Untitled - Artesis Hogeschool Antwerpen

2
inhoud
colofon
Forum, tweemaandelijks tijdschrift
uitgegeven door het Koninklijk Conservatorium -
Artesis Hogeschool Antwerpen
issn 0779-7397
eindredactie
Barbara Voets
redactie
Pascale De Groote, Hans Dowit,
Ann Lommelen, Wilma Schneider,
Karla Verlie, Kevin Voets
tekstredactie
Roger Quadflieg, Karla Verlie
werkten mee
Jan Dewilde, Herman Mariën, Johan Sanctorum,
Yves Senden, Bram Van Camp, Stein Verrelst
redactie-adres
Desguinlei 25, 2018 Antwerpen
Tel.: 03-244 18 00 Fax: 03-238 90 17
E-mail: forum.ca@artesis.be
website: www.conservatorium.be
vormgeving en layout
Barbara Voets
Forum thuis ontvangen?
neem contact via forum.ca@artesis.be
drukwerk
Albatros Printing
Copyright: overname van artikels en illustraties is
slechts toegelaten mits uitdrukkelijke toestemming
van de uitgever.
voorwoord
Verandering doet lezen 3
aan het woord
Krijtlijnen of handboeien 5
Prima vista
Spelen met inzicht 8
o & o
Internationalisering 13
interview
Bram Van Camp 18
recensie
The food of love... 23
sanctorum
Van digitale Rijn tot Lange Wapper 26
Kort 31
in memoriam
Karel Van der Borght 38
aPPlaus
Levente Kende telt er 60! 40
agenda 42
coda 44

voorwoord
verandering doet lezen
door Barbara voets
Geachte lezers,
Dat het na 6 jaar hoog tijd werd om Forum een nieuw kleedje
aan te meten hoeft geen betoog. De naamsverandering van de
Hogeschool Antwerpen naar ‘Artesis’, het departement dramatische
kunst, muziek en dans naar kortweg Koninklijk Conservatorium
en de bijhorende herprofilering en huisstijlvernieuwing
vormen hiervoor het uitgelezen moment.
De start van een academiejaar is sowieso al een drukke, woelige
en intense periode en dat maakte ook bij de Forumredactie
extra inspiratie los. Dit leidde tot het kritisch herbekijken van
de formule en de doelstellingen van Forum. Bovendien gaan we
met dit academiejaar de laatste 20 maanden in waarin koortsachtig
wordt gewerkt aan de bouw van de kunstcampus waar onze
zes opleidingen en deSingel meer dan ooit zullen samenwerken.
Forum mag niet achterop blijven bij deze spannende evolutie.
Sinds 16 jaargangen wil Forum in de eerste plaats aansturen
op de interessante dialoog over podiumkunsten, onderwijs en
onderzoek. De nieuwe vaste rubrieken ‘Prima Vista’ en ‘O & O’
zullen hierin voortaan de toon aangeven. Doordat we ons publiek,
dat bestaat uit studenten en alumni, docenten, partners en
gewaardeerde Vrienden, maar ook beleidsmakers en professio-
3

4
nele artiesten, zo persoonlijk mogelijk willen betrekken,
nodigen we iedereen uit om te spreken wanneer
men zich aangesproken voelt (bv. via forum.ca@
artesis.be). We focussen in het bijzonder ook op de
studenten, die toch de kunstenaars van morgen zijn
(en soms ook al van vandaag) en we hopen dat zij
zich herkennen in dit concept.
Behalve voor de onderwerpen en standpunten die
karakteristiek zijn voor het Hoger Kunstonderwijs
willen we ook een Forum zijn voor meningen uit diverse
invalshoeken die in het cultuurveld de dialoog
weten op te starten of in stand houden. Door middel
van ‘Interview’ en kortere artikels (‘kort’) en de column
(‘Sanctorum’) laten we regelmatig auteurs van
diverse pluimage hun discours voeren.
Concerten en voorstellingen van onze studenten
zijn vaak vernieuwend en van hoogstaand niveau en
mogen gerust na uitvoeringsdatum wat langer in
ons geheugen blijven nazinderen. Dankzij regelmatige
‘Recensie’ worden studenten met hun prestaties
geconfronteerd op een meer onafhankelijke basis en
krijgt u een verslag van wat u misschien heeft moeten
missen. Omdat op een conservatorium elke dag
wel iets te vieren valt, leest u voortaan tussen alle
artikels door over de gewonnen wedstrijden, opgenomen
cd’s, geslaagde audities, uitzonderlijke producties
en creaties van onze studenten, docenten
en alumni. ‘Agenda’ (in een vorig leven bekend als
‘Data’) en het immer verrassende ‘Coda’ sluiten het
rijtje van de vaste rubrieken af.
Het belooft weer een bewogen jaar te worden voor
het Koninklijk Conservatorium Antwerpen. Mede
door de vernieuwde vorm blijft Forum uw trouwe
gids in de veelheid van activiteiten en projecten die
nu al in de steigers staan. Ik ben blij u hierbij te mogen
vergezellen.
Barbara Voets
eindredacteur en vormgever
Reageer via forum.ca@artesis.be

aan het woord
Krijtlijnen of handboeien
het wel en wee van het Koninklijk conservatorium antwerpen
door stein verrelst
Mijn n a a M is st e i n Ve r r e l s t, s t u d e n t
k l a s s i e k e g i t a a r a a n h e t ko n i n k l i j k
Co n s e r V a t o r i u M an t w e r p e n V a n d e
ar t e s i s ho g e s C h o o l. reeds enkele j a r e n
b e n ik V o o r z i t t e r V a n d e d e p a r t e M e n t a l e
st u d e n t e n r a a d en s i n d s d i t j a a r b e n ik in
d e z e h o e d a n i g h e i d Verbonden a a n enkele
b e s t u u r s o r g a n e n V a n d e ho g e s C h o o l
an t w e r p e n, n a M e l i j k d e d e p a r t e M e n t s r a a d
en d e ra a d V a n be s t u u r. Vo o r V e l e
s t u d e n t e n en o o k doCenten z i j n d e z e
o r g a n e n een ‘V e r V a n M i j n b e d s h o w ’. Met
d i t s C h r i j V e n w i l ik een t o e l i C h t i n g geVen
o V e r h e t reilen en zeilen b i n n e n d e z e
o r g a n e n.
De Hogeschool Antwerpen werd op 2 juni 1995 opgericht als
Vlaamse Autonome Hogeschool en omvat zeven departementen.
Het bestuur van deze Hogeschool bestaat uit een Raad van Bestuur,
een Bestuurscollege en departementen met departementsraden.
De Hogeschool voorziet in een medebestuursmodel voor
studenten. Dit wil zeggen dat studenten niet alleen advies kunnen
verstrekken via de algemene en de departementale studentenraden,
maar ook verkozen worden in de bestuursorganen.
Dit is ook de rol die ik in dit verhaal vervul, namelijk die van
studentenvertegenwoordiger binnen de Raad van Bestuur van de
Hogeschool Antwerpen (recentelijk opgedoopt tot Artesis) en de
departementsraad van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen.
Voor de duidelijkheid schets ik snel beide organen en eveneens
het Bestuurscollege.
De Raad van Bestuur is het hoogste bestuursorgaan van de
Hogeschool Antwerpen (HA) en wordt voorgezeten door dr. Rudi
Verheyen. Deze Raad bepaalt de missie en het strategisch beleid
van de Hogeschool Antwerpen, beslist over de personeelsformatie,
keurt jaarlijks een begroting goed en neemt beslissingen over
grote investeringen. De Raad van Bestuur is samengesteld uit personeelsleden
en studenten van de Hogeschool Antwerpen, vertegenwoordigers
van de vroegere inrichtende machten en externe
leden.
5

6
De departementsraad is het bestuursorgaan dat
het dichtst bij de student staat. Een departement
wordt bestuurd door een departementsraad die bestaat
uit zes verkozen personeelsleden, drie verkozen
studenten en drie vertegenwoordigers van de sociale,
economische en culturele milieus die bij het departement
aansluiten. De departementsraad neemt alle
beslissingen in verband met de organisatie en de coordinatie
van de taken binnen het departement. Deze
raad kan eigen reglementen opstellen en verleent
advies over de begroting van het departement. De
departementsraad wordt voorgezeten door het departementshoofd,
in het geval van het Conservatorium
Antwerpen, Pascale de Groote. Het dagelijks bestuur
van de Artesis Hogeschool Antwerpen wordt uitgeoefend
door het Bestuurscollege, dat naast de voorzitter
ook de algemeen directeur en drie leden van de Raad
van Bestuur omvat. Het Bestuurscollege bereidt de
vergaderingen van de Raad van Bestuur voor.
anno 2008 blijkt de situatie echter
slechter dan voorheen en verkeert onze
departementsraad in een algemene
staat van alarm.
Als student binnen deze bestuursorganen trek je
bij de eerste vergaderingen grote ogen. Het aanhoren
van het gebruikte jargon, de te bespreken onderwerpen
en ook de aanwezige mensen brengen je de eerste
momenten wel van de wijs. Je zit tenslotte als student
niet aan tafel met God en klein Pierreke. Na verloop
van tijd en enkele infosessies over de ontstaansgeschiedenis
van de Hogeschool Antwerpen, het huidig
bestuur en begrotingszaken later, kun je alles echter
in een beter perspectief plaatsen en zie je terug licht
aan het einde van de tunnel. Je merkt ook hoe de kaar-
ten onderling geschud zijn en hoe de administratieve
vork van de Hogeschool Antwerpen aan de steel zit.
Kleuren binnen de krijtlijnen
Jaarlijks dient ieder departement een begroting in
bij de Centrale Administratie die dan via het Bestuurscollege
al dan niet wordt goedgekeurd. De begroting
bevat de ter beschikking gestelde werkingsgelden en
de gedetailleerde uitgave van deze gelden binnen één
boekjaar dat loopt van januari tot december. Het is algemeen
geweten dat het Koninklijk Conservatorium
Antwerpen al jaren financieel op z’n tandvlees zit.
Met het oog op beterschap werd lang uitgekeken naar
2008, het jaar waarin het nieuwe Financieringsdecreet
van kracht zou gaan. Dit decreet zou een herziening
van het allocatiemodel betekenen, ofwel het herbekijken
van de verdeelsleutel van de gelden binnen
de Artesis Hogeschool Antwerpen. Mede dankzij het
pedagogisch idealisme en eergevoel van de docenten
bleef al die jaren de winkel draaien.
Anno 2008 blijkt de situatie echter slechter dan
voorheen en verkeert onze departementsraad in een
algemene staat van alarm. De ter beschikking gestelde
enveloppe voor het komende jaar blijkt zelfs kleiner te
zijn dan ooit tevoren, wat een daling van de artistieke
kwaliteit van onze instelling zou betekenen en zelfs
de garantie voor onderwijs in vraag stelt. Een gesprek
met het hogeschoolbestuur was dus dringend aan de
orde.
Begin juli stapten we met een delegatie van de
departementsraad naar de bestuurszetel in de Keizerstraat
om het probleem aan het Bestuurscollege voor
te leggen en duidelijk te maken dat zonder financiële
hulp van hun kant ons departement niet verder kan

functioneren. Het Bestuurscollege aanhoorde ons
relaas en meldde vervolgens dat het huidige allocatiemodel
niet definitief is en voor herziening vatbaar
na een proefperiode van één academiejaar en tevens
dat de mogelijkheid bestond om tot een externe audit
over te gaan. Een externe audit betekent dat een onafhankelijk
bedrijf de financieringsvorm van een instelling,
in dit geval de Hogeschool Antwerpen, onder de
loep neemt en eventuele onvolkomenheden aan het
licht brengt. Aan de departementsraad werd tenslotte
gevraagd toch een sluitende begroting binnen de krijtlijnen
in te dienen.
Twee maanden van windstilte en enkele voorstellen
om tot een werkbare begroting te komen later
werd een ultieme poging tot communicatie met het
Bestuurscollege in het werk gesteld, in de hoop uit
deze impasse te geraken. De algemeen directeur, de
directeur personeel en de directeur facilitaire diensten
en preventie kwamen in opdracht van het Bestuurscollege
op woensdag drie september de uitspraak meedelen.
In de drie kwartier die de algemeen directeur onafgebroken
aan het woord was, werd gepraat over de
nieuwe naam van de Artesis Hogeschool Antwerpen,
de centrale administratie en de huidige bouwprojecten,
maar met geen woord gerept over de problematiek
binnen ons departement. Wel werden we gewezen
op onze adviserende taak als Departementsraad
en bijhorende verantwoordelijkheden. Wanneer de
vraag werd gesteld hoe het met de toekomst van onze
opleidingen zit, werd stilzwijgend een brief aan ons
departementshoofd overhandigd die de beslissing
van het Bestuurscollege bevatte. Ditzelfde college had
eveneens de algemeen directeur opdracht gegeven
niet verder over deze materie te praten.
De brief bevatte de vraag om ten laatste op 10 september
een sluitende begroting binnen de krijtlijnen in
te dienen en de mededeling dat de vraag tot externe audit
van de Artesis Hogeschool uitgesteld is naar een volgende
zitting van het Bestuurscollege. Deze uitspraak
zadelt ons op met een dubbel probleem: ondanks de
zuiver adviserende bevoegdheid van de departementsraad,
verwacht men dat deze voor een sluitende begroting
zorgt. Als we dit zouden doen, snijden we letterlijk
in ons eigen vel en ontkennen we gans het probleem.
Het Bestuur geeft ons geen bevoegdheid, maar wel de
volledige verantwoordelijkheid. Het tweede probleem
is dat we binnen de Centrale Administratie geen gesprekspartner
vinden in deze belangrijke kwestie. Het
Bestuurscollege communiceert per ambtelijke brief
twee maanden na onze dringende vraag en verbiedt
blijkbaar de algemeen directeur in dialoog te gaan.
Hierop heeft de departementsraad unaniem besloten
op 10 september aanstaande geen sluitende begroting
in te dienen binnen de krijtlijnen en alsnog te hopen
op een constructief gesprek met het Bestuurscollege
met het oog op het voortbestaan van het Koninklijk
Conservatorium Antwerpen. Met dit schrijven wil ik de
mensen die nauw betrokken zijn bij ons departement
alvast enige melding geven van de situatie die zich afspeelt
aan de start van dit academiejaar en duidelijk
maken aan de studenten dat ik steeds bereid ben tot
verdere uitleg en hen ook op de hoogte zal houden van
de verdere evolutie.
Met vriendelijke groet,
Stein Verrelst
Voorzitter vzw Studentenraad van het
Koninklijk Conservatorium Antwerpen
Reageren kan via forum.ca@artesis.be of
steinverrelst@hotmail.com
7

