie om over te stappen naar één van de drie
monotheïstische godsdiensten die de arabieren en later
de europeanen invoeren. de organisatie van het koninkrijk
en de geschiedenis van Buganda en later oeganda
worden diepgaand gekenmerkt door deze religieuze
factor, die meer bepaald een rol speelt bij de uitbarsting
van de burgeroorlogen van 1889 tot 1895.

Koloniaal Oeganda
groot-Brittannië, dat met duitsland wedijvert voor de
controle over oost-afrika, komt militair tussenbeide in
het koninkrijk Buganda om een einde te maken aan de
etnische en religieuze conflicten die het land verscheuren.
in 1894 slagen de Britten erin om kabaka Mwanga,
zoon van Mutesa i, een akkoord te laten ondertekenen
dat zijn koninkrijk officieel als protectoraat opneemt in
het Britse koloniale imperium. Bij de ondertekening van
een tweede akkoord in 1900, het «uganda agreement»,
worden Buganda en de kleine koninkrijkjes die het Britse
leger eerder al inpalmde, verenigd onder de naam oeganda.
De dekolonisatie
ondanks de sterke aanwezigheid van katholieke en
protestantse missionarissen heeft oeganda nooit een
massale inwijking van Britse of europese kolonisten
gekend. de jaren tussen de ondertekening van het protectoraatakkoord
en de eerste aanspraken op onafhankelijkheid
worden vooral gekenmerkt door de opkomst
van een bemiddelde boerenstand en de ontwikkeling
van de landbouw. Zoals in de meeste kolonies begint
de onafhankelijkheidsbeweging zich ook hier vooral na
de tweede wereldoorlog te manifesteren. in 1953 wordt
kabaka Mutesa ii voor drie jaar naar londen verbannen
omdat hij zich heeft uitgesproken voor onafhankelijkheid.
na lange en moeizame onderhandelingen wordt oeganda
op 9 oktober 1962 uiteindelijk erkend als een onafhankelijke
staat. Zeer snel duiken daarna problemen
op met betrekking tot de politieke en territoriale organisatie
van de nieuwe staat.
6
Van de postkoloniale crisissen tot vandaag
Het komt tot hoogoplopende spanningen tussen de
nijlvolkeren in het noorden, die opkomen tegen de economische
en politieke overheersing van de Buganda
over het land, en de Bantoevolkeren in het zuiden. in mei
1966 stuurt premier Milton obote, zelf afkomstig uit het
noorden, het leger naar Buganda om de centralisatie
op te leggen. Met de hulp van zijn stafchef, idi amin
dada die tot de mohammedaanse minderheden in het
noordwesten behoort, zet Milton obote koning kabaka
Mutesa ii af. Hij laat een nieuwe grondwet afkondigen
die de koninkrijken afschaft en een presidentieel regime
invoert.
in 1971 grijpt idi amin dada met een bloedige staatsgreep
de macht. Hij bouwt het leger verder uit, laat zijn
politieke tegenstanders vermoorden en voert een terreurbewind,
zowel tegen de Baganda, de belangrijkste
volksgroep in Buganda, als tegen de nijlvolkeren in het
noorden. Het aantal slachtoffers van zijn bloedig regime
– mannen, vrouwen en kinderen – wordt op 200.000 geraamd.
wanneer het land op de rand van de financiële
afgrond staat, krijgt het oegandese bewind de financiële
steun van de arabische staten, die achter amin
dada staan.
in november 1978 valt het tanzaniaanse leger oeganda
binnen als vergelding voor oegandese strooptochten in
het grensgebied. Het schaart zich achter de oegandese
rebellen en verjaagt dictator idi amin dada, die naar
Saoedi-arabië vlucht. Hoewel in oeganda opnieuw een
burgerregering wordt geïnstalleerd, blijven de onlusten
ook na het vertrek van het tanzaniaanse leger voortduren.
drie presidenten volgen elkaar op enkele maanden
tijd op, tot Milton obote opnieuw aan de macht komt en
een nog bloediger bewind voert dan zijn voorgangers.
Begin jaren ‘80 is de toestand van het land ronduit catastrofaal.
de inflatie is hallucinant, hongersnood decimeert
het noorden van het land. alle oppositie wordt brutaal
onderdrukt; gewapende rebellen drijven zowel in het
noorden (aanhangers van amin dada) als in het zuiden
(nationaal Verzetsleger) de strijd tegen de regering op.
in januari 1986 neemt Yoweri Museveni, leider van het
nationaal Verzetsleger, de macht over. Het is de start
van de wederopbouw van een land dat zwaar geleden
heeft door jarenlange onlusten en oorlogen. de nieuwe
regering lanceert tal van hervormingen om het land de
weg van de ontwikkeling te laten inslaan. economisch
gezien verbetert de toestand fors (stabilisatie van de inflatie,
duurzame groei, enz.), maar vooral in het noorden
blijft het moeilijk: de gewelddadige rebellen van het Verzetsleger
van de Heer (lord’s resistance army) voeren
met steun van het islamitische Soedan een terreurbewind.
op politiek niveau is een pluri-etnische regering van
nationale eenheid gevormd die zich inspant om het
machtsevenwicht tussen de oude koninkrijken te stabiliseren.

DE OEGANDESE ECONOMIE
tot zijn onafhankelijkheid in 1962 werd oeganda vaak
beschouwd als één van de parels van het Britse imperium,
vooral door zijn sterk ontwikkelde landbouwsector.
Buganda en de omliggende koninkrijkjes stonden lange
tijd model voor landelijke welvaart, dankzij een dynamische
boerenstand en een zeer productieve landbouw,
vooral in de koffie en de thee.
een kwarteeuw van dictaturen en burgeroorlogen hebben
het land echter totaal geruïneerd: oeganda behoort
nu tot de armste landen ter wereld. Pas tegen het einde
van de jaren 80 is het gestart met de wederopbouw van
zijn economisch potentieel en heeft het de eerste stappen
naar de ontwikkeling gezet.
ondanks belangrijke geografische verschillen (het
noordoosten van het land blijft lijden onder etnisch en
religieus geweld) kent oeganda vandaag een opmerkelijke
groei (van ongeveer 10 % per jaar). deze wordt in
geruime mate ondersteund door een vrij bekwaam economisch
beleid. Sinds de machtsovername door Yoweri
Museveni in 1986 heeft oeganda zich ondanks de nadelen
van zijn geografische insluiting opengesteld voor
buitenlandse investeringen. Het land heeft ook een belangrijke
immigratie aangemoedigd, vooral vanuit india.
Een hoofdzakelijk op landbouw gerichte economie
landbouw blijft de belangrijkste nijverheid in oeganda.
Mede dankzij het ideale klimaat, de vruchtbare bodems
en het uitgestrekte akkerland heeft de landbouwactiviteit
zich geconcentreerd op de productie van koffie, thee,
katoen, rietsuiker, fruit en groente.
Vandaag is de landbouw goed voor bijna 80 % van de
werkgelegenheid en het leeuwendeel van de instroom
van buitenlandse deviezen.
Visvangst
oeganda heeft lang geprofiteerd van een belangrijk
ontwikkelingspotentieel voor visserij rond het enorme
Victoriameer en het albertmeer (met vooral de nijlbaars).
de visstand is echter opvallend geslonken en het ecologische
evenwicht van deze meren is totaal ontwricht.
deze factoren bedreigen het potentieel en vragen om
nieuwe visserijtechnieken.
Grondstoffen: ontginning in kinderschoenen
in 2006 werden in de streek van het albertmeer ondergrondse
olielagen ontdekt. dankzij de belangrijke investeringen
die hier werden gedaan om de ontginning mogelijk
te maken, zouden de eerste vaten in 2010 op de
markt moeten komen (6.000 tot 10.000 vaten/dag) 1 . er
werden ook delfstoffen ontdekt, vooral koper en kobalt,
maar die blijven nog grotendeels onontgonnen. deze
bodemschatten zouden de buitenlandse investeringen
in infrastructuur kunnen versnellen.
7
Industrie, handel en diensten
de grote industriesectoren en ook de belangrijkste
commerciële netwerken van het land zijn in grote mate
in handen van grote families van indiase afkomst. Zij
dragen sterk bij tot het dynamisme van de nationale
economie en zijn nadrukkelijk aanwezig in veel tertiaire
activiteiten (toerisme, financiën, verzekeringen, enz.).
En toen kwam de financiële crisis…
de oegandese economie heeft de financiële en economische
crisis die in de zomer van 2008 uitbrak, in het
algemeen vrij goed doorstaan. 2
Het land realiseerde dat jaar nog een groeicijfer van
bijna 7 % en overleefde de internationale economische
onrust en de politieke instabiliteit in de regio. terwijl de
groei tot dan toe vooral voortkwam uit de landbouw,
wijzen de recentste groeicijfers op een stagnatie van
deze sector en een sterke ontwikkeling van de diensten
en van de industriële productie.
de politieke crisis in buurland kenia, de uitputting van
de visreserves en de recente evolutie van de olieprijzen
zullen normaal tot een verflauwing van de groei leiden.
Voor 2009 en 2010 wordt niettemin nog op een groei
met ongeveer 6 % gerekend.

KOFFIE, HET ZWARTE
GOUD VAN OEGANDA
8
EEN BEETJE GESCHIEDENIS
in het prille begin van de 20e eeuw ontdekten de europeanen in oeganda de kwaliteiten
van de Coffea Canephora, een koffieplant die één van de meest gegeerde
koffiesoorten ter wereld voortbrengt: de robusta. deze koffieboon bevat dubbel
zoveel cafeïne als de arabica. op het afrikaanse continent waren de bijzondere eigenschappen
van deze «toverplant» al veel langer bekend. de oost-afrikaanse volkeren
gebruiken de koffie al sinds mensenheugenis, vooral in de traditionele geneeskunde
en bij godsdienstige praktijken en rituelen.
in de koninkrijken Buganda, ankole en Bunyoro (die samen het huidige oeganda vormen)
was koffie synoniem van rijkdom. Vooral tijdens grote ceremonies, huwelijken en rituelen
werd er bijzonder royaal mee omgesprongen.
Vanaf de 18e eeuw wordt koffie een koloniaal product. de handel in koffie en andere
goederen, zoals suiker en specerijen, wordt één van de pijlers van een economie die
eerst op slavernij en later op koloniale verdrukking steunt. de naam «Max Havelaar»
is oorspronkelijk overigens de naam van het hoofdpersonage in de gelijknamige
roman die in 1860 in nederland verscheen als aanklacht tegen de verschrikkelijke
arbeidsomstandigheden waartoe de nederlandse kolonisten de lokale bevolking op
de koffieplantages van het eiland java dwongen. tijdens de 19e eeuw nam het aantal
plantages van dit type in de koloniale gebieden tussen de kreeftskeerkring en de
Steenbokskeerkring razendsnel toe.

9
DE KOFFIE-ECONOMIE
de wereldwijde koffiemarkt kende vanaf het einde van de jaren 80 een belangrijke
structurele crisis die de bevolking en de productiestructuren van alle producerende
landen diepgaand heeft getroffen. Het aanbod was veel groter dan de vraag, zodat
de koffieprijzen een enorme klap kregen: in het begin van de jaren 2000 waren ze tot
hun laagste niveau ooit gedaald. de wereldbank raamt het verlies voor de koffieproducenten
over die periode op gemiddeld 4,5 miljard dollar per jaar.
in afrika en Centraal-amerika heeft deze crisis de nationale financiën zeer zwaar
aangetast. deze hangen immers in ruime mate af van de uitvoer van grondstoffen.
de regeringen van deze landen voelden zich daarom verplicht om drastisch te snoeien
in de sociale programma’s en in hun strijd tegen armoede. Miljoenen gezinnen van
koffieplanters waren het directe slachtoffer.
Het einde van het internationale koffieakkoord in 1989 heeft deze crisis ingeleid. tal
van factoren speelden mee: de mislukking van de strategieën voor de groei van de
productie die het iMF aan de producerende landen oplegde, de ingrepen van koffiemultinationals
(zoals nestlé, Philip Morris, kraft, enz.) die enorme hoeveelheden in voorraad
namen om de prijzen laag te houden, en het dalende verbruik in de rijke landen 3 .
de afrikaanse producerende landen waren, mede door de concurrentie van Colombia,
Brazilië en Vietnam, de eerste slachtoffers van deze crisis. de slecht georganiseerde
productieketens bleken niet in staat om zich te verenigen en zich op te werpen als
belangrijke spelers in de internationale onderhandelingen.
Vanaf 2005 is er enige verbetering te bespeuren. de koffieprijs is gestegen tot een
niveau dat meer aanvaardbaar is voor de producenten. de crisis heeft echter de wisselvalligheid
van de koersen aangetoond en bewijst de noodzaak van de invoering van
een stabieler en eerlijker systeem.

EERLIJKE HANDEL
IN OEGANDA
10
EERLIJKE HANDEL, WAT IS DAT?
eerlijke handel is ontstaan uit een eenvoudige vaststelling: de armoedekloof tussen
de bevolking van de rijkste landen en die van de armste landen blijft maar groeien
ondanks de bedragen die in ontwikkelingshulp worden geïnvesteerd.
in minder dan een eeuw tijd is de verhouding tussen de inkomens in de 20 % rijkste
landen en in de 20 % armste landen gestegen van 11 tegen 1 in 1913 naar 75 tegen
1 vandaag.
oorlogen, natuurrampen, gebrekkige infrastructuur, corruptie, … er zijn veel oorzaken
op te sommen voor dit verstoorde evenwicht, maar er spelen ongetwijfeld ook en
vooral fundamenteel structurele economische problemen mee.
grondstoffenspeculatie, de schuldenspiraal, de gesubsidieerde concurrentie van
producenten uit de noordelijke landen: al die mechanismen vormen obstakels voor
een «take-off» van de armste landen die hun ontwikkeling niet zelf in handen hebben.
Hoewel de ongelijkheden in de handel al in de 19e eeuw werden bewezen (vooral
vanaf de publicatie, in 1860, van de roman van de nederlander edward douwes
dekker, met Max Havelaar als held), verschenen pas na de tweede wereldoorlog
de eerste projecten voor eerlijke handel van amerikaanse en engelse organisaties
(thousands Villages in de VS; de ngo oxfam in het Vk).

