Eerlijke handel in conflictgebieden - Trade for Development Centre

1
EERLIJKE HANDEL
IN CONFLICTGEBIEDEN

3
EERLIJKE HANDEL
IN CONFLICTGEBIEDEN

Verantwoordelijk uitgeVer
Carl MiCHielS
www.phenyx43.be
CoÖrdinatie
Phenyx43
redaCtie
dan aZria - Phenyx43
ConCePt
julie riCHter - Phenyx43
Foto CoVer
united nations environment Programme
de meningen die in deze publicatie naar voren worden gebracht zijn die van de auteurs en weerspiegelen niet
noodzakelijk de opvattingen van BtC of de Belgische ontwikkelingssamenwerking.
uittreksels uit deze publicatie mogen worden gebruikt voor niet-commerciële doeleinden en op voorwaarde dat de
herkomst en de auteur worden vermeld.
© BtC, Belgisch ontwikkelingsagentschap
Brussel, mei 2012
4

EERLIJKE HANDEL
ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL
WAT IS EERLJKE HANDEL?
GELABELDE EN GEINTEGREERDE KETENS
CRUCIALE FACTOREN VAN EERLIJKE HANDEL
EERLIJKE HANDEL
IN CONFLICTGEBIEDEN
GEVALLEN WAARIN CONVENTIONELE HANDEL NIET WERKT
WAT EERLIJKE HANDEL BETREFT
INITIATIEVEN VAN EERLIJKE
HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN
AFRIKA
MIDDEN-OOSTEN
AZIË
ZUID-AMERIKA
EERLIJKE HANDEL STEUNEN OM
DE VREDE TE ONDERSTEUNEN
DE ROL VAN DE INTERNATIONALE ORGANISATIES
DE ROL VAN DE CONSUMENT ALS BURGER
5
10
11
12
13
15
17
28
54
64
74
78
80

7
ALGEMENE
INLEIDING
Tussen 1989 en 2003 kende de wereld bijna 125 conflicten, met een trieste balans
van meer dan 8 miljoen slachtoffers en 30 miljoen vluchtelingen. Het aantal
conflicten neemt geleidelijk af sinds het einde van de Koude Oorlog, maar de
resterende conflicten duren vaak langer en eisen een buitengewoon hoge tol
aan mensenlevens. Ook de ecologische, economische en sociale prijs is hoog. 1
oorlogen treffen vaak de bevolking van autoritaire staten of – net omgekeerd – van
verzwakte en machteloze landen. Hun economieën zijn verlamd, hun infrastructuur
is verwoest en dynamische krachten zien zich verplicht het land te verlaten. als de
gesel van de oorlog is uitgewoed, volgen vaak hongersnood, militaire bezetting of
terrorisme.
Miljoenen mannen, vrouwen en kinderen worden met onheil en lijden geconfronteerd.
de grootste uitdaging voor de internationale gemeenschap is een oplossing vinden
voor deze conflicten. Ze beschikt daartoe over een brede waaier van instrumenten,
gaande van militaire interventie over humanitaire hulp tot de financiering van de wederopbouw.
We verdedigen in deze brochure het feit dat de steun aan eerlijke en duurzame
handel ook deel moet uitmaken van de gereedschapskoffer die internationale
organisaties en democratische staten gebruiken om aan vrede te werken. Fair
trade speelt een belangrijke rol in de normalisering en de wederopbouw van
landen en regio’s die door oorlog werden getroffen.
In deze brochure richten we de schijnwerpers op de specifieke voordelen van eerlijke
en duurzame handel bij het oplossen van spanningen of het dichter bij elkaar brengen
van gemeenschappen en bij het stimuleren van een snelle sociale en economische
ontwikkeling van de betrokken landen.
We staven dit met een aantal voorbeelden van initiatieven en projecten in conflictgebieden
in afrika, azië en Zuid-amerika.

8
Crédit : artisans du Monde - ndem

EERLIJKE HANDEL
9
ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL
WAT IS EERLJKE HANDEL?
GELABELDE EN GEINTEGREERDE KETENS
CRUCIALE FACTOREN VAN EERLIJKE HANDEL

ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL
Eerlijke handel is ontstaan uit een eenvoudige vaststelling: ondanks de bedragen die in ontwikkelingshulp
worden geïnvesteerd, blijft de armoedekloof tussen de bevolking van de armste en rijkste landen almaar
groeien.
er zijn verschillende oorzaken voor deze ongelijkheid; oorlogen, natuurrampen, zwakke infrastructuur, corruptie…
ook structurele economische problemen spelen mee, net als mechanismen die de opleving van de armste landen
belemmeren die hun ontwikkeling niet zelf in handen hebben: de speculatie over grondstoffen, de schuldenspiraal
en de concurrentie met gesubsidieerde producten uit geïndustrialiseerde landen.
de commerciële ongelijkheden werden al in de 19 de eeuw aangekaart onder meer met de roman van de nederlander
eduard douwes dekker in 1860, met Max Havelaar in de hoofdrol. toch verschenen de eerste projecten voor
eerlijke handel pas na de tweede wereldoorlog: ten thousand Villages in de Verenigde Staten en de ngo oxfam
in het Verenigd koninkrijk.
In 1964 werd tijdens de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) voor het
eerst het concept eerlijke handel gedefinieerd met als basisprincipe Trade not aid (Handel, geen liefdadigheid).
Vanaf de jaren zestig gingen in europa de eerste fairtradewinkels open, terwijl in de ontwikkelingslanden producentencoöperaties
en -organisaties werden opgericht die voordeel haalden uit een eerlijker handelsverkeer. de landbouwsector
en ambachten kwamen als eerste aan bod.
10
Fotocredits: Max Havelaar - Frederic raevens

WAT IS EERLIJKE
HANDEL?
in 1999 zijn de belangrijkste internationale fairtradeorganisaties
(world Fair trade organisation, Fair trade
labelling organizations – Flo en het network of european
world Shops) het eens geworden over een gemeenschappelijke
definitie:
“Eerlijke handel is een commercieel partnerschap
dat steunt op dialoog, transparantie en respect, met
als doelstelling te komen tot een rechtvaardigere
wereldhandel. Eerlijke handel draagt bij tot duurzame
ontwikkeling door betere handelsvoorwaarden
te bieden en de rechten van producenten en gemarginaliseerde
werknemers te waarborgen, in het bijzonder
in het zuidelijke halfrond. Met de steun van
consumenten verbinden fairtradeorganisaties zich
ertoe de producenten actief te ondersteunen, het
grote publiek te informeren en campagne te voeren
om de regels en praktijken van de conventionele
internationale handel te veranderen.”
Concreet garandeert eerlijke handel producenten
in de armste landen betere aankoopprijzen dan de
wereldmarktprijzen, een relatieve prijsstabiliteit en
gunstige betalingsvoorwaarden en -termijnen, eventueel
zelfs met prefinancieringsmogelijkheden. Zo moeten
boeren en ambachtslui hun producten niet onder de
prijs verkopen of woekerleningen aangaan.
een eerlijke prijs dekt alle productiekosten en verzekert
een aanvaardbare levensstandaard aan de producenten.
Bovendien engageren de kopers zich om de zogenaamde
ontwikkelingspremies te betalen die worden gebruikt voor
technische investeringen en/of om sociale programma’s
te financieren (alfabetisering, toegang tot onderwijs en
gezondheidszorg).
11
De betrokken organisaties
hebben een lijst opgesteld met
11 grote principes die de invoering
van dit alternatieve economische
model moeten ondersteunen:
DE 11 GROTE pRINCIpES:
1. Kansen creëren voor producenten die
zich economisch in een benadeelde
situatie bevinden.
2. Transparantie en geloofwaardigheid
bevorderen.
3. Individuele competentie aanmoedigen.
4. Eerlijke handel stimuleren.
5. Betaling van een rechtvaardige prijs
garanderen.
6. Toezien op gendergelijkheid.
7. Aanvaardbare arbeidsomstandigheden
garanderen.
8. Kinderarbeid verbieden.
9. Het milieu beschermen.
10. Handelsrelaties aanmoedigen die
gebaseerd zijn op vertrouwen en
wederzijds respect.
11. Het respect en de verspreiding van de
culturele identiteit promoten die naar
waarde wordt geschat in de producten
en productievoorschriften
(nieuw criterium).

GELABELDE EN GEÏNTEGREERDE
KETENS
Sinds de oprichting van wFto (world Fair trade organization) enerzijds (die tot 2009 iFat heette, de internationale
federatie voor eerlijke handel) en de lancering van het Max Havelaar-label in 1988 anderzijds zijn er twee ketens
voor de regulering van eerlijke handel die naast elkaar bestaan: de geïntegreerde keten en de gelabelde keten.
De geïntegreerde keten is de historische organisatievorm van eerlijke handel en heeft als belangrijkste
kenmerk dat alle actoren die bij de ontwikkeling en commercialisering van het product betrokken zijn
(producent, verwerker, importeur en verkooppunten) deelnemen aan eerlijke handel en zich vrijwillig houden aan
de principes ervan.
De gelabelde keten berust op de certificatie van het gecommercialiseerde product. Bedrijven die zich
engageren, respecteren een specifiek lastenboek en bevoorraden zich bij producentenorganisaties in het Zuiden
die erkend zijn door een keurmerk. dit keurmerk wordt uitgereikt door een onafhankelijke organisatie die instaat
voor het naleven van de gedefinieerde criteria. De gelabelde producten kunnen vervolgens in om het even welke
winkel worden verkocht, ook in de klassieke grootdistributie. Het label Fairtrade Max Havelaar is het bekendste,
maar er zijn er andere (Fair for Life, FairWild, Ecocert, ESR, Naturland Fair) die een specifieke aanpak of logistiek
voorstellen.
Het naast elkaar bestaan van deze twee ketens illustreert het bestaan van verschillende visies op eerlijke handel.
deze visies hebben hoofdzakelijk betrekking op het soort relaties dat met de economische privéspelers wordt
aangegaan (multinationals, grootdistributie). enerzijds is er een ontwikkelingsvisie (die de praktijken van de internationale
handel aanklaagt), anderzijds is er een commercieel perspectief op basis van controle.
12
Fotocredits: Max Havelaar - Candico

CRUCIALE ACTOREN VAN EERLIJKE
HANDEL
DRIE GROEpEN ZIJN BETROKKEN BIJ EERLIJKE HANDEL:
- DE pRODUCENTEN- OF ARBEIDERSORGANISATIES vertegenwoordigen producenten,
landbouwers en verwerkers van lokale grondstoffen. Alvorens ze kunnen deelnemen
aan de programma’s voor eerlijke handel, moeten ze lid zijn van een erkende organisatie.
In de landen van het Zuiden wordt het fairtradelabel doorgaans uitgereikt door
FLO (Fairtrade Labelling Organizations). Maar er verschijnen ook nieuwe labelingorganisaties
zoals Ecocert of Fair for Life. 2
- Daarnaast zijn er verschillende MARKTSpELERS die in- en uitvoeren of de producten
verwerken. Voorbeelden zijn Solidar’Monde in Frankrijk en uiteraard Oxfam Fair Trade
en Oxfam-Wereldwinkels of Oxfam-Magasins du Monde in België. Sommige spelers uit
de traditionele handel bieden ook de invoer of de verwerking aan van gecertificeerde
fairtradeproducten.
- De HANDELAARS tenslotte verkopen rechtstreeks aan de consument, ofwel in
gespecialiseerde zaken, zoals de Wereldwinkels, ofwel – en in toenemende mate – via
de traditionele supermarktketens.
13
Fotocredits: alter eco

EERLIJKE HANDEL
IN CONFLICTGEBIEDEN
14
ECONOMIE, HANDEL, VREDE EN ONTWIKKELING
Tal van economische theorieën benadrukken het verband tussen economische
ontwikkeling, vrede en stabiliteit.
De principes achter die gedachtegang zijn relatief eenvoudig: wanneer het handelsverkeer
in een bepaald gebied economische vooruitgang brengt, groeit het
besef dat samenwerking meer oplevert dan conflict. De bevolking wordt beter
van eerlijke handelsrelaties. Eerlijke handel biedt burgers een uitweg uit de armoede
en voorziet hen in basisbehoeftes als water en voedsel. De inkomsten
uit eerlijke handel laten hen toe te investeren in gezondheidszorg en onderwijs
waardoor ze nieuwe economische activiteiten kunnen ontwikkelen met een grotere
meerwaarde. Zo kunnen ze zelf instaan voor de duurzame ontwikkeling van
hun gemeenschap.
Deze theorieën hebben in veel gevallen hun waarde bewezen. Ze liggen bovendien
aan de basis van het ideaal dat de stichters van het verenigde Europa voor ogen
hadden, na de vreselijkste oorlog uit de geschiedenis. Door de economieën van
de voormalige vijanden met elkaar te verbinden, kon volgens hen het gevaar
van een nieuwe oorlog worden afgewend. Bij een nieuwe oorlog was er immers
meer te verliezen dan te winnen.

Fotocredits: adam Cohn
GEVALLEN WAARIN CONVENTIONELE
HANDEL NIET WERKT
Eerst het algemeen belang
15
Toch zijn bovengenoemde theorieën niet universeel geldig. Er bestaan immers
voldoende tegenvoorbeelden van economische bedrijvigheid die conflicten en
spanningen in de hand werken of gebruik maken van de chaos die heerst in
landen in oorlog.
Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de diamantoorlogen van de jaren negentig
in Centraal-Afrika. De internationale afnemers werkten oorlogsmisdaden in de
hand door activiteiten van rebellen te financieren in ruil voor toegang tot grondstoffen
uit de mijnbouw.
In Colombia ondersteunden grote ondernemingen de paramilitaire milities om
hun beheersing over de rijkdommen van het land veilig te stellen in plaats van
te onderhandelen met lokale producenten en overheden. En dan hebben we het
nog niet over de oliemultinationals in de Afrikaanse landen of in Zuidoost-Azië.
Wat hebben deze voorbeelden gemeen?
Wanneer schaadt klassieke handel het vredesproces
en de ontwikkeling van een land?
Bestaan er voorwaarden of minimumvereisten waaraan handel
moet voldoen om de ontwikkeling te bevorderen?
Handelsrelaties streven per definitie het belang van de betrokken partijen na (koper en verkoper). Als deze betrokken
partijen tot een corrupte elite behoren die haar eigenbelang nastreeft en de regels van de groep afwijst, zullen de
transacties alleen het belang van de sterksten dienen en ingaan tegen het algemene belang. dat geldt des te meer
als de machthebbers de vruchten plukken van de dwangarbeid van de lokale bevolking, zoals dat jarenlang het
geval was met de mijnwerkers in de diamantconcessies. Zij werden door milities en soms ook door het nationale
leger als slaven ingezet.
Goud, diamanten, zeldzame ertsen … ellende
dergelijke toestanden zijn altijd het schrijnendst in landen met veel natuurlijke rijkdommen. de rijkdom van zo’n
land is niet recht evenredig met het ontwikkelings- en onderwijsniveau van de bevolking. als degenen die het
economisch voor het zeggen hebben alleen gemotiveerd zijn door rendement en dus niet in het algemene belang
handelen, hebben ze geen dwingende reden om de opbrengsten van de rijkdommen op de internationale markten
te delen met de betrokken bevolkingsgroepen.
Voor landen die stabiliteit zoeken om te groeien en zich te ontwikkelen, zijn natuurlijke rijkdommen – en
zeker de kostbaarste – eerder een vloek dan een zegen. Ze wakkeren immers de hebzucht aan van gewetenloze
buitenlandse spelers en geven de elite geen stimulans om te investeren in onderwijs, met andere woorden in hun
menselijk kapitaal als ultieme rijkdom.

De gebreken van het systeem
de klassieke economische theorieën houden vol dat handel de ontwikkeling van de
bevolking ten goede komt. Ze pleiten dan ook voor de invoering van de democratie die
ontstaat dankzij een goed opgeleide elite die naar vrijheid en vrede streeft. Zoals blijkt
uit talrijke voorbeelden is dat ook vaak het geval, zeker in europa en azië.
anderzijds zijn bepaalde disfuncties eigen aan het wereldwijde economische systeem.
door buitensporige speculatie toe te staan en zelfs aan te moedigen, gaat dit systeem
vaak in tegen de belangen van de plaatselijke bevolking en het ontwikkelingsbeleid.
die vergen perspectieven op middellange termijn met de mogelijkheid om investeringen
te plannen gebaseerd op resultaatverwachtingen.
olivier de Schutter, Speciaal Vn-rapporteur voor het recht op voedsel, onderstreept
die incompatibiliteit: “Als je de regels van de vrije markt volgt, zullen water en grond
in handen komen van enkele kapitalistische krachten. (…) We leren nog altijd niet genoeg
uit onze fouten. Ngo’s en boerenorganisaties weten al lang dat kleinschaligheid
de toekomst is.” 3
ook het systematisch openstellen van markten, zoals dat door de grote economische
mogendheden wordt gepredikt (hoewel ze zelf de toegang voor bepaalde producten
tot hun nationale markten blokkeren), kan een hinderpaal vormen voor de ontwikkeling
van de kwetsbaarste landen. Dit geldt in het bijzonder als ze met conflictsituaties
en grootschalig geweld worden of werden geconfronteerd.
al te vaak zijn die landen afhankelijk van internationale hulp en moeten ze hun opkomende
economische sectoren kunnen afschermen voor ze in staat zijn om met
geïndustrialiseerde landen te concurreren.
de blinde toepassing van bepaalde dogma’s speelt in die gevallen niet in het voordeel
van de plaatselijke bevolkingsgroepen die willen produceren en werken voor het welzijn
van hun gezinnen en de ontwikkeling van hun gemeenschappen.
Haat als laatste struikelblok
Het streven naar welzijn ligt uiteindelijk aan de basis van alle economie. de mens
probeert zijn gezin en zijn gemeenschap (clan, dorp, streek of land) welzijn en comfort
te bieden. Voor zover de handel hem helpt om die doelstellingen gemakkelijker te
verwezenlijken dan door te roven of te stelen, zal hij geneigd zijn om aan het werk te
gaan en rijkdom te verwerven.
als het door gemeenschappelijke regels kan worden omkaderd, vormt dit “minimale
materialisme” een fundamenteel bindmiddel van de menselijke samenleving.
Toch zijn er situaties waarin deze menselijke neiging het laat afweten. De haat
voor de andere wordt dan zo sterk dat die het verlangen overstemt om in de eerste
plaats in de behoeften van zijn naasten te voorzien. dat geldt in het bijzonder
voor de aloude conflicten waarbij men bereid is het leven van zijn kinderen op het
spel te zetten ter nagedachtenis van de vorige generaties die in de strijd gebleven zijn.
als het geloof deel gaat uitmaken van de strijd, wordt de situatie vaak nog erger. dan
ontzeggen individuen zichzelf en hun omgeving het perspectief op comfort, vrede en
welzijn in naam van religieuze dogma’s die vaak een beter leven na de dood voorspellen,
in ruil voor de offers die mensen bereid zijn te brengen of van hun naasten
te eisen.
16

WAT EERLIJKE HANDEL BETREFT
In de meest getroffen landen hebben oorlog, militaire bezetting, aanslagen of onderdrukking de infrastructuur
vernietigd, de dynamische krachten opgeëist, generaties kapotgemaakt, de gematigde elite verzwakt en een
verkrampte vlucht in de eigen identiteit in de hand gewerkt.
Het klassieke economische model is dan niet altijd de ideale oplossing om de bevolking te motiveren om te
werken aan projecten die leiden tot een gemeenschapsgevoel en stabiliteit.
DE VOORDELEN VAN EERLIJKE EN DUURZAME HANDEL
IN KWETSBARE OORLOGSGEBIEDEN
In vergelijking met klassieke handel vertoont eerlijke en/of duurzame handel voordelen
van economische, sociale of politieke aard die het engagement van de internationale
spelers voor dit soort van initiatieven verklaren.
Responsabilisering van de lokale actoren
“Externe partijen zoals buitenlandse regeringen, intergouvernementele organisaties en ngo’s kunnen een belangrijke
rol spelen om de oplossing van conflicten te bevorderen. Toch is bijna iedereen het erover eens dat de plaatselijke
betrokkenen de grootste verantwoordelijkheid dragen in het vredesproces.” 4
de meeste actoren van vredesprocessen en wederopbouw zullen bovenstaande opvatting onderschrijven. de actieve
deelname van de plaatselijke bevolking veronderstelt evenwel dat zij een duidelijk beeld heeft van de voordelen die
het proces haar oplevert.
Goed, de wapens neerleggen, maar wat dan?
Leven van het medelijden van het Westen?
Mijn lot in handen leggen van multinationals die in Londen, Parijs of New York over mijn toekomst beslissen?
doordat de spelers van eerlijke en duurzame handel rechtstreeks met de lokale producenten werken, geven ze hen
de kans om (opnieuw) hun lot in eigen handen te nemen. Ze krijgen immers zichtbare en haalbare perspectieven
en aangepaste technische ondersteuning aangeboden.
17

Markttoegang
Geen toegang hebben tot de markten vormt in door
oorlog verzwakte landen en in conflictgebieden het
grootste obstakel voor de plaatselijke bevolking die
haar producten wenst te commercialiseren.
onveiligheid, militaire controleposten, administratieve
pesterijen, een vernietigde infrastructuur en in beslag
genomen transportmiddelen vormen obstakels voor
het handelsverkeer dat ervoor zou kunnen zorgen dat
economische projecten zich ontwikkelen, productieve
investeringen plaatsvinden of sociale programma’s worden
opgestart.
ook in dit verband biedt eerlijke handel waardevolle
en gunstige oplossingen Harriet lamb vandaag aan
het hoofd van Fairtrade international, benadrukt dit:
“De boeren in conflictgebieden zoals Palestina, de Democratische
Republiek Congo en Afghanistan staan
voor immense problemen alleen al om hun werk te
doen, maar ook om afzetmarkten te vinden voor hun
producten, zeker markten waar ze een eerlijke prijs krijgen.
Daarom vinden wij het zo belangrijk dat de boeren
de kans krijgen om hun producten onder het fairtradelabel
te verkopen. Het opent daadwerkelijk meer deuren,
ze krijgen een duurzamer inkomen en de toekomstperspectieven
van hun gemeenschappen verbeteren. (…)
Wij brengen levensnoodzakelijke bevoorradingslijnen en
handelsroutes tot stand, waarvan ook producenten uit
andere regio’s kunnen profiteren. Zo hopen wij de economische
basis voor vrede te scheppen.” 5
18
Realisatie van sociale en gezondheidsprojecten
de productie- of sociale infrastructuur van deze landen
heeft vaak geleden onder de gevechten.
Eerlijke handel combineert commerciële activiteiten
met productieve of sociale investeringen. Dankzij
specifieke premies bovenop de gehanteerde aankoopprijzen
wordt er gegarandeerd dat een groot
gedeelte van de inkomsten naar projecten gaat die
een reële en snelle impact hebben op het welzijn en
het comfort van de bevolking.
Harriet lamb citeert vooral fairtradeprojecten in irak en
Pakistan en benadrukt dat “de labeling van producten
uit eerlijke handel de kleine producenten een eerlijke
prijs garandeert en een inkomen dat doorgaans wordt
besteed aan de basisbehoeften van elke dag, zoals de
aankoop van voeding en kleding maar ook de scholing
van de kinderen.” 6
In Oost-Timor hebben de koffieproducenten coöperaties
gevormd om een eengemaakte structuur tot stand
te brengen. de Cooperativa Café timor heeft een netwerk
van ziekenhuizen en mobiele gezondheidsposten
in het leven geroepen. daarmee is de organisatie de
belangrijkste zorgverstrekker in de landelijke gebieden
van oost-timor. 7
Fotocredits: uneSCoCaro gardiner j.

