Forum 4, maart - april, jaargang 19 - Artesis
Forum 4, maart - april, jaargang 19 - Artesis
Forum 4, maart - april, jaargang 19 - Artesis
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
inhoud<br />
FORUM, tweemaandelijks tijdschrift<br />
uitgegeven door het Koninklijk Conservatorium<br />
<strong>Artesis</strong> Hogeschool Antwerpen<br />
issn 0779-7397<br />
Hoofdredactie<br />
Lieve Eeckhaut<br />
Eindredactie<br />
Barbara Voets<br />
Redactie<br />
Pascale De Groote, Hans Dowit,<br />
Ann Lommelen, Wilma Schneider, Kevin Voets<br />
Tekstredactie<br />
Roger Quadflieg, Wilma Schneider<br />
Werkten mee<br />
Ludo Abicht, Georges Goffin, Wim Henderickx,<br />
Wouter Hillaert, Eli Elise Hoopman, Liese Stuer,<br />
Redactie-adres<br />
Desguinlei 25, 2018 Antwerpen<br />
Tel.: 03-244 18 00 Fax: 03-238 90 17<br />
E-mail: forum.ca@artesis.be<br />
website: www.conservatorium.be<br />
Vormgeving<br />
Barbara Voets<br />
Coverbeeld<br />
Fotograaf: Frederik Beyens<br />
<strong>Forum</strong> thuis ontvangen?<br />
neem contact via forum.ca@artesis.be<br />
Drukwerk<br />
Albatros Printing<br />
Overname van artikels en illustraties is slechts toegelaten<br />
mits uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.<br />
Prima Vista<br />
Van het leslokaal naar de Rode Zaal 3<br />
interView<br />
Kwaliteitszorg revisited 9<br />
O & O<br />
Het alledaagse versus het uitzonderlijke. 14<br />
wOOrd schrijft<br />
De vuurtoren 18<br />
heiLiGe hUisjes<br />
De Cultuur-met-hoofdletter-C als heiligste aller huisjes 21<br />
KOrt 25<br />
aGenda 33<br />
Wim Henderickx 36<br />
1
2<br />
De directie van het conservatorium heeft samen met<br />
de Antwerpse economische, politieke, academische<br />
en culturele gemeenschap in <strong>19</strong>99 de Stichting<br />
Conservatorium Antwerpen opgericht. Voorzitter van<br />
de Stichting is Gouverneur Cathy Berx. De Stichting<br />
stelt zich tot doel, door mecenaat, de uitbouw van het<br />
conservatorium te stimuleren en de uitstraling ervan in<br />
de Antwerpse regio te versterken. De Stichting stelt de<br />
nodige middelen ter beschikking voor masterclasses,<br />
studiebeurzen, instrumenten en het jaarlijks uitreiken<br />
van de titel ‘maestro honoris causa’.<br />
Inlichtingen: Ann Lommelen<br />
T: 0032 (0) 3 244 18 06<br />
ann.lommelen@artesis.be<br />
Structurele partners van de Stichting Conservatorium Antwerpen zijn:<br />
10 advertising - BnP Paribas fortis Private Banking - cegelec - KBc - Laboratoria wolfs<br />
Leasinvest real estate - Lions club antwerpen ter Beke - Lombard Odier<br />
maintenance Partners - sd worx - soudal - Yamaha music europe - Zurich insurance
Prima Vista<br />
Van het leslokaal naar de rode Zaal<br />
door wouter hillaert<br />
Hoe leer je jonge mensen dansen?<br />
Onder leiding van zijn nieuwe<br />
artistiek directeur Iris Bouche gaat<br />
het Koninklijk Conservatorium Dans<br />
samenwerken met choreograaf Sidi<br />
Larbi Cherkaoui en diens gezelschap<br />
Eastman. Beiden geloven in de<br />
noodzaak van een nieuwe pedagogiek.<br />
‘Niet techniek is het belangrijkste,<br />
maar persoonlijkheid.’<br />
Met Iris Bouche koos het Koninklijk Conservatorium van de<br />
Antwerpse <strong>Artesis</strong> Hogeschool, gelegen op de Kunstcampus, voor<br />
een jonge nieuwe artistiek directeur dans, die met beide voeten in<br />
de praktijk staat. Net die directe interactie met het professionele<br />
veld wil Bouche ook op de school overdragen. Zo zullen de studenten<br />
een jaar lang werken rond repertoire van Sidi Larbi Cherkaoui,<br />
huischoreograaf van deSingel. Zij worden daarin begeleid<br />
door Cherkaoui zelf, en zijn dansers bij Eastman. Die intensieve<br />
uitwisseling moet in juni resulteren in een heuse voorstelling,<br />
die vier keer te zien zal zijn binnen het reguliere programma van<br />
deSingel. ‘Dat is nieuw’, zegt Bouche. ‘De studenten zijn kleine,<br />
eenmalige voorstellingen gewend, maar ik vind het essentieel dat<br />
dit werk gezien wordt. Het is ook de eerste keer dat de school naar<br />
buiten komt met het werk van één choreograaf.’<br />
Imitatie is echter het laatste wat Bouche en Cherkaoui beogen<br />
met de herinterpretatie van scènes uit Orbo Novo, Foi, Babel en<br />
misschien Tezuka. ‘Het gaat ons niet om het klakkeloos overnemen<br />
van dat materiaal, maar om de vraag wat er eigen aan is,<br />
en vooral: hoe elke student het zich toe-eigent.’ Bouche stelt dat<br />
de crux van Cherkaoui’s werkwijze net is dat dansers persoonlijk<br />
moeten investeren in het aangeboden materiaal. ‘Ik ben niet meer<br />
dan de katalysator’, knikt Cherkaoui. ‘Mijn creaties krijgen hun<br />
specifieke kleur doordat alle dansers tijdens de repetities ergens<br />
anders belang aan hechten. Dat is ook wat ik de studenten wil<br />
3
4<br />
doen begrijpen: dans gaat niet zozeer om technische,<br />
maar om energetische kwaliteiten. Iets wordt mooi<br />
omdat jij het mooi maakt vanuit je eigen kracht. Het<br />
gaat om clarity, om dignity.’<br />
Twee handen, één buik<br />
Er schuilt dus al iets inherent pedagogisch in het<br />
werk van Cherkaoui met Eastman. Maar het is vooral<br />
zijn grote geloof in het belang van expertise doorgeven<br />
dat van hem een dankbare artistieke partner maakt<br />
om mee in zee te gaan. ‘Vele choreografen hebben het<br />
moeilijk om hun repertoire vrij te geven en los te laten,<br />
maar ik kan mijn dans niet voor mezelf houden’,<br />
zegt Cherkaoui. ‘Ik heb geen kinderen om iets aan<br />
door te geven, maar ik zie mezelf graag als een sluis.<br />
Zo is het juist fascinerend om bepaalde scènes te herontdekken<br />
via het lichaam van anderen. Wat gebeurt<br />
ermee? Is het werk sterk genoeg om de oorspronkelijke<br />
dansers te overstijgen? Je hoort makers wel eens<br />
zeggen: ‘dat is mijn beweging’. Nee, het is natuurlijk<br />
gewoon een arm die omhoog gaat. ’<br />
In de eerste plaats bouwt de samenwerking tussen<br />
het conservatorium en Eastman simpelweg op het<br />
diepe vertrouwen tussen Bouche en Cherkaoui. Ze<br />
leerden elkaar kennen toen Bouche bij Rosas danste,<br />
terwijl Cherkaoui bij P.A.R.T.S. studeerde. ‘Ook<br />
daarna, toen ik bij Alain Platel aan de slag was, hebben<br />
we altijd contact gehouden’, zegt Cherkaoui. ‘Dat<br />
was in de tijd dat Belgische gezelschappen elkaar op<br />
buitenlandse tournee nog opzochten!’ Bouche danste<br />
bij Cherkaoui mee in Myth en in de Toneelhuis-productie<br />
De geschiedenis van de wereld in 10 ½ hoofdstuk.<br />
Samen delen ze eenzelfde filosofie over hoe je met<br />
performers omgaat, en een specifieke interesse in<br />
niet-professionele dansers. ‘Zelf heb ik gewerkt met<br />
Sidi Larbi Cherkaoui ©Koen Broos
Iris Bouche in Myth ©Koen Broos<br />
inclusieve dans, terwijl Larbi een voorstelling heeft<br />
gemaakt bij Theater Stap’, aldus Bouche. ‘Dat zegt<br />
veel.’ Cherkaoui bevestigt. ‘Er zijn weinig mensen die<br />
mijn werk zo intiem kennen als Iris. Er is één grotere<br />
visie die ons bindt. Mocht iemand anders me gevraagd<br />
hebben om met studenten aan de slag te gaan,<br />
had ik langer getwijfeld.’<br />
Mingle met deSingel<br />
Net zo organisch voelt de context waarin de samenwerking<br />
tussen het conservatorium en Eastman zich<br />
ontplooit: de Kunstcampus, waar kunststudenten en<br />
professionele artiesten spontaan op elkaar botsen.<br />
Bouche denkt terug aan de tijd dat ze zelf studeerde<br />
op Rudra, de dansopleiding van Maurice Béjart in<br />
Lausanne. ‘Daar liepen echte iconen rond, zoals Sylvie<br />
Guillem. Je zat als student gekluisterd aan de deur<br />
van de repetitiezaal om haar bezig te zien. Dat deed je<br />
eigen droom ontwaken.’<br />
Zo’n uitwisseling is nu ook op de Kunstcampus<br />
mogelijk, gelooft Bouche. ‘De steun van deSingel,<br />
met zijn gedroomde internationale programma, is essentieel<br />
om de opleiding een andere uitstraling te geven<br />
dan toen ik ze vijftien jaar geleden volgde in Lier.<br />
Studenten wandelen nu vanuit de les de Rode Zaal in.<br />
Ze studeren in een ontmoetingsoord waar ze zoveel<br />
kunnen gaan zien als ze willen. Dat werkt ongelooflijk<br />
stimulerend. Ook voor mij als artistiek directeur<br />
Dans. Hoe kan ik de opleiding vormgeven parallel aan<br />
de programmering? Misschien is ooit zelfs de omgekeerde<br />
beweging mogelijk. Ik droom van een platform<br />
waarop studenten samen kunnen doorwerken<br />
buiten de officiële opleiding. Nu al zie je dat Myriam<br />
De Clopper en Karlien Meganck, de podiumprogrammatoren<br />
van deSingel, zich heel gevoelig tonen voor<br />
5
6<br />
het feit dat hier ook studenten rondlopen. Dat geeft<br />
een heel positieve vibe.’<br />
Old school<br />
Alleen kom je er als artistiek directeur natuurlijk<br />
niet alleen met grootse ambities. Je moet er ook de<br />
juiste onderwijsstructuur voor hebben. En het is algemeen<br />
geweten dat het hoger onderwijs nu niet meteen<br />
uitblinkt in flexibiliteit. Het functioneert een stuk<br />
hiërarchischer dan het dansveld dat Bouche gewoon<br />
is, moet ze bekennen. ‘De grootste uitdaging blijft een<br />
vrije ruimte te mogen organiseren waar de studenten<br />
en hun artistieke noden centraal staan, terwijl de omkadering<br />
daarop afgesteld is. Nu voelt het soms nog<br />
andersom.’ Cherkaoui valt Bouche bij. ‘Het kunstonderwijs<br />
heeft soms te weinig verband met hoe kunstenaars<br />
werken. Het is afgesteld op de rest van het<br />
onderwijs. Je moet toch de vrijheid krijgen om je opleiding<br />
zo te organiseren dat je mensen met culturele<br />
kwaliteit kunt afleveren?’<br />
Om die continue kwaliteit te garanderen, zijn docenten<br />
uit het veld cruciaal, vinden Bouche en Cherkaoui.<br />
‘Als docenten niet in de praktijk staan, zijn het<br />
zelden goede onderwijzers’, stelt Cherkaoui. ‘Maar als<br />
je actieve makers wil betrekken, vraagt dat natuurlijk<br />
een specifiek model: zij maken intussen zelf producties,<br />
werken in het buitenland... Dat moet je anders<br />
organiseren.’ Het is immers belangrijk om het doel<br />
van de opleiding goed voor ogen te houden, vervolgt<br />
Cherkaoui. ‘‘Conservatorium’ betekent ‘bewaarplek’,<br />
maar wat is het dat je bewaart? De sowieso al schaarse<br />
middelen moeten zo rechtstreeks mogelijk naar de<br />
dansers van de toekomst gaan, niet naar alle structuren<br />
er rond. Op dat vlak denkt men in Vlaanderen nog<br />
vrij bureaucratisch. Alles zou dichter mogen aanslui-<br />
ten op de student die je opleidt.’<br />
New school<br />
Precies die prioritaire aandacht voor wat individuele<br />
studenten nodig hebben, beschouwt Iris Bouche<br />
als de kern van haar pedagogisch beleid. ‘Voor een<br />