11
in 1999 raken de belangrijkste internationale organisaties voor eerlijke handel (world
Fair trade organisation, Fair trade labelling organizations - Flo en network of
european world Shops) het eens over een gemeenschappelijke definitie:
« Eerlijke handel is een handelsrelatie, gebaseerd op
dialoog, transparantie en wederzijds respect, met het
oog op een grotere rechtvaardigheid in de internationale
handel. Eerlijke handel draagt bij tot de duurzame
ontwikkeling door te voorzien in betere handelsvoorwaarden
en door de rechten te beschermen van
gemarginaliseerde producenten en arbeiders, voornamelijk
in het Zuiden. De organisaties voor eerlijke
handel (gesteund door consumenten) engageren zich
actief tot de ondersteuning van producenten, de sensibilisatie
van de opinie, en het voeren van campagnes
voor aanpassing van de handelsregels en -praktijken
van de conventionele internationale handel ».
Deze organisaties sommen 10 belangrijke principes op als basis voor de aanwending
van dit economisch systeem:
• Kansen creëren voor de producenten die in een economisch benadeelde
situatie verkeren
• De transparantie en geloofwaardigheid bevorderen
• De individuele capaciteit aanmoedigen
• De eerlijke handel promoten
• De betaling van een eerlijke prijs garanderen
• Waken over de gendergelijkheid
• Behoorlijke arbeidsomstandigheden waarborgen
• Kinderarbeid uitschakelen
• Het leefmilieu beschermen
• Handelsrelaties op basis van vertrouwen en wederzijds respect bevorderen.
Concreet garandeert eerlijke handel de producenten uit de armste landen een
betere aankoopprijs dan de wereldprijzen, naast een relatieve prijsstabiliteit en
gunstigere voorwaarden en betalingstermijnen (zelfs prefinancieringsmogelijkheden),
zodat de boeren en ambachtslui niet meer verplicht zijn hun producten tegen dumpingprijzen
te verkopen of een beroep te doen op leningen tegen woekertarieven.
over deze billijke prijs wordt onderhandeld. Hij moet alle productiekosten van het
product dekken, inclusief de kosten voor het leefmilieu, en hij moet de producenten
een menswaardig leven garanderen. Verder ondersteunen de kopers in eerlijke handel
meestal sociale programma’s (alfabetisering, toegang tot onderwijs en zorgsystemen,
enz.). Zij ondersteunen ook de productie-investeringen van de producentenorganisaties.

dE EERLIJKE
hAndEL In
KoFFIE In
oEGAndA
De geschiedenis van de eerlijke handel
is onlosmakelijk verbonden met de
geschiedenis van de koffie.
Tijdens de crisis van de jaren 90, die de
levensstandaard van miljoenen kleine
producenten in vele arme landen aantastte,
zijn de voordelen van de principes
van eerlijke handel voor deze sector
overduidelijk geworden.
Hogere en gewaarborgde aankoopprijzen,
sociale premies, hulp bij productieinvesteringen,
advies en opleiding, …
Stuk voor stuk structurerende elementen
in de werking van de eerlijke handel
in koffie die hebben bijgedragen om
de problemen voor de producenten te
verlichten, maar ook om hen te helpen
om zich te structureren om zich beter
te wapenen tegen de onzekerheden die
de wereldhandel in koffie deze kleine
kwekers in de arme landen oplegt.
12
© BtC / dieter telemans

13
ANKOLE COFFEE PRODUCERS COOPERATIVE
Het proces van liberalisering van de oegandese koffiemarkt heeft – gekoppeld aan de
wereldwijde crisis in landbouwgrondstoffen in de jaren 90 – belangrijke schokgolven
veroorzaakt in de systemen voor productie, beheer en commercialisering van koffie
en thee, de belangrijkste activiteiten van het land. dat ging vaak ten koste van de
staatsorganisaties die nog uit het postkoloniale tijdperk stammen.
Sommige van deze mastodonten konden hun verplichtingen niet meer nakomen en
ging over de kop door hun onvermogen om zich aan te passen aan de marktevoluties
en aan de nieuwe eisen van de internationale kopers.
eén van die slachtoffers was Banyakole kweterana Cooperative union limited
(BkCu), één van de belangrijkste coöperaties voor de productie van robustakoffie in
het zuidwesten van oeganda: ze legde in 1996 de boeken neer.
de kleine lokale producenten die afhankelijk waren van deze centrale hadden in eerste
instantie geen andere keuze dan zich tot andere tussenpersonen te wenden voor
de centralisatie en commercialisering van hun oogsten op de internationale markten
(meestal in de vorm van veilingen die – voor landen van oost-afrika – vooral plaatsvinden
in het keniaanse Mombasa). de boeren uit het district Bushenyi gingen dus
aankloppen bij uneX, een gespecialiseerd oegandees handelskantoor dat in ruil
voor een verkoopcommissie diensten verleent zoals beheer en onderhandeling met
buitenlandse kopers.
de robusta-koffieproducenten van de streek kregen intussen de steun van verscheidene
organisaties uit de eerlijke handel, zoals Cafédirect dat in 2000 een PPP (Producer
Partnership Programme) opzette om de lokale productieketen te begeleiden bij haar
reorganisatieplannen en om de lokale boeren op te leiden.
een tiental lokale groepen die samen ongeveer 4000 producenten vertegenwoordigden
en die eind jaren 90 het fairtradelabel hadden gekregen, beslisten om samen een
nieuwe, kleinere en flexibelere coöperatie op te richten: de aCPCu (ankole Coffee
Producers Cooperative union limited), genoemd naar het oude koninkrijk dat begin
20e eeuw in oeganda werd geïntegreerd.
Met deze samenwerking toonden de producenten hun bereidheid om hun lot in eigen
handen te nemen, zelf de rol te spelen die ze vroeger aan het bemiddelende verkoopkantoor
toevertrouwden, en werkgelegenheid te scheppen door de activiteiten met
toegevoegde waarde in de eigen streek te houden. Met de steun van internationale
organisaties voor eerlijke handel, zoals Cafédirect (één van de grootste aankoopcentrales
voor eerlijke koffie, die meteen een belangrijke reeks engagementen aanging voor de
afname van de komende oogsten en prefinanciering van bepaalde investeringen),
kende de coöperatie een snelle groei.
john nuwagaba, general manager van de aCPCu, getuigt: « Wij hebben sinds onze
oprichting in 2001 veel hulp gekregen van CaféDirect. Zij kochten onze koffie tegen
een zeer mooie prijs, zodat we met dat extraatje veel plannen hebben kunnen uitvoeren.
Vanaf de tweede betaling hebben we met de
bonus van de eerlijke handel onze oogsters
kunnen aanzetten om iets te doen aan het onderwijs
van hun kinderen. Onze leden hebben
een echte solidariteitscultuur ontwikkeld, zodat
de coöperatie nieuw kapitaal kon ophalen. We
werden aangemoedigd en gesteund om de
coöperatie te ontwikkelen en we kregen hulp
bij de onderhandelingen met onze strategische
partners. Allemaal goed nieuws! » 4 .

14
Met de Premium-premie die Cafédirect stortte, konden effectief zeer concrete projecten
voor de hele gemeenschap gerealiseerd worden:
• de bouw van een coöperatiewoning en een bibliotheek in kashekuro
• de renovatie van de basisschool van kihumuro en van de woning van de schooldirecteur
• de herstelling en renovatie van vier andere dorpsscholen
• de bebouwing van nieuwe zaailanden
• de herstelling van een brug
Met de steun van zijn partners heeft de ankole Coffee Producers Cooperative union
limited ook twee mensen kunnen rekruteren die instaan voor het beheer van de
coöperatie en voor handelsonderhandelingen met de internationale kopers.
Het plan voor omschakeling naar biologische landbouw
de jonge coöperatie heeft zich eind 2008 dankzij internationale financieringen verbonden
tot een proces voor biologische certificering van haar productie en haar
transformatieprocedés. dit project kon wat gemakkelijker worden opgezet omdat
de robusta koffieplant weinig natuurlijke vijanden heeft en zeer weinig bemesting
vraagt. de producenten van de aCPCu gebruiken natuurlijke verrijkingsmiddelen
voor de bodem en nauwelijks pesticide of herbicide. de landbouwgrond wordt
vruchtbaar gemaakt met compost van bananenbladeren en mest van runderen die
vrij grazen op de plantages. ook pesticiden worden op natuurlijke wijze gefabriceerd
met extracten van Bird-eyes pepers, een variëteit die tussen de koffieplanten
groeit. de koffieplanten worden omringd door bananenbomen, yamwortel, bonenplanten
en andere voedingsgewassen die de beschaduwde bodems verrijken.
Het programma voor omschakeling naar biologische landbouw dat in januari 2009
werd gestart, is ambitieus. Het wil de 4.000 producenten van de coöperatie vanaf
2011 tot 800 ton gecertificeerd eerlijke en biologische koffie laten opbrengen. de
managers van de coöperatie hopen dat de hogere inkomsten uit de verkoop van
deze zeer hoogwaardige koffie andere producenten zal aansporen om toe te treden
en de huidige leden zal aansporen om hun productie van biologische en eerlijke
koffie te verhogen.
de beheerders van de ankole Coffee Producers Cooperative union limited hebben
de grote middelen ingeschakeld om deze resultaten te bereiken. er werden namelijk
13 mensen gerekruteerd: een coördinator en twaalf «field officers» die werden
toegewezen aan elk van de tien dorpsgemeenschappen die samen de coöperatie
vormen. deze field officers zijn opgeleid door experts van nogamu, het oegandese
agentschap voor Biologische Certificering. Zij doorkruisen de plantages op de fiets
om de groei van de jonge planten te controleren en de telers te adviseren.
de uitvoering van het programma verloopt gespreid over drie jaar. Het ambieert de
certificering van minstens 95 % van de producenten van de coöperatie.
Het economische model van dit programma, opgesteld met de steun van agriterra,
een nederlandse ngo die landelijke gemeenschappen steunt, is absoluut opmerkelijk.
Het totale budget van de biologische omschakeling van de coöperatie – een
totaalbedrag van ongeveer 160.000 euro over drie jaar – wordt geraamd op ongeveer
2 euro per jaar per directe begunstigde (uitgaand van gemiddeld 7 gezinsleden
per gezin).
Meer weten?
www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/acpcu
www.flo-cert.net
www.fairtrade.org.uk

GUMUTINDO COFFEE COOPERATIVE ENTERPRISE (PARTNER VAN BTC)
15
de gumutindo-coöperatie Coffee Cooperative enterprise werd in 2000 opgericht op
de restanten van het oude oegandese coöperatiesysteem. Zoals de meeste afrikaanse
landen organiseerde oeganda zijn landbouwproductie vanaf de jaren 60 namelijk
rond reusachtige coöperatieve verenigingen met zeer zware structuren die grotendeels
van de Staat afhingen.
Met de liberalisering van de koffiemarkt in de jaren 90 ontstonden ook in oeganda
nieuwe organisaties die hun productie en hun commerciële activiteit zelf konden
organiseren, ten nadele van de oude Bugiso Cooperative union (BCu) die de koffieproductie
tot dan domineerde maar die er niet in slaagde zich aan te passen aan dit
nieuwe systeem.
de BCu was met zijn honderdduizenden aangesloten producenten het archetype
van de afrikaanse productiestructuur, als centrale voor de commercialisering voor
honderden basiscoöperaties, de zogenaamde Primary Societies.
dit logge, al te sterk geëtatiseerde systeem, had absoluut geen antwoord op de internationale
koffiecrisis van het begin van de jaren 90. de megacoöperaties die weinig of
geen dynamiek uitstralen, waren niet in staat in te spelen op de vragen van grossiers
en buitenlandse importeurs die na de liberalisering van de markt hun opwachting
maakten op vele afrikaanse markten.
de gumutindo-coöperatie (“goede boer” in de Bugisu-taal) werd opgericht door vier
van de meest actieve en transparante basiscoöperaties (Primary Societies) binnen de
BCu, met als doel kwaliteitskoffie te produceren waarvoor een goede prijs gevraagd
kon worden.
gumutindo werd in 2000 opgericht met de technische steun van twin, de Britse ngo
voor eerlijke handel, en de financiële steun van alternatieve fondsen zoals Shared
interest. Bij de oprichting verenigde de coöperatie bijna 3000 producenten die eerst
bij de BCu aangesloten waren. Snel volgden andere basiscoöperaties die eveneens
wilden genieten van de distributiestructuren van deze tussenorganisaties.

Het ging in de eerste plaats om rationalisering van de productie, organisatie van het
transport en oprichting van kleine verwerkingsentiteiten, aangepast aan de marktevoluties.
de beheerders van de coöperatie begrepen echter al snel dat ze om te overleven en
te groeien de hele keten van productie tot export moesten leren beheersen. in 2003
werd daarom de gumutindo Coffee Cooperative enterprise opgericht die een jaar later
het fairtradelabel bemachtigde. dankzij de steun van het gumutindo Management
agency, een adviescel die gespecialiseerd is in certificering en interne marketing voor
de coöperatie, zijn alle producten van de aangesloten boerderijen vandaag biologisch
gecertificeerd of op weg om dat te worden.
deze boerderijen liggen in het district Mbale, in het oosten van oeganda, bij de grens
met kenia, op de glooiingen van Mount elgon, een uitgedoofde vulkaan die het hoogste
punt van het land vormt. Het subtropische klimaat en de vruchtbare vulkanische
bodem vormen een ideale omgeving voor koffieproductie. tussen de koffiestruiken
zijn bananenbomen, andere geselecteerde fruitbomen, maar ook bonen en maïs aangeplant.
Met de hulp van experts werd gezocht naar het beste evenwicht tussen plantensoorten.
er worden anti-eroderende technieken toegepast om de best mogelijke
rendementen te halen zonder de omgeving te schaden.
Vandaag bestaat de gumutindo Coffee Cooperative enterprise uit 6 grote dorpscoöperaties:
Busamaga (422 boeren), Bumayoga (428 boeren), Buginyanya (690 boeren),
nasufwa (553 boeren), konokoyi (745 boeren) en Peace kawomera (976 boeren).
dankzij de eerlijke handel krijgen deze boeren prefinanciering voor hun oogsten. de
basiscoöperaties leveren hun productie aan het centrale magazijn van gumutindo dat
instaat voor verpakking in zakken van 60 kg. deze wachten in de opslagplaatsen van
de coöperatie op transport naar de haven van Mombasa in kenia waar ze worden
verscheept naar europa en de Verenigde Staten.
de lijst van geslaagde collectieve verwezenlijkingen van de gumutindo-coöperatie
– dankzij het eerlijke systeem – wordt indrukwekkend: aankoop van nieuwe opslagplaatsen
en moderne kantoren in 2006, omschakeling van de boerderijen naar biologische
landbouw, uitbreiding van het ziekenhuis, bouw van drie basisscholen en
een vestiging voor middelbaar onderwijs, oprichting en vestiging van twee lokale
gezondheidscentra, levering van elektriciteit in de dorpen, enz.
de importeurs van de eerlijke handel, bijvoorbeeld Cafédirect of equal exchange,
betalen de «Premium»-prijs voor de uitstekend bevonden koffie van de producenten
van de gumutindo-coöperatie. de boeren krijgen 2,7 dollar per kilo terwijl de gemiddelde
prijs op de wereldmarkten over de zes voorbije jaren gemiddeld 1,6 dollar/kilo
bedroeg.
difasi namisi, een producent die bij gumutindo aangesloten is, vertelt: « Met het
geld dat ik vorig jaar heb verdiend dankzij de premie (Fairtrade Premium) heb ik het
schoolgeld voor mijn dochter kunnen betalen. Ik blijf erop hameren bij mijn vrienden
en mijn kinderen: we moeten er alles aan doen om koffie van zeer goede kwaliteit te
produceren. En sinds de andere boeren weten dat wij die premie krijgen, proberen ze
te werken zoals wij en verbetert ook bij hen de kwaliteit ».
deze aandacht voor de kwaliteit van het eindproduct vormt één van de kenmerken
van het gumutindo-systeem, dat de aangesloten boeren sterk aanmoedigt om zich
ervoor te engageren: zij moeten beseffen dat alleen de uitstekende kwaliteit van hun
product de hogere aankoopprijs rechtvaardigt. lydia nabulumbi, kwaliteitsmanager
van de gumutindo-coöperatie, beheert het technisch laboratorium, adviseert en
vormt de producenten van de basiscoöperaties en begeleidt de degustatieateliers.
Meer weten?
www.omdm.be/ouganda/gumutindo.html
www.maxhavelaar.be/fr/mh/producer/detail/106/profile
www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/gumutindo
www.fairtrade.org.uk/producers/coffee/gumutindo_coffee_cooperative_uganda/default.aspx
www.flo-cert.net
16
DE STEUN VAN HET TRADE
FOR DEVELOPMENT CENTRE
Het Trade for Development Centre
van de BTC steunt de promotie-
en marketingactiviteiten van de
Gumutindo-coöperatie om haar
productie te valoriseren, meer
bepaald bij de Europese en de
Noord-Amerikaanse importeurs
en consumenten.
Het TDC ondersteunt dit project
(in samenwerking met TWIN, de
Britse ngo voor eerlijke handel,
die instaat voor de technische assistentie)
dat een nieuw gamma
producten van topkwaliteit wil uitbouwen
en de promotie en commercialisering
van deze nieuwe
fijnproeverkoffie wil ondersteunen.
De realisatie van het project moet
worden gespreid over twee jaar.
• In het eerste jaar gaat de prioriteit
naar de identificatie van de
koffievariëteiten die op het terrein
bestaan en naar het zoeken van
specifieke commerciële kansen
op de verschillende doelmarkten.
Er wordt materiaal ter ondersteuning
van de verkoop uitgewerkt,
en er moeten contacten worden
gelegd om de eerste proefverkoop
te realiseren.
• Het tweede jaar zal, na evaluatie
van de geboekte vooruitgang,
worden gewijd aan de ontplooiing
van acties voor de commercialisering
van producten uit het fijnproevergamma
van Gumutindo. Het
doel moet enerzijds zijn de commerciële
relaties met de eerste kopers
te bestendigen tot duurzame
partnerschappen, en anderzijds
cliënteel te werven door nieuwe
kopers te ontmoeten.
Dit project geniet de steun van het
Fair Trade Centre voor een bedrag
van 26.250 euro.