“Na een conflict zijn vrouwen vaak een
drijvende kracht voor de economische groei.”
Maria Livanos Cattaui,
voormalig secretaris-generaal
van de internationale kamer van koophandel
Respect voor vrouwen
Vrouwen zijn vaak direct of indirect
de grootste oorlogsslachtoffers.
In de zwaarste conflicten zien ze
hun mannen en zonen de wapens
opnemen, worden ze zelf beroofd of
worden ze het slachtoffer van verkrachting
en mishandeling. en zelfs
wanneer de spanning minder hoog
oploopt, bijvoorbeeld onder militaire
bezetting of kolonisatie, kan een
verkrampt identiteitsgevoel ertoe
leiden dat ze buiten het maatschappelijke
leven gehouden worden en
hun rechten verliezen. in Palestina
en israël “hebben ongeschoolde
Arabische vrouwen af te rekenen
met een driedubbele handicap: ze
zijn Arabisch in een Joodse staat,
vrouw in een mannenmaatschappij
en arbeidster zonder enige vorm van
opleiding.” 8
eerlijke of duurzame handel bevordert
de deelname van vrouwen aan
het economisch leven, zodat ze
actief kunnen meebouwen aan een
vreedzame omgang tussen vroegere
tegenstanders. gespecialiseerde
organisaties erkennen “meer
en meer de rol die vrouwen kunnen
spelen in het vredesproces en hun
bemiddelende rol op verschillende
niveaus van de samenleving. Vaak
nemen zakenvrouwen belangrijke
initiatieven en meer in het bijzonder
stellen ze de genderproblematiek
in het conflict aan de orde. De
bestaande voorbeelden hiervan zijn
onder meer een vrouwenvereniging
die over de etnische grenzen heen
werkt aan inkomstenopbouw en een
19
organisatie van zakenvrouwen die
naar verzoening streeft door economische
samenwerking tussen kleine
ondernemingen.” 9
Respect en waardering voor culturen
en identiteiten
Een van de belangrijkste uitdagingen
in het normalisatieproces
is het herstel van het gevoel van
eigenwaarde bij gemeenschappen
die door onderdrukking of geweld
zijn getroffen. Het gevoel van vernedering
houdt de vicieuze cirkel
van geweld in stand door de verhalen
over gevangenissen, pesterijen
en moordpartijen. Ze worden doorgegeven
aan de volgende generaties
die er hun drijfveer in vinden om
de trots van de eigen gemeenschap
te herstellen door zich te wreken.
ngo’s die actief zijn in deze regio’s
weten dat de psychocollectieve
dimensie een van de meest complexe
is. Massale financiële hulp is
belangrijk voor de wederopbouw,
maar helpt niet om de trots van een
gemeenschap te herstellen.
eerlijke handel is een geweldige
oplossing om de gemeenschappen
te helpen hun culturele identiteit op
een positieve manier weer op te
bouwen en met het conflict te leren
omgaan.
nasser abufarha, oprichter van
Canaan Fair trade en de Palestijnse
vereniging voor eerlijke handel (Palestinian
Fair trade association) benadrukt
dit punt heel sterk in de con-
Fotocredits: erik törner
text van het Palestijns-israëlische
conflict: “De mensen zijn enthousiast
over het positieve beeld van Palestina
dat onze kwaliteitsproducten
overbrengen. (…) Canaan Fair Trade
geeft een andere kijk op wat Palestina
is en wat de Palestijnen willen.
Wij hebben niet voor dit conflict gekozen;
het is ons opgedrongen. We
betreuren het dat de meeste landen
Palestina en de Palestijnen enkel bekijken
in de context van een conflict.
We werken eraan om dat imago achter
ons te laten. We willen een ander
beeld geven van de producten van
onze landbouw en onze artisanale
sector, die qua kwaliteit niet moeten
onderdoen voor die van pakweg Toscane
of de Napa Valley. Dat is onze
bijdrage tot de kwestie. We bieden
een alternatief en een correcte voorstelling
van Palestina.” 10
“We hebben de boeren hoop gegeven
dankzij eerlijke handel die hun
rechten erkent en respect heeft
voor wat grond echt betekent voor
hen. Na de ontzegging van hun
rechten ten gevolge van de Israëlische
bezetting is dat een grote verwezenlijking.”
11 – Nasser Abufarha

Opvoeding tot democratie
Projecten van eerlijke handel hebben
een krachtige, educatieve dimensie
die de lokale producenten
en hun gezinnen ten goede komt.
deze educatieve componenten
hebben betrekking op de beheersing
van productie- en marketingtechnieken
maar ook op de principes
van lokale en participatieve
democratie.
de overstap naar eerlijke handel
houdt in dat de producenten zich
samen organiseren in een bepaalde
structuur met beslissingsmechanis-
Respect en toenadering tussen gemeenschappen
20
men die voldoen aan de principes
van democratische besluitvorming
en transparantie (regelmatige verkiezingen,
open kandidaturen, enz.).
de initiatiefnemers van de projecten
verdedigen dat standpunt heel
duidelijk: “Een van de strategische
doelstellingen van eerlijke handel is
gemarginaliseerde producenten en
landarbeiders in staat stellen hun
kwetsbare situatie om te zetten in
economische zekerheid, hen te laten
deelnemen in de organisatie en
hen te helpen om hun commerci-
ele capaciteiten te ontwikkelen. (…)
De producenten vormen democratische
coöperaties en kiezen eigen
leiders. Ze benoemen samen hun
directeur en het personeel.” 12
de toegang tot eerlijke ketens
brengt meestal een hoger inkomen
met zich mee, maar eist ook dat de
gemeenschappen – die zich door de
oorlog noodgedwongen op zichzelf
hebben teruggeplooid – zich collectieve
werkingsvormen eigen maken
die de culturele basis vormen voor
democratie.
een verkrampt identiteitsbesef, gebaseerd op etnische, religieuze of culturele criteria, is vaak een doorslaggevende
factor in het losbarsten of aanhouden van geweld tussen gemeenschappen. de geweldspiraal radicaliseert de standpunten
en voedt haatgevoelens die uiteindelijk integraal deel gaan uitmaken van de identiteit en de cultuur. Het is
bekend dat in dergelijke omstandigheden het vaak generaties duurt om het radicalisme en de haat te overwinnen.
als gemeenschappen kunnen worden gemotiveerd om samen te werken, kan eerlijke handel een bijdrage leveren
om de spanningen tussen geografisch nabijgelegen gemeenschappen te beperken. Volgend voorbeeld van Land
of a thousand Hills 13 uit rwanda is bijzonder veelzeggend: “De organisatie helpt om het leven van duizenden, zo
niet miljoenen Rwandese koffieproducenten te veranderen. Tijdens de genocide van 1994 werden 800 000 mensen
gedood. Bijna de helft van de slachtoffers waren koffieboeren. Hele families hebben de rassenhaat met hun leven
moeten bekopen. De tribale gemeenschappen die tijdens de oorlog tegenover elkaar stonden, de Hutu en de Tutsi,
bewandelen nu de lange weg naar verzoening. De Hutu- en Tutsiproducenten werken zij aan zij om hun koffie te verkopen
aan Land of a Thousand Hills. Mensen die anders elkaars vijanden zouden blijven, zien zich nu genoodzaakt om
samen te werken om de levensomstandigheden van hun gemeenschappen te verbeteren. (…) Op die manier kunnen
de gezinnen hun kinderen naar school sturen en gezondheidszorg geven. Voor elke pond koffie die wordt verkocht,
gaat een dollar in een fonds dat microkredieten verstrekt aan de weduwen van de genocide.” 14
Fotocredits: Small Farmers Big Change.coop

Opvoeden tot ecologisch denken en duurzame ontwikkeling
Na een conflict is milieubehoud niet
de eerste zorg voor de burgerbevolking
die er woont. Veiligheid en
de toegang tot de eerste levensbehoeften
hebben voorrang. toch is
milieubehoud cruciaal, aangezien
het ecosysteem door de gevechten
meestal ernstige schade heeft opgelopen.
daarom is het volstrekt noodzakelijk
om in deze verzwakte landen niet alleen
aan stabilisatie, normalisatie en
wederopbouw te werken, maar ook
rekening te houden met de milieuproblematiek
en deze op te nemen
in de ontwikkelingsprogramma’s.
respect voor het milieu maakt deel
uit van alle activiteiten van eerlijke
handel.
Handel drijven om te overleven
21
Het wordt immers beschouwd als
een van de pijlers van de algemene
ontwikkeling.
tal van voorbeelden beamen dit:
“Green Action Israël bevordert actief
de bescherming en hernieuwing
van de natuurlijke bodemrijkdommen
en waakt over de sociale duurzaamheid
van de achtergestelde
gemeenschappen. Green Action
werkt met Palestijnse boeren in drie
kleine dorpen nabij Nablus, op de
Westelijke Jordaanoever. Ze helpt
hen met de export van olijfolie die
wordt gebruikt voor de productie
van ‘Peace Oil’, in samenwerking
met Canaan Fair Trade.” 15
Hoe kan men ervoor zorgen dat mensen die zich onrechtvaardig behandeld
voelen hun frustratie op een andere manier uiten dan met wapens?
Hoe kunnen zij (blijven) bestaan zonder bommen te leggen of mensen te
gijzelen?
eerbied en waardering voor tradities en culturen zijn essentiële aspecten
van eerlijke en duurzame handel. Voedingsproducten die via deze kanalen
op de markt zijn gebracht, worden niet voorgesteld of ervaren als producten
zonder herkomst. integendeel, bij eerlijke handel levert de hele keten
inspanningen om zowel de producenten met hun geschiedenis en identiteit
als het product zelf onder de aandacht te brengen.
De wereld begint eerlijk of duurzaam produceren te zien als een manier
van zijn.
deze positieve actieve dimensie wordt door veel producenten fel benadrukt.
Zo ook door de dZi-tibet Collection. de organisatie werkt rechtstreeks
samen met tibetaanse, indiase en nepalese handarbeiders die de
schoonheid en de cultuur van tibet in hun werk tot uiting laten komen.
“Als stichtend lid van de Fair Trade Federation leveren wij inspanningen
om ethische relaties op te bouwen en ijveren we voor betere salarissen en
arbeidsvoorwaarden voor de handwerkers. (…) We stimuleren ook ngo’s en
andere onafhankelijke groepen die de Tibetaanse cultuur ondersteunen of
promoten, zoals de International Campaign for Tibet in Washington en het
Tibet House in New York.” 17
Dit specifieke aspect van eerlijke of duurzame handel vormt zelfs een bijkomende
motivatie voor de producenten, zoals voormalig directeur judeh
jamal van de Palestijnse ngo Palestinian agricultural relief Committees,
bevestigt: “Het is belangrijk dat wij met elke verkochte fles de geschiedenis
van onze Palestijnse boeren vertellen.” 18
Producenten informeren over het
belang van milieubehoud is een
belangrijke stap voor de waardering
van het patrimonium en het
opnemen van de verantwoordelijkheid.
Ook producenten in Sri
Lanka hebben dat ervaren:
“Wij willen een bloeiende samenleving
opbouwen die respect heeft
voor het milieu. Daartoe hebben
we opleidingsprogramma’s opgezet
met zowel informatica- als
landbouwcursussen. Er wordt onder
meer uitgelegd hoe je bodemerosie
bestrijdt, hoe je correct een
plantage onderhoudt en hoe je
composteert. Produceren zonder
pesticiden heeft ook een positieve
invloed op onze gezondheid, want
de chemische producten zijn erg
agressief voor de ogen en de huid.
(…) Wij willen de meest milieubewuste
bioproducent van zuidelijk
Azië worden.” 16
Tijdens de burgeroorlog in Sri
Lanka stond de regering met haar
Singalese boeddhistische meerderheid
tegenover de Tamiltijgers
van de gelijknamige afscheidingsbeweging
Tamil Eelam, die
vocht voor de oprichting van een
onafhankelijke staat in het oosten
en het noorden van het land.
Het conflict eiste sinds 1972 meer
dan 70 000 slachtoffers.
Fotocredits: Forest People

OBSTAKELS Op DE WEG
Eerlijke handel kent veel uitdagingen, maar het resultaat maakt
de inspanningen de moeite waard.
Met welke specifieke obstakels moet de sector van eerlijke
of duurzame handel rekening houden in zijn projecten ten
voordele van de bevolking in conflictgebieden?
Basisbehoeften vervullen
ongeacht de beschikbare middelen of de knowhow van de lokale producenten in de
kwetsbare gebieden moet een project in de eerste plaats voorzien in hun basisbehoeften
(water, voedsel, kleding, enz.) die humanitaire dimensie wordt erkend door
fairtradeorganisaties die ze als basisvoorwaarde in hun aanpak hebben geïntegreerd.
Een minimum aan veiligheid
een van de belangrijkste operationele obstakels is het gebrek aan veiligheid voor de
betrokkenen en voor de inspecteurs die belast zijn met de certificatie en de controle
van de producten en productiesystemen.
Bij tropical wholefoods kennen ze het probleem maar al te goed. de organisatie
is opgericht in de jaren 90 en importeert fair trade en biologisch gecertificeerd
gedroogd fruit in europa. Vertragingen aan de controlepunten, betwiste zones,
risico’s voor internationale medewerkers en consultants, … al die aspecten klinken
hen vertrouwd in de oren. kate Sebag, oprichtster van tropical wholefoods vertelt:
“We zijn in de jaren 80 begonnen in Oeganda dat toen geteisterd werd door oorlog.
We wilden markten creëren voor boeren die anders moesten vechten voor hun
afzet.” 19
Tropical Wholefoods importeert vandaag fairtradeproducten uit twee van de
meest gemediatiseerde conflictgebieden in de wereld, Afghanistan en Pakistan.
een groot aantal van de externe inspecties waaraan de Pakistaanse producenten
als partner van de onderneming onderworpen zijn, gebeurt door een expert uit Sri
lanka die actief is in het hele indiase subcontinent. Maar tot op vandaag wordt het
te gevaarlijk geacht om een inspecteur naar afghanistan te sturen om er de producenten
van rozijnen en krenten in de vlakten van Shomali ten noorden van kaboel te
controleren. 20
22

De kostprijs van markttoegang
de invoering van lokale productieketens in getroffen
gebieden houdt in dat er vooraf wordt nagedacht over
de aanzienlijke kosten die gepaard gaan met de markttoegang
van de producten, zowel de directe kosten
(vernieuwen van voertuigen, corruptie) als de indirecte
kosten (blokkades, militaire controles).
nasser abufarha, verklaart de strategie die zijn organisatie
hanteert om met deze problematiek om te gaan: “Het
spreekt vanzelf dat werken onder een militaire bezetting
een hindernis vormt die de logistieke en commercialiseringskosten
aanzienlijk opdrijft. Ons hoofdprobleem
wordt dus uiteindelijk de hoge prijs van onze producten,
als gevolg van die specifieke kosten. We compenseren
dat probleem door producten van superieure kwaliteit
aan te bieden met een sociale en ecologische meerwaarde,
die bovendien goed zijn voor de gezondheid
van de consument.” 21
Samenwerken om wantrouwen te overwinnen
Anders dan bij traditionele handel, zet eerlijke handel
de lokale producenten er (sterk) toe aan om zich
te organiseren in structuren met verkozen beslissingsorganen
en beheersinstanties met duidelijk
omlijnde bevoegdheden. dat betekent wel dat ze
moeten samenwerken en overleggen.
Een van de allereerste opdrachten voor wie in conflictgebieden
werkt, is het herstel van het wederzijdse vertrouwen.
dit geldt zeker als het geweld samengaat met
conflicten tussen gemeenschappen.
23
Fotocredits: Max Havelaar
in Zuid-libanon was het wachten tot in mei 2000 en op
de terugtrekking van de israëlische troepen voor eerlijke
handel er zijn opgang kon maken. Philippe adaime trekt
in 2003 naar Zuid-libanon als lid van de hulporganisatie
Sint Vincentiusvereniging (SSVP). “Onder de Israëlische
bezetting waren de inwoners van deze regio volledig
afgesneden van de rest van het land. Velen onder hen
werkten in Israël. Na de Israëlische terugtrekking heeft
de Libanese staat hen als collaborateurs bestempeld
en de regio in de steek gelaten.” Hezbollah nam de rol
van de staat over en werkte aan de ontwikkeling van
de sjiitische dorpen waar sociale centra, ziekenhuizen
en scholen werden gebouwd. niemand bekommerde
zich echter om de 15 000 tot 25 000 mensen in de
christelijke dorpen. “Wij vonden dat we iets moesten
doen om een vredelievend klimaat in te voeren”, herinnert
Philippe adaime zich. “De christenen zagen hun
buren vooruitgaan dankzij Hezbollah, terwijl zij gewoon
met hun producten bleven zitten. Het wantrouwen, dat
ervoor zorgde dat mensen niet eens onderling handel
dreven, moest worden weggenomen.”
In 2004 wordt Fair Trade Lebanon opgericht. De
organisatie staat open voor iedereen en stelt zich
tot doel om via eerlijke handel de verschillende gemeenschappen
dichter bij elkaar te brengen.
“Door de verschillende gemeenschappen tot samenwerking
te dwingen, brengen we hen ertoe elkaar te
ontmoeten en de discussie aan te gaan. Dat levert niet
meteen hechte vriendschappen op, maar het is een begin”,
vat Philippe Adaime samen. En hij benadrukt met
plezier dat net die diversiteit de rijkdom uitmaakt van
het land. “Als Libanon wil blijven bestaan, moet er een
levendige dialoog komen tussen de gemeenschappen.
Wij dragen daar graag toe bij.” 22

Flexibiliteit van de fairtrademodellen
Het laatste obstakel waarmee producenten en distributeurs in conflictgebieden
moeten afrekenen, is dat van de certificatiesystemen zelf.
Ze zijn immers niet ontworpen voor dergelijke bijzondere omstandigheden. Corinne
ingels beheert Mountains of the Moon, een onderneming die vanille en cacao produceert
en verkoopt in noord-kivu in de democratische republiek Congo.
“Oorspronkelijk waren wij geïnteresseerd in het FLO-label. Vanwege de onveilige
situatie in het land bleek het echter onmogelijk om de inspecties georganiseerd te
krijgen. Daarop hebben we ons tot Fair for Life/IMO gericht dat onze biologische
boerderij al certificeerde en een hulpprogramma voor kleine biologische boeren
heeft. Het label aanvaardt ook de boeren die bij ons onder contract staan. Bovendien
legt het geen vaste aankoopprijs op voor de producenten. Al bij al zou ik
dus zeggen dat Fair for Life zich pragmatischer en minder dogmatisch opstelt
dan FLO. (…)
Als we willen werken volgens de principes van eerlijke en duurzame handel is het
een absolute must om correcte en fatsoenlijke prijzen te betalen aan de producenten.
Daar komt nog de eis van een transparant beheer bij. Ik betreur evenwel
de bekrompenheid en de monopoliepositie van FLO binnen de internationale
eerlijke handel. Dat model is ontworpen voor Latijns-Amerika en kan niet zonder
meer worden overgeheveld naar andere gebieden.
Fair for Life/IMO is veel flexibeler en zou er goed aan doen om aan een grotere
wereldwijde bekendheid te werken.” 23
24
Fotocredits: CoMeQui

25
Bestaande systemen kunnen nochtans wel degelijk soepelheid aan de dag leggen,
zeker bij projecten voor eerlijke handel in risicogebieden.
Adam Brett en Richard Friend van Tropical Wholefoods werken sinds 2006 aan
de invoering van een eerlijke productieketen voor rozijnen in Afghanistan.
“De fairtradecertificatie verkrijgen voor onze druivenproducenten was een van
onze belangrijkste doelstellingen. Qua beheer is dat evenwel een delicate kwestie
omdat de onveiligheid in de regio zo groot is dat de inspecteurs van FLO niet naar
Afghanistan konden komen. Daarom hebben we in nauwe samenwerking met de
Fairtrade Foundation en Mercy Corps geprobeerd om een FLO-certificatiesysteem
op te zetten dat kan worden gebruikt bij groepen boeren in kwetsbare en moeilijke
gebieden als Afghanistan en de Democratische Republiek Congo. Er is een
aanzienlijke vooruitgang geboekt in die richting.” 24
kate Sebag, de vennoot van adam Brett en richard Friend, is optimistisch: “Tot aan
de Sovjetinvasie hadden Afghaanse druiven de reputatie de beste ter wereld te
zijn. (…) Maar rekening houdende met de verkoopvolumes is het verkrijgen van
een certificatie voor eerlijke handel van essentieel belang voor de commercialisering.
Hoewel de inspecteurs de producenten bij wie Tropical Wholefoods
zich bevoorraadt nog niet hebben kunnen bezoeken, heeft de onderneming in
februari een vrijstelling gekregen van Fairtrade Foundation zodat we dit uiterst
belangrijke logo toch op het etiket van onze rozijnen mogen aanbrengen.” 25
niet alle fairtradeinitiatieven in gevaarlijke gebieden genieten een dergelijke vrijstelling,
zoals we vernemen van Michel Verwilghen van de Belgische vzw Commerce
equitable grands lacs (CoMeQui aSBl). deze Belgische vzw ondersteunt de coöperatie
SoPaCdi in de democratische republiek Congo. “De grootste moeilijkheid
waarmee wij geconfronteerd werden om SOPACDI uit Zuid-Kivu aan een certificatie
te helpen, houdt verband met de administratieve vereisten. De Congolese
coöperaties zijn niet erg ontwikkeld, amper gestructureerd en hebben vaak
geen administratief beheer. Soms ontbreekt ook het lokale leiderschap om de
ontwikkelingsprojecten voor eerlijke handel te doen slagen.” 26
Momenteel is er al veel veranderd voor SoPaCdi. de coöperatie brengt met de steun
van Oxfam-Wereldwinkels sinds 2011 haar fairtrade Kivu koffie op de markt.

26
Fotocredits: CoMeQui

INITIATIEVEN
VAN EERLIJKE HANDEL
IN CONFLICTGEBIEDEN
AFRIKA / MIDDEN-OOSTEN / AZIË / ZUID-AMERIKA
27
Momenteel zijn er wereldwijd honderden projecten
voor eerlijke handel, voornamelijk in Latijns-Amerika,
Afrika en Azië. In deze continenten concentreren
zich sinds het einde van de Koude Oorlog ook de
belangrijkste conflicten.
De complexiteit van de processen van wederopbouw wordt nog versterkt
doordat deze landen zich snel moeten kunnen aanpassen aan het wereldwijde
kader van de mondialisering, willen ze een duurzame economische
start nemen. Dat betekent dat ze hun productiesystemen, hun hulpmiddelen
en rijkdommen en hun arbeidskrachten moeten aanpassen aan de regels
van het wereldwijde systeem, terwijl ze tegelijk de strategische sectoren
van hun verzwakte economieën moeten beschermen.
Eerlijke of duurzame handel biedt dynamische en originele oplossingen om
dat te bereiken. Volgende projecten tonen dit aan.

IN AFRIKA
Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft Afrika onder tal
van conflicten te lijden gehad.
Vandaag komen nieuwe elites aan de macht waardoor een
verantwoordelijke middenklasse ontstaat die zich inzet voor eerlijke
of duurzame handel.
28
Fotocredits: CoMeQui

De Democratische Republiek Congo heeft met ongeveer 68 miljoen inwoners de derde grootste bevolking
van Afrika. Het land telt bovendien honderden verschillende etnieën en vormt dankzij zijn bodemrijkdommen
een ware schatkist.
IN DE DEMOCRATISCHE REpUBLIEK CONGO
29
diamanten, edelstenen, zeldzame metalen, ruwe olie… zijn bodemrijkdommen
die buitenlandse mogendheden en multinationals aantrekken die niet aarzelen om
geweld en corruptie te gebruiken. lange tijd werden ze gebruikt ten voordele van een
regime dat alleen maar bedacht leek om de belangen te dienen van de historische
leider, Mobutu Sese Seko. Zijn bewind werd in 1997 tijdens de eerste Congo-oorlog
omvergeworpen door laurent-désiré kabila.
daarnaast krijgt het land, door zijn immense oppervlakte en zijn centrale ligging in het
hart van Afrika, aanzienlijke vluchtelingenstromen te verwerken uit conflictgebieden
in naburige landen (oeganda, angola, Soedan, rwanda, enz.). ook dat heeft bijgedragen
tot de verstoring van de wankele evenwichten tussen lokale etnieën en tot het
ontstaan van tal van spanningsgebieden.
De burgeroorlog maakte meer dan vier miljoen slachtoffers en ontheemde nog
eens twee miljoen mensen. Officieel is die dan wel afgelopen, in werkelijkheid
blijven de doodstrijd en het verval verder gaan.
Dit conflict is ongetwijfeld een van de meest verwaarloosde tragedies van onze
generatie, hoewel het een van de bloedigste is sinds de tweede wereldoorlog.
decennia van hardnekkig geweld hebben geleid tot wat de Verenigde naties vandaag
de grootste humanitaire uitdaging van de wereld noemt. 27
wellicht meer nog dan haar buren moet de democratische republiek Congo inspanningen
leveren om te evolueren van een situatie van artificiële koloniale constructie,
waarin tal van etnieën met heel uiteenlopende culturen vermengd werden, naar een
natiestaat, samengesmolten uit verschillende lagen met een gemeenschappelijke
identiteit. daarnaast moet het land een antwoord vinden op de inhaligheid van weinig
scrupuleuze organisaties of staten die niet noodzakelijk belang hebben bij de eenmaking
van het land of bij vrede.
In die omstandigheden biedt eerlijke en duurzame handel interessante perspectieven
om de gemeenschappen dichter bij elkaar te brengen, de bevolking
een beter inkomen te geven en de producenten te kwalificeren en op te leiden.
Dat alles in een land dat edelstenen, zeldzame metalen, ruwe olie en koffie uitvoert
met weinig of geen toegevoegde waarde.
een hele uitdaging voor het hart van afrika.