driejarige opleiding vind ik het erg belangrijk dat je<br />
niet komt voorkauwen wat dans is, maar een diverse<br />
waaier aanbiedt van wat dans kán zijn. Ook van een<br />
danser is er niet één definitie. Je moet ruimte laten<br />
voor welk soort danser iemand wil worden, en hem of<br />
haar dus confronteren met heel verschillende stijlen<br />
en benaderingen. Als studenten dan na drie jaar kunnen<br />
benoemen waar ze mee verder willen, hebben ze<br />
een stap voor.’<br />
Bouche herinnert eraan dat een opleiding werkt<br />
met nog erg zoekende jongvolwassenen. ‘Daar poog<br />
je in de eerste plaats sterke individuen van te maken:<br />
dansers met persoonlijkheid, lef en nieuwsgierigheid.<br />
En met de skills om hun eigen onderzoek aan te gaan.’<br />
Daarom gelooft Bouche ook niet in een afvallingsrace.<br />
‘Liever stop ik veel energie in een gedegen selectie in<br />
het begin, en ga ik door met tien à vijftien studenten<br />
tot het einde. Het enige wat je vraagt, is openheid. De<br />
rest zal zich later wel uitselecteren. De maatschappij<br />
redeneert al genoeg in termen van ‘buizen is gelijk<br />
aan falen’. En in praktijk gebeurt het wel vaker dat een<br />
‘zwakker’ danser na twee jaar helemaal open bloeit.’<br />
Zelf ziet Bouche zich dan ook veeleer in de rol van<br />
intendant. ‘Begeleiden en motiveren primeert op de<br />
resultaatsgerichte aanpak. De rest is aan de studenten<br />
zelf.’<br />
Op die pedagogiek sluit de samenwerking met<br />
Eastman naadloos aan. Met Cherkaoui’s gezelschap
haalt het conservatorium een club binnen die zelf al<br />
erg divers is, met invloeden van zowel folklore, ballet<br />
als hiphop. En het is precies het geloof in de wervende<br />
kracht van die kruisbestuiving die alle dansers samenhoudt,<br />
zegt Cherkaoui. ‘Eén danstraditie moet je zien<br />
als één taal. In een gezelschap kan je daar vrij mee<br />
spelen, maar voor een dansopleiding betekent dat een<br />
grote uitdaging: welke talen geef je door, welke niet?<br />
Het belangrijkste aan die taalverwerving is in elk geval<br />
het fysieke contact zelf. Fysieke sensaties kan je<br />
niet even googelen. Alles gebeurt op de vloer. En precies<br />
daarom geloof ik dat onze uitwisseling met het<br />
conservatorium zo belangrijk is.’<br />
VENN<br />
Sidi Larbi Cherkaoui & Studenten Dans<br />
i.s.m. Eastman en Iris Bouche<br />
do 21/06/12, vr 22/06/12, za 23/06/12, telkens om 20 uur<br />
zo 24/06/12, 15 uur<br />
Theaterstudio deSingel<br />
Tickets: € 12 basis/ € 8 (-25/65+)/ € 5 studenten en<br />
personeel Koninklijk Conservatorium Antwerpen<br />
Reserveren via tickets@desingel.be of 03 248 28 28<br />
‘Venn’ is de eindejaarsvoorstelling van de dansopleiding van<br />
het Koninklijk Conservatorium Antwerpen, <strong>Artesis</strong> Hogeschool.<br />
De titel verwijst naar de wiskundige term ‘Venndiagram’, een<br />
grafische voorstelling van de logische relaties tussen meerdere<br />
verzamelingen.<br />
De studenten werken onder leiding van Iris Bouche en Eastman<br />
rond verschillende delen uit het oeuvre van Cherkaoui.<br />
7
Docent klavecimbel Ewald Demeyere<br />
bracht onlangs een<br />
nieuwe cd uit met 18de-eeuwse<br />
Vlaamse klavecimbelmuziek op<br />
het Dulcken-klavecimbel. Deze cd werd verkozen<br />
in Klara’s 10, de lijst van de favoriete<br />
cd’s van radio Klara. www.ewalddemeyere.be<br />
Fleur Hendriks, afgestudeerde Kleinkunst, is<br />
een van de zes halve finalisten van het Amsterdams<br />
Kleinkunst Festival (25ste editie).<br />
De finale is gepland voor <strong>april</strong>, vooraf gaan de<br />
halve finalisten op tournee door Nederland.<br />
Docente Karla Verlie in sinds januari als zangeres<br />
op tournee met de folkrockformatie<br />
Kadril, met een best-of programma onder de<br />
naam Grand Cru. Van 21 t.e.m. 25 augustus zal<br />
zij de individuele zangsessies begeleiden van<br />
de stages voor traditionele muziek in Gooik<br />
(die stages zijn echt het mekka van de folk).<br />
In januari 2012 ontving docente piano Irene<br />
Russo een gouden plaat voor haar cd box met<br />
“Complete pianowerken van Simeon ten Holt”<br />
bij Brilliant Classics. Na de allereerste uitvoering<br />
van “Canto Ostinato voor 4 piano’s” op<br />
Italiaanse bodem (Bologna), zijn er concerten<br />
gepland in Modena, Venetië en Londen.<br />
www.irenerusso.com<br />
In januari 2012 werd Nando Russo unaniem en<br />
met felicitaties van juryvoorzitter Maestro D.<br />
Barenboim benoemd tot eerste paukenist van<br />
het Philharmonisch Orkest van de Scala te Milaan.<br />
www.nandorusso.com<br />
Misael Mejia Rondo, B1-student in de pianoklas<br />
van Irene Russo, won de tweede prijs in<br />
de Internationale EPTA Pianowestrijd Brussel-<br />
Wallonië 2012. De eerste en derde prijs waren<br />
voor twee Russische pianisten uit Brussel.<br />
8 Meer nieuws in de volgende <strong>Forum</strong>
o & o<br />
Kwaliteitszorg revisited<br />
door Liese stuer<br />
Met de accreditatie* van de<br />
opleidingen dans en drama achter<br />
de rug, een opleidingsrapport dat<br />
onze bachelor en master muziek in de<br />
bloemetjes zet (zie kader p. 13) en in<br />
afwachting van het opleidingsrapport<br />
dat de specifieke lerarenopleidingen<br />
dans, drama en muziek zal beoordelen,<br />
is het een uitgelezen moment om even<br />
stil te staan bij (externe) kwaliteitszorg.<br />
*accreditatie = de echtheid erkennen<br />
Over kwaliteitszorg (in het onderwijs) moeten ondertussen al<br />
bibliotheken volgeschreven zijn. Enig opzoekwerk leert dat het<br />
begrip reeds in de jaren tachtig, met de groei van de industriële<br />
productie, opdook en sindsdien ook aan een gestage opmars in het<br />
Vlaamse onderwijslandschap is begonnen. Niet dat de zorg voor<br />
kwaliteit voorheen geen bekommernis was van de overheid of de<br />
onderwijssector, maar de systematisering ervan heeft zich vooral<br />
in de loop van de laatste twee decennia voltrokken.<br />
Kwaliteitszorg wordt doorgaans ingedeeld in een intern en een<br />
extern luik, waarbij interne kwaliteitszorg gebeurt door de opleiding<br />
of instelling zelf en externe kwaliteitszorg door een commissie<br />
van externe deskundigen. Gezien de recente gebeurtenissen<br />
wil ik het hier vooral hebben over mijn ervaringen met het externe<br />
luik, en grijp ik toch ook even de gelegenheid aan om interne kwaliteitszorg<br />
op het conservatorium toe te lichten.<br />
Kwaliteitszorg in het conservatorium<br />
Om te kunnen spreken over kwaliteitszorg in de opleidingen is<br />
het belangrijk dat we de term eerst even verduidelijken. Van Dale<br />
omschrijft het als volgt: de ‘zorg voor het verkrijgen respectievelijk<br />
handhaven, van een zo goed mogelijke kwaliteit van producten’.<br />
9
10<br />
En, hoewel hierover al onenigheid kan zijn, lijkt me<br />
dat dit ‘product’ in eerste instantie de opleiding zelf<br />
is. Nog moeilijker wordt het om eensgezindheid te<br />
bereiken over wat een kwaliteitsvolle opleiding is en<br />
hoe deze dan best gerealiseerd en geëvalueerd wordt.<br />
Het zal niet verbazen dat hierover met name binnen<br />
de context van het hoger kunstonderwijs al menige<br />
discussie is gevoerd.<br />
Wat me vanzelfsprekend lijkt, is dat de docenten,<br />
het opleidingshoofd en de coördinatoren - zij die een<br />
opleiding vormgeven en inkleuren - een cruciale rol<br />
spelen in de realisatie en evaluatie van een kwaliteitsvolle<br />
opleiding. De zorg om kwaliteit zou in de eerste<br />
plaats hun bekommernis en verdienste moeten zijn.<br />
Daarnaast is er echter ook, op het niveau van het departement<br />
en de hogeschool, een kwaliteitszorgsysteem<br />
dat; met een iets onafhankelijkere blik, de kwaliteit<br />
van de opleidingen wil borgen en verbeteren.<br />
Concreet gebeurt dit vooral door middel van evaluaties;<br />
van de opleiding in al haar facetten (via enquêtes<br />
bij studenten en personeel), maar ook van de doelstellingen<br />
die een opleiding vooropstelt en de competenties<br />
die ze bij haar afgestudeerden wil realiseren (via<br />
enquêtes bij werkveld en alumni).<br />
Het kwaliteitszorgsysteem mag echter niet ophouden<br />
bij de evaluaties alleen, het staat of valt met de<br />
processen die gevolg geven aan deze evaluatieresultaten.<br />
Ook hier is de rol van het opleidingshoofd, de<br />
coördinatoren en docenten bepalend, zowel voor een<br />
correcte analyse van de resultaten (die zelden eenduidig<br />
te interpreteren zijn), als bij de uitwerking en<br />
opvolging van maatregelen tot verbetering. Een kwaliteitszorgsysteem<br />
kan dus enkel werken indien het<br />
gedragen wordt door de verschillende betrokkenen.<br />
En hoewel er steeds ruimte is voor verbetering, denk<br />
ik dat het kwaliteitszorgsysteem de afgelopen jaren<br />
steeds meer ingang heeft gevonden binnen de organisatiestructuur<br />
van ons departement en de opleidingen.<br />
Van visitatie tot accreditatie<br />
Wat ongetwijfeld heeft bijgedragen tot een toegenomen<br />
aandacht voor kwaliteitszorg in de opleiding,<br />
is de externe kwaliteitszorg. Wie het proces reeds<br />
meemaakte, voelt ongetwijfeld een lichte huivering bij<br />
de term ‘visitatie’, het door de Vlaamse Hogescholenraad<br />
1 gecoördineerde systeem van externe kwaliteitszorg.<br />
Bij een visitatiebezoek toetst een visitatiecommissie,<br />
op basis van een door de opleiding geschreven<br />
zelfevaluatierapport, of de opleiding wel doet wat ze<br />
beweert en of dit beantwoordt aan de decretale eisen.<br />
Om dit na te gaan brengt ze een plaatsbezoek aan de<br />
opleiding en gaat zij gedurende een paar dagen gesprekken<br />
aan met studenten, personeel en externe<br />
betrokkenen.<br />
Sinds het structuurdecreet van 2003 wordt het systeem<br />
van externe kwaliteitszorg ook gekoppeld aan de<br />
door overheid gehanteerde reguleringsmechanismen:<br />
financiële middelen, erkenning van diploma’s en studiefinanciering<br />
voor studenten. Concreet houdt dit<br />
in dat een opleiding, aansluitend op een visitatie, ook<br />
een accreditatieaanvraag bij de Nederlands-Vlaamse<br />
Accreditatie Organisatie (NVAO) indient. Een positief<br />
accreditatiebesluit heeft een geldigheidsduur van acht<br />
jaar.<br />
Het is omwille van de accreditatie, die de verantwoordingsfunctie<br />
van externe kwaliteitszorg heeft<br />
1 De Vlaamse Hogescholenraad, kortweg VLHORA, is het officieel overleg- en adviesorgaan<br />
van de hogescholen. De VLIR, de Vlaamse Interuniversitaire Raad, is de tegenhanger<br />
die de zes Vlaamse universiteiten verenigt. Om de complementariteit tussen hogescholen<br />
en universiteiten te realiseren, werd in 2011 ook de superkoepel VLUHR, de<br />
Vlaamse Universitaire en Hogescholenraad, in het leven geroepen.
