een betere batterij - Technische Universiteit Eindhoven

MATRIX 

KWARTAALBLAD VAN DE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN 

STUDENTEN KRIJGEN MEER KEUZEMOGELIJKHEDEN 

HET ONTSTAAN VAN ZIEKTES IN BEELD 

ONZICHTBARE EN DRAADLOZE COMMUNICATIE 

JAARGANG 10 

WINTER / 2003 

Onderzoek naar 

een betere batterij

Colofon 

Technische Universiteit 

Eindhoven 

Communicatie Service 

Centrum 

Postbus 513 

5600 MB Eindhoven 

homepage: http://www.tue.nl 

e-mail: matrix@tue.nl 

Hoofdredactie 

Drs. Han Konings 

Telefoon (040) 247 33 30/ 

247 29 61 

Telefax (040) 245 60 33 

Informatie over adverteren 

H&J Uitgevers 

Telefoon (010) 451 55 10 

Telefax (010) 451 53 80 

Medewerkers aan dit nummer 

Merijn van den Berg 

Chris van de Graaf 

Joep Huiskamp 

Corine Legdeur 

Paula van de Riet 

Cora van den Berg 

Foto’s en illustraties 

Ernst Bode 

Dick de Jager 

Vincent van den Hoogen 

OGC 

Bart van Overbeeke 

Rob Stork 

Basisvormgeving 

Proforma, 

grafisch ontwerp & advies, bno 

Vormgeving 

Onnink Grafische Comm. bv, 

Oudenbosch 

Druk 

E.M. de Jong, Baarle-Nassau 

Redactieadviesgroep 

Mr.drs. B.C. Donders 

Drs. W.F. Gaasendam 

Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen 

Ir. J. Schlangen 

Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg 

Prof.dr. L.H.J. Verhoef 

Matrix wordt gemaakt door 

het Communicatie Service 

Centrum 

van de TU/e en verschijnt vier 

keer per jaar. Het blad wordt 

(na schriftelijk verzoek) 

kosteloos toegezonden aan 

TU/e-ingenieurs en aan een 

scala van andere, externe 

relaties. 

Gehele of gedeeltelijke 

overname van artikelen uit 

Matrix is alleen toegestaan 

na overleg met de redactie 

en met bronvermelding. Voor 

het gebruik van de foto’s of 

andere illustraties is toestemming 

van de maker nodig. 

Het eerstvolgende nummer 

van Matrix verschijnt 

in maart 2004. 

2 

ISSN 1380-247X 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

FOTO: BART VAN OVERBEEKE 

TU/e-CONGRESTIP 

Innovatieve bouwprocessen 

Herman Assink 

(22) 

Datum: 

18 maart 2004. 

Plaats: 

TU/e-auditorium. 

Inhoud: 

Dit lustrumsymposium van de ontwerpersopleiding ADMS 

(Architectural Design Management Systems) heeft als subtitel 

‘Overleven in laagconjunctuur door inzet van nieuwe strategieën’. 

De centrale vraag is hoe men binnen verslechterende 

economische omstandigheden verantwoord met risico’s omgaat, 

zonder de innovatie binnen bouw-ontwerpprocessen (zoals bijvoorbeeld 

voor het duurzaam bouwen) de das om te doen. 

Doelgroep: 

Bouwkundigen, architecten, onderzoekers, ontwerpers en ondernemers 

in een bouwkundige of civiele omgeving. 

Organisatie: 

Ontwerpersopleiding ADMS van de TU/e in samenwerking met 

Euroforum. 

Meer informatie: 

Mw. L. Lokker van Euroforum, tel. (040) 297 48 33. 

Inschrijven kan onder andere via www.adms.tue.nl. 

ingenieur-in-spe 

Derdejaars student Industrial Design. Is penningmeester van 

Tuna Ciudad de Luz. Heeft op het Ichthus College in Enschede 

gezeten. 

Toekomstig beroep: Ik wil ontwerper worden in een klein 

ontwerpbureau. Ik vind het contact met de uiteindelijke 

gebruiker van je product belangrijk. 

Leukste moment van het afgelopen jaar: Ik heb samen met 

een studiegenoot een korte tekenworkshop gegeven. 

Daardoor gingen de deelnemers meer met elkaar samenwerken. 

Beste TU/e-docent: Prof.dr. Lou Feijs, die elektrotechnische 

vakken geeft. Hij weet voor veel mensen tijd vrij te maken en 

geeft erg verhelderend les. 

Wat wil je graag veranderen: Beginnende studenten moeten 

eerder aanvoelen waar ze aan beginnen, zodat ze zeker zijn van 

hun studiekeuze en daardoor gemotiveerder en zelfstandiger. 

Favoriete muziek: Cake, The Police & The Red Hot Chili Peppers. 

Belangrijkste in je omgeving: Momenteel de Tuna Ciudad de 

Luz, een studentenvereniging die Spaanse muziek maakt. Hier 

besteed ik veel tijd aan en het zijn goede vrienden geworden.

Op de cover: 

Laboratoriumopstelling 

van 

batterijenonderzoek op 

de TU/e. 

Lees verder op pagina 16. 

Foto: Bart van Overbeeke 

4 

12 

26 

inhoud 

SAMENWERKING 

Het ontstaan van ziektes in beeld 

36 

38 

Stel je voor dat medici een tumor kunnen ontdekken nog voor de symptomen 

zich hebben geopenbaard. En dat ze dan precies op die plek een 

medicijn kunnen toedienen. Toekomstmuziek? Niet meer, dankzij molecular 

imaging, een booming onderzoeksveld waar verschillende disciplines, 

instellingen en bedrijven in samenwerken. 

ONDERWIJS 

Studenten krijgen meer keuzemogelijkheden 

De student centraal. Daar gaat het om in de zogenaamde flexibele bachelor, 

een systeem waarbij studenten zelf een deel van hun opleiding invullen. 

Hoe het er precies uit gaat zien, wordt onderzocht aan de faculteit 

Technische Natuurkunde aan de TU/e. 

ONDERZOEK 

Onzichtbare en draadloze communicatie 

Met veel elektronica en kilometers kabel kan inmiddels veel worden gedaan. 

Maar we willen het breedbandig, met behoud van bewegingsvrijheid, 

draadloos, veilig en zonder elektronica en draadjes in het zicht. Hoe technici 

deze onzichtbare en draadloze omgeving vol met ‘communicatie-naarbehoefte’ 

gaan maken, wordt onderzocht aan de faculteit Elektrotechniek. 

LOOPBAAN 

Ingenieur in rails. Bijna heel zijn werkzame leven brengt hij tot nu 

toe door in één van de meest besproken bedrijven van de afgelopen 

jaren: de NS. Maar deze oud-werktuigbouwkundestudent ziet het als 

een uitdaging een bijdrage te leveren aan het reizen per spoor. En 

hij geniet als hij vanuit zijn kantoor op Utrecht Centraal de treinen af 

en aan ziet rijden. Dr.Ir. Leo van Dongen over de NS, onderhoud, Het 

Huwelijk en onderhandelen met een miljard in de achterzak. 

CULTUUR 

Religie en levensbeschouwing. Praten over levensbeschouwing 

en religie is op de TU/e beslist geen taboe. Na de schokkende 

gebeurtenissen van ‘nine eleven’ is er op de universiteit niet alleen 

meer discussie met de moslims, ook vraagt menig student zich af 

waar de Nederlandse cultuur nu eigenlijk voor staat. 

en verder in dit nummer 

• TU/e in de pers / 7 • In gesprek met prof.dr Emile Aarts, wetenschapsdirecteur 

Philips Research / 8 • Nieuws bedrijfsleven / 11 • Van start, technostarters 

TU/e-origine / 14 • Nieuws over onderwijs / 15 • Nieuws over onderzoek 

/ 20 • Nieuws over continuing education / 21 • Prof.ir. Jouke Post, hoogleraar 

Bouwtechnisch ontwerpen /22 • Ontwerper in opleiding / 31 • Scheiden bij de 

bron / 32 • Nieuws over ontwerpen / 35 • Willem van Einthoven, alumnivereniging 

van Biomedische Technologie / 40 • Op stage, TU/e-student in buitenland / 41 • 

Agenda en servicerubriek / 42 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

3

SAMENWERKING 

Het ontstaan van 

ziektes in beeld 

Stel je voor dat medici een tumor kunnen ontdekken nog voor de symptomen 

zich hebben geopenbaard. En dat ze dan precies op die plek een medicijn 

kunnen toedienen. En dat ze al na enkele dagen kunnen zien of de behandeling 

werkt. Toekomstmuziek? Niet meer, dankzij molecular imaging, een booming 

onderzoeksveld waar verschillende disciplines, instellingen en bedrijven in 

samenwerken. Zo ook de TU/e, de Universiteit Maastricht, Philips Medical 

Systems en Organon. 

4 M A T R I X / 4 / 2 0 0 3

‘Ik vergelijk de opkomst van molecular 

imaging met de revolutie die de computer 

heeft veroorzaakt in de jaren zestig.’ Dr. 

Sjaak Deckers van Philips Medical Systems 

(PMS) raakt gelijk enthousiast als hij over 

zijn vakgebied begint. ‘De zieners uit die 

tijd voorspelden dat er over tien, twintig 

jaar heel veel veranderd zou zijn. Diezelfde 

gedrevenheid zie je nu in het veld van 

molecular imaging. De komende tien jaar 

zal er ontzettend veel gebeuren, met een 

grote impact op de gezondheidszorg.’ 

‘Medici hebben al veel ziekteprocessen 

ontrafeld’, vult prof.dr. Klaas Nicolay aan. 

Hij is hoofd van de groep Biomedische 

NMR aan de faculteit Biomedische Technologie 

(BMT) van de TU/e. ‘Ze gaan 

daarbij steeds meer naar het ontstaan van 

ziektes kijken. Molecular imaging is een 

middel om de ziekteprocessen op moleculair 

niveau zichtbaar te maken. De laatste 

jaren is dit onderzoek in een stroomversnelling 

geraakt, mede door grote vorderingen 

in veel verschillende vakgebieden. 

Het onderzoek is vooral gericht op kanker 

en hart- en vaatziektes - de twee meest 

voorkomende doodsoorzaken in het westen 

- en neurologische aandoeningen als 

Alzheimer en Parkinson.’ 

Molecular imaging brengt het ziekteproces 

dus in een heel vroeg stadium in 

beeld. ‘Kanker bijvoorbeeld begint met een 

aantal fouten in een cel’, legt Deckers uit. 

‘Voorheen werkten medici met traditionele 

medische afbeeldingstechnieken, waarmee 

ze een gezwel pas konden zien als een 

raar plekje van een paar millimeters op 

bijvoorbeeld een röntgenfoto. Met molecular 

imaging kunnen we al veel eerder 

Prof.dr. 

Klaas Nicolay 

onderzoekt 

ziekteprocessen 

op moleculair 

niveau. 

MOLECULAR IMAGING, EEN BOOMING 

ONDERZOEKSGEBIED 

Met een MRI-scan 

kunnen weefsels 

zichtbaar gemaakt 

worden. 

individuele processen in de cel aanwijzen 

waar het mis is.’ 

Dat kan door het inspuiten van een specifiek 

stofje, een contrastvloeistof. Dat 

wordt door het bloed rondgepompt en 

hecht zich aan de afwijkende cellen die 

afgebeeld moeten worden. Het stofje, en 

daarmee de beoogde cellen, kunnen dan 

vervolgens zichtbaar worden gemaakt met 

verschillende imaging technieken.’ 

Dertigduizend genen 

Er zijn tot nu toe enkele tientallen contrastvloeistoffen 

ontwikkeld, die zich 

hechten aan verschillende soorten cellen. 

‘Een mens heeft ongeveer dertigduizend 

genen, die de codes bevatten van zo’n 250 

duizend eiwitten’, legt Deckers uit. ‘Daar 

kan allemaal iets mis mee zijn, maar we 

kunnen natuurlijk niet 250 duizend contrastvloeistoffen 

maken. Daarom werken 

we met componenten van stofjes, zeg 

maar moleculaire legoblokjes. Die kunnen 

we variëren afhankelijk van de component 

van het ziekteproces dat we bloot willen 

leggen.’ 

Om de contrastvloeistoffen in het lichaam 

zichtbaar te maken zijn er verschillende 

afbeeldingstechnieken. Denk aan röntgen/CT, 

ultrasound, magnetic resonance 

imaging (MRI) of nuclear imaging. ‘Er is 

nog geen ideale techniek gevonden’, zegt 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

5

Dr. Sjaak Deckers: ‘De oorspronkelijke fout in een 

gen opsporen en repareren is echt spectaculair.’ 