SOpACDI / OXFAM-WERELDWINKELS
Geweld overstijgen
Als gevolg van het jarenlange geweld in de Democratische Republiek Congo heeft
fair trade in dit land niet hetzelfde succes gekend als in sommige buurlanden:
Zuid-Afrika, Kenia, Tanzania of Oeganda bijvoorbeeld.
Toch hebben de Congolese boeren de voordelen van eerlijke certificeringsystemen
hard nodig.
30
omwille van de etnische spanningen, gebrekkige infrastructuur, verouderd materiaal…
ondervinden de kleine producenten enorme moeilijkheden om in hun eigen
behoeften en die van hun gemeenschappen te voorzien. deze moeilijkheden zijn
duidelijk aanwezig in de koffiesector die door de nationale overheden wordt erkend
als een strategische activiteit. in Zuid-kivu, aan de grens met rwanda en oeganda,
is het zo onveilig dat de boeren vaak verplicht zijn om te vluchten en hun plantages
te verlaten omdat die worden geplunderd door rovers en milities. elk jaar verdrinken
honderden koffieboeren in hun pogingen om het Kivumeer over te steken en zo in
rwanda te geraken waar ze hopen kopers te vinden voor hun oogst. 28
Terwijl de fairtradeinitiatieven toenemen in de buurlanden, werd DRC – toch één
van de grootste landen van het continent – als te gevaarlijk beschouwd door de
fairtradespelers (in het bijzonder door de certificeringsagentschappen).
Fotocredits: tim dirven / oxfam Fairtrade

De weg naar ontwikkeling loopt vandaag ook door Kivu
de zaken zijn aan het veranderen.
In Zuid-Kivu zet de koffiecoöperatie
SoPaCdi (Solidarité Paysanne pour
la Promotion des Actions Café et
Développement Intégral) zich sinds
jaren in voor een economische en
sociale ontwikkeling die gebaseerd
is op solidariteit.
SoPaCdi werd opgericht in 2003
op initiatief van joachim Munganga
met de steun van CooPaC, een
rwandese coöperatie die fairtradegecertificeerd
is sinds 2003. 29
SoPaCdi werd opgericht om de negatieve
spiraal te doorbreken waarin
de kleine producenten uit de regio
zich bevonden.
Een nieuwe aanpak
31
omwille van de herhaaldelijke beschadigingen
aan hun bezittingen,
het interetnische geweld, de volatiliteit
van de koffieprijs en de chantage
door de weinige handelaars die zich
in dit gebied waagden, waren de boeren
van Zuid-kivu vaak verplicht hun
plantages achter te laten om zich aan
te sluiten bij de stroom van vluchtelingen
of rovers. om dit lot af te wenden
heeft SoPaCdi zich georganiseerd in
een coöperatie. Ze koopt de oogst
op van haar ongeveer 3000 leden om
deze door te verkopen tegen een betere
prijs. daarnaast zet de organisatie
ook ontwikkelingsprojecten op. de
uiteindelijke ambitie bestaat erin de
levensomstandigheden van deze duizenden
arme gezinnen te verbeteren.
dankzij de partnerschappen met CooPaC, de Britse ngo twin trading en
CoMeQui is de Congolese coöperatie erin geslaagd commerciële banden
aan te gaan die veel rendabeler zijn en zo de inkomsten van haar leden
aanzienlijk heeft doen toenemen. de organisatie heeft bovendien geïnvesteerd
in wasinstallaties, hangars en materiaal voor de boeren. SoPaCdi
begrijpt de noodzaak om te werken aan de kwaliteit van de koffiebonen en
zette daarom voorlichtings- en vormingsprogramma’s op om de koffietelers
de beste koffietechnieken aan te leren.
En nu de certificering
geïnspireerd door het voorbeeld van CooPaC is SoPaCdi zich al vlug
gaan interesseren in een fairtradecertificering voor haar koffie, een logische
volgende stap voor de coöperatie. ondanks de contacten die reeds waren
gelegd met organisaties uit de sector is deze ambitie gedurende jaren verstoord
door de realiteit in Zuid-kivu.
De certificeringsagentschappen die werden aangesproken, wilden zich niet
engageren uit onzekerheid over de veiligheid van hun vertegenwoordigers.
Maar ook op dit vlak bewegen de zaken. de internationale spelers erkennen
het werk dat SoPaCdi heeft verricht. Ze stellen de (relatieve) vermindering
van het geweld vast in de regio en zien het belang in van deze initiatieven
in een van de meest fragiele regio’s ter wereld.
Fotocredits: tim dirven / oxfam Fairtrade
“De fairtrade-
certificering en het
engagement van onze
partners hebben vele
voordelen. Dankzij
hen hebben we het
onderhoud van
toegangswegen
en de oprichting
van scholen en
poliklinieken kunnen
betalen en kunnen
werken aan de
bescherming van
de gronden en aan de
herbebossing van
de koffieplantages.”
Joachim Munganga,
Voorzitter van SoPaCdi

Fotocredits: tim dirven / oxfam Fairtrade
Fotocredits: tim dirven / oxfam Fairtrade
32
Momenteel scharen nieuwe organisaties zich aan de zijde van de Congolese
coöperatie. Onder meer dankzij de commerciële en financiële steun
van Oxfam-Wereldwinkels en Alterfin in België begon SOPACDI in 2009 aan
het proces van fairtradecertificering. Na een laatste reeks verbeteringen
werd een aanzienlijk deel van de productie in juli 2011 door Flo als fair
trade gecertificeerd. De eerste containers van deze koffie werden geleverd
aan Oxfam-Wereldwinkels. Zij verkopen de koffie sinds september 2011
onder de naam Lake Kivu-koffie.
De steun van het Trade for Development Centre van BTC
De fairtradecertificering beloont de moed van de SOPACDI-verantwoordelijken
die erin slaagden een visie in werkelijkheid om te zetten. er zijn echter
nog vele obstakels. terwijl het ledenaantal voortdurend toeneemt, moet de
coöperatie opboksen tegen de dreiging van de verouderde koffieplanten
(die dateren uit de koloniale periode) en de achteruitgang van de grond
(onder meer door ontbossing). dit alles brengt een voortdurende daling van
de productiviteit met zich mee.
op verzoek van oxfam-wereldwinkels zet het trade for development Centre
van BtC, het Belgisch ontwikkelingsagentschap, zich sinds begin 2011 in
om SOPACDI te helpen met deze situatie om te gaan. Na afloop van een
terreinstudie heeft het Belgisch agentschap 150 000 euro ter beschikking
gesteld voor de financiering van een groot project dat werkt aan een algemene
verbetering van het landbouw- en productiesysteem van de coöperatie,
aan de versterking van haar organisatie en aan de ontwikkeling van
haar commerciële sterkte.
er worden acties opgezet om de plantages te vernieuwen, producenten te
trainen in duurzaam beheer van plantages, besluitvormingsstructuren te
versterken, de rol van de vrouwen aan te scherpen, de coöperatie en haar
producten op handelsbeurzen te vertegenwoordigen… op die manier
wordt er vooruitgang geboekt op vele vlakken.
Fotocredits: tim dirven / oxfam Fairtrade
in enkele jaren tijd heeft SoPaCdi vele problemen
overwonnen en op die manier duizenden erg arme
gezinnen op het spoor gezet van ontwikkeling.
Meer lezen:
www.oxfamwereldwinkels.be
www.fairtrade.org.uk

Fotocredits: Cassandra nelson - Mercy Corps
De vzw Commerce Equitable Grands Lacs
De Belgische vzw Commerce Equitable Grands Lacs, afgekort
COMEQUI ASBL, is opgericht in 2008 en ondersteunt kleine
boeren uit de streek van de Grote Meren door hun eerlijke
en/of biologische landbouwproducten te promoten.
Het sterke partnerschap van de Belgische organisatie en de koffiecoöperatie
SoPaCdi komt tot uiting in zeer concrete acties:
- levering van klein gereedschap aan de producenten
- verbetering van de installaties voor het wassen van de koffie
- distributie van meer dan 200 000 koffiestruiken in 2009
- oprichting van een kwekerij met 500 000 koffieplanten bestemd
voor de kleine telers in 2010
- oprichting van een administratieve organisatie om de Fairtradecertificatie
aan te vragen en voor te bereiden
- promotie van de producten van de coöperatie bij de grote Belgische
en europese invoerders
- bewustmaking van het Belgische publiek van de noodzaak van
steun aan de landbouwsector in de regio van de grote Meren
“Landbouw is zonder twijfel de activiteit die het snelst en aan de grootste groep de
mogelijkheid biedt om een fatsoenlijk inkomen te krijgen. Het is een onmisbare stap in
het stabiliseren van de regio en de weg naar vrede op lange termijn.”
Michel Verwilghen - Commerce equitable grands lacs (CoMeQui aSBl) - www.comequi.org
33
LEVENS EN BOMEN REDDEN
in 2009 verbleven meer dan twee miljoen ontheemden in de oostelijke regio’s
van de democratische republiek Congo, in de grensgebieden met
rwanda, Burundi en oeganda.
Het geweld en de ongezonde omstandigheden in de vluchtelingenkampen
dwongen duizenden mannen, vrouwen en kinderen om in de bossen te
vluchten om zo te ontsnappen aan de aanvallen van de milities en de oorlogvoerende
partijen. Ze organiseerden raids om de konvooien met humanitaire
hulp te overvallen en om mensen onder dwang te rekruteren. als
gevolg daarvan dwalen nog steeds kleine groepen vluchtelingen door de
bossen van oost-Congo. Ze leven er zo goed en zo kwaad als mogelijk van
wat het woud te bieden heeft.
in veel getuigenissen wordt gesproken over verkrachtingen van vrouwen en
meisjes die de noodnederzettingen verlaten om op zoek te gaan naar hout
om te koken.
in die bossen in het oosten van de drC, werkt de ngo Mercy Corps. deze
organisatie biedt wereldwijd hulp aan bevolkingsgroepen die getroffen zijn
door geweld en natuurrampen. Ze helpt er de behoeftige gemeenschappen
en heeft onder andere een opleidingsprogramma opgezet voor bedreigde
vrouwen en meisjes. daar leren zij ovens bouwen met een laag brandstofverbruik
en briketten maken van biomassa. Zo moeten ze minder vaak in
onveilige zones op zoek naar hout. dankzij de hoogrendementskachels en
biomassabriketten wordt ook de massale ontbossing in de streek een halt
toegeroepen. 30
Meer lezen: www.mercycorps.org.uk
Fotocredits: CoMeQui

IN RWANDA
Rwanda vormt het hart van Oost-Afrika, tussen
Tanzania en Oeganda. In 1994 kende het land een
genocide die meer dan een miljoen inwoners uitroeide
omdat ze als Tutsi geboren waren of doorgingen
voor tegenstanders van de dictatuur.
Vandaag is het land van duizend heuvels op een waardige
wijze aan zijn wederopbouw bezig. de terugkeer
van de veiligheid, de relatief beperkte corruptie en het
goede, stipte transport zijn troeven voor de bezoeker en
voor de ontwikkeling van eerlijke en duurzame handel.
in rwanda werkt ongeveer 90% van de bevolking in
de landbouw, voornamelijk in de koffie- en theeteelt.
ook voedingsgewassen als bonen, bananen, erwten,
maniok en zoete aardappelen worden veel verbouwd.
“Mensen die zich
aansluiten bij
een vereniging
of coöperatie
beoefenen een
gemeenschappelijke
activiteit die
inkomsten oplevert.
Dat maakt het
gemakkelijker om
zich te verzoenen.”
François Habimana,
directeur van de koffiecoöperatie
abahuzamugambi Ba kawa 39
34
Samenwerken: DE COÖpERATIE
ABAHUZAMUGAMBI BA KAWA
Tot in de jaren 70 behoorde de Rwandese koffie tot de beste van de wereld.
Rwandese koffie
in 2000 lanceerde de rwandese overheid Vision 2020.
dit ambitieuze programma wil de verzoening tussen
slachtoffers en daders bevorderen via de economische
ontwikkeling van het land. Het moedigt ondernemerschap
aan, moderniseert landbouw en trekt buitenlandse
investeerders aan, voornamelijk uit europa en
amerika.
In die context van wederopbouw danken de initiatieven
voor duurzame en eerlijke handel hun volle bestaansreden
aan de manier waarop ze de gemeenschappen
dichter bij elkaar brengen. 31
Sindsdien is het met die reputatie langzaam maar zeker achteruitgegaan.
de oorzaak is de prijsinstorting op de internationale markten en de liberalisering
van de sector. die ging vanzelfsprekend gepaard met een forse
daling van de inkomsten uit de export. 32
Veel boeren verlieten tijdens de burgeroorlog om evidente redenen hun
velden of rooiden hun struiken om ze te vervangen door teelten die belangrijker
waren om te overleven. “Voor de genocide waren 52 000 hectaren
beplant met koffie. Vier jaar later, in 1998, waren het er naar schatting nog
maar 24 000.” 33
Fotocredits: Borlaug institute

“Een kwaliteitskoffie produceren in een van de armste streken van het land om de natie aan te moedigen.”
dit was in 2001 de uitdaging van de dienst voor industriegewassen in rwanda (oCir) die rechtstreeks afhankelijk
is van het ministerie van landbouw. Het district Maraba in de provincie Butare geldt als een van de armste van
Rwanda. Het werd geselecteerd als vestigingsplaats voor een koffiewasstation, gebouwd in het kader van het
Pearl-project (Partnership for enhancing agriculture in rwanda through linkages).
dit pilootproject loopt in samenwerking met de Michigan State university en texas a&M university en wordt mee
gefinancierd door USAID, het Amerikaanse agentschap voor internationale ontwikkeling. 34 “Het richt zich op de
verbetering van de productie en de kwaliteit van de koffie uit dit district om op de gespecialiseerde koffiemarkt te
kunnen verkopen. Het project zorgt voor een betere omkadering en organisatie van de producenten, betere teeltpraktijken
en een betere verwerking van de koffie.” 35
Een van de eerste organisaties die gebruik konden maken van het programma was de coöperatie
Abahuzamugambi Ba Kawa, waarvan de naam perfect de filosofie verwoordt:
“Zij die gemeenschappelijke doelstellingen hebben”.
na de genocide richtten 300 kleine producenten de organisatie op om hun levensomstandigheden te verbeteren.
Ze telt vandaag bijna 2000 leden en zorgt er merkwaardig genoeg voor dat tutsi en Hutu zij aan zij werken in de
groene heuvels rond Butare.
etienne Bihogo, een van de verantwoordelijken van de coöperatie, geeft het graag toe: “Het klopt dat deze coöperatie
bijdraagt tot de verzoening. Vooral in de koffiewasstations zien we dat mensen zich aan dezelfde taken zetten.
Ze redeneren voortaan in termen van winst en denken niet meer aan wat hen uiteen zou kunnen drijven.” 36
De koffie van de coöperatie wordt sinds oktober 2002 verdeeld door Union Hand-Roasted Coffee en gecommercialiseerd
in de Verenigde Staten en het Verenigd koninkrijk, onder meer in de 350 winkels van de Sainsbury’s-keten.
Dankzij haar kwaliteit heeft de onderneming ongeveer € 20 000 winst kunnen maken. Ze verkoopt haar koffie
nu voor het drievoud van de prijs dan diegene die andere rwandese producenten ontvangen. Volgende cijfers
illustreren duidelijk de weg die de coöperatie heeft afgelegd: een pond koffie werd in 2004 verkocht voor $ 1,36
(€ 0,90), tegenover $ 0,14 (€ 0,09) in 2001. 37
Vandaag heeft Abahuzamugambi Ba Kawa veel weduwen in dienst. Met het geld van de koffieverkoop kopen ze
koeien en sturen ze hun kinderen naar school. “Het is veelzeggend dat de honderden kinderen van producenten in
de streek van Maraba allemaal schoollopen, dat er geneesmiddelen voorhanden zijn in de gezondheidsposten en
vooral dat de huizen heropgebouwd of gerenoveerd zijn. En daar zal het niet bij blijven.” 38
Meer lezen:
www.befair.be
35
Fotocredits: alter eco
Sinds het begin van de jaren 2000 herstelt de sector
zich beetje bij beetje. rwanda plant 4 tot 6 miljoen nieuwe
koffiestruiken per jaar en kan tegelijk profiteren van
heroplevende prijzen op de wereldmarkt en een daling
van de muntkoers waardoor de competitiviteit stijgt.
ook de komst van het internet heeft grote veranderingen
teweeggebracht. de consumenten kunnen hun producten
nu kiezen in functie van de kwaliteit en geven in het geval
van de Rwandese koffie voorrang aan koffie uit streken
met een bekende en erkende kwaliteit. dat nieuwe
gegeven heeft de mentaliteit bij de planters veranderd.
Zij beginnen meer te mikken op kwaliteit dan op kwantiteit.
in die context ontstaan de eerste bescheiden fairtradeinitiatieven
in rwanda.

36
Fotocredits: Bead for life

Europese avonturiers die op zoek waren naar de mythische Nijlbronnen ontdekten
Oeganda. Aangetrokken door zijn prachtige en fascinerende landschappen en zijn
geavanceerd politiek systeem noemde Sir Winston Churchill het koninkrijk
de “parel van Afrika”.
Schitterende landschappen, een rijk gevarieerde fauna en flora, een vruchtbare bodem, bloeiende plantages
en welstellende boeren: toen Oeganda in 1962 onafhankelijk werd, had het sterke troeven om zich tot een
modern land te ontwikkelen.
37
IN OEGANDA
De dekolonisatie
ondanks de sterke aanwezigheid van katholieke en protestantse missionarissen
heeft oeganda nooit een massale inwijking van Britse of europese
kolonisten gekend. Zoals in de meeste kolonies begint de onafhankelijkheidsoorlog
zich ook hier vooral na de tweede oorlog te manifesteren.
na lange en moeizame onderhandelingen wordt oeganda op 9 oktober 1962
erkend als een onafhankelijke staat. Zeer snel stellen zich echter problemen
rond de politieke en territoriale organisatie van de nieuwe staat.
Van de postkoloniale crisissen tot nu
In 1971 grijpt Idi Amin Dada de macht met een bloedige staatsgreep.
Hij breidt het leger uit, laat zijn politieke tegenstanders vermoorden
en voert een terreurbewind zowel tegen de Baganda, de belangrijkste
volksgroep in Buganda, als tegen de Nijlvolkeren in het noorden.
Het aantal slachtoffers van zijn bloedig regime – mannen, vrouwen en
kinderen – wordt op 200 000 geraamd.
in november 1978 valt het tanzaniaanse leger oeganda binnen als vergelding
voor oegandese strooptochten in het grensgebied. Het schaart zich
achter de oegandese rebellen en verjaagt dictator idi amin dada, die naar
Saoedi-arabië vlucht. de onlusten blijven echter duren en nieuwe dictaturen
volgen elkaar op. De inflatie bereikt een recordhoogte, een vreselijke
hongersnood decimeert de bevolking in het noorden en de oppositie wordt
brutaal onderdrukt.
in januari 1986 komt Yoweri Museveni, chef van het nationale Verzetsleger,
aan de macht. Hij begint met de wederopbouw van het land. de nieuwe
regering lanceert allerlei hervormingen om het land de weg van de ontwikkeling
te laten inslaan. op economisch vlak kent het land enorme verbeteringen:
stabilisatie van de inflatie, duurzame groei, … De toestand in de regio blijft
echter instabiel. de gewelddadige rebellie van het lord’s resistance army
in het noorden houdt aan en zaait terreur met steun van het islamitische
Soedan. op politiek niveau is er een pluri-etnische regering van nationale
eenheid gevormd die zich inspant om het machtsevenwicht tussen de
oude koninkrijken te stabiliseren.

MIREMBE KAWOMERA: Heerlijke vrede
Het verbazingwekkende verhaal
van de coöperatie Mirembe
Kawomera is het gevolg
van de bijzonder religieuze
geschiedenis van Oeganda.
Mirembe kawomera
38
EERLIJKE, BIOLOGISCHE, KOOSJERE EN HALAL KOFFIE
kakungulu is een charismatische krijgsheer uit de stad Mbalé. Sinds zijn
kinderjaren staat hij aan de zijde van de Britse kolonisatoren, in de hoop
onderkoning van Buganda te kunnen worden. tijdens een grootschalige
kerstening van de plaatselijke bevolking door Britse protestantse zendelingen
in 1919, ontvangt Semei kakungulu een bijbel. Het verhaal gaat
verder dat hij na het lezen van de Heilige Schrift besloot dat hij dichter
stond bij de lessen van het oude dan bij die van het nieuwe testament.
“In dat geval bent u geen christen maar een jood”, moet een pater hebben
geantwoord.
Semei kakungulu – ondertussen uit de gratie gevallen bij de Britse bezetters
– besluit om jood te worden en bekeert zich samen met 3 000
volgelingen en hun gezinnen. gedurende jaren probeert de nieuwe
gemeenschap de voorschriften van de thora te volgen zonder contact te
hebben met het volk van israël. Pas in 1926 ontmoet Semei kakungulu in
kampala een joodse handelaar die hem de werkelijk beoefende rituelen
en praktijken aanleert.
De gemeenschap leeft teruggetrokken in de streek van Abayudaya
en vormt het enige geval van een endogene verdwijning van een
joodse religieuze gemeenschap in de geschiedenis. doorheen haar
bestaan kent ze moeilijke periodes, zoals de dood van haar historische
leider, maar vooral tijdens het terreurbewind van idi amin dada. Hij laat
de gemeenschap vervolgen en dwingt een groot aantal leden zich te
bekeren tot de islam of het christendom. in 1979 zijn ze nog met 300,
maar met de steun van de staat israël – die toch wel wat moeite had om
deze volstrekt unieke gemeenschap te erkennen – en de joodse diaspora
herleeft de gemeenschap en verwerft ze religieuze erkenning en steun
door israëlische en amerikaanse rabbijnen. de oprichting van de coöperatie
Mirembe kawomera is een nieuwe episode in deze buitengewone
geschiedenis.
EEN COÖpERATIE VOOR DE VREDE
Sinds het begin van de jaren 2000 klopt de leider van de joodse gemeenschap joab jonadav keki aan bij alle producenten
uit de regio Mbalé. Hij wil samen met hen, ongeacht hun religieuze overtuiging, een oplossing vinden voor
de crisis die al enkele jaren in de koffiesector woedt. De mondiale koffiecrisis heeft het leven van de Oegandese koffietelers
erg aangetast. Sommigen zagen zich verplicht hun land te verkopen of hun kinderen van school te halen om
mee te werken op de plantages. “Toch is het geloof ons grootste probleem.” joab jonadav keki wijst op de hevige
spanningen tussen de gemeenschappen sinds de periode onder idi amin dada: de joden werden veracht, gepest en
openlijk beschuldigd als “Christusmoordenaars” door de christenen en “godvergeten” genoemd door de moslims. 40
de open en tolerante aanpak van joab jonadav keki werpt in 2002 uiteindelijk vruchten af. Met de steun van de
drie religieuze gemeenschappen die in hem een geloofwaardig leider zien, wordt hij verkozen in de raad van het
ondergraafschap namanyonyi.
In 2004 wordt na lange gemeenschappelijke beraadslagingen de coöperatie Mirembe Kawomera opgericht,
wat heerlijke vrede betekent in het Luganda, een van de Oegandese talen. Het doel van de coöperatie is de
gemeenschappen dichter bijeen te brengen en bij te dragen tot hun ontwikkeling. “We hebben lang nagedacht
en ons vooral toegelegd op wat ons verenigt”, zo vertelt joab jonadav keki. “We zijn in onze heilige geschriften op
zoek gegaan naar overeenkomsten. Zo hebben we ontdekt dat we allemaal groeten met het woord vrede: Shalom,
Salaam, Mirembé.”