aangescherpt, dat een visitatieproces steeds een hoop<br />
stress en ongemak met zich meebrengt. Deze vooruitzichten<br />
leidden er in het voorjaar van 2009 toe dat<br />
de opleiding muziek iemand zocht om het team te<br />
versterken en de nakende visitatie voor te bereiden.<br />
En zo kwam ik in het conservatorium terecht, als ‘objectieve<br />
buitenstaander’, nog niet op de hoogte van<br />
het kwaliteitszorgsysteem en de eigenheden van het<br />
hoger kunstonderwijs en een muziekopleiding in het<br />
bijzonder.<br />
Al snel werd duidelijk dat mijn beperkte ervaring<br />
in de opleiding zowel een positieve eigenschap als een<br />
handicap was. Ook al worstelde ik me door de stapel<br />
beleidsplannen, jaarverslagen, opleidingsgidsen en<br />
publicaties, het viel heel moeilijk de ‘ziel’ van een opleiding<br />
te vatten en binnen de strakke structuur van<br />
het visitatieprotocol bloot te leggen. Bovendien bleken<br />
er in de opleiding ook heel wat vermeldenswaardige<br />
initiatieven en activiteiten te bestaan, waarvan ik het<br />
bestaan zelfs niet kon vermoeden. Het zelfevaluatierapport<br />
muziek werd dan ook geschreven met de inbreng<br />
van verschillende betrokkenen, en op basis van<br />
veelvuldig overleg. Het voordeel van deze manier van<br />
werken was dat ik me geleidelijk aan kon verdiepen<br />
in de structuur en eigenheden van het departement<br />
en de opleiding muziek. Toen er in het voorjaar van<br />
2010 besloten werd om deel te nemen aan een pilootevaluatie<br />
rond ‘internationalisering als bijzonder<br />
kwaliteitskenmerk’ en hiervoor eveneens een rapport<br />
moest aangeleverd worden, kwam ik al wat meer beslagen<br />
op het ijs.<br />
Het zelfevaluatierapport voor de specifieke lerarenopleidingen<br />
dans, drama en muziek, dat kort daarop<br />
geschreven diende te worden, bleek eveneens een<br />
huzarenstukje. Vanuit de VLHORA werd beslist dat<br />
de visitatie op instellingsniveau zou plaatsvinden, het-<br />
geen wilde zeggen dat alle specifieke lerarenopleidingen<br />
van de <strong>Artesis</strong> Hogeschool als één cluster zouden<br />
worden behandeld. In de daaropvolgende maanden<br />
kwam in samenspraak met de specifieke lerarenopleidingen<br />
Beeldende Kunsten en Conservatie en Restauratie,<br />
ondergebracht onder het departement Koninklijke<br />
Academie, het zelfevaluatierapport tot stand<br />
dat het verhaal van vijf opleidingen in één bevattelijke<br />
tekst trachtte onder te brengen.<br />
Ondertussen draaide de mallemolen van de externe<br />
kwaliteitszorg op volle toeren, want ook de voorbereidingen<br />
van het visitatiebezoek muziek, dat in<br />
mei 2011 plaatvond, waren volop aan de gang. Om het<br />
even in cijfers uit te drukken: de vier dagen durende<br />
visitatie bracht in totaal 113 gesprekspartners op de<br />
been, waaronder studenten, docenten, administratief<br />
en technisch personeel, alumni en vertegenwoordigers<br />
uit het werkveld. Niet alleen voor de opleiding,<br />
die de gesprekspartners optrommelde en briefte,<br />
maar ook voor de leden van de visitatiecommissie, die<br />
met ieder van hen in gesprek ging en hieruit een objectief,<br />
gedragen oordeel diende te destilleren, was dit<br />
een hels karwei.<br />
In november 2011 volgde ook de visitatie van de lerarenopleidingen,<br />
verspreid over vier dagen en twee<br />
locaties. Terwijl de visitatiecommissie muziek uit<br />
voornamelijk deskundigen uit de muziek bestond,<br />
zetelde in de visitatiecommissie van de specifieke lerarenopleidingen<br />
slechts één commissielid met een<br />
achtergrond in het hoger kunstonderwijs. Het zou<br />
een uitdaging worden om de troeven van onze lerarenopleidingen<br />
dans, drama en muziek, met hun<br />
sterke focus op de vakdidactieken, in de verf te zetten.<br />
In december 2011 werd het opleidingsrapport muziek,<br />
waarin de visitatiecommissie haar bevindingen<br />
11
12<br />
over het hoger muziekonderwijs in Vlaanderen neerschreef,<br />
overhandigd. Het conservatorium bleek over<br />
de hele lijn goed te scoren. Onze bachelor- en masteropleiding<br />
muziek kreeg op de facetten ‘samenhang<br />
van het programma’ en ‘betrekken van medewerkers,<br />
studenten, alumni en beroepenveld’ zelfs een excellent,<br />
hetgeen wil zeggen dat zij op deze onderdelen<br />
een niveau realiseert dat zowel in Vlaanderen als internationaal<br />
als ‘een voorbeeld van goede praktijk kan<br />
functioneren’. Een unicum in de wereld van de onderwijsvisitaties<br />
in Vlaanderen.<br />
Vandaag, dag op dag bijna drie jaar en twee zelfevaluatierapporten<br />
en visitaties verder, heb ik me al aardig<br />
kunnen inwerken in het systeem van de externe<br />
kwaliteitszorg. En, hoewel ik ervan overtuigd ben dat<br />
een visitatieproces een uitgelezen kans tot zelfevaluatie<br />
is en zelfs een motor voor verandering kan zijn,<br />
ervaar ik het gebeuren ook als een georkestreerde,<br />
formele aangelegenheid. De format waarin een zelfevaluatierapport<br />
moet aangeleverd worden, de decretale<br />
bepalingen, de spelregels van de visitatie en het<br />
belang van de eindbeoordeling: ze laten allen weinig<br />
ruimte voor verbeelding en creativiteit. Een opleiding<br />
met zijn voorgeschiedenis en in al zijn complexiteit<br />
en nuances op een waarheidsgetrouwe manier weergeven<br />
binnen de context van een zelfevaluatierapport<br />
en een drie dagen tellend visitatiebezoek is een moeilijke,<br />
zelfs onmogelijke opdracht. Bovendien is ook<br />
de beoordelaar geen onbeschreven blad. Een visitatiecommissie<br />
kan met haar welbepaalde achtergrond,<br />
karakteristieken, vooroordelen en preferenties nooit<br />
tot een zuiver objectief oordeel komen. Los hiervan<br />
gebiedt de eerlijkheid me wel te melden dat ik ten<br />
tijde van de visitatie muziek verbaasd was over de precisie<br />
waarmee de visitatiecommissie de opleiding wist<br />
te dissecteren en bij bepaalde zaken de nagel op de<br />
kop te slaan - of de vinger op de wonde, zo je wil - wist<br />
te leggen.<br />
Zoals bij zoveel zaken is ook bij (externe) kwaliteitszorg<br />
een flinke dosis (zelf)relativering aangewezen.<br />
Relativering van het visitatiegebeuren, door<br />
zowel de opleiding als de visiterende commissie, en<br />
relativering ten opzichte van het kwaliteitszorgsysteem<br />
an sich. Want, laten we eerlijk zijn, de kwaliteit<br />
van een opleiding staat of valt niet met visitaties<br />
en accreditaties. Ze wordt dagelijks gerealiseerd door<br />
docenten, coördinatoren, staf en medewerkers en in<br />
de eerste plaats naar waarde geschat door studenten,<br />
afgestudeerden, het werkveld en ook - bij het hoger<br />
kunstonderwijs - de toeschouwer. Het zijn zij die de<br />
zelfregulerende mechanismen van een opleiding aansturen<br />
en haar bestaansrecht verlenen. Maar laat ons,<br />
voor even toch, ook maar even genieten van de lofbetuigingen<br />
die de visitatiecommissie muziek over onze<br />
opleiding uitsprak.<br />
Het volledige visitatierapport kan u nalezen op<br />
http://www.vlhora.be/VLHORA_evaluatieorgaan/<br />
vlhora-kz.asp
2x excellent voor onze opleiding Muziek<br />
De visitatiecommissie gaf het Koninklijk Conservatorium<br />
Antwerpen op alle zes de onderwerpen de<br />
beoordeling ‘voldoende’. Van de 21 facetten die in<br />
detail werden doorgelicht, kregen er 13 de beoordeling<br />
‘goed’.<br />
Bovendien werden twee facetten uit de opleiding<br />
door de visitatiecommissie bekroond met een ‘excellent’.<br />
Dit wil zeggen dat de opleiding Muziek<br />
hiermee een niveau behaalt dat zowel in Vlaanderen<br />
als internationaal als ‘een voorbeeld van goede<br />
praktijk kan functioneren’.<br />
Het is uniek dat een Vlaamse muziekopleiding excellente<br />
scores krijgt toegekend.<br />
Bevindingen van de visitatiecommissie over de als<br />
excellente beoordeelde facetten:<br />
samenhang van het programma<br />
De commissie stelt vast dat de opleiding een samenhangend<br />
programma aanbiedt en aandacht<br />
heeft voor de bewaking van de samenhang in dit<br />
programma. Uit de gesprekken met de docenten<br />
blijkt dat overleg plaatsvindt om de vakken op elkaar<br />
af te stemmen.<br />
De commissie waardeert de duidelijke onderverdeling<br />
van de programma’s van de verschillende<br />
afstudeerrichtingen in gemeenschappelijke vakgebieden.<br />
Ze is van mening dat de opleiding erin<br />
slaagt om de rijkdom in het programma te bewaren<br />
zonder het overzicht te verliezen.<br />
De commissie waardeert de verticale samenhang<br />
van het academische luik doorheen de opleiding<br />
Betrekken van medewerkers, studenten, alumni<br />
en beroepenveld bij de opleiding<br />
Uit de gesprekken blijkt tevredenheid bij de studenten<br />
over de studentenparticipatie via de studentenraad.<br />
De commissie waardeert het dat de<br />
opleiding de studentenraad ernstig neemt.<br />
De commissie stelt vast dat de betrokkenheid van<br />
de medewerkers bij de organisatie van de opleiding<br />
via verschillende werkgroepen hoog is. Uit<br />
de gesprekken met de docenten blijkt een goede<br />
relatie met de directie, die zich laat bijstaan door<br />