Deckers, ‘iedere techniek heeft z’n voor- en 

nadelen. Met een MRI-scan kun je zachte 

weefsels prachtig zichtbaar maken. Niet 

voor niets is de Nobelprijs voor de Geneeskunde 

dit jaar uitgereikt aan onderzoekers 

in dit veld. De MRI-beelden hebben een 

goede resolutie, maar de gevoeligheid is 

niet geweldig. De radioactieve stofjes voor 

nuclear imaging zijn veel gevoeliger, maar 

moeilijk om te maken, en de resolutie van 

de beelden is minder dan bij MRI. CT of 

röntgenstraling levert ook hele scherpe 

plaatjes op, maar de straling is schadelijk, 

en het is moeilijk om de contrastvloeistoffen 

af te beelden. Ultrasound is een stuk 

goedkoper, maar heeft ook een beperkte 

beeldkwaliteit.’ 

Het bijzondere voordeel van ultrasound 

is dat je een geneesmiddel in de contrastvloeistof 

kunt meenemen en dit kunt 

laten exploderen in het lichaam, precies 

op de plaats des onheils. ‘Daarmee sla je 

twee vliegen in één klap. Theragnostic 

wordt dat al genoemd, diagnose en therapie 

tegelijk. Dat is een mooi doel dat we 

nastreven’, aldus Deckers. ‘De volgende 

stap, gentherapie, is echt spectaculair: de 

oorspronkelijke fout in een gen opsporen 

en repareren. Met molecular imaging 

zouden we kunnen controleren of dit goed 

verlopen is. Bij patiënten met taaislijmziekte 

bijvoorbeeld is er sprake van één 

6 M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

FOTOS: BART VAN OVERBEEKE 

foutje op één van de vele genparen in het 

menselijk lichaam. De holy grail van veel 

onderzoekers is precies dit foute gen te 

kunnen repareren.’ 

Nicolay voegt toe: ‘Ook om het effect van 

een behandeling te zien is molecular imaging 

een goed middel. Na een chemotherapie 

bijvoorbeeld kan de dokter al na een 

paar dagen zichtbaar maken of de kankercellen 

afsterven en of de therapie succesvol 

zal zijn. Normaal moet een patiënt 

daar maanden op wachten.’ 

Niet alleen 

Molecular imaging is een heel multidisciplinair 

vakgebied. ‘Drie traditionele disciplines 

zijn erbij betrokken’, legt Nicolay 

uit. ‘In de eerste plaats is dat biologie en 

geneeskunde, die aangeven welke moleculaire 

component een sleutelrol speelt 

in het ziekteproces. Ten tweede is dat 

scheikunde en biomedische technologie, 

waar de contraststoffen gemaakt worden 

die een specifieke interactie aangaan met 

de componenten die je wilt afbeelden. 

En tenslotte het veld van imaging, om de 

afbeeldingstechnieken te optimaliseren, 

kwantitatief en kwalitatief. Uit ieder beeld 

moet ten slotte betrouwbare informatie af 

te leiden zijn.’ 

Onderlinge samenwerking, in de vorm 

van afstemming van de verschillende 

vakgebieden, bestaat al langer. Iedere 

discipline doet onderzoek op zijn eigen 

gebied, maar de uitkomsten worden aan 

de ander doorgegeven. ‘Dit onderzoek kun 

je gewoon niet alleen doen’, aldus Nicolay. 

‘Samenwerking is bovendien nodig omdat 

er wereldwijd al grootschalig onderzoek 

naar molecular imaging wordt gedaan. 

Vooral de Verenigde Staten zijn groot hierin. 

Daar zijn zeker vijf universiteiten die 

er voor miljoenen dollars speciale centra 

voor hebben ingericht.’ 

Een officiële samenwerking ontstond eerder 

dit jaar in de vorm van een consortium 

tussen de faculteit BMT, Philips Medical 

Systems, de Universiteit van Maastricht 

(UM) en geneesmiddelenfabrikant Organon. 

‘Dat was vanwege de subsidieaanvraag 

uit de pot van aardgasbaten. Binnenkort 

horen we of we mogen rekenen 

op de miljoenen euro’s die we hebben 

aangevraagd.’ 

Het consortium zal zich specifiek richten 

op hart- en vaatziektes. Bij BMT gaat het 

onderzoek vooral over de ontwikkeling 

van contrastmiddelen en MRI-technieken 

voor molecular imaging. ‘Voor onze faculteit 

is molecular imaging een belangrijk 

speerpunt’, vertelt Nicolay. ‘Het is in al 

onze divisies terug te vinden. Er zullen op 

termijn zo’n dertig AIO’s mee bezig zijn, 

inclusief die van Maastricht.’

Een voorbeeld van de bijdrage van BMT 

aan de samenwerking is het onderzoek 

naar aderverkalking. ‘We proberen de 

ontstekingsprocessen daarvan in een 

heel vroeg stadium in beeld te krijgen. 

Daarvoor werken we sinds kort met proefdiermodellen. 

Er mogen geen proeven op 

mensen gedaan worden. Daarom wordt 

molecular imaging op proefdieren en op 

cellijnen getest. Dat zijn gekweekte menselijke 

cellen die echt in leven kunnen 

worden gehouden. Het onderzoek met 

proefdieren staat nog helemaal aan het 

begin, maar de testen in de cellijnen zijn 

tot nu toe veelbelovend.’ 

Klinische druk 

BMT heeft veel interactie met onderzoekers 

van het Cardiovascular Research 

Institute Maastricht (Carim) van de UM. 

‘Hun rol is vooral het genereren van vragen 

vanuit medische hoek’, zegt Nicolay. 

‘Ze geven aan wat er binnen een ziekteproces 

belangrijk is om af te beelden. En 

TU/e in de pers 

‘UNIVERSITAIR ONDERZOEK 

NAAR MICRO-ELEKTRONICA HAD 

GEEN WETENSCHAPPELIJK NUT.’ 

Prof.dr. JOCHEN JESS, 

emeritus hoogleraar faculteit 

Elektrotechniek, in het artikel 

‘De godfather van CAD’, in 

het TECHNISCH WEEK- 

BLAD van 17 oktober 2003. 

‘ELKE WERKPLEK MOET STRAKS 

INVESTEREN IN EXTRA LICHT, 

EEN RELATIEF KLEINE INVESTE- 

RING DIE VEEL OPBRENGT.’ 

Prof.dr. TON BEGEMANN, 

hoogleraar Praktische verlichtingskunde 

in het artikel 

‘Nieuwe tl-buis tegen indutten 

in tijd van baas’, in de 

TELEGRAAF van 14 oktober 

2003. 

‘DE NIEUWE TELECOMWET IS 

EEN BORDUURWERK MET ALS 

BASIS DE OUDE WET WAAROVER 

DE NIEUWE HEEN IS 

GEWEVEN.’ 

Prof.mr.dr. JAN SMITS, 

hoogleraar Recht en Techniek, 

in het artikel ‘TU/e-hoogleraar 

Smits: nieuwe telecomwet 

is fröbelwerk’, in het 

EINDHOVENS DAG- 

BLAD van 19 september 2003. 

‘THE STUDENTS ARE SO WELL 

TRAINED THAT SOME PROFES- 

SORS FIND IT HARD TO GRASP 

WHAT THEIR RESEARCH IS ABOUT.’ 

Dr.ir. FONS SAUREN, opleidingsdirecteur 

Biomedische 

Technologie, in het artikel 

‘Europe chips in for training’, 

ze laten ons weten waar de prioriteiten 

liggen. Zo zit er voortdurend klinische 

druk achter het onderzoek. Wij laten er 

dan vervolgens onze technologische kennis 

op los.’ 

De UM heeft altijd veel aandacht gehad 

voor onderzoek naar hart- en vaatziektes. 

Er zijn al fraaie resultaten gehaald, bijvoorbeeld 

in het onderzoek naar celdood 

in het hart. ‘Er is onlangs een proefschrift 

hierover verschenen’, zegt prof.dr. Jos 

Smits van Farmacologie (UM). ‘We hebben 

al veel ervaring met onderzoek naar 

ischemische hartziektes, dat wil zeggen 

ziektes ontstaan door een afsluiting van 

het bloedvat, meestal een slagader. Het 

onderzoek binnen de huidige samenwerking 

sluit aan op wat wij al jaren doen.’ 

Philips Medical Systems op haar beurt 

begeeft zich op haar klassieke terrein: 

imaging. PMS maakt al jaren apparaten 

waarmee je dingen in het lichaam 

zichtbaar kunt maken, zoals MRI-scanners, 

nucleaire camera’s en ultrasound 

berichten uit landelijke en regionale bladen 

in NATURE, vol. 425 van 18 

september 2003. 

‘ELKE VORM VAN DUURZAME 

ENERGIE IS DE MOEITE VAN HET 

ONDERZOEKEN WAARD.’ 

Prof.dr. NIEK LOPES 

CARDOZO, hoogleraar 

aan de faculteit Technische 

Natuurkunde, in het artikel 

‘Geen voetbal maar kernfusie’, 

in de VOLKSKRANT 

van 8 november 2003. 

‘NET ALS DE DECANEN HECHT 

HET CVB VEEL WAARDE AAN DE 

VERWEVENHEID VAN ONDER- 

ZOEK EN ONDERWIJS.’ 

Ing. AMANDUS LUNDQVIST, 

voorzitter CvB, in het artikel 

instrumenten. Vanwege de verwachte 

impact van molecular imaging op de 

gezondheidszorg heeft Philips besloten 

veel te investeren op dit gebied. PMS wil 

zich vooral richten op de verbetering en 

ontwikkeling van imaging technieken en 

nieuwe apparaten. 

De samenwerkende partijen hebben hoge 

verwachtingen van het onderzoek. 

Deckers: ‘Er zitten momenteel zo’n dertig 

contrastmiddelen in de laatste testfase. De 

komende jaren zullen er tientallen middelen 

vrijgegeven worden, daar ben ik van 

overtuigd.’ 

Nicolay heeft zijn hoop gevestigd op de 

grote pot met subsidie. ‘Als die er niet 

komt, gaat het onderzoek hier op de TU/e 

op veel kleinere schaal verder, daar zit 

niks anders op. Maar als we de subsidie 

krijgen, kunnen we echt groot worden. 

Ik verwacht dat er veel uit zal komen, dat 

het heel belangrijk gaat worden voor de 

gezondheidszorg. En dat is toch de belangrijkste 

drijfveer voor ons onderzoek.’ 


Dr.ir. Fons Sauren 

‘CvB wijst Twents model ook 

af’, in de CURSOR van 13 november 

2003. 

M A T R I X / 3 / 2 0 0 3 7

Emile Aarts 

is deeltijdhoogleraar 

aan 

de TU/e. 

8 

IN GESPREK 

FOTO’S: BART VAN OVERBEEKE 

EMILE AARTS, 

WETENSCHAPSDIRECTEUR 

BIJ PHILIPS RESEARCH 

‘Ik geloof geloof écht in deze 

nieuwe wereld’ 

Met Ambient Intelligence lijkt een vakgebied te zijn ontstaan dat ver over de 

grenzen van de traditionele ingenieur heen gaat. Een prikkelende wereld voor prof. 

dr. Emile Aarts, Scientific Program Manager (wetenschapsdirecteur) bij Philips 

Research en als hoogleraar verbonden aan de faculteit Wiskunde en Informatica. 

Deze oprichter van HomeLab staat met twee benen in ‘zijn’ nieuwe wereld. 

‘Ambient Intelligence is een hot topic, zelfs zo hot dat het 

in het Innovatieplatform van Balkenende een rol speelt. 

Aan de andere kant is het mede bepalend in de toekomst 

van de High Tech Campus, en uiteraard in de relatie met 

onze ‘zusteruniversiteit’, de TU/e. We noemen de universiteit 

zo omdat het de intimiteit tussen ons aangeeft. We 

zijn heel blij dat ook de TU/e dit onderwerp als speerpunt 

van onderzoek heeft gekozen.’ 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Het is politiek meestal niet verstandig om te spreken 

over datgene waar je vol van bent, zei Aarts nog aan het 

begin van het interview. Maar als het om zijn troetelkindje 

Ambient Intelligence gaat, lapt hij deze wijsheid aan zijn 

laars. Met een twinkeling in zijn ogen en achteroverleunend 

in zijn stoel op de vijfde verdieping van het kantoor 

op de High Tech Campus legt hij uit: ‘Het begon met een 

aantal observaties die we vijf, zes jaar geleden deden. Op

de eerste plaats is er in de technologie een ontwikkeling 

die bekend staat als de Wet van Moore. Iemand van Intel 

becijferde in de jaren zeventig dat de ontwikkelingen 

zodanig zijn dat de integratiedichtheid van elektronica op 

een chip elke achttien maanden verdubbelt. Dat is nog 

steeds zo. En het blijkt ook op te gaan voor de bandbreedte 

bij communicatie en de hoeveelheid geheugen op een 

chip. Het energieverbruik wordt sinds kort gehalveerd in 

zo’n zelfde termijn. 

De belangrijkste observatie was echter dat elektronica 

inmiddels zo klein en krachtig kan worden gemaakt dat je 

het kunt laten opgaan in de omgeving van mensen. In je 

kleding, in de muren, in het meubilair, in je auto – overal 

waar je het wil kan elektronica worden opgeborgen en 

kan software bewerkingen uitvoeren die iets slims of iets 

aardigs voor de mens betekenen.’ 