8
Prima vista
spelen met inzicht.
door Yves senden
sC h r i j V e n o V e r iMproVisatie is z o i e t s a l s
een s C h r i f t e l i j k e C u r s u s h a r d l o p e n ...
YV e s senden o V e r t u i g t u V a n h e t
tegendeel.
“Kom, speel eens iets voor ons !”
Het is groot feest bij je thuis. Je bent net 12 jaar geworden, en de
hele familie is er om dat te vieren. Wanneer alle koekjes, taartjes
en drankjes opgediend en genuttigd zijn, is het dan zo ver: je mag
iets voorspelen. Je hebt een kleine vier jaar pianoles achter de rug
en bent daar erg fier op. Heeft je leraar je immers niet gezegd
dat je een heel behoorlijk niveau hebt voor iemand die nog maar
vier jaar speelt? Je kijkt naar je vader die al pavloviaans bol van
plaatsvervangende trots staat, en tegelijk wat weemoedig is omdat
hij in jou iets gerealiseerd ziet dat hij altijd had willen leren
maar nooit heeft mogen doen. Je kijkt naar je moeder die nu al
in elke ooghoek een traantje heeft klaarstaan om die zo dadelijk

één voor één bij het opborrelen van de pianoklanken
met het gepaste vertoon weg te pinken. En jij hebt
voor jezelf al de keuze gemaakt: het ‘menuet in G’
uit het boekje voor Anna Magdalena Bach – een kaskraker,
dat weet je op voorhand –; vervolgens ‘Oh he
is a jolly good fellow’, en als klap op de vuurpijl het
eerste gedeelte van ‘Für Elise’. Je stapt enthousiast
naar de piano, slaat het deksel open en kijkt dan even
verbaasd om je heen. Waar zijn je boeken naar toe?
Die heb je wel nodig, want zonder boeken gaat het
niet. Je speurt de bovenkant van de piano af, je kijkt
in je muziektas en tussen de tijdschriften. Niets. Onder
de piano dan maar, of erachter? Ook niets. Je
werpt een beschuldigende blik naar je jongere broer.
Hij zou toch niet het lef hebben gehad … neen, zo
jaloers is hij niet. Vertwijfeld kijk je in de doos voor
oud papier. Je weet maar nooit.
Een sluimerend gevoel van paniek maakt zich van
je meester. Wat nu? Van buiten spelen? Je kent je
stukken niet van buiten. Niet spelen? Je mag er niet
aan denken. Je voelt traantjes in je ogen opwellen,
en het zijn niet dezelfde als die bij je moeder. Kon
je nu maar iets verzinnen, iets improviseren, kort
en mooi, een minuutje zou voldoende zijn, … “Hier
zijn ze!” roept je vader, die het lumineuze idee had
gekregen om even in de auto te neuzen. Met een
staande ovatie wordt hij begroet. De stoelen worden
gedraaid, iedereen kucht een keer, en na de obligate
15 seconden spanningsvolle stilte begin je te spelen.
En het gaat goed: je speelt de pannen van het dak,
het regent complimentjes, je moet de ‘Für Elise’ nog
een keertje spelen als bis, en je grootmoeder drukt je
vertederd tegen zich aan.
Deze anekdote, die wellicht niet geheel verzonnen
is, wil de vinger leggen op een kleine, gevoelige
plek in ons muziekonderwijs. Vele beginnende (en
ook al iets gevorderde) leerlingen uit het klassiek georiënteerde
deeltijds kunstonderwijs (DKO) voelen
zich immers minder op hun gemak wanneer het
op improvisatie aankomt. Ze zeggen dat ze het niet
kunnen, en ook al zouden ze het ‘willen kunnen’,
ze zouden niet weten hoe ze er aan moeten beginnen.
En toegegeven, het is zeker niet evident. Want
hoe kan je als leraar zoiets vluchtigs als improvisatie
overbrengen aan een leerling? Vanuit die problematiek
is het idee van het muzikaal receptenboek ‘Spelen
met Inzicht’ gegroeid.
De term ‘receptenboek’ mag verwondering opwekken.
Het is evenwel een metafoor die vrij ver
kan worden doorgetrokken. Laten we beginnen bij
‘recept’. We hebben in dat geval te maken met een
reeks ingrediënten en instructies die tot een bepaald
gerecht leiden. Als dat gerecht nu zou inhouden dat
je een stuk moet maken op basis van een becijferde
bas, kan je niet verwachten dat een doorsnee leerling
DKO (middelbare of hogere graad) spontaan en
gretig als een volleerde Bach met een aan het nirvana
grenzende ingesteldheid fuga’s uit zijn mouw
schudt, en dat op basis van één notenbalk met een
9

10
paar cijfertjes erbij. Maar met een eenvoudig stukje
als ‘Sesamstraat’, waarbij de begeleiding moet
afgeleid worden uit de becijferde bas is die gretigheid
– zo blijkt – er wel. In beide gevallen wordt
een techniek geoefend, zij het via een verschillende
weg, maar met eenzelfde doel voor ogen: verwerven
van inzicht, dat dan weer de basis wordt voor eventuele
improvisaties. De combinatie van geleidelijk
opgebouwde ervaring, resultaten van onderzoek in
het veld (o.a. gesprekken met collega’s die dezelfde
zoektocht doormaken) heeft uiteindelijk geleid tot
een uitgebreide collectie procedés. Deze procedés
(recepten) stellen in principe elke DKO-leerling in
staat om, via een minimum aan inzicht, de nodige
creativiteit aan de dag te leggen om tot een eenvoudige,
bevredigende improvisatie te komen.
ook gevorderde leerlingen uit het
klassiek georiënteerde dKo voelen zich
minder op hun gemak wanneer het op
improvisatie aankomt.
Er dient natuurlijk enig voorbehoud gemaakt te
worden – en ook hier is de metafoor van het receptenboek
op zijn plaats –: immers, niet elke leerling
heeft evenveel baat bij hetzelfde recept, en niet iedereen
lust hetzelfde. Dit werd opgevangen door de talrijke,
soms sterk verschillende procedés te groeperen
in categorieën en in hoofdstukken onder te brengen,
zoals men in een receptenboek gerechten groepeert
volgens type: zo zijn hoofdstukken over de becijferde
bas ontstaan, over ostinati en dansschema’s, rockriffs
en akkoordschema’s, improvisatie-impulsen,
technieken uit de 20ste eeuw, de traditionele harmonieleer,
thema met variaties, en transpositie-oefeningen.
De leerling kan in het begin ‘proeven’ van de ge-
rechten in de categorieën die hem het meest liggen;
nadien kan hij overschakelen naar andere ‘smaken’.
Indien er voldoende gevarieerd wordt in keuze van
de hoofdstukken, heeft de leerling na verloop van
tijd een gediversifieerd palet opgebouwd. In de layout
van het boek werd – in functie van de gebruiksvriendelijkheid
– aan elk hoofdstuk een eigen kleur
toegewezen. Zo heeft de leerling in één oogopslag
een overzicht van de hoofdstukken en navigeert hij
gemakkelijk van de ene naar de andere categorie.
Dat brengt ons bij een volgende parallel met een
receptenboek. De hoofdstukken in ‘Spelen met inzicht’
zijn niet hiërarchisch geordend. Het is niet de
bedoeling dat eerst alle oefeningen op de becijferde
bas ingestudeerd zijn voordat er mag overgegaan
worden naar de ostinati. Wanneer je een kookboek
raadpleegt, ga je ook niet eerst alle voorgerechten

klaarmaken voordat je aan de tussengerechten begint:
je selecteert iets uit één of meer categorieën, en
varieert regelmatig in je keuze.
Psychologen zullen er wel een verklaring voor
hebben: niet alleen kinderen, maar ook volwassenen
zijn veel vlugger geneigd een stripverhaal te lezen
dan een doorlopende tekst, ook al staat er inhoudelijk
identiek hetzelfde. Daarom werden – met behulp
van cartoonist Sem Laerenbergh (student aan
Sint-Lucas te Antwerpen) personages zoals de Cherry
Boys, Stokko de peer, Pom Deter en Miss Berry
maximaal ingezet om harmonische functies, minimal
music, structureel denken, technische termen
enzomeer te verduidelijken.
De opgaven in het receptenboek zijn logischerwijze
kort en summier, aangezien de leerling voor
de aanvulling moet zorgen. Omdat het niet altijd
meteen duidelijk is in welke richting een oefening
kan uitgewerkt worden, is er voor de leerkracht een
begeleidend handboek (“De geheimen van de chef”)
opgesteld, waarin mogelijke oplossingen gesuggereerd
worden en enkele methodische invalshoeken
worden toegelicht. Aangezien het eigen is aan de
aard van dit receptenboek dat er vaak niet één oplossing
is, maar een veelheid aan mogelijke realisaties,
staat het de leerkracht vanzelfsprekend vrij de
voorgestelde oplossingen over te nemen, of ze als
leidraad te gebruiken, of ze te laten voor wat ze zijn:
een eenvoudige voorzet. Definitieve oplossingen van
oefeningen vastleggen in een handboek over improvisatie
is trouwens een paradox. En geen kleintje.
‘Spelen met inzicht. Een muzikaal receptenboek’
is vanuit de lespraktijk tot stand gekomen. Elke oefening
is minstens éénmaal door een leerling met
succes gerealiseerd. Het betreft hier voornamelijk
klavierinstrumenten, maar met enkele kleine aanpassingen
kan het onderliggend gedachtegoed van
heel wat opgaven ook worden toegepast op andere
instrumentgroepen, solistisch, als duo (leraar-leerling)
of in samenspelverband, op voorwaarde dat de
leerkracht bereid is de opgave te herinterpreteren
in functie van het voorhanden zijnde instrumentarium.
“Spelen met inzicht”. Leerlingenboek en Lerarenhandleiding
verschijnen
eind september bij Garant-Uitgevers.
Meer info op www.garant.be
Yves Senden doceert Muziekgeschiedenis en
Filosofie van de muziek aan het conservatorium.
11

12
Floris Uytterhoeven, Jennifer
De Keersmaeker, Ine Kuypers en
Gert-Jan Verbueken, samen ensemble
Idee-Fixe, hebben in mei
2008 met hun afstudeerproject meer dan
25.000 euro ingezameld voor het kankeronderzoeksfonds
van het St.-Augustinus Ziekenhuis
te Antwerpen. (zie p. 35).
Voor de vijfde keer op rij winst een student
woordkunst de RVU-radioprijs. Lotte Lesage
won de prijs in de categorie cultureel/persoonlijk
met de radiodocumentaire ‘Wijn met
een rietje’. Het programma gaat over Jocelyne,
een lichamelijk zwaar gehandicapte vrouw
van 53. Ze kan haast niets zelf maar toch is ze
ongelooflijk zelfstandig. Dit programma geeft
een stem aan een vrouw die niet kan praten.
Ook Marie Demaré (M), Sarah Claeys en Rebekka
De Wit (B2) waren genomineerd. Beluister
alle nominaties op www.rvu.nl
Sophie Hallynck, Aldo Baerten, en Leo De
Neve, leden van het ARPAE-ensemble, waren
te gast bij het 10th World Harp Congress in
Amsterdam, waar zij harpkwintetten van Jongen,
Roussel, en Honegger ten gehore brachten.
Ex-artistiek directeur van het conservatorium
Jan Raes wordt algemeen directeur van het
Koninklijk Concertgebouworkest in Amsterdam.
Sofie Verbeeck en Katelijne Franssens, studenten
fluit van Aldo Baerten, werden geselecteerd
voor de Internationale Zomercursus
onder leiding van Peter-Lukas Graf in Sermonetta
Italië.
Martje Sermeus en Astrid Bossuyt kregen de
prijs Cultuur Bindt Jeugd van de Koning Bou-
lees verder op p. 25

o & o
over internationalisering
door Pascale de groote
dit a C a d e M i e j a a r k o M e n d e V o o r b e r e id
i n g e n V o o r d e s a M e n k o M s t V a n d r i e
p o d i u M k u n s t e n o p één k u n s t C a M p u s o p
k r u i s s n e l h e i d. het is Vanzelfsprekend
d a t o n s s t e r k i n t e r n a t i o n a a l p r o f i e l a a n
b e l a n g w i n t. de p a r t e M e n t s h o o f d pa s C a l e
de gr o o t e sChetst d e b e l a n g r i j k s t e
p i j l e r s h i e r V a n .
Kijken naar de Olympische spelen maakt ons meer dan ooit
bewust van de impact van internationale activiteit op het presteren
van het individu. Persoonlijke, nationale en wereldrecords
sneuvelen er bij de vleet. De confrontatie met de internationale
top zet aan tot prestaties die het individu zichzelf laten overstijgen
en maakt bovendien aan de verschillende naties duidelijk
waarin ze tekort schieten, of beter gezegd, dat ze tekort schieten.
Een grondige analyse kan uitwijzen waar het schoentje knelt: recrutering,
opleiding, begeleiding enz. In de podiumkunsten is het
niet anders. Net als sport is kunst per definitie internationaal. De
podiumkunsten hebben een internationale taal, een internationaal
gegroeide traditie, en dat op het vlak van repertoire, van techniek,
van methodiek, enz. en zijn door een voortdurende confrontatie
op het internationale podium evenzeer onderhevig aan een nooit
aflatende internationale vergelijking en concurrentie.
Ironisch genoeg was het op een studiedag van onze hogeschool
waar wij als departement aan de kaak werden gesteld als bijzonder
zwak scorend in Erasmusuitwisselingen dat de gastspreker er mij
door zijn uiteenzetting op attent maakte dat wij op alle andere terreinen
qua internationalisering net zeer sterk staan. In zijn boeiend
exposé benadrukte Bernd Wächter, directeur van de Academic
Cooperation Association, dat internationalisering veel meer betreft
dan mobiliteit in het kader van Erasmus. Als mogelijke definitie
stelde hij voorop: ‘het proces van integratie van een internationale
13