39
“Ik koop alles. Ik wil de hele geschiedenis.”
nadat de gemeenschappelijke waarden waren erkend en aanvaard door
de leden van de coöperatie moest een economisch project worden uitgewerkt
en moest worden gezocht naar nieuwe markten. de coöperatie
kreeg daarbij heel wat steun van onder meer Paul katzeff, de directeur van
de thanksgiving Coffee Company. Hij besloot een meerprijs van 30% te
betalen voor de productie ten opzichte van de marktprijs. Bovendien wilde
hij de coöperatie begeleiden op de weg naar certificatie. “Ik koop alles.
Alles of niets. Ik wil het hele verhaal. De wereld moet dit weten”, aldus
Paul katzeff.
de coöperatie Mirembe kawomera verenigt momenteel bijna 1000 kleine
producenten en hun gezinnen. Ze maakt op haar beurt deel uit van de
grotere coöperatie gumutindo.
“Wij willen onze coöperatie nu laten uitgroeien tot een model voor
ontwikkelingsprojecten”, vertelt hij “we hopen ook dat nog coöperaties
het model van Mirembe zullen overnemen om vreedzaam samen te leven.
We komen nu zoveel beter overeen. Het is ongelooflijk wat een harmonie
en vrede deze gemeenschap kent sinds de coöperatie werd opgericht.”
Joab Jonadav Keki, oprichter van Mirembe kawomera
Het Trade for Development
Centre van BTC ondersteunt de
activiteiten van de organisatie
Gumutindo, waar Mirembe
Kawomera deel van uitmaakt.
Het Trade for Development
Centre werkt samen met de
Britse fairtrade-ngo Twin aan
een programma dat koffie van de
beste kwaliteit wil produceren
en op de markt brengen.
Het project krijgt hiervoor
een financiering van € 26 250.
www.befair.be
in de raad van bestuur zijn de drie grote religieuze gemeenschappen vertegenwoordigd.
Momenteel is de voorzitter joods, de ondervoorzitter christen
en de schatbewaarder moslim.
De plantages van de leden zijn gelegen op de flanken van de Mount Elgon,
een uitgedoofde vulkaan in het oosten van het land nabij de grens met kenia.
Daar kweken ze een zachte variant van de arabica die gecertificeerd
is als fair trade, bio, koosjer en halal.
Hoewel de productie van Mirembe kawomera relatief beperkt is (zo’n 50 ton),
staat ze bekend om haar kwaliteit, zachtheid en smaak. dankzij fairtrade- en
biocertificaties brengt de verkoop van de koffie genoeg op om fatsoenlijk
te leven. daarnaast kan de coöperatie ook een gedeelte herinvesteren
in sociale en economische ontwikkelingsprojecten, in opleiding van
de koffietelers en in duurzame projecten. De fairtradecertificatie geeft de
producenten bovendien toegang tot krediet en betaalt een deel van hun
productie voor de oogst.
Zo hebben de leden van de coöperatie de voorbije jaren samen een
dynamische gemeenschap ontwikkeld en een hele reeks concrete acties
ondernomen voor de boeren en hun gezinnen. er werden scholen
gebouwd, elektriciteit aangelegd in de dorpen en er is een verbeterde
toegang tot drinkbaar water.
Meer lezen:
www.mirembekawomera.com
www.thanksgivingcoffee.com

De ngo BeadforLife (parel voor het leven) is in 2004 opgericht door drie Amerikaanse dames die
onder de indruk waren van de schoonheid en kwaliteit van de papieren parels die de Oegandese
vrouwen maakten. De organisatie wil het levenspeil van de armste vrouwen opkrikken. Dat zijn vaak
oorlogsweduwen, verlaten of met een hiv-besmetting. BeadforLife helpt hen door de producten van
hun handenarbeid te verkopen op de lokale markten en in winkels die de organisatie in april 2009
opende in de Verenigde Staten (Boulder Colorado) en in Europa (Montpellier).
BEADFORLIFE
Het werk van BeadforLife past duidelijk in de doelstelling
van armoedebestrijding en zorg voor de
Oegandese vrouwen die slachtoffers zijn van de
oorlog. Het voorziet een opleiding in het maken van
juwelen en tassen met geschilderde of verniste parels
van gerecycleerd papier.
Zodra de vrouwen voldoende vaardigheid en knowhow
hebben, begeleidt Beadforlife hen bij de oprichting
van een onderneming. de organisatie garandeert ook
de afzet van hun productie tegen prijzen waarmee ze
kunnen voorzien in hun behoeften en die van hun gezin.
de organisatie verzorgt commerciële opleidingen
en ontwerpcursussen en geeft toegang tot bijkomende
financiering voor het oprichten en ontwikkelen van
micro-ondernemingen.
Het werk van de creatieve oegandese vrouwen ziet
er prachtig uit. Ze maken uit gekleurd papier parels
van allerlei grootte. die beschilderen of vernissen ze
met natuurlijke kleurstoffen alvorens er halssnoeren,
tassen, armbanden en oorbellen van te maken.
de vervaardiging van de parels, waarvoor uitsluitend
gerecycleerd papier wordt gebruikt, draagt op een
heel concrete manier bij tot het behoud van het milieu.
de parelmaaksters knippen de driehoeken papier
uit glossy tijdschriften en magazines, oude kalenders,
strooibiljetten of dozen van ontbijtgranen. Ze worden
vervolgens met de hand gerold en gelijmd alvorens
met een ecologische en geurloze acrylvernis te worden
versierd en afgewerkt.
jennifer rowell-gastard is de coördinatrice van BeadforLife
in Europa. Zij vat de filosofie van haar organisatie
als volgt samen: “BeadforLife werkt aan het uitroeien
van extreme armoede door bruggen te bouwen van
begrip en handelsverkeer tussen de armste Afrikanen
en betrokken burgers overal ter wereld. De Oegandese
vrouwen verwerken gekleurd papier tot mooie parels
en attente mensen openen hun hart, hun huis en hun
gemeenschap om die parels te kopen en te verkopen.”
40
“Zo worden die parels een inkomen, eten,
gezondheidszorg, een plaats op school en de bijbehorende
hoop. Dat is een klein mirakel waar
we allemaal beter van worden.” 41 Ze voegt er
nog aan toe: “Onze parelmaaksters en naaisters
zijn zeer arme vrouwen die heel hard werken
en leven van minder dan twee dollar per dag.
Ze zijn intelligent en hebben een enorme kracht
en wil om vooruit te komen.”
Beadforlife koopt en verkoopt niet alleen de parels van
de vrouwen. de organisatie ondersteunt ook tal van lokale
ontwikkelingsprojecten in de gezondheidszorg, onderwijs,
huisvesting en zelfs in de beroepsopleiding van
jongeren. De projecten worden volledig gefinancierd
door de parelverkoop en verbeteren niet alleen het bestaan
van de maaksters zelf maar ook die van andere
mensen in armoede. Beadforlife heeft daartoe een subsidieprogramma
in het leven geroepen dat steun verleent
aan andere non-profitorganisaties die actief zijn in
de armoedebestrijding.
jennifer rowell-gastard onderstreept dit: “Al onze winst
wordt opnieuw geïnvesteerd in onze ontwikkelingsprojecten
(Community Development Projects). BeadforLife
heeft een eigen programma voor de steun aan andere
ngo’s die zich inzetten om de armoede uit te bannen.
Via die samenwerking kunnen wij onze inspanningen in
de strijd tegen de extreme armoede exponentieel uitbreiden.
Momenteel ondersteunen wij financieel een
twaalftal organisaties.”
Fotocredits: Bead For life

Fotocredits: Bead For life
41
Fotocredits: Bead For life
Meer lezen:
www.beadforlife.org
www.beadforlifestore.org
Terug leven
In de Seattle Times 42 vertelt journaliste Theresa Morrow het verhaal
van Fatuma, een van de parelvrouwen van BeadforLife. Haar verhaal
is slechts een voorbeeld van de tragische lotgevallen die veel Oegandese
vrouwen te beurt vielen en van het belang van organisaties als
BeadforLife die de hand reiken naar zij die door iedereen worden verworpen.
Fatuma werd ontvoerd toen ze 13 was en het lord’s resistance army haar
dorp in het noorden van het land binnenviel. Zij en de andere kinderen zaten
op dat moment op school. “Ze kwamen aan toen we in de klas zaten. Het
was 10 uur ’s morgens. Toen de bel ging voor de ochtendspeeltijd, merkte
een van de onderwijzers op dat we waren omsingeld”. de rebellen lieten de
jongste kinderen ter plaatse maar namen de ouderen, waaronder Fatuma,
mee. “Dat is als doodgaan. Je verdort, je laat het leven voor wat het is. Er
zijn ook heel wat kinderen gedood. Zij die zich hebben verzet of hebben
geprobeerd om te vluchten. Ze zijn op een afgrijselijke manier omgebracht.”
Fatuma blijft twee jaar onder het juk van de rebellen tot de dag dat ze
de kans ziet om de benen te nemen. Ze is dan 15 en zwanger van een
van de talrijke rebellen die haar hebben verkracht. Haar familie dreigt ermee
de baby te doden, dus vlucht ze opnieuw. later trouwt ze, maar haar man
sterft als ze opnieuw zwanger is. Zo blijft ze alleen achter met haar vier
kinderen.
daarop wordt ze opgevangen door Beadforlife. Fatuma leert er juwelen
maken. Ze krijgt onderdak in het “Vriendschapsdorp”, een woonproject beheerd
door Beadforlife en Habitat for Humanity, een andere ngo die zich
specialiseert in de bouw van huizen voor de armste bevolking in ontwikkelingslanden.
Met die steun heeft Fatuma een eigen huis kunnen bouwen,
waar ze nog steeds woont met haar gezin. Haar vier kinderen gaan naar
school.
Beadforlife is lid van de Federatie voor eerlijke handel (Fairtrade Federation).

Somalië kende sinds zijn
onafhankelijkheid in 1959
nauwelijks perioden van
stabiliteit.
De democratische ambities van de
eerste jaren (1960 – 1969) hebben
nooit ergens toe geleid en sinds de
staatsgreep van Siad Barré in 1970
leeft Somalië onder een dictatuur.
In 1991 doet een burgeroorlog het
land in totale chaos verzeilen.
Sindsdien heeft Somalië geen
centrale regering meer. De macht
is in handen van krijgsheren
en milities. Die ondanks de
humanitaire interventies van de
Verenigde Naties (Operatie van
de Verenigde Naties in Somalië –
UNOSOM) in 1992 en de operatie
Restore Hope van de Verenigde
Staten een jaar later. 43
42
Fotocredits: Charles reger uS gov.
IN SOMALIË
nicolas Vercken is voor het CCFd (Comité Catholique contre la Faim et
pour le développement) verantwoordelijk voor de Hoorn van afrika en vat
de situatie in het oost-afrikaanse land als volgt samen: “Somalië is een
schoolvoorbeeld van een falende staat”. een land op drift, waar sinds de
omverwerping van de dictatuur van Siad Barré door facties en clans in 1991
de burgeroorlog woedt. een land in volle chaos dat tot op vandaag onder
het juk van zijn krijgsheren leeft, “groepen schurken die zich beperken tot
de controle van bepaalde wijken en regio’s, zonder enig politiek project voor
ogen”, benadrukt nicolas Vercken nog. 44
Somalië is in de steek gelaten door de internationale gemeenschap en behoort
dan ook tot de acht landen die het meest vatbaar zijn voor hongersnood: 71%
van de bevolking heeft af te rekenen met voedseltekorten. 45
in juni 2010 kon de amerikaanse journalist van keniaanse afkomst Charles
kituku de hoofdstad Mogadishu bezoeken. Hij was er getuige van de
nieuwste absurditeiten van de islamisten die de meeste wijken van de stad
controleren. Mannen zijn verplicht om een baard te laten groeien. klokgelui
is verboden in scholen, bioscopen, tijdens folkloristische dansen, in de
muziek en in het voetbal. Het ergste is evenwel het lot dat de vrouwen is
beschoren. elk verzet tegen mannen wordt als een politieke daad gezien.
op bevel van de fundamentalistische militieleden moeten ze een sluier dragen
en de beha afzweren. 46
de verantwoordelijke van Cogwo (Coalition of grassroots women organizations)
getuigde onlangs via amnesty international: “Vrouwen zijn duidelijk
het doelwit. Aan mijn collega’s en mezelf is gevraagd om ons werk ten bate
van vrouwen publiekelijk af te zweren als een criminele activiteit. We hebben
bedreigingen ontvangen en verscheidene van mijn collega’s zijn vermoord.” 47
in dergelijke omstandigheden is eerlijke handel niet eens een optie. de toestand van verval, onveiligheid en geweld
is te ernstig. Men zal eerst aan de basisbehoeften van de bevolking moeten voldoen en het land veiliger maken
voor de lancering van dergelijke initiatieven zelfs maar kan worden overwogen.
En toch worden zelfs in die extreme omstandigheden, die van Somalië een van de gevaarlijkste gebieden
ter wereld maken, enkele zeldzame projecten opgezet. Het zijn pogingen om bepaalde gemeenschappen
uit hun isolement te halen door de resultaten van hun kennis en kunde te verhandelen.

GECERTIFICEERDE BIOLOGISCHE WIEROOK UIT SOMALIË
weg van de door geweld geteisterde steden, in de extreme hitte en de dorre en brandende omgeving van de
Somalische woestijn, leeft het Samburuvolk. Het bestaat uit semipastorale nomadenstammen die leven van hun
magere kudden koeien, geiten en kamelen.
de vrouwen vangen in de woestijn het hars op van de doornige boswelliastruiken. op basis daarvan maken ze
arabische gom die ze met stoom distilleren om etherische wierookolie te verkrijgen.
de Britse onderneming S & d aroma ltd die duurzame cosmetische fairtradeproducten verhandelt, werkt in het
kader van haar steun aan de afgelegen plattelandsgemeenschappen bij wie ze inkoopt samen met de nomadische
volkeren om een biocertificatie voor hun essentiële wierookolie te verkrijgen.
in 2009 zijn ze daar ook in geslaagd. Vandaag wordt de essentiële wierookolie van de Samburuvrouwen verkocht
als afgewerkt product of als ingrediënt voor cosmetica en schoonheidsproducten, met name door neal’s Yard
remedies. 48
Meer lezen:
www.nealsyardremedies.com
DE EERLIJKE HANDEL
SNELT SOMALISCHE VLUCHTELINGEN TE HULp
we bevinden ons niet meer in Somalië,
maar in Springfield, Massachusetts
in de Verenigde Staten.
Verscheidene tientallen vluchtelingen
uit Somalië belandden hier in
2009. Ze hebben het ene land na
het andere doorkruist. Ze staken
illegaal de Middellandse Zee over
om na veel omzwervingen in de
Verenigde Staten te belanden, het
voorlopige einde van de nachtmerrie.
Maar door de culturele en taalbarrières
is integratie geen haalbare
kaart. om uit die situatie te geraken,
hebben de gevluchte Somalische
vrouwen zich georganiseerd. Hun
vereniging de walaalo Sisters vertegenwoordigt
hen bij de overheid.
de verantwoordelijken van dean’s
Beans, een van de bekendste in-
43
voerders van fairtrade- en biologische
koffie in de Verenigde Staten,
waren geraakt door de hele toestand
en besloten hen op te zoeken
in een poging “om een manier te
vinden om hen te helpen, zoals we
dat ook doen met de koffieproducenten
in elk van de landen waar we
actief zijn.” 49
uit de ontmoeting is een project
ontstaan voor het maken van originele
boodschappentassen uit gerecycleerd
jute. de tassen worden
door de vrouwen ontworpen en genaaid.
“Ze spreken elke week af om samen
te naaien en verhalen uit te wisselen
over hun dramatische levens en
hun strijd”, aldus dean op zijn site.
“Mijn vrouw Annette heeft bepaal-
Eerlijke en duurzame handel verbeteren niet alleen het lot van
de bevolking in de conflictgebieden zelf, maar bieden ook de
mogelijkheid om de duizenden vluchtelingen die door oorlogen
en geweld bij ons terechtkomen beter op te vangen en te integreren.
Het gaat daarbij niet om liefdadigheid, maar om handel.
Mensen krijgen hun waardigheid terug.
de van die bijeenkomsten bijgewoond.
Dankzij haar vaardigheden
als begeleidster, opgedaan in haar
organisatie MotherWoman, heeft ze
die vrouwen geholpen. We stellen
oude naaimachines ter beschikking
zodat ze kunnen leren naaien. Twee
van de vrouwen, Yasmin en Nasra,
hebben binnen MotherWoman ook
een opleiding gekregen tot begeleidster
en gebruiken die nieuw
verworven competenties nu binnen
de vrouwengroep. Na enkele tests
begonnen ze kisten en boodschappentassen
te maken. Ze bewaren
de kwaliteit van de voedingsmiddelen,
ze zijn sterk, herbruikbaar
en vervaardigd uit gerecycleerde
koffiezakken. De winst gaat volledig
naar de groep, zodat de vrouwen
hun gezinnen kunnen onderhouden.”
50
www.deansbeans.com

Sierra Leone is een klein land in West-Afrika.
In 1961 werd het onafhankelijk, maar het kende sinds die tijd nog niet veel stabiliteit.
44
IN SIERRA LEONE
de geschiedenis van Sierra leone is onlosmakelijk verbonden met de
exploitatie van zijn uitzonderlijke diamantmijnen. Vaak weerhielden die
de politieke en economische elite ervan de noodzakelijke structurele
her vormingen door te voeren om tot een democratie te komen en een
meerwaarde-economie op poten te zetten in de plaats van of aanvullend
op de diamantopbrengsten die maar een heel kleine minderheid van de
bevolking verrijken.
tussen 1991 en 2002 kende het land een bloedige burgeroorlog met enkele
van de afschuwelijkste wreedheden uit de recente geschiedenis. de oorlog,
die voornamelijk draaide rond de controle over de diamantontginning, eiste
bijna 200 000 levens en verdreef ruim twee miljoen mensen, omgerekend
een derde van de toenmalige bevolking, uit hun huizen. Mensen werden
op grote schaal verminkt en de strijdende partijen schakelden massaal
kindsoldaten in.
Momenteel leeft het land in vrede. de maatregelen van de Vn worden geleidelijk
teruggeschroefd en zelfs ingetrokken. Zo is het embargo op de
uitvoer van bloeddiamanten opgeheven. toch werken om economische
redenen nog altijd heel wat kinderen in zeer gevaarlijke omstandigheden
in de mijnen. ook de verspreiding van aids is een groot probleem: 16 000
kinderen jonger dan 15 zijn seropositief.
in 2000 maakte de ontwikkelingsindex (de Human development index of
Hdi) van Sierra leone het minst ontwikkelde land van de wereld. Sindsdien
is er vooruitgang geboekt maar het ontwikkelingsniveau blijft zwak.
Sierra leone stond in 2011 op de 180 ste plaats van de 187 landen. 51
DE GODDELIJKE CHOCOLADE VAN SIERRA LEONE
Binnen de producentengemeenschappen van eerlijke of duurzame handel geldt
kuapa kokoo als een pionier en een toonbeeld.
deze ghanese coöperatie kiest in 1998 als cacaoproducent voor een geïntegreerde
commerciële aanpak. Ze richt in het Verenigd koninkrijk het handelsmerk day Chocolate
en haar eigen chocolademerk divine Chocolate op en verdeelt rechtstreeks op de
engelse markt. deze controle van de volledige waardeketen van het product betekent
een grote vooruitgang voor de ghanese cacaoproducenten van kuapa kokoo.
Divine Chocolate begint ook te werken met producenten uit Sierra Leone.
Begin 2010 laat Kuapa Kokoo trots weten dat met de ondersteuning van Twin,
een eerste container gecertificeerde fairtradecacao van de productiecoöperatie
Kpeya Agricultural Enterprise (KAE) in de boeken van het goddelijke chocolademerk
is ingeschreven. 52

Fotocredits: transFair uSa Fotocredits: divine Chocolate
Meer lezen:
www.divinechocolate.com
www.twin.org.uk
www.kuapakokoo.com
45
Fotocredits: kennet Havgaard -Max Havelaar
DE COÖpERATIE KpEyA AGRICULTURAL ENTERpRISE
kae bevindt zich in kenema op bijna 300 kilometer van de hoofdstad Freetown
en telt ruim 1200 leden die georganiseerd zijn in 50 dorpscomités. de coöperatie is
opgericht in 1996 tijdens de burgeroorlog. de groei van de organisatie is grotendeels
het werk van één man, ibrahim Moseray, cacaoboer en algemeen directeur van de
coöperatie. Moseray is erin geslaagd zijn medeproducenten ervan te overtuigen dat
het voordelig is lid te zijn van een coöperatie die zich bekommert om het welzijn van
haar leden.
Met de hulp van TWIN, het FAO en de Duitse instantie Agro Action leerde KAE de
producenten hoe cacao van een betere kwaliteit te telen en te commercialiseren
en hoe ze zich moeten organiseren op basis van democratische en multi-etnische
structuren.
de problemen om in Sierra leone een coöperatie uit te bouwen zijn veel groter dan
die van de coöperatie kuapa kokoo in ghana. de markt is geliberaliseerd met hevigere
concurrentie tot gevolg. Bovendien waren de producenten vroeger afhankelijk
van marktoperatoren die hun cacao tegen extreem lage prijzen opkochten nog vóór
hij geoogst was.
ibrahim Moseray legt uit dat net die situatie aan de basis ligt van zijn project: “Ik ben
een cacaoboer, net als mijn ouders. Tijdens de oorlog heb ik mijn broers zien vechten,
terwijl wij door de inkopers werden bedrogen. Ik wou iets ondernemen om ons aan
een beter leven te helpen.” 53
andere boeren die zich van de toestand bewust waren, sloten zich aan bij kae
om van dezelfde hogere prijzen en steunmaatregelen voor producenten te genieten.
Cacao uit Sierra leone is lange tijd beschouwd als van mindere kwaliteit, maar de
leden van kae hebben geleerd om een betere kwaliteit te produceren door aan hun
fermentatie- en droogtechnieken te werken. daardoor genieten ze van de fairtradepremies
die divine Chocolate hen toekent.
door die nieuwe bronnen van inkomsten heeft de coöperatie kpeya agricultural
enterprise een school kunnen bouwen en betaalt ze een leerkracht op dagelijkse basis.
de opslagplaatsen voor cacao werden vernieuwd en de coöperatie heeft in kenema
ook nieuwe kantoren en een magazijn laten bouwen. 54

Soedan is het grootste land van Afrika. Sinds zijn onafhankelijkheid in 1956,
kende het niets dan burgeroorlogen en staatsgrepen.
Tussen 1983 en 1989 eiste de
burgeroorlog 2 miljoen levens
en werden meer dan 4 miljoen
inwoners uit hun dorpen
verdreven.
46
Fotocredits: uniterre
IN SOEDAN
de gewapende groepen in de door animistische en christelijke stammen
overheerste gebieden in het zuiden van het land komen in opstand tegen
de regering van islamisten in khartoem. die besloot in 1983 om de sharia
of het islamitische recht uit te breiden tot het hele land met steniging en
amputatie als gangbare straffen.
Bovenop die bloedige conflicten kwam de droogte die in het zuiden en het
westen van het land schaarste en regelrechte hongersnood bracht.
Sommigen vluchtten naar de steden in het zuiden of naar het noorden tot
in khartoem. anderen zochten hun heil over de grens in ethiopië, kenia,
oeganda of egypte. als slachtoffers van ondervoeding of hongersnood
vallen die bevolkingsgroepen onder wat internationale humanitaire organisaties
een “verloren generatie” noemen; zonder opleiding, zonder toegang
tot basiszorgen en zonder ernstige kans om ook maar ergens aan de slag
te kunnen.
Begin 2003 begon in de westelijke provincie darfur een nieuwe rebellie.
Zowel regering als rebellen werden tijdens deze oorlog beschuldigd van
wreedheden, vooral de arabische janjawid-militie die werd betaald door de
met de islam sympathiserende regering. op drie jaar tijd heeft deze oorlog
aan meer dan 300 000 mensen het leven gekost en het tienvoud ervan als
vluchtelingen uit hun dorpen verdreven.
Het Soedanese staatshoofd omar al-Bashir bevindt zich sinds 2010 onder
internationaal aanhoudingsmandaat omdat hij door het internationaal
Strafhof (iCC) beschuldigd wordt van oorlogsmisdaden, misdaden tegen
de menselijkheid en genocide tijdens de burgeroorlog in darfur. de splitsing
van het land in 2011 heeft de problemen niet opgelost.
de lokale bevolking is meermaals slachtoffer van afpersing aan de betwiste
grenzen tussen noord- en Zuid-Soedan. 55
Fotocredits: uneP

Fotocredits: uneP
47
SOEDANESE GECERTIFICEERDE ARABISCHE GOM
UIT DE EERLIJKE HANDEL
Arabische gom wordt gekweekt in Soedan, Somalië en Senegal. Het is een hars dat
dienst doet in de farmaceutische industrie of als ingrediënt voor de bereiding van
snoep en frisdrank. Het is een belangrijk opbrengstgewas voor duizenden Afrikaanse
boeren die leven in de dorre en semi-aride gebieden ten zuiden van de Sahara.
Soedan is de grootste producent ter wereld van arabische gom. Volgens het internationaal
Fonds voor landbouwontwikkeling (iFad) garandeert die sector het voortbestaan
van ruim vijf miljoen mensen in het Afrikaanse land.
Begin 2010 hebben de Britse fairtrade-ngo traidcraft exchange, het europese netwerk
euclid 56 en de Nederlandse organisatie ASDF BV financiële steun verkregen van de
Verenigde naties om een voor Soedan vernieuwend programma van armoedebestrijding
te lanceren, gebaseerd op het uitwerken van de eerste norm voor fairtradecertificatie
van Arabische gom. de inzet is niet gering, zeker als je je realiseert dat
de Soedanese boeren volgens een studie van de wereldbank minder dan 15% krijgen
van de uiteindelijke prijs van hun product. 57
Filippo addarii is lid van het europese euclid-netwerk. Hij benadrukt het belang van dit
project: “Dit is een van de interessantste initiatieven waaraan we deelnemen, aangezien
we in de hele sector actief zijn en onze competenties, expertise en passie ter beschikking
stellen. We hopen op echte veranderingen en toekomstperspectieven in een van
de meest ontwrichte regio’s van de wereld. Ons financieel model kan de internationale
ontwikkelingswereld zoals wij die zien op zijn kop zetten en ondertussen aantonen dat
transversale partnerschapsrelaties in deze sector wel degelijk werken.” 58
internationaal directeur bij traidcraft exchange geoff Bockett is niet minder enthousiast:
“Dit project is erg belangrijk omdat het zo vernieuwend is voor eerlijke handel
en intussen de Soedanese producenten van Arabische gom de kans geeft om
dankzij eerlijke handel hun levensomstandigheden te verbeteren. Traidcraft geeft
alle steun aan dit project dat zowel een sociale, ecologische als commerciële meerwaarde
biedt. Wij zijn blij dat we met invloedrijke partners eerlijke handel kunnen
uitbreiden tot een nieuwe sector.” 59
Projectcoördinator en algemeen directeur van aSdF giulio Franzinetti situeert de
impact van het project dan weer door uit te leggen dat “de marktspelers zich bewust
zijn van het immense potentieel van dit project. Het kan het leven van miljoenen
boeren in de Sahel ten zuiden van de Sahara veranderen omdat het uitzicht geeft
op van een duurzame en langetermijnverandering in een van de moeilijkste regio’s
van de wereld.” 60
Euclid Network, Traidcraft Exchange en ASDF BV willen een
commercieel platform invoeren om meer markttransparantie
te verkrijgen en leggen ook fondsen aan voor de promotie
van de gecertificeerde Soedanese Arabische gom uit eerlijke handel.
Meer lezen:
www.gumarabic.org
www.EuclidNetwork.eu
www.traidcraft.co.uk
http://capacity4dev.ec.europa.eu