MIREMBE KAWOMERA: HEERLIJKE VREDE
Het klinkt misschien verrassend,
maar de geschiedenis
van de coöperatie Mirembe
Kawomera begint bij de wat
aparte religieuze geschiedenis
van Oeganda.
Het begin van de 20e eeuw was
de periode dat vooral Britse
protestantse missionarissen
de lokale volkeren massaal tot
bekering wisten te overhalen.
In 1919 kreeg de charismatische
krijgsheer Semei Kakungulu uit
de stad Mbale, een bondgenoot
van de Engelsen, een bijbel
van een missionaris.
17
Joab Jonadav Keki, Initiatiefnemer van het project
EERLIJKE KOFFIE, BIO, KOOSJER EN HALAL
Het verhaal wil dat kakungulu – die al van kindsbeen de zijde van de Britse
kolonisator had gekozen in de hoop ooit vicekoning van Buganda te worden
– zich na lezing van het heilige boek meer aangetrokken voelde tot de leer
van het oude dan die van het nieuwe testament. de missionaris zou hem
geantwoord hebben: « In dat geval bent u geen christen maar een jood ».
en Semei kakungulu, overigens intussen al min of meer gedumpt door de
Britse bezetters die hem hinderlijk begonnen te vinden, besliste om zich
samen met zijn drieduizend aanhangers en hun gezinnen te bekeren tot
het jodendom. de nieuwe gemeenschap deed er jarenlang alles aan om
de voorschriften van de thora te volgen, zonder enig reëel contact met
“het Volk van israël”. Pas in 1926 kwam Semei kakungulu voor het eerst in
contact met een joodse handelaar in kampala die hem meer vertelde over
de actueel toegepaste riten en praktijken.
deze gemeenschap, die naar de streek van abayudaya vluchtte, neemt in
de geschiedenis een unieke plaats in, als enige endogeen ontstane joodse
religieuze gemeenschap. Ze blijft ook voortbestaan na de dood van haar
historische leider, maar kent zeer moeilijke periodes, vooral tijdens het
tirannieke regime van idi amin dada die hen bloedig vervolgt, waardoor
een groot aantal zich onder druk bekeert tot islam of christendom. in 1979
blijven nog amper driehonderd volgelingen over, maar met de hulp van
de staat israël (die nochtans wat verveeld zit met de erkenning van deze
absoluut unieke gemeenschap) en de joodse diaspora, kent de groep een
revival en godsdienstige erkenning met de steun van israëlische en amerikaanse
rabbijnen.

DRIE GEMEENSCHAPPEN, ÉÉN PROJECT
Begin jaren 2000 besliste joab jonadav keki, de leider
van de joodse gemeenschap in de streek van Mbale,
boer en muziekliefhebber, om te gaan aankloppen bij
alle producenten van de streek, ongeacht hun geloofsovertuiging,
om samen een oplossing te vinden voor
de crisis die de koffiesector al enkele jaren teistert.
deze wereldwijde crisis van overproductie heeft de
levenstandaard van oegandese producenten ernstig
aangetast, en sommigen hebben zelfs het land dat ze
al decennia bebouwden, moeten verkopen of hun kinderen
van school moeten halen om ze op de plantages
te laten werken.
« Ons grootste probleem is van religieuze aard », stelde
joab jonadav keki 5 die verwees naar de zware spanningen
tussen de gemeenschappen, vooral sinds
het tijdperk van idi amin dada toen de joden werden
beledigd, gepest en publiek uitgescholden voor
« moordenaars van Christus » door de christenen,
en voor « Godvergetenen » door de moslims.
de oproep tot openheid en tolerantie van joab jonadav
keki werpt uiteindelijk vruchten af. in 2002 wordt
hij verkozen voor de raad van het subdistrict namanyonyi
met de steun van de drie religieuze gemeenschappen
die hem als geloofwaardig leider erkennen.
na lang gezamenlijk overleg wordt in 2004 de coöperatie
Mirembe kawomera (« Heerlijke Vrede » in het
luganda, één van de talen van oeganda) opgericht,
met als doelstelling de gemeenschappen dichter bij
elkaar te brengen en te ijveren voor hun ontwikkeling.
« We hebben lang nagedacht, » stelt joab jonadav
keki, « en ons geconcentreerd op wat ons bindt. We
hebben gezocht naar al die gemeenschappelijke punten
in onze heilige boeken, bijvoorbeeld het feit dat wij elkaar
allemaal begroeten met het woord ‘Vrede’: Shalom,
Salaam, Mirembé. »
« Ik koop alles, ik wil heel die handel »
Zodra die gezamenlijke waarden erkend en aanvaard
waren, werd een economisch project opgezet en werd
begonnen met een zoektocht naar nieuwe markten.
de nieuwe coöperatie kreeg hiervoor steun uit vele
hoeken, bijvoorbeeld van de amerikaanse zangeres
laura wetzler, die sinds het midden van de jaren 90
belangstelling had voor de traditionele Hebreeuwsafrikaanse
muziek van de oegandese joodse gemeenschap.
18
dankzij haar hulp kreeg de coöperatie Mirembé kawomera
ook de steun van Paul katzeff, executive director
van de thanksgiving Coffee Company. Hij beloofde de
productie van de coöperatie op te kopen tegen een
prijs die de marktprijs met ongeveer 30 % overtrof, en
hij zou ook helpen bij de stappen naar certificering. « Ik
koop alles », zei katzeff. « Alles of niets, ik wil heel die
handel. Ik wil dit verhaal aan de hele wereld vertellen. »
de coöperatie Mirembé kawomera, die vandaag bijna
1000 kleine producenten en hun families telt, maakt
zelf deel uit van de belangrijkere coöperatie gumutindo.
de drie grote religieuze gemeenschappen zijn vertegenwoordigd
in de uitvoerende raad: de huidige voorzitter
is joods, de vicevoorzitter is christen en de penningmeester
is moslim.

DUBBELE CERTIFICATIE: BIO EN FAIR TRADE
de koffiestruiken van deze boeren groeien op de flanken
van Mount elgon. Hun koffie, een variëteit van zachte
arabica, heeft certificaten van eerlijke handel en bio, en
is koosjer en halal.
Hoewel de geteelde hoeveelheid relatief beperkt is
(ongeveer 50 ton) wordt de productie van de coöperatie
Mirembé kawomera erkend voor haar kwaliteit,
zachtheid en smaak. dankzij de certificeringen voor
eerlijke handel (Fair trade Certified) en biologische
teelt, brengt de koffieverkoop de coöperatie niet alleen
voldoende op om de producenten behoorlijker te
vergoeden maar ook om een deel van de opbrengst
Meer weten?
www.mirembekawomera.com
www.thanksgivingcoffee.com
www.yesmagazine.org/issues/spiritual-uprising/java-justice
19
« Wij hopen onze coöperatie nu
te laten uitgroeien tot een model
voor ontwikkelingsprojecten
tussen gemeenschappen »,
stelt Joab Jonadav Keki.
En hij voegt eraan toe:
« We hopen dat andere
coöperaties zich voor dit model
van vreedzaam samenwonen
zullen engageren.
Samen leven we veel beter.
U kunt zich niet voorstellen
welke harmonie en vrede
in onze grote gemeenschap
heerst sinds de oprichting
van de coöperatie. »
opnieuw te investeren in projecten voor sociale en
economische ontwikkeling, de opleiding van de telers
en de start van duurzame projecten. de fairtradecertificering
garandeert de producenten bovendien toegang
tot krediet en aanbetaling van een deel van hun productie
vóór de oogst.
de voorbije jaren hebben de leden van deze coöperatie
samen een dynamische gemeenschap gesticht en
een reeks concrete acties opgezet ten voordele van
de boeren en hun gezinnen: de bouw van scholen, een
betere toegang tot drinkwater en elektriciteitsvoorziening
in de dorpen.

20
UNEX - UNION EXPORT SERVICES LTD.
uneX (union export Services ltd.) is een exportbedrijf dat de commercialisering
van de koffieproductie van vele oegandese producentenorganisatie beheert. uneX
ontstond op wat restte van het oude monopolie in handen van de Coffee Marketing
Board. uneX werd door Flo-Cert voor het fairtradelabel gecertificeerd wegens
de gunstige commerciële voorwaarden die het deze producentengroepen aanbiedt,
vooral in termen van aankoopprijs en prefinanciering. dankzij dit systeem worden
de telers betaald bij levering van hun productie; ze hoeven niet te wachten tot deze
verkocht geraakt op de veiling van Mombasa.
Vandaag is uneX één van de belangrijkste commerciële gesprekspartners van de
importeurs van eerlijke handel die niet rechtstreeks willen (of kunnen) samenwerken
met de coöperaties en de koffieproducentengroepen.
Meer weten?
www.triodos.com

21
dE EERLIJKE hAndEL VAn
ThEE In oEGAndA
Oeganda staat met productie die geraamd
wordt op 35.000 ton in 2007 op
de 8e plaats van alle theeproducenten 6
wereldwijd, en op de 3e plaats in Afrika.
In tegenstelling tot koffie of cacao
wordt thee uitsluitend verkocht via privétransacties
of via de veilingverkoop in
Mombasa (Kenia) waar zowat alle productie
van Oost-Afrika passeert. Voor
thee bestaat er geen termijnmarkt.
De Oegandese overheid is zich bewust
van de structurele troeven van het
land wat landbouwproductie aangaat
(vruchtbare bodem, weinig gebruik van
synthetische meststoffen), en werkt
daarom aan de dynamisering van de
sector door te voorzien in relatief belangrijke
investeringen, vooral in de
verwerkingsactiviteiten (drogen, enz.) en
in projecten die de ketens organiseren.
Dat de Oegandese overheden de productie
wel degelijk willen valoriseren,
uit zich ook in de steun die ze verlenen
een gecertificeerde biologische keten
op te zetten en in de manier waarop
fairtradeorganisaties er onthaald worden.
Een voorbeeld: TraidCraft, één van de
belangrijkste Britse thee-importorganisaties,
bevoorraadt zich vooral in Oeganda
bij productiecoöperaties die de
voordelige voorwaarden genieten die
het fairtradesysteem hen waarborgt.
De sites waar de thee wordt verwerkt –
een erfenis van het postkoloniale tijdperk
– waren vroeger in handen van grote
staatsorganisaties. Ze zijn geleidelijk
aan collectief eigendom geworden van
kleine producenten die graag meewerken
aan de ontwikkeling van de eerlijke
handel in Oeganda.