14
dimensie in onderzoek, onderwijs en diensten’, waarbij
hij volgende aspecten belichtte: mobiliteit in de
breedste zin van het woord, curricula, vreemde talen,
networking, beleid, erkenning, marketing, research,
waarvan een groot deel wordt waargemaakt in de zogenaamde
‘internationalisation at home’.
foto KCA
Mobiliteit binnen het Erasmuskader blijft in ons
departement inderdaad beperkt. Wat de studenten
betreft is er enerzijds weinig interesse, anderzijds
kunnen kandidaten vaak niet naar de uitverkoren instelling
wegens plaatsgebrek. Vooral in de opleiding
Drama, die bovendien wegens haar taalgebondenheid
niet op brede internationale mobiliteit aanstuurt, is
het de holistische benadering van de opleiding die
zich niet tot Erasmusuitwisseling leent. In de opleiding
Muziek kiezen de studenten voor een basisopleiding
bij een uitverkoren hoofdvakdocent. Indien de
verwachtingen niet worden ingelost, gaan zij op zoek
naar een andere hoofdvakdocent binnen de opleiding
of verlaten zij het huis om hun studie elders verder
te zetten. Pas na het afsluiten van hun basisopleiding
voelen sommigen zich geroepen om zich in een volgende
fase – en niet als intermezzo – bij een andere
meester te gaan vervolmaken. Dit wordt bevestigd
door het grote percentage buitenlandse studenten in
het postgraduaat (cf. infra).
door een voortdurende confrontatie
op het internationale podium zijn
podiumkunsten onderhevig aan
een nooit aflatende internationale
vergelijking en concurrentie.
In de opleiding Muziek stelt zich bovendien het
probleem dat studenten die toch kiezen voor Erasmusuitwisseling
niet altijd een plaats vinden bij de
partnerinstelling, waar een strenge selectie wordt gehanteerd
omdat het individuele onderwijs per definitie
slechts een beperkt aantal studenten per ‘meester’
toelaat. Dit individuele onderwijs is bovendien erg
duur en wordt binnen het Erasmuskader niet gecompenseerd
door een kostendekkende financiering.
Aanvragen voor inkomende studenten stellen ons uiteraard
voor hetzelfde probleem.
Ook de docentenmobiliteit binnen het Erasmusuitwisselingssysteem
is klein. Daar kan echter het
financiële niet als verklaring gelden. Gebrek aan interesse,
gebrek aan kennis, of ligt het aan de administratieve
rompslomp waarmee men te maken krijgt?
Voor het eerst hebben we dit jaar in samenwerking
met I Solisti del Vento, een van onze ensembles in
residentie, een grootschalig uitwisselingsproject met
de Academy of Music and Drama van Tallinn. Vijf docenten
trekken daarheen in het kader van een festival
rond hedendaagse muziek en geven daar, naast concerten,
lectures en masterclasses aan de studenten. In

de loop van het academiejaar zullen wij hun Estse collega’s
hier verwelkomen.
Het internationale karakter inherent aan het
kunstonderwijs uit zich voor onze opleidingen echter
sterk in een aantal andere, permanente aspecten:
- de aanwezigheid van een groot aantal buitenlandse
studenten
- de samenstelling van de staf en het docentenkorps
- de inbedding in een breed internationaal netwerk
- de inbedding in een internationale kunstencampus.
Vooral door de internationale samenstelling van staf,
studenten- en docentenbevolking en door de inbedding
in de internationale kunstencampus wordt de
‘internationalisation at home’ waargemaakt.
Studenten
Percentage buitenlandse studenten 2007-08
Bachelor 11,80%
Master 17,88%
Postgraduaat 94,11%
Totaal 16,66%
De aanwezigheid van de zogenaamde ‘foreign degree
seeking students’ heeft een belangrijk aandeel
in de ‘internationalisation at home’. Het percentage
op bachelor- en masterniveau wordt echter sterk afgeremd
door het verplichte gebruik van de Nederlandse
taal. Het aandeel studenten van buiten de Europese
onderwijsruimte wordt sinds enkele jaren ernstig beperkt
doordat het studiegeld dat zij bij inschrijving
dienen te betalen tien maal hoger ligt dan dat van de
reguliere student.
foto KCA
Docenten
Buitenlandse docenten of docenten van buitenlandse
origine 2007-08
Artistiek/ pedagogische staf 50%
Docentenkorps 20%
Masterclasses 90%
Docenten met internationale praktijk in de kunst, in
onderwijs of in onderzoek 2007-08
Artistiek/ pedagogische staf 90%
Docentenkorps 70%
Masterclasses 100%
Het overgrote deel van staf en docentenkorps, al
dan niet van buitenlandse origine, neemt deel aan
internationale activiteiten op het vlak van artistieke
praxis, onderwijs en onderzoek en verzekert daarmee
de permanente internationale dimensie van onze opleidingen.
15

16
netwerk
Naast de buitenlandse expertise van individuele
medewerkers en de vele contacten met individuele
partnerinstellingen (ondertussen een 30-tal) participeert
het departement aan de activiteiten van Elia
(European League of the Institutes of the Arts) en
AEC (Association Européenne des Conservatoires).
In het kader hiervan wordt actief deelgenomen
aan congressen, conferenties en werkgroepen. Naast
de jaarlijkse congressen voor stafmedewerkers (artistiek-pedagogische
leiding, coördinatoren kwaliteitszorg,
internationalisering en onderzoek enz.)
wordt meer en meer medewerking verleend aan thematische
werkgroepen zoals het “Socrates Thematic
Network - Inter}artes” dat de inhoud van de opleidingen
op Europees niveau op elkaar probeert af te
stemmen, het Quality Assurance for Higher Education
Change Agenda, kortweg QAHECA-project, dat
het Europees systeem voor kwaliteitszorg probeert te
uniformiseren en te optimaliseren, het CEIHE-project
dat een classificatiesysteem voor Europees hoger
onderwijs wil opzetten, het Polifonia-project dat o.a.
de professionalisering van het kunstonderwijsmanagement
voor ogen heeft, het Cultural Platform van
de Europese Commissie in functie van de brede toegankelijkheid
van de kunst en cultuur en ga zo maar
door. Daarnaast is ons departement reeds enkele jaren
vertegenwoordigd in de Board van AEC.
Verder werd door het departement, in samenwerking
met het conservatorium van Maastricht,
een eerste ontmoetingsdag van de Nederlandse en
Vlaamse conservatoria georganiseerd in het Vlaams-
Nederlands huis De Buren in Brussel, die reeds een
opvolging heeft gehad in De Brakke Grond. De informatie
verworven tijdens congressen en studiebe-
zoeken wordt onderwerp van bespreking in de artistieke
directievergaderingen en/of de departementale
stuurgroepen onderzoek, onderwijs en kwaliteitszorg
en wordt waar zinvol en mogelijk gebruikt om
de eigen opleidingen te optimaliseren. Bovendien
neemt het departement in de werkgroepen zijn verantwoordelijkheid
op in het proactief sturen van verdere
ontwikkelingen in de Europese hogere onderwijsruimte.
foto Sarah Van Den Broeck
Daarnaast zijn studenten en medewerkers van
het departement regelmatig betrokken in artistieke
internationale activiteiten, zoals het Fontys Dansfestival,
het ITTS- en FIST-festival en natuurlijk de
deelname aan internationale concours. De behaalde

prijzen zijn terug te vinden op onze website en in dit
tijdschrift.
Bovendien werd ik gevraagd als voorzitter van
verschillende visitatiecommissies (de Master Muziek
van de Hogeschool Zuyd en de Fontyshogeschool
(Maastricht, Tilburg, Nl), van de Bachelor Dans en
de Bachelor Docent Dans in de Fontysdansakademie
(Tilburg, Nl) en de Hanzehogeschool (Groningen,
Nl) en als lid van de visitatiecommissie van de Bachelor
Drama van de Estonian Academy of Music
and Drama en de Master of Choreography van de
Estonian pedagogical University (Tallinn, Estland).
Het inzicht in en de informatie over buitenlandse
partnerinstellingen die hieruit voortvloeien hebben
een niet te onderschatten impact op het bijsturen
van de werking van het departement.
internationale kunstencampus
De cohabitatie met het internationale kunstencentrum
de Singel betekent reeds decennia lang
een absolute meerwaarde in de opleiding van de
studenten. Contacten allerhande met internationaal
gerenommeerde kunstenaars en gezelschappen
zijn legio. Studenten en docenten wonen repetities,
concerten en voorstellingen bij van internationale
ensembles. Lectures, workshops, projecten en masterclasses
brengen hen rechtstreeks met elkaar in
contact. Uiteraard wordt dit nog aangevuld met talrijke
informele ontmoetingen. De uitbouw van een
internationale kunstencampus opent nieuwe mogelijkheden
tot uitbreiding en systematisering van de
samenwerking op het vlak van artistiek-pedagogische
activiteiten.
Internationalisering in de kunst is van oudsher
een drang, een must, een evidentie geweest en vandaag
is dat niet anders. De taal van muziek en podiumkunsten
is een internationale taal, de materie
waar onze docenten en studenten zich dagelijks over
buigen is internationaal, de wijzen waarop ze daarmee
bezig zijn zijn internationaal gegroeid, maar
daarnaast is internationalisering uitgegroeid tot een
geïntegreerde pijler van het departementaal beleid.
Via verschillende platformen en goed overleg wordt
dit beleid geïmplementeerd en vormgegeven in de
verschillende opleidingen.
Net als de topsportsector tot zelfreflectie wordt
aangezet door de internationale confrontatie op de
Olympische Spelen, geven de internationale contacten
ons de aangename plicht voortdurend de vinger
aan de pols te houden en de actuele ontwikkelingen
op de voet te volgen. Naast het optimaliseren van de
huidige werking en het stimuleren van de Erasmusmobiliteit,
wordt de grootste uitdaging om daar waar
mogelijk te anticiperen en zelf invloed uit te oefenen
op de toekomstige ontwikkelingen in Europese en
misschien zelfs wereldwijde context.
Pascale De Groote
departementshoofd van het
Koninklijk Conservatorium Antwerpen
17

18
interview
Bram van camp, componist
door Kevin voets
Bram Van Camp is alumnus van het Koninklijk Conservatorium
Antwerpen, hij studeerde er viool en compositie, dit laatste bij Wim
Henderickx. Nadien studeerde hij verder aan het Conservatorium
van Amsterdam, waar hij zich als componist verder bekwaamde bij
Theo Loevendie en Wim Henderickx. In 1999 won hij de Aquarius
Compositiewedstrijd met zijn “Rapsodie voor viool en orkest”. In
2002 ontving hij de BAP-prijs (Belgische Artistieke Promotie) van
SABAM met zijn “Trio voor klarinet, altviool en piano”. In 2007
werd hij bekroond met de Jeugd en Muziek Prijs voor Compositie.
Hij schreef muziek in opdracht van het Festival van Vlaanderen,
deSingel en Ars Musica, en voor groepen als het NotaBene Ensemble,
Syrinx Ensemble, Kandinsky Strijkkwartet, HERMESensemble,
I Solisti del Vento, Beethoven Academie en deFilharmonie. In 2007
werd zijn eerste symfonie “Tetrahedron” gecreëerd door deFilharmonie,
en in 2008 is hij componist in residentie van HERMESensemble,
dat in het najaar een nieuw concerto voor viool en ensemble
van zijn hand zal creëren. Kevin Voets had een gesprek met de
jonge toondichter.
Hoe zou je jezelf typeren als componist? Kader je jezelf als componist
en je werk binnen een bepaalde beweging, zoals het minimalisme
of de “new complexity”?
Ik doe dat zeker niet bewust, en ik vind het vooral veel te vroeg
om daar uitspraken over te doen. Eerder niet: ik wil niets bewust

overnemen van anderen, of muzikale ideeën of thema’s
‘recycleren’. Stijl wordt voor mij vooral bepaald door je
eigen persoonlijke geschiedenis, en ik vind mijn ‘roots’
vooral bij componisten van grofweg een eeuw geleden.
Ik denk dan vooral aan Béla Bartók, Alban Berg en Igor
Stravinski omdat zij belangrijk waren in mijn vorming
tot componist. Wat stijl betreft is dit drietal ook invloedrijker
en belangrijker dan mijn compositieleraars: als je
jong bent, en ernstig begint te componeren, dan zoek
je je eigen weg, ontwikkel je een persoonlijke smaak,
en deze blijft meer bepalend voor je stijl dan de pedagogische
invloed van je compositieleraars die je de techniek
bijbrengen.
het enige wat je
als componist kan doen
is vanuit jezelf vertrekken en
verder werken waar je de
vorige keer was gestopt.
Betekent de muziek van de voorbije vijftig jaar dan
niets voor jouw schriftuur en compositiestijl?
Niet geheel niets, maar die recentere componisten
waren op hun beurt ook vaak vertrokken van Berg,
Bartók en Stravinski. Zo bouwde bijvoorbeeld György
Ligeti ook voort op wat Bartók had ontwikkeld. Ik zie
Bartók als een soort grootvader, en Ligeti dan als een
vader van de eigentijdse gecomponeerde muziek. Ik
grijp echter terug naar de grootvader, omdat Ligeti
de uitgangspunten van Bartók tot in het extreme had
verkend, en ook tot een zeer persoonlijk eindpunt
had gebracht. Bartók is vooral stilistisch van grote
invloed op mijn schrijven, Ligeti eerder filosofisch.
Alban Berg beïnvloedde me meer op een technische
manier; vanuit de vraag hoe je met een redelijk gesloten
en complex muzikaal systeem toch je eigen
zin kan doen en vrij kan zijn. En Igor Stravinski is
voor mij de meest bepalende figuur voor de muziek
van de twintigste eeuw. Niet al zijn werken vind ik
even interessant, maar hij is binnen elke compositie
wel uitermate consequent! “Le Sacre du Printemps”
heeft mij eigenlijk de definitieve ‘klik’ gegeven om
componist te worden. Dat werk heeft mij enorm aangegrepen
omwille van de impact die de compositie
op een luisteraar heeft, en het werk blijft elke keer
opnieuw spannend en verrassend. Maar de vraag wat
nu echt mijn stijl is, zal ik waarschijnlijk pas als ik
tachtig ben kunnen beantwoorden; tot dan is er enkel
de hoogst persoonlijke zoektocht waarbij ik enkel
de beginpunten kan aanduiden. Waarschijnlijk sta
ik er ook niet ver genoeg af om hierover objectief te
kunnen zijn.
Is het eigenlijk nog mogelijk volgens jou om ‘in de
geschiedenis’ te staan als componist, of zie je jezelf
verplicht of genoodzaakt -zoals Ligeti- om telkens een
ultiem antwoord te geven, telkens een ‘eindpunt’ te
formuleren, op wat Bartók, Berg en Stravinski hadden
aangebracht?
Het enige wat je als componist kan doen is vanuit
jezelf vertrekken en verder werken waar je de vorige
keer was gestopt. Het is veeleer de taak en kunde
van musicologen dan die van de componist om muziekhistorische
of filosofische beschouwingen te
formuleren op dit gebied. Ik componeer vanuit een
persoonlijke interesse in wat ik nog niet weet, en wat
mij muzikaal fascineert. Muzikale velden die door
andere componisten verkend zijn en al dan niet door
hen tot een ‘eindpunt’ gebracht zijn, hoeven mijn
denken daarom niet te bepalen. Ik vind het al moei-
19