EERLIJKE HANDEL IN DE
LANDEN VAN DE ARABISCHE LENTE
Op 17 december 2010 maakt Mohammed Bouazizi, een jonge straatventer in het
Tunesische Sidi Bouzid, een einde aan zijn leven door zichzelf in brand te steken
nadat de politie zijn koopwaar in beslag heeft genomen. Het incident steekt de lont
in het kruitvat: het Tunesische volk heeft genoeg van de pesterijen en de corruptie
en komt in opstand tegen het bewind van president Zine el-Abidine Ben Ali.
Betogingen worden rellen, rellen worden oproer. De volksopstand slaat over naar
de rest van het land. Op 14 januari 2011 slaat de president na 23 jaar heerschappij
op de vlucht.
De overwinning van het Tunesische volk werkt als een olievlek en zet andere
Arabische volkeren ertoe aan om op hun beurt te rebelleren.
Het internet en de sociale netwerken schrijven geschiedenis als wapens van de
vrijheid en vertolkers van de volkswil. De dictators kunnen alleen met repressie
reageren op een volk dat meer democratie en minder armoede wil.
In het Nabije en het Midden-Oosten waait een nieuwe wind.
Algerije, Jemen, Jordanië, Oman, Egypte, Syrië, Marokko, Bahrein, Libië ...
De Arabische jeugd neemt het voortouw in de volksbewegingen en eist meer
vrijheid en toekomstperspectieven.
48
Fotocredits: jonathan rashad

EERLIJKE HANDEL: EEN RECHTVAARDIG ANTWOORD
als er één model het perfecte antwoord biedt op die maatschappelijke eis, is het wel eerlijke handel. de kracht
ervan zit in de combinatie van ondernemingsdynamiek met responsabilisering van lokale spelers en met ontwikkelingsperspectieven.
eerlijke handel opent de weg naar participatieve democratie. Het is nog te vroeg om de
mogelijke rol van de organisaties voor eerlijke handel in deze woelige landen te beoordelen. worden ze haarden
van verzet, inspiratiebronnen, stabiliserende elementen of een toevluchtsoord voor de meest kwetsbare mensen?
In afwachting van meer duidelijkheid over hun toekomst, is het tijd voor een kennismaking met eerlijke
organisaties in de landen van de Arabische Lente.
49
IN TUNESIË
tunesië is een beetje een vreemde eend in de bijt in het nabije-oosten.
Met zijn hooggeschoolde bevolking beschouwde het westen het land lang
als een voorbeeld. Het waardeerde zijn stabiliteit (ondanks het autoritaire
regime), zijn sociale evenwicht (en vooral de plaats van de vrouw), zijn economisch
dynamisme en zijn vreedzame, open cultuur.
Maar dat beeld weerspiegelde niet de volledige realiteit van het land.
tunesië kende immers sterke culturele breuklijnen, in het bijzonder tussen
de rijke steden van het noorden en de rest van het grondgebied. Vandaag is
de politieke instabiliteit nog groter door een ongeziene economische crisis.
terwijl de sociale eisen alsmaar luider klinken, ontvluchten de buitenlandse
investeerders het land. in 2011 daalden de directe buitenlandse investeringen
in hun geheel met 30 %, met een duizelingwekkende val in de meest
strategische sectoren van het land (-83 % in het toerisme, -42 % in de
industrie, -19 % in de energiesector). de economie is in recessie en bijna
een kwart van de bevolking moet rondkomen met minder dan twee dollar
per dag. 61
Fotocredits: Beni ghreb

Fotocredits: Claro.ch Fotocredits: Beni ghreb
Fotocredits: Beni ghreb
50
ZIJ AAN ZIJ MET DE TUNESISCHE pRODUCENTEN
Maar niet alle economische actoren laten Tunesië in de steek midden in de
storm.
in november 2011 opende Fairtrade africa, de onafhankelijke organisatie die alle
Afrikaanse producenten met Fairtradecertificering (Max Havelaar) vertegenwoordigt,
een kantoor in tunis. er waren al kantoren in het tanzaniaanse Moshi, het ghanese
accra en in kaapstad in Zuid-afrika. de noord-afrikaanse vertegenwoordiging van
de organisatie voor eerlijke handel wil vooral de gecertificeerde producenten van de
arabische landen van afrika begeleiden en een ruimte creëren waarin zij “veel hechter
kunnen samenwerken, goede praktijken kunnen uitwisselen, het Fairtradesysteem in
hun land bekendheid kunnen geven en een waardeketen voor dadels kunnen creëren.” 62
de delicate politieke en economische toestand van de Maghreblanden schrikt de
actoren van de organisatie voor eerlijke handel niet af. Ze loven “de nieuwe regering
die een wetgevend systeem heeft ingevoerd dat de registratie van nieuwe organisaties
vereenvoudigt” en voegen eraan toe dat “Tunis de meest rendabele stad gebleken
is.” 63
Met zijn 13 fairtradegecertificeerde organisaties (6 in Egypte, 5 in Tunesië en 2 in Marokko)
overkoepelt het regionale bureau van Fairtrade africa ongeveer 9300 producenten
van dadels, vers fruit en specerijen. najah labcheg van Hazoua Palm is een van de
leden. Hij benadrukt het belang van het initiatief: “Een netwerk in Noord-Afrika zal
onze positie versterken en ons sterker betrekken bij het Fairtradesysteem. Op die
manier zullen wij onze sterke en zwakke punten beter herkennen en kunnen aanpakken.
Kortom, onze recente toetreding tot de organisatie zal ons helpen om onze regio te
ontwikkelen.” 64
BENI GHREB
Hazoua ligt aan de rand van de uitgestrekte woestijn, ver van de stranden
van Monastir en van de drukte van de grote steden in het noorden van het land.
Hier vlakbij de stad Tozeur in het hart van het landelijke, traditionele Tunesië
ontstond Beni Ghreb, een pionier in de verbouwing en de productie van biologische
en eerlijke dadels.
Beni ghreb werd gesticht in 2002 en staat aan de wieg van de Groupement de
Développement de l’Agriculture Biodynamique, een groepering van sedentaire bedoeïenenfamilies
van de Beni ghrebstam. deze gemeenschappen leven al tientallen
jaren in de omgeving van het zoutmeer Chott el dierid. de groepering geeft de families
in de streek de kans nieuwe en duurzame bronnen van inkomsten aan te boren
dankzij de toegang tot middelen voor de opslag, de verwerking, de verpakking en het
vervoer van hun oogst. Bovendien wil Beni ghreb de bodemerosie en het oprukken
van de woestijn tegengaan door de herwaardering van oude landbouwpraktijken te
bevorderen. Vooral het gebruik van de ecologische techniek “in drie verdiepingen”.
die techniek baseert zich op de combinatie van drie groepen: dadelpalmen, fruitbomen
(bananen, citroenen, vijgen) en op grondniveau groenten en granen. 65

Meer lezen:
www.ecohazoua.org
www.fairtradeconnection.org
Tunisie Equitable, de online shop
Het project Tunisieequitable.com is in 2010 ontstaan
uit een ruime samenwerking tussen producentengroeperingen,
openbare organisaties en de Afrikaanse
ngo Enda. Het programma wil “initiatieven
van hoge kwaliteit in Tunesië die dicht bij de mensen
staan” in de kijker zetten en doet dit onder de vorm
van een webwinkel die eerlijke producten uit Tunesië
verkoopt met de nadruk op traditionele ambachtelijke
creaties.
De aangeboden producten zijn het werk van verschillende
groeperingen uit eerlijke handel.
51
Beni Ghreb kreeg voor zijn dadelproductie de Fairtrade-certificering en de biologische
certificering van Demeter dankzij het gebruik van traditionele agrobiologische
methoden en de goede arbeidsomstandigheden voor het personeel. Het personeel
bestaat bijna uitsluitend uit vrouwen die in deze streek weinig kansen hebben om
geld te verdienen.
de directeur van de producentengroepering Saïd legt uit dat Beni ghreb een erg grote
economische en sociale impact heeft op de bevolking: “In deze streek, ver van de
steden, had je alleen werk als je een stukje grond bezat. Wie dat niet had, kon slechts
heel korte perioden van het jaar werken. Meestal maar twee maanden, tijdens de
oogst. De streek heeft een hoge werkloosheid. Met ons project willen wij de natuurlijke
hulpbronnen exploiteren. We hebben nieuwe gewassen geïntroduceerd, vooral
in de tuinbouw: pepers, knoflook, uien, wortelen en alle soorten fruit en groenten.
Op die manier geven wij de boeren de kans om veel langere perioden van het jaar te
werken.” 66
Hoewel de streek van tozeur zich ver van de grote stedelijke centra bevindt, hebben
de tunesische revolutie en haar nasleep er een grote impact. Sommige vertegenwoordigers
van de overheid zijn gevlucht, winkels zijn geplunderd en er heerst onrust
bij de bevolking, die niet weet wat de toekomst in petto heeft. ondanks de onrust en
de onstabiliteit blijven de tunesische actoren van eerlijke handel zich inzetten om de
levensomstandigheden van de plaatselijke bevolking te verbeteren door inheemse
economische activiteiten te ontwikkelen die goede resultaten opleveren en de natuurlijke
hulpbronnen en traditionele kennis respecteren.
De organisatie Zazia Artisanat, die sterk bij het initiatief
betrokken is, verzamelt designers en specialisten
die ambachtelijke Berberproducten maken van alfagras,
een natuurlijke vezel. Ze wil “de lokale tradities
bewaren, herwaarderen en vernieuwen. Ze ambieert
om de ambachtslieden van de streek toegang te geven
tot regelmatige, fatsoenlijke inkomsten.” 67
Kenmerkend voor dit project is de combinatie van
elektronische handel en traditionele creaties, dat alle
schatten van het Tunesische erfgoed aanbiedt met
respect voor de mannen en vrouwen die ze maken.
Fotocredits: Beni ghreb

Fotocredits: Fair trade in egypt
Geïnspireerd door de moed van de Tunesiërs zijn de Egyptenaren
op hun beurt in opstand gekomen tegen het bewind van president Hosni Moebarak.
Sinds de moord op Anwar el-Sadat in oktober 1981 was hij onafgebroken aan de macht.
52
IN EGypTE
Vanaf het einde van januari 2011 betoogden tienduizenden mensen in de
grote steden van het land.
ondanks de repressie van politie en leger verzamelden op 1 februari bijna
2 miljoen mensen in de hoofdstad op en rond het tahrirplein, het symbool
van de arabische protestbeweging. na dagen van intense volksmobilisatie
en confrontaties vluchtten Hosni Moebarak en zijn familie uit Caïro kort voor
ze werden gearresteerd.
Sindsdien wordt egypte heen en weer geslingerd tussen hoop en angst.
de historische grootmacht van de arabische wereld heeft een onzekere
weg ingeslagen. de keuzes die de verschillende actoren en het volk zullen
maken, zullen nog veel meer dan in tunesië het lot van het Midden-oosten
beïnvloeden. Met Mursi heeft egypte voor het eerst in 30 jaar een democratisch
gekozen president die moet opkomen tegen het machtsregime.
FAIR TRADE EGypT
Egypte is het land met het grootste aantal Fairtrade-gecertificeerde organisaties
in noord-afrika. Het betreft vooral producenten van gedroogde
vruchten, specerijen, groenten en fruit. toch zijn de ketens van eerlijke handel
in de ambachtssector het bekendst.
Fair trade egypt werd opgericht in 1998 op initiatief van egyptische en
italiaanse ngo’s met steun van de Verenigde Staten. Ze wil de armoede
van de meest marginale bevolkingsgroepen van het land (in het bijzonder
de vrouwen) verminderen door de ambachtslieden van de lokale
gemeenschappen commercieel, technisch en financieel te steunen. De
organisatie doet dit met respect voor de principes en de waarden van
eerlijke handel.
Fair trade egypt is lid van de world Fair trade organisation (wFto) en
van CoFta (de afrikaanse afdeling van wFto). Ze levert diensten aan een
veertigtal lokale groeperingen die meer dan 2500 ambachtslui (mannen en
vrouwen) vertegenwoordigen, zodat zij de eeuwenoude kennis en technieken
van vooral het (tapijt)weven, het smeedwerk en de juwelierskunst kunnen
voortzetten.
Ze verkoopt bijna duizend producten aan internationale inkopers van eerlijke
handel of rechtstreeks in haar winkels in egypte. de organisatie mikt
sterk op de verkoop van ambachtelijke producten in eigen land zodat de
egyptenaren hun cultureel erfgoed zelf kunnen leren kennen en de verdere
ontwikkeling ervan aanmoedigen. tot begin 2011 kwam ongeveer 65% van
de omzet uit de detailhandel in egypte. 68

Fotocredits: Fair trade in egypt
Fotocredits: open oil
Fotocredits: open oil
Meer lezen:
www.fairtradeegypt.org
53
de zware economische crisis heeft echter niet alleen een weerslag op
de buitenlandse investeringen maar ook op het binnenlandse verbruik
en op het toerisme. Ze vormen de belangrijkste inkomstenbronnen voor de
egyptische organisatie voor eerlijke handel en de ambachtslieden die zij
overkoepelt. de verkoop in de detailhandel is sinds het begin van de revolutie
sterk achteruitgegaan. Fair trade egypt verwacht dat het nog maanden zal
duren voor het weer beter gaat, zodat de leden en hun families veel inkomsten
dreigen te verliezen.
toch laten de teams van Fair trade egypte de moed niet zakken en werken
ze met nog meer enthousiasme voort. Ze richten zich tot de internationale
importeurs van eerlijke handel en openden begin 2012 zelfs een nieuwe
winkel in Zamalek, een wijk in Caïro.
Eerlijke olie in Libië?
Na de val van kolonel Moammar Kadhafi ontstond een van de origineelste
initiatieven voor eerlijke handel sinds de Fairtradecertificering van
Boliviaans goud begin 2011.
Het in Berlijn gevestigde Open Oil is een agentschap dat ijvert voor
meer transparantie en een beter bestuur in de petroleumsector. Eind
2011 nam het contact op met de Libische leiders in Tripoli en Misrata.
De verantwoordelijken van de organisatie vonden dat de tijd rijp was
om de haalbaarheid van een eerlijke certificering van Libische olie te
onderzoeken. Johnny West, de stichter van Open Oil, benadrukt dat
het onderzoek nog in kinderschoenen staat. Hij legt uit dat “na de revolutie
in Libië aan de voorwaarden is voldaan om een dergelijk onderzoek
te starten. De sterke geïntegreerde industriële structuur van de
productieketen (van de winning tot de distributie) zou ons in staat stellen
om alle actoren van de sector rond de tafel te krijgen. De Libische
staat, die op alle niveaus van de keten vertegenwoordigd is, zoekt
oplossingen om de oliemiddelen beter te beheren en een algemene
economische en sociale ontwikkeling te starten. Libië wil bovendien
zijn internationale imago verbeteren dat na het geweld en de dood van
Kadhafi ernstig is aangetast.” 69
De eerste gesprekken met de Libische regering en met Fairtrade
International in Bonn waren erg positief. Als zou blijken dat het
project haalbaar is, zal men echter nog een heleboel obstakels moeten
overwinnen.
Er staat hier immers buitengewoon veel op het spel en de potentiële
voordelen voor het volk en het milieu van de producerende landen zouden
enorm zijn. Misschien zullen we over enkele jaren eerlijke brandstof
kunnen tanken. En op die manier bijdragen tot de verbetering van de
levensomstandigheden van miljoenen mensen.
Een echte revolutie.

Het Midden-Oosten is als wieg van de grote monotheïstische
godsdiensten een van de gebieden waar zich de spanningen uit de hele
wereld kristalliseren.
54
IN HET MIDDEN-OOSTEN
De Arabisch-Israëlische oorlogen, de controle over de oliestromen, het spel van
de grote mogendheden tijdens de koude oorlog en de nalatigheid van bepaalde
Arabische regeringen hebben van deze regio een van de meest gevoelige van
de hele wereld gemaakt.
De opkomst van vormen van religieus fundamentalisme de voorbije twintig jaar
heeft deze situatie nog ingewikkelder gemaakt omdat extremistische bewegingen
aan de macht kwamen die nog radicalere posities innamen dan hun voorgangers.
Vanuit een louter humanitair oogpunt zijn de spanningen in het Midden-oosten
(tussen israëli’s en Palestijnen, tussen de gemeenschappen in libanon, tussen de
omringende Arabische landen) nooit zo moordend geweest als de conflicten in Afrika
(rwanda, oeganda, angola, Soedan, enz.) of de massamoorden in Zuidoost-azië
(Cambodja, tibet,…) maar hun symbolische draagwijdte en internationale weerklank
waren altijd veel groter.
De hele wereld, van Indonesië tot de Verenigde Staten,
heeft aandacht voor de stuiptrekkingen in deze regio.
west staat er tegenover oost, het Sovjetblok tegenover de bondgenoten van de
Verenigde Staten, de islam tegenover het christen- en het jodendom en democratieën
tegenover dictaturen. in de internationale politiek wordt het Midden-oosten effectief
beschouwd als het kruitvat waar de grote blokken tegenover elkaar staan, tot spijt
van zij die moeite doen om de verschillende gemeenschappen rond concrete projecten
te verenigen.
Zoals we zullen zien bieden eerlijke en duurzame handel zeer interessante werkpistes
door voor dergelijke projecten coherente en geloofwaardige kaders te creëren.
Zulke initiatieven werken niet alleen mobiliserend voor de actieve bevolking in de
gebieden, maar dragen ook bij tot de erkenning en een positieve identiteit in de ogen
van de hele wereld. Ze versterken de hoop op een toekomst zonder soldaten of
terroristen.

55
DE pALESTIJNSE GEBIEDEN
De beide Palestijnse gebieden hebben een heel verschillend profiel.
Fotocredits: joi ito - wikimedia
in het oosten, tussen jordanië en israël, bevindt zich de Westelijke Jordaanoever.
dat is een versplinterd geheel van door Palestijnse autoriteiten beheerde gebieden,
joodse nederzettingen en zones onder controle van het israëlische leger. ondertussen
kent dit deel van Palestina sinds 2009 een relatieve stabiliteit en worden er tal van
grote economische projecten opgezet met steun van de regering van de Palestijnse
premier Salam Fayyad. een rapport van het iMF van april 2010 schat de groei op de
westelijke jordaanoever voor 2009 op 8,5%. deze goede resultaten zijn een gevolg
van de hervormingen opgezet door de Palestijnse autoriteiten (met name de verbetering
van de veiligheid, de sanering van de overheidsfinanciën, corruptiebestrijding
en goed bestuur). deze hervormingen hebben het vertrouwen van de private sector
versterkt. 70
Salam Fayyad maakt er geen geheim van: via de invoering van een dynamische
economie, transparante organisaties en een geïntegreerde infrastructuur wil hij snel
komen tot een Palestijnse staat die in de ogen van de hele wereld geloofwaardig
overkomt.
de Gazastrook in het zuidwesten is een heel ander lot beschoren. nadat israël het
gebied had verlaten en de aanwezige nederzettingen ontmanteld, braken in juni 2007
gevechten uit tussen Fatah, de historisch Palestijnse nationalistische beweging die
de meerderheid binnen de Palestijnse regering vormt en Hamas, de fundamentalistische
islamitische partij die de steun geniet van iran en Syrië. Sinds het einde van
deze interne strijd besturen de integristen van Hamas het minuscule gebied waar
meer dan een miljoen Palestijnen leven. de verantwoordelijken van Hamas hebben
niet dezelfde prioriteiten als de leiders van de westelijke jordaanoever. Ze weigeren
expliciet vrede met israël en mobiliseren alle krachten voor het in stand houden en
ontwikkelen van hun “industrie van de dood”. 71 de gazastrook, onderworpen aan
de militaire blokkade door israël en haar fanatieke religieuze leiders, lijkt momenteel
niet echt geschikt om economische ontwikkelingsprojecten op te zetten ondanks de
inspanningen die internationale en humanitaire organisaties er aan de dag leggen.

EERLIJKE HANDEL
IN DE pALESTIJNSE GEBIEDEN
De grootste obstakels voor de palestijnse producenten hangen nauw samen met de
militaire bezetting en de talrijke pesterijen en onrechtvaardigheden die ze met zich
mee brengt: versperringen, controlepunten, ongelijke waterverdeling, enz.
In een poging om de moeilijkheden te omzeilen, werden de voorbije jaren op de
Westelijke Jordaanoever tal van initiatieven voor eerlijke of duurzame handel gestart.
Dat gebeurde met de steun van de belangrijkste erkende organisaties in de sector
(Oxfam, Ten Thousand Villages, Global Exchange, enz.) maar ook met de steun van de
religieuze gemeenschappen. De twee voornaamste sectoren waar die projecten tot
stand kwamen zijn artisanaat en landbouw.
pALESTINE FAIR TRADE ASSOCIATION EN CANAAN FAIR TRADE
in 2003 keert nasser abufarha na zijn studies antropologie
in de Verenigde Staten in 2003 terug naar zijn
geboorteland. wat aanvankelijk slechts een studiebezoek
is, wordt al snel een initiatief dat geschiedenis zal
schrijven als abufarha zich bewust wordt van de situatie
van de Palestijnse boeren. Hij herinnert zich: “Volgens
wat ik van de Palestijnse gebieden onder Israëlische
bezetting wist, was het probleem vooral de toegang tot
de markt. Ik heb in de Verenigde Staten veel geleerd,
met name hoe een moderne economie functioneert.
Ik bewaar echter ook een sterke band met het Palestijnse
volk omdat ik daar ben opgegroeid. Daarom heb ik me
altijd afgevraagd hoe ik mijn kennis zou kunnen gebruiken
om een volk te helpen dat gegijzeld wordt door
dit conflict. De boerderijen in de Palestijnse gebieden
zijn voornamelijk in handen van families uit de regio die
op die manier doorheen de eeuwen hebben weten te
overleven. Zo kwam ik op het idee dat de ontwikkeling
van eerlijke handel de Palestijnse boeren zou kunnen
helpen om de problemen met de afzet van hun producten
op te lossen.” 72
Een jaar later richt Nasser Abufarha de Palestijnse
vereniging voor eerlijke handel op (Palestine Fair
trade association, PFta) die een netwerk van coöperaties
overkoepelt, en Canaan Fair Trade dat instaat
voor het commercialiseren van hun producten.
PFta verzorgt het organisatorische gedeelte door de
kleine producenten te helpen om zich in coöperaties
te structureren en begeleidt hen bij de voorbereidende
stappen om een fairtrade- of biocertificatie rond te krijgen.
Canaan Fair trade koopt ondertussen hun productie
op tegen de beste prijs en verkoopt deze door aan de
invoerders.
56
op vier jaar tijd is de kiloprijs van de olie gestegen van
2 naar 5,5 amerikaanse dollar dankzij de inspanningen van
Canaan Fair trade. 73 Het systeem heeft goed gewerkt,
zoals nasser abufarha uitlegt: “Om goede voorwaarden
te kunnen garanderen, moeten de kleine producenten
zich in een netwerk van coöperaties verenigen. Als ze
dat niet doen, krijgen ze geen toegang tot de markten.
Daarom hebben wij hun producten gegroepeerd en hen
geholpen een fairtrade- en biologische certificering te
krijgen, wat hun productie een ecologische en maatschappelijke
meerwaarde geeft.” 74
palestine Fair Trade Association
telt momenteel 1200 leden,
49 coöperaties en 20 eigenaars van
oliepersen die meewerken aan de
activiteiten van Canaan Fair Trade en
daarvoor een gepast inkomen krijgen.
Het Trade for Development Centre van BTC en het
Nederlandse bureau EVD hebben hun steun toegekend
aan het programma van Canaan Fair Trade voor de
ontwikkeling van een ISO 22000-kwaliteitscontrolesysteem.

Fotocredits: alter eco
57
EERLIJKE OLIJFOLIE UIT pALESTINA
Al deze inspanningen hebben resultaten opgeleverd.
Zo werd in februari 2009 met veel succes de eerste gecertificeerde
fairtradeolijfolie uit Palestina op de Westerse markt gebracht. de toenmalige
Britse premier gordon Brown betuigde als gast op de handelsbeurs
Fairtrade Fortnight zijn steun aan het initiatief: “De productie van olijfolie is
een essentieel onderdeel van de economie van de Westelijke Jordaanoever.
Door deze olie te kopen, helpen de Britse consumenten de Palestijnse
producenten hun levensomstandigheden te verbeteren.” 75 Harriet lamb,
directrice van Fairtrade international onderstreept de voorbeeldfunctie van
het project: “Wij hopen dat dit het eerste is in een lange reeks fairtradeproducten
afkomstig uit conflictgebieden en uit de minst ontwikkelde landen
van de wereld. Als dat lukt, dragen we bij tot het overtuigen van de markten
en kunnen we op economisch niveau een reëel verschil maken voor de
gemeenschappen die er het meest behoefte aan hebben.” 76
TREES FOR LIFE EN DE DUURZAME ONTWIKKELING IN pALESTINA
Nasser Abufarha ligt ook aan de basis van het project Trees for Life waarmee hij wil herbebossen in de
gebieden die door het Israëlisch-Palestijnse conflict werden vernietigd. Het project past in de visie waarbij
duurzame ontwikkeling moet worden opgenomen in de heropbouw van het land: “Dankzij onze vernieuwende
productiemethoden zijn we erin geslaagd op een positieve manier economische en sociale ontwikkeling te brengen
in de Palestijnse gebieden. De Palestijnen maken deel uit van een internationale beweging voor duurzaamheid en
kunnen ondertussen ook hun stem laten horen. Duurzaamheid moet tegelijk vanuit een ecologisch en een sociaal
perspectief worden bekeken. We moeten dezelfde zorg besteden aan het milieu, aan deze aarde die ons het
voedsel verschaft waarvan we leven als aan de gemeenschappen waarin onze producenten leven. Ook zij moeten
zich kunnen herstellen en vernieuwen.” 77
Sinds de start van het project zijn al 40 000 olijfbomen heraangeplant.