De coöperatie Mabale Growers
Tea Factory Ltd, opgericht
in 1994 in het district
Kyenjojo, verenigt bijna
duizend kleine telers die
samen een coöperatieve
industriële site voor de
productie van groene thee
beheren. De belangrijkste
variëteiten zijn Broken Pekoe,
Pekoe Fannings en
Pekoe Dust.
22
MABALE GROWERS TEA FACTORY
deze coöperatieve productiesite ligt midden in één van de belangrijkste
theecultuurgebieden van oeganda, op de hogere rwenzori Mountains
(ook wel de Maanbergen genoemd), in de buurt van Fort Portal, één van
de grootste agglomeraties van het westen van het land. de site bestaat
vandaag uit een verwerkingsfabriek, twee grote theeplantages en een
eucalyptusplantage die de brandstof voor de fabrieksoven levert. de site
werd opgericht in 1969 en aanvankelijk beheerd door de oegandese
staatsdiensten, maar raakte in verval tijdens het bloedige regime van idi
amin dada.
Pas veel later, in de jaren 90, waneer de overheid een programma voor
kleine thee-exploitaties lanceert, wordt de site overgenomen, gerenoveerd,
opgeknapt en geprivatiseerd door een vereniging van 950 aandeelhouders,
overwegend eigenaren van kleine exploitaties (gemiddeld minder dan twee
hectare) die met hun oogsten de fabriek bevoorraden.

de site van Mabale wordt collectief beheerd door de
theeplantersvereniging en telt vandaag ruim honderd
vaste medewerkers en evenveel tijdelijke krachten.
Ze worden vooral ingeschakeld voor het drogen, verwerken
en verpakken van de thee. de plantages van
nyamasoga en Mparo, eveneens in handen van de cooperatie,
bezorgen werk aan nog eens ruim honderd
mensen.
Met uitzondering van de productie die bestemd is voor
de fairtradeketen of (voor een zeer klein gedeelte) voor
de lokale markt, wordt het grootste deel van de hier
verwerkte thee op de veiling van Mombasa (kenia) verkocht
aan internationale kopers.
de coöperatie Mabale growers tea Factory ltd werkt
nauw samen met haar «zusterorganisatie» Mpanga
growers tea Factory die volgens een vergelijkbaar
systeem werkt. in dit landelijke gebied van oeganda
waar landbouw de belangrijkste werkverschaffer is,
leveren de twee coöperaties een zeer aanzienlijk bijdrage
aan de ontwikkelingskansen voor de lokale
bevolking. deze bestaat vooral uit kleine boeren die
amper in staat zijn hun gezinnen in leven te houden.
Hoewel de omgeving zich uitstekend leent voor landbouw,
is de streek straatarm, is er in de meeste dorpen
nog geen elektriciteit. de meeste mensen hebben zelfs
geen fiets.
de site van de coöperatie speelt dus een fundamentele
rol voor de lokale economie. Zij biedt de producenten
immers afzetmarkten die des te interessanter zijn omdat
ze deels passen in het systeem van eerlijke handel.
de aangesloten producenten krijgen niet alleen een
kiloprijs die ongeveer 25 % hoger ligt dan de marktprijs,
deze aankoopprijs wordt ook op langere termijn gegarandeerden
de coöperatie verbindt zich er contractueel
toe de volledige oogst van de producent te kopen
(voor zover de kwaliteit constant blijft).
in 1997 kreeg de coöperatie van theeproducenten
Mabale growers tea Factory ltd het fairtradelabel van
de organisatie Fairtrade. de opbrengsten van deze
certificering waren snel voelbaar en werden even snel
opnieuw geïnvesteerd in het productiesysteem, met de
installatie van moderne productielijnen, de aanleg van
wegen en de organisatie van opleidingssessies voor
de producenten.
Meer weten?
www.mabaletea.com
www.cofta.org
www.flo-cert.net
www.fairtrade.org.uk/producers/tea/mabale_growers_tea_factory/default.aspx
www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/mabale
23
er is nu een opwaartse spiraal ingezet. de verbeterde
kwaliteit leidt tot hogere verkoopprijzen op de veilingen
en dus een toename van de inkomsten. de hoofdmoot
hiervan wordt verdeeld over de producenten-aandeelhouders.
Slechts een fractie van de productie (minder dan 5 %)
wordt verkocht via de circuits van eerlijke handel, maar
de fairtradepremie die de importeurs van de fairtradeketen
betalen, vormt een belangrijke extra voor de site,
de coöperatie en haar leden.
deze fairtradepremie (Fairtrade Premium) bestaat uit
een extra bedrag, berekend op basis van het in het
eerlijke-handelscircuit verkochte volume van de verkopen
in het eerlijke-handelcircuit, dat systematisch
wordt besteed aan rendabele investeringen of aan
steun voor gezamenlijke economische of sociale
projecten. een speciaal comité van vertegenwoordigers,
verkozen door de aandeelhouders en werknemers,
beslist over de besteding van deze bedragen.
Silver kasoro-atwoki, exploitant en comitélid, getuigt:
« Dankzij het fairtradesysteem hebben wij de kwaliteit
en kwantiteit van onze theeproductie aanzienlijk verbeterd.
We hebben nieuwe wegen aangelegd in de
streek, een zorgcentrum opgericht, een gebouw toegevoegd
aan de secundaire school. De eerlijke handel
draagt zeer duidelijk bij tot de sociale ontwikkeling van
onze gemeenschap. Wij kunnen nu écht dromen van
een betere toekomst voor onze kinderen. » 7
in 2008 bemachtigt de fabriek van de theeproducentencoöperatie
Mabale growers tea Factory ltd als eerste
theeverwerker in oeganda de HaCCP-certificering
(Hazard analysis Critical Control Point). dit certificaat
homologeert de in de fabriek toegepaste methodes en
principes voor voedselveiligheidsbeheer, en bevestigt
de bereidheid van de coöperatie om zich te wagen aan
een kwaliteitsbenadering voor haar producten.

MPANGA GROWERS TEA FACTORY
de theeverwerkingsfabriek van de Mpanga growers tea Factory ligt in het district kabarole in het westen van
oeganda. Het is één van de vier sites (naast Mabale, igara en kayonza) die vroeger toebehoorden aan de utgC
(uganda tea growers Corporation), een organisatie die in februari 1966 werd opgericht door de overheid.
deze grote industriële sites werden oorspronkelijk gebouwd om de oogsten van de lokale producenten te
verwerken en hun een brede waaier aan diensten te verlenen. tijdens het regime van idi amin dada werden ze
echter lange tijd verwaarloosd en aan hun lot overgelaten.
de fabriek zelf werd tussen 1971 en 1976 gebouwd, maar begon pas echt te werken vanaf 1988, onder de
vleugels van de utgC.
in 1995 werd de site van Mpanga in het zog van de liberalisaringsgolf op de afrikaanse thee- en koffiemarkten
geprivatiseerd ten voordele van de lokale producenten die samen aandelen verwierven in de nieuwe entiteit:
Mpanga growers tea Factory limited.
Het door de europese unie gesteunde liberalisaringsproces dat oeganda in de jaren 90 oprichtte, trachtte de
kleine theeproducenten te stimuleren om samenwerkingsprojecten te starten, hun productie te ontwikkelen en
hun investeringen te delen.
Sinds het jaar 2000 zijn de 200.000 aandelen van het bedrijf integraal in
handen van bijna 500 lokale producenten. Zij hebben gekozen voor een
coöperatieve organisatie, onder leiding van een comité van directeurs.
deze worden verkozen door de algemene Vergadering van aandeelhouders,
allemaal theeboeren. de Mpanga growers tea Factory limited heeft op de
site en in de productiezones ruim 460 werknemers in dienst, en zorgt dus
rechtstreeks voor toekomstperspectief voor bijna 4700 mensen.
24

de Mpanga growers tea Factory limited bezit naast
de theeverwerkingsfabriek nog vier theeplantages,
aansluitend op de zones die individueel worden gerund
door de boeren-aandeelhouders. Het gaat in totaal om
bijna 1300 hectare, waarvan 16 % eigendom van de
onderneming.
net zoals de zusterorganisatie van Mabale, commercialiseert
de Mpanga growers tea Factory limited haar
verwerkte productie op drie markten: verkoop aan internationale
kopers op de veilingen van Mombasa (kenia),
de lokale markt en tot slot de fairtradeketen. deze laatste
markt vormt slechts 2 % van het totale verkoopvolume
maar betekent veel voor de directie van het bedrijf
die dit type van verkoop verder zou willen ontwikkelen.
Martin odoch, één van de managers van Mpanga growers
tea Factory limited, beklemtoonde tijdens de
Fairtrade Fortnight (veertiendaagse van eerlijke handel)
in het district devon (engeland): « De theeproducenten
die eigenaar zijn van de fabriek van Mpanga, doen op de
tropische glooiingen van het Rwenzori-gebergte méér
dan thee oogsten en verwerken. Wij bewerken onze
oogst met de grootste zorg, en wij verhandelen hem
met de glimlach omdat we weten dat we dankzij eerlijke
handel ‘s nachts niet meer hoeven te liggen piekeren of
de markt onze inspanningen wel zal belonen. Wij weten
nu dat we een eerlijke prijs krijgen. Ik wil hier echt benadrukken
hoe belangrijk wij de consumenten van de eerlijke
handel vinden: dankzij hen blijven de producenten
in Oeganda met de glimlach werken. » 8
25
Met de premies van Cafédirect en andere eerlijke-handelimporteurs
waren op de site van Mpanga enkele productie-investeringen
mogelijk, zoals de aankoop van een
moderne industriële zakvulmachine en de bouw van
een kantine en sanitair voor de werknemers op de site.
Voor de Mpanga growers tea Factory limited was het
belangrijkste voordeel van zijn bevoorrechte relaties met
zijn klanten uit de fairtradeketen echter de invoering van
het HaCCP-systeem in 2006, met de internationale hygiëne-
en veiligheidsstandaarden voor de voedselproductie.
de HaCCP-norm werd ingevoerd in het kader van het
Producer Partnership Program van Cafédirect. dit was
een schitterende vooruitgang voor de werknemers op
de site (die nu over nieuw sanitair beschikken en betere
arbeidsomstandigheden kennen), maar heeft ook bijgedragen
tot een verbeterde kwaliteit van het eindproduct.
dit betekent meteen belangrijke waarborgen voor alle
klanten van de onderneming (in het bijzonder de Britse
importeurs). gezien de kenmerken van de internationale
theemarkt helpt dit soort initiatieven echt om tot
een hogere verkoopprijs te komen voor een product dat
kwaliteitsgaranties van internationaal niveau aanbiedt.
Patrick tiberondwa, één van de productiemanagers en
houder van het Certificaat voor Voedselveiligheid dat
in het kader van dit project werd verkregen, getuigt:
« Dankzij de invoering van het HACCP-systeem, de
BRC-voedingsnormen (British Retail Consortium) en de
opleidingen, konden we het hele productieproces verbeteren.
Onze thee is nu duidelijk van betere kwaliteit. » 9
Meer weten?
www.mpangatea.com
www.cofta.org
www.flo-cert.net
www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/mpanga
www.teanewsdirect.com

26
IGARA GROWERS TEA FACTORY LIMITED
de utgC (uganda tea growers Corporation) werd in 1966 door het oegandese parlement
opgericht om de productieketen van thee te organiseren. de utgC ligt aan
de basis van de bouw van vier grote industriële sites, o.a. de fabriek van igara die in
1969 werd voltooid.
Meer dan 20 jaar lang bleef de theeproductie in oeganda georganiseerd rond deze
grote overheidspijlers, die instonden voor de verwerking, verpakking en verhandeling
van de thee. net als de rest van de economie heeft ook deze keten verschrikkelijk
geleden onder de jarenlange dictatuur en oorlog die het land teisterden van eind jaren
60 tot midden jaren 80.
na de liberalisering van de thee- en de koffiesector in 1995 werd het kapitaal van igara
growers tea Factory limited opengesteld voor de lokale producenten. Zij werden
aangemoedigd om aandelen te verwerven in
de nieuwe entiteit, door het bedrag van deze
aandelen af te houden van de oogst die ze aan
de onderneming leverden.
igara ligt in het district Bushenyi, een gebied
met lage heuvels, 350 km ten zuidwesten van
de hoofdstad kampala, in de buurt van de
grenzen met rwanda en de democratische
republiek Congo. ongeveer 200 mensen verwerken
er de zwarte thee die door de ongeveer
4.000 aangesloten boeren wordt geleverd. de
fabriek biedt hun een hele reeks technische
diensten (productiemiddelen, opleiding, enz.).
de streek van igara is zeer arm en vele producenten
moeten hun oogsten – bij gebrek aan
berijdbare wegen – te voet naar de fabriek
brengen.

de onderneming igara is georganiseerd volgens een
participatief coöperatief model. Het staat in voor de verwerking
van zwarte thee, de specialiteit van deze streek.
de verwerking verloopt in meerdere fasen: de bladeren
worden gedroogd, fijngestampt, gefermenteerd en gekookt,
en vervolgens verpakt en naar kampala of naar
Mombasa in kenia vervoerd.
de aandeelhouders-producenten zijn gestructureerd in
comités van ongeveer dertig leden, rond verzamelcentra
die verspreid liggen over het hele territorium van de
onderneming. de leiders van het directiecomité worden
democratisch verkozen tijdens jaarlijkse algemene
vergaderingen. Sommige van hen worden benoemd op
het niveau van de uganda tea development agency
limited, een beheersorgaan dat samen met het zusterbedrijf
in kayonza werd opgericht om bij te dragen tot
de globale kwaliteit van de productie van zwarte thee
in oeganda.
Zoals de meeste coöperaties voor theeproductie in
oeganda verhandelt igara growers tea Factory limited
slechts een klein deel van zijn productie op de «eerlijke
markten». Het grootste gedeelte wordt verkocht via de
veilingen in Mombasa (kenia), waar enkele van de belangrijkste
opslagplaatsen van oost-afrika liggen.
igara growers tea Factory limited is sinds 1998 leverancier
van Cafédirect, een van de belangrijkste europese
fairetrade-importeurs van thee en koffie. Het
bedrijf besteedt de extra inkomsten uit de verkoop via
eerlijke handel aan belangrijke investeringen ten voordele
van de aangesloten boeren.
Meer weten?
www.ugatea.com
www.solidarmonde.fr/prod_igara.pdf
www.flo-cert.net
www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/igara
27
Zo werden ruim 30 lokale verzamelcentra opgericht om
de meest afgelegen producenten tegemoet te komen.
de fairtradepremie die de klanten uit de fairtradeketen
storten, wordt beheerd door een premiecomité met
3 vrouwen en 10 mannen: vertegenwoordigers van
de producenten-aandeelhouders maar ook van de
arbeiders op de site en van de directie van de organisatie.
Met de verworven premie konden diverse belangrijke
projecten voor de bevolking worden uitgevoerd. de eerste
uitgaven gingen naar de aankoop van schoolmateriaal
(boeken, pennen, potloden) voor de kinderen van
theeboeren en fabrieksarbeiders. Het comité besliste
ook een kraaminrichting te bouwen en kreeg daarvoor
extra subsidies van de overheid. Vroeger moesten de
vrouwen – vaak te voet – een reis van 60 km maken om
te bevallen in het dichtstbijzijnde ziekenhuis. (Problemen
onderweg waren de oorzaak van een hoog sterftecijfer.)
in 2004 zijn bijna 1000 vrouwen bevallen in de nieuwe
kraaminrichting. de premies van de eerlijke handel
werden ook gebruikt voor de uitvoering van een drinkwaterproject
(bescherming van de waterbronnen), om
computermateriaal te kopen en igara op het internet
aan te sluiten.
robert ejiku, een van de productiemanagers in de
fabriek, vertelt: « de verkoop van onze productie aan
Cafédirect heeft onze commerciële opties verruimd.
Het belangrijkste voordeel is echter de premie die we
krijgen en die we gebruiken voor projecten voor onze
gemeenschap. » 10