Bungeejump-touw 

Technologie kan ons kortom heel veel leveren. Maar wat 

willen we? ‘Dat is wel eens verwoord als dat mensen 

bereid zijn heel veel te investeren in belevenissen. Denk 

aan de vakantie-industrie, de vermaakindustrie, maar ook 

het uiten van creativiteit en zelfexpressie. Mensen hechten 

ook veel waarde aan het met elkaar in contact staan, 

het hebben van een goed gevoel en het hebben van een 

belevenis. Ik herken mezelf ook wel in dat beeld. Je zult 

me niet aan bungeejump-touw zien hangen, maar van 

kunstuitingen op het gebied van nieuwe media kan ik 

enorm genieten. Daar geef ik ook geld aan uit.’ 

De volgende stap was het koppelen van behoeften en 

technologische mogelijkheden. Een proces waarmee Philips 

in volle gang is. ‘We willen de technologische kant, de 

mogelijkheid om intelligentie te integreren in kantoren, 

publieke ruimtes, huis en auto, en de menselijke kant bij 

elkaar brengen. De omgeving merkt de mens op en past 

zich aan. We werken aan een omgeving waar technologie 

zich op de achtergrond bevindt, vaak onzichtbaar, maar 

die wel die functionaliteit en sfeer creëert waar de gebruiker 

op dat moment behoefte aan heeft. Van deze wereld 

hebben we besloten dat we hem aan de mensen willen 

aanreiken. We hebben het tot Ambient Intelligence, 

omgevingsintelligentie, gedoopt.’ 

Aarts: ‘De Europeaan loopt 

niet zo warm voor technologie, 

maar wel voor sociale 

contacten, expressiviteit of 

het bewaren van cultureel 

erfgoed.’ 

Europese Commissie 

Om dit te bereiken volgt Philips een tweesporenbeleid 

zoals de wetenschapper zegt. ‘Enerzijds moet het voor de 

firma leiden tot een nieuwe visie op consumentenelektronica. 

Dat betekent het evangeliseren van je ideeën. We 

hebben er ook in vroeg stadium Philips Design bij betrokken 

omdat zij een hele mooie kijk op dingen hebben. 

Het tweede spoor is de conclusie dat je dit in de wereld 

niet alleen kan doen. Daarom is het als open initiatief 

gelanceerd. 

We zijn met de Europese Commissie gaan praten, waar 

we dit concept, waarbij de mens centraal staat, als typisch 

Europees hebben aangereikt. In Amerika zou je met 

defensie of economische voordelen veel beter scoren. In 

Azië zou je ver komen met een arbeidsproductiviteitgroei 

dankzij technologie. In Europa is dat anders. De Europeaan 

loopt eigenlijk helemaal niet zo warm voor technologie, 

maar wel voor sociale contacten, expressiviteit of het 

bewaren van cultureel erfgoed. Dit is onderzocht in een 

studie waarbij wereldwijd 14.000 mensen zijn geïnterviewd.’ 

De EU bleek op dat moment op zoek naar een nieuw 

thema voor onderzoekssubsidies. Het resultaat is dat er in 

de komende jaren 3,7 miljard euro in dit gebied zal worden 

geïnvesteerd. Dit gebeurt onder de naam Ambient 

Intelligence. ‘Dat is dus een relatief succes te noemen. 

Maar het geeft ook verantwoordelijkheid, omdat het belastinggeld 

is uit de zak van Europeanen.’ 

Gericht op de mens 

Uit de mond van Aarts klinkt het bijna magisch: Ambient 

Intelligence. En dat moet het ook een beetje zijn. Het 

is ver weg, maar ook dichtbij. Het is de techniek van 

morgen, maar kan vandaag al gemaakt worden. Het is 

de paradox van hightech. Maar bovenal is de technologie 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 9

1 0 

IN GESPREK 

gericht op de mens. ‘Het centraal stellen van de mens zit 

in dit bedrijf verankerd. Dat was al zo bij Anton en Gerard. 

Altijd hebben we gezocht naar toepassingen die nuttig 

waren voor mensen. Maar ook het hele sociale beleid 

eromheen met de huisvesting van werknemers en hun 

leven buiten het bedrijf draaide om de mens.’ 

Ook Philips Research richt zich als instelling steeds meer 

op de mens. ‘We hebben ons heel lang afgesloten van de 

buitenwereld. Dat was niet goed. Ik spreek met studenten 

die hier nog nooit zijn geweest en die niet eens weten 

waar deze campus ligt. We hebben de mentaliteit gehad 

om zo weinig mogelijk naar buiten te brengen. Dat beleid 

is volledig omgegooid en nu laten we alles naar buiten 

gaan. Dat is een goede ontwikkeling.’ 

Intelligente spiegel 

Eén van de eerste producten die uit HomeLab (een huisvan-de-toekomst 

op het terrein van de High Tech Campus 

waar nieuwe technologieën worden gemaakt en getest 

door proefpersonen) is gekomen is een intelligente spiegel. 

Deze wordt al in Amerika aan een grote hotelketen 

geleverd. ‘Een hotelkamer is vaak klein. Mensen willen er 

een tv, maar dat is een grote zwarte doos. Als je een plat 

beeldscherm hebt dat je aan de muur kunt hangen, dan 

bespaar je veel ruimte. Maar als de tv uit staat, is het een 

groot zwart gat. Wanneer het dan een spiegel is, dan voegt 

dat wat toe aan de sfeer in een kamer. Op deze spiegels 

komen veel grappige varianten. Wij zijn bijvoorbeeld 

bezig met een spiegel op het toilet. Hierop kun je informatie 

van het huisgezin zien of je laat er een boodschap 

voor de bewoners van het huis achter.’ 

Technologie dus, die gewoon leuk is. Het is bijna vloeken 

in de kerk. Vaak wordt gedacht in andere kwalificaties om 

met technologie aan de slag te gaan. Zoals economische 

vooruitgang of uiterst nuttige toepassingen op het gebied 

van gezondheid en welzijn. ‘Ja, ik geloof wel dat, buiten 

de game-industrie, het feit dat technologie gewoon leuk 

is, is onderbelicht. Dat komt omdat het veel geld kost 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Emile Aarts: ‘We hebben de 

mentaliteit gehad om zo weinig 

mogelijk naar buiten te brengen. 

Dat is nu volledig omgegooid.’ 

iets te ontwikkelen en dit dus gerechtvaardigd moet zijn. 

Producten zie je daarom vaak eerst in een professionele 

omgeving. Pas als blijkt dat ze goedkoop kunnen worden 

geproduceerd en de consument ze echt wil hebben, worden 

ze breder geïntroduceerd. Deze cycli worden overigens 

steeds korter.’ 

Meerdere malen per week loopt Aarts door het HomeLab, 

de verwezenlijking van de Ambient Intelligence-droom. 

‘Als ik daar ben, denk ik soms: verdorie, er moeten meer 

nieuwe dingen worden getoond, de innovatiesnelheid is 

te laag. Ik ben daarin gewoon ongeduldig. Maar áls er 

iets nieuws is, kan ik daar heel enthousiast over worden. 

Recent hebben we in de badkamer nieuwe concepten 

rond licht geïnstalleerd. Dat is geweldig. Een badkamer 

is een heel privé plekje waar mensen met zichzelf bezig 

zijn. Met licht kun je dan heel veel doen. We hebben een 

spiegel gemaakt die in staat is om je er mooier te laten 

uitzien. Je eigenwaarde neemt hierdoor toe. Je kunt zeggen: 

we maken onszelf daarmee maar iets wijs. Anderzijds 

functioneer je zo goed als je eigenwaarde dit toelaat. 

Iets anders is de badkuip waarin je in schijnwerpers van 

licht kunt zitten. Dat is heel glamorous. Dat vind ik erg 

leuk. Ik hoef zelf niet in de schijnwerpers, maar ik zie 

voor mijzelf wel sfeerverlichting in de badkamer.’ 

Aan lager wal geraakt 

Voor HomeLab wordt gezocht naar een nieuw soort ingenieur. 

‘We kwamen tot de conclusie dat we moeten werken 

in multidisciplinaire teams. Niet een team met een 

psycholoog, een wiskundige en elektrotechnicus, maar 

juist mensen die dat allemaal hebben en die met elkaar 

kunnen praten en elkaar begrijpen. We zochten dus naar 

de wiskundige die in het weekend in een band speelt, 

of de industrieel ontwerper die precies weet hoe de programmeertaal 

html in elkaar zit. En die mensen zijn er 

opmerkelijk veel. De faculteit Industrial Design ligt heel 

dicht bij wat wij zoeken, we waren er om die reden heel 

blij mee dat ze werd opgericht. De eerste studenten zijn 

al in HomeLab geweest waar ze hebben gekeken naar de 

interactieve spiegels.’ 

Aarts zegt zijn beperkingen te kennen, maar lijkt desalniettemin 

heel hongerig naar nieuwe kennis en toepassingen. 

‘Ik ben van origine theoretisch fysicus. Ik ben 

in mijn huidige functie dus aan lager wal geraakt, zoals 

mijn vrienden dat noemen. Ook de psychologische kant 

van technologie is niet mijn vakgebied en ik heb het daarom 

wel eens fout, dat geef ik ruiterlijk toe. Maar ik geloof 

écht in de nieuwe wereld van Ambient Intelligence.’

edrijfsleven 

nieuws 

TU/e-HOOGLERAAR WINT 

KONINKLIJKE/SHELL PRIJS 

Prof.dr. Niek Lopes Cardozo, hoogleraar aan de 

faculteit Technische Natuurkunde heeft in november 

de Koninklijke/Shell prijs 2003 ontvangen. 

Lopes Cardoza heeft de prijs, honderdduizend 

euro en een beeldje, gekregen voor zijn werk op 

het gebied van plasmafysica en kernfusie bij het 

FOM-instituut voor Plasmafysica in Nieuwegein. 

De jury van de Shell prijs roemt Lopes Cardozo’s 

inzet om met de ‘Fusion Read Show’ middelbare 

scholieren bewust te maken van de energieproblematiek. 

De onderzoeker wil met de show laten 

zien wat kernfusie is en jongeren met kleine 

proefjes enthousiast maken voor natuurkunde. 

NEW VENTURE 

De oprichters van Mammoth Foundations BV, 

een beginnend bedrijf gericht op een nieuwe 

manier voor het maken van funderingen, zijn 

onlangs in de prijzen gevallen bij de ondernemingsplanwedstrijd 

New Venture, een competitie 

die zich richt op beginnende bedrijven. 

Voorwaarde om te mogen deelnemen is dat de 

onderneming iets nieuws op de markt brengt 

ofwel op een nieuwe manier inspeelt op een 

bestaande behoefte. Een eis waaraan Mammoth 

Foundations ruim voldoet. De ondernemers 

in spé, Martijn van den bouwhuijsen en Twan 

Hendriks, ontvingen een bedrag van vijfduizend 

euro. Bij de innovatieve funderingswijze van 

Mammoth Foundations is veel minder mankracht 

nodig dan bij de huidige funderingstechnieken. 

En het resultaat is ook nog nauwkeuriger. De 

kosten zijn lager en het leggen van het fundament 

gaat sneller. 

SUPRAPOLIX 

Enkele maanden geleden werd het één jaar oude 

bedrijf Suprapolix in Londen gehuldigd als de 

meest veelbelovende spin-off van een Europese 

universiteit.Suprapolix BV is voortgekomen uit 

de onderzoeksgroep van prof.dr. Bert Meijer, 

hoogleraar Macromoleculaire en Organische 

Chemie bij de faculteit Scheikundige Technologie 

van de TU/e. Het doel van Suprapolix is om de 

kennis die men heeft ontwikkeld op het gebied 

van supramoleculaire polymeren (kunststof) 

commercieel te vermarkten. Suprapolix werkt 

nauw samen met de TU/e en DSM. Het product 

dan Suprapolix op de markt wil brengen, heet 

SupraB. SupraB is bedoeld om materiaalei- 

Prof.dr. Niek Lopes Cardozo. 

genschappen van bepaalde kunststoffen te 

optimaliseren. Daarbij moet gedacht worden aan 

bijvoorbeeld coatings of shampoo. Suprapolix 

gaat het materiaal niet zelf produceren, maar 

stelt haar kennis en expertise ter beschikking om 

bedrijven te helpen SupraB in hun productieproces 

in te passen. 

BEDRIJVEN GEZOCHT 

De Systeem Architectuur en Netwerk (SAN)groep 

van de TU/e heeft een project uitgevoerd 

waarmee technieken worden ontwikkeld om 

analyses van software-ontwerpen uit te voeren. 