De toename van het aantal fairtradeprojecten in palestina draagt ontegensprekelijk
bij tot de ontwikkeling van de lokale economie en het vredesproces in de regio.
Laten we nu een blik werpen op de projecten die samen door palestijnen en Israëli’s
worden gedragen en die de twee volkeren dichter bij elkaar brengen.
ISRAËLISCH-pALESTIJNSE
INITIATIEVEN VOOR DE VREDE
58
De fairtradeorganisatie Sindyanna of Galilee is in 1996 opgericht door twee
vrouwen: Hadas Lahav, een Israëlische joodse journaliste, en Samia Nasser, een
Palestijnse leerkracht, met de steun van uitgeverij Hanitzotz die vredesmilitanten
van beide gemeenschappen groepeert.
SINDyANNA OF GALILEE
Aan de zijde van de producenten
Sindyanna of galilee ontwikkelt activiteiten om de producenten te ondersteunen en
hun Palestijnse producten te verkopen aan de economische spelers en consumenten
in israël en in Palestina, maar ook in europa en de Verenigde Staten. 78 de vereniging
werkt hiervoor samen met producenten van olijven, zeep en kruiden, overwegend
kleine arabische boeren die voor hun activiteit geen staatssteun of economische
hulp ontvangen in tegenstelling tot andere landbouwsectoren. Ze biedt hen betere
prijzen voor hun producten, organiseert opleidingen en financiert uiteenlopende
sociale projecten. Sinds oktober 2003 is de organisatie lid van wFto.
Militanten voor de vrede
Samen met de uitgeverij en de Palestijnse vakbond workers’ advice Center (waC)
strijdt Sindyanna of galilee voor de erkenning van de rechten van de arabische
bevolking in israël en gaat ze op zoek naar alternatieve oplossingen voor het
Israëlisch-Palestijns conflict.
daarnaast binden joden, arabieren en
internationale vrijwilligers samen de strijd
aan tegen landonteigening en ontbossing
met hun aanplantacties van olijfbomen
onder de vlag van Sindyanna.
de organisatie levert ook aanzienlijke
inspanningen om landbouwinfrastructuur
te ontwikkelen en de boeren te helpen bij
de kwaliteitsverbetering van hun olijfolieproductie.
79

Fotocredits: Sindyanna of galilee
Met de steun van het Trade for Development Centre van BTC
Dankzij de steun van het Trade for Development Centre van BTC heeft Sindyanna of Galilee een voedingsingenieur
kunnen aanwerven om handleidingen te schrijven, personeel op te leiden en het systeem voor
kwaliteitscontrole verder uit te werken. De financiële steun toegekend door het Trade for Development
Centre van BTC bedraagt € 7500.
59
Door en voor vrouwen
Fotocredits: Sindyanna of galilee - ross Stirling
Hadas lahav en Samia nasser
Sindyanna of galilee ondersteunt zowel israëlische als Palestijnse vrouwenverenigingen.
Ze wil hiermee de toenadering tussen beide gemeenschappen bevorderen en de
moeilijke levensomstandigheden van de Palestijnse vrouwen aan de kaak stellen,
want zij gaan zowel gebukt onder de israëlische bezetting als onder de starre regels
van de traditionele arabische samenleving.
“Een minderheid van de vrouwen werkt in de landbouw. Ze moeten heel vaak beroep
doen op tussenpersonen die hen naar het werk brengen en hun salaris innen, maar
die houden geregeld tot 40% commissie af ” 80 , vertellen Michal Schwartz en asma
agbarieh-Zahalka, twee bestuurders van het waC die samenwerken met Sindyanna
of galilee.
Michal Schwartz gaat zelfs verder en denkt dat vrouwen de drijvende kracht kunnen
worden voor de evolutie naar een vrijere samenleving en dat ze kunnen bijdragen tot
een grotere solidariteit tussen arabische en joodse arbeiders.
de steun die Sindyanna of galilee verleent is zeer concreet. Zo krijgen de arabische
vrouwen de mogelijkheid om mee te werken aan educatieve projecten van culturele
centra die worden beheerd door zowel joodse als Palestijnse vrijwilligers. er is
ook een atelier opgezet waar rieten manden worden gemaakt zodat vrouwen uit de
achtergestelde gemeenschappen een beroep kunnen uitoefenen zonder hun dorp
te verlaten en dus hun velden kunnen blijven bewerken en voor hun gezin zorgen. 81
Meer lezen:
www.sindyanna.com
www.oxfammagasinsdumonde.be
www.wac-maan.org.il
www.befair.be

60
VREDESOLIE
Het Peace Oil-project is een gezamenlijk initiatief van de voornaamste
spelers van de eerlijke handel in Israël en Palestina: Sindyanna of Galilee,
Green Action en Canaan Fair Trade. de drie hebben in 2005 de handen in
elkaar geslagen om de amerikaanse en europese consumenten olijfolie
van superieure kwaliteit van israëlische en Palestijnse producenten aan te
bieden.
de Vredesolie wordt op de markt gebracht door olive Branch entreprise,
een Palestijnse organisatie op de westelijke jordaanoever. Ze kadert in een
krachtige visie: “Bouwen aan de onderlinge afhankelijkheid van beide volkeren
door samenwerkingsbanden te scheppen die voor beide partijen voordelig
zijn en een praktische en concrete stimulans voor vrede vormen”. 82
Meer lezen: www.peaceoil.org
HET FAIR TRADE DEVELOpMENT CENTRE VAN DE UNIVERSITEIT
VAN BETLEHEM
Heel wat obstakels
de Palestijnse economie bestaat voor bijna 99% uit zeer kleine ondernemingen van minder dan tien werknemers.
deze zijn vooral actief in de landbouw (olijven, fruit en groenten) en in de ambachtelijke sector. als gevolg van de
bezetting krijgen deze ondernemingen erg moeilijk toegang tot afzetmarkten voor hun producten. de obstakels
houden uiteraard verband met de geopolitieke toestand in de regio maar ook andere interne (organisatorische en
financiële) factoren spelen mee. Volgens de economen van de Universiteit van Bethlehem op de Westelijke
jordaanoever beschikt het grootste deel van de Palestijnse producenten niet over de gepaste structuren, de
commerciële vaardigheden of de netwerken die nodig zijn om zelf rechtstreeks contact te leggen met mogelijke
internationale kopers. de vaak lange betalingstermijnen bezorgen deze bedrijven bovendien liquiditeitsproblemen
die dan weer hun commerciële investeringscapaciteiten aanzienlijk beperken.
Een bedrijvencentrum voor eerlijke handel
deze vaststellingen liggen aan de basis van het Fair trade development Centre dat in 2006 aan de universiteit van
Bethlehem door het institute for Community Partnership werd opgericht. dit gebeurde met de ondersteuning van
het Zwitserse agentschap voor samenwerking en ontwikkeling en oxfam groot-Brittannië.
als expertisecentrum heeft het Fair trade development Centre zich de volgende doelstellingen gesteld:
- de principes en werking van eerlijke handel bij de Palestijnse producenten promoten.
- Palestijnse coöperaties en bedrijvenconcerns die lid willen worden van de internationale fairtradeorganisatie
wFto hierin ondersteunen en begeleiden.
- De Palestijnse producenten in staat stellen om profijt te halen uit de wereldwijde groei van de eerlijke sector en
een netwerk ontwikkelen tussen de Palestijnse beweging en internationale en regionale organisaties voor eerlijke
handel.
- Strategische en operationele steun verlenen aan de Palestijnse spelers in gebieden waar de behoeften het grootst
zijn (management, strategische planning, marketing enz.).

als lid van wFto presenteert het Fair trade development Centre dus een heus centrum voor bedrijfsondersteuning.
Het vormt een effectief kader voor de realisatie van collectieve acties en de lancering van innoverende projecten.
Het STEPS-project van het Palestijnse Fair Trade Development Centre
in 2008 startte het Fair trade development Centre van Bethlehem een ambitieus project (StePS – Strenghtening
Palestinian Farmers and Small Producers). Het wil algemene begeleiding verstrekken aan een groep van twaalf coöperaties
en producentenverenigingen die ongeveer 500 arbeiders van de westelijke jordaanoever vertegenwoordigen.
de originaliteit van het project ligt in het feit dat het om een heus geïntegreerd initiatief gaat. de weerhouden
verenigingen (waaronder minstens drie vrouwenproducentenorganisaties) zullen dus drie jaar lang kunnen genieten
van een volledig en coherent pakket van steunmaatregelen, waaronder:
- opleiding van de commercieel verantwoordelijken in bedrijfsbeheer, marketing en zakelijk engels;
- opleiding van de landbouwtechnici in biologische en duurzame landbouwpraktijken;
- organisatie van workshops om de teams te sensibiliseren voor de concepten en voordelen van eerlijke handel;
- toekenning van subsidies en kredieten voor de modernisering van de productie-infrastructuur;
- begeleiding bij het invoeren van procedures voor eerlijke certifiëring (planning, organisatie);
- organisatie van workshops om te sensibiliseren voor innovatiebeheer;
- consultancy op maat in marketing en internationale handel;
- ondersteuning bij het uitdenken van communicatietools voor de coöperaties en deelnemende verenigingen;
- deelname aan de wFto-conferentie en aan fairtradehandelsbeurzen.
Voor de algemene begeleiding van deze Palestijnse coöperaties en producentenverenigingen wordt gerekend op
internationale experts uit de sector. deze ondersteuning streeft dus heel duidelijk naar de oprichting van een eerste
groep modelbedrijven die zeer snel zullen kunnen inspelen op de groei van de eerlijke markten in de wereld.
Maar er is meer dan alleen de directe economische doelstellingen. Het StePS-project illustreert ook de mogelijkheden
die eerlijke handel biedt om het sociale weefsel van een gebied dat gebukt gaat onder internationale spanningen
te verstevigen, te moderniseren en te stimuleren.
Met de steun van het Trade for Development Centre van BTC, de Belgisch ontwikkelingsagentschap
in 2009 besloot het trade for development Centre op basis van het ambitieuze dossier van het Fair trade development
Center om het project een financiële bijdrage te geven van 208 420 euro (ofwel 74% van de voorziene
totaalkost). Met deze steun was het mogelijk een team van gespecialiseerde consultants te rekruteren, de productieinfrastructuur
te moderniseren en de Palestijnse producten op de internationale markten te promoten.
Meer lezen: http://ftdc.bethlehem.edu
61
Fotocredits: FtdC

Tussen zijn onafhankelijkheid
in 1943 en het begin van de
burgeroorlog in 1975 kende
Libanon een periode van
stabiliteit en bloei. Het land werd
toen het “Zwitserland van het
Midden-Oosten” genoemd.
Libanon is een multicultureel land
met verschillende godsdiensten.
Het machtsevenwicht berust er
op een min of meer evenredige
verdeling volgens het gewicht
van de verschillende religieuze
gemeenschappen.
62
IN LIBANON
in 1975 steken de eerste problemen de kop op met de massale komst
van duizenden Palestijnse vluchtelingen en Plo-strijders die jordanië ontvluchten.
de politieke, militaire en culturele infrastructuur van de ballingen
verstoort het evenwicht tussen de gemeenschappen in libanon. de libanese
soennieten die de vluchtelingen goedgezind zijn, komen tegenover de
christenen en de sjiieten te staan die zich tegen hun naturalisatie verzetten.
de Palestijnen worden verspreid over een veertigtal kampen waar ze in
bijzonder precaire omstandigheden moeten leven.
uit die tegenstelling zal de oorlog in libanon ontstaan, waarin gedurende
15 jaar conservatieve libanese christenen het opnemen tegen arabisch-
Palestijnse soennitische progressieven.
in het begin van de jaren 80 valt het israëlische leger Zuid-libanon binnen
om een einde te maken aan de terroristische invallen van de Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie Plo, die libanon als uitvalsbasis gebruikt. de sjiitische
meerderheid van het gebied wordt het grootste slachtoffer van de
conflicten en de bezetting, ook al omdat de Libanese staat haar lange tijd
aan haar lot heeft overgelaten en weinig heeft gedaan om haar tegen de
bezetting te beschermen. de macht werd immers grosso modo verdeeld
tussen christenen en soennieten volgens het nationaal Pact van 1943.
de libanese staat komt in het gedrang: zijn soevereiniteit is nagenoeg
onbestaande, zijn grenzen worden geschonden, zijn grondgebied onder de
voet gelopen, en zijn bevolking verdeeld. Het land blijft levenloos achter,
beroofd van ongeveer 10% van zijn grondgebied tot de israëlische terugtrekking
in 2000. Syrië, dat het oosten van het land bezet, oefent een sterke
druk uit door de “politieke voogdij” naar zich toe te trekken en libanon
onder zijn feitelijke invloed te brengen. 83
onmiddellijk na het einde van de burgeroorlog investeert de regering in de
wederopbouw. Het land bereikt weer een zekere stabiliteit tot de israëlischlibanese
oorlog van 2006. die richt aanzienlijke schade aan en leidt
opnieuw tot een economische achteruitgang.
Bovendien boezemt de door iran gesteunde bewapening van Hezbollah
heel wat libanezen (soennitische moslims, druzen en christenen) angst in
omdat ze moeilijk kunnen accepteren dat de sjiitische militie zich onttrekt
aan het gezag van de staat.
Fotocredits: Bertil Videt gnu license

FAIR TRADE LEBANON
Sinds het vertrek van de israëlische troepen in 2000
maakt het idee van eerlijke handel opgang in Zuidlibanon
als antwoord op de problemen die voornamelijk
de lokale christelijke inwoners ervaren. Ze worden door
de libanese staat en de voornaamste gemeenschappen
beschouwd als collaborateurs met de israëlische
bezettingsmacht. in tegenstelling tot de sjiitische bevolking
die steun krijgt van Hezbollah en haar netwerk zijn
de ontwikkelingsperspectieven van de 15 000 à 25 000
inwoners van de christelijke dorpen eerder somber. Ze
kunnen niet rekenen op dezelfde steun en afzetmarkt
voor hun producten. dit leidt tot wantrouwen en vijandigheid
tussen de gemeenschappen. 84
Philippe adaime, vertegenwoordiger van de religieuze
liefdadigheidsorganisatie Sint Vincentiusvereniging,
nam deel aan de dorpsbijeenkomsten die tot de oprichting
van Fair trade lebanon hebben geleid. de nieuwe
organisatie is volgens hem geboren “uit de wil van een
handvol Libanezen om het leven van de armste plattelandsbevolking
in Libanon te verbeteren. We stelden
vast dat in die gebieden een onderbenutte infrastructuur
en traditionele knowhow voor landbouwproductie aanwezig
is. Er is gekozen voor eerlijke handel als middel
om een afzetmarkt in het buitenland te creëren voor de
kleine producenten en de verwerkende coöperaties.” 85
in 2005 leiden de contacten met de Franse invoerder
Sel tot de ondertekening van een partnerschapsakkoord
dat beslissend zal zijn voor de toekomst van
de nieuwe organisatie. in maart 2006, enkele maanden
voor de oorlog, ziet Fair Trade Lebanon officieel het
daglicht. doelstelling is “een koepel te worden van producentennetwerken
(coöperaties en kleine familiebedrijven)
die wensen deel te nemen en bij te dragen aan de
dynamiek van eerlijke handel.” 86
Vanaf het begin ligt het voortbestaan van de rijke
culinaire en artisanale traditie, die door de jarenlange
conflicten flinke klappen had gekregen, de fairtradeorganisatie
na aan het hart: “De Libanese keuken heeft
in alle hoeken van de wereld een uitstekende reputatie.
In de Libanese dorpen wemelt het echter van de culinaire
schatten die in de vergetelheid dreigen te geraken.
Door de oorlog en de plattelandsvlucht gaan de
recepten en de culinaire traditie verloren. De mensen en
vooral de jongeren verlaten vanwege de economische
situatie hun dorpen en vervolgens ook het land.” 87
63
Fotocredits: Mzaa Soap
net als in de Palestijnse gebieden is olijfolie het sterproduct
van eerlijke handel in libanon. Het staat symbool
voor het voortbestaan van het land en zijn verzet tegen
de militaire overheersing. Fair trade lebanon commercialiseert
naast olijfolie ook producten uit alle hoeken
van het land: jam van de berg Hermon, zeep van Byblos,
fleur de sel van Anfeh…
De producten worden momenteel in enkele honderden
Europese en Canadese verkooppunten verdeeld onder
het label “Saveurs équitables/Terroirs du Liban”.
Bijna 350 rechtstreeks begunstigden leven momenteel
van die handel met als gevolg dat “hun sociale
toestand er beduidend op is verbeterd”, zegt
Benoît Berger , een van de verantwoordelijken.
Hij voegt eraan toe dat “de inspanningen van Fair
Trade Lebanon bekroond werden met de toetreding
van de organisatie tot het internationale netwerk
van eerlijke handel WFTO”. 88
de libanese organisatie is intussen een volwaardig lid
van dit internationaal gerenommeerde netwerk. Ze is er
ook in geslaagd sinds het voorjaar van 2010 haar producten
in het land zelf op de markt te brengen. Hiervoor
waren de 14 libanese landbouwcoöperaties uitsluitend
aangewezen op de export.
Het meest recente initiatief van Fair trade lebanon is
haar steun aan de voormalige hasjproducenten uit de
Bekaavallei. een groot aantal onder hen viel zonder
inkomen na de regeringsbeslissing om cannabis te verbieden.
om hen een alternatieve bron van inkomsten te
bieden, sloot de libanese fairtradeorganisatie zich aan
bij een project dat ondersteuning biedt bij de omschakeling
naar de wijnbouw. die moet een beter inkomen
garanderen dan de verboden cannabisteelt. 89
Meer lezen:
www.fairtradelebanon.org
http://bloggingfairtradelebanon.blogspot.com
www.artisanatsel.com

IN AZIË
Azië vertoont veel verschillende gezichten, van de Turkse Middellandse
Zeekust tot de eilandengroepen in het Verre Oosten.
Elk deel weerspiegelt de erfenis van een lange traditie.
Klein-Azië, Oost-Rusland, het Arabische schiereiland, het Indiase
subcontinent, de honderden eilanden in de archipels van Indonesië en de
Filippijnen, China, Japan, … het zijn stuk voor stuk subregio’s met een
eigen cultuur, ontstaan in sterke en eeuwenoude beschavingen.
Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog was het Aziatische continent
het strijdtoneel van talrijke bloedige conflicten die samenhingen met de
Koude Oorlog (Korea, Vietnam, Cambodja, …), de stuiptrekkingen van de
dekolonisatie (India, pakistan, …) en/of het politieke expansionisme van
de grote regionale mogendheden (Tibet, Afghanistan, …).
Verscheidene van die conflicten blijven tot op de dag van vandaag duren
of vormen nog altijd een bron van spanningen.
Historisch gezien ontstonden in Azië enkele van de eerste initiatieven in
eerlijke handel. Vaak werden ze opgestart om een antwoord te bieden aan
de noden van de burgerbevolking die het slachtoffer was van conflicten.
64
Fotocredits: ashden awards

Fotocredits: ISAF Headquarters Public Affairs Office
Anders dan veel ontwikkelingslanden die uit de dekolonisatie ontstonden, is Afghanistan al heel lang een
onafhankelijke en soevereine entiteit. Dit ondanks de druk van de grote mogendheden die belangstelling
toonden voor de controle van de oude zijderoutes.
Afghanistan is binnenkort veertig
jaar onafgebroken in oorlog.
In deze uiterst onveilige
omstandigheden houden
internationale organisaties en
ngo’s zich hoofdzakelijk bezig
met humanitaire hulp.
Toch zetten dappere
initiatiefnemers er projecten
op voor eerlijke of duurzame
handel.
65
IN AFGHANISTAN
tussen 1933 en 1973 kende het koninkrijk afghanistan een periode van grote
stabiliteit. de Sovjetinvasie van 1979 voorafgegaan door een staatsgreep
in 1973 deed het land in de chaos belanden.
de confrontaties tussen het rode leger en het nationale afghaanse verzet
gesteund door de Verenigde Staten, Pakistan en Saoedi-arabië vernietigden
zo goed als de hele infrastructuur van het land. ondanks de militaire middelen
die het Sovjetleger inzette, was de weerstand van de moedjahedien
zo sterk dat de russen in 1989 besloten zich terug te trekken.
de verschillende strekkingen binnen het afghaanse verzet konden het
vervolgens niet eens worden over de samenstelling van een regering van
nationale eenheid. Het land dat nog maar pas was bevrijd van de Sovjetbezetting
werd het strijdtoneel van een bloedige burgeroorlog. daarin stonden
de troepen van commandant Massoud tegenover de taliban, volgelingen
van een fundamentalistische soennitische islam en voortkomend uit de
madrasa’s (religieuze scholen) in het grensgebied met Pakistan.
de taliban namen in 1997 de controle van het land over en wisten na jaren
van oorlog een relatieve vrede te handhaven, gebaseerd op een strikte toepassing
van de sharia en de ambitie om “de zuiverste islamitische staat ter
wereld” te vestigen.
de Verenigde Staten begonnen een nieuwe oorlog in afghanistan omdat ze
de leider van al Qaeda osama Bin laden die zijn toevlucht had gezocht bij
de taliban verantwoordelijk stelden voor de aanslagen van 11 september
2001. enkele maanden later waren de taliban verdreven en werd Hamid
karzaï de nieuwe president van het land.
de naVo kreeg in augustus 2003 de leiding van de international Security
assistance Force (iSaF) en levert inspanningen om de autoriteit van het
centrale gezag uit te breiden en bij te dragen tot de wederopbouw van het
land. Maar de rebellen blijven actief en sinds 2005 is de situatie weer ernstiger
geworden terwijl de taliban in verschillende regio’s infiltreren. 90
de toestand is sindsdien amper veranderd.