medewerkers bij de ontwikkeling van het beleid.<br />
Hierdoor ontstaat volgens de commissie een horizontale<br />
organisatie waarin iedereen zo veel mogelijk<br />
betrokken wordt bij de realisatie van het beleid.<br />
De commissie waardeert de betrokkenheid van het<br />
werkveld in de, naar haar mening, sterke en evenwichtige<br />
artistieke raad.<br />
13
14<br />
o & o<br />
het alledaagse versus het uitzonderlijke.<br />
Over het elitaire in de kunsten<br />
door Georges Goffin<br />
Georges Goffin (<strong>19</strong>55) is van<br />
opleiding kunsthistoricus en heeft een<br />
professioneel verleden in de culturele<br />
sector en het hoger kunstonderwijs.<br />
Als beleidssecretaris van de Associatie<br />
Universiteit & Hogescholen Antwerpen<br />
werkte hij o.m. mee aan de publicatie<br />
‘Een vermoeden van talent’ n.a.v.<br />
111 jaar Koninklijk Conservatorium<br />
Antwerpen. Ook in ‘Onderwijs en recht’<br />
en ‘Delta’ publiceerde hij enkele malen<br />
over hoger onderwijsbeleid, c.q. het<br />
hoger kunstonderwijs. Daarnaast is hij<br />
coauteur van een reeks boeken over<br />
Antwerpse interbellumarchitectuur.<br />
On Kawara, May 25,<strong>19</strong>66<br />
Met de regelmaat van een klok krijgt de kunstensector het etiket ‘elitair’<br />
opgespeld. De beweegredenen zijn daarbij dikwijls heel verschillend.<br />
Aanleiding is wel eens het als te beperkt veronderstelde bereik van de vele<br />
culturele inspanningen. Men hekelt dan ondemocratische keuzes voor megalomane<br />
projecten zonder maatschappelijk draagvlak. Kleinschalige acti-
viteiten voor een beperkt publiek – door de critici complexloos<br />
beschreven als de happy few – krijgen ook bergen kritiek. Elders<br />
is het zogenaamde hermetische karakter van de sector<br />
de boosdoener: dit wordt dan vertaald als wereldvreemde egotripperij.<br />
Bijna altijd komt ook de gerichte financiering ter<br />
sprake: in Nederland spreken politici sedert enkele maanden<br />
ongegeneerd over de subsidieverslaving van kunstinstellingen.<br />
[VAN HEUVEN]<br />
Het verwijt van elitarisme lijkt daarenboven bij voorkeur gehanteerd<br />
te worden bij (georchestreerde) aanvallen op culturele<br />
bastions en/of grensverleggende projecten. ‘Elitair’ zou<br />
staan voor ondemocratisch en krijgt daardoor de allure van<br />
een scheldwoord. De ‘culturele elite’ wordt verdacht gemaakt<br />
wegens autocratisch en snobistisch. [HILLAERT & VAN<br />
IMSCHOOT]<br />
De kunsten zijn exceptioneel; dat is<br />
hun opdracht<br />
De kunsten onderscheiden zich per definitie van<br />
het gemiddelde, het gewone en het alledaagse. Terecht<br />
verwacht men van de kunsten net dat ietsje<br />
meer, dat tikkeltje beter, Keats’ joy for ever. De kunsten<br />
manifesteren zich buiten het basisritme van werken,<br />
slapen en ontspannen. Ze geven een gepersonaliseerde<br />
en authentieke invulling, per definitie ver van<br />
het banale. Ze staan voor de superlatief van kunnen.<br />
De vergelijkende trap is dan kunde, de overtreffende<br />
trap is kunst.<br />
De kunsten kiezen er voor exceptioneel te zijn. Ze<br />
zijn ertoe geroepen om de uitzondering op de regel<br />
te vormen. Dit is daarenboven geen zelfverklaarde<br />
exceptie. Het onderscheid met het doordeweekse<br />
wordt de kunsten ook van buitenaf toegekend en zelfs<br />
opgelegd. Daardoor wekken ze verbazing, hebben<br />
ze aanzien, krijgen ze erkenning, Dat gebeurt door<br />
heel verschillende instanties met erg verscheiden rollen<br />
in het maatschappelijk netwerk. Onder meer de<br />
media spelen daarin een rol (waarbij kunstcritici veel<br />
minder belang hebben dan wel eens gedacht wordt).<br />
Ook de overheid, als democratische emanatie van de<br />
bevolking, trekt lijnen tussen wat enerzijds tot de dagelijkse<br />
realiteit behoort en wat anderzijds zich daaraan<br />
onttrekt. Op basis van dit onderscheid kunnen<br />
bijvoorbeeld orkesten worden gefinancierd, krijgen<br />
steden nieuwe musea, worden aan interessante initiatieven<br />
projectsubsidies toegekend. En er zijn de<br />
afnemers, grosso modo ‘het publiek’ (zie verder). Ontegensprekelijk<br />
maken zij mee uit wat er al dan niet<br />
tot het uitzonderlijke behoort.<br />
De ontwikkeling van de kunsten is daardoor<br />
steeds een verhaal dat zich situeert ver van het centrum<br />
van de maatschappij. Verandering of bevestiging,<br />
groei of uitpuring, heroriëntering of verdieping<br />
voorkomen dat de kunsten verglijden naar het<br />
voorspelbare. Deze tendensen zijn voor de kunsten<br />
levensnoodzakelijk en bundelen zich in de publieke<br />
verwachting/inherente eis van oorspronkelijkheid.<br />
Evolueren – in het bijzonder vernieuwen – vraagt<br />
opzoeken, verkennen en verleggen van de grenzen.<br />
Zo is de ontplooiing van de kunsten vergelijkbaar met<br />
de ontwikkeling van de wetenschap. De hoogste appreciatie<br />
gaat naar die producties die ontegensprekelijk<br />
bijdragen tot de kennis over en ontwikkeling van<br />
de kunsten. Elk kunstwerk vormt een nieuwe stap in<br />
die globale emancipatie van de kunsten.<br />
Universaliteit is een eigenschap die wel eens aan<br />
de kunsten wordt toegedicht. De kunsten zouden actief<br />
zijn met universele thema’s en de erkenning zou<br />
ook die wereldbreedte vertonen of toch minstens in<br />
15
16<br />
de tijd die appreciatie veroveren. Dit lijkt behoorlijk in<br />
tegenstelling met het geschetste karakter van de kunsten,<br />
gericht op het uitzonderlijke. Het zogenaamde<br />
wereldwijde en alomvattende karakter van de kunsten<br />
stamt uit een kunst- en cultuurbenadering die zich<br />
uitsluitend tot de westerse maatschappij beperkte.<br />
Gecombineerd met een veronderstelde emancipatorische<br />
ontwikkeling – dikwijls geformuleerd in gesimplificeerde<br />
dialectische historische lijnen – werd<br />
de ontwikkeling van de kunsten beschreven als een<br />
veroveringstocht van het maatschappelijk draagvlak.<br />
In de spanning tussen elitair en demotisch werd gekozen<br />
voor de synthese van universaliteit. Wat ooit gerealiseerd<br />
was door een kleine kring en bestemd was<br />
voor de happy few kreeg in een ruim tijdsperspectief<br />
de algemene erkenning op basis van een universele<br />
herkenning. In de context van afstandloosheid in<br />
ruimte en een (hopelijk blijvend) groeiende ideologische<br />
openheid, durf ik hopen op het verdwijnen van<br />
universaliteit als noodzakelijk kenmerk en voorwaarde<br />
in de erkenning van de kunsten.<br />
De kunstenaar is marginaal en<br />
excentriek; dat is maar goed ook<br />
In de positionering van de kunsten als exceptioneel<br />
is het vanzelfsprekend dat de kunstenaar zich, samen<br />
met zijn realisaties, ook buiten het centrum opstelt.<br />
In de aard van zijn/haar activiteiten, de kunsten, zit<br />
het excentrieke vervat. De kunstenaar beweegt zich<br />
als observator in de marge. Hij analyseert (vanuit) de<br />
grenzen. Als actor in dat gebied moet hij zich wel onderscheiden<br />
van het middenveld, het middelmatige.<br />
Het cliché van de excentrieke en marginale kunstenaar<br />
klopt volledig wanneer dit betrokken wordt op<br />
zijn kunst en kunstenaarschap. De romantische uit-<br />
breiding ervan naar persoonlijkheidskenmerken en levensstijl<br />
daarentegen is anekdotisch. Ze gaat terug op<br />
een <strong>19</strong>de-eeuwse veralgemening op een ogenblik dat<br />
de kunstenaar zich als maatschappelijk onafhankelijk<br />
individu manifesteert. Niet langer exclusief gebonden<br />
aan een opdrachtgever wil de kunstenaar in de eerste<br />
plaats verantwoording afleggen tegenover zichzelf en<br />
zijn/haar kunst.<br />
De kunstpraxis mag dan al erg geëvolueerd zijn, het<br />
kunstenaarschap - ongeacht de status van de kunstenaar<br />
- bleef een hoofdzakelijk solistische aangelegenheid.<br />
Innoverend creëren of authentiek uitvoeren: het<br />
vraagt een sterke persoonlijkheid om het verschil te<br />
maken. Daarvoor gelden doordeweeks of mainstream<br />
als ruim onvoldoende. Het zoeken van de kunstenaar<br />
is gericht op het (nog) onbekende. De kunstenaar onderscheidt<br />
zich niet door het zoeken maar juist door<br />
het vinden. Dat is zijn/haar focus. Gehanteerde methodes,<br />
van anderen maar ook de eigen ontwikkelde<br />
werkwijzen, worden door de kunstenaar geregeld opnieuw<br />
bevraagd, van commentaar voorzien, naar efficiëntie<br />
getoetst. Elk kunstwerk draagt een geschiedenis<br />
mee van keuzes, heroriënteringen, hernemingen.<br />
Zo ontstaat onder meer een meerlagigheid die het<br />
kunstwerk tot een plurivalente betekenisdrager maakt.<br />
Meerwaardigheid in betekenis reveleert meerlagigheid<br />
in lezing. Een unieke, eenduidige interpretatie is<br />
onmogelijk. Dat hebben bijvoorbeeld de minimalisten<br />
kunnen vaststellen toen ze probeerden hun beeld of<br />
muziek van alle betekenisdragers te ontdoen. Telkenmale<br />
bleef er een restinhoud die voeding gaf aan<br />
nieuwe verbanden. Het kunstwerk kan niet als een geisoleerd<br />
artefact bestaan. Zelfs beschouwd als product<br />
is het steeds het resultaat van een eigengereid proces,<br />
gemanipuleerd door de individualiteit van de kunstenaar.