De technieken richten zich op ontwerpen die beschreven 

zijn in de Unified Modelling Language 

(UML). Voor een software-ontwerp berekent een 

tool in korte tijd een aantal kengetallen die inzicht 

geven in de kwaliteit dit ontwerp. Een voorbeeld 

van zo’n kengetal is het aantal inconsistenties 

dat in het ontwerp is aangetroffen. Deze 

Ondernemen en Technologie 

FLEXIBELE MULTIMEDIA EN INNOVATIES 

FOTO: ERNST BODE 

analyse van een ontwerp voorspelt de kwaliteit 

van het uiteindelijke systeem. Bij enkele bedrijven 

is reeds een aantal analyses uitgevoerd 

op behoorlijk grote ontwerpen. Per 1 november 

2003 is een vervolgproject gestart om deze 

bevindingen verder uit te werken. De SAN-groep 

(contactpersoon dr. Michel Chaudron) is hiervoor 

naarstig op zoek naar bedrijven die UMLontwerpen 

ter analyse beschikbaar willen stellen. 

Voor meer informatie over het onderzoek of 

deelname hieraan, kunt u contact opnemen met 

dr. Michel Chaudron, tel. 040-2474449/2478309 

of e-mail m.r.v.chaudron@tue.nl. 

Kijk op: www.win.tue.nl/~mchaudro. 

HOOGWAARDIGE KENNISTRANS- 

FER NAAR MKB 

Het Embedded Systems Institute, waarvan de 

TU/e een van de oprichters is, en de Brabantse 

Ontwikkelings Maatschappij (BOM) slaan de 

handen ineen om de opgedane kennis uit projecten 

ter beschikking te stellen aan het MKB. 

De BOM promoot de innovatieve kracht van het 

MKB in Noord-Brabant en ziet het vakgebied 

embedded systemen als speerpunt voor nieuwe 

business. Het Embedded Systems Institute heeft 

als doel het vakgebied van embedded systemen 

vorm en inhoud te geven. Door middel van 

onderzoeksprojecten wordt kennis opgedaan 

over het vakgebied. Een dergelijk project wordt 

georganiseerd aan de hand van een concrete 

probleemstelling van een hightech bedrijf. 

Kennisinstellingen en industrie participeren in 

deze projecten. Het Embedded Systems Institute 

wil stimuleren dat MKB-bedrijven ook deelnemen 

aan projecten waarvan de probleemstelling 

aansluit bij de kernactiviteiten van het bedrijf. 

Ook dit collegejaar organiseert de TU/e weer de lezingenreeks ‘Ondernemen en Technologie’, 

bedoeld voor mensen uit het bedrijfsleven. Op donderdag 22 januari geeft 

prof.dr. Lynda Hardman, hoogleraar bij de faculteit Wiskunde en Informatica een 

lezing over flexibele multimedia op het internet. Op donderdag 11 maart geeft prof.dr. 

Ruth Oldenziel van de faculteit Technologie Management een lezing getiteld ‘Innovaties 

in de achteruitkijkspiegel’. De lezingen vinden plaats van 17.00 tot 18.15 uur. 

Voor meer informatie en aanmelding kan men contact opnemen met het Communicatie 

Service Centrum, telefoon (040) 247 2278, e-mail csc@tue.nl of men kan zich 

aanmelden via www.tue.nl/csc/lezingenreeks. Toegang is gratis. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 1 1

1 2 

ONDERWIJS 

DE FLEXIBELE BACHELOR 

Studenten krijgen meer 

keuzemogelijkheden 

De student centraal. Daar gaat het om in de zogenaamde 

flexibele bachelor, een systeem waarbij studenten zelf 

een deel van hun opleiding invullen. Hoe het er precies uit 

gaat zien, wordt onderzocht aan de faculteit Technische 

Natuurkunde aan de TU/e. Opleidingsdirecteur prof. 

dr. Fons de Waele doet dit bij voornoemde faculteit. 

‘Het wordt een ingrijpende operatie, maar ik ben ervan 

overtuigd dat het onderwijs er echt beter van wordt.’ 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Met het major-minor systeem hoopt de TU/e 

aantrekkelijker te worden voor aankomende 

studenten. 

Het zijn termen die de afgelopen jaren 

veel werden gehoord in onderwijsland: 

flexibele bachelor, brede bachelor, majorminor. 

Vele scenario’s waren denkbaar om 

vorm te geven aan een aantal uitgangspunten 

waarover wèl overeenstemming 

bestaat: de student moet de mogelijkheid 

hebben een deel van bachelor zelf in te 

vullen, het liefst buiten de eigen faculteit. 

En in het verlengde hiervan: studenten 

moeten breed opgeleide ingenieurs worden 

die weten wat er te koop is in de 

wereld.

FOTO: ROB STROK 

Op dit moment speelt de bachelor zich 

voornamelijk af binnen de faculteiten. 

Studenten volgen een uitgekiend onderwijsprogramma 

waarin ze weinig te kiezen 

hebben, al zijn er wel wat verschillen 

per faculteit. 

Het toekomstige model voor de bachelor 

heet major-minor, wat staat voor een verplicht 

deel major en een gekozen gedeelte 

minor. De minor beslaat daarbij een zesde 

deel van de driejarige bachelor. Dat komt 

neer op een halfjaar studie, een behoorlijke 

tijd dus. 

Ooit werd er gesproken over een systeem 

waarbij studenten op alle faculteiten 

konden ‘shoppen’ om een pakket samen 

te stellen. Maar volgens prof.dr. Fons 

de Waele zou dat juist een verlies aan 

kwaliteit van het onderwijs zijn. ‘Ik kan 

niet voor alle faculteiten spreken, maar 

ik denk niet dat dit zal gaan gebeuren. 

Je kunt niet een student zomaar wat 

vakjes laten plukken. Dan heeft het vakkenpakket 

geen gezicht. Een minor moet 

herkenbaar zijn, zeker met het oog op de 

toekomst van de student. En het pakket 

moet ook niet al te ver van het hoofdvak 

af liggen. Niet een hoofdvak natuurkunde 

en bijvak Egyptische mythologie. Eerder 

natuurkunde met wiskunde, of met werktuigbouwkunde.’ 

Welke minors zich in de aandacht van 

studenten kunnen verheugen moet de toekomst 

uitwijzen. ‘Er zullen verschillende 

minors worden gemaakt en daaruit kiezen 

ze. Daarbij is het mogelijk dat er met de 

beste bedoelingen minors zijn bedacht die 

nauwelijks worden gekozen. Dan moet je 

er mee stoppen.’ 

Doorstroom 

Het is dus de faculteit die een aantal 

minoropleidingen zal aanbieden. Dit kunnen 

er vijf of tien zijn. In overleg met 

andere faculteiten wordt gekeken hoe 

een minor zinvol kan worden ingericht. 

Hierbij wordt gesproken over ‘diepgaande, 

duurzame en profilerende minors die 

ruimere doorstroommogelijkheden bieden 

tot aanpalende masteropleidingen of 

bepaalde interfacultaire masters’. 

Studenten kunnen zich middels de minor 

dus voorbereiden op keuzes die ze na de 

bachelor gaan maken, zoals masteropleidingen 

die door verschillende faculteiten 

samen worden aangeboden en die kennis 

van meerdere vakgebieden vragen. 

Ook moet het gemakkelijker worden op 

andere technische universiteiten in te stro- 

Prof.dr. Fons de Waele: 

‘Een academicus 

kijkt verder dan zijn 

eigen toko. Dat willen 

we met dit systeem 

bereiken.’ 


men, zoals is vastgelegd in het zogenaamde 

Sectorplan Wetenschap & Technologie, een 

overeenkomst tussen de drie technische 

universiteiten. Hierin spreken zij af alles te 

doen de doorstroming tussen de TU’s zonder 

studievertraging te laten verlopen. 

Associaties 

Het ligt voor de hand dat er bij het samenstellen 

van minors clusters van faculteiten 

ontstaan die veel met elkaar delen en dus 

veel studenten van elkaar over de vloer krijgen. 

De zogenaamde associaties. De Waele: 

‘Associaties moeten een voertuig zijn om 

zaken gemakkelijker te laten verlopen. 

Deze indeling is faciliterend, het is om de 

richting aan te geven. Het zijn geen rigide 

verbanden. Er zal dynamiek in zitten.’ 

Met het systeem van major-minor hoopt 

de TU/e aantrekkelijker te worden voor 

aankomende studenten. Als hen wordt 

gevraagd waar ze op het gebied van hun 

opleiding behoefte aan hebben, geven 

ze vaak aan een brede opleiding te willen 

volgen. Er bestaat de angst voor een 

fuik, een opleiding die steeds smaller en 

specialistischer wordt en waarbij de student 

almaar meer mogelijkheden om van 

andere vakgebieden te proeven, ziet wegvallen. 

In hoeverre dit angstbeeld conform 

de werkelijkheid is, is de vraag, maar dat 

een studentenleven zich niet enkel binnen 

de muren van één faculteit moet afspelen, 

daarover zijn onderwijsgevenden en studenten 

het eens. 

‘De gedachte is dat studenten soms wat 

verkokerd worden opgeleid en dat is niet 

wat je van een academicus verwacht. Een 

academicus kijkt verder dan zijn eigen 

toko. Dat willen we met dit systeem bereiken. 

Daarom zien we studenten ook graag 

naar het buitenland of andere laboratoria 

vertrekken. Als ze alleen hier blijven, 

wordt zoals het hier gaat de norm. Als je 

buiten je grenzen kijkt, kun je anderen en 

jezelf veel beter beoordelen.’ 

Toch blijft het mogelijk voor studenten om 

een minor te doen binnen het eigen vakgebied. 

‘Als studenten zich volledig in het 

vakgebied willen verdiepen en daarin in 

willen uitblinken, moeten ze die mogelijkheid 

krijgen’, meent De Waele. 

Een onderzoekje onder studenten aan de 

Universiteit van Twente bevestigt het beeld 

dat ze behoefte hebben aan keuzemogelijkheden. 

Met het systeem van majorminor 

krijgen ze echter nog meer keuzemogelijkheden 

dan het halfjaar buiten 

de eigen faculteit. ‘Als je nu als hoofdvak 

natuurkunde kiest en daarna een minor in 

scheikunde doet, zou het best zo kunnen 

zijn dat je later doorstroomt in een master 

scheikunde. Binnen de master zijn namelijk 

nog mogelijkheden om de kennis op 

het gewenste niveau te krijgen.’ 

Volgens De Waele is er in het bedrijfsleven 

grote vraag naar studenten die tijdens hun 

studie van meerdere vakgebieden kennis 

hebben genomen. ‘Het werkveld vraagt 

breed opgeleide ingenieurs. Wij hebben 

op deze faculteit een raad van advies die 

bestaat uit mensen uit de industrie. Aan 

hen hebben we gevraagd wat bruikbare 

minors zouden zijn. Op die vraag hadden 

ze zeker wel antwoorden. Bijvoorbeeld een 

natuurkundige die weet hoe een elektrisch 

circuit in elkaar zit.’ 

Eindhovens profiel 

Parallel met de invoering van majorminor 

loopt het harmoniseren van de 

onderwijsstructuur. Prof.dr. Hans van 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 1 3

1 4 

ONDERWIJS 

Duijn, plaatsvervangend decaan van de 

faculteit Wiskunde en Informatica, zal 

zich hier in de komende tijd namens de 

universiteit mee bezig houden. 

Het College van Bestuur van de TU/e 

streeft naar een bachelor met een jaarindeling 

die bestaat uit zes blokken. De verhouding 

tussen theoretisch en praktisch 

werk moet zijn 3:2. Het onderwijs aan de 

TU/e moet een herkenbaar gezicht krijgen 

en hiertoe wil de universiteit dat de clusters 

van faculteiten een aantal gemeenschappelijke 

vakken definiëren. Dit wordt 

het Eindhovens profiel genoemd. Hoe de 

harmonisatie er uiteindelijk uit zal zien, 

wordt de komende tijd onderzocht. 