TROpICAL WHOLEFOODS EN DE FAIRTRADEROZIJNEN VAN AFGHANISTAN
66
Fotocredits: tropical wholefoods
Voor de Sovjetinvasie
van 1979 stonden de
Afghaanse druiven bekend
als de beste ter wereld.
Door het geweld dat er sindsdien woedde, is er van deze activiteit nauwelijks
iets overgebleven.
Tropical Wholefoods start er met Mercy Corps een project dat fairtraderozijnen wil
commercialiseren. Beide organisaties hebben reeds de nodige ervaring in dit domein.
tropical wholefoods werd opgericht in oeganda in 1980 door kate Sebag en adam
Brett. Mercy Corps is een ngo die wereldwijd hulp biedt aan bevolkingsgroepen die
getroffen zijn door geweld en natuurrampen.
Het afghaanse avontuur van tropical wholefoods begint in 2005 terwijl de taliban na
de offensieven van de naVo opnieuw terrein winnen.
richard Friend, een vriend van adam Brett, staat aan het hoofd van de onderneming
Fullwell Mill met fairtrade- en biolabel die producten van tropical wholefoods
verpakt. Hij schetst de situatie in kandahar in het zuiden van het land waar hij de
aankoopmogelijkheden van de druiven onderzocht: “Tijdens onze eerste bezoeken
in 2006 vonden we producentengroepen waarmee we hadden kunnen samenwerken
en zelfs twee of drie productievestigingen. We probeerden 10 ton druiven te verwerken,
maar de toestand was werkelijk te gespannen. We mochten niets doen dat de
plaatselijke bevolking ook niet deed, zoals een zonnebril opzetten of in de wagen onze
veiligheidsgordel vastmaken. We hadden geen terreinwagens ter beschikking en we
zaten opgesloten in het kamp van Mercy Corps, omringd door een enorme muur van
zandzakjes.” 91
Ondanks de veelbelovende eerste contacten werd het vooral duidelijk dat ze
deze enorme obstakels zouden moeten overwinnen.
richard Friend: “Wij maakten geen beloftes, maar ontmoetten boeren en stelden zelfs
een reeks plannen op. We vonden bijvoorbeeld terreinen buiten de veiligheidszone
waar we zouden kunnen werken als de toestand kritiek werd. Maar het werd nog erger
dan ik had verwacht, dus zelfs dat ging niet. Kandahar is een streek waar papaver
wordt gekweekt. (…) Dus ja, het was frustrerend, want we hadden hier een echt alternatief
kunnen aanbieden voor de opiumteelt.” 92

67
kate Sebag, adam Brett en een aantal vrienden geven echter niet op. Ze ontwikkelen
hun projecten in gebieden die minder te lijden hebben, in de vlakten van Shomali ten
noorden van kaboel. Met de hulp van Mercy Corps verbeteren ze de landbouwtechnieken
in de dorpen en renoveren ze een drooginstallatie voor fruit. ook dat was niet
eenvoudig herinnert richard Friend zich: “De eigenares van de droogfabriek moest
deze eerst terug zien te krijgen van een lokale krijgsheer. Overal lagen oude mortieren
en ventielen.” 93
geleidelijk aan komt een productieketen op gang volgens de principes van eerlijke
handel. de eerste rozijnen worden geëxporteerd naar groot-Brittannië en er op de
markt gebracht door tropical wholefoods. “We hebben in het voorjaar 70 ton ingevoerd”,
vertelt adam Brett, “maar met een fairtradecertificatie had het jaarlijks een
duizendtal ton kunnen zijn. De markt voor rozijnen is bijzonder groot. Momenteel
wordt in Groot-Brittannië jaarlijks bijna 100 000 ton ingevoerd en voor de Europese
Unie is dat 600 000 ton. (…) Met de volumes die we in Afghanistan hadden kunnen
produceren, zouden hele dorpen en gemeenschappen in hun behoeftes kunnen voorzien
en in staat zijn om zelf scholen en andere infrastructuur te bouwen.” 94
Hier liggen dus enorme uitdagingen voor de ontwikkeling van het land en de
verbetering van de levensomstandigheden van de afghaanse bevolking. toch blijft
het grootste probleem voor de verwezenlijking van die projecten de certificatie zelf.
uiteindelijk is er nu een oplossing binnen handbereik. tot op heden is de Fair trade
foundation nog niet ter plaatse kunnen gaan om de productie te controleren. toch
besliste ze om een vrijstelling te verlenen zodat tropical wholefoods het kostbare
Max Havelaar fairtradelogo op de heerlijke rozijnen uit afghanistan kan aanbrengen. 95
Meer lezen:
www.tropicalwholefoods.co.uk
www.mercycorps.org
Fotocredits: tropical wholefoods

Fotocredits: Samantha lille - Fr gouv.
pakistan is ontstaan uit de verdeling van Brits India in 1947 en leefde van meet af aan op
gespannen voet met India, vanwege een grensconflict over Kashmir.
De beide landen hebben al drie oorlogen uitgevochten.
“Deze catastrofe is erger
dan de tsunami van 2004,
de aardbeving in pakistan
in 2005 of de recente
aardbeving in Haïti.”
Maurizio Giulano
woordvoerder van het
Coördinatiebureau voor humanitaire
zaken van de Vn 97
68
IN pAKISTAN
ondanks opmerkelijke diplomatieke inspanningen blijven de relaties met
grote buur india gespannen, voornamelijk vanwege gewelddadige invallen
van groepjes Pakistaanse moslimextremisten in indiaas kashmir.
de indiaas-Pakistaanse grens wordt door tal van experts als een van de
meest delicate zones ter wereld beschouwd, ook al omdat beide landen
over kernwapens beschikken.
Het Pakistaanse leger wordt al sinds het einde van de jaren 90 geconfronteerd
met invallen van afghaanse taliban in de grensstreek in het noordwesten.
Het heeft zich tot de tanden bewapend, in een poging om te vermijden dat
moslimstrijders het land gebruiken als uitvalsbasis voor aanvallen tegen de
naVo en het afghaanse leger. in een reactie op die offensieven vinden in
het noorden van het land en voornamelijk in Peshawar, lahore of rawalpindi
regelmatig terroristische aanslagen plaats die niet zelden worden opgeëist
door Pakistaanse taliban. 96
de Pakistaanse overheid staat onder verschillende soorten externe en vaak
tegengestelde druk: vanwege de Verenigde Staten die een veel grotere militaire
inspanning vragen om de grens met afghanistan te bewaken, vanwege
volksnationalisten die vaak een felle haat tegen het westen koesteren, vanwege
india waarmee het land op gespannen voet blijft leven en vanwege
de geheime diensten die niet altijd op dezelfde lijn zitten als de regering en
soms van steun aan talibanbewegingen worden beschuldigd, enzovoort.
Bovendien werd het land in augustus 2010 getroffen door uiterst zware
overstromingen. de balans is dramatisch: ruim 20 miljoen getroffenen, 1600
doden, 6 miljoen daklozen.
Met bijna 180 miljoen inwoners en de op een na grootste moslimmeerderheid
ter wereld speelt Pakistan een belangrijke rol in het geopolitieke
evenwicht in het Midden-oosten en in Zuidoost-azië. de eigen bevolking
is er regelmatig het slachtoffer van de botsende belangen van de militaire
mogendheden en de extremisten.
in dergelijke omstandigheden biedt eerlijke handel ontwikkelingskansen die
moeten worden verkend en uitgebreid.
MOUNTAIN FRUITS LTD, TROpICAL WHOLEFOODS
EN FAIRTRADEFRUIT UIT pAKISTAN
Verloren in de bergen
Chitral en karakoram liggen in het uiterste noorden van Pakistan op een van de hoogste plaatsen ter wereld omringd
door de bergen van tadzjikistan in het noorden, de Himalaya in het oosten en het afghaanse Hindu kush in het westen.
Het gebied is zeer dun bevolkt en bleef tot het openstellen van de karakoram Highway in 1972, die Beijing en karachi
met elkaar verbindt, erg geïsoleerd van de rest van de wereld. Sinds de verdeling van india en Pakistan in 1948 maakt
deze regio deel uit van de betwiste gebieden van Kashmir die bij gebrek aan internationaal akkoord geen officieel statuut
hebben en niet vertegenwoordigd zijn bij de centrale overheid. de bevolking geniet niet dezelfde burger- en politieke
rechten als de andere Pakistani. er is nauwelijks industrie en de mensen leven in kleine dorpjes, verspreid over de
besneeuwde vlakten. Ze behelpen zich met overlevingslandbouw en hebben zelden toegang tot sociale basisdiensten.
Stromend water is er zo goed als onbestaande en slechts een minderheid van de bevolking heeft elektriciteit.
de politieke instabiliteit, de beperkingen die buitenlanders krijgen opgelegd en het gebrek aan overheidsinvesteringen
gijzelen de inwoners van een streek die als een van de mooiste van de planeet wordt beschouwd. 98

Het beste fruit ter wereld
de boomgaarden op de afgelegen hellingen krijgen
smeltwater uit de Himalaya. abrikozen, appelen, kersen,
bramen, noten, amandelen, pijnboompitten, … de boeren
uit noord-Pakistan oogsten allerhande soorten fruit,
waaronder de Hunza-abrikoos die in de hele wereld bekend
staat om haar rijke smaak en waarvan de pit naar
verluidt smaakt als de heerlijkste hazelnoot.
als gevolg van de overproductie, de lamentabele staat
van de wegen en de onveiligheid door de strijd tussen
leger en rebellen kan een groot gedeelte van de productie
niet worden getransporteerd zodat het rot is voor
men het kan verkopen of verbruiken. 99
De oorsprong …
Sher ghazi is geboren in de Hunzavallei, in de bergen
van karakoram. na zijn studies voedingstechnologie
gaat hij voor het aga khan rural Support Programme
werken, een stichting die ijvert voor de verbetering van
de levensomstandigheden van de bevolking in de bergen
van karakoram. Sher ghazi denkt na over wat hij zou
kunnen doen om het bestaan van de arme boerengemeenschappen
in de bergen te verbeteren.
… Tropical Wholefoods
in 1997 krijgt Sher ghazi steun van tropical wholefoods
in het kader van het drogevruchtenproject gefinancierd
door het aga khan rural Support Programme. de eerste
jaren van het programma zijn gewijd aan het verbeteren
van de traditionele droogmethoden onder de zon en
aan de opleiding van de producenten in wastechnieken
zodat de productieprocessen compatibel kunnen worden
gemaakt met de internationale normen.
in 2002 wordt een eerste fabriek gebouwd die de
geoogste vruchten uit een gebied met een straal van
300 km kan verwerken, wassen, sorteren en verpakken.
de installatie heeft een capaciteit van 100 ton droge
vruchten per seizoen.
Mountain Fruits Ltd
in 2004 wordt het drogevruchtenproject van het aga
khan rural Support Programme geregistreerd uitvoerder
van droge vruchten en wordt het omgedoopt tot Mountain
Fruits ltd. de onderneming leidt de producenten op in
de technieken voor het drogen van de vruchten die door
tropical wholefoods en andere invoerders worden
opgekocht en gecommercialiseerd. anders dan bij de
traditionele droogmethoden verkrijgt men dankzij de
moderne technieken een commercialiseerbaar product
dat perfect voldoet aan de internationale normen.
Mountain Fruits ltd werkt momenteel samen met meer
dan 2000 boerenfamilies. de fabriek biedt werk aan
ongeveer honderd vrouwen. als enige werkgever in de
streek schept ze een unieke kans voor de vrouwen om
bij te dragen tot het gezinsinkomen en zich iets of wat
te bevrijden van het juk van de traditie. de arbeidsters
69
drogen en verpakken de vruchten en noten en worden
betaald volgens de loonwetgeving.
na deze eerste successen is Mountain Fruits ook
gestart met een nieuw opleidingsproject voor boeren in
de biologische landbouw. er is geïnvesteerd in nieuwe
notenkraakmachines die een aanzienlijke tijdwinst
opleveren.
Met de steun van tropical wholefoods kon Mountain
Fruits ltd innoveren en een model ontwikkelen van een
mobiele elektrische drooginstallatie op zonne-energie
die in verschillende dorpen kan worden geïnstalleerd.
Het toestel ziet eruit als een soort oven met rijen van
gesloten schalen waarin de vruchten rustig kunnen drogen,
beschermd tegen insecten, stof en regen. door
dergelijke ontwikkelingen is de productie aanzienlijk
uitgebreid en kan men experimenteren met nieuwe
processen voor het bewaren en commercialiseren van
andere producten, zoals honing en paddenstoelen. 100
Fairtradecertificatie
Om de Pakistaanse producenten volop te laten profiteren
van de voordelen van eerlijke handel heeft Mountain
Fruits zijn steun toegezegd aan de oprichting van de
Mountain areas Fruit Farmers’ association (Vereniging
van fruitproducenten uit de berggebieden). die werkt
volgens de democratische criteria die vereist zijn voor
Fairtrade-certificatie.
in 2005 heeft de vereniging haar eerste fairtradepremies
ontvangen en daarmee in de dorpen een aantal
projecten gerealiseerd: de installatie van een generator,
de aankoop van een computer voor de nieuwe bibliotheek,
de bouw van een dorpsschooltje, de betaling van
het schoolgeld van de armste kinderen, de aanleg van
een speelterrein, de aankoop van naaimachines en stof
voor beroepsopleidingscentra voor vrouwen, enz. 101
Meer lezen:
www.tropicalwholefoods.co.uk
www.fairtrade-dryfruits.com
www.fairtrade.org.uk
Fotocredits: ashden awards

70
IN TIBET
in 1950 valt het Chinese leger tibet binnen. ondanks de inspanningen van
de dalai lama om het voortbestaan van de cultuur en het erfgoed van het
land te garanderen, breken in 1959 onlusten uit. de dalai lama moet vluchten
naar india. Zo’n 100 000 tibetanen volgen zijn voorbeeld. de Chinese
regering kiest voor een brutale onderdrukking van de opstand en start ook
een reeks hervormingen die zullen uitmonden in keiharde repressie.
tijdens de Culturele revolutie tussen 1966 en 1976 worden duizenden
kloosters en tempels leeggeroofd en vernietigd. tienduizenden tibetanen
moeten in werkkampen leven. Het afsluiten van traditionele routes en handelswegen
en het autoritaire landbouwbeleid van de Chinese autoriteiten leiden
tot massale hongersnood. 102
Het aantal Tibetaanse slachtoffers van het conflict wordt doorgaans op
verscheidene tienduizenden geschat en is een belangrijk twistpunt tussen
China en de tibetaanse regering in ballingschap. 103
Fotocredits: jan reurink - ganden gompa tibet

Fotocredits: tibet Collection
Fotocredits: tibet Collection
71 Meer lezen:
DZI-TIBET COLLECTION
in 1987 laat de tibetaanse regering in ballingschap een
studie uitvoeren naar het ontwikkelingspotentieel van
de vluchtelingengemeenschappen in nepal en in india.
twee jaar later lanceert de Planning Council die is opgericht
om de economische initiatieven te coördineren
het ontwikkelingsproject voor tibetaans artisanaat.
Het doel hiervan is de commercialisering van de creaties
van tibetaanse handarbeiders in de Verenigde Staten
te stimuleren en tegelijk aandacht te vragen voor de
politieke strijd die wordt gevoerd ter verdediging van
de tibetaanse cultuur.
drie jaar later wordt in washington dZi-tibet Collection
opgericht die dienst doet als link tussen de handwerkers
in tibet en de inkopers op de amerikaanse markt. in de
maanden die volgen krijgt de onderneming de steun van
de Fordstichting en de organisaties aid to artisans en
Market Place of india voor het organiseren van opleidingen
in ontwerp, marketing en beheer gericht op de
handwerkers onder de vluchtelingen in india en nepal. 104
Vanaf 1997 begint dZi-tibet Collection met het commercialiseren
van een nieuwe generatie artisanale tibetaanse
kunstwerken en creaties die voornamelijk in kathmandu
in nepal worden vervaardigd. Handgeschept papier, versierde
dozen, wierookkoffertjes, traditionele juwelen …
de collecties zijn een groot succes op de handelsbeurzen
van new York, los angeles en Boston.
dZi-tibet Collection is momenteel in de eerste plaats
een groothandel met een tiental personeelsleden die zijn
producten verspreidt via kleinhandels. 105
dZi-Tibet Collection werkt als stichtend lid van de Fair Trade Federation rechtstreeks met de Tibetaanse, Indiase
en Nepalese handwerkers aan het ontwerpen en commercialiseren van creaties die de schoonheid en cultuur van
Tibet uitdragen. De nauwe band van het merk met zijn leveranciers past perfect in de principes van eerlijke handel.
De verbintenissen zijn zo concreet mogelijk:
- langetermijnrelaties met de handwerkers aan wie Tibet Collection op regelmatige basis bestellingen
en inkomsten garandeert;
- eerlijke tarieven die een voldoende marge en een toereikend inkomen bieden;
- verbetering van de gezondheid en de veiligheid van de handwerkers door de financiering van strengere
arbeidsvoorwaarden;
- technische ondersteuning en hulp bij het ontwerpen (regelmatige opleiding);
- bevordering van het gebruik van duurzame en gerecycleerde materialen;
- specifieke commerciële ondersteuning voor producentengroepen in de meest geïsoleerde gebieden;
- steun aan plaatselijke gemeenschappen en aan humanitaire organisaties;
- bevordering van de Tibetaanse cultuur (Internationale Campagne voor Tibet, Tibet House in New York, enz.). 106
Steun aan de Tibetaanse zaak
naast de commerciële fairtradeactiviteiten neemt dZi-tibet Collection ook deel aan verscheidene projecten ten
voordele van de tibetaanse bevolking:
De GuChuSum-beweging: dit collectieve project wil de publieke opinie bewust maken van de omstandigheden
waarin de tibetaanse politieke gevangenen in China opgesloten zitten. Het stelt de veelvuldige schendingen van
de mensenrechten aan de kaak waarvan zij het slachtoffer zijn. de guChuSum-beweging geeft ook medische hulp,
onderdak, studiebeurzen en banen aan voormalige tibetaanse politieke gevangenen.
Tibetan Nuns Project: dit programma bekommert zich over de monniken en religieuzen die uit tibet naar india en
nepal gevlucht zijn. in het kader van dit project krijgen ze kleding, voedsel, onderdak en basiszorgen.
www.dzi.com

Fotocredits: Chris johnson - wikimedia
De koffie uit Oost-Timor
(Café Timor) behoort
tot de beste koffies
ter wereld.
72
IN TIMOR
oost-timor was oorspronkelijk een Portugese kolonie die in 1975 door
indonesië werd ingelijfd. Het gebied beslaat het oostelijke deel van het
eiland timor waar een overwegend christelijke bevolking woont.
in november van hetzelfde jaar riep oost-timor eenzijdig zijn onafhankelijkheid
uit. in de daaropvolgende dagen viel het indonesische leger het land binnen
en voerde een hard repressief beleid met de duidelijke bedoeling de nieuwe
provincie te assimileren.
Er werd een politiek van terreur gevoerd waarbij het Indonesische leger
napalm inzette op Timorese dorpen waarvan werd vermoed dat ze steun
verleenden aan de onafhankelijkheidsstrijders. Tussen 1975 en het einde
van de jaren 1980 vielen daarbij meer dan 200 000 doden – overwegend
burgers – op een bevolking van minder dan een miljoen inwoners.
na jaren van repressie stemde het indonesische ministerie van Buitenlandse
Zaken in 1999 in met het principe van een volksraadpleging over zelfbeschikking.
op 30 augustus 1999 organiseerde de Vn een referendum en kozen de
timorezen voor onafhankelijkheid. onmiddellijk werd de provincie onder de
voet gelopen door pro-indonesische milities die de hoofdstad dili innamen.
er barstten hevige gevechten los met de onafhankelijkheidsstrijders.
na verscheidene dagen van moorden, deportaties en plundering besloot de
Vn eindelijk om een multinationale vredesmacht te sturen onder australisch
bevel. die dwong vrede af en voerde een voorlopig bestuur in. op 20 mei
2002 werd oost-timor onafhankelijk. op dat ogenblik was het grootste
gedeelte van de infrastructuur van het land evenwel verwoest en lag de
economie plat. 107
CAFÉ TIMOR
Het geweld van de pro-Indonesische milities na het referendum over
zelfbeschikking trof ook de koffiesector in Oost-Timor. Boeren en hun
gezinnen werden gedood of gedeporteerd. de oogsten, de opslagplaatsen
en de infrastructuur van de koffiesector werden vernield. De koffiesector is
economisch van cruciaal belang voor oost-timor. Het is de voornaamste
bron van deviezen voor het land en tevens de belangrijkste inkomstenbron
voor ongeveer een kwart van de bevolking.
In 1994 wordt de nationale coöperatieve structuur Timor Cooperativa
Café gesticht. Ze groepeert ongeveer 20 000 kleine producenten
die reeds zijn georganiseerd in 16 coöperaties en 493 groeperingen.
De organisatie verleent steun aan de getroffen gezinnen en helpt hen
bij de wederopbouw van hun plantages en de verkoop van hun eerste
oogsten. de wederopbouw van de sector wordt bemoeilijkt door het nog
steeds aanhoudende geweld en vandalisme, het gebrek aan gekwalificeerde
ambtenaren en door het vertrek van een gedeelte van de elite.
dankzij de steun van fairtradeorganisaties, ngo’s en verscheidene
ontwikkelingsorganisaties slaagt timor Cooperativa Café erin een vrij
groot gedeelte van de productie te certificeren als fair trade en biologisch.
de inspanningen die geleverd zijn op het vlak van kwaliteit mogen er zijn:
de koffie uit Oost-Timor (Café Timor) behoort tot de beste koffies ter wereld. 108

Fotocredits: PSYMCa - Busan YMCa Cafe timor
73
in september 2003 ondertekent de nationale timorese coöperatie een
akkoord met het amerikaanse merk Starbucks voor de verkoop van
haar fairtrade- en biokoffie. De fairtradepremies die dat oplevert, worden
geïnvesteerd in de bouw van acht volledig operationele ziekenhuizen en
24 mobiele gezondheidscentra die van timor Cooperativa Café de belangrijkste
zorgverstrekker van het timorese platteland maken. 109 Maandelijks
worden gemiddeld 18 000 patiënten behandeld. Bovendien kunnen de
leden van de coöperatie en hun gezinnen er gratis terecht. 110
“Ik weet dat met een deel van de inkomsten uit eerlijke
handel geneesmiddelen worden aangekocht en dat de
hulpverlening in de ziekenhuizen van Timor Cooperativa
Café wordt gegarandeerd.
Ik ben daar heel dankbaar voor. Het personeel in het
ziekenhuis heeft het leven van mijn vrouw gered.” 112
Alfonso Sarmento, koffieteler en lid van Timor Cooperativa Café.
Meer lezen:
www.transfairusa.org
www.justuscoffee.com
In het specifieke geval van Oost-Timor heeft de koffiesector, en in het
bijzonder de fairtrade- en biokoffie, een belangrijke rol gespeeld in de
wederopbouw van het land en zijn economie.
de organisatie timor Cooperativa Café heeft daaraan op verschillende
niveaus haar steentje bijgedragen. Heel concreet kunnen we denken aan
productieverbetering, vernieuwing van de plantages en aan de opleiding
van de telers. Meer in het algemeen heeft timor Cooperativa Café economische
ontwikkelingsprojecten gefinancierd zoals de bouw van opleidingscentra
en scholen. Ze heeft daarnaast ook bijgedragen aan de invoering van de
nieuwe munt en ze verzekert de toegang tot de gezondheidszorg voor de
plattelandsbevolking. 111
Fotocredits: uSaid - nCBa

IN ZUID-AMERIKA
De onafhankelijkheid van Latijns-Amerika tijdens de eerste helft van de 19de
eeuw eindigt in een ontwrichting van de structuren en evenwichten die een
erfenis waren van de voormalige kolonisatoren.
Justitie en de macht in het algemeen worden nu het monopolie van nieuwe
eigenaren. Zij onderwerpen de armste bevolkingsgroepen en ontnemen hen
hun grond.
Vage grenzen geven aanleiding tot conflicten tussen naburige staten, terwijl
op binnenlands vlak vaak een strijd aan de gang is tussen federalisten en
centralisten. Dat leidt tot een militarisering van de Latijns-Amerikaanse
samenleving. Het politieke leven wordt overheerst door de conservatieven en
liberalen die geen enkel sociaal beleid voeren. De weinige volksopstanden die
plaatsvinden, worden vaak gebruikt en gestuurd of brutaal onderdrukt.
De eerste helft van de 20ste eeuw wordt gekenmerkt door een dubbel
fenomeen. Terwijl de Verenigde Staten een interventionistische politiek
voeren op het continent ontstaan in verschillende landen van Latijns-Amerika
revolutionaire en/of democratische bewegingen. Die komen in botsing met
de belangen van de grote mogendheid uit het Noorden.
De Koude Oorlog zal de spanningen nog verscherpen.
Uit vrees voor infiltratie van door de Sovjet-Unie betaalde communistische
cellen in de progressieve regeringen en volksbewegingen van Zuid-Amerika,
kiezen de Verenigde Staten de kant van de rechtse partijen en de
grootgrondbezitters, ook als dat steun betekent aan militaire dictaturen
en gewelddadige, totalitaire regimes.
Die tweespalt tussen enerzijds de Verenigde Staten die als reactionair
en imperialistisch gezien worden en anderzijds de progressieve
volksgroeperingen en slachtoffers van het staatsgeweld leidt tot
sympathie en solidariteit van de jonge generaties in West-Europa en
de Verenigde Staten in de jaren 1960 en 1970.
Deze historische realiteit waar de militanten van het eerste uur vaak nog
met nostalgie naar verwijzen, is een van de redenen waarom Zuid-Amerika
als een van de eerste continenten fairtradeprojecten heeft zien opduiken
op initiatief van progressieve en/of religieuze Europese of Amerikaanse
organisaties.
74

Colombia zit al sinds de jaren 60 gevangen in een toestand van geweld. Betrokken partijen zijn het leger,
de marxistische guerrilla van het FARC en extreemrechtse paramilitaire groepen die opereren voor
rekening van de grootgrondbezitters. Colombia is daarom niet alleen bekend voor de hoge kwaliteit van zijn
koffie, maar helaas ook voor de aanhoudende gewapende conflicten en de drugskartels die tot de machtigste
misdaadorganisaties ter wereld worden gerekend.
IN COLOMBIA
de oorlog, de cocaïne-industrie en de economische
ongelijkheid maken van Colombia het schouwtoneel
voor de “ergste humanitaire crisis” van het westelijke
halfrond, aldus de Verenigde naties. 113
COSURCA “MAKE COFFEE, NOT WAR”
in het zuiden van Colombia ligt Cauca, een van de armste
provincies van het land. de economische ellende heeft
veel boeren doen overschakelen van voedingsgewassen
op cocateelt. die brengt immers meer op door de
verkoop aan smokkelaars of rebellen. de cocateelt is
desastreus voor het milieu en de kwaliteit van de grond.
Ze vervuilt de rivieren en zet aan tot ontbossing: volgens
het Colombiaanse ministerie van Milieu wordt voor elke
hectare coca vier hectare bos vernietigd.
in dit deel van Colombia doen zich de meeste confrontaties
voor tussen regeringstroepen, paramilitaire organisaties
en de terroristen van het FarC, die hun inkomsten
halen uit de drugstrafiek.
de Colombiaanse regering wil de illegale cocateelten
uitroeien, vooral omdat ze de rebellen en drugssmokkelaars
inkomsten oplevert en dus mee het conflict
in stand houdt dat de regio verzwakt en afremt in haar
ontwikkeling.
De VN en de Verenigde Staten zijn zich bewust van
de situatie en steunden in 1993 de oprichting van
de coöperatie COSURCA (Empresa Cooperativa del
Sur del Cauca). Dit is een groepering van producenten
en hun gezinnen, plaatselijke verenigingen en
gemeenschappen die biologische en fairtradekoffie
van hoge kwaliteit wil produceren en verkopen.
Boeren die willen toetreden, zweren de cocateelt af
en krijgen in ruil een eerste microkrediet van ongeveer
300 euro waarmee ze een nieuwe teelt (koffie of thee)
kunnen opstarten. 114
de coöperatie CoSurCa verleent haar leden ook technische
bijstand en toegang tot zaadbanken, opleiding,
microfinanciering en ondersteuning als ze een certificatie
nastreven van het onafhankelijke Zwitserse imo Control.
75
Sinds 2000 is COSURCA fair trade gecertificeerd. De
inkomsten van de boeren zijn hierdoor met ongeveer
40% gestegen.
de inspanningen van CoSurCa beginnen te lonen.
Sinds 1993 hebben bijna 2000 gezinnen zich bij de cooperatie
aangesloten. Het aantal leden stijgt elk jaar met
ongeveer 9%. er wordt geschat dat de campagne van
de coöperatie bij de boeren heeft geleid tot het rooien
van honderden hectaren cocaplantages.
De positieve gevolgen van het initiatief beperken zich
echter niet tot de omschakeling naar legale teelten.
na een periode van armoede en onderdrukking door de
guerrilla herstellen de handelsrelaties zich. de producenten
verwerven opnieuw zelfvertrouwen en ze staan
op tegen de guerrilla. Ze volgen opleidingen, denken na,
beslissen, nemen hun leven in handen en nemen weer
een politieke en een burgerrol op.
COSURCA is door de VN aangeduid als best practice
die het Colombiaanse conflict overstijgt. 115
“Met de inkomsten die eerlijke handel ons oplevert,
verbeteren we onze levensstandaard en worden
we zelfstandiger. We zijn er nu zeker van dat we
in tijden van oorlog voor ons eigen voedsel kunnen
instaan. Zo voorkomen we dat ons volk zijn grond
moet verlaten. Op deze manier houden we ons
staande in een oorlog die nu al 40 jaar duurt.” 116
René Ausecha Chaux, CoSurCa
Meer lezen:
www.cafedecolombia.com
www.fairtradecolombia.com
www. lwr.org/colombia
www.imo.ch

76
Fotocredits: transfair uSa

EERLIJKE
HANDEL STEUNEN OM DE VREDE
TE ONDERSTEUNEN
77
Van de hoogten van de Cordillera de los Andes tot de
jungle van Zuidoost-Azië spannen moedige mannen en
vrouwen zich in om in conflictgebieden projecten voor
eerlijke handel te bedenken en uit te werken.
Vaak lopen ze daarbij gevaar of botsen ze onderweg op obstakels met inbegrip van
de strenge regels van de certificatiesystemen zelf. Als we echter de verschillende
initiatieven op een rijtje zetten, stellen we vast dat ze voor de bevolking daadwerkelijk
resultaten opleveren.
De voordelen zijn zowel economisch als sociaal. Met de winst kunnen gemeenschappen
in hun behoeften voorzien en productieve activiteiten ontwikkelen
die hen in staat stellen om de wederopbouw van hun huizen en dorpen te
financieren.
Maar er is meer. Eerlijke en duurzame handel zijn niet alleen bedoeld om
rijkdom te produceren. Door democratische organisatievormen aan te moedigen,
door sociale en educatieve projecten te ondersteunen en door de oprichting te
stimuleren van coöperaties die de gemeenschappen overstijgen, dragen eerlijke
en duurzame handel bij tot het herstel van het vertrouwen en het zelfrespect die
vaak ver zoek zijn bij bevolkingsgroepen die het slachtoffer zijn van conflicten.
Eerlijke en duurzame handel zijn dus uiteindelijk machtige instrumenten in dienst
van de vrede.