20
lijk genoeg om antwoorden te formuleren op muzikale
vragen die ik mezelf stel tijdens het componeren.
Zijn er bepaalde componisten met wie je contact
houdt over je werk, en die van mindere of meerdere
invloed zijn?
In de eerste plaats mijn leraars Wim Henderickx
en Theo Loevendie, maar ook Luc Van Hove. Ik heb
veel respect en bewondering voor hun muziek, en
apprecieer enorm de mate waarin ze mij andere
perspectieven en mogelijkheden kunnen laten zien,
omdat ze zoveel ervaring hebben. Als een stuk van
mij klaar is, vraag ik hen ook om commentaar of bedenkingen.
Ook Luc Brewaeys is zo’n componist die
ik graag zijn oordeel vraag, en wiens visie ik zeer op
prijs stel. Ik onderhoud ook regelmatig contact met
Param Vir, een Indische componist die in Engeland
woont. Ik leerde zijn werk kennen in deSingel in
2001 en vind dat hij vooral interessante ideeën heeft
over harmonie. Daarnaast correspondeer ik zelden
over mijn werk, ook niet met generatiegenoten.
Geen van mijn beste vrienden zijn overigens componist.
Anders dan toen ik nog op het conservatorium
zat, voel ik nu zelden behoefte om met mensen over
mijn werk te spreken. Het uiteindelijke componeerproces
blijft iets tussen mij en mijzelf en gebeurt
volledig achter gesloten deuren. Het uiteindelijke
resultaat, de muziek, moet volgens mij volledig voor
zichzelf kunnen spreken zonder enige duiding.
Is er volgens jou een soort “Antwerpse School” van
componisten?
Stilistisch gezien zeker niet: de Antwerpse componisten
van mijn generatie studeerden allemaal bij
Luc Van Hove en Wim Henderickx, maar wat hen als
leraars nu juist typeert is het respect voor de eigen
stijl en smaak van de leerlingen. Zij helpen vooral
een technisch-muzikale taal te ontwikkelen die daarbij
past, maar leggen nooit hun eigen voorkeuren of
stijlen op. Ik heb dit aspect van vrijheid tijdens mijn
opleiding zeer op prijs gesteld. Dit leidt er toe dat al
hun leerlingen een persoonlijke weg kunnen bewandelen,
waardoor er geen sprake kan zijn van een echte
Antwerpse compositiestijl of –school. Gewoon al het
feit dat ik zeven jaar intensief les heb gevolgd bij Wim
Henderickx, maar mij nooit met Indische muziek heb
bezig gehouden zoals hij, zegt genoeg.
En je bewondering voor Param Vir dan?
Niet zijn Indische achtergrond, maar zijn individuele
schrijfstijl en vondsten interesseren mij. Param
Vir schrijft bovendien echt Westerse muziek. Mijn
bewondering voor componisten heeft enerzijds te
maken met een ‘muzikale smaak’: sommige muziek
spreekt me gewoon meer aan dan andere; anderzijds
met het begrip ‘persoonlijkheid’. Ik bewonder bijvoorbeeld
ook Jonathan Harvey, die boeddhistisch denkt,
leeft en schrijft, maar het is niet het boeddhisme maar
zijn persoonlijkheid die me boeit omdat ze zo duidelijk
doorklinkt in zijn muziek. Het begrip ‘persoonlijkheid’
is voor mij wellicht de belangrijkste factor, ik
ga er in elk geval telkens naar op zoek.
Wat wil je eigenlijk bereiken met je composities, wat
is je doel?
Wat ik al wilde bereiken toen ik negen jaar was:
eindelijk kunnen horen wat ik zo graag zou willen
horen. Maar gaandeweg moest het ook telkens iets
nieuws zijn ten opzichte van een vorig werk. Als dit
proces op een integere manier gebeurt, zal een nieuwe
compositie een zekere persoonlijkheid bevatten

en zich onderscheiden van mijn andere werken. Dit
betekent ook dat je soms ruim de tijd moet nemen.
Voor mijn orkestwerk ‘Tetrahedron’ bijvoorbeeld heb
ik gedurende een jaar geen noot geschreven, enkel
nagedacht en ontwerpen gemaakt. Pas na één jaar
werd duidelijk voor mij hoe het stuk zou moeten worden.
Ik refereer hier niet naar het romantische begrip
‘inspiratie’, het gaat eerder om een zoektocht tussen
enerzijds ‘wat’ ik wil schrijven en anderzijds de vraag
‘hoe’ ik dat voor elkaar moet krijgen. Het is telkens
een nieuwe uitdaging waardoor je telkens weer van
nul terug moet beginnen.
Hoe is het om anno 2008 componist te zijn in Vlaanderen?
Dat vul je in zoals je zelf wil. Ik probeer te doen
wat ik wil, zonder al te veel compromissen te sluiten.’t
Is moeilijk om vanuit deze overtuiging ook genoeg
geld te verdienen als componist, mijn bovenvermelde
visie laat namelijk niet toe om marktgericht of commercieel
te schrijven. Daarom heb ik ervoor gekozen
om les te geven, maar ook dat is geen corvee: het is
een tweede roeping gebleken, het is iets dat ik zeer
belangrijk vind en ook zeer graag doe.
Op zaterdag 4 oktober, tijdens de eendaagse happening
“Metamorfosen” in Muziekcentrum AMUZ,
brengt HERMESensemble in het concert “The Times
they are a-changin’” werken van zeer jonge componisten
(tussen twaalf en twintig jaar), die (nog) geen
conservatoriumopleiding genoten. Jij bent een soort
‘peetvader’ en initiatiefnemer van dit concept. Hoe is
dit ontstaan, en waarom?
Er schuilt ontzettend veel jong talent in die leeftijdscategorie,
en het is een doelgroep die niet vaak
ondersteund wordt. Als ik een veertienjarige zie die
– net als ik – niet op kamp gaat in de zomervakantie,
maar thuis blijft om te componeren, dan breekt
mijn hart als die composities niet uigevoerd kunnen
worden. Het is bovendien de beste leerschool voor
zo’n jonge componist om zijn of haar werk deftig uitgevoerd
te weten; dit zijn gebeurtenissen van fundamentele
invloed, en er bestaan nauwelijks manieren
of kanalen voor. Een veertienjarige violist kan terecht
in één van de talrijke jeugdorkesten, maar er zijn
geen vergelijkbare initiatieven voor componisten. Er
bestaan natuurlijk verschillende compositiewedstrijden,
maar daar wordt uiteindelijk steeds een winnaar
gezocht. Meestal bestaat er in een wedstrijd een leeftijdscategorie
van twaalf tot achttien. Tien tegen één
zal de twaalfjarige deelnemer het moeten afleggen
tegen de achttienjarige, wat sterk demotiverend kan
werken, en waardoor er volgens mij vele waardevolle
composities en muziekschrijvers hun kans missen.
In aanvulling op initiatieven om de beste werken te
bekronen, is er sterk nood aan evenementen waar dit
werk gewoon professioneel kan uitgevoerd worden,
en waar jongeren kunnen experimenteren. Voor een
jonge componist is dit op zich al een uitgelezen buitenkans.
“The Times they are a-changin’” is dan ook
niet als een wedstrijd opgevat: er vindt een selectie
plaats met een jury, met het oog op een concert waarbij
elke waardevolle bijdrage – binnen verschillende
leeftijdscategorieën - een plaats krijgt.
Vanaf welke leeftijd ben je zelf beginnen componeren?
Heb je zo’n initiatief als “The Times…” gemist in
je jonge jaren?
Ik ben beginnen schrijven vanaf mijn negen jaar.
Ik kon experimenteren met samenklanken op de muziekacademie,
maar ook in de Steinerschool waar ik
les volgde. Ik speelde toen ook al viool, dus de stukjes
die ik daarvoor schreef kreeg ik meestal zelf
21

22
wel gespeeld. Maar op den duur wil je wel eens voor
andere instrumenten schrijven, of voor technisch
meer onderlegde musici dan jezelf. Dan zit je vast
als jonge snaak; pas vanaf achttien à negentien jaar
kon ik meedoen aan wedstrijden, maar die hadden,
zoals uitgelegd, dan weer een heel ander doel, terwijl
je vooral nog wil experimenteren en ontdekken. Hoe
vroeger echter de ervaring van een echte uitvoering
plaats vindt, hoe sneller je daarvan kan leren, en hoe
meer je daaraan hebt.
wat ik al wilde bereiken toen ik negen
jaar was: eindelijk kunnen horen
wat ik zo graag zou willen horen.
Op zaterdag 29 november creeërt HERMESensemble
tenslotte een nieuw “Concerto voor viool en ensemble”
in AMUZ, waar je volop aan bezig bent.
Waarom de keuze voor een vioolconcerto?
Ik wilde al lang een vioolconcerto schrijven, ik
ben ook zelf violist, en ben daardoor zeer vertrouwd
met het genre. Het ligt dus opnieuw in de lijn van
mijn persoonlijke geschiedenis: ik heb meer affiniteit
met de viool dan met eender welk ander instrument.
Wat mogen we verwachten van het concerto? Waar
zal het “over gaan”?
Qua vorm zijn veruit de meeste vioolconcerto’s
enerzijds drieledig, en anderzijds gedacht vanuit de
tegenstelling viool versus ensemble of orkest. Die
traditionele structuren wil ik doorbreken en verruimen.
Mijn concerto wordt één deel, waarbij de viool
de compositie aanstuurt, alle muzikale elemen-
ten aanbrengt, en het ensemble als het ware door
de compositie leidt. De dirigent fungeert eerder als
een ritmisch coördinator, de soloviolist is de echte
aanvoerder in dit werk, zoals het bijvoorbeeld in de
barokke concerto’s gebeurde. Harmonisch bouw ik
momenteel verder op wat ik in mijn orkestwerk “Tetrahedron”
voor het eerst exploreerde: ik voel me nog
steeds thuis in dezelfde harmonische constructie die
gevisualiseerd wordt in een geometrische figuur.
“The Times they are a-changin’”
(i.k.v. “Metamorfosen”)
4 oktober, 18u30
Muziekcentrum AMUZ
HERMESensemble i.s.m. Explorations
en De Veerman
Werk van jonge componisten, geselecteerd en begeleid
door Bram Van Camp
“In Light of History”
29 november, 21u
Muziekcentrum AMUZ
HERMESensemble o.l.v. Marco Angius (It.)
Wereldcreatie van het “Concerto voor viool en ensemble”
van Bram Van Camp
(vioolsolo: Wibert Aerts)
www.bramvancamp.be
www.hermesensemble.be

ecensie
the food of love ...
door hans dowit
on d e r d e zeVen a f s t u d e r e n d e s t u d e nt
e n V a n d e M a s t e r o p l e i d i n g d r a M a w a r e n
in M e i t w e e M a s t e r s kl e i n k u n s t d i e M e t
h u n C o n C e r t e n een i n t e r e s s a n t en VeelbeloVend
d e b u u t M a a k t e n.(“sY M p t o M s o f
Mo j o” d o o r liesa Va n d e r aa, in he r M a n
teirlinCk za a l o p 22 t/M 24 M e i 2008 en
“la V r e n d a f f” d o o r ar n e leurentop, o p 26
M e i in ra t a p l a n, 27 M e i in tr i x Ca f é, 30
M e i in ze e z i C h t en 31 M e i en 1 j u n i 2008 in
sC h e l d ’ap e n)
Naast de soloartiesten die in de afgelopen jaren voortkwamen
uit de afstudeerrichting Kleinkunst is er een gestage opvolging van
muzikanten (het ene jaar al meer dan het andere), singer/songwriters
in verschillende genres van lichte en niet zo heel lichte muziek.
Vorig academiejaar nog vielen Tom Kets, Sam Wouters en -heel nadrukkelijk-
Hannelore Bedert op, ieder met hun eigen stijl; dit jaar
wordt de aandacht getrokken door Liesa Van der Aa (die dit voorjaar
al een spelstage volbracht in de Toneelhuisproductie van Hugo
Claus’ De Geruchten) en Arne Leurentop (wiens kindervoorstelling
Stoppeltje (woke up this morning) een frisse impuls gaf aan het
jeugdtheater). Vergelijking van de twee concertprogramma’s doet
misschien iets te kort aan beide, maar is hier ter zake, omdat Van
der Aa en Leurentop aan dezelfde opleiding afstuderen.
Een belangrijke opdracht die in alle fases van de Kleinkunstopleiding
terugkomt is songwriting. Vanaf de eerste bachelor worden
de studenten getraind in de muzikale en tekstuele technieken van de
song en passen ze die toe op hun eigen composities. De bedoeling is
dat die training hen een sterke basis geeft waarop ze hun eigen stijl
kunnen ontwikkelen en waarmee ze hun repertoire toegankelijk
kunnen maken. Getuige de songs van velen van de alumni levert die
methode goed resultaat, maar ze is -noodzakelijkerwijs- ook rigide
genoeg om weerstand op te roepen. En daaruit, uit een attitude van
verzet tegen de grenzen van de song, komen concerten voort als die
van Liesa Van der Aa en Arne Leurentop.
23