KAYONZA GROWERS TEA FACTORY LIMITED
in 1959 startte de theecultuur op de site van kayonza met de aanleg van de eerste kwekerijen door de uganda
development Corporation.
Samen met Mabale, igara en Mpanga behoort de productie- en verwerkingssite voor zwarte thee van kayonza
tot de eerste agro-industriële projecten van het postkoloniale tijdperk. deze grote productiesites, die oorspronkelijk
werden beheerd door de utgC (uganda tea growers Corporation), hebben tijdens de jarenlange dictatuur en
oorlogen zwaar geleden en waren in het begin van de jaren ‘90 in gedoemd om failliet te gaan, omdat ze niet
opgewassen waren tegen de veranderde situatie op de wereldmarkt.
de hele oegandese theeketen was overigens bedreigd. Met royale steun van de europese unie werd een liberaliseringsproces
gestart dat de producenten van de verschillende sites de kans gaf om mede-eigenaar te worden.
28

tussen 1995 en 2000 verwierven de 4.000 theetelers
van de site van kayonza in het district kanungu (in het
zuidwesten van het land) alle aandelen van de fabriek
en de bijbehorende plantages. dat was in de meeste
gevallen mogelijk dankzij voorschotten op de komende
oogsten. Het grootste gedeelte van de zwarte thee die
in kayonza wordt geoogst en verwerkt, wordt verkocht
op de veilingen van Mombasa in kenia.
de oogsters-eigenaren (met meer dan 15 % vrouwen)
hebben een duidelijke doelstelling vastgelegd: « Uitgroeien
tot een rendabel, duurzaam bedrijf dat thee
van uitstekende kwaliteit produceert, dankzij efficiënt
beheer ten voordele van de kleine producenten. »
de fabriek van kayonza heeft het HaCCP-certificaat.
Ze wordt geleid door een directiecomité van zes leden
die worden verkozen tijdens de jaarlijkse algemene
vergadering. Het dagelijks beheer en management
van de site werd toevertrouwd aan het utda (uganda
tea development agency) dat ook igara beheert. Het
utda, dat werd opgericht in overleg tussen de twee
sites, levert beide coöperaties o.a. diensten op administratief,
financieel en marketingdomein. Het agentschap
is gevestigd in de hoofdstad kampala en heeft
ervaren managers in dienst die voor het grootste deel
werden opgeleid op de twee productiesites.
29
kayonza is vandaag de grootste producent van zwarte
thee in oeganda. in 2008 werd bijna 2,2 miljoen ton
verhandeld. Slechts een klein gedeelte hiervan wordt
verkocht aan de internationale kopers van de eerlijke
handel.
dankzij de partnerschappen met fairtradeorganisaties
(meer bepaald met Cafédirect, in het kader van een
Producer Partnership Programme) die vanaf 1998
werden opgezet, kon kayonza profiteren van fairtradepremies
voor een totaalbedrag van ongeveer 250.000
euro over zeven jaar. Hiermee werden vele gemeenschaps-
en sociale projecten gerealiseerd, zoals de
bouw van 13 basis- en middelbare scholen waar al
ruim 5000 kinderen uit de streek school liepen.
daarnaast werden drie lokale zorgeenheden en een
kraaminrichting opgericht in een streek waar zwangere
vrouwen vroeger vijf tot zeven dagen moesten stappen
om te kunnen bevallen in de dichtstbijzijnde kliniek.
er werden wegen aangelegd om de toegang tot bepaalde
plantages te vergemakkelijken, en er werd een
telefoonlijn getrokken tot in de fabriek.

INITIATIEVEN VOOR
DE HANDEL IN EERLIJK
FRUIT EN GROENTE
UIT OEGANDA
30

FRUITS OF THE NILE
DUURZAME EN RECHTVAARDIGE INNOVATIE
de coöperatie Fruits of the nile werd in 1991 opgericht door kate Sebag,
angello ndyaguma en adam Brett om oegandese producenten van fruit en
groente te helpen hun producten beter te commercialiseren. Het belangrijkste
probleem dat de coöperatie vanaf de start heeft trachten op te lossen, was
de toegang van deze producenten tot de groeimarkten. dat was een enorme
uitdaging voor een ingesloten land (geen toegang tot de zee) dat over niet
de minste aangepaste bewaarinfrastructuur beschikte (bijvoorbeeld conservenblikken
of glazen bokalen voor vruchtensap).
omstreeks die tijd hadden vele producenten geen enkele mogelijkheid om hun fruit en groente op te slaan of van
de hand te doen, zodat alles verloren ging bij gebrek aan toegang tot de markt.
om dit netelige probleem op te lossen, ontwierpen en ontwikkelden kate Sebag, angello ndyaguma en adam Brett
met behulp van muskietennetten (vrij gemakkelijk verkrijgbaar op de lokale markt) en een frame van zeer sterk
plastic een nieuw model van zondroogsysteem. Met de steun van de lokale economische agentschappen konden
ze hun nieuw systeem voor natuurlijke bewaring testen bij lokale producenten.
de eerste vruchten en groenten die met dit revolutionair procedé werden gezondroogd, werden onder de naam
«tropical wholefoods» verhandeld op de Britse markt.
Het eerste experiment kende een mate van commercieel succes en de verantwoordelijken van Fruits of the nile
waagden zich aan een breed opgevatte sensibilisatie- en opleidingscampagne bij de oegandese producenten
van fruit en groente voor deze natuurlijke bewaarmethode. dat gebeurde met workshops, ondersteund door het
Britse institute of natural resources en vervolgens door de afrikaanse raad voor wetenschappelijk en industrieel
onderzoek.
nu de coöperatie de basisbenodigdheden levert om dergelijke zondroogsystemen te vervaardigen, laten veel producenten
hun bananen, ananassen en papaja’s volledig natuurlijk en ecologisch drogen.
dorothy en david Mugabe, een echtpaar van lokale producenten, drogen 200 à 300 kilo bananen per jaar. de verkoop
van deze productie aan de coöperatie levert hen meer dan 70 % van hun inkomsten op.
31

geleidelijk aan kwam er een organisatie tot stand. Vandaag
zorgen bijna 700 boeren in ruim 60 dorpen, vooral
in het zuiden en het zuidwesten van het land, voor de
bevoorrading van de «zonneboerderijen».
de coöperatie Fruits of the nile ondersteunt heel deze
keten door opleidingen te organiseren, vooral met het
oog op kwaliteit, hygiëne, commercialisering en uitwisseling
van goede praktijken.
Voor de producenten waren de economische voordelen
zeer snel voelbaar. noraj kagimu, een producente uit
de streek van Mbarara, getuigt: « Ik ben medestichter
van een lokale vrouwenorganisatie. In Masha hoorde
ik voor het eerst praten over die zondroogsystemen.
Ik heb dat besproken met mijn vriendinnen in onze vereniging.
Vroeger runde ik een winkel en een restaurant,
maar toen ik mijn inkomsten uit die activiteiten vergeleek
met wat die zondroogsystemen opleverden, wist ik snel
dat ik me kon verbeteren. We hebben de handen ineen
geslagen en vandaag beschikt onze groep over drie
droogcentra. Deze activiteit heeft mij een nieuwe inkomstenbron
opgeleverd, en dat kwam van pas aangezien
mijn man overleden is. Met het geld dat ik verdien door
fruit te drogen, kan ik het schoolgeld van mijn kinderen,
gezondheidszorg, kleren, … betalen. Het is allemaal mogelijk
geworden dankzij de opbrengst van de verkoop
van ons gedroogd fruit. En bovendien haal ik belangrijke
meerinkomsten uit mijn productie van bananen. Met het
afval voer ik mijn kleine kudde, en dat levert dan weer
meer melk op. Ik heb vandaag vijf vrouwen voltijds in
dienst voor mijn droogactiviteiten, en ik koop voor hen
fruit in bij mijn vriendinnen. Zonder de coöperatie Fruits
of the Nile zou ik verplicht zijn te gaan bedelen bij mijn
schoonfamilie, zeker na het overlijden van mijn man. » 11
de volledige productie van zongedroogde vruchten en
groenten wordt volgens de regels van de eerlijke handel
opgekocht door de coöperatie Fruits of the nile. deze
helpt de lokale populaties om aan alternatieve financieringen
of voordelige leningen te geraken voor hun ontwikkelingsprojecten.
dankzij de bemiddeling van Fruits of the nile konden
nieuwe financieringsbronnen aangeboord worden, zoals
het europees Fonds voor ontwikkeling van Microprojecten,
het agency for Co-operation and research in
development, de gatsby trust en de Shell-stichting.
Meer weten?
www.fmfoods.co.uk/tw/fon.htm
www.cofta.org
www.ashdenawards.org/files/reports/fruits_of_the_nile_case_study_2008_0.pdf
32
dankzij al die steun kan de coöperatie Fruits of the nile
elk jaar bijna 80 ton gedroogd fruit (vooral ananas en
bananen) uitvoeren. de inspanningen van de coöperatie
mondden in 2005 uit in een opleiding voor alle betrokkenen
in de productieketen over biologische teeltmethodes
en de certificering ervan (HaCCP).
de handelsopbrengsten van deze certificering hebben
de coöperatie in staat gesteld om opnieuw te investeren,
meer bepaald in een nieuwe opslagplaats die volledig
beantwoordt aan de HaCCP-normen, en dit vlakbij de
bronnen van de nijl.
in 2008 sleepte Fruits of the nile de ashden award voor
duurzame economie in de wacht. deze prijs beloont de
coöperatie voor het innoverende en herproduceerbare
karakter van haar systeem en voor de oplossing die ze
de producenten aanreikt om zonne-energie te beheersen
en te exploiteren.
jane nawuliro, een producente van de coöperatie, geeft
een alleszeggend voorbeeld: « Toen ik begon met zondrogen,
begreep ik al snel dat dit me veel meer opleverde
dan mijn vroegere activiteit met de naaimachine.
Ik heb mijn vriendinnen van de Vereniging voor de Vrouwen
van Tukolelere Wamu (waarvan ik secretaresse ben)
gemobiliseerd en we hebben samen een zondroogtoestel
gekocht. Ik heb er geen spijt van. Ik heb een stukje
grond kunnen kopen, heb een bergruimte gebouwd en
vandaag ben ik tevreden. En mijn gezin ook. Mijn huis
profiteert van de zonne-energie: overdag werken de
drooginstallaties, en ‘s nachts hebben we elektriciteit
voor licht, televisie en radio. Ik geef tegenwoordig zelfs
werk aan verscheidene vrouwen uit de buurt. » 12

NDALI ESTATE
ndali estate is een tropische boerderij die wordt geleid door lulu Sturdy, een Britse die het bedrijf geërfd heeft.
ndali estate produceert vanille op de glooiingen van Mount ndali, te midden van uitgedoofde vulkanen en de meren
van het Maangebergte in het westen van oeganda.
Het bedrijf cultiveert zijn eigen productie van biologische vanille en vult die aan door de oogst van een 600-tal vanilleproducenten
in de streek op te kopen tegen fairtradevoorwaarden. de aankoopprijs wordt berekend op basis van
de prijzen van de keten, verhoogd met een extra marge en de Fairtrade Premium, die meteen opnieuw wordt geïnvesteerd
in de gezamenlijke projecten van de lokale gemeenschap (zoals meer bepaald de bouw van een school).
deze vergoedingsvoorwaarden zijn des te interessanter voor de lokale producenten gezien de forse daling van de
wereldprijzen van vanille in de jaren 2003 en 2004.
de vanille die ndali estate commercialiseert, heeft het Flo-Cert-certificaat en is ook biologisch. geen pesticide,
geen herbicide, geen chemische meststoffen, geen additieven: de vanille van nadali estate is 100 % natuurlijk en van
superieure kwaliteit. dat heeft alles te maken met de bijzondere exploitatieomstandigheden en met de specifieke
eigenschappen van de vulkanische bodem van het Maangebergte.
Meer weten?
www.fmfoods.co.uk/tw/ndaliestate.htm
www.flo-cert.net
33

DE OEGANDESE SECTOR
VAN HET EERLIJKE ARTISANAAT
34

35
NATIONAL ASSOCIATION OF WOMEN ORGANISATION
NAWOU
de nawou (national association of women organisations in uganda – nationaal
verbond van vrouwenorganisaties) werd opgericht in 1992. deze ngo overkoepelt
meer dan duizend oegandese lokale vrouwenverenigingen met als doelstellingen de
levensomstandigheden van oegandese vrouwen te verbeteren en een « groep te vormen
van sterke en gelijkgestemde vrouwen, die beschikken over kennis en ervaring,
en die de emancipatie van vrouwen beogen. »
Het verbond werd oorspronkelijk opgericht om deze verenigingen op nationaal en
internationaal niveau te coördineren en te vertegenwoordigen, maar heeft geleidelijk
aan nieuwe competenties en nieuwe opdrachten naar zich toegetrokken.
Vandaag organiseert de nawou opleidingen voor oegandese vrouwen; het verbond
begeleidt economische projecten van zijn leden, beheert microkredietprogramma’s
en projecten voor alfabetisering, toegang tot gezondheidszorg en sensibilisatie van
vrouwen voor de gevaren van het hiv-virus.
de nawou heeft sinds zijn oprichting een aanzienlijk krediet opgebouwd. Zijn invloed
strekt zich momenteel uit tot in de sferen van de openbare actie. Meerdere leden zijn
verkozen in het nationale Parlement of in lokale of provinciale instanties. de nawou
is ook aangesloten bij de internationale Vrouwenraad en bij de internationale raad
voor Maatschappelijk welzijn, en werkt mee aan vele internationale programma’s in
partnerschap met grote ngo’s, agentschappen voor ontwikkelingssamenwerking en
verenigingsnetwerken. en tot slot heeft de nawou de status van raadgevend orgaan
afgedwongen bij eCoSoC, de economische en Sociale raad van de Verenigde naties.