Het kunstwerk gedijt uitstekend<br />
in een elitaire omgeving; iedereen<br />
welkom<br />
Het kunstenpubliek kijkt toe, vanop afstand. Hoe<br />
graag het ook wil binnendringen in de cocon van creatie,<br />
als toeschouwer kun je enkel proberen, liefst zorgvuldig,<br />
laag na laag te ontdekken. Toeschouwer zijn<br />
bij de kunsten betekent een persoonlijk parcours van<br />
ontdekking afleggen. Dat sommigen dat met meer<br />
ijver, persoonlijk engagement of zicht op de breedte<br />
van het aanbod doen, is meegenomen en verstevigt<br />
het discours over de kunsten. De individuele betrokkenheid,<br />
of juister, de som van die individuele betrokkenheden<br />
maakt het kunstenpubliek tot een groep.<br />
Zij vormen samen een elite van verwanten in hun<br />
commitment rond de kunsten. Er is geen kwantitatieve<br />
beperking en een geaccrediteerde doopceel van<br />
kunstkenner wordt niet gevraagd, bij voorkeur niet.<br />
De eerder aangehaalde meerlagigheid van de kunsten<br />
laat ruimte voor velen. Het zoeken van de toeschouwer<br />
wordt geprikkeld. Nieuwsgierigheid. Gelegaliseerd<br />
voyeurisme. “Wat zou kunst zijn als ze (..) ons<br />
niet de indruk gaf iets te zien wat we niet zouden mogen<br />
zien?” [BEL]<br />
De infiltratie van de kunsten in die expressievormen<br />
die traditioneel gedomineerd worden door de<br />
wetten van entertainment en commercie is een frappant<br />
verschijnsel. Het is tekenend dat (de entourage<br />
van) Beyoncé ervoor kiest om in een muziekclip Anne<br />
Teresa De Keersmaeker te citeren en dat eminent videokunstenaar<br />
Steve McQueen met Shame voor de<br />
tweede maal de kans krijgt een bioscoopfilm te maken.<br />
Uit recent onderzoek blijkt daarenboven dat de<br />
crossover van kwaliteitscriteria bij het beoordelen van<br />
‘high art’ en populaire kunsten erg sterk is [VEN-<br />
ROOIJ & SCHMUTZ]. De muur tussen beiden bevat<br />
(nog steeds) vele openingen en doorkijken naar herbronning.<br />
Parallel zijn er de kunstenaaars die in de realisatie<br />
van hun kunst het publieke karakter beklemtonen<br />
door kleine of grotere gemeenschappen te betrekken.<br />
Die community artists gaan bij het uitkiezen van 'medewerkers'<br />
niet op zoek naar hun artistieke klonen<br />
maar worden geleid door de nood aan sociale inbedding<br />
en maatschappelijk draagvlak. Ze betrekken individuen<br />
vanuit een fragment van gelijkgezindheid.<br />
Dat biedt herkenning.<br />
Het publieksparcours is evaluerend en emanciperend.<br />
Het is een verhaal van hoogtepunten en teleurstellingen.<br />
Het vraagt inspanningen en biedt medezeggenschap<br />
in de opbouw van een maatschappelijk<br />
breed gedragen kunstenappreciatie. Het versterkt het<br />
culturele milieu, ontegensprekelijk een elitaire omgeving<br />
omwille van de opdracht aan alle deelnemers.<br />
BEL, Jerôme. Rosas/Anne Teresa De Keersmaeker. Ed. La Renaissance du<br />
Livre, 2002, p. 62-63.<br />
HILLAERT, Wouter & VAN IMSCHOOT, Tom. De macht en onmacht van<br />
de culturele elite. Dubbelgesprek Gerard Mortier – Ann Demeester. Rekto:Verso,<br />
2011, 49, p. 58-65.<br />
VAN HEUVEN, Robbert, Afkicken van subsidieverslaving vereist grotere inspanning<br />
van de overheid dan Zijlstra wil. DEDODO. Cultureel Persbureau. 2011<br />
VAN VENROOIJ, Alex & SCHMUTZ, Vaughn. The Evaluation of Popular<br />
Music in the United States, Germany and the Netherlands: A Comparison of the<br />
Use of High Art and Popular Art Aesthetic Criteria. Cultural Sociology, 2010,<br />
p. 395-421.<br />
17
18<br />
Woord schrijft<br />
de vuurtoren<br />
een verhaal van eli elise hoopman<br />
Bart Moeyaert, docent Schrijven,<br />
reserveert in dit tijdschrift telkens<br />
enkele pagina’s voor nieuw werk uit de<br />
afstudeerrichting Woordkunst.<br />
Zouden jullie allemaal jullie ogen willen sluiten? Wees maar<br />
niet bang. Iedereen. Zou u ook uw ogen willen sluiten? Goed, daar<br />
gaan we dan.<br />
sssshhhhht<br />
wakakakakaka<br />
mmmmmp p p p p<br />
sssssshhhhhhhhh<br />
ssssshhhhh sssssshhhh<br />
ssssssshhhhh ssssshhhhh ssssshhhh<br />
mmmmpapapapapa pa pa pa p p p<br />
riekelidoedeledoe riekelidoedeledoe<br />
ssssshhhhh ssssshhhhh sssssssshhhhh ssssshhhhh<br />
sssssshhhhh<br />
riekelidoedeledoe riekeli doedele<br />
sssssssshhhwiepoe<br />
Jullie mogen de ogen weer openen. Haal maar even diep adem.<br />
Jullie waanden je voor een moment in de natuur. Afgelegen, ver<br />
weg van alle civilisatie, ver weg van koekjes bij de koffie, knoopjes<br />
die knellen tegen je adamsappel, kleffe handjes en witte pijnlijke<br />
billen.<br />
Ik kan niet in jullie hoofden kijken. Wie weet wat jullie allemaal<br />
zagen, hoorden, voelden en roken, maar het zal in ieder geval ver<br />
weg van jullie bed zijn geweest. Jullie openden jullie ogen en toen
wisten jullie het weer. Jullie zijn daadwerkelijk ver van<br />
jullie bed. Jullie zijn in Afrika! Welkom zusters, broeders,<br />
zusters, broeders. Laat ons elkaar begroeten.<br />
Noemen jullie dat een begroeting? Wij zijn in Afrika,<br />
broeders. Afrika is heet. De zon schijnt hier altijd,<br />
dus klopt ons bloed sneller door onze aderen. Wij zijn<br />
warme mensen, broeders. Kom, kom in mijn armen,<br />
jullie. Laat me jullie lijven voelen. Hahaha! Ja, goed<br />
zo. Dat begint er meer op te lijken. Niemand klaagt<br />
hier iemand aan voor seksuele intimidatie, hahahaha.<br />
Nee, want wij zijn broeders! Wij respecteren elkaar en<br />
we weten dat we familie zijn. Ha familie, het mooiste<br />
wat er bestaat op deze aarde. Ik heb een dochter en<br />
ik ben zo trots op haar. Apetrots. Vanochtend kwam<br />
zij naar mij toe en zei: papa, ik heb een gedichtje geschreven<br />
voor je publiek. Zo noemt ze jullie, publiek,<br />
en ze vroeg mij of ik haar gedichtje aan jullie wilde<br />
voorlezen voordat ik met de toer zou beginnen.<br />
De zee de zee de zee<br />
hoor haar ruisen<br />
de zee is almachtig en prachtig<br />
ze zal de aarde kuisen.<br />
Laat ons naar binnen gaan. Hier staan we dan als<br />
schapen tussen de maar liefst anderhalf meter dikke<br />
muren die in opdracht van jullie voorouders door<br />
mijn voorouders zijn gebouwd. Toen — niet zo lang<br />
geleden als jullie misschien denken — de kolonisten<br />
het zoveelste schip op de klippen hadden zien lopen,<br />
besloten ze dat het tijd was voor een vuurtoren, één<br />
naar westers model. Ik hoor dat jullie er een heleboel<br />
hebben, maar hier op de kaap is het iets bijzonders.<br />
Neem dat maar van me aan.<br />
Dit moment is het beste moment voor een bezoek,<br />
jongens. De mooiste toer van de dag.<br />
Terwijl wij naar boven lopen over die hoge, ongelijke,<br />
afbrokkelende treden, zullen door de kleine<br />
raampjes de goudkleurige zonnestralen oranje en<br />
roze worden en tenslotte paars. Wanneer wij de top<br />
bereiken zullen wij nog net de zon zien zakken in de<br />
zee. Vanaf de oranje rotsen in de zwarte zee zullen de<br />
pinguïns met ons meegenieten van dit schouwspel.<br />
Gaat u voor. Als er iemand valt zal ik die opvangen.<br />
Ik heb genoeg veerkracht voor jullie allemaal. Morgen<br />
is alles nieuw.<br />
Pardon, ik zou even met je willen praten. Zou dat<br />
kunnen? Ik zou graag even een gesprek met jou voeren.<br />
Hoe gaat het met je? Van wat voor stofje is dat<br />
gemaakt? Wat heb jij mooi haar, zo fijn, fijner nog<br />
dan dat van de anderen, engelenhaar. Ik heb vaak last<br />
bij het scheren. Ik voel dat ik jou kan vertrouwen. Jij<br />
bent een beetje anders. Europeanen denken altijd dat<br />
ik aan het einde van de toer het liefst bij ze in de rugzak<br />
spring of toch ten minste dat ik mijn dochtertje<br />
er in zou willen proppen. Een vrouw heeft wel eens<br />
aangeboden Destiny van mij over te nemen. Om haar<br />
een beter leven te geven, meer kansen. Alsof ik ooit<br />
mijn dochter met zo’n vette, eenzame dame naar een<br />
koud land vol musea en parkjes zou sturen. Mooier<br />
dan dit wordt het toch niet? Ik ontbijt iedere ochtend<br />
met verse ananas en mango uit de tuin. Ik heb twee<br />
echtgenotes, een huisvrouw, en Destiny. Ik spreek<br />
Engels, ik ontmoet mensen van over de hele wereld,<br />
ik werk in het paradijs. Het is alleen uitkijken met<br />
het verboden fruit. Soms zou ik jullie het liefste één<br />
voor één van die klippen af donderen. Ik ben een man<br />
met ambitie, ik heb veel gelezen. Dat betekent toch<br />
iets voor jullie? Voor jou? Dat ik geen ongeletterde<br />
wilde ben, maar een gedresseerd aapje. Beval ik je?<br />
Nee, blijf staan. Jouw gezicht straalt, het geeft licht.<br />
Ik kan geen licht gebruiken. Draai je om. Die muur<br />
is koel. Koel wat af. Jullie kunnen eigenlijk niet goed<br />
met hitte omgaan. Koude kikkers, maar als het dan<br />
eens naar jullie hoofd stijgt, raken jullie oververhit.<br />
Zeg maar eens: Ik hou van je, broer. Zeg dat maar, ik<br />
<strong>19</strong>
20<br />
hou van je, broer.<br />
Ik heb gestudeerd, ik ben opgevoed, ik heb manieren,<br />
ik kan schermen, stijldansen, paardrijden en ik<br />
spreek vloeiend Engels, Frans en Italiaans. Bye, bonjour,<br />
ciao. Ik ga graag goed gekleed. Ik heb nooit aan<br />
de meisjes gezeten, ze altijd gerespecteerd. Niet aan<br />
ze gedacht als ik masturbeerde. Alleen maar aan de<br />
schoonheid van abstracte modellen van de werkelijkheid.<br />
Nooit aan het vlees, het zweet, het donkere. Ik<br />
was een engel en Jezus was zwart en jullie hebben<br />
nooit een voet op de maan gezet. Ik zal je eens iets<br />
verklappen. Er is een zwarte samenzwering. Ons<br />
oogwit verbindt. Nooit meer ruiken, nooit meer opduiken<br />
in de schaduw, nooit meer jatten, nooit meer<br />
grijpen, nooit meer schuren tegen de muur, nooit<br />
meer lippen, nooit meer roepen, nooit meer bellen,<br />
nooit meer kopen, nooit meer kippen slachten, nooit<br />
meer duwen, nooit meer vechten, nooit meer vlechten,<br />
nooit meer dansen, nooit meer blikkeren in het<br />
maanlicht, nooit meer los in de heupen, nooit meer<br />
blote borsten, nooit meer drift, nooit meer bijgeloof,<br />
nooit meer de tijd, nooit meer lachen.<br />
Dat vooral, nooit meer lachen. Nooit meer lachende<br />
zwarten. Morgen is alles nieuw.<br />
Zeg het maar: Ik hou van je.<br />
Eli Elise Hoopman is tweedejaars Woordkunst. Ze<br />
houdt van kousenbroeken, nagellak, rood haar,<br />
snorren en vlees.