Het plan is om de harmonisering en 

van start 

Drivetrain Innovations BV 

intro 

TRANSMISSIES EN AANDRIJFLIJNEN VOOR AUTOMOTIVE 

Wat is het belang van DTI in de branche? verkopen van kennis en licenties van innova- 

In de automotive branche is de laatste jaren tieve transmissie- en aandrijflijnconcepten 

het zeer belang tevreden van de met aandrijflijn de nieuwe en huisstijl met name die die een hoge toegevoegde waarde (voor de 

van samen de transmissie met ontwerpbureau sterk toegenomen. Keja Donia Het in consument) combineren met lage investe- 

is Amsterdam namelijk gebleken werd ontwikkeld. dat door het Het gebruik beeldringskosten (voor de producent). De toege- 

van merk nieuwe heeft transmissietechnologieën volgens hem het voordeel zoals van voegde waarde zit hem vooral in een hoge 

de de Continu eenvoud. Variabele ‘Het is Transmissie hoogwaardige (CVT) grafische en mate van comfort in combinatie met een V.l.n.r. Roëll van Druten, Alex Serrarens en Bas Vroemen 

hybride vormgeving. aandrijvingen Het is doorzichtig, in combinatie je hoeft met de er laag brandstofverbruik. In 2002 heeft DTI met, in glas, het logo van hun bedrijf. 

verbrandingsmotor niets aan uit te leggen, zeer grote hoeft brandstof- niet te puzen 

voor ieder transmissiemarktsegment, met 

emissiebesparingen zelen, het is geen esoterisch mogelijk zijn. symbool. De CVT Di name voor de personenwagenindustrie, een het voordeel van de eenvoud. 

heeft zeer nu tevreden een marktaandeel met de nieuwe van huisstijl twintig pro- die aantal transmissieconcepten ontwikkeld ‘Het tien is hoogwaardige tot vijftien medewerkers grafische zijn, waarcent 

samen in Japan met ontwerpbureau en dat zal in de Keja komende Donia tien in en vastgelegd middels patentaanvragen. vormgeving. onder projectmanagers, Het is doorzichprojectengineers, 

jaar Amsterdam naar verwachting werd ontwikkeld. verdubbelen. Het Verder beeld- Parallel hieraan zijn de eerste businesstig, onderzoekers, je hoeft er niets AIO’s aan en uit niet te vergeten 

heeft merk Toyota heeft drie volgens verschillende hem het voordeel hybrides van to- businesscontacten gelegd met Original te leggen, commerciële hoeft niet en financiële te puz- medewerkers. 

ontwikkeld de eenvoud. en ‘Het op de is markt hoogwaardige gezet, en grafische de Equipment Manufacturers (OEMs) in Europa, zelen, DTI het zal is een geen zeer esoterisch kennisintensief bedrijf zijn 

andere vormgeving. autofabrikanten Het is doorzichtig, proberen te je volgen hoeft er Japan en Korea waarbij de interesses voor symbool. met hoogopgeleide Di zeer tevreden medewerkers, met geves- 

in niets deze aan groeiende uit te leggen, markt. hoeft In Europa niet is te een puzze- de verschillende innovaties zijn gepeild. de nieuwe tigd in de huisstijl regio Eindhoven. die samen 

trend len, ingezet het is geen tot het esoterisch automatiseren symbool. van Di de zeer Begin 2003 is met één Europese OEM en met ontwerpbureau Keja Donia 

gangbare tevreden handgeschakelde met de nieuwe huisstijl versnellingsbak. die samen met één Japanse toeleverancier het eerste in Amsterdam Wanneer is werd DTI opgericht? ontwik- 

De met verwachting ontwerpbureau is dat rond Keja Donia 2010 het in EuroAmster- concrete projectvoorstel opgesteld, waarbij keld. DTI Het is in beeldmerk 2001 opgericht heeft en aangemeld als 

pesedam marktaandeel werd ontwikkeld. van dit Het soort beeldmerk ‘slimme’ heeft naar verwachting begin 2004 gestart zal volgens V.O.F. hem bij de het KvK. voordeel Medio van 2003 zijn Drivet- 

transmissies volgens hem boven het voordeel de vijfentwintig van de eenvoud. pro- worden. 

de eenvoud. rain Innovations ‘Het is hoogwaar- BV, de holding DTI Group 

cent ‘Het zal is liggen. hoogwaardige grafische vormgeving. 

dige en grafische drie persoonlijke vormgeving. BV’s opgericht. 

Het is doorzichtig, je hoeft er niets aan uit Hoe denkt u dat uw bedrijf er over vijf 

Waaruit te leggen, bestaan hoeft niet de activiteiten te puzzelen, van het DTI? is geen jaar uit ziet? 

Drivetrain esoterisch Innovations symbool. Di BV zeer (DTI) tevreden is een inno- met de In 2008 hopen we onze eerste transmisvatie- 

nieuwe en kennisbureau huisstijl die samen op het met gebied ontwerpbu- van sie concept (de ‘Zero Inertia’ transmissie) 

transmissies reau Keja Donia en aandrijflijnen in Amsterdam voor werd automoont- als massaproduct op de markt te zien. Op 

tivewikkeld. toepassingen. Het beeldmerk Het doel heeft van DTI volgens is het hem dat moment zullen we waarschijnlijk met 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

de major-minor-structuur vanaf 2007 

over de hele universiteit in te voeren, 

maar voor die tijd moet nog veel worden 

gedaan. De faculteit Natuurkunde loopt 

voorop met major-minor. De Waele: ‘Wij 

willen bij Natuurkunde het systeem al 

per september 2004 invoeren. Daarom 

zijn er nu al levendige discussies. Wij 

moeten nu dus de ruimte voor de minor 

vrijmaken in ons curriculum. Dat betekent 

snijden in de opleiding. Dat is 

lastig. Maar men is er enthousiast over 

en gebruikt deze overgang om nog eens 

heel kritisch naar de studie te kijken. 

En ik geloof echt dat het verlies van een 

halfjaar, waarin je studenten kwijt bent, 

wordt overtroffen door de winst die je 


boekt in de vorm van beter opgeleide 

studenten.’ Het nieuwe systeem zal van 

docenten en begeleiders meer vergen dan 

nu het geval is. ‘Je kunt je voorstellen dat 

je voor studenten die een minor aan deze 

faculteit komen doen een speciaal vak 

moet maken om ze op niveau te krijgen. 

Bijvoorbeeld als een student Bouwkunde 

een minor Natuurkunde wil doen. Dat 

kan een hoop extra werk geven.’ 

Op alle niveaus wordt op dit moment 

gediscussieerd over de onderwijsvernieuwingen 

die op stapel staan. De komende 

jaren moeten uitwijzen in welke richting 

het major-minor-onderwijs aan de TU/e 

zich beweegt. 

DTI is opgericht door drie specialisten in het vakgebied: dr.ir. 

Roëll van Druten, dr. ir. Alex Serrarens en dr.ir. Bas Vroemen. 

Zij hebben alledrie werktuigbouwkunde gestudeerd aan de TU/ 

e. Op dit moment heeft DTI één medewerker, één promovendus 

en twee afstudeerders in dienst. Daarnaast heeft DTI een agent 

in Japan en werkt het bedrijf samen met TNO-Automotive in Delft 

en de TU/e- sectie Control Systems Technology. Meer 

informatie over DTI is te vinden op www.dtinnovations.nl

onderwijs 

nieuws 

CREATECH 2003 

In de ontwerpwedstrijd van dit jaar moesten 

studenten in vijftien teams een vaartuig maken 

dat ballen uit het water kan vissen om ze op kleur 

gesorteerd in twee verschillende bakken te deponeren. 

Samenwerken in een multidisciplinair 

team, iets maken met je handen een raar apparaat 

bouwen, zijn redenen van studenten om deel te 

nemen aan de wedstrijd. Natuurkundestudent 

Merlijn Jacobs had voor het bouwen uitgerekend 

hoe groot de schroef en het oppervlak van het 

roer moeten zijn. Zijn team heeft gekozen voor 

een voortstuwing met een motor en besturing 

met een roer. Een tweede, lichtere motor drijft 

de lopende band aan die de ballen uit het water 

gaat vissen. Het geheel komt op een catamaranconstructie 

te staan met twee drijvers. In de 

strijd om een zo licht mogelijke constructie koos 

het team van werktuigbouwkundestudent Martijn 

Leegwater voor een glasvezelconstructie om de 

ballen op te pikken. Bij de finale bleek veel uitval 

in de robotboten vanwege het water. Dat was een 

bemoeilijkende factor dit jaar. 

TRANSPARANTE ETALAGEPOP 

De faculteit Biomedische Technologie heeft een 

transparante etalagepop voorzien van een aantal 

sensoren. Zij wordt ‘Miepie’ genoemd. Wie de 

sensoren aanraakt, start een filmpje. De filmpjes 

gaan over onderwerpen waar een toekomstige 

student BMT in zijn studie mee te maken kan 

krijgen. Miepie wordt ingezet in de studievoorlichtingsactiviteiten 

van de faculteit Biomedische 

Technologie. 



Een van de opstellingen bij Createch 2003. 

TECHNIEKPROMOTIE MET LEGO 

De vrijwilligers van de Eindhovense stichting 

Techniekpromotie (met onder andere studenten 

van de faculteit Technische Natuurkunde) toeren 

langs basisscholen en voortgezet onderwijs 

om een circusachtige show te presenteren met 

spectaculaire experimenten uit de natuurkunde 

en scheikunde. De nieuwste activiteit is de organisatie 

en coördinatie van de First Lego League 

in Nederland. Het thema van de wedstrijd luidt 

dit jaar ‘A mission to Mars’. De teams van maximaal 

tien deelnemers krijgen acht weken de tijd 

om van Lego een robot te maken die Mars moet 

gaan verkennen. Behalve de bekende bouwelementen 

van (technisch) lego hebben de jonge 

bouwers de beschikking over sensoren, elektromotoren, 

computers en software. De stichting 

Techniekpromotie heeft op de publieksdag van de 

TU/e een Scienceshow laten zien. De stichting kan 

ook shows op maat maken en scholen kunnen er 

gastlessen van TU/e-docenten aanvragen. 

STUDENTEN GEVEN TU/e 

EEN ZEVEN 

Studenten beoordelen de opleidingen van de 

TU/e gemiddeld met een ruime zeven. Daarmee 

staat Eindhoven op de vierde plaats in de lijst van 

EK Programmeren 

de Nederlandse universiteiten. Dat blijkt uit de 

Studiekeuze-Informatie 2003, die zich voor het 

oordeel van de studenten baseert op enquêtes van 

de afgelopen drie jaar. De database Studiekeuze- 

Informatie vormt de basis voor de Keuzegids 

Hoger Onderwijs. Uit het gegevensbestand blijkt 

dat relatief kleine opleidingen zowel bij studenten 

als deskundigen beter scoren dan grote. De universiteiten 

van Twente, Wageningen, Maastricht 

en Eindhoven worden door de studenten als beste 

beoordeeld. De opleidingen werden beoordeeld 

op inhoud, samenhang, arbeidsmarktvoorbereiding, 

docenten en de mate waarin studenten 

wordt geleerd zelf te denken. Het oordeel van 

de deskundigen, gebaseerd op de visitatierapporten 

van de HBO-raad en de VSNU, laat een 

vergelijkbaar beeld zien. Bovenaan hun ranglijst 

staat de Universiteit van Maastricht, gevolgd door 

Twente en daarna de universiteiten van Tilburg en 

Eindhoven. 

DUALE OPLEIDING 

SCHEIKUNDIGE TECHNOLOGIE 

Vijftien studenten zijn in oktober begonnen aan 

een nieuwe, duale opleiding tot scheikundig ingenieur 

aan de TU/e. De studenten, die allemaal 

al een baan hebben in de chemie, kunnen binnen 

drie jaar de ir-titel halen. De ing-titel (HTO) 

hadden ze al. De opleiding is een initiatief van 

de Vereniging van de Nederlandse Chemische 

Industrie (VNCI), de faculteit Scheikundige 

Technologie van de TU/e en de stichting 

Vakopleiding procesindustrie (VAPRO). Het 

nieuwe aan de opleiding is dat studenten kunnen 

werken én leren. Studeren kan op de werkplek, via 

internet of tijdens colleges. Colleges en praktijk 

zijn op elkaar afgestemd. Zo’n vijftien bedrijven 

‘leveren’ de studenten, waaronder Shell, Akzo 

Nobel, Dow Benelux en Organon. 

TEAMS TU/e EINDIGEN IN DE MIDDENMOOT 

Twee teams van Eindhovense studenten hebben zich gekwalificeerd voor het Europees 

kampioenschap programmeren, dankzij een vijfde en achtste plaats. Er waren 

in totaal acht programmeeropgaven voor de teams. Iedere opgave had een eigen 

kleur. Bij een oplossing kreeg een team een ballon in die kleur aan het bureau, 

zodat de anderen wisten dat die opdracht te doen was. Het team Kipi bestaat uit 

drie eerstejaars van de faculteit Wiskunde en Informatica. In het Zweedse Lund heeft 

inmiddels het kampioenschap plaatsgevonden. Er deden in totaal 48 teams mee, de 

TU/e-teams eindigden als achttiende en eenentwintigste, in de middenmoot. 

M MA TA RT IR X I / X / 1 4 / / 2 2 0 0 0 31 1 75

1 6 

ONDERZOEK 

ONDERZOEK NAAR EEN BETERE BATTERIJ 

De draagbare 

toekomst 

Het is mogelijk een mobiele 

telefoon te maken waarmee 

filmpjes worden afgespeeld, of een 

polshorloge waarop je spelletjes 

doet. Hiervoor is veel elektriciteit 

nodig. Maar de prestaties die 

batterijen leveren, lopen altijd 

achter bij de toepassingen die 

technici bedenken. Daarom wordt 

veel onderzoek gedaan naar 

het verbeteren van batterijen. 

Zoals door prof.dr. Peter Notten, 

hoogleraar aan de faculteit 

Scheikundige Technologie van de 

TU/e en werkzaam bij het NatLab. 