Fotocredits: Max Havelaar
Staten, internationale instellingen, ontwikkelingsorganisaties,
ngo’s, stichtingen, … tal van actoren dragen bij tot het vredesproces
in verschillende door oorlog geteisterde regio’s in de wereld.
Ze beschikken over een groot aantal – meestal efficiënte – middelen.
DE ROL VAN DE INTERNATIONALE
ORGANISATIES
78
Omwille van alle redenen die we hebben opgesomd, zou het wereldbeleid
om spanningen in conflictgebieden op te lossen en de bevolking
rond gemeenschappelijke projecten te mobiliseren systematisch een
component van steun aan initiatieven voor eerlijke en duurzame handel
moeten bevatten.
Maar wat kunnen de internationale actoren concreet doen om eerlijke
handel in die kwetsbare regio’s te steunen?
Beschermen tegen onrust op de markten
op de eerste plaats mogen we niet vergeten dat de initiatieven voor eerlijke
of duurzame handel heel vaak bedoeld zijn om de ontwikkeling te steunen
van ketens die economisch kwetsbaar zijn, zelfs al bieden ze werk aan
grote groepen van de bevolking.
deze nieuwe strategische sectoren hebben tijd nodig om zich te structureren
en te consolideren. tijdens de ontstaansfase moeten ze vaak worden
beschermd tegen de internationale concurrentie, zeker uit de geïndustrialiseerde
landen die met veel lagere kosten werken.
kunnen we voor de kwetsbare landen systemen bedenken om de sectoren
te beschermen die zich in het kader van eerlijke of duurzame handel
ontwikkelen?
dat is al een eerste vraag waarover de bevoegde internationale organisaties
zouden kunnen nadenken.
Deuren openen voor verdienstelijke initiatieven
de grote internationale markten bevinden zich voornamelijk op het noordelijk
halfrond en vooral in de Verenigde Staten en europa. Het zijn precies die
landen die de toegang tot hun binnenlandse markten vaak afschermen en
barrières instellen voor producenten uit andere delen van de wereld, zeker
als het landbouwproducten betreft.

“We moeten de kleine boeren
helpen door hen rechtstreeks
markttoegang te geven.
Als de regeringen van de
geïndustrialiseerde landen
echt iets willen doen voor
de ontwikkelingslanden,
waarom verlagen ze dan
niet de invoerrechten voor
fairtradeproducten uit
die landen?” 117
Olivier De Schutter
Speciaal VN-rapporteur voor het recht
op voedsel
“Alle overheden, met inbegrip
van scholen, zouden producten
van eerlijke handel moeten
kopen. De autoriteiten zouden
het bovendien als hun opdracht
moeten beschouwen om het
publiek te informeren over
eerlijke handel.” 119
79
daarnaast maken die grote landen aanzienlijke bedragen vrij voor ontwikkelingshulp,
ook in het kader van de wederopbouw van landen die door de
oorlog met de grond gelijk werden gemaakt.
deze hulp, hoe omvangrijk ook, heeft vaak niet de gewenste impact op
de levensstandaard van de bevolking omwille van corruptie bij de betrokken
instanties, verzet bij de begunstigde bevolkingsgroepen of omdat ze
niet in verhouding staat tot de behoefte. Zo hebben bepaalde amerikaanse
investeringen in het naoorlogse irak onlangs nog het bewijs geleverd van
hun nutteloosheid.
omdat eerlijke of duurzame handel streeft naar een onafhankelijke certificatie
lijkt het ons interessant om een systeem te bedenken dat de
gecertificeerde productie bevoordeelt door haar toegang tot de binnenlandse
markten van de rijkste landen te vergemakkelijken. Zouden de
internationale handelsorganisaties dergelijke uitzonderingen niet kunnen
overwegen?
Beschermen van de controleurs en andere betrokkenen
onveiligheid is een van de grootste moeilijkheden waar initiatiefnemers van
projecten voor eerlijke of duurzame handel in conflictgebieden mee af te
rekenen krijgen. Soms kunnen de externe betrokkenen en meer bepaald
de controleurs die met de certificatie belast zijn onmogelijk ter plaatste
gaan. Zelfs als de distributiestructuur klaar is en de bevolking premies en
een inkomen zou kunnen bezorgen, kan de veiligheid het ultieme obstakel
vormen voor de certificatie van een bepaalde keten.
Veel internationale actoren zijn bevoegd op het vlak van veiligheid.
een van de manieren om eerlijke of duurzame handel te ondersteunen, zou
er dus in kunnen bestaan om via specifieke maatregelen of zelfs het
toekennen van een speciaal statuut de veiligheid van de betrokken
personen te verbeteren.
Het voorbeeld geven
de internationale organisaties, die vaak een grote bekendheid genieten en
soms erg veel mediabelangstelling krijgen, dragen een verantwoordelijkheid
op vlak van imago bij het grote publiek en in hun netwerken.
Zouden ze om eerlijke en duurzame handel te steunen niet eerst zelf
producten van de coöperaties moeten gebruiken?
Verscheidene organisaties leveren fairtradeproducten in België en vormen
een tussenschakel met de producenten. 118
geïnteresseerde organisaties vinden er alles wat ze nodig hebben. door de
producten zelf te gebruiken, tonen ze hun medewerkers en partners hoe
concreet hun engagement is om mee te werken aan de ontwikkeling van die
plaatselijke gemeenschappen in de meest kwetsbare delen van de wereld.
Moeilijk is het niet. Efficiënt, positief en overtuigend is het des te meer.
Geen enkele reden dus om het niet te doen.

DE ROL VAN DE CONSUMENT
ALS BURGER
Staten en internationale organisaties hebben de sleutels in handen
voor een aanzienlijke ontwikkeling van eerlijke of duurzame handel
in het algemeen en in conflictgebieden in het bijzonder, onder meer
in het kader van programma’s voor de wederopbouw.
Onze verantwoordelijkheid hangt samen met ons statuut van gewone
“burger en consument”.
Individueel kunnen wij het systeem niet veranderen, maar samen
kunnen we wel veel doen. Ons economische model laat iedereen toe
zelf te bepalen hoe en wat hij of zij consumeert. Markteconomie lijkt
op democratie in die zin dat 360 miljoen Europeanen door de som van
hun individuele keuzes en hun engagement het gezicht van de wereld
kunnen veranderen.
Maar hoe doen we dat?
80
“Dit T-shirt maakt deel uit van de sociale economie. (Vraag mij wat dit betekent)”
Fotocredits: raysonho - wikimedia

Fotocredits: just Coffee Cooperative
81
“Waar gaat uw geld naartoe -
Gemeten in dollars per pond”
CONSUMEREN
ONZE STEM LATEN HOREN
Hoe groot onze goede wil ook is, een individuele inspanning zal een conflict
aan de andere kant van de wereld nooit kunnen oplossen. want wat weten
wij uiteindelijk over de grensgeschillen op de indonesische eilanden?
of over de etnische gevoeligheden tussen nijl- of Bantoestammen in
oost-afrika?
Meestal niet veel. en tenzij we hier alles laten vallen om daar humanitaire
hulp te verlenen, hebben we ook het gevoel dat we er weinig aan kunnen
doen. Maar consumeren, dat kunnen we.
wereldwijd bekeken zijn we daarin zelfs de experts.
wanneer we in de rekken van de supermarkt voor een eerlijk product kiezen,
doen we iets heel concreets om hulp te bieden aan die bevolkingsgroepen
die het het zwaarst te verduren hebben. we weten dat van de betaalde
prijs een groter deel naar de kleine producenten gaat dan wanneer we het
gewone product kopen dat er net naast staat. Bovendien weten we dat een
deel van wat we betalen in sociale of ontwikkelingsprojecten geïnvesteerd
zal worden.
Door fruit of koffie uit eerlijke of duurzame handel te kiezen, financieren
we de bouw van een school, de installatie van sanitair, een alfabetiseringsprogramma
voor oorlogsweduwen.
Daar ligt ónze verantwoordelijkheid. Die keuze ligt in onze handen!
net als alle publieke of semipublieke organisaties zijn ook de internationale instellingen gevoelig voor uitingen van
de publieke opinie en voor geëngageerde media.
onze macht schuilt niet alleen in onze aankoopbeslissingen, maar ook in onze democratische uitdrukkingskracht.
Zij begint met onze stem waarvoor hele generaties hard hebben moeten vechten. door de kandidaten te ondersteunen
die zich het gevoeligst tonen voor ontwikkelingskwesties of die pleiten voor de aanpassing van de internationale
handelsregels in het voordeel van kleine producenten uit de meest kwetsbare landen kunnen we bijdragen
tot deze noodzakelijke evolutie.
Maar het valt niet te ontkennen dat dergelijke kandidaten zeldzaam zijn of weinig of geen aandacht krijgen.
de meesten vinden dat deze problemen aan de bevoegdheid van nationale verkozenen ontsnappen.
ook hier is alles een kwestie van stimulus en respons. als we voldoende druk uitoefenen op onze besluitvormers,
zullen ze vroeg of laat reageren. eerst door zich bewust te worden van de problematiek, daarna door erover te
debatteren en ten slotte door beslissingen te nemen.
Als actieve burgers kunnen we dus wel degelijk iets doen. We kunnen onze kandidaten en verkozenen
aanspreken door hen te schrijven, door te manifesteren, door gebruik te maken van de nieuwe media.
En door ons te engageren!

83
ALGEMEEN BESLUIT
Geen twee conflicten zijn identiek. Ook de maatregelen om tot vrede en een oplossing
van het conflict te komen, hangen af van allerlei geostrategische, militaire,
culturele, sociale, religieuze en andere parameters.
de internationale organisaties en regeringen die hier een verantwoordelijkheid
dragen, beschikken over aanzienlijke en uiteenlopende middelen om tussenbeide
te komen, vele levens te redden en hele bevolkingsgroepen de kans te geven om
mee te genieten van de reële weldaden van de mondialisering.
om alle redenen die we hebben aangehaald, moet eerlijke en duurzame handel
deel uitmaken van de ontwikkelingsprogramma’s en vredesprocessen in gebieden
die door gewapende conflicten werden geteisterd. Deze manier van handel drijven
is onmiskenbaar een efficiënt instrument dat de internationale gemeenschap moet
leren gebruiken. Zo komen hulpprogramma’s voor oorlogslanden in de eerste plaats
ten goede aan de getroffen burgerbevolking.
Historisch gezien is België een belangrijke speler in de ontwikkelingshulp aan de
meest kwetsbare landen.
Het in 2009 door BtC opgerichte trade for development Centre stelt zijn kennis,
middelen en netwerken ter beschikking van iedereen die wenst te investeren in
vrede en ontwikkeling door eerlijke en duurzame handel te ondersteunen.
We staan tot uw dienst.
www.befair.be
de portaalsite van het trade for development Centre van BtC.
Fotocredits: Fairtrade Foundation

BRONNEN EN REFERENTIES
1 Smith d. (2003), The atlas of War and Peace (4e dr.), londen: earthscan.
2 Voor meer informatie over deze fairtradegarantiesystemen, raadpleeg gratis de brochure “eerlijke en duurzame handel: Zoveel labels en
garantiesystemen… wegwijzer voor de consument” .
of bezoek respectievelijke websites: ecocert, http://www.ecocert.be , Fair for life/iMo http://www.fairforlife.net.
3 interview met olivier de Schutter, Speciaal Vn-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce
Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – uitgegeven door Max Havelaar België. (alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.)
4 Banfield J., Gündüz C., Killick, N. (eds) (2006), Local business, Local Peace: The peacebuilding potential of the domestic private sector –
Executive Summary, international alert. .
5 department for international development (2010) Coffee from Congo and raisins from Afghanistan. UK announces new Fairtrade products
from conflict countries, persbericht, 23 februari 2010 .
6 idem.
7 weihe,t. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21,
2005 .
8 Bouchedor, a. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. oxfam-Magasins du Monde
.
9 Banfield J., Gündüz C., Killick, N. (eds) (2006), Local business, Local Peace : The peacebuilding potential of the domestic private sector –
Executive Summary, international alert. .
10 Lewytzkyj, M. (2010) Israeli-Palestinian conflict-import/export & human security: Part 2 on economic peace & justice. Examiner
.
11 tran, M. (2009). Palestinian olive oil bucks uk recession. The Guardian .
12 the Palestine Fair trade association .
13 land of a thousand Hills Coffee .
14 drinking Coffee – doing good [blog] . deze pagina bestaat niet meer op het moment van
publicatie, de blog maakt integraal deel uit van de site van land of a thousand Hills coffee, te raadplegen op: http://landofathousandhills.
com/blog/.
15 Sokal, d. (2008). Peace oil lubricates cooperation between Israelis and Palestinians
.
16 BtC (2010). Eerlijke en duurzame handel: welke labels en garantiesystemen voor mijn bedrijf? [brochure]. trade for development Centre.
.
17 dZi (s.d.). Fair Trade Info – dZi’s Fair Trade Commitment .
18 eloy, d. (2007). un rameau d’olivier pour le Proche orient. Altermondes, nr 11. .
19 tropical wholefoods (s.d.). Our Story < http://www.tropicalwholefoods.com/#/our-story/4565003421>.
20 Irving, S. (2010). How fair trade can help tackle poverty and bring peace to conflict zones.
The Guardian .
21 Lewytzkyj, M. (2010) Israeli-Palestinian conflict-import/export & human security: Part 2 on economic peace & justice.
Examiner .
22 eloy, d. (2007). un rameau d’olivier pour le Proche orient. Altermondes, nr 11. .
23 BtC (2010). Fair and sustainable trade: so many labels and guarantee systems… What should I choose for my products? [brochure].
trade for development Centre .
24 tropical wholefoods (2010). Afghan Raisins .
25 Fairtrade Foundation (2010). Fairtrade raisins from Afghanistan now available
.
irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. .
26 Verwilghen, M. interview. - Commerce equitable grands lacs (CoMeQui aSBl) – www.comequi.org.
27 Van Criekinge,j. (2006). Congo (DRC) and War Profteers: a tragedy forgotten by the global peace movement? war resisters’ international
.
28 irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. .
29 BtC (2010). Eerlijke en duurzame handel in Rwanda [brochure]. trade for development Centre
.
30 nelson, C. (2010). In Congo, saving trees and lives - The Mercy Corps Blog .
31 BtC (2010). Eerlijke en duurzame handel in Rwanda [brochure]. trade for development Centre
.
32 Harorimana, d., Harebamungu, M. & Bizimana, j-P. (2007). Le café et les caféiculteurs au Rwanda: cas du district de Maraba, (Butare) dans
la province du Sud. Parijs: editions Publibook.
33 twizeyimana, a-B. (2006). La qualité reliance le café .
34 Pearl heeft nog meer partners dan deze twee organismen. Het bundelt de université nationale du rwanda (unr), het institut des Sciences
agronomiques du rwanda (iSar), de agricultural Cooperative development international / Volunteers in overseas Cooperative assistance
(ACDI/VOCA), het Office des Cultures industrielles du Rwanda (OCIR), het Kigali Institute of Sciences and Technology (KIST) en het IWACUcentrum.
35 Harorimana, d., Harebamungu, M. & Bizimana, j-P, op. cit., p.15.
36 Vochelet, B. (2006). rwanda: le café de la reconciliation. Nomadenews .
in en: ruth ann Church (s.d.). what’s the buzz? the story behind rwandan Coffee .
37 goff, S. (2006). International partnerships for the development of the speciality coffee sector in Rwanda [Presentatie]
.
38 ibidem.
39 Vochelet, B. (2006). rwanda: le café de la reconciliation. Nomadenews .
40 axelrod, d. (2005). Muslim, jewish, and Christian coffee farmers make mirembe kawomera – delicious peace. Yes! Magazine
.
41 interview door het agentschap Piezo, 25 november 2009.
42 Morrow, t. (2008). Connected by a string of beads through the Beadforlife Program. The Seattle Times
.
84

43 Somalië. .
44 Eloy, D. (2005). Somalie: La fin du chaos?, Altermondes, nr. 4 .
45 idem.
46 Mbanza, e. (2010) le cri des mères de Somalie. Youphil. .
47 idem.
48 McGivern, E. (ed) (2009). Unexpected Treasure. Certified Organic Frankincense hides in amongst the thorns. Oily, winter edition
.
irving, S. (2009) Fairtrade ingredients – coming to a beauty product near you. Manchester massages
.
S&d aroma (s.d.). Projects: Somalia – Kenya: Certified Organic Frankincense .
49 dean’s Beans (2009). Somali Refugees Succeed with Dean’s Beans! .
50 idem.
51 undP (2011). Sierra Leone. Country profile: Human Development Indicators .
52 divine Chocolate (2010). First Fairtrade cocoa from Sierra Leone
.
divine Chocolate (s.d.) About Divine: The Divine Story. Kuapa Kokoo .
53 Chicago Fair trade (2010). Why the First Fair Trade Cocoa from Sierra Leone is Divine
.
54 idem.
55 BBC (2011). Sudan Profile .
BBC (2011). Profile: Sudan’s Omar al-Bashir .
56 Het europese netwerk euclid is het eerste europese netwerk van verantwoordelijken van de tertiaire sector, dat overal ter wereld deze
actoren ondersteunt en met elkaar in contact brengt. Het netwerk is opgericht in 2007, als een joint venture van het Britse aCeVo, het
Franse CjdeS en ideell arena uit Zweden. Meer lezen: http://www.euclidnetwork.eu.
57 addari, F. (2010). ngos join forces with bankers for innovative fair trade project in Sudan, Capacity-4Dev
.
58 idem.
59 idem.
60 idem.
61 le Monde.fr & aFP (2012). en tunisie, une grande usine ferme en raison de “sit-in anarchiques, Le Monde
.
62 Fairtrade africa (2011). Fairtrade Africa, North Africa Region official Fairtrade Africa member
.
63 idem.
64 idem.
65 Claro Fair trade (2012). Beni Ghreb [informatiefiche] - .
Sageco (2011). Beni Ghreb – Tunesie .
66 Hermosa, r. (2011). Beni Ghreb Hazoua .
67 tunisie équitable (s.d.). A propos du commerce équitable .
68 johnson, P. (2011). Un appel de Fair Trade Egypt – A call from Fair Trade Egypt .
69 west, j. interview. 7 & 17 februari 2012. dit interview is te bekijken op Youtube: .
70 Zecchini, l. (2010). en dépit des restrictions d’israël, l’économie de la Cisjordanie résiste. Le Monde
.
71 asmar, k. (2009). une bonne nouvelle pour le Hamas à gaza: “l’industrie de la mort” est rentable. MediArabe
.
72 good Planet (2010). Farming for hope in the West Bank
.
73 idem.
74 idem.
75 Meikle, j. (2009). First Fairtrade olive oil gives hope to Palestinian farmers. The Guardian
.
76 Mathiason, N. (2008). Palestinians to sell first fair trade product. The Observer
.
77 good Planet (2010). Farming for hope in the West Bank
.
78 Bouchedor, a. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. oxfam-Magasins du Monde
< http://www.oxfammagasinsdumonde.be/2009/03/mobilisation-en-marche-pour-la-palestine/ >.
79 oxfam-Magasins du Monde (2009). Sindyanna, un engagement politique et économique
.
80 Bouchedor, a. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. oxfam-Magasins du Monde
.
81 oxfam-Magasins du Monde (2009). Sindyanna, un engagement politique et économique
.
82 Peace oil (s.d.). Peace oil .
83 guillot, F.(s.d.). Liban/Israël : une frontière et des relations complexes .
84 eloy, d. (2007). un rameau d’olivier pour le Proche orient. Altermondes, nr 11. .
85 Fair trade lebanon (s.d.). Qui sommes-nous? .
86 idem.
87 Fair trade lebanon (s.d.). Mission de Fair Trade Lebanon .
88 andraos, r. (2010). Fair trade lebanon, ou l’itinéraire d’une success story à la saveur équitable. L’Orient Le Jour
.
89 idem.
90 wikipedia (s.d.). Afghanistan. L’intervention de l’OTAN .
91 irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. .
92 idem.
93 irving, S. (2010). trying to be fair. Developments, nr. 49 .
94 irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones .
95 irving, S. (2010). trying to be fair. Developments, nr. 49 .
85

96 wikipedia (s.d.). Pakistan .
97 aFP (2010). Pakistan - la crise liée aux inondations pire que le tsunami de 2004, d’après l’onu, Le Point
.
98 Fairtrade Foundation (2007). Mountain Fruits (Pvt.) Ltd .
99 Fairtrade international (2007). Sher Gazi, General Manager, Mountain Fruits (Pvt) Ltd, Pakistan
.
100 Hunzatimes (2008). Mountain Fruits and Role of Fairtrade
. op het moment van publicatie bestaat deze blog niet meer.
101 Fairtrade Foundation (2007). Mountain Fruits (Pvt.) Ltd .
102 dZi (s.d.). About Tibet .
103 Bron: Farman, e. (2008). gouvernement chinois – tibet. Une pensée pour le Tibet .
104 Voor meer informatie over deze 2 organisaties: en .
105 dZi (s.d.). About us. Our history .
106 dZi (s.d.). Fair trade info. dZi’s Fair Trade Commitment .
107 wikipedia (s.d.). Histoire du Timor Oriental .
108 weihe,t. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21,
2005 .
109 idem.
110 transfair uSa (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World.
.
transfair uSa is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair trade uSa, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org.
111 weihe,t. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21,
2005 .
transfair uSa (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World.
.
transfair uSa is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair trade uSa, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org.
112 transfair uSa (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World.
.
transfair uSa is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair trade uSa, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org.
113 Chicago Fair trade (s.d). Fair Trade in Colombia: Justice in a time of war
.
114 louis, B., & Mouton, g. (2009). Le café équitable et biologique aide à nettoyer le conflit colombien
.
115 louis, B., & Mouton, g. (2009). Le café équitable et biologique aide à nettoyer le conflit colombien
. Projet EcoAmerica – februari 2009 – www.nature-propre.org.
116 Chicago Fair trade (s.d). Fair Trade in Colombia: Justice in a time of war
.
117 interview met olivier de Schutter, Speciaal Vn-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce
Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – uitgegeven door Max Havelaar België. (alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.)
118 een volledige lijst is te vinden op de website van het trade for development Centre (www.befair.be).
119 interview met olivier de Schutter, Speciaal Vn-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce
Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – uitgegeven door Max Havelaar België. (alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.)
86

BTC - BELGIsCH ONTwIKKELINGsAGENTsCHAp
TRADE FOR DEVELOpMENT CENTRE
HOOGsTRAAT 147
1000 BRUssEL
T +32 (0)2 505 19 35
www.BTCCTB.ORG
www.BEFAIR.BE
88