heilige huisjes<br />
de cultuur-met-hoofdletter-c als heiligste aller huisjes<br />
door Ludo abicht<br />
Prof.dr. Ludo Abicht werd geboren in<br />
<strong>19</strong>36 te Oostende en studeerde<br />
Klassieke filologie (Centrale<br />
Examencommissie), Germaanse<br />
filologie (RUG) en Filosofie (Nijmegen,<br />
Tuebingen). Hij werd doctor in<br />
de Germaanse Letteren met een<br />
proefschrift over de Praagse joods-<br />
Duitse auteur Paul Adler (University<br />
Of Cincinatti, Ohio, USA). Hij<br />
doceerde literatuur en filosofie aan<br />
de universiteiten van New Brunswick<br />
(Canada), Antioch en Berkeley (USA).<br />
Sedert <strong>19</strong>84 aan de UIA, het HIVT-<br />
RUCA, het Koninklijk Conservatorium<br />
Antwerpen en de Plantijn Hogeschool.<br />
Sinds oktober 2011 is Ludo<br />
Abicht emeritus, nadien werd hij<br />
gastprofessor aan de UA en de UGent.<br />
Een paar weken na Zwarte Zondag, de verrassende verkiezingsoverwinning<br />
van het Vlaams Blok in november <strong>19</strong>91, werd aan de<br />
gevel van het Toneelhuis in Antwerpen een spandoek opgehangen<br />
met het opschrift “Cultuur eindigt waar racisme begint.” - “Goed<br />
zo”, dacht ik toen, “dat mag ook eens gezegd worden.” De boodschap<br />
was overduidelijk: cultuur staat namelijk voor openheid,<br />
verdraagzaamheid, multiculturalisme en de grote waarden van de<br />
Verlichting, met als kernthema de verdediging van de Universele<br />
Rechten van de Mens. Wie daarvan afwijkt mag terecht als een barbaar<br />
beschouwd worden, als iemand die zich wetens en willens tegen<br />
de heersende humanistische cultuur verzet. Indien we die weg<br />
opgaan eindigen we binnen de kortste keer in een nieuwe barbarij,<br />
meer specifiek in een nieuwe vorm van fascisme, een totalitair<br />
systeem waarin de dichters en denkers, de kunstenaars en wetenschappers<br />
onder dwang worden ingelijfd in een staatsorgaan zoals<br />
de beruchte “cultuurkamer”. Wacht even! Schreef ik daarnet “cultuurkamer”?<br />
En dacht ik daarbij onder meer aan de integrale opvoering<br />
van de Negen Symfonieën van Ludwig van Beethoven onder<br />
leiding van Herbert von Karajan, een schaamteloos aanhanger van<br />
het nationaal-socialisme? Of aan cultureel werelderfgoed zoals de<br />
Egyptische piramiden, de grootse grafmonumenten van Pergamon<br />
en zowat alle kastelen aan de oevers van de Loire die door slaven,<br />
laten en lijfeigenen gebouwd werden? Of aan de honderdduizenden<br />
beelden en doeken en zangen die door hautaine en elitaire adellijke<br />
heren en hun dames besteld, met hun geld uitgevoerd en onderda-<br />
21
22<br />
nig (herlees eens de kruiperige teksten van Johann Sebastian<br />
Bach) aan hen opgedragen werden, denk maar<br />
aan de vrome sponsors van culturele hoogstandjes zoals<br />
het Lam Gods van de gebroeders van Eyck, en in<br />
feite aan ongeveer alles wat in onze musea bewonderd,<br />
in onze concertzalen gespeeld of in onze schoolcursussen<br />
“kunst en cultuur” aan de nieuwe generaties als<br />
waardevol (het bewaren waard) doorgegeven wordt?<br />
Ben ik verkeerd geïnformeerd en klopt het dan niet<br />
dat de grote massa van het cultureel erfgoed van de<br />
wereld in onvrije, vaak mensonwaardige omstandigheden<br />
geschapen werd en dat deze afhankelijkheid van<br />
de machthebbers, vandaag in toenemende mate de<br />
managers van het geglobaliseerde kapitaal, nog altijd<br />
bestaat en in feite opnieuw het minderheidsaandeel<br />
van de openbare sector aan het verdringen is? Had<br />
ik ongelijk toen ik als rebelse teenager door mijn ouders<br />
gedwongen werd een of ander klank-en lichtspel<br />
op het grasveld vóór zo’n kasteel te ondergaan en me<br />
daarbij luidkeels afvroeg, wie nu wel dit prachtige zomerpaleis<br />
gebouwd hadden en na afloop alleen langs<br />
de achterdeur naar binnen mochten om de stinkende<br />
resten van het adellijke feestmaal en het braaksel op<br />
te vegen? Hoe “cultureel” waren die fascistische “cultuurkamers”<br />
voor schrijvers, componisten en acteurs?<br />
Om het minder brutaal uit te drukken met een vraag<br />
van de kunstcriticus K.N. Elno: “Wat is cultureel authentieker:<br />
een vergaderzaal van de bedrijfsdirectie vol<br />
schilderijen van veelbelovende jonge kunstenaars of<br />
hygiënisch verantwoorde douches en toiletten en een<br />
kraaknette refter voor de arbeiders?” Men zou deze retorische<br />
vraag provocatief kunnen beantwoorden met<br />
“een functionele maar sobere vergaderzaal voor de di-
ectie en een gezellige refter vol schilderijen voor het<br />
personeel” of, iets meer dialectisch en radicaal, met<br />
“een bedrijf waarin de lijnen tussen bazen en personeel<br />
zodanig vervaagd zijn dat er overal plaats vrij komt<br />
voor kunstwerken”, maar zover zijn we vandaag beslist<br />
nog niet geraakt.<br />
Het eerste voorbeeld is helemaal niet fictief, want<br />
in de Duitse Democratische Republiek werd geregeld<br />
gepoogd om deze omkering van de sociale verhoudingen<br />
als het ware van bovenaf op te leggen: arbeiders<br />
en bedienden werden min of meer vrijwillig naar operavoorstellingen,<br />
balletten en concerten van klassieke<br />
muziek getransporteerd, bekende artistieke orkesten<br />
en dansgroepen traden in fabriekshallen op, getalenteerde<br />
arbeiders werden aangemoedigd hun levens- en<br />
werkervaringen op te schrijven en te publiceren, en<br />
gevestigde auteurs kwamen aan de band werken om<br />
te leren vanuit “de reëel bestaande wereld van de arbeid”<br />
te schrijven. Dit zogenaamde “Bitterfelder Experiment”<br />
(<strong>19</strong>59 tot ongeveer <strong>19</strong>70) is, ondanks de goede<br />
bedoelingen, grotendeels mislukt zoals zovele andere,<br />
minder ingrijpende projecten van “volksverheffing”,<br />
waarschijnlijk omdat er in feite te weinig rekening<br />
werd gehouden met de wensen en aspiraties van de<br />
arbeiders zelf. En, denk ik, vooral omdat de bedenkers<br />
van dit experiment net als hun burgerlijke collega’s in<br />
het Westen een wel erg specifieke invulling van het begrip<br />
“cultuur” hadden. Met het voorspelbare gevolg dat<br />
ook in een “arbeiders- en boerenstaat” Cultuur blijkbaar<br />
met hoofdletter C geschreven wordt om, net als<br />
in het decadente en asociale Westen, in werkelijkheid<br />
het privilege te blijven van een kleine elite van intellectuelen<br />
en cultuurminnaars, de klassen die zich een<br />
abonnement op De Munt of deSingel willen en kunnen<br />
permitteren en de lepe kapitalistische bedrijfsleiders<br />
die veel van deze abonnementen als onderdeel van<br />
hun public relationsstrategie beschouwen en bovendien,<br />
zoals in de Verenigde Staten het geval is, als filantropische<br />
uitgaven van hun belastbaar inkomen kunnen<br />
aftrekken. De traditionele sociaal-democratische oplossing<br />
van dit probleem, met name het forse optrekken<br />
van de staatssubsidies voor culturele evenementen en<br />
projecten, is op zich niet verkeerd, maar verandert in<br />
werkelijkheid geen zier aan het dominerende burgerlijke<br />
patroon. De kloof tussen hen die cultuur (in de<br />
betekenis van Cultuur) produceren en consumeren en<br />
de rest van de bevolking is, ondanks de onvoorstelbaar<br />
uitgebreide “technische reproduceerbaarheid” van het<br />
aanbod - iets wat Walter Benjamin zich in de jaren<br />
<strong>19</strong>30 onmogelijk had kunnen inbeelden - niet kleiner<br />
geworden.<br />
Je kan je afvragen of dat dan zo erg is? De meerderheid<br />
van de bevolking kiest met zijn achterwerk (een<br />
iets luiere variant van “de voeten” van Lenin) voor programma’s<br />
als “Komen eten” en amuseert zich kostelijk,<br />
terwijl de echte cultuurmensen geërgerd naar de<br />
brokken hogere cultuur zoeken die hier en daar nog<br />
op gespecialiseerde zenders als Canvas en Arte gevonden<br />
kunnen worden. Met het paradoxale gevolg dat de<br />
overheid, dat wil zeggen de belastingen betalende bevolking,<br />
uitgerekend het hoogstaande entertainment<br />
van een kleine elite betoelaagt, terwijl diegenen die<br />
volgens ons deze cultuur dringend nodig hebben (om<br />
bijvoorbeeld geen racisten te worden en zich over het<br />
algemeen politiek correct te gedragen) niet echt naar<br />
die subsidies vragen en toch elke avond aan hun trekken<br />
schijnen te komen. Van racisme en zo gesproken:<br />
wat moeten we denken van de peperdure tickets voor<br />
het Nieuwjaarsconcert in de Weense Musikverein, waar<br />
de crème de la crème haar ware aard laat blijken wanneer<br />
ze aan het einde (eindelijk) luid handenklappend<br />
en met de voeten trappend nog maar eens de Radetzkymarsch<br />
mag begeleiden? Wie daarbij niet even aan de<br />
gelijknamige roman van Joseph Roth en de loopgraven<br />
23
24<br />
van Langemark en Diksmuide denkt, lijdt ofwel aan<br />
cultureel geheugenverlies of is integendeel een ongeneeslijk<br />
militarist en imperialist. Voilà.<br />
Nee, het wordt tijd dat we kleur bekennen: indien<br />
we het allemaal bij het oude willen laten, moeten we<br />
daar ook voor uitkomen, maar dan moeten we uit eerlijk<br />
schaamtegevoel ophouden met onze moralistische<br />
boodschappen aan het klootjesvolk, dat wil zeggen onze<br />
bekrompen en misleide medeburgers. Of we herbekijken<br />
de hele zaak en werken aan een nieuwe invulling<br />
van het begrip “cultuur”, een opdracht die reeds door<br />
de uitgevers van de Encyclopédie begrepen werd toen ze<br />
heel bewust een grote nadruk legden op de creativiteit<br />
en inventiviteit, zeg maar “cultuur” van de traditionele<br />
ambachtslieden en de eerste machine- en matrijzenbouwers.<br />
Wie daaraan twijfelt moet maar eens aandachtig<br />
naar de vele tekeningen in het boek kijken die<br />
als één grote hulde aan deze mensen kunnen worden<br />
geïnterpreteerd. De encyclopedisten waren trouwens<br />
niet de enigen die begrepen hadden dat cultuur zowel<br />
in salons en academies als in werkplaatsen en ateliers<br />
te vinden is. In Harry Bravermans meesterlijke studie,<br />
Labor and Monopoly Capital. The Degradation of Work in<br />
the Twentieth Century (<strong>19</strong>74) kunnen we lezen hoe dit<br />
respect voor het ambacht systematisch werd afgebroken<br />
tot het vandaag in het Westen bijna verdwenen is.<br />
Waaruit volgt dat niet “de cultuur” op zich als oubollig<br />
moet worden verworpen of vervangen door de artefacten<br />
van artistieke charlatans en kunstverkopers, pardon<br />
art salesmen, maar dat we eindelijk eens ophouden<br />
met de verdediging van een exclusief cultuurbegrip<br />
dat nog uit de feodale middeleeuwen of de burgerlijke<br />
negentiende eeuw stamt. Tijd dus voor een nieuwe<br />
Bauhausrevolutie, waarbij we er deze keer voor zorgen<br />
dat de producten niet opnieuw in de heel chique designwinkels<br />
verdwijnen, maar de weg terugvinden naar<br />
diegenen voor wie ze met recht en rede bedoeld zijn.