24
Deze laatste beloofde in zijn aankondiging zijn kennis
met die van zijn band te bundelen en die vervolgens
“vakkundig de nek om(te)wringen. Dam dam di doebi
doebi!”; Van der Aa liet het geweten zijn dat ze geen
“songs” wil maken en bewust volgens een meer vloeibare
methode te werk gaat. Wat deze muzikanten, met
verschillend resultaat, in ieder geval hebben gedaan is
een eigen vorm van song creëren. Die is niet altijd en
uitsluitend innovatief; beiden schuwen niet hun inspiraties
duidelijk te laten horen. Wel geven ze prioriteit
aan de inhoud van hun teksten en laten die dragen
door precies die maatsoorten, ritmes, kleuren en klimaten
die ze daarvoor wenselijk vinden.
Leurentop doorbreekt de rigiditeit van zijn rock and
roll songs met onverwachte, wat meditatieve interventies
van gitaar en toetsen en stelt tegenover het “yang”
van bas en slagwerk regelmatig het “yin” van viool en
falsetstem. Hij doet mij bij tijden denken aan een hedendaagse
Brian Wilson of, jawel, aan een jonge Dylan.
Van der Aa heeft als basis van haar concert de trage,
uitgesponnen vertelling (culminerend in Mozart, een
symfonisch nummer voor één viool, stem en effectapparatuur),
die ze afwisselt met ritmische statements.
Ze lijkt me daardoor soms op Meredith Monk of een
vloeiende verschijning van Laurie Anderson (Niet dat
ik weet of zij zich in deze typeringen zouden herkennen;
zelf noemen ze als hun inspiratie o.a.: The Beatles,
Prince, Björk, Tom Waits, Jimmy, Kurt and Janis).
De twee programma’s werden aangekondigd met
hun titel (Mojo betekent eigenlijk amulet, maar in de
muziek ook: inspiratie, passie, seks. Lavrendaff is de
meest spectaculaire misspelling van Leurentops familienaam).
Blijkbaar willen geen van beide muzikanten
het podium op als Liesa of Arne “met band”. Toch is
dat wat ze zijn: ieder op eigen wijze en met typerende
podiumpresence is nadrukkelijk frontman/woman,
die in creatie en presentatie de leiding heeft. Leurentop
“danst” altijd; zijn manier van voortdurend bewegen is
-steeds anders- altijd één met zijn zang en gitaarspel en
de totale sound van het nummer; zijn muzikanten stuwend,
is hij soms letterlijk dirigent. Van der Aa staat,
wanneer ze niet in de microfoon zingt, veelal iets ‘en
profile’, waardoor ze haar band een open communicatie
met het publiek geeft, maar tegelijk de spelers in het

gezicht ziet en onder controle heeft. Anderzijds lijken
ze ook niet bevreesd om het initiatief van hun bands
de ruimte te geven. Integendeel: zowel Symptoms of
Mojo als Lavrendaff worden gespeeld door een groep
degelijke, veelzijdige, geïnspireerde instrumentalisten,
wier bijdrage aan het concert veel verder gaat dan de
uitvoering van wat hun singer/songwriter heeft bedacht.
Hun teksten, de vorm van hun poëzie, moeten iets
te maken hebben met hun persoonlijkheid, met de hun
eigen wijze van spreken. Van der Aa is praatgraag, een
vertelster die haar toehoorder verleidt met de cataract
van haar -soms tegenstrijdige- woorden. Leurentop is
een scepticus die eerder spreekt in ironiserende, soms
cynische soundbytes. Dat is terug te horen in hun
songs, die bij Van der Aa wijd reiken, van ballad tot
rap tot afbrokkelende zinnen. Leurentop daarentegen
vervolg
van p. 12
dewijnstichting Steunraad Antwerpen
voor hun sociaal-artistieke projecten.
Jonathan Van De Velde, student B3 bij
France Springuel behaalde, de 1 ste prijs in het celloconcours
van St. Pieters-Woluwe. Dit is een nationaal
concours met de beste studenten (voor cello)
van alle conservatoria in België.
Eva Verheyen, studente harp bij Sophie Hallynck,
heeft de 2 de prijs van de Rotary Harp Wedstrijd in
Gent gewonnen.
Oud-student woordkunst Freek Vielens laatste radiodocumentaire
over zijn tijd in Belgie is geselecteerd
voor het IFC, de International Features Conference.
Dit is een wereldwijd radiodocumentaire-
combineert efficiënte, maar zeer beeldende verzen met
heel gevarieerde, maar strak gestructureerde rock and
roll. In hun thema’s -bijna altijd geladen met sensualiteit-
nemen liefde en (verschillende momenten van)
afscheid een belangrijke plaats in. Hoewel puttend uit
nog korte ervaring (ze zijn allebei natuurlijk twintigers),
weten ze deze al aan te spreken als hun belangrijkste
bron en zelfs te vatten in de traditie van hun vakgenoten;
daarmee hun dromen, passies, verlangens, verlies
en teleurstelling universeel en “van ons” makend.
Het zouden wat melancholieke kids lijken, die nieuwe
Kleinkunstenaars, als ze niet vooral een creatieve energie
en speelplezier zouden ten toon spreiden, die doen
uitzien naar meer.
Hans Dowit
algemeen coördinator van de opleiding Drama
reageer via forum.ca@artesis.be
festival in Bulgarije. Documentairemakers van over
de hele wereld beluisteren verschillende documentaires,
die inhoudelijk of qua vorm bijzonder werden
bevonden. ’In den Vreemde’ gaat over Freeks
vier jaar als Nederlander in Antwerpen. Hij praatte
met Michael Das (leraar HTI) en Marie- Rose Morel
(Vlaams Belang) over zijn integratieproces. De
docu is te beluisteren op www.freekvielen.nl bij documentaires.
Cathy Berx, kersverse Gouverneur van de provincie
Antwerpen, heeft het voorzitterschap van de
Stichting Conservatorium Antwerpen aanvaard.
Katrien Lissens, oud-studente van Aldo Baerten,
wordt praktikante bij de Nordwestdeutsche Philharmonie.
lees verder op p. 33
25

26
sanctorum
van digitale rijn tot lange wapper:
hoe autonoom is ons smaakoordeel nog?
jo h a n sa n C t o r u M is C u l t u u r f i l o s o o f.
telkens d i e p t h i j V o o r fo r u M een t h e M a
u i t r o n d k u n s t, C u l t u u r en s a M e n l e V i n g.
w w w .Visionair-b e l g i e.b e
media, modernisme en perceptiecultuur in
het scheldebekken anno 2008
De afsluiting vorig seizoen van Wagner’s vierdelige Ringcyclus
in de Vlaamse Opera, onder de regie van Ivo Van Hove, nodigt
uit tot een paar nabedenkingen rond kunst, perceptie en de
rol van de media hierin.
Vooreerst dit. De ‘21ste eeuwse’ Wagnervisie Van Hove is er
een zoals een ander,- bij mij riep hij alleszins zeer gemengde
gevoelens op. De ring als computerchip, de Rijn als digitale
snelweg, de Walküren als verpleegsters van een MUG-team,
Siegfried en Brünnhilde als John Lennon en Yoko Ono, … het
is me allemaal wat te gemakkelijk en te cerebraal bedacht, met
veel te veel beeldschermgeflikker, een tekort aan buikgevoel, of
ook wel aan elementaire kennis van het operamedium en respect
voor het origineel, wat soms genante decalages opleverde tussen
woord en beeld.
Ik vrees dus wel ergens dat ook op Ivo Van Hove het strenge
oordeel van Waltraud Meier, een van de grootste Wagnersopranen
van deze tijd, van toepassing is: “Regisseurs kennen hun
stiel soms niet. Ze komen af met ideeën die geen handen en voeten
hebben. Ideaal moeten vorm en inhoud overeenstemmen.

De meeste hebben slechts vormideeën of eigen psychologische
problemen die ze dan zelftherapeutisch
naar buiten brengen.”
Dat klopt, maar er is nog meer aan de hand bij
‘actualiserende’ deconstructies à la Van Hove. Geen
enkele operacomponist is zo onderworpen geweest
aan hineininterpretierung als Richard Wagner, en
dat heeft zo zijn reden. Het fenomeen is in het naoorlogse
Duitsland zelf ontstaan, met regisseurs
als Götz Friedrich, die in het reine wilden komen
met een zwaar historisch schuldcomplex. Wagner,
de 19de eeuwse componist met antisemitische neigingen,
verafgood door Hitler en het nazi-regime,
vormde daartoe het aangewezen medium. De obsessie
vanwege het naoorlogse Duitse artistiek establishment
om de erfzonde van Auschwitz steeds weer te
moeten ‘afwassen’, leidde in het muziektheater tot
een cultus van de revisie en de ‘actualisering’, waarin
dus vooral de lichtjes verbrande Richard Wagner zijn
political correctness postuum moest bewijzen. Niet
toevallig zou deze denazificatie trouwens uitgerekend
in voormalige nazi-tempels als Bayreuth zijn beslag
krijgen, mede onder impuls van Wagner’s kleinzoon
Wieland (wiens oorlogsverleden zelf overigens niet
onbesproken was). Het zuiveringsproces kende zijn
culminatiepunt met de fameuze Ring-enscenering
van filmregisseur Patrice Chéreau in het Bayreuthjubileumjaar
1976, en is sindsdien in ontelbare variaties
geïmiteerd, dikwijls overigens door niet-operaregisseurs
zoals, jawel, onze Ivo Van Hove.
Want in een tweede golf werd heel de Europese
operacultuur, pakweg vanaf de jaren ’70 (of zullen
we Mei ’68 als referentiepunt nemen…), door deze
politiserende stroom bevangen, en doken overal,
van Londen tot Praag, de Wagnerinterpretaties op
met SA-uniformen, Hitlergroet, en als het even kon
ook een kamp met prikkeldraad en de nodige gruwelscènes.
Inderdaad: Auschwitz was een Europees
27

28
probleem, van humaan-mondiale afmeting zelfs, en
noopte tot een permanente schuldbekentenis en historische
rechtzetting, die op de grote kunstpodia hun
beslag moesten krijgen.
Daar hoorde ook enige Publikumsbeschimpfung
bij,- een masochistische neiging van het ‘burgerlijk-decadente’
operapubliek om tol voor de historische
schuld te betalen, door de schokterapie van de
avant-garde te ondergaan met urenlang flikkerende
beeldschermen, en het nadien ook nog ‘hoogstaand’,
‘vernieuwend’, ‘revolutionair’ te vinden. De katarsisobsessie
werd een heersende trend, en vervolgens
een artistiek dogma, waarvan het zeer onbehoorlijk
was om het ter discussie te stellen. Aan de modernistische
canon bleken allerlei facetten van (auto-)censuur
te kleven, die de epuratie moest veilig stellen.
Dat brengt ons meteen tot de kern van het probleem
en de meta-theatrale clou van het Antwerpse
Ring-gebeuren. Uit de perscommentaren rond Van
Hove’s enscenering blijkt een enorm éénstemmig
positivisme dat ik ronduit genant vind. De Standaard,
De Morgen, Knack, om maar de drie grootste waarnemers
te noemen van het Vlaamse cultuurwezen,- allen
staken ze unisono de loftrompet over een product
dat op zijn minst toch controverse zou moeten oproepen.
Geen schijntje van voorbehoud of kritische
voetnoot; zelfs de ‘frut’, alias Gazet Van Antwerpen,
verloor zich omtrent Van Hove’s Ring in superlatieven
(‘adembenemend’, ‘mysterieus’, ‘triomfantelijke
apotheose’, ‘verdiende staande ovatie’…).
Toeval? Telepathie? Of… hebben deze meningen
een gemeenschappelijke souffleur?
van obsessie tot hype
Als men de persartikels naast elkaar legt, valt inderdaad
op dat de heren recensenten (indeed, geen
dames, sinds la Metdepenninghen op pensioen is)
grote delen overnemen van het dramaturgische exposé
uit het programmaboekje, zonder daar zelf enige
bedenking aan te knopen. De commentaren lijken
me niet ingegeven door onafhankelijke observatie en
reflectie vanwege een kritische toeschouwer. Ze zijn
analytisch zwak, stereotiep, en geïnspireerd door
een onstuitbare drang om mee te gaan met de hype
van het moment. Men mag hier dus spreken van
slecht recensiewerk en zware positieve vooringenomenheid.
Ach natuurlijk: de achtbare vertegenwoordigers
van de schrijvende pers worden traditioneel
met veel égards behandeld, verwend met de beste
premièrezitjes, champagne en hapjes. Maar het zit
dieper dan deze zachte vorm van omkoperij. Ik vrees
namelijk dat de naoorlogse modernistische dwangneurose,
die de lelijkheid inkadert in een noodzakelijk,
collectief reinigingsritueel, is overgeslagen naar
het opinie-management rond het artistiek gebeuren,
de mediaperceptie, tot en met uiteraard de mening
van het publiek zelf.
Inderdaad, wie zou bij zoveel media-euforie nog
durven zeggen, -of zelfs maar denken,- dat Van Hove
zich vergaloppeerd heeft en van opera of Wagner
geen kaas heeft gegeten? De pers heeft haar kritische
rol volkomen losgelaten, om zich met des te meer
ijver de verbreiding van de solidaire hype-cultuur eigen
te maken. Uiteindelijk verstomden alle kritische
geluiden bij het publiek, ook de internetcommentaren,
uit vrees om zich te isoleren en belachelijk te
maken. De metamorfose van een ‘kwaliteitskrant’
zoals De Standaard, tot een soort trend-en-lifestyledagblad,
is typerend voor deze evolutie. Zij bepalen