‘Uiteindelijk draait het hele leven om energie’, 

zegt Notten. ‘Je kunt hier op verschillende 

niveaus naar kijken. Bijvoorbeeld 

naar biologische systemen, die alleen 

blijven draaien als ze worden gevoed door 

energie. Je kunt op een hoger abstractieniveau 

kijken naar een kunstenaar die 

een schilderij maakt. Hiervoor is creatieve 

energie nodig. Hetzelfde geldt voor onderzoekers. 

En ook voor de maatschappij is 

energie noodzakelijk.’ 

Twee kernwoorden bij het gebruik van 

energie in de vorm van elektriciteit zijn op 

dit moment mobiliteit en portability, ofwel 

draagbaarheid. Deze twee begrippen zijn 

nu en de komende decennia heel belangrijk, 

zegt de onderzoeker. 

‘De noodzaak van mobiliteit is evident: de 

mens verplaatst zich steeds meer en moet 

daarbij ‘gevoed’ worden met energie. Draagbaarheid 

kun je op verschillende manieren 

bereiken. Je hebt energie aan boord van 

een mobiele telefoon, laptop of auto nodig. 

FOTO’S: BART VAN OVERBEEKE 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Dat kan door brandstofcellen of batterijen. 

Brandstofcellen zijn relatief nieuw hoewel 

het concept al heel oud is. Batterijen ken- 

nen we al heel lang, maar de laatste tien jaar 

hebben zich op dat terrein heel belangrijke 

ontwikkelingen voorgedaan.’

Batterijenonderzoek aan de TU/e 

Ontwikkelingen die vooral liggen op het 

gebied van een steeds hogere energiedichtheid. 

Maar die is volgens Notten evoluti- 

De betrokken partijen bij dit onderzoek 

Het onderzoek onder de paraplu van het nationale stimuleringsprogramma E.E.T. (Ecologie-Economie-Technologie) 

vindt plaats met verschillende partners: het Philips Natuurkundig Laboratorium, 

de TU/e, Eurandom en Shell. Aan de TU/e wordt vooral gewerkt op het gebied van materiaalonderzoek: 

waterstofopslagverbindingen en nikkelelektrodes. Maar ook zijn mensen bezig met batterijmodellering 

en preshaped batterijen. Alle TU/e’ers zijn afkomstig uit de groep Anorganische 

Chemie en Katalyse van de faculteit Scheikundige Technologie. 

Shell Amsterdam is geïnteresseerd in waterstofopslagmaterialen, omdat zij een energiedrager 

moeten hebben voor het geval de olie opraakt. Waterstof ligt hierbij erg voor de hand. Eurandom 

is bij het project betrokken omdat de onderzoekers daar bedreven zijn in het hanteren van 

de complexe batterijmodellen. De wiskundigen van het instituut helpen bij het optimaliseren van 

de modellen gebaseerd op fysisch-chemische grondslag. In totaal zijn ongeveer twintig mensen 

betrokken bij de onderzoeken. Volgens Notten is dat is de kracht van dit onderzoek. ‘In je eentje 

kun je leuke dingen doen, maar met een grotere groep kun je een verscheidenheid aan onderwerpen 

oppakken.’ 

onair, niet revolutionair – de vooruitgang 

wordt met relatief kleine stappen geboekt, 

maar toch is de energiedichtheid in tien 

jaar tijd verdubbeld. 

Een tweede ontwikkeling waar Notten op 

doelt, is batterijen zo te bewerken dat ze 

‘verstandig’ worden gebruikt. Bijvoorbeeld 

door het verouderen sterk te vertragen. 

Notten werkt bij Philips Research (het 

NatLab) in Eindhoven, in de groep Portable 

Energy. Aan de TU/e bekleedt hij de leerstoel 

Elektrochemische Energie Opslag. In 

beide functies houdt hij zich bezig met batterijen 

en brandstofcellen. ‘Ze hebben met 

elkaar gemeen dat ze elektriciteit opslaan in 

de vorm van chemische energie. Als je om 

elektrische energie vraagt, wordt chemische 

energie weer omgezet in elektrische energie. 

In batterijen zit die chemische energie 

opgeslagen in de elektrodes. Bij brandstofcellen 

heb je een elektrode die heel dun 

kan zijn en daar zit een container aan vast 

waarin de chemische energie zit opgeslagen. 

Dat kan waterstofgas of methanol zijn 

dat wordt geoxideerd, ‘verbrand’, aan de 

elektrode.’ 

In kleine apparaten worden vooral batterijen 

gebruikt. Er zijn drie soorten. De 

nikkel-cadmium is de oudste. De tweede, 

de nikkel-metaal-hydride, bestaat uit een 

nikkelelektrode en een hydride-elektrode 

(scheikundige verbinding van waterstof met 

één ander element, red.) De energiedichtheid 

kan veertig tot vijftig procent hoger 

zijn dan bij de nikkel-cadmium-batterij. Als 

laatste is er de lithiumbatterij. Deze zit op 

dit moment in veel mobiele telefoons en 

laptops. Voordeel hiervan is dat de energiedichtheid 

per gewichtseenheid gunstiger is 

dan die van de andere twee typen, waardoor 

mobiele telefoons een laag gewicht houden. 

De cadmiumbatterij heeft zijn langste tijd 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 1 7

1 8 

ONDERZOEK 

gehad. Hij is weliswaar herlaadbaar en gaat 

daarom langer mee dan niet-herlaadbare, 

maar het cadmium in de batterij is erg 

schadelijk en dient uit het milieu te worden 

gehouden. Vandaar dat het onderzoek 

van Notten zich vooral richt op de twee 

andere typen. 

Materialen 

In het multidisciplinaire onderzoek van 

Notten wordt gewerkt aan batterijmaterialen, 

technologie en modellering, en batterijmanagement. 

Het onderzoek naar batterijmaterialen is 

bezig met bijvoorbeeld waterstofopslagmaterialen 

in nikkel-metaal-hydride. ‘Nu kijken 

we of we de materialen lichter kunnen 

maken waardoor het de concurrentie met 

lithiumsystemen aankan. Op dit gebied 

boeken we grote vooruitgang. We gebruiken 

nu magnesium als waterstofdrager dat 

ongeveer vier keer meer energie kan bevatten 

per gewichtseenheid. Deze materialen 

zouden interessant kunnen zijn voor batterijen, 

maar ook als opslagmateriaal voor 

brandstofcellen. Er zitten nog nadelen aan 

zoals de hoge kosten en korte levensduur, 

maar we denken dat hier mogelijkheden 

zijn’, aldus Notten. 

Waterstof wordt ook gebruikt als brandstof 

voor brandstofcellen. ‘Die kun je in de 

toekomst grootschalig in auto’s gaan toepassen 

als vervanging van de benzinetank. 

Maar dat moet veilig gebeuren.’ Je kunt 

waterstof onder druk (500-700 atmosfeer) 

meenemen, maar je kunt het ook opslaan 

in een vaste stof. Die opslag onder lage 

druk heeft uiteindelijk geleid tot de uitvinding 

van Nikkel-Metaal-Hydride (NiMH) 

batterij. 

Ontwerpvrijheid 

Een ander onderzoek is dat naar nieuwe 

batterijtechnologieën. Er zijn eigenlijk 

maar twee verschijningsvormen voor de 

batterij: ze zijn cilindrisch of ze zijn rechthoekig. 

Vrijwel altijd wordt de vorm van 

het product aangepast aan de vorm van de 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

batterijen. ‘Wij hebben het omgedraaid en 

gekeken of het niet mogelijk is de batterij 

een vorm te geven die wordt ingegeven 

door het product. Dat levert dus veel ontwerpvrijheid 

op en heeft geleid tot wat 

wij noemen ‘preshaped’ batterijen. In het 

NatLab hebben we een voorbeeld gemaakt 

van een halve buis die zou kunnen worden 

gebruikt in een elektrisch scheerapparaat 

of elektrische tandenborstel.’ 

Het klinkt logisch. Waarom is dit nog niet 

eerder gedaan? ‘Je kunt je voorstellen dat 

je als batterijenproducent geen zin hebt 

om voor elk product een andere batterij te 

maken. Het is veel gemakkelijker om van 

een zelfde vorm miljarden exemplaren te 

produceren. Maar vanuit productontwikkeling 

zou dit zeer wenselijk kunnen zijn in 

de toekomst.’ 

Om batterijen te verbeteren is het essentieel 

om precies te weten wat er in de batterij 

gebeurt. ‘Als je bijvoorbeeld een batterij 

bij hogere stroom oplaadt, kan de capaciteit 

snel naar beneden gaan. We moeten 

dus modellen hebben die daar rekening 

mee houden. Dat is belangrijk, want je 

denkt dat je met een laptop acht uur kunt 

werken, maar na vijf uur raakt de stroom 

op. Vaak is niet helemaal duidelijk waarom 

een batterij zich gedraagt zoals zij doet. 

Wij willen dat precies weten’, zegt Notten. 

De onderzoekers willen met hun modellen 

de spanning, de temperatuur en de 

inwendige gasdruk van een batterij simuleren. 

‘Het zijn verschillende stappen die 

we zetten om erachter te komen wat er 

gebeurt. Het begint met het beschrijven 

van de chemische processen. Daarna 

maken we wiskundige vergelijkingen die 

de thermodynamica en kinetica beschrij- 

Een deel van de 

opstelling van 

het batterijenonderzoek 

aan 

de TU/e. 

ven. Vervolgens moeten die vergelijkingen 

op een goede manier aan elkaar worden 

gekoppeld. Dan moeten we de parameters 

voeden met waarden. Sommige liggen vast 

door het ontwerp, hiervoor moet je zijn bij 

de batterijfabrikant, andere waarden meten 

we zelf. Vervolgens kun je simulaties uitvoeren 

die zo dicht mogelijk bij de karakteristieken 

van echte batterijen liggen. Als 

ze niet gelijk zijn, moet je optimaliseren. 

Met al deze stappen zijn we in ons onderzoek 

bezig. Wij willen modellen maken die 

gebaseerd zijn op echte fysisch-chemische 

eigenschappen van de natuur. Daarmee 

proberen we te begrijpen hoe zo’n batterij 

functioneert. We willen als het ware in de 

batterij kijken.’ 

De resultaten van het onderzoek van Notten 

hebben gediend als startpunt voor een 

project waarvoor een aanvraag voor onderzoeksgeld 

inmiddels is gehonoreerd voor 

een periode van vier jaar. 

Eind 2002 kwam een boek uit over het batterijmodelleringsonderzoek. 

De titel is Battery 

Management Systems, Design by Modelling 

en is geschreven door Henk Jan Bergveld, 

Wanda S. Kruijt en Peter H.L. Notten. Het is 

voor mensen die willen weten hoe deze energiesystemen 

kunnen worden gecombineerd 

met andere energiesystemen. Bijvoorbeeld in 

draagbare elektronica en auto’s. Het is denkbaar 

dat de energie die nu wordt weggegooid 

met remmen, kan worden omgezet in elektriciteit 

die in batterijen later weer gebruikt 

kan worden. De energiestromen binnen een 

voertuig kan men simuleren met de modellen 

waaraan Notten werkt.

The Embedded Systems Institute (ESI) is a research 

center and a center of expertise for embedded 

systems. It does industrial research in the area of 

complex, software-controlled systems. The research 

projects at the ESI are driven by problems from indu- 

Research Fellows are candidates with industrial or 

academic backgrounds. 

Candidates with industrial backgrounds must have 

experience in embedded systems architecting and 

design, and they preferably hold PhD degrees. 

Academic candidates must hold PhD degrees in 

one of the disciplines that are relevant to embedded 

systems, and they have actively shown interest 

in embedded systems and industrial applications. 

Examples of relevant disciplines are software 

engineering, control theory, systems engineering, 

and digital electronics. 

Research Fellows are people with the ambition 

to become internationally recognized experts in 

embedded systems. 

The Research Fellows have the challenge and the 

opportunity to work actively in a new field that 

still has to be shaped. By participating in ESI 

research projects they keep in touch with the latest 

developments. In the projects they often use their 

expertise and experience to guide and coach 

other team members. Because the ESI depends on 

these projects for the buildup of its expertise, the 

Research Fellows play an active role in the selection 

of new research projects. 

Research Fellows transfer their expertise to 

others. 

They give presentations at conferences, they 

publish in journals, and they give courses and 

seminars. People with academic backgrounds can 

stry and are carried out in teams in which researchers 

from the ESI, from industry, and from universities 

closely cooperate. To extend its own research 

staff the ESI is now hiring Research Fellows. 

Embedded Systems 

The Embedded Systems Institute is looking for 

Research Fellows 

find it attractive to combine a 4/5 position as ESI 

Research Fellow with a 1/5 position as part-time 

professor at a university. 

Research Fellows like to work in teams. 