Kort<br />
Jan Hadermann, componist<br />
en gastdocent Harmonie- en<br />
fanfaredirectie, wordt 60 !<br />
Huldeconcert Jan Hadermann<br />
13 <strong>maart</strong> 2012, 20u<br />
Blauwe Zaal, deSingel<br />
Toegang: 6/4 euro (VCA gratis)<br />
Reservatie via tickets@desingel.be of 03 248 28 28<br />
Jan Hadermann is laureaat compositie en muziekopvoeding<br />
van het Lemmensinstituut te Leuven.<br />
Achteraf bekwaamde hij zich verder aan het conservatorium<br />
van Antwerpen bij Willem Kersters, wat<br />
resulteerde in een Eerste Prijs compositie. In <strong>19</strong>93<br />
mocht hij de vierjaarlijkse SABAM-prijs voor hafabra<br />
in ontvangst nemen. Sedert <strong>19</strong>73 is hij docent contrapunt,<br />
fuga en compositie aan het Lemmensinstituut<br />
en sinds <strong>19</strong>94 gastdocent hafadirectie aan het conservatorium<br />
van Antwerpen. Zijn oeuvre omvat werken<br />
voor symfonisch orkest, koor, piano, kamermuziek<br />
en elektronische muziek. Voor dit huldeconcert werd<br />
gekozen voor kamermuziek door studenten, alumni<br />
en docenten koperblazers en werken voor harmonieorkest.<br />
Naar aanleiding van Hadermanns 60ste verjaardag<br />
organiseert de afdeling koperblazers samen met de afdeling<br />
hafa-orkestdirectie o.l.v. Dirk De Caluwe met<br />
veel enthousiasme dit huldeconcert.<br />
Op het programma staan o.a. het virtuoze Wickerwork<br />
voor trompet en tape door Alain De Rudder, de<br />
Introductie en Inventie voor trombone en tape door<br />
Jan Smets en Faits Divers, door Alain De Rudder, Steven<br />
Verhaert (trompet), Rik Vercruysse (hoorn), Jan<br />
Smets (trombone) en Bernd Van Echelpoel (bastuba).<br />
Het Harmonieorkest Conservatorium Antwerpen<br />
o.l.v. Dirk De Caluwe met als solist Ivo Hadermann<br />
brengt het geheel nog meer luister bij met het Concerto<br />
per corno e orchestra, bewerkt voor harmonieorkest<br />
door 3 studenten uit de masteropleiding voor<br />
hafadirectie: Sam Gevers, Tijl Verhaeghe en Hannes<br />
Van Lancker. In deze bewerking beleeft dit concerto,<br />
geschreven in <strong>19</strong>82, een wereldpremière.<br />
Het iets lichtere genre komt aan bod door Steven<br />
Verhaert als solist in de Ballad voor flugel en harmonieorkest.<br />
Het huldeconcert wordt feestelijk afgeslo-<br />
25
26<br />
ten met het recente en imposante Refraction, uiteraard<br />
ook voor harmonieorkest.<br />
Wim Henderickx bij de buste van Peter Benoit.<br />
Foto: Frederik Beyens<br />
Huldeconcert Wim Henderickx<br />
17 <strong>maart</strong> 2012, 17u30<br />
Blauwe zaal, deSingel<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
De jaarlijkse Peter Benoitherdenking staat dit jaar<br />
in het teken van de vijftigste verjaardag van componist<br />
Wim Henderickx. Dit concert, dat als slotconcert<br />
van de open campusdag wordt geprogrammeerd en<br />
doorgaat op de dag van Henderickx’ verjaardag, wordt<br />
dan ook aan hem opgedragen. Tijdens het eerste deel<br />
van het concert brengt koor Helicon o.l.v. Geert Hendrix<br />
werk van Vlaamse componisten. Het tweede deel<br />
bestaat uit een mix van vroege en recente werken van<br />
Henderickx. Voor de uitvoering staan onder meer het<br />
Spiegel String Quartet, zangeres Valerie Vervoort, violist<br />
Guido De Neve, fluitist Aldo Baerten en percussionist<br />
Koen Wilmaers garant alsook het ensemble XXI<br />
van het conservatorium.<br />
Open campusdag 2012<br />
17 <strong>maart</strong> 2012, van 10u tot 17u<br />
Koninklijk Conservatorium Antwerpen en deSingel<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
De dag bij uitstek om te ervaren wat er zoal leeft in<br />
het conservatorium valt dit jaar op zaterdag 17 <strong>maart</strong>.<br />
Tijdens de jaarlijkse open campusdag nodigt het conservatorium<br />
jong en oud uit om te komen proeven<br />
van concerten, voorstellingen, open lessen en info. En<br />
of het gesmaakt zal worden! Onderstaand overzicht<br />
biedt enkel een voorsmaakje. Voor het volledige programma<br />
verwijzen wij naar www.conservatorium.be<br />
drama<br />
Toonmoment Acteren, herneming Damiët<br />
Muziekproject Kleinkunst<br />
Workshop Schrijven naar model met Bart Moeyaert<br />
Infovergaderingen<br />
dans<br />
Open lessen klassieke en hedendaagse dans<br />
Workshop hedendaagse dans met publiek (vanaf 15<br />
jaar, inschrijven via dans@artesis.be)<br />
‘Aporie’ een choreografie van Iris Bouche en andere<br />
voorstellingen
‘Schrijven naar model’ tijdens de open campusdag van 2011.<br />
Foto: Frederik Beyens<br />
muziek klassiek<br />
Händelcantate “Ero e Leandro”<br />
Barokensemble o.l.v. Ewald Demeyere<br />
Open repetitie Ensemble XXI<br />
Marimba-ensemble voorbereid door Ludwig Albert<br />
Koperensemble o.l.v. Jan Smets<br />
Harpensemble o.l.v. Sophie Hallynck<br />
Strijkersensemble o.l.v. Ivo Venkov<br />
Kamerkoor o.l.v. Luc Anthonis<br />
Houtblazersensemble o.l.v. I Solisti del Vento<br />
Fluitensemble & houtblazerskwintet<br />
Percussie-ensemble o.l.v. Koen Wilmaers<br />
Open lessen instrument en info theorievakken<br />
jazz/ lichte muziek<br />
Ensemble Nic Thys<br />
Vocaal ensemble met Tuto Puoane<br />
Open repetitie voor Jazz Middelheim<br />
Open lessen instrument. Breng je eigen instrument<br />
mee!<br />
Open les sectiespel o.l.v. Fre Desmyter<br />
Infovergaderingen<br />
Bekijk de fotoreportage van de Open Campusdag<br />
2011 via http://www.artesis.be/conservatorium/inschrijven/kennismaken-met-de-opleidingen.htm<br />
Masterclasses<br />
De masterclasses worden mogelijk gemaakt dankzij<br />
steun van Stichting Conservatorium Antwerpen.<br />
masterclass piccolo door sarah jackson<br />
donderdag 8 <strong>maart</strong> 2012 van 14u tot 20u<br />
Doelgroep: voor alle geïnteresseerden, toehoorders welkom<br />
Sarah Jackson is sedert 2003 solist piccolo bij het<br />
Los Angeles Philharmonic Orchestra. Voordien speelde<br />
zij ook bij het Vancouver Symphony Orchestra en<br />
was ze docent fluit en piccolo aan de University of British<br />
Columbia. Sarah Jackson wordt aanzien als een<br />
van de meest uitmuntende piccoloïsten van onze tijd.<br />
Zij geeft regelmatig masterclasses, ondermeer in Japan,<br />
Tsjechië, Nederland en Canada, en is bestuurslid<br />
van de ‘National Flute Association’.<br />
masterclass fluit door william Bennett<br />
donderdag 5 <strong>april</strong> 2012 van 9u15 tot 16u15<br />
Doelgroep: studenten KCA<br />
Toehoorders gratis welkom<br />
William Bennett studeerde in Londen bij Geoffrey<br />
Gilbert, en in Frankrijk bij Jean-Pierre Rampal en<br />
Marcel Moyse. Hij is fluitsolo geweest van het London<br />
Symphony, de Academy of St. Martin in the Fields en<br />
van het English Chamber Orchestra. De masterclasses<br />
van Marcel Moyse in de late jaren zeventig zorgden<br />
voor extra stimulus en inspiratie, waardoor hij<br />
carrière maakte als internationaal solist. Hij realiseer-<br />
27
28<br />
de opnames met Clifford Benson (piano) en George<br />
Malcolm (klavecimbel). Verder maakte hij opnames<br />
als solist met Yehudi Menuhin, het Grumiaux Trio, I<br />
Musici, the Academy of St. Martin in the Fields en het<br />
English Chamber Orchestra.<br />
Aan het begin van zijn carrière maakte hij de eerste<br />
Engelse opname van de complete fluitsonates van<br />
Händel en van hedendaagse werken, waaronder de<br />
Sonatine van Boulez, Berio’s Sequenza, Messaien’s<br />
Merle Noir en Richard Rodney Bennett’s “Winter Music”<br />
(voor hem gecomponeerd).<br />
Naast het standaard fluitrepertoire van Bach, Händel,<br />
Vivaldi, Mozart, etc., was hij een pionier wat betreft<br />
de opnames van vele verwaarloosde werken uit<br />
de <strong>19</strong>de eeuw, zoals muziek van Ries, Romberg en<br />
Taffanel. Hij heeft opnames met artiesten zoals Jimi<br />
Hendrix en Wynton Marsalis. Hij nam meer dan 96<br />
cd’s op als solist.<br />
Onlangs creëerde hij het Concerto van William<br />
Mathias, het Concerto van Diana Burrell en het Concerto<br />
voor fluit en fluitorkest van de Venezolaanse<br />
componist Raimundo Pineda. Deze werken werden<br />
speciaal voor hem geschreven.<br />
masterclass vibrafoon door Pascal schumacher<br />
woensdag 18 <strong>april</strong> 2012 van 10u tot 17u<br />
doelgroep: voor alle geïnteresseerden<br />
Pascal Schumacher begon zijn vorming als percussionist<br />
aan de klassieke muziekafdeling van het Conservatoire<br />
de Musique de la Ville de Luxembourg. In<br />
<strong>19</strong>96 werd hij aangenomen in het Conservatoire National<br />
de Région de Strasbourg in de klas van Emmanuel<br />
Séjourné, waar hij in 2000 een diploma in “Specialisatie<br />
Klavier” behaalde. Daarna volgde hij les bij<br />
de jazzvibrafonist Guy Cabay, eerst aan de jazzafdeling<br />
van het Conservatoire de Luxembourg en daarna<br />
aan de jazzafdeling van Brussel. In 2002 behaalde hij<br />
een meestergraad in musicologie aan de Université<br />
Marc Bloch de Strasbourg. Pascal volgde masterclasses<br />
en workshops bij o.a. Mike Manieri, David Friedman,<br />
Franck Tortiller, Wolfgang Lackerschmid, Bart<br />
Quartier, Jean Geoffroy en Charles Loos.<br />
Sedert <strong>19</strong>97 oriënteert Pascal zich steeds meer<br />
naar de geïmproviseerde muziek, vooral naar de jazz,<br />
en speelt regelmatig in verschillende formaties. Hij is<br />
zeer actief in de Brusselse, Straatsburgse en Luxemburgse<br />
jazzscene. In 2001 richtte hij mee de experimentele<br />
percussiegroep Stroke X op. Maar het is vooral<br />
zijn kwartet met Jef Neve, Christophe Devisscher<br />
en Teun Verbruggen dat snel een doorbraak vond.<br />
In <strong>19</strong>98 ontving hij de “IKB Jugend-Förderpreis” en<br />
in <strong>19</strong>99 was hij laureaat van de Prix Norbert Stelmes<br />
des Jeunesses Musicales. In 2004 won zijn kwartet<br />
de publieksprijs op Tremplin Jazz in Avignon en in<br />
2005 ontving hij de Django d’Or voor jong talent.<br />
Sinds 2001 is hij docent aan het conservatorium van<br />
Luxemburg.<br />
Marc@monday<br />
26 <strong>maart</strong> 2012, 20u30<br />
# 3 Marc@Monday met Koninklijk Conservatorium Antwerpen,<br />
opleiding dans<br />
Monty, Montignystraat 3, Antwerpen<br />
Tickets en info via www.monty.be<br />
Een constante in het parcours van Marc Vanrunxt<br />
is zijn activiteit als gastdocent aan het Koninklijk<br />
Conservatorium Antwerpen, opleiding dans. Die jarenlange,<br />
duurzame band met de opleiding heeft in<br />
zijn traject als choreograaf een belangrijke rol gekre-
gen en mocht dus zeker niet ontbreken in het zesluik<br />
van voorstellingen dat hij brengt in Monty. Vanrunxt<br />
herneemt de voorstelling Antropomorf uit <strong>19</strong>98 met<br />
de tweedejaarsstudenten van het conservatorium.<br />
Oorspronkelijk werd dit werk voor vier dansers geschreven<br />
en duurde het zeventig minuten. Voor de<br />
nieuwe versie gaat hij aan de slag met 10 dansers en<br />
zal hij zich beperken tot een veertigtal minuten. Centraal<br />
staat Rothko Chapel, een compositie voor stem<br />
van de Amerikaanse componist Morton Feldman.<br />
Feldman schreef dat werk voor de legendarische Rothko<br />
Chapel, die in <strong>19</strong>72 in Texas werd opgericht als<br />
meditatieplek voor iedereen van alle religies. Met de<br />
keuze van Rothko Chapel luidt Vanrunxt ook het begin<br />
in van een connectie met het werk van Feldman<br />
die nog regelmatig zal terugkeren in zijn oeuvre. De<br />
herneming van Antropomorf met de studenten wordt<br />
een herdenking, een heruitvinding, en dus zeker geen<br />
repertoire.<br />
Eindprojecten Jazz en Klassiek<br />
Diverse data in <strong>maart</strong>, <strong>april</strong>, mei en juni.<br />
Kijk op www.conservatorium.be<br />