de smaak, en gaan vrijwel altijd mee met de promotionele
stroom rond het product. De tijd dat theatermakers
met knikkende knieën het verdict afwachtten
van criticus Wim Van Gansbeke-zaliger, is wel
definitief voorbij. In de plaats daarvan is de hypereportage
gekomen, een softe echo van de publiciteit
rond het cultureel item. De Morgen, Klara en Knack
linken zich trouwens structureel aan de grote podia,
en treden o.m. op als ‘mediapartners’ van de Vlaamse
Opera.
De ‘fantastische, vernieuwende, revolutionaire’
Ring-enscenering van Ivo Van Hove is dus vooral
een zaak van verregaande mediatisering, uitgedokterd
in de PR-afdeling van het operahuis, in overleg
met de mediasponsors. Meer zelfs: het kunstwerk
is samengevallen met de apologetische peptalk errond.
Er ontstaan geen controverses, omdat de perceptiesturing
deel uitmaakt van het productieproces.
Uiteraard heeft kunst altijd met perceptie te maken.
Maar ditmaal lijkt het erop dat er nieuwe taboes ontstaan
rond afwijkende meningen en kritische observaties.
Het kunstwerk heeft geen autonome betekenis
of gravitatie meer, waarrond zich tegenstrijdige
visies kunnen ontwikkelen, maar functioneert als
gemediatiseerd gerucht, als gehypt icoon.
De mythe van de ‘dissidente’ avant-garde en de artistieke
‘rebel’ moet hier dringend worden ontkracht:
coryfeeën als Van Hove, Fabre of zelfs kakmachinebedenker
Wim Delvoye zijn helemaal niet rebels of
dissident, ze zijn niet eens controversieel. Veeleer
zijn het monstres sacrés, gekroonde narren die het
artistieke circuit controleren, zich rijkelijk laven aan
de subsidiepotten, en in ruil daarvoor genereus meewerken
aan de mediagestuurde consolidatie van de
publieke consensus.
echt aantwaarps theater
De regisseur van de recente Ring-productie in de
Vlaamse Opera blijkt dus, voor alles, een exponent te
zijn van de modernistische inprentingsmechanika,
die onze smaakpapillen strikt binnen de politiekcorrecte
trendcultuur conditioneert. Als ik dat gegeven
anno 2008 nu terugkoppel aan het verhaal van
Wagner, Auschwitz en de na-oorlogse publieke uitdrijvingsrituelen,
dan moest deze Ring wel ooit geserveerd
worden in de Europese stad met de hoogste
zuurtegraad,- Antwerpen. Is de plaats van handeling
nog steeds de (gedigitaliseerde) Rijn, dan kan men
toch niet voorbij aan de vaststelling dat deze Vlaamse
productie vooral de populatie van het Scheldebekken
als doelgroep heeft.
Dat brengt ons tot de gewaagde veronderstelling
dat Van Hove’s electronische flikker-Ring ook impliciet
geconcipieerd is als een ontsmettingsmiddel
t.o.v. het fameuze Antwerpse, ronduit incivieke onderbuikgevoel.
Deze stad is politiek labiel, mentaal
ondoorzichtig en socio-cultureel een gistend moeras.
29

30
Progressieve kunstpaus Gerard Mortier heeft de Sinjoor
al voor ongeneeslijk verklaard. Grote delen van
het Scheldebekken, tussen Zandvliet en Lokeren,
zijn aangetast door een onderstroom van burgerlijke
ongehoorzaamheid waar het systeem geen raad mee
weet. Kan een Museum voor Moderne Kunst of actuele
opera deze stad redden? Is een schokbehandeling
nog mogelijk? Overal elders schijnt dit te lukken,
maar hier…
Met het recente verzet tegen de plannen voor de
Lange Wapper-brug, een nieuwe parel van oogverblindend-moderne
Waw!-architectuur na het overgeproportioneerde
frietzakken-justitiepaleis, blijkt weerom
hoe averechts deze stad wel voelt en denkt, ondanks
die moderne Ring. Waarom willen de Antwerpenaren
niet hip, modern, trendy zijn zoals alle andere wereldburgers?
In plaats van zich te verheugen in dit riant
sluitstuk van de ringverbinding, komen actiegroepen
aandraven met dossiers rond fijn stof, lawaaihinder,
visuele vervuiling, en, jawel, zelfs een alternatief tunnel-tracé.
Een tunnel, een molsgang!
Het is alsof het theaterpubliek tijdens de voorstelling
het bestaande draaiboek de vuilbak inkiepert, de
regisseur naar huis stuurt en het initiatief overneemt.
Ik heb dat nog nooit meegemaakt, maar het moet er
eens van komen. Dat is een échte revolutie, een schokgolf:
smaak wordt weer iets autonoom en individueel,
zoals de verlichtingsfilosoof Immanuel Kant het in
de 18de eeuw formuleerde. Als het U niet aanstaat,
zeg het dan, vrijuit. Kunst is niet aan regels gebonden,
maar dat betekent ook dat het artistiek oordeel
van de toeschouwer geen enkele vorm van betutteling
verdraagt.
Ongewild zijn we zeer dicht gekomen bij de anarchistische
filosofen die Richard Wagner bestudeer-
de, net toen hij de tekst van de Ring des Nibelungen
schreef, zo rond 1850. Misschien zou een echte politieke
parodie van Wagner’s tetralogie veel boeiender
zijn dan een quasi-actuele versie. Gesitueerd aan de
Schelde, met Patrick Janssens als de arrogante Wotan
(‘Just walk and don’t look back’); Noël Slangen als de
perfide Loge (‘De beste communicatie bestaat erin
om niét te communiceren); Antwerps provinciegouverneur
Camille Paulus als de onnozele Froh (“Deze
brug is goed voor Antwerpen en Vlaanderen”); BAMvoorzitter
Karel Vinck als Donner, alias de Ausputzer
met de hamer; Vera, Magda en Mieke (“Amai, wat een
schoen maket!”) als de niet-meer-zo-frisse Rijndochters;
en niet te vergeten natuurlijk Alberich, tegenpool
van Patrick’s Walhalladroom en donkerbruine kwelduivel.
De ring zou gewoon de ring blijven, de brug
ook, zoals hij grotesk verschijnt, aan het einde van
Das Rheingold:
Zur Burg führt die Brücke
Leicht, doch fest eurem Fuss:
Beschreitet kühn ihren schrecklosen Pfad!
Pure perceptie, zei ik het niet. Iedereen gelooft
erin, dus zal hij er staan voor we er erg in hebben. Om
na een vooravond en drie dagen roemloos in elkaar te
stuiken. Naar het schijnt wilde Wagner oorspronkelijk,
lang voor zijn Bayreuth-plannen, na afloop van de
eerste Ring-opvoeringen het houten operahuis aan de
Rijn écht in de fik steken. Waar wachten we nog op?
Johan Sanctorum

kort
nieuwe docenten Piano,
zang en cello
Wij melden met gepaste trots dat vanaf heden de
volgende musici worden aangesteld als docent aan
het Koninklijk Conservatorium Antwerpen:
De Italiaanse concertpianiste Irene Russo studeerde
bij Lazar Berman aan de Internationale Piano Academie
van Imola en bij Alicia de Larrocha in Barcelona.
In 1999 behaalde ze de 1ste prijs op de Internationale
Pianowedstrijd ‘Emmanuel Durlet’ in Antwerpen, in
2000 won ze de Internationale Pianowedstrijd Clara
Schumann in Düsseldorf en in 2002 de Speciale Prijs
voor de beste interpretatie van hedendaags werk op
de ARD Internationale Pianowedstrijd in München.
In 2003 kreeg ze in Buenos Aires, op persoonlijk initiatief
van Martha Argerich, een speciale ‘Mention of
Honour’ voor haar zeer persoonlijk pianospel in de
finale van de Martha Argerich Competition. Irene
Russo trad op als soliste in belangrijke concertzalen
en festivals zoals: Schloss-Elmau, Robert Schumann
Festival, La Roque d’Antheron, Festival International
de Marseille, Beethoven Klavier Festival, Heidelberg
Spring Music Festival, Festival van Vlaanderen, Musica
Viva Festival, Eclat Neue Musik, Bergen Interna-
tionalContemporary Music Festival,
Klavier Festival
Freiburg, Festival
Ten Holt en LekArt
Festival. Als gastsoliste
speelde ze met
deFilharmonie, het
Münchener Kammerorchester,
het
Kiev Symphony
Orchestra, de DüsseldorferSymphoniker,
de Houston
Symphony, de
Klassische Philharmonie,
het Orchestra
da Camera
di Mantova e.a. Ze maakte opnames voor Radio Klara,
Radio 4 NL, RAI, ARD, Bayerischer Rundfunk WDR,
ZDF, SWR, Radio Vaticana, Radio CBC Canada. Als
gepassioneerd kamermusicus heeft zij samengewerkt
met o.a. Jörg Widmann, Valerie Guillorit, Gabriele
Cassone, Frank Reinecke, David Adorjan, Carolin
Widmann, Genevieve Strosser, Zoltan Kovacs en
Nadja Helble. Eerder dit seizoen maakte zij een concerttour
in Duitsland met het ‘Klassische Philharmonie
Orchester’ (Brahms nr.2) o.l.v. Heribert Beissel,
met als hoogtepunt een optreden in een uitverkocht
‘Konzerthaus Berlin’, waar zij grote bijval genoot van
pers en publiek. Onlangs trad zij voor het eerst op in
de ‘Liederhalle Stuttgart’ en in april 2008 was zij uitgenodigd
in het Marshall Auditorium in Barcelona.
Irene Russo wordt regelmatig gevraagd als jurylid van
internationale pianowedstrijden en voor masterclasses
en lezingen. In oktober 2008 zal zij jurylid zijn
van de ‘International Students Piano Competition’ in
Utrecht, waar zij ook een masterclass zal geven. Irene
31

32
Russo doceert eveneens aan het conservatorium
‘A. Steffani’ in Castelfranco Veneto (Venetië).
Lubov Tomasson-
Stuchevskaya werd geboren
in Moskou waar
zij ook haar studies
zang en piano begon
aan het Ippolitov-Ivanov
College of Music. Nadat
zij de prijs van de Wolfson
Foundation in Londen
won, zette zij haar
studies verder bij Vera
Rosza en later aan de
Royal College of Music
Opera School. Ze nam
deel aan verschillende masterclasses bij enkele van de
meest vermaarde zangers van de 20ste eeuw: Mirella
Freni, Nicolai Gedda, Nico Castel, Elena Obraszova,
Grace Bumbrey, Giuseppe di Stefano en Graham
Clark. Onder begeleiding van Ileane Cotrubas studeerde
zij de rol van Mimi die zij met groot succes in
verschillende Europese landen heeft gebracht. Lubov
bracht haar Londens debuut als Lisa in Tchaikovsky’s
Pique Dame. Haar repertoire omvat Fiordeligi (Cosi
fan tutte), Sophie (Werther), Tatiana (Eugene Onegin),
Iolanta (Iolanta), Marina (Boris Godunov), Mimi
(La Bohème), Tosca (Tosca), Cio-Cio-San (Madama
Butterfly),Santuzza (Cavaleria Rusticana), Violetta Valery
(La Traviata), Leonora (Il Trovatore), Aida (Aida).
Ze voerde ook het Magnificat van J.S. Bach, Vivaldi’s
Gloria, Dvorak’s Te Deum en Stabat Mater, Brahms’
Deutches Requiem, Mendehlsohn’s Elijah, Rossini’s
Stabat Mater en Verdi’s Requiem uit. Ze maakte een
opname van Sjostakovitsj’s Hamlet en King Lear voor
het label Naxos. Sinds enkele jaren legt ze zich vooral
toe op het lesgeven en coachen en geeft ze regelmatig
masterclasses aan de Hochschule für Musik Köln en
de Academy for the Arts in Reykjavik.
Justus Grimm werd geboren in Hamburg. Als kind
in een muzikale familie kreeg hij zijn eerste les cello
van zijn vader toen hij vijf jaar was. Later studeerde
hij in Saarbrücken bij Ulrich Voss en in Keulen bij
Claus Kanngiesser en Frans Helmerson, waar hij afstudeerde
met het Konzertexamen in 2000. Hij volgde
masterclasses bij Boris Pergamenschikov, Steven
Isserlis, Heinrich Schiff en William Pleeth. In 1994
behaalde hij de eerste prijs voor cello aan de Musikhochschule
van Keulen en werd laureaat van de Wedstrijd
Inter Musikhochschule van Duitsland. In 1999
won hij, samen met pianist Florian Wiek, de eerste
prijs op de nationale wedstrijd Deutscher Musikrat en
de eerste prijs met gouden medaille op de internationale
wedstrijd Maria Canals in Barcelona. Sindsdien
was Justus Grimm te gast op verschillende muziekfestivals
over heel Europa. Hij werd als solist door talrijke
orkesten begeleid: het Filharmonisch Orkest van
Hamburg, het Filharmonisch Orkest van Bonn, het
Symfonisch Orkest van de Munt, het Filharmonisch
Orkest van Brandenburg, het Symfonieorkest van
Aaken, l’Orchestre de Chambre de Wallonie, de Rheinische
Philharmonie, het European Union Chamber

Orchestra en het English Chamber Orchestra. Hij soleerde
in Londen met het London Chamber Orchestra.
Als solist en kamermusicus trad Justus Grimm op in
de Berliner Philharmonie, het Konzerthaus Berlin,
de Kölner Philharmonie, de Beethovenhalle Bonn,
de Herkulessaal München, de Musikhalle Hamburg,
de Liederhalle Stuttgart, de Centre Belem Lissabon,
Theatre du Châtelet Parijs in samenwerking met Abdel
Rahman el Bach, Heribert Beissel, Gerard Causé,
Augustin Dumay, Davis Grimal, Katia & Marielle Labeque,
Kazushi Ono, Antonio Pappano, … In 1999
kreeg hij de functie van eerste cellosolist bij het orkest
van de Koninklijke Muntschouwburg in Brussel.
Olsi Leka, geboren
in Tirana (Albanië), begon
cello te studeren op
6-jarige leeftijd. Als hij
10 jaar is behaaltd hij
de eerste prijs van de
“jonge solisten”- cellowedstrijd
en 4 jaar later
krijgt hij de eerste prijs
van de wedstrijd “jonge
virtuozen” in Tirana. In
1999 beëindigt hij zijn
studies met een gouden
medaille en nadien
studeert hij aan het Koninklijk
Conservatorium
van Brussel bij Harro Ruijsenaars en Jeroen Reuling,
waar hij de ereprijs Van De Kerckhove behaalt. Dankzij
een Erasmusbeurs kan hij zich perfectioneren aan
de Hochschule für Musik in Keulen, in de celloklas
van Maria Kliegel. In 2003 behaalt hij de eerste prijs
in het “Concours d’Interprétation musicale” te Brussel
en wordt nadien geselecteerd voor de “Compéti-
tion Internationale d’Interprétation Musicale” in Limassol,
Cyprus, alwaar hij de tweede prijs bekomt. In
2005 beëindigt hij zijn studies met de grootste onderscheiding
en op 24-jarige leeftijd wordt hij benoemd
tot solocellist van het Nationaal Orkest van België,
alsook cello-gastleraar aan het Koninklijk Conservatorium
van Brussel. Olsi Leka hecht een groot belang
aan barokcello en moderne muziek als essentiële
“bij-talen” van een allround hedendaags musicus. De
laatste maanden heeft hij verschillende celloconcerti
vertolkt, zoals R. Schumann, P.I.Tchaikovsky, E.Lalo,
J.Brahms... Belangrijk hoogtepunt was de succesvolle
interpretatie van het celloconcerto “Tout un monde
lointain” van Henri Dutilleux in aanwezigheid van en
met de warmste felicitaties van de componist zelf. De
laatste jaren heeft Olsi Leka masterclasses en concerten
gegeven in de meeste Europese landen en maakt
hij deel uit van de nieuwe, veelbelovende generatie
van jonge Europese cellisten.
vervolg
van p. 25
Lin Chin Cheng, student compositie
bij Alain Craens en postgraduaat
marimba, won de eerste
prijs op de ‘International Composition
Competition Classical Marimba League
USA’ met zijn compositie ‘Flyology’. Dit werk
zal uitgevoerd worden in de universiteiten
van Ohio en Arizona in Amerika en zal gepubliceerd
worden bij C. Alain Publications. Lin
won ook de derde prijs van de ‘International
Marimba Artist Competition USA’ met lovende
muzikale kritieken.
Annelies Van Roie kon vlak na haar eindexamens
van bachelor dans afgelopen juni haar
stagecontract bij ‘de Stilte’ omzetten in een
lees verder op p. 37
33