een afdeling van de nawou legt zich specifiek toe op
de handwerksnijverheid. de activiteiten staan hier in
nauw verband met de eerlijke handel.
dit belangrijke departement van het nationale verbond
stelt zich tot doel opleidingen te organiseren voor typisch
vrouwelijke handwerkberoepen en deze vrouwen
de nodige technische assistentie en hulpmiddelen te
leveren voor de lancering van hun projecten. nawou
komt ook tussenbeide om de productie, de promotie en
de commercialisering van deze ambachtelijke creaties
op lokaal en internationaal niveau te ondersteunen.
de aangesloten vrouwen kunnen bij nawou leningen
afsluiten, krijgen advies en worden in contact gebracht
met internationale kopers. de handwerkafdeling telt
nu bijna 200 handwerksters die actief zijn binnen het
tiental ateliers dat de nawou in het hele land beheert.
een groot aantal van deze vrouwen zijn hiv-positief en
hebben alleen dankzij deze organisatie toegang tot gezondheidszorg.
alle kunstvoorwerpen die deze ambachtsvrouwen creëren,
zijn gemaakt met respect voor de traditionele technieken.
er worden ook uitsluitend natuurlijke kleurstoffen
gebruikt voor de creatie van juwelen, speelgoed,
muziekinstrumenten, kleren, manden en korven. al
deze voorwerpen worden gecommercialiseerd door de
nawou-vrouwen, zowel op lokale als op internationale
markten (vooral australië, nieuw-Zeeland, Verenigde
Staten, Spanje en het Verenigd koninkrijk).
de nawou is op basis van zijn sociale en economische
begeleidingsactiviteiten lid van de iFat (die in 2009
overging in de wFto, de world Fair trade organisation)
en sinds 1995 van de CoFta.
Sinds de geslaagde eerste deelname aan een beurs
voor eerlijke handel in duitsland (in 1998) neemt de
organisatie geregeld deel aan dit soort evenementen.
de handgemaakte voorwerpen oogsten er succes en
de verantwoordelijken ontmoeten internationale kopers,
zien de trends evolueren en bestuderen de vraag van de
importeurs, vooral oxfam en ten thousands Villages.
36
Marketingverantwoordelijke Pamela kyagera: « Eerlijke
handel brengt ons een grote stap verder in de strijd
tegen de armoede. De vrouwen die nu ambachtelijke
voorwerpen aanleveren, zouden dat nooit doen via de
traditionele markten. Zij zouden niet verkopen op de
markten die een heel eind van hun huis liggen. Ze zouden
onvoldoende informatie krijgen en uitgebuit worden. » 13
de grote meerderheid van de handwerksters gebruiken
deze inkomsten om hun bestaansmiddelen te verbeteren
en hun gezinnen te laten overleven.
Het verhaal van joyce nakazi schept duidelijkheid over
de moeilijke levensomstandigheden van deze vrouwen
die instaan voor het overleven van hun familie. joyce
nakazi maakt kleurrijke manden en korven die ze verkoopt
via het nawou-afhaalcentrum in kampala. Zij is
weduwe, moeder van drie jonge kinderen en gehandicapt
als gevolg van een ongeval. toen haar man in 1998
stierf, had ze niets meer. Ze kon zelfs de huur van haar
woning niet meer betalen. dankzij de nawou heeft ze
zich kunnen redden: « De verkoop van deze korven heeft
me veel opgeleverd: met mijn spaargeld heb ik zelfs een
huisje kunnen bouwen. Ik heb ook de studies betaald
van mijn oudste zoon, die nu geslaagd is voor zijn ingangsexamen
aan de universiteit. Vroeger werkte ik ook
nog als assistente in een kleuterschool bij onze kerk,
maar ik verdiende niet genoeg. Ik heb ontslag genomen
om meer korven te kunnen maken. » 14
de nawou-begeleidsters beperken hun tussenkomst
echter niet tot sociale of economische hulp aan vrouwen
in moeilijkheden. Ze leren ze ook hoe belangrijk kwaliteitswerk
is voor de waarde van hun creaties. Pamela
kyagera werkt met bijna 70 vrouwen uit verschillende
streken van oeganda aan dit vraagstuk: « Het is niet gemakkelijk
om deze vrouwen te doen inzien wat de kwaliteitseisen
zijn. Met de loop der jaren hebben ze het wel
begrepen. Omgekeerd hebben we onze verbruikers ook
moeten leren begrijpen dat er bepaalde variaties kunnen
bestaan: deze ambachtelijke producten zijn nu eenmaal
mensenwerk. » 15
tot slot passen deze ambachtelijke producties van
nawou uiteraard in een resoluut milieuvriendelijke
aanpak. de korven en manden worden gemaakt van
bananenbladeren en –vezels die na de oogst van het
fruit worden verzameld. dat betekent niet alleen dat de
handwerksters geen geld hoeven uit te geven voor hun
grondstoffen, maar ook dat hun producten natuurlijk en
duurzaam zijn.
Meer weten?
www.nawouganda.org
www.nawou.interconnection.org
www.cofta.org
www.tenthousandvillages.ca
www.infosdelaplanete.org

Ondanks enkele recente
economische successen en
een relatief hoog groeicijfer
blijft Oeganda een arm land,
met moeilijke levensomstandigheden
voor de armsten,
zeker voor alleenstaande
vrouwen en al wie zwaar te
lijden had onder twintig jaar
oorlog en repressie.
Voor al deze mensen hebben
Betty Kienne, een Oegandese
zakenvrouw, en Marylin Dodge,
een UNICEF-vrijwilligster, in
1983 Uganda Crafts opgericht.
Deze organisatie helpt alleenstaande
vrouwen en hun gezinnen,
gehandicapten, wezen en
mensen die besmet zijn met hiv
of aids, om een handwerkvak
te leren, om ambachtelijke
producten te fabriceren en deze
te verkopen. Het project wilde
oorspronkelijk vooral tussenbeide
komen bij gebrek aan
openbare voorzieningen voor
de armsten in de Oegandese
samenleving. Uganda Crafts
was in die tijd niet meer dan
een kraampje in de buurt van
het Grand Hotel van Kampala.
37
UGANDA CRAFTS 2000 LIMITED
dankzij de financiële en technische steun van oxfam geeft uganda Crafts
vandaag werk aan bijna 300 ambachtslui, waarvan 85 % vrouwen. de groep
uganda Crafts, met hoofdkantoor nog altijd in kampala, is eigenaar van een
winkel waar uitsluitend gehandicapten werken en waar een gedeelte (ongeveer
42 %) van de productie van de leden wordt verkocht. de rest vertrekt naar
de internationale markten (vooral de winkels van de eerlijke handel).
uganda Crafts geeft zijn leden de mogelijkheid om hun creaties (vooral originele
juwelen en kleurrijke geweven voorwerpen) te verkopen maar biedt
hen ook technische opleidingen voor productontwerp, design en handel.
de handwerk(st)ers van uganda Crafts krijgen ook toegang tot de gezondheidszorg
en tot transportdiensten. Ze kunnen rekenen op een lening in
noodgevallen, en op hulp bij de lancering van nieuwe producten.
de organisatie ontwikkelde zich in de jaren 90 mede dankzij de steun van internationale
organisaties zoals ten thousands Villages, en haar faam oversteeg
de landsgrenzen. Sinds 1988 is een aanzienlijk deel van de productie
bestemd voor de export.
in juni 2000 werd uganda Crafts een privébedrijf met de naam uganda
Crafts 2000 limited. de oorspronkelijke ambitie blijft echter overeind: werk
creëren voor de minstbedeelden; deze mensen opleiden tot ambachtelijke
bedrevenheid, creativiteit en innovatie aanmoedigen, de afrikaanse cultuur
handhaven in traditionele creaties, en dit alles conform de principes en
waarden van de eerlijke handel.
in 2007 werd de onderneming lid van de iFat die intussen wFto is geworden
(world Fair trade organization), en van CoFta. Vanaf zijn oprichting heeft
uganda Crafts geijverd voor de toepassing van de principes van de eerlijke
handel door de aangesloten handwerkers behoorlijk (en snel) te vergoeden,
maar ook door het respect voor leefmilieu en tradities aan te moedigen.
Milly is 28 jaar. Ze is wees en ongehuwde moeder, en ze staat alleen in voor
de zorg voor haar 4 kinderen.
Milly is echter ook één van de meest bedreven handwerksters van de winkel
van uganda Crafts in kampala. Ze is een kei in de creatie van originele
geweven en handgekleurde korven. jarenlang heeft ze korven en manden
geproduceerd binnen uganda Crafts, maar tegenwoordig geeft ze opleiding
aan de nieuwelingen, meestal kinderen en kind-moeders. Milly is zeer trots
op wat ze heeft verwezenlijkt met de hulp van uganda Crafts. Ze heeft een
huisje kunnen bouwen en haar kinderen lopen school.
Meer weten?
www.ugandacrafts2000ltd.org
www.cofta.org
www.tenthousandvillages.ca
http://awava.blogspot.com/2009/04/fair-trade-feature-uganda-crafts-2000.
html

BEAD FOR LIFE
de niet-gouvernementele organisatie Beadforlife (Parel voor het leven) werd in 2004 opgericht door drie amerikanen
die onder de indruk waren van de kwaliteit en schoonheid van de papieren parels die werden gefabriceerd door
oegandese vrouwen. de ngo ijvert voor een verbetering van de levensstandaard van de armste vrouwen: weduwen,
verstotenen, vaak besmet met hiv, door hun artisanale productie te verhandelen op de lokale markten maar ook
in de winkels die de organisatie sinds april 2009 heeft geopend in de Verenigde Staten (Boulder, Colorado) en in
europa (Parijs).
Beadforlife wil de oegandese vrouwen uit de armoede halen. dat begint met een opleiding van de vrouwen in
de creatie van juwelen en van tassen op basis van geverfde of geverniste parels van gerecycleerd papier. Zodra
ze voldoende vakkennis hebben opgebouwd, begeleidt Beadforlife hen bij de oprichting van hun eigen bedrijfje.
Beadforlife engageert zich blijvend tot de aankoop van hun producties tegen prijzen die hen in staat zullen stellen
te voldoen aan hun behoeften en die van hun gezin. de organisatie biedt de onderneemsters ook aanvullende
opleidingen in handel en design en toegang tot aanvullende financieringen om hun microbedrijfjes te starten en te
ontwikkelen.
38

jennifer rowell-gastard, coördinatrice van Beadforlife
in europa, vat de filosofie van haar organisatie als volgt
samen: « BeadforLife ijvert voor de uitroeiing van extreme
armoede door ‘bridges of understanding and commerce’
(bruggen van begrip en handel) te bouwen tussen de
armste Afrikanen en burgers uit de hele wereld die zich
betrokken voelen.
Deze Oegandese vrouwen verwerken kleurrijk papier
tot vrolijke parels, en de attente mensen openen hun
hart, hun woning, hun gemeenschap om deze parels te
kopen en te verkopen. Zo ontpoppen deze parels zich
tot inkomsten, voedsel, gezondheidszorg, schoolgeld en
hoop. Het is een klein mirakel dat ieder van ons verrijkt.
» 16 en ze vervolgt: « Onze parelkunstenaars en naaisters
zijn zeer arme vrouwen die moeten rondkomen met
minder dan twee dollar per dag. Ze werken erg hard, zijn
intelligent en ongelooflijk sterk in hun verlangen om zich
uit de nesten te werken. »
Beadforlife doet meer dan het kopen en verkopen van
de creaties van deze vrouwen: de organisatie steunt
vele lokale ontwikkelingsprojecten in de domeinen van
gezondheid, beroepsopleiding voor jongeren, onderwijs
en huisvesting. deze projecten worden integraal gefinancierd
met de verkoop van de parels en juwelen.
Ze helpen niet alleen het dagelijks bestaan van deze
handwerksters te verbeteren, maar ook dat van andere
39
behoeftigen in oeganda. Beadforlife heeft daartoe een
subsidieprogramma opgezet ter ondersteuning van andere
organisaties zonder winstoogmerk die aan armoedebestrijding
doen.
jennifer rowell-gastard benadrukt dit punt: « Al onze
winsten worden opnieuw geïnvesteerd in onze ‘Community
Development Projects’. BeadforLife beschikt
over een eigen programma om andere non-profitorganisaties
te helpen te ijveren voor de uitroeiing van extreme
armoede. Via deze samenwerkingsverbanden verveelvoudigen
wij onze capaciteit om extreme armoede te
bestrijden. Momenteel geven wij financiële steun aan
een twaalftal organisaties. »
de werkjes van de creatieve vrouwen van Beadforlife
zijn echt schitterend. Ze maken met de hand parels van
allerlei grootte op basis van gekleurd papier dat ze verven
of vernissen met natuurlijke kleurstoffen alvorens
ze te verwerken tot halssnoeren, tassen, armbanden of
oorhangers. de creatie van deze parels die uitsluitend
uit gerecycleerd papier bestaan, draagt bovendien zeer
concreet bij tot de milieubescherming.
de parelkunstenaressen knippen driehoeken uit bladzijden
van kleurrijke magazines, oude kalenders, strooibiljetten,
zelfs dozen van ontbijtgranen, rollen deze met
de hand en lijmen ze tot parels die vervolgens worden
verfraaid met ecologische en reukloze acrylvernis.

DE BALANS VAN DE ACTIES
die de organisatie BeadforLife
tussen 2004 en 2009 heeft
gevoerd, is indrukwekkend: 18
• Opleiding voor meer dan
660 handwerksters voor de
fabricage van papierparels
• Begeleiding bij de oprichting
van meer dan 150 ambachtelijke
microbedrijfjes door vrouwen
die werden opgeleid tot parelkunstenares;
deze hebben
intussen op hun beurt bijna
1300 mensen in dienst
• Steun bij de bouw van meer
dan 110 woningen voor de
parelkunstenaressen en hun
gezinnen
• Oprichting van een gemeenschapshuis
en aanleg van twee
waterputten
• Lancering van een programma
voor beroepsopleiding voor
verpauperde jongeren
• Financiering van scholingsseminaries
voor de leerlingen van
het beroepsonderwijs
• Ontwikkeling van een subsidieprogramma
ter ondersteuning
van andere organisaties die de
armoede bestrijden.
40
de commercialisering van de parels en juwelen die deze oegandese vrouwen
creëren, verloopt zeer origineel, zoals jennifer rowell-gastard uitlegt:
« Wij overhalen honderden vrouwen wereldwijd om gastvrouw te zijn voor
‘BeadParties’ (Parelparty’s) in hun huis of kantoor, of zelfs in hun kerk of
club. Een BeadParty in huis halen, of parels leveren voor gemeenschapsevenementen
is prettig en het is een gemakkelijke manier om armoede te
helpen bestrijden. Wij maken het nog gemakkelijker met onze kleine gidsjes,
met ons pedagogisch materiaal, en met de vrolijke parels die wij deze vriendelijke
vrijwilligers wereldwijd als attentie schenken. »
DE OPBRENGST VAN EEN VAN 10 US DOLLAR DAT BEADFORLIFE VERKOOPT, WORDT ALS
VOLGT VERDEELD: 17
• 1,10 dollar wordt gebruikt voor de financiering van de operaties in Oeganda
• 2,00 dollar gaat rechtstreeks naar de ambachtsvrouw
• 2,60 dollar wordt besteed aan de kosten voor commercialisering op de Noord-Amerikaanse markt
(inclusief transport-, promotie- en andere kosten)
• de resterende 4,30 dollar wordt geïnvesteerd in ontwikkelingsprojecten voor de lokale gemeenschap
in Oeganda.
Iets minder dan 3/4 van de omzet die BeadforLife realiseert op verkopen in de Verenigde Staten,
keert dus terug naar Oeganda.
Het verhaal van Fatuma, een van de parelkunstenaressen van Beadforlife,
opgetekend door journaliste theresa Morrow van de Seattle times 19 , illustreert
hoe extreem hard het leven is voor vele oegandese vrouwen, en hoe
belangrijk organisaties zoals Beadforlife zijn. dergelijke organisaties zijn de
enige reddingsboei voor wie door iedereen verstoten wordt.
Fatuma was 13 jaar toen ze werd ontvoerd door de rebellen van het Verzetsleger
van de Heer, die haar dorp in het noorden van het land binnenvielen
toen zij en de andere kinderen op school waren. « Zij vielen het dorp binnen
toen wij in de klas zaten, om 10 uur ‘s morgens. Toen de bel klonk voor
de pauze, merkte één van de schoolmeesters dat we omsingeld waren. »
de rebellen lieten de jongste kinderen ongemoeid maar namen de oudere
mee. ook Fatuma die – uit schrik en omdat dit de enige kans was om te
overleven – zo weinig mogelijk weerstand bood. « Vanaf dan ben je eigenlijk
dood. Onteerd, gebrandmerkt. Je leven is niets meer waard. Velen zijn
gedood. Al wie weerstand bood of probeerde te ontsnappen werd op een
gruwelijke manier afgeslacht. »
Fatuma verbleef twee jaar lang bij de rebellen, tot ze op zekere dag wist te
ontsnappen: 15 jaar oud, zwanger van één van de vele rebellen die haar
hadden verkracht. Haar familie dreigde haar baby te doden, en daarom
vluchtte ze opnieuw. nog later trouwde ze, maar haar echtgenoot stierf toen
ze zwanger was. Ze bleef alleen achter, met vier kinderen.
Fatuma werd opgevangen door Beadforlife. Ze leerde het vak van parelkunstenares
en juweelontwerpster. Ze vond onderdak in het Friendship
Village, een onthaaldorp dat wordt beheerd door Beadforlife en Habitat for
Humanity, een andere ngo die zich toelegt op de bouw van woningen voor
de armste bevolkingsgroepen in ontwikkelingslanden. dankzij deze steun
kon Fatuma een eigen huisje bouwen waar ze nu met haar gezin woont.
Haar vier kinderen gaan naar school.
Beadforlife is aangesloten bij de Fairtrade Federation.
Meer weten?
www.beadforlife.fr