They especially enjoy working on problems that 

are at the cutting edge between industrial applications 

and scientific research. They like to work 

in multidisciplinary teams with experts from 

different technological disciplines. They like to listen 

to others, and they know that sharing of expertise 

and experience is essential in teamwork. As a 

collective, the Research Fellows are responsible for 

setting up and structuring the newly evolving field 

of embedded systems. 

How to apply 

The ESI website (www.embeddedsystems. 

nl) contains all kinds of information about 

the institute and its projects. 

The scientific director of the Embedded Systems 

Institute (martin.rem@embeddedsystems.nl) may 

be contacted for more information about the job 

contents. 

The managing director of the ESI (marloes.van. 

lierop@embeddedsystems.nl) can give information 

about benefits and conditions associated 

with the positions. 

Applications and inquiries can be e-mailed to 

office@embeddedsystems.nl. 

The ESI is reachable by telephone at +31 (0)40 

247 4720. 

The Embedded Systems Institute is a foundation that is financially sponsored by its seven founders (Océ, 

ASML, Philips, TNO, the universities of Eindhoven, Delft, and Twente) and by the Netherlands Ministry of 

Economic Affairs. The ESI is located at the university campus in Eindhoven. It was founded in 2002. Besides 

its own staff of around 15 people, some 50 guest researchers work at the ESI. These numbers are expected 

to grow to 30 and 150 within a few years. The ESI offers competitive salaries and is flexible in its modes of 

appointment. Employees of the ESI can use the childcare facilities at the university campus. 

INSTITUTE

onderzoek 

nieuws 

OPWARMING IN KERKBANKEN 

De huidige verwarmingssystemen die in kerken 

gebruikt worden, verwarmen het hele luchtvolume 

in een kerk wat een droge lucht veroorzaakt 

die schade toebrengt aan bijvoorbeeld 

orgels en houtsnijwerken. Ir. Dionne Neilen, 

promovenda bij de capaciteitsgroep Fysische 

Aspecten van de Gebouwde Omgeving (FAGO) 

van de faculteit Bouwkunde, doet onderzoek 

naar een systeem voor (lokale) kerkbankverwarming. 

Zij is bijna anderhalf jaar bezig 

met het onderzoek dat deel uitmaakt van het 

Europese project ‘Friendly Heating’. In de 

Dolomieten in Italië staat een kerk die voor het 

onderzoek als case-studie wordt gebruikt. Het 

bleek echter dat er te veel onbekende parameters 

waren. Daarom is ervoor gekozen een 

opstelling te maken in de klimaatkamer van 

FAGO. Met behulp van proefpersonen is een 

week lang onderzoek gedaan. In 2005 hoopt 

Neilen een systeem ontwikkeld te hebben dat 

comfortabel is en niet teveel schade veroor- 

Plaggenhutten in Glaumbaer. 

Gesteld 

‘In overdrachtelijke zin doet een echoput vaak 

niet onder voor een klankbord.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Argumented 

Force Feedback to Facilitate Target Acquisition 

in Human-Computer Interaction’ van Hilde 

Keuning) 

‘Metalen zijn net als mensen, het zijn de onvolkomenheden 

die ze interessant maken.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Strain Gradient 

Crystal Plasticity Based on Dislocation 

Densities’ van Rens Evers) 

2 0 M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Proefpersonen in de kerkbanken in de 

klimaatkamer van FAGO. 

zaakt aan het kerkgebouw en het interieur. 

Het onderzoek is recent veelvuldig in de media 

ter sprake gekomen: onder andere Omroep 

MEETEXPEDITIE NAAR IJSLAND 

‘Positief aan het feit dat de universiteit steeds 

meer lijkt op een fastfood restaurant is dat daar 

in ieder geval een minimale kwaliteitsnorm gehanteerd 

wordt.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Generalized 

Processor Sharing Queues’ van Miranda van 

Uitert) 

‘Es ist einfach, etwas kompliziert darzustellen, 

aber er ist kompliziert, es einfach darzustellen.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Ein neuer 

Weg zur geberlosen Feldorientatierung der 

Asynchronenmachine’ van Felix Blaschke) 


Brabant, Vara Laat en VPRO-radio besteedden 

aandacht aan het onderzoek. 

QUANTUM DOTS 

Quantum dots zijn heel kleine stukjes halfgeleidersmateriaal. 

Zo klein dat de fysische verschijnselen 

die zich hierin afspelen onderhevig 

zijn aan de wetten van de kwantummechanica. 

Dr.ir. Frank de Groote heeft tijdens zijn promotie-onderzoek 

opgehelderd wat er precies 

gebeurt in deze quantum dots. Van dit type homogene 

quantum dots kunnen in de toekomst 

lasertjes worden gemaakt. Ze hebben een 

aantal voordelen ten opzichte van gewone halfgeleiderlasers 

die bijvoorbeeld in de cd-speler 

zitten. Een homogene quantum dot laser is zeer 

efficiënt en energiezuinig, want alle quantum 

dots zenden licht uit bij dezelfde golflengte. 

Bovendien hebben ze een grote kleurstabiliteit. 

Onderzoeker De Groote verwacht dat op een 

termijn van vijf tot tien jaar de eerste lasertjes 

op basis van deze homogene quantum dots 

ter beschikking zullen komen. Het onderzoek 

Negen studenten en drie docenten van de afstudeerrichting FAGO (Fysische Aspecten van de Gebouwde 

Omgeving) van de faculteit Bouwkunde hebben in oktober een meetonderzoek gedaan naar de comfort- 

en gezondheidsaspecten in zogenaamde plaggenhutten in IJsland. Plaggen zijn stukken afgestoken 

gras- of heidegrond. In IJsland worden die gebruikt om hutten van te maken. Tot veertig jaar terug 

woonde de bevolking in deze onderkomens. De TU/e-delegatie is afgereisd naar het plaggenhuttencomplex 

in het gehucht Glaumbaer. Tientallen hutten worden beheerd door een museam. In de hutten 

hebben de bouwkundigen metingen gedaan aan de temperatuur, wind, energiegebruik en –verbruik, 

stoffigheid, akoestiek en de lucht. Ook historisch onderzoek is aan bod gekomen. De bedoeling is dat 

de meetresultaten worden verwerkt in een aantal wetenschappelijke publicaties. De informatie kan 

ook gebruikt worden voor rondleidingen in het museum. Bovendien wil men de objecten op de werelderfgoedlijst 

van UNESCO krijgen, waarmee alle informatie over de plaggenhutten van belang is. 

‘Grote problemen kan men het beste oplossen 

als ze nog klein zijn.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Network Dynamics 

and Innovation’ van Charmianne Lemmens) 

‘De menselijke geest volgt de fysica in zoverre 

dat bij beide een neiging bestaat tot oppervlakkigheid.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Stream Function 

Approach for Determining Optimal Surface 

Currents’ van Geran Peeren)

is uitgevoerd in de groep Halfgeleiderfysica 

van de faculteit Technische Natuurkunde en 

werd gesubsidieerd door de NWO-stichting 

Fundamenteel Onderzoek der Materie. 

VIDI-SUBSIDIE VOOR TU/e’ERS 

Vier TU/e’ers hebben de zogeheten VIDI-subsidie 

van de Nederlandse organisatie voor 

Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) toegekend 

gekregen. Zij krijgen maximaal 600.000 euro om 

gedurende vijf jaar een eigen onderzoekslijn te 

ontwikkelen. Dr. Remco van der Hofstad van de 

faculteit Wiskunde & Informatica onderzoekt een 

nieuwe wiskundige benadering van complexe, 

ruimtelijke structuren als polymeren, internet 

en ziekteverspreiding. Op detailniveau is bekend 

hoe dergelijke structuren zich gedragen. 

Van der Hofstand gaat het gedrag op globaal 

niveau bekijken. Dr.ir. Servaas Kokkelmans van 

de faculteit Technische Natuurkunde houdt zich 

bezig met het ontwikkelen van een nieuwe theoretische 

aanpak die het terrein van de sterke 

interacties in quantumgassen verkent. Deze 

theorie moet een verklaring gaan geven voor 

nieuwe verschijnselen als superfluïditeit. Dr. 

Bert van Rietbergen onderzoekt aan de faculteit 

Biomedische Technologie de verzwakking van 

botten door osteoporose (botontkalking). Door 

beeldvormende technieken te combineren met 

technieken voor computersimulatie wil hij de 

veranderingen in botsterkte tijdens osteoporose 

en haar behandeling nauwkeurig kunnen volgen 

en voorspellen. Dr. Nico Sommerdijk, eveneens 

van de faculteit Biomedische Technologie, probeert 

de groei van kalk te sturen met behulp 

van organische moleculen. Zo kan kalk gebruikt 

worden als botvervanger. 

HOOGLERAREN ROEMEN TU/e- 

ONDERZOEK 

Aan zo’n dertienhonderd hoogleraren werd 

door het adviesbureau IOWO gevraagd de 

beste opleiding op hun vakgebied aan te 

wijzen, waarbij ze hun eigen universiteit niet 

mochten noemen. 

Uit het onderzoek kwam naar voren dat van de 

drie technische universiteiten in Nederland, de 

TU/e het beste onderzoek in huis heeft. Over 

het bachelor-mastersysteem zijn de hoogleraren 

beduidend minder positief: één op de drie 

vindt het stelsel geen verbetering van het onderwijs. 

De resultaten van het onderzoek zijn 

terug te vinden in het themanummer ‘Studeren’ 

van Elsevier, dat begin oktober verschenen is. 

continuing education 

Cursussen voor academici 

STATISTICUS VERBETERT 

RENDEMENT CLAUSCENTRALE 

Harrie Hover, teamleider van het technisch 

administratief bureau van de Clauscentrale in 

Maasbracht, heeft de komende jaren zijn handen 

vol. Hij werkt aan een statistisch model om de 

prestaties van de centrale te bewaken. Het model 

moet zorgen voor een aanzienlijke besparing in 

brandstofkosten, hogere betrouwbaarheid en 

beschikbaarheid, en verbetering van de milieuvriendelijkheid 

van de centrale. 

Het model is voor Hover tegelijk afstudeerproject 

voor zijn Master of Industrial Statistics and 

Quality Engineering, een titel die hij binnen een 

jaar hoopt te behalen bij TU/e Postgraduate 

School. 

De opleiding is wel direct van toepassing op 

Hovers rekenopdrachten, zaken die hij signaleert 

kan hij tussentijds verbeteren. Zo heeft Hover 

vorig jaar een groot bedrag weten te besparen 

door statistische analyse van de hoeveelheden 

hulpstoffen die nodig zijn bij de bereiding van 

proceswater. 

‘Het uiteindelijke model zal groot en ingewikkeld 

moeten worden, want het moet in alle situaties 

te gebruiken zijn en met alle variabelen rekening 

houden’, legt Hover uit. ‘We zullen het model inzetten 

om vroegtijdig informatie over de toestand 

van de twee opwekeenheden van de centrale te 

verkrijgen. Wanneer uit metingen blijkt dat het 

gedrag afwijkt van wat het model voorspelt dan 

kunnen we onmiddellijk een onderdeel vervangen 

of schoonmaken’. 

‘Je gebruikt het model als een simulatie van het 

echte proces. Je speelt met het model omdat de 

bedrijfsvoering het niet toelaat om met het proces 

te spelen. Aan de hand van proeven met het 

model kun je de meest economische werkwijze 

bepalen en die vervolgens in de echte centrale 

realiseren’. 

Kwaliteitspredikaat 

Het gaat bij Essent om enorme hoeveelheden 

energie, dus zelfs een kleine verbetering van 

de efficiëntie kan veel geld opleveren. ‘Tot nu 

toe keek de directie vooral naar de techniek, en 

kocht bijvoorbeeld betere machines. De leiding 

was zich niet zo bewust van de voordelen die een 

gehaaide procesbewaking kan opleveren. Maar 

dat is snel aan het veranderen’, zegt Hover. 

Aanleiding voor Hover om aan de opleiding te beginnen 

was dan ook het feit dat de Clauscentrale 

vastliep bij het behalen van het ISO 9002 kwaliteitspredikaat. 

Met statische technieken kon 

men toen niet op de juiste manier aantonen dat 

de centrale aan de kwaliteitsnorm voldeed. Dat 

kwam onder meer omdat in de standaardwerkwijze 

lange stationaire perioden voor metingen 

gebruikt worden, terwijl die er nauwelijks 

meer zijn. De beide opwekeenheden van de 

Clauscentrale vangen de pieken en dalen in de 

vermogensvraag op. 

Zijn huidige opdracht valt dus niet mee. ‘Hoe 

weet ik zeker dat ik mijn elektriciteit met zo weinig 

mogelijk brandstof en milieuoverlast maak, 

dat is de vraag waar ik me mee bezighoud’, zegt 

Hover. ‘Je gebruikt statistiek als je niet meer gemakkelijk 

natuurkundig kunt bepalen hoe je processen 

zich precies afspelen. Het gaat alleen om 

ingangs- en uitgangsparameters, van wat daartussen 

gebeurt hoef je niet alles te begrijpen’. 