34
Festival à la russe:
lezingen en filmvoorstellingen op
de Kunstcampus
‘à la russe’ is een term uit de gastronomie en betekent
dat alle gerechten na elkaar aan tafel worden
gebracht en geproefd. Dit in tegenstelling tot ‘service
française’ waarbij alle schotels, van voorgerecht tot
desserts, tegelijkertijd op tafel worden gezet. Het ‘Festival
à la russe’ laat u twee maanden lang proeven van
hoogstaande lezingen, nooit geziene voorstellingen
en documentaires over Russische muziek. Dit alles
als smaakmaker voor het galaconcert op 18 november
2008 van de Stichting Conservatorium Antwerpen
t.g.v. de titel Maestro Honoris Causa aan deSingel.
29 september, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Inleiding: Jan Dewilde, Stravinski in Antwerpen.
Filmvoorstelling: Petroesjka (gedanst door het Kirov
Ballet, 2000, 41’)
6 oktober, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Lezing: Vladimir Ronin, Antwerpen en de Russische
kunstenaars door de eeuwen heen.
13 oktober, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Inleiding: Tom Janssens.
Filmvoorstelling: Tchaikovsky: the tragic life of a
genius (2007, 116’)
20 oktober, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Lezing: Francis Maes, Toch een groot componist?
Naar een nieuw begrip van Peter Tsjaikovski.
3 november, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Lezing: Frans Lemaire, Decoding Sjostakovitsj: een
audiovisueel portret.
16 november, 20u,
Blauwe Zaal, desingel, gratis toegang
Concert met werk van Tsjaikovski en Stravinski door
het Symfonieorkest Conservatorium Antwerpen
o.l.v. Koen Kessels (toegang gratis, geen reservatie)
18 november, 20u,
Blauwe Zaal, deSingel
Galaconcert van de Stichting Conservatorium
Antwerpen (enkel op uitnodiging)
24 november, 19u,
Zwarte Zaal, KCA, gratis toegang
Inleiding: Pascale De Groote.
Filmvoorstelling: Ballets russes (2005, 118’ )
Inlichtingen lezingen en filmvoorstellingen
jan.dewilde@artesis.be
Inlichtingen concerten
ann.lommelen@artesis.be
Organisatie: Werkgroep Romantische Muziek
Nevenactiviteiten in het kader van de cyclus
Stravinski Symfonisch in deSingel
23 september, 20u
Jukebox Stravinski
Philippe Herreweghe, Eric de Kuyper en Anna
Luyten
7 oktober, 20u
Lezing: Stravinski
Stephan Weytjens

middelheimconcerten 2008
Naar goede jaarlijkse gewoonte vinden er in het najaar
twee aperitiefconcerten plaats in het Openluchtmuseum
Middelheim (Paviljoen Joep Van Lieshout).
De Vrienden Conservatorium Antwerpen bieden er
samen met de Middelheimpromotors een podium aan
jong talent uit het Koninklijk Conservatorium Antwerpen.
De concerten zijn gratis toegankelijk, en er wordt
na afloop een hapje en een drankje aangeboden.
Zondag 5 oktober 2008, 11u
Paviljoen Joep Van Lieshout (Middelheim)
Stijn Wauters Trio
Stijn Wauters, piano
Janos Bruneel, contrabas
Tony Vitacolonna, drums
Stijn Wauters is één van de meest begaafde
jazzpianisten die de laatste jaren afstudeerden aan
het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen. Hij
richtte er ook zijn trio op dat zich vooral concentreert
op jazzstandards die geworteld zijn in de swing van
de jaren ’40 en ’50, met Oscar Peterson, Erroll Garner
en de big bands van Count Basie en Woody Herman
als grote voorbeelden. Op 5 oktober brengen zij o.m.
Woody’n you van Dizzy Gillespie, Four Brothers
van Jimmy Giuffre, Nice work if you can get it van
George Gershwin en The nearness of you van Hoagy
Carmichael.
Zondag 26 oktober 2008, 11u
Paviljoen Joep Van Lieshout (Middelheim)
Strijkkwartet Idée-fixe
Floris Uytterhoeven, viool
Jennifer De Keersmaecker, viool
Ine Kuypers, altviool
Gert-Jan Verbueken, cello
Programma:
Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Strijkkwartet opus 18 nr. 1 in F
Alexander Borodin (1833-1887)
Strijkkwartet nr. 2 in D
Het Idée-Fixe Strijkkwartet werd opgericht in
2006 en wil op hoog niveau kamermuziek bestuderen
en een buitenschoolse concertpraktijk uitbouwen.
Het samengaan van plezier en professionaliteit staat
centraal. In het eerste jaar van zijn bestaan werd het
strijkkwartet gecoacht door Leo De Neve (docent
altviool aan het conservatorium van Antwerpen en
lid van het Spiegel Strijkkwartet) en France Springuel
(docente cello aan het conservatorium van Antwerpen).
In april 2007 gaf het kwartet in het kader van een
eindwerk een concert in de muziekacademie van Lier.
Hieruit volgden nog enkele concerten, waaronder een
huisconcert te Schoten en een concert voor de KBCbank.
Idée-Fixe wordt gesponsord door Dexia. In
oktober 2007 slaagde Idée-Fixe voor de auditie voor het
Orpheus Instituut te Gent. Daardoor mochten zij in
2007-2008 een reeks lessen en masterclasses volgen
bij een aantal gerenommeerde kamermuziekdocenten,
waaronder Benjamin Dieltjens, Wieland Kuijken,
Toon Fret, Tony Nijs, en Piet Kuijken. Ter afsluiting
van dit kamermuziekseminarie zullen ze een concert
geven in de concertzaal van het Orpheus Instituut.
In mei 2008 organiseerde Idée-Fixe als eindproject
een groot benefietgebeuren ten voordele van het
kankeronderzoeksfonds van het St.-Augustinus
Ziekenhuis te Antwerpen. In het kader van deze
benefiet speelden zij een concert in de Begijnhofkerk
te Lier. Zij zamelden zo meer dan 25.000 euro in voor
dit goede doel.
35

36
Paul griFFiths &
re-mix orchestra
Paul Griffiths is een internationaal vermaard
muziekpedagoog. Zijn muzikale roots liggen in jazz,
rock en funk, maar hij heeft een unieke artistieke
stem- en workshopmethode ontwikkeld die muzikale,
sociale en culturele grenzen overschrijdt.
Met succes voltooide hij zijn postgraduaat met de
innoverende cursus aan de Guildhall School of Music
Performance and Communication Skills (1987-89).
Sindsdien werkte hij als artistiek projectleider met de
meest uitmuntende Londense en Britse symfonische-
en kamerorkesten (LSO, LPO, RPO, BBC SO, Halle,
Northern Sinfonia, Scottish Chamber Orchestra, CLS,
NYO), ensembles voor hedendaagse muziek (London
Sinfonietta), operahuizen (ENO, Glyndebourne),
kunstencentra (SBC, Barbican, Sage Gateshead),
internationale festivals (Huddersfield, Bath,
Cheltenham, Lincoln, Lichfield, Dartington, London
Jazz Festival) en conservatoria (Guildhall, RCM,
RNCM). Hij begon les te geven aan de Guildhall School
of Music in 1990, en hij bekleedt een hoeksteenpositie
in het bejubelde ‘GSMD/Connect’-project dat in
2006 de Prijs van de Koningin voor Diensten aan
het Hoger Onderwijs mocht ontvangen. Hij is docent
aan de Academy of the Arts in Reykjavik, IJsland, en
aan het Konservatoriet for Music and Formidling in
Esbjerg, Denemarken. Voor de British Council leidde
hij projecten in Kroatië, Cyprus, Tanzanië, Australië,
Bangladesj, Kazakstan, Oezbekistan, Hong Kong en
Singapore. Lopende projecten zijn o.m. zijn artistieke
leiding van het Ismaili Community Ensemble in
London, het mede-leiden van het Casa Da Music
Ensemble in Porto; hij is projectleider en uitvoerder
bij het vernieuwend kamerensemble Between The
Notes en het jazzsextet Blue Pepper.
“Mijn workshops zijn gericht op de ontwikkeling
van diverse muzikale technieken, waarvan vele courant
zijn in folk- en niet-westerse muziek, jazz en pop
enz. maar die toch nog minder aan bod komen in de
orthodoxe conservatoriumopleiding. Er wordt gewerkt
rond coördinatietechnieken voor stem en lichaam,
groepscompositie, niet-genoteerde compositie, ritmisch
begrip, niet-westerse ritmische concepten, muzikale
communicatie, muzikale interactie en de ontwikkeling
van individueel leiding geven. Mijn aanpak is praktisch
gericht en wordt op verschillende tijdstippen in de loop van
de dag geconsolideerd door reflectie en discussie. Ik zou
zeggen dat ik op onze dag, de groep deelnemers meeneem
doorheen een proces dat begint met opwarmactiviteit
zonder instrumenten, om mekaar te leren kennen, en
de basis te leggen voor de verdere dag. Ik zal via stem en
lichaam enkele muzikale ‘cellen’ introduceren, die de basis
zullen zijn voor verder creatief werk. Dit houdt in: geleide
improvisatie en creatieve opdrachten, zowel individueel als
voor kleine instrumentale groepen, waarbij het muzikaal
materiaal ontwikkeld wordt. In de loop van de dag werken
we toe naar het afwerken van een stuk, dat met verschillende
benaderingen, collectief gecomponeerd en gecreëerd wordt
door alle deelnemers. Er zou ook een informele uitvoering
van de gemaakte muziek kunnen gebracht worden voor
geïnteresseerde docenten of studenten. Ik bedoeling is de
studenten een begrip doen krijgen van de context op dit
werkterrein, zoals dat bestaat in Groot-Brittannië en in
andere landen, en de implicaties daarvan op de rol van
musici in de samenleving tout-court.”
Paul Griffiths geeft op 3 november een masterclass
aan de studenten muziek.

vervolg
van p. 33
contract in dienstverband. Annelies
zal komend seizoen te zien zijn in de
voorstelling “Speelvogels”. Deze zomer
was ze te zien in “ReAnimatie” op
het Festival Boulevard in ‘s-Hertogenbosch.
Docent Aldo Baerten was te gast op de 36 ste Conventie
van de National Flute Association of America
in Kansas City. Hij vertolkte het concerto voor
fluit en orkest van Peter Benoit op het slotgala,
gaf masterclasses en was lid van de jury van de
“Young ARtists Competition”. Tevens gaf hij een
interview voor het grootste fluitmagazine van de
VS, Flute Talk.
Tijdens september en oktober mag de bachelor
dans gerenommeerde gastdocenten verwelkomen.
Teresa Ranieri zal de lessen hedendaagse dans en
repertoire op zich nemen. Teresa danste eerder bij
Tanzwerk Nürnberg en werkte samen met verschillende
choreografen. Ze won de 3 de prijs choreografie
op het 8th Tanz Solo Festival 2004 in Stuttgard,
Duitsland. Ze is ook regelmatig gastdocent aan
o.m. de Anton Bruckner University in Oosterijk en
aan de Scola Superior de Dança in Portugal. Ook
Michou Swennen komt weer een lessenreeks hedendaagse
dans geven. Michou richtte in ‘85 haar
eigen compagnie ‘Flagrant Délit’ op waar ze verschillende
werken voor creëerde. Ze wordt sinds
jaren over heel de wereld gevraagd als gastdocent
door haar deskundigheid in de Limon-techniek.
Lees meer over gastdocenten op www.conservatorium.be
meer nieuws in de volgende Forum
37