INITIATIEVEN VOOR
DUURZAME HANDEL
IN OEGANDA
41

42
INITIATIEVEN VOOR DUURZAME HANDEL
IN OEGANDA
de consumenten zijn sinds de Vn-milieutop in rio de janeiro (de ‘earth Summit’ van
1992) alsmaar gevoeliger geworden voor wat er op ecologisch vlak op het spel staat
en voor de levensomstandigheden van de armste bevolkingsgroepen. als antwoord
op deze toenemende bewustwording volgen de initiatieven elkaar op om de consumenten
van de 21e eeuw alternatieven uit duurzame handel aan te bieden die het
leefmilieu en kwetsbare menselijke wezens maximaal respecteren.
door het woord ‘duurzaam’ te gebruiken leggen de initiatiefnemers van deze praktijken
de klemtoon niet alleen op fatsoenlijke werkomstandigheden maar ook op de
bescherming van de werknemers en op het feit dat dit handelsverkeer plaatsvindt
met maximaal respect voor de natuurlijke rijkdommen en een bezorgdheid tot behoud
en herstel van de grondstoffen.
we spreken dus over duurzame handel indien dit handelsverkeer van goederen en
diensten sociale, economische en ecologische voordelen genereert volgens de basisregels
van de duurzame ontwikkeling:
• economische waardecreatie;
• vermindering van armoede en ongelijkheid;
• regeneratie van natuurlijke rijkdommen.
deze principes zijn des te noodzakelijker omdat de ontwikkelingslanden de eerste
slachtoffers zijn van de klimaatveranderingen en van de milieuaantasting. de droogte
en overstromingen die ze veroorzaken, zijn rampzalig voor de boeren, nog altijd de
meerderheid van de bevolking in deze landen.
om tegemoet te komen aan deze belangrijke uitdagingen hebben de overheid en
organisaties in oeganda zich maximaal ingezet op de ontwikkeling van biologische
landbouw en duurzame handel.
Zoals in vele landen in het zuiden wordt het concept van duurzame ontwikkeling in
oeganda minder begrepen als een morele verplichting of een schuld ten opzichte van
toekomstige generaties maar als een spil voor de economische en sociale ontwikkeling
van het land en van de hele regio.
Concreet gaat het erom te onderzoeken in welke mate deze milieuactie een directe
impact kan hebben op de economie van het land en op zijn sociale structuur.
deze bedenkingen scheppen een beter inzicht in de enorme inspanningen die de
oegandese overheid levert om in oeganda een gecertificeerde keten voor biologische
productie tot stand te brengen en te ondersteunen. Het land is overigens de
koploper in afrika in termen van de oppervlakte die bestemd is voor productie van dit
type (296 000 hectare), vóór tunesië (158 000 hectare), ethiopië (140 000 hectare) en
tanzania (62 400 hectare) 20 .
ook de andere duurzame initiatieven die wij hebben waargenomen passen in deze
logica van creatie van ontwikkeling en waarde. Het kan daarbij gaan om – zoals bij
het bedrijf Fruits of the nile – de conceptie en distributie van systemen voor het verwerken
(drogen) van fruit met behulp van zonne-energie, of om – zoals bij ndali estate
– de aanpassing van de verbouwde gewassen, in het kader van een bestudeerde
mix van houtsoorten en planten die elkaar onderling kunnen verrijken. elk van deze
projecten beantwoordt aan de specificaties van duurzame ontwikkeling en bevordert
een onmiddellijke verrijking van de producenten.
Meer weten?
www.riaed.net

43
UGANDA ORGANIC CERTIFICATION LTD.
UGOCERT
Het plan om een oegandees programma voor Biologische Certificering tot stand te
brengen, ontstond in 1998 in het kader van de eerste, in oeganda georganiseerde,
internationale conferentie voor exploitanten van biologische landbouw.
de oprichting van de nogaMu (national organic agricultural Movement of uganda)
in 2001 werd gekenmerkt door een dynamiek voor de vereniging van alle betrokken
partijen in de sector. Zo werd het mogelijk een nationaal certificeringprogramma te
ontwikkelen dat werd geconcretiseerd met de definitie van nationale standaarden
(uganda organic standards - uoS) en de oprichting van een agentschap dat zou
instaan voor de certificering van oegandese biologische producten.
Zo ontstond ugoCert, het oegandese agentschap voor Biologische Certificering.
in 2001 installeerde ugoCert op zijn beurt het organic Standards Committee dat de
opdracht kreeg de certificeringscriteria te definiëren. een jaar later werd een certificeringsprogramma
gelanceerd met advies van grolink aB, een gespecialiseerde
Zweedse organisatie, en met de financiële steun van het ePoPa-programma.
ugoCert werd in 2004 erkend als certificeringsorganisme. Het maakt deel uit van de
nogaMu-groep die alle spelers in de oegandese biologische keten verenigt: privébedrijven,
consumentenorganisaties, ngo’s maar ook de uganda Coffee development
authority. de oprichting van ugoCert kwam tegemoet aan de intentie van deze
spelers om een certificeringsagentschap te installeren dat in staat was alle diensten
aan te bieden die de oegandese operatoren van de biologische keten nodig hebben,
en dat zich tegelijk ook geloofwaardig kon profileren tegenover de internationale
kopers van diezelfde biologische keten.
ugoCert heeft zich daarom tot hoofddoel gesteld « bij te dragen tot de ontwikkeling
en de versterking van productiesystemen die geïntegreerd zijn in een duurzame omgeving
(environmentally sustainable production systems) door standaarden en richtlijnen
te ontwikkelen en door het vertrouwen in de biologische productie te bevorderen.
UgoCert zal actief ijveren voor productiesystemen die geïntegreerd zijn in een duurzame
omgeving, in Oeganda en in de rest van de wereld. » 21
tot slot kreeg ugoCert nog een reeks aanvullende opdrachten van de oegandese
overheid: informatie verstrekken aan de operatoren, vertegenwoordigen bij internationale
instanties, deelnemen aan coöperatieprogramma’s en promotie van de nationale keten.
Meer weten?
www.ugocert.org

44
KAWACOM
Het bedrijf kawacom, opgericht in 1996, heeft zich zeer snel geprofileerd
als één van de belangrijkste exportbedrijven voor oegandese robustakoffie.
Het bedrijf heeft zich vanaf 1998 toegelegd op de internationale handel
van biologische koffie, en was daarmee het eerste oegandese exportbedrijf
met specialisatie in oegandese biokoffie.
kawacom heeft faam verworven door deel te nemen aan de hulpprogramma’s
voor de conversie naar biologische teelt bij lokale koffieproductieketens,
zoals in het district Bushenyi. Hiervoor werden partnerschappen aangegaan
met krav Control en agroeco Conseil, twee oorspronkelijk europese agentschappen
die dit soort omschakelingen begeleiden.
een koffieteler uit de streek van Mount elgon legt uit waarom hij heeft deelgenomen
aan dit programma: « Een van mijn vrienden vertelde me over het
bioproject en over Kawacom. Dankzij de hogere prijs kon ik mijn kinderen
naar een betere school sturen. » 22
Met de hulp van een adviseur van kawacom begon hij de opleidingen van
het programma te volgen en voerde hij de eerste aanpassingen door op zijn
gronden. Zijn boerderij kan volgend jaar de biocertificering bemachtigen.
Vandaag onderhouden meer dan 10.000 producenten contact met kawacom
om biologische koffie te produceren en te verkopen. oeganda is nu de
grootste producent van biokoffie in Subsaharaans afrika.
Meer weten?
www.kawacom.com
www.forumducommerce.org
HET ‘BUKONZO ORGANICS’-LABEL
dit project van een consortium van ngo’s, gecoördineerd door de organisatie kiima Foods, wil een label voor de
biologische certificering van oegandese koffie, fruit en vanille creëren en invoeren. Het zal ook de banden tussen
verspreide landbouwers versterken en hen helpen hun producten te commercialiseren.
Zes ngo’s, verenigd onder de naam Bukonzo organics, ontwikkelen dit programma met opleidingen voor landbouwers
en een reeks ondersteuningsacties voor kleine bedrijven. de bedrijven krijgen hulp om zich te verenigen
in basiscoöperaties, interne controlesystemen (iCS) in de praktijk te brengen en zich te organiseren om lokale
verwerkingsentiteiten te beheren.
de meer specifieke doelstelling van dit project was een samenwerking op gang te brengen tussen de lokale ngo’s
en deze op te leiden rond methodes om een iCS te installeren en op te volgen. Vandaag heeft Bukonzo organics
inspecteurs in dienst die instaan voor de controle en de opleiding van de boeren om de normen van hun interne
controlesysteem na te leven.
Hoewel ze worden gesubsidieerd door organisaties voor ontwikkelingshulp, is dit proces om een biologisch label
te verwerven lang en duur. er is echter belangrijke vooruitgang geboekt. de producenten moeten zich concentreren
op de certificering van koffie en op de vorming van een coöperatie in hun eigen naam en niet langer onder
de naam van Bukonzo organics.
Met de steun van de zes ngo’s die het project hebben gelanceerd, en van het kabarole research Centre in kasese,
ijveren de boeren die bij dit programma betrokken zijn, om te voldoen aan de certificeringsvoorwaarden (ugoCertnorm)
en om hun productiecapaciteit te verhogen.

NUCAFE,
DE ALGEMENE COÖPÉRATIE
Organisatie van de productieketens
nuCaFe (national union of Coffee agribusinesses and Farm enterprises) bestaat in feite al sinds 1995, maar
heette tot 2003 uCFa (uganda Coffee Farmers association). de naamverandering kwam er om het strategische
project dat de leden-producenten hadden ontwikkeld, kracht bij te zetten.
nuCaFe telt 125 aangesloten verenigingen, verspreid over het hele grondgebied van oeganda. deze organisatie
stelt zich tot doel «een duurzaam systeem te ontwikkelen dat georiënteerd is op de markten van verenigingen van
koffieproducenten, en dat een stijging van de inkomsten van hun exploitaties bevordert». deze logica past in het
beleid van ondersteuning voor producenten die kwetsbaar zijn geworden door de crisis op de koffiemarkten en
door de ziektes die de plantages vanaf het midden van de jaren 90 hebben geteisterd.
om deze uitdagingen te beantwoorden en om de koffieproductiesector te ondersteunen, ontwikkelt nuCaFe
steunprogramma’s voor boeren en coöperaties. Het moedigt hen aan om te investeren en zich alle schakels in de
koffieproductieketen eigen te maken, vanaf de teelt tot de commercialisering, met inbegrip van de transformatie- en
verpakkingsprocedés.
nuCaFe levert de producenten en de organisaties van producenten daartoe een pakket van diensten en materialen
waarmee zij hun strategische positie in de globale koffievalorisatieketen (coffee value chain) kunnen verbeteren,
hun marges kunnen verhogen en de activiteiten met hogere toegevoegde waarde kunnen beheersen.
Sommige verenigingen die aangesloten zijn bij nuCaFe, bestaan zelf uit producentengroeperingen. Samen vertegenwoordigen
al die verenigingen meer dan 100.000 gezinnen van producenten (of bijna 6 % van het totale aantal
plantages in oeganda). nuCaFe moedigt hen aan om zelf een greep te krijgen op het grootst mogelijke aantal
functies binnen het productie- en globaal commercieel systeem in oeganda, om op die manier een netwerk te
vormen dat in staat is transversale projecten in deze sector te dragen, de verspreiding van nieuwe praktijken te
garanderen, en via onderlinge steun investeringen en innovatie mogelijk te maken.
nuCaFe ijvert vooral op het domein van de verbetering van de productiekwaliteit. de organisatie heeft nieuwe
gamma’s van producten met hoge toegevoegde waarde ontwikkeld die ze voor rekening van de leden-producenten
aan buitenlandse kopers aanbiedt.
45

NUCAFE, de National Union of
Coffee Agribusinesses and Farm
Enterprises, is erin geslaagd een
beheerssysteem te ontwikkelen
waarmee deze hinderpalen
overwonnen konden worden.
Tijdens de Nationale Conventie
van de Oegandese Boeren in
2008 maakte de organisatie een
Oegandese primeur bekend: een
aangesloten coöperatie, Kibinge
Coffee Farmers Association, had
als eerste de UTZ-certificering
bemachtigd.
Meer weten?
www.nucafe.org
www.omdm.be
www.fao.org
www.utz-certified.org
46
Duurzame en eerlijke koffie
de organisatie investeert sinds 2007 in de productie van gecertificeerd
duurzame en eerlijke koffie, en dit met de hulp van westerse partners zoals
agricord, agriterra, uSaid en oxfam international.
in het kader van zijn Strategisch Plan 2008 – 2012 heeft nuCaFe zich met
name tot doel gesteld om tijdens deze periode « de eerlijke handel te certificeren,
UTZ Certified en biologisch, en 10 % van zijn aangesloten leden
te controleren » en erop toe te zien « dat 70 % van zijn globaal systeem
duurzaam mag worden beschouwd. »
De certificering met UTZ Certified
utZ Certified is een wereldwijd certificeringprogramma – nadrukkelijk aanwezig
in oost-afrika – dat ijvert « voor verantwoordelijke productie en aankoop
van koffie » door « de garantie van sociale en milieukwaliteit in de
koffieproductie » aan te bieden.
Het utZ gedragscharter, beheerd door de utZ Foundation (een onafhankelijke
organisatie zonder winstoogmerk, gevestigd in nederland en in guatemala),
dekt drie domeinen: goede praktijken in landbouw en handel, de
maatschappelijke criteria ten opzichte van de conventies van de internationale
arbeidsorganisatie, en de milieucriteria.
Certificering: een moeilijk parcours
de kwestie van de utZ-certificering illustreert goed welke moeilijkheden de
kleine bedrijfjes en de coöperaties van producenten ondervinden om in te
stappen in programma’s voor duurzame certificering. onderzoek in dit verband
bevestigt inderdaad dat het meestal grotere exploitaties zijn, of bedrijven
waarvan de managers al werden gesensibiliseerd voor certificeringsvraagstukken,
die vandaag het best gewapend zijn om deze programma’s te
integreren. anders gezegd: zelden degene die het hard nodig hebben.
op dit niveau wordt het nut van een organisatie als nuCaFe het duidelijkst,
door begeleiding te verlenen aan certificeringsprojecten voor relatief grote
groepen van producentenverenigingen, met de steun van agentschappen
voor de promotie en certificering van eerlijke, biologische en duurzame handel.
de agentschappen zijn zich namelijk bewust van die situatie. Ze beseffen
dat veel obstakels moeten worden opgeruimd om producentenorganisaties
naar de certificering te loodsen:
De kosten van de certificering: ze zijn grotendeels afhankelijk van het
beoogde type certificering, maar in het algemeen verplicht de overstap naar
gecertificeerde productie de producentenorganisatie tot relatief belangrijke
kosten. dat betreft zowel directe kosten (documentatie, onderzoek, certificering,
verplichte investeringen, enz.) als indirecte kosten (tijd besteed
aan opleiding, langere rentabiliteitstermijnen, conformiteit met de sociale
en milieuwetgeving, enz.).
Organisatorische veranderingen: in sommige opzichten vormt de verandering
van gewoonten en methodes vaak een belangrijk obstakel voor de
certificering. Zowel op het vlak van productie als op dat van commercialisering
verplicht de certificering de producenten immers om nieuwe praktijken in
te voeren waarvan de voordelen niet altijd meteen duidelijk worden ervaren.
Opgeven van gemakkelijke oplossingen: om een certificering voor duurzame,
verantwoordelijke of biologische productie te verkrijgen, moet men
pesticiden en kunstmest (waarvan het gebruik overigens weinig verspreid is
in oeganda) vervangen door natuurlijke oplossingen die vaak meer inspanningen
van de telers vragen of zelfs een aanpassing van de plantages eisen
(bijvoorbeeld de aanplanting van gemengde soorten om de bodems op een
natuurlijke manier te verrijken).