Gratis toegang en zonder reservatie tenzij anders vermeld<br />
Studenten Muziek van het conservatorium organiseren<br />
in voorbereiding tot hun eindproject een concert.<br />
Ze staan zelf in voor de praktische afspraken en<br />
de artistieke uitvoering. Muziek is uiteraard de kern<br />
van het project maar alle genres en bezettingen zijn<br />
mogelijk, en ook de combinaties met andere disciplines<br />
zoals theater, dans en poëzie. Alle informatie over<br />
deze concerten en wat er gespeeld wordt, is te vinden<br />
op www.conservatorium.be<br />
Componistenportret Claude Ledoux<br />
8 mei 2012, Witte Zaal<br />
WHAM & Ensemble XXI o.l.v. Filip Rathé<br />
10u30 tot 13u: Open repetitie en toonmoment<br />
14u tot 16u: Lezing Claude Ledoux over zijn werk<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
Na het behalen van een wetenschappelijk diploma,<br />
studeerde Claude Ledoux (°<strong>19</strong>60) aan het Conservatorium<br />
van Luik, waar hij kennis maakte met Jean-<br />
Louis Robert, Philippe Boesmans, Frederic Rzewski<br />
en Henri Pousseur. Met Patrick Lenfant experimenteerde<br />
hij met elektronische muziek in de CRFMW<br />
(tegenwoordig: Centre Henri Pousseur). Nadien vervolmaakte<br />
hij zich als componist in Hongarije (Béla<br />
Bartók seminarie), in Italië (Bolzano en Venetië) op<br />
onder meer een seminarie van György Ligeti, en in<br />
Parijs waar hij twee jaar studeerde aan het IRCAM en<br />
les volgde bij Iannis Xenakis.<br />
Hij werd laureaat van diverse compositiewedstrijden<br />
(onder meer Rijsel, Parijs en Lausanne). In 2003<br />
ontving hij de muziekprijs van de Stichting Civitella<br />
Ranieri in New York voor zijn recent oeuvre. Zijn<br />
muziek wordt over heel de wereld uitgevoerd, en hij<br />
werd componist in residentie van Ensemble Musiques<br />
Nouvelles (<strong>19</strong>98-2000), het Italiaanse Castello<br />
in Umbrië (2003) en in de Brusselse Bozar (2008-<br />
2009).<br />
Vanuit zijn passie voor Aziatische klanken reisde<br />
hij naar diverse Oosterse landen om onderzoek te verrichten<br />
en muziektradities te bestuderen. In <strong>19</strong>92 bezocht<br />
hij Indië waar hij de etnische muziek van de Himalaya<br />
tot de Rajastanwoestijn bestudeerde. In <strong>19</strong>96<br />
kon hij met een studiebeurs van de SPES Stichting<br />
verder onderzoek verrichten in Vietnam, Cambodja<br />
en Indonesië. In 2004 reisde hij door Japan met zijn<br />
29
echtgenote Nao Momitani, waar hij Nô, Bunraku en<br />
Kyôgen bestudeerde.<br />
Claude Ledoux behaalde een meestergraad in Communicatiewetenschappen<br />
aan de Universiteit van<br />
Luik. Tegenwoordig werkt hij als freelance muziekjournalist,<br />
als professor muziekanalyse aan de Conservatoire<br />
National Supérieur de Musique de Paris<br />
(Frankrijk) en als compositieprofessor aan de Ecole<br />
Supérieure des Arts, Conservatoire de Mons. In 2008<br />
doceerde hij analyse van hedendaagse muziek aan de<br />
universiteiten van São Paulo en Campinas (Brazilië).<br />
Sinds 2006 maakt hij deel uit van de Koninklijke Academie<br />
voor Wetenschappen en Kunsten van België.<br />
Studium Generale: identiteit<br />
13 <strong>maart</strong> 2012: De genetische diversiteit is groot. We zijn dan<br />
ook allemaal unieke exemplaren van de soort Homo Sapiens.<br />
Jean Jacques Cassiman<br />
27 <strong>maart</strong> 2012: Stad en mens, mens en stad. E. Corijn<br />
17 <strong>april</strong> 2012: Van mosselpot tot mabkhara. Nedda El-Asmar<br />
De lezingen starten om <strong>19</strong> uur en worden gevolgd door een<br />
nagesprek met de spreker en een kort debat met de zaal,<br />
waarbij de studenten en het publiek gelegenheid krijgen tot het<br />
stellen van vragen. De totale duur is 2 uur.<br />
In tien lezingen gaat het Studium Generale met<br />
een keure aan vooraanstaande experten op zoek naar<br />
wat identiteit vandaag betekent. Hoe identiteit vorm<br />
krijgt en hoe we er mee omgaan. Er worden geen pasklare<br />
antwoorden geboden, wel elementen die u en<br />
elk van de deelnemers in staat zullen stellen zich een<br />
genuanceerd beeld te vormen wat identiteit betekent<br />
in de huidige maatschappelijke context. Na de laatste<br />
lezing, die van 17 <strong>april</strong>, wordt de reeks afgesloten met<br />
een receptie.<br />
Muziekstages<br />
Paasstage: 10 tot 14 <strong>april</strong> 2012, slotconcert op 14 <strong>april</strong> 2012, 16u<br />
Zomerstage: 20 tot 25 augustus 2012<br />
Info via jma@desingel.be of www.jeugdenmuziekantwerpen.be<br />
Jeugd en Muziek Antwerpen richt tijdens de Paas-<br />
en zomervakantie weer muziekstages in. De cursussen<br />
worden uitsluitend door conservatoriumdocenten<br />
gegeven. Jonge muzikanten die eraan denken hogere<br />
muziekstudies aan te vatten kunnen deze stage(s)<br />
volgen als voorbereiding op het conservatorium en<br />
de toelatingsproeven. Maar de stage richt zich ook op<br />
meer gevordere deelnemers die een masterclass voor<br />
instrument of zang en/ of kamermuziek willen volgen.<br />
Elke deelnemer krijgt gedurende 1 uur per dag<br />
individueel les van de docent naar keuze en kan bovendien<br />
een initiatie algemene muziekleer en/ of kamermuziek<br />
volgen.<br />
31
agenda<br />
02.03.2012, 12u30<br />
Flagey, Belvédèrestraat 27, 1050 Elsene<br />
Toegang: € 7/ 5,5 via www.flagey.be<br />
4.03.2012, 11u<br />
Beel Hoog, Witte Zaal Conservatorium<br />
Toegang: € 10 (Vrienden € 7)<br />
aperitief inbegrepen, geen reservatie<br />
7.03.2012, 13u<br />
14.03.2012, 13u<br />
28.03.2012, 13u<br />
18.04.2012, 13u<br />
25.04.2012, 13u<br />
02.05.2012, 13u<br />
09.05.2012<br />
Beel Hoog, Witte Zaal Conservatorium<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
13.03.2012, 20u<br />
Grote podia, Blauwe Zaal deSingel<br />
Toegang: € 6/ 4<br />
(VCA gratis, geen reservatie)<br />
Reservatie via tickets@desingel.be of<br />
03 248 28 28<br />
17.03.2012, vanaf 10u<br />
Koninklijk Conservatorium Antwerpen<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
18.03.2012, vanaf 10u<br />
deSingel<br />
Tickets en info via www.desingel.be<br />
PikNikMusik in Flagey, Irene Russo & La Schola<br />
Studenten piano van de klas van Irene Russo, een student woordkunst<br />
en dansers van het Ballet van Vlaanderen brengen werk van Dante,<br />
Petrarca en Franz Liszt.<br />
Aperitiefconcert Jong Geluid: Pétillant’Semble<br />
Viool, altviool, cello, harp, fluit en klarinet.<br />
Programma: Debussey, Jongen, Cras, e.a.<br />
Middagconcert Harpensemble o.l.v. Sophie Hallynck<br />
Middagconcert Marimba-ensemble o.l.v. Ludwig Albert<br />
Middagconcert Piano- en percussieklas Irene Russo en Nando Russo<br />
Middagconcert Gitaarklas Roland Broux<br />
Middagconcert Saxofoonklas Hans de Jong<br />
Middagconcert Strijkersensemble o.l.v. Ivo Venkov<br />
Middagconcert Zangklas Stephanie Friede<br />
Huldeconcert Jan Hadermann<br />
Programma: werk van Jan Hadermann door docenten, studenten en het<br />
Harmonieorkest Conservatorium Antwerpen.<br />
Lees meer op p. 25<br />
Open Campusdag<br />
Lees meer op p. 26<br />
17u30: Huldeconcert Wim Henderickx in het kader van de Peter<br />
Benoitherdenking. Meer op p. 26<br />
Britten Happening in deSingel<br />
met o.m. studenten van het conservatorium en<br />
deOrkestacademie o.l.v. Edo de Waart<br />
33
34<br />
20, 21 en 22.03.2012, 20u<br />
Stynen oost, Zwarte zaal<br />
Conservatorium<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
20, 21 en 22.03.2012, 20u<br />
Beel Hoog, Gele Zaal<br />
Conservatorium<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
23 en 24.03.2012, 20u<br />
Beel hoog, Witte zaal,<br />
conservatorium<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
26.03.2012, 20u30<br />
Monty, Montignystraat 3<br />
2018 Antwerpen<br />
Tickets via www.monty.be<br />
27.03.2012, 20u<br />
Rataplan, Wijnegemstraat 27<br />
2140 Borgerhout<br />
Gratis toegang, reservatie verplicht via<br />
www.rataplan.be<br />
29.03.2012, 20u<br />
Nottebohmzaal, Erfgoedbibliotheek<br />
H. Conscience<br />
Conscienceplein 4, Antwerpen<br />
Toegang: € 5, geen reservatie<br />
30.03.2012, <strong>19</strong>u<br />
De Roma,<br />
Turnhoutsebaan 286, Borgerhout<br />
Tickets: € 12/10<br />
via www.deroma.be of 03 292 97 40<br />
22.04.2012, 11u<br />
Beel Hoog, Witte Zaal<br />
Conservatorium<br />
Toegang: € 10 (Vrienden € 7),<br />
aperitief inbegrepen, geen reservatie<br />
“Maculinea rebeli”, voorstelling Acteren<br />
Spel: Phedra Vandenbergh en Lukas De Wolf<br />
Muziekproject Kleinkunst<br />
Toonmoment van het muziekproject van Kleinkunst B2 en B3<br />
o.l.v. Roy Aernouts.<br />
Dans: Open stage: Slave to the Meat<br />
Deze dansvoorstelling is een creatie en gaat over het lichaam en zijn<br />
verlangen om begeerd te worden.<br />
Aansluitend toonmoment Dramaproject Dans o.l.v. Brick de Bois.<br />
Dans: Marc&Monday<br />
Studenten opleiding Dans met werk van choreograaf Marc Vanrunxt.<br />
Monty dompelt u één keer per maand, telkens op een maandagavond,<br />
onder in de manier van werken en denken van Marc Vanrunxt.<br />
Jazzensemble Breathing o.l.v. Piet Verbist<br />
Alban Sarens, tenorsax, Bram De Looze, piano, Egon Loosveldt, drums<br />
Raphael Malfliet, bas<br />
Artistieke ontmoeting<br />
Gespreksconcert met Kamiel Cooremans.<br />
Programma: Mozarts Gran Partita door het houtblazersensemble<br />
gecoacht door I Solisti del Vento.<br />
i.s.m. Middelheim Promotors, Dotatiefonds voor Boek en Letteren<br />
deOrkestacademie o.l.v. Martyn Brabbins<br />
Programma: Britten, Tippett.<br />
deOrkestacademie is een initiatief van het Koninklijk Conservatorium<br />
Antwerpen, deFilharmonie en deSingel.<br />
Sporen: Ewald Demeyere & Korneel Bernolet, klavecimbel<br />
Programma: Couperin en Bach.
23.04.2012, 20u30<br />
Theatercafé (Fakkel)<br />
Hoogstraat 12, Antwerpen<br />
Toegang: € 10 (Vrienden € 7)<br />
Reservatie verplicht via 070 246 036<br />
24.04.2012, 20u<br />
Rataplan, Wijnegemstraat 27<br />
2140 Borgerhout<br />
Gratis toegang, reservatie verplicht via<br />
www.rataplan.be<br />
08.05.2012, vanaf 10u30<br />
Beel hoog, Witte zaal,<br />
conservatorium<br />
Gratis toegang, geen reservatie<br />
Young Jack&Jazz at the Fakkel: Domestic Turtle Tape Explosion<br />
Kimberly Dhondt (zang), Frederik Madou (contrabas), Jan Debel (piano)<br />
en Frederik Meulyzer (drums) gaan op zoek naar een uniek verhaal.<br />
Verwacht u aan vrije, geïmproviseerde muziek van muzikanten die u<br />
maar ook zichzelf zullen verrassen.<br />
Big Band o.l.v. Kurt Van Herck<br />
De composities van Karl Van Deun zijn allerminst saai te noemen. Ieder<br />
nummer roept een andere sfeer op. Kurt Van Herck haalt zijn prachtige<br />
en originele composities nu vanonder het stof.<br />
Componistenportret Claude Ledoux<br />
Lees meer p. 30<br />
Kleinschalige initiatieven zoals klasconcerten, recitals e.a. worden op korte termijn gepland en enkel op de website bekend gemaakt. Updates en aanvullingen<br />
van deze kalender vind je dus op www.conservatorium.be<br />
35
36<br />
Dit is een van de eerste schetsen (begonnen in <strong>19</strong>87) van Wim Henderickx’ eerste werk voor groot orkest (25<br />
jaar geleden, net de helft van 50), toen geschreven voor het Jeugd en Muziekorkest van Antwerpen. Het was<br />
voor Wim een topmoment omdat hij voor het eerst zijn eigen werk hoorde klinken door een groot symfonisch<br />
orkest. Dit werk werd onlangs opgenomen op zijn laatste cd: TEJAS AND OTHER ORCHESTRAL WORKS<br />
door deFilharmonie.<br />
Wilt u ook iets vertellen op deze pagina? Dat kan in de vorm van een tekst, tekening, cartoon, foto, partituur,… Inzendingen zijn welkom via barbara.voets@artesis.be