38
in memoriam
Karel van der Borght
door herman mariën
ka r e l Va n d e r bo r g h t w a s in d i e n s t
V a n 1968 t o t 2003 a l s s u p p o o s t,
d r u k k e r en b o e k b i n d e r.
hij oVerleed o p 2 a u g u s t u s 2008.
Beste Karel,
Ik heb je leren kennen in 1974, je was toen toezichter op het conservatorium.
Streng maar rechtvaardig, zoals het een goede toezichter past.
Door vele studenten gevreesd, als ik eerlijk ben ook een beetje door mij.
Dat veranderde tijdens de meerdaagse examens die we moesten afleggen
op het conservatorium. Je weet nog wel, examens zoals contrapunt,
fuga of analyse. Dan kregen we een uitgebreide opgave en bleven twee of
drie nachten slapen. Je had een goed contact met de studenten en je was
een grote steun tijdens deze vermoeiende dagen.
Later heb ik je beter leren kennen via Jeugd en Muziek, waar je een
grote hulp was bij veel projecten. Je kon vrij impulsief zijn, je functioneerde
op impulsen, maar je medewerking was dan ook aan 200%. Het
heilig vuur, zoals we zeggen. Dat was zo bij projecten van J&M Antwerpen,
Karel, maar ook bij deze van Kern Rupelstreek, een kleine organisatie
waar we heel dicht bij elkaar stonden. We organiseerden concerten
voor jongeren, muziekwedstrijden, radioprogramma’s die we samen opnamen
voor Radio Rupel, tekenwedstrijden over muziek... Gekkenwerk,
maar met de overtuiging dat we hiermee goed werk leverden, en de jongeren
hiermee van dienst waren.
Op het conservatorium kreeg je naast je taak als toezichter, de ‘boekbehandeling’
toebedeeld, wat je naar je intensieve hobby als boekbinder
dreef. Je was zo’n typische enthousiaste amateur in de positieve zin van

het woord. Iemand die zijn hobby bijna als een beroep
uitoefent en die er al zijn vrije tijd en meer dan dat aan
besteedt. Er zijn nog vele boekwerken aanwezig in en
buiten de bibliotheek die getuigen van het vakwerk
waarmee je ze hebt verzorgd. We zullen ze koesteren
en met zorg blijven bewaren.
Ik heb je nooit alcohol weten drinken, Karel, je
was geheelonthouder. Ten minste de tijd dat ik je heb
gekend. Pas in de loop der jaren vertelde je me over
jouw verleden, waar de drank je in de goot deed belanden
en je bijna noodlottig werd. Je was een vurig
pleitbezorger van de Anonieme Alcoholisten en menige
keer heb ik je weten verdwijnen om mensen in
nood te helpen. ’s Morgens, ’s middags, ’s avonds, ’s
nachts, op de meest onmogelijke momenten ben je
op pad gegaan om mensen bij te staan. Uit je verhalen
kon ik opmaken dat alcoholisten helpen niet eenvoudig
is, en dat je hiervoor hard en onverzettelijk moet
zijn. Jij kon hard zijn, en onverzettelijk. Maar altijd in
de wetenschap dat je de mensen waarmee je te maken
had daarmee zou helpen. En hen opnieuw een
toekomst zou geven.
Het was duidelijk dat je - hetgeen men voor jou
had gedaan - ten goede wilde laten komen aan andere
mensen met problemen. Dat ging verder dan alleen
drankproblemen. Vrienden en kennissen heb je ook
geholpen door een luisterend oor, door goede raad,
door kleine attenties en praktische hulp. Dat heeft
velen er bovenop geholpen, mensen die je hier nog
enorm dankbaar voor zijn.
Of je gelovig was, Karel, weet ik niet. Ik weet wel
dat je heel gelukkig was met Claudine. Dat je enorm
genoten hebt van mensen rondom jou. Onder meer
mensen uit de muziekwereld, die je jaren hebt geholpen,
met wie je hebt meegeleefd. Ik weet dat je hebt
genoten van je hobby’s, van de natuur, van je omgeving.
Ik heb ook begrepen dat je de problemen met je
gezondheid op het einde van je leven hebt aanvaard
en dat je sereen berustte in het onvermijdelijke.
Dan stel ik me voor, Karel, dat je op het einde van
je leven - wetende wat komen ging - dingen hebt gedacht,
zoals Nazim Hikmet beschrijft in zijn gedicht
‘Mijn begrafenis’:
Zal de begrafenisstoet vanuit onze tuin vertrekken?
Hoe zullen jullie mij van de derde verdieping naar
beneden brengen?
De doodskist kan niet in de lift
en de trappen zijn te smal.
Misschien schijnt de zon en zitten er duiven in mijn
tuin,
misschien sneeuwt het en zullen de kinderen in mijn
tuin pret maken
misschien regent het gewoon en zal het asfalt nat zijn.
En de vuilnisemmers zullen als altijd in de tuin staan.
Ons keukenvenster zal me nakijken.
Ons terras met het wasgoed zal me nawuiven.
Jullie weten niet hoe gelukkig ik was in deze tuin.
Vrienden van mijn tuin, ik wens jullie een lang leven
toe.
Beste Karel, ik weet dat het leven voor jou de voorbije
periode niet eenvoudig was. Maar ik ben er zeker
van dat je alle mensen uit je omgeving, ondanks je
eigen problemen, het allerbeste hebt gewenst. Iedereen
die jou heeft gekend wenst ook jou het allerbeste.
Het ga je goed.
Herman Mariën
voormalig departementshoofd
39

40
aPPlaus
levente Kende telt er 60
bijdragen van zijn collega’s, vrienden, kennissen, ...
“Levente heeft het record!
Hij is zonder twijfel de pianist die het hoogste aantal kilometers
door de lange gangen van het conservatorium en deSingel heeft
gelopen. Niemand zal ooit zijn record kunnen evenaren, op geen
100 kilometer na. En nog wordt hij niet moe.
Altijd is hij in de weer om iets te regelen. Voor zijn studenten,
voor zijn concerten, voor ‘zijn’ piano’s. Om een repetitie vast te
leggen in de ene zaal terwijl hij er al een had staan in een ander
lokaal. Zo heeft Levente steeds zijn eigen plannen én planning.
Of wil hij aan iedereen gewoon zijn mening verkondigen, over
van alles en nog wat. Maar toch vooral over piano’s.
Om een piano vast te pakken, zou hij immers een ongeluk doen.
Zo is hij bezeten van die blinkend zwarte bolides met klavier. Zo
graag ziet hij ze gekneed worden onder zijn grote vingers. Wil
hij ze in bedwang houden, laten zingen en kreunen. Maar toch
vooral beminnen.
Levente is namelijk ook piano. Lang leve de piano!”
Jerry Aerts
directeur Internationale Kunstcampus deSingel
“Ik heb Levente leren kennen in 1999, toen ik deelnam aan
de “E.Durlet“ wedstrijd. Levente zetelde in de jury en was de eerste
die me na afloop kwam feliciteren met mijn overwinning.
Mijn “Italiaans” Engels was nog een beetje primitief en van een

vlot gesprek was niet echt sprake, maar wat mij wel
opviel was zijn enthousiasme en hartelijkheid.
Het is voor mij een hele eer dat we inmiddels collega’s
zijn geworden en in alle sereniteit “ruzie” kunnen
maken. Tijdens deliberaties kan het er immers
bits aan toe gaan, maar tot mijn grote vreugde respecteert
Levente altijd mijn mening, ongeacht deze
in het voor- of nadeel van zijn studenten is.
Dat Levente, tot slot, gek is op Italiaanse espresso en
tiramisù zoals ik ze bereid, zijn details die voor een
Italiaanse als ik bijna fundamenteel zijn!
Caro Levente, van harte proficiat!”
Irene Russo
pianiste en collega docent
“Levente hielp me mijn liefde voor de grote componisten
en hun muziek te ontwikkelen met een
lach en een traan. Hij is een fantastisch muzikant
met een groot hart. Ik wens hem van harte proficiat
met zijn 60ste verjaardag! Moge de muziek samen
met zijn familie, collega’s en leerlingen hem nog
veel fantastische jaren schenken!”
Stephanie Proot
studente piano
“Levente,
je betekent veel voor mij, mijn muzikale leven zou
er anders uitgezien hebben zonder jou... Blijf even
gedreven, blijf ervoor gaan, jouw passie en toewijding
voor de muziek zijn een zegen voor al wie je hoort en
ziet musiceren.”
Luc Van Hove
componist en collega docent
“Wellicht is Levente’s Nederlands niet altijd even
verstaanbaar, maar aan de piano is zijn taal zuiver,
klaar en duidelijk. Kamermuziek, begeleiding of solowerk:
steeds bekoort hij door zijn bedreven inzet
en hoogstaande muzikaliteit.
Dat weten ook zijn studenten die hem op handen
dragen en bij menige gelegenheid prijzen behalen.
De kaap van zestig is genomen maar ach, goede
vriend, het leven begint pas…”
Julien Esser
Voorzitter Vrienden Conservatorium Antwerpen
“In onze tijd betekende het veranderen van leraar
hoofdinstrument piano, een jaar lang lesonderbreking.
Om te ontsnappen aan die lesonderbreking
schreef ik me in voor de nieuwe structuur met als
hoofdinstrument klavecimbel en neveninstrument
piano. Ik dacht, net zoals nu nog vele studenten, dat
van leraar veranderen mijn studieproblemen ging
oplossen.
Ik zal nooit vergeten dat met enorme kracht de deur
van mijn studielokaal openzwaaide en een erg verontwaardigde
Levente mij toeriep dat het toch om
het studeren draaide en niet om de leraar. Hij had
gelijk.”
Koen Kessels,
lid van de artistieke directie muziek van het
Koninklijk Conservatorium Antwerpen
41

42
agenda
21.09.08, 11u
Galerie De Zwarte Panter
Hoogstraat 70-74, Antwerpen
Tickets: € 10/ 7, (incl. aperitief)
CCA + VCA + Gal. De Zwarte Panter
22.09.08, 20u
Rode Zaal, deSingel
Toegang gratis, geen reservatie
05.10.08, 11u
Paviljoen Joep Van Lieshout
Openluchtmuseum Middelheim
Toegang gratis (incl. aperitief), geen
reservatie
VCA + Middelheimpromotors
26.10.08, 11u
Paviljoen Joep Van Lieshout
Openluchtmuseum Middelheim
Toegang gratis (incl. aperitief), geen
reservatie
VCA + Middelheimpromotors
09.11.08, 11u
Galerie De Zwarte Panter
Hoogstraat 70-74, Antwerpen
Tickets: € 10/ 7, (incl. aperitief)
CCA + VCA + Gal. De Zwarte Panter
Sporen Meester en Leerling
Ivo lybeert en Raymond Dils (klarinet), Rik Vercruysse (hoorn) en
studenten
Programma: Cl. Grundman, J. Cacavas, J. Ryelandt, P. Dukas, C.
Reinecke
Proloog - Opening van het academiejaar 08-09
Toespraak door Monica De Coninck, Schepen van Sociaal Beleid,
Diversiteit en Loketten en voorzitter van het OCMW Antwerpen
Strijkkwartet Amos
Lotte Remmen en Bernd Van Hulle, viool -
Bieke Jacobus, altviool - Joyce Kuipers, cello
‘Limited Space‘
door studenten dans
Choreografie: Min Hee Bervoets
Muziek: Alfredo Costa Monteiro, Amon Tobin en L.v. Beethoven
Middelheimconcert
Jazztrio Stijn Wauters
Stijn Wauters, piano - Janos Bruneel, contrabas - Tony Vitacolonna,
drums
Jazzstandards
Zie p. 35
Middelheimconcert
Strijkkwartet Idée-Fixe
Beethoven en Borodin
Zie p. 35
Jong Geluid
Chin Cheng Lin en vrienden (marimba)
T.Tanaka, CH. Lin, K. Wada, A. Marcellino

44
De directie van het conservatorium heeft samen met de Antwerpse economische, politieke, academische en
culturele gemeenschap in 1999 de Stichting Conservatorium Antwerpen opgericht. Voorzitter van de Stichting
is Gouverneur Cathy Berx. De Stichting stelt zich tot doel, door mecenaat, de uitbouw van het conservatorium
te stimuleren en de uitstraling ervan in de Antwerpse regio te versterken. De Stichting stelt de nodige middelen
ter beschikking voor masterclasses, studiebeurzen, instrumenten en het jaarlijks uitreiken van de titel ‘maestro
honoris causa’.
Inlichtingen: Ann Lommelen
Tel.: 03/244.18.06
a.lommelen@ha.be
Structurele partners van de Stichting Conservatorium Antwerpen zijn:
10 Advertising - Ce g e l e C - de ltA ll o y d BA n k
For t i s Pr i v At e BA n k i n g - le A s i n v e s t re A l es tAt e
lio n s Cl u B An t w e r P e n te r Be k e - MA i n t e n A n C e PA r t n e r s
MAr s h - s d wo r x - si B e l C o - so u d A l - v i v i u M - voo r u i t z i C h t

coda
Tussen de baardloze
jongeman en de
geknevelde grijsaard
liggen decennia én
een merkwaardige
muzikantencarrière.
Dankzij een studiebeurs
kon Julius J. B.
Schrey (1870-1936)
aan de Stedelijke
Muziekschool van
zijn geboortestad
Antwerpen studeren.
Daar ging hij in de
leer bij Jean Baptiste
Colyns (viool), Jan
Blockx (harmonie),
Joseph Tilborghs
(fuga en contrapunt) en Peter Benoit (compositie). Na
één schooljaar aan het Conservatoire Royal in Brussel
droomde Schrey van een carrière als vioolvirtuoos en
als componist, maar die plannen werden door een ongelukkige
liefde doorkruist. Daarom maakte hij, met
zijn viool en slechts enkele franken op zak, in september
1893 de grote oversteek naar de Nieuwe Wereld.
Daar werd hij geëngageerd door het internationale
The Mendelssohn’s Quintette waarmee hij uitgebreid
toerde. Na zijn terugkeer schreef hij zich opnieuw in
aan het Koninklijk Vlaams Conservatorium dat nu
gemachtigd was om eerste prijzen af te leveren. Ondertussen
werkte hij als violist en dirigent aan het Nederlands
Lyrisch Toneel en later aan de Koninklijke
Vlaamse Opera.
Als dirigent bezorgde
hij het Antwerpse
operahuis
een uitstekende
Wagner-reputatie.
Zelf componeerde
hij de opera’s Het
arendsnest (1904)
en De smid van de
vrede (1913). Zijn
grote jarenlange
inzet voor het
Antwerpse operahuis
werd niet
beloond. Financiële
en syndicale
problemen tijdens
het seizoen 1931-1932 betekenden het feitelijke einde
van zijn dirigentencarrière. Een jaar na zijn plotse
dood onthulde de Vlaamse Opera een prachtige buste
van Schrey van de hand van Willy Kreitz. Jarenlang
heeft het fraaie beeld in de foyer gepronkt, maar sinds
enkele jaren blijkt het hopeloos zoek. Sic transit gloria
mundi …
Jan Dewilde
bibliothecaris
Meer foto’s uit het conservatoriumarchief zijn te
bekijken op www.conservatorium.be (doorklikken op
bibliotheek en op ‘conservatorium in beeld’).
45