47
DUURZAME VISVANGST OP HET VICTORIAMEER
Het Victoriameer is met een oppervlakte van 68.800 km² het tweede grootste zoetwatermeer
ter wereld. Het ligt ingesloten tussen drie oost-afrikaanse landen: tanzania
(51 % van de kust), oeganda (43 %) en kenia (6 %). in europa raakte het Victoriameer
vooral bekend in 2005, toen in de bioscopen de documentaire film « de nachtmerrie
van darwin » van Hubert Sauper liep. deze film beschrijft de alarmerende toestand
van de bevolkingsgroepen die rond het meer wonen en die alsmaar meer afhankelijk
worden van een tegelijk kostbare en roofzuchtige inkomstenbron: de nijlbaars, een
vis die bijzonder goed in de smaak valt bij de consumenten in de ontwikkelde landen.
die nijlbaarsvisvangst is tamelijk winstgevend: ze genereert meer dan 100 miljoen
dollar aan inkomsten per jaar, en ze verschaft werk aan bijna 700.000 mensen. deze
economische activiteit genereert helaas echter ook tal van perverse neveneffecten op
ecologisch vlak, vooral verbonden met overexploitatie van de voorraden en met de
vastgestelde enorme verstoring van het evenwicht in de biodiversiteit van het meer
en zijn oevers.
de katosi women Fishing group is een vrouwenorganisatie die aan het eind van de
jaren 90 werd opgericht om verbetering te brengen in de levensomstandigheden van
de vrouwen van katosi, een dorp met een paar duizend inwoners op de oever van
het Victoriameer.
de vrouwen van deze organisatie vissen al decennia lang op het meer. de vis die ze
vangen, is voor het merendeel bestemd voor export naar de rijke landen. de laatste
jaren gaat het echter allemaal moeizamer: het visbestand krimpt en de markt evolueert
slecht. de vrouwen van katosi wilden daarom hun activiteiten diversifiëren
door zich ook toe te leggen op de verwerking (het drogen) van vis en door samen te
investeren in domeinen zoals veeteelt en handwerk. de vrouwen van katosi ijveren
dus om niet langer uitsluitend af te hangen van de vis.

48
Margaret nakato is een van de drijvende
krachten van de katosi women Fishing
group. Ze is ook vicevoorzitster van het
world Forum of Fishermen. in die context
ijveren zij en haar vriendinnen voor de toepassing
van de regels van de eerlijke handel
in de visserijsector, specifiek in oeganda.
Haar uitleg: « Wij moeten druk uitoefenen
om betrokken te worden bij de beslissingen.
Anders zijn al onze inspanningen tevergeefs.
De prijzen moeten omhoog. De prijs van
brandstof en de prijs van de visnetten stijgen,
maar de prijs die de vissers krijgen voor hun vis, blijft gelijk. Dat is niet rendabel
en het is gevaarlijk. De overbevissing van het meer heeft het visbestand al teruggedrongen.
Om meer te verdienen gebruiken de vissers nu ook netten die zelfs
de jonge visjes vangen. Zo raakt de voorraad uitgeput. Als er niet snel gereageerd
wordt, is er binnenkort geen vis meer. De vissersgemeenschappen rond het meer
moeten zich in een netwerk organiseren: niet alleen om hun levensvoorwaarden
te verbeteren, maar ook om de visreserves te vrijwaren. We hebben nog geen
geld om een dergelijk netwerk op te zetten, maar het is essentieel voor het overleven
van de gemeenschappen. »
de vrouwen van de katosi women Fishing group leveren baanbrekend werk.
Ze zijn gestart met het ontwikkelen van gezamenlijke projecten en acties om de
problemen aan te pakken. de groep heeft toenadering gezocht bij financieringsorganismen
om kredietplannen uit te werken om nieuwe activiteiten te starten en
om steun te krijgen voor productiviteitsinvesteringen.
en de groep heeft nog meer plannen: « Wij denken na over grote projecten voor
de vrouwen van de streek, projecten die ook banen opleveren. We willen een
boot met een koelruim kopen en in Katosi een verwerkingsfabriek bouwen, zodat
we de vis zelf kunnen klaarmaken voor de export in plaats van hem onbewerkt te
verkopen. (…) Met dit project zouden de vrouwen van de streek toegang krijgen
tot de wereldhandel. Dat schept werkgelegenheid en komt tegemoet aan onze
industrialiseringsbehoeften. De visverwerkingsfabrieken in Oeganda zijn vandaag
voor het grootste gedeelte in handen van buitenlandse investeerders. » 23
de vrouwen van katosi ijveren voor eerlijke en duurzame visvangst op het Victoriameer.
ondanks de vele hinderpalen beginnen hun inspanningen vrucht af
te werpen. Zo werd de vereniging katosi door diverse internationale stichtingen
(zoals de Fondation Charles léopold Mayer en adePa, de west-afrikaanse
visserijorganisatie) gekozen om met de kustgemeenschappen van tanzania te
overleggen over het beheer van de visstand op het Victoriameer. Vertegenwoordigers
van deze gemeenschappen moeten elkaar in europa ontmoeten om tot
een vergelijking te komen met de verbruikersverenigingen, het maatschappelijke
middenveld en de distributieketens. op die manier wil men de situatie doen evolueren
en de visserij op het Victoriameer duurzaam maken.
Meer weten?
www.altermondes.org
www.icsf.net
www.fph.ch

49
TREES FOR GLOBAL BENEFIT
trees for global Benefit («Bomen voor wereldwijd voordeel») is een certificeringsproject
van Plan Vivo dat in mei 2003 tot stand kwam met de steun van de landelijke
gemeenschappen van het district Bushenyi in het zuidwesten van oeganda.
Het concept Plan Vivo werd in 1994 opgezet in de Mexicaanse regio Chiapas, in het
kader van een internationaal onderzoeksprogramma, gestuurd door het edinburgh
Centre for Carbon Management en de universiteit van edinburgh, om een wereldwijd
systeem voor beheer van de Co 2 -uitstoot door landelijke gemeenschappen te
ontwerpen.
Het project trees for global Benefit wil landelijke gemeenschappen originele middelen
aanreiken om voordeel te halen uit hun omgeving en tegelijk de herbebossing van
hun streek te bevorderen. door de bevolking aan te sporen om boomkwekerijen met
gemengde soorten aan te planten en te exploiteren, mikt het project op het terugdringen
van de uitstoot van koolstofgassen door de gemeenschappen en door de landbouwuitbatingen,
die meer dan 90 % van de gasuitstoot van het land veroorzaken.
Het project trees for global Benefit past duidelijk in een benadering die rendabel wil
zijn voor de gemeenschappen. de bevolking wordt niet alleen opgeleid in duurzame
praktijken maar krijgt ook adviezen om dankzij de plaatselijke biodiversiteit de productie
op een commerciële manier uit te baten.
Het project trees for global Benefit wordt beheerd door het agentschap ecotrust
(environment Conservation trust uganda), met de medewerking van het edinburgh
Centre for Carbon Management. Het geniet ook de steun van rainforest alliance, dat
de evaluatie door derden voor zijn rekening neemt.
Meer weten?
www.treesftf.org/projects/uganda.htm
www.planvivo.com/fx.planvivo/scheme/uganda.aspx

Het gebruik van hout als
brandstof draagt bij tot
ontbossing. Overal ter wereld
zoeken projecten alternatieve
oplossingen die geschikt zijn
voor de ontwikkelingslanden.
Kampala Jellitone Suppliers
won in 2009 de Ashden Price
voor hernieuwbare energie.
Dit systeem gebruikt afgedankte
reststoffen uit de landbouw
voor de productie van
brandbare briketten op basis
van zaagsel van gedroogd en
samengeperst hout, pellen
van aardnoten en reststoffen
van de koffieteelt. De aldus
geproduceerde brandstof
vervangt hout en houtskool
dat door een groot deel van
de Oegandese bevolking
wordt gebruikt.
50
KAMPALA JELLITONE SUPPLIERS
de oplossing van kampala jellitone Suppliers is concreet en vrij gemakkelijk
te realiseren. Ze oogst veel succes in oeganda. Scholen, ziekenhuizen en
fabrieken in het hele land kopen en verbruiken de briketten. de productie
bedraagt momenteel ongeveer 130 ton per maand en de aankoopprijs is lager
dan die van hout of houtskool (in verhouding tot de geproduceerde energie).
deze activiteit recycleert dus afval en heeft grote voordelen voor het milieu.
Volgens onderzoek van de ingenieursfaculteit van de universiteit van Makarere
helpt het systeem van kampala jellitone Suppliers om bijna 6,1 ton Co 2 te
besparen per geproduceerd ton briketten. dat komt overeen met ongeveer
9.300 ton Co 2 per jaar.
Het door kampala jellitone Suppliers ontwikkelde fabricageproces voor
brandbare briketten wordt ondersteund in het kader van diverse internationale
projecten (waaronder één van de deense overheid). Het belangrijkste voordeel
is dat het past in de acties voor de verspreiding en de toepassing van duurzame
brandstoftechnologie in een groot aantal afrikaanse landen, vooral waar er
geen gebrek is aan de grondstof.
Meer weten?
www.ashdenawards.org/winners/
KJS09

51
ALGEMEEN BESLUIT
tientallen jaren oorlog en dictatuur hebben het productiesysteem en het
evenwicht tussen de gemeenschappen van het einde van het koloniale tijdperk
grotendeels verwoest. oeganda keert nu terug naar de economische
wereldorde en mikt daarbij op sectoren met een sterk groeipotentieel en
op activiteiten met een grote economische en ecologische toegevoegde
waarde.
deze initiatieven dragen bij tot de ontwikkeling van de rijkdom van het land,
verhogen het onderwijsniveau van de bevolking en spannen zich in om de
uitzonderlijke natuur van het land te vrijwaren. Ze bevestigen dan ook het
streven van oeganda naar eerlijke, duurzame en biologische handel en de
ontwikkeling van regionale voorzieningen in deze verschillende domeinen.
op termijn zou deze investering vruchten moeten afwerpen. laten we hopen
dat oeganda opnieuw de Parel van afrika wordt.

BRON, REFERENTIES
1 Bron: atlaseco 2009
2 Bron: african economic outlook
3 Bron: oxfam-wereldwinkels. Voor meer informatie: www.omdm.be/analyses
4 Bron: geciteerd in Cafédirect PlC annual report 2007-2008
5 Bron: dee axelrod , «Muslim, jewish and Christian coffee farmers make mirembe kawomera—delicious peace»,
in Yes Magazine, 8 november 2005 - www.yesmagazine.org/issues/spiritual-uprising/java-justice
6 Bron: Fao, geciteerd in «le secteur du thé dans les relations commerciales ue-aCP», synthesenota agritrade,
52
april 2009.
7 Bron: interview met Silver kasoro-atwoki, met de medewerking van Fairtrade Foundation -
www.fairtrade.org.uk/producers/tea/mabale_growers_tea_factory/silver_kasoro_atwoki.aspx
8 Bron: jon wills, « ugandan tea grower on Fairtrade Mission », in tea news direct, 24 maart 2008 -
www.teanewsdirect.com/2008/03/ugandan-tea-grower-on-fairtrade-mission
9 Bron: www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/mpanga3
10 Bron: www.cafedirect.co.uk/our_partners/africa/uganda/igara2
11 Bron: www.fmfoods.co.uk/tw/ugandaprofile.htm
12 Bron: www.fmfoods.co.uk/tw/ugandaprofile.htm
13 Bron: http://lacurieusehistoiredumonde.centerblog.net/rub-la-planete-des-femmes-2.html
14 Bron: wambi Michael (iPS - inter Press Service – Zuid-afrika), «des femmes manient les outils du commerce
équitable pour combattre la pauvreté» - www.infosdelaplanete.org/4621/des-femmes-manient-les-outils-du-commerce-equitable-pour-combattre-la-pauvrete.html
15 Idem
16 interview door het agentschap Piezo, 25 november 2009
17 Bron: http://vertes-et-mures.blogspot.com/2007/07/quid-du-commerce-quitable.html
18 Bron: www.beadforlife.fr en evaluatierapport «2008 Beadforlife evaluation Summary.pdf»
19 « Connected by a string of beads through the BeadforLife Program », in The Seattle Times, 7 december 2008.
Lees ook op http://seattletimes.nwsource.com/html/travel/2008470060_trbeadforlife07.html
20 Bron: www.organic-market.info
21 Bron: www.ugocert.org
22 Bron: Camilla ohlsson en alex kasterine, Centre du commerce international, «ouganda: les agriculteurs bio
séduisent l’europe», www.forumducommerce.org/news/fullstory.php/aid/1071
23 Bron: www.icsf.net

FOTOCREDITS
andy Carlton - twin
ashden awards
Beadforlife
domenico Cafarchia
Cafe direct
Cooperative Coffees
dave Clark - SmugMug
ethnic Supplies
Fairtrade wales
Findtarget.com
gumutindo
luchetti damiano
Mirembe kawomera
one world Hull
organic exchange
PePla - Peer education Program of los angeles
rhett a. Butler / mongabay.com
Stefan gara
thanksgiving Coffee
uFl
uSadF
utZ Certified
world of good inc
53

BTC - BELGISCH ONTWIKKELINGSAGENTSCHAP
TRADE FOR DEVELOPMENT CENTRE
HOOGSTRAAT 147
1000 BRUSSEL
T +32 (0)2 505 19 35
WWW.BTCCTB.ORG
WWW.BEFAIR.BE
54