‘Ik heb tijdens mijn opleiding een wat bredere 

kijk gekregen op kwaliteitsbewaking. Ik zie 

steeds meer gebieden die voor verbetering vatbaar 

zijn. In de toekomst zou ik dan ook graag 

per vestiging van Essent een kwaliteitsafdeling 

willen’. 

De totale Master’s opleiding Industrial Statistics 

and Quality Engineering bestaat uit dertien modules 

(met enige keuzemogelijkheden) en duurt 

twee jaar. Cursisten moeten rekening houden 

met ongveer 1600 uur werk, inclusief aanwezigheid, 

studie en de uitvoering van een eindproject. 

Naast de volledige Master’s opleiding 

kunnen ook deelcertificaten worden gehaald in 

Quality Assurance, Quality Engineering en Risk 

Management. 

Voor meer informatie: 

info@postgraduateschool.tue.nl. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 2 1

FOTO: VINCENT VAN DEN HOOGEN 

2 2 

DE VONK 

‘Bouwen is niet 

voor de eeuwigheid’ 

Sinds 1998 is Jouke Post hoogleraar Bouwtechnisch Ontwerpen. Post is directielid 

van XX Architecten in Delft en voorstander van het genuanceerd omgaan met de 

levensduur van een gebouw (‘bouw niet voor de eeuwigheid, maar houd rekening 

met de feitelijke gebruiksduur’). Zijn eigen gebruiksduur houdt hij op peil door 

hard te lopen. In november liep hij voor de tweede keer de New Yorkse marathon. 

‘Ik ben onder het sterrenbeeld tweeling geboren en ik ben 

ook de helft van een echte tweeling. Mijn geboorteplaats 

is Abcoude. Mijn grootvader, de kunstschilder Folkert 

Post, had daar na een leven lang rondtrekken met een 

woonboot zijn eerste huis gekocht. Mijn ouders vonden 

er in de oorlog tijdelijk onderdak. Vanaf mijn vijfde heb 

ik in Scheveningen gewoond, mijn vader werkte er voor 

de gebouwendienst van de PTT. We woonden in een oud 

seinhuis, helemaal vrijstaand en vlak bij het strand. Vanuit 

mijn slaapkamer kon ik de zee zien. Ik ben in mijn werk 

ook vaak bezig met huizen die dat vrije aspect hebben. In 

het toeristenseizoen meed ik het strand, maar verder was 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

ik er vaak te vinden. Als jongetje hield ik van knutselen. 

Ik heb ooit een uiterst krakkemikkige zeilwagen gebouwd 

waarmee ik lekker over de boulevard scheurde. Ik ben 

redelijk beschermd opgegroeid. Mijn moeder wilde haar 

vijf kinderen graag bij zich in de buurt houden. Dus waren 

we geen lid van een hockeyvereniging of een voetbalclub, 

maar hadden we thuis wel een paardje en een zeilboot. 

Later ging ik naar de HBS-B aan het Van Maerlantlyceum 

in Den Haag. Ik tekende veel. Wiskunde en natuurkunde 

gingen me goed af, maar scheikunde vond ik een lastig en 

onlogisch vak. Ik had ook allerlei baantjes, onder andere 

bij een fotograaf.

PROF.IR. JOUKE POST (58) 

HOOGLERAAR BOUWTECHNISCH ONTWERPEN 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 2 3

2 4 

DE VONK 

Bouwen was me met de paplepel ingegoten: mijn vader 

had aan de TH Delft gestudeerd en hij was in zijn werk 

met gebouwen bezig. De keuze voor bouwkunde lag 

voor de hand. Ik voelde me meteen thuis aan de TH, 

ook al pendelde ik op mijn scooter heen en weer tussen 

Scheveningen en Delft. 

Het was de tijd dat de studentenmacht begon door te 

breken. We eisten als eerstejaars dat we dag en nacht in 

het oude faculteitsgebouw aan de Nieuwe Laan mochten 

doorbrengen.Het werd een combinatie van atelier en 

woonplek, waar je weken kon blijven. 

We wilden ook ‘voor de samenleving bouwen’. Ik was 

zelf geen marxist, maar ik had te maken met een grote 

club studenten die dat wel was. Een aantal van hen kom 

ik nog wel eens tegen. Die zijn nu adviseur of manager. 

Ik was de eerste bouwkundige die afstudeerde op een 

rapport in plaats van op een ontwerp. Het rapport ging 

over stadsvernieuwing. Ik ben wel als architect afgestudeerd, 

maar ik was toen eigenlijk meer een onderzoeker. 

Het was een vreemde tijd. De hele universitaire 

structuur leek in te storten Ook de decaan van de faculteit 

hield het niet meer vol. Coryfeeën als Aldo van Eijk, 

Rietveld, Bakema en Herman Hertzberger waren er nog 

wel, maar ze kwamen nauwelijks meer aan bod. Er verdween 

een stuk klassieke architectuur uit de opleiding. 

Sommige hoogleraren kwamen onze afstudeergroep, die 

we ‘werkgroep N.V.’ noemden, hun diensten aanbieden. 

We mochten hun kamer gebruiken en kregen allerlei 

voorzieningen in de schoot geworpen. Er zijn overigens 

nauwelijks bekende architecten uit die generatie gekomen. 

We hadden weinig bagage. Jaren later heb ik nachten 

en weekenden doorgewerkt om een inhaalslag op 

het gebied van ontwerpen en architectuur te maken. 

Door onze betrokkenheid bij de maatschappij rolden we 

de stadsvernieuwing in. Twee avonden per week spreekuur 

voor de bewoners en wijkvergaderingen met de gebruikelijke 

schreeuwers. Vaak kon je na een presentatie opnieuw 

beginnen. Ik heb nog steeds voordeel van die ervaring. 

Ik heb geleerd dat je alle partijen serieus moet nemen en 

moet zorgen voor draagvlak, wil je je plannen realiseren. 

Nog tijdens mijn studie kreeg ik een interessant baantje 

bij de Nationale Woningraad, de koepelorganisatie van 

FOTO: VINCENT VAN DEN HOOGEN 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Post: ‘Sommige renovatieprojecten 

waren regelrecht waanzinnig.’ 

woningbouwcoöperaties. Een dag in de week tufte ik met 

mijn Daf naar Amsterdam. Ik was assistent van de directie 

en mocht bij allerlei vergaderingen aanwezig zijn. Het was 

een leerzame tijd. Toen ik afgestudeerd was, kreeg ik een 

baan als projectleider in de stadsvernieuwing. Van de ene 

op de andere dag was ik bezig met veertig grote projecten. 

Ik zag er nog steeds uit als een recalcitrante student met 

een grote baard en was absoluut niet op status uit. Ik kreeg 

wel een dienstauto, omdat ze mijn Dafje niet zo’n goed idee 

vonden. 

Ik reed het hele land door om bouwvergaderingen te leiden 

en projecten af te ronden of op te starten. 

Dat duurde van 1971 tot 1973. Het was de tijd van democratisering 

en verhitte discussies tussen politici en oproerkraaiers 

in rokerige zaaltjes. Ik herinner me nog een 

autoritje naar zo’n bijeenkomst met Jan Schäfer, die later 

staatssecretaris voor Volkshuisvesting in het kabinet Den 

Uyl werd. 

Dertig jaar later 

De situatie in veel stadsvernieuwingswijken is nu natuurlijk 

heel anders dan we dertig jaar geleden dachten. In de 

beginperiode draaide het om idealisme. Ik zat met veel 

immigrantengroepen om tafel en dat waren altijd prima 

gesprekken. We hebben echter in ons land te lang volgehouden 

dat het aantal immigranten in de wijken wel 

meeviel en dat er geen echte problemen waren. Niet alles 

wat uit idealisme tot stand komt, is per se goed. Sommige 

renovatieprojecten waren regelrecht waanzinnig. Ik heb 

ooit op een congres in Spanje een lezing gehouden over 

stadsvernieuwing. Die Spanjaarden snapten er niets van 

dat we oude gebouwen helemaal uit elkaar pulkten, een 

paar stenen wanden lieten staan en er dan weer hout 

inbouwden. In de loop der jaren raak je van lieverlede 

steeds technischer georiënteerd. De denkwijze van ons 

bureau XX is ondermeer op basis van onze ervaring in 

die wijken ontstaan. Gebouwen worden in den regel nog 

steeds ‘voor de eeuwigheid’ neergezet, terwijl de feitelijke 

gebruiksduur vaak niet meer dan tientallen jaren bedraagt. 

Hoeveel panden ondergaan niet de ene na de andere verbouwing? 

Zet gewoon een flexibel gebouw neer voor een 

maximaal aantal jaren en houd daar bij de bouw rekening 

mee, onder andere in de materiaalkeuze. Dat voorkomt 

enorm veel sloopafval. 

Na twee en een half jaar Woningraad ben ik les gaan geven 

aan de TU Delft en sloot ik me aan bij een startend architectenbureau. 

Die combinatie van theorie en praktijk houdt 

nog steeds mijn scope breed.

2 6 

ONDERZOEK 

Over het huis van de toekomst kan iedereen 

vrijelijk de fantasie laten gaan. Centraal staat 

altijd een woning waarin we zijn omgeven 

met alle genoegens die communicatie biedt. 

Met veel elektronica en kilometers kabel 

kan inmiddels veel worden gedaan. Maar 

we willen het breedbandig, met behoud 

van bewegingsvrijheid, draadloos, veilig en 

zonder elektronica en draadjes in het zicht. 

Hoe technici deze onzichtbare en draadloze 

omgeving vol met ‘communicatie-naarbehoefte’ 

zullen maken, wordt onderzocht 

aan de faculteit Elektrotechniek. 

Onzichtbare en 

draadloze communicatie 

Het is een bekend probleem, dat van de laatste kilometer 

glasvezel naar de huizen. De glasvezelkabels, met hun 

enorme capaciteit voor dataverkeer, liggen al in de oceanen, 

over land, rond steden en in een enkele woonwijk. 

Het zijn snelwegen voor data. Maar de individuele gebruiker 

kan de snelweg pas betreden als deze reist via een bospaadje 

(coaxkabel of telefoonlijn) en een verharde dorpsstraat 

(kabel in de straat). De capaciteit bij de gebruiker is 

hierdoor vele malen kleiner dan wanneer de data direct via 

een supersnelle glasvezelkabel tot hem komt. 

Een belangrijk bezwaar voor de aanleg van deze laatste 

kilometer glasvezel naar de huizen is dat de straten simpelweg 

moeten worden opengebroken. Zelfs in een project 

als Kenniswijk blijkt het moeilijk aanbieders te vinden die 

bereid zijn te gaan graven, nog voordat ze verzekerd zijn 

van voldoende eindgebruikers. 

Een ander probleem is de glasvezelkabel die wordt 

gebruikt. De zogenaamde single-mode glasvezel heeft de 

doorsnede van een mensenhaar en is goed voor een capaciteit 

van duizenden gigabytes per seconden. Genoeg om 

de ene helft van de wereldbevolking met de andere helft 

te laten communiceren. Maar het is een kwetsbare kabel 

die voor aanleg en onderhoud precisieapparatuur, hooggeschoolde 

vakmensen en dure connectoren vraagt. 

Multi-mode kabel 

Een alternatief is het gebruik van multi-mode glasvezelkabel. 

Deze dikkere kabel heeft beduidend minder capaciteit 

dan de single-mode. Daarom wordt aan de faculteit Elek- 

M A T R I X / 4 3 / 2 0 0 3 

trotechniek onderzocht hoe ondanks de beperking toch 

vele breedbanddiensten kunnen worden gebundeld, waarbij 

juist nuttig gebruik wordt gemaakt van de vele modi die 

de kabel geleidt. 

Deze bundelingtechnieken en de manier waarop een effectief 

breedbandig toegangsnetwerk kan worden gemaakt, 

worden onderzocht in een aantal projecten in het IOP 

Generieke Communicatie, waarvoor de basis is gelegd 

aan de TU/e. IOP staat voor innovatiegerichte onderzoeksprogramma, 

door het ministerie van Economische Zaken 

beschikbaar gestelde subsidie. In dit IOP zullen de komende 

acht jaar tientallen onderzoekers werken, aan diverse 

universiteiten in Nederland. 

Prof.ir. Ton Koonen, hoogleraar breedbandige communicatie 

bij de Electro-Optical Communication Systems 

Group, leidt het onderzoek. ‘Of multi-mode optische 

vezel de oplossing is, kan ik nu nog niet zeggen. We doen 

onderzoek dat op termijn door de industrie kan worden 

gebruikt, maar als we nu al wisten dat dit de oplossing is, 

dan zouden wij ons er niet mee bezighouden. Dan kon het 

bedrijfsleven het zelf doen. Wel liggen binnen kantoren 

deze kabels al voor bijvoorbeeld snelle computernetwerken 

en daar heeft het zich bewezen. We moeten kijken hoe 

we dit bruikbaar en goedkoop kunnen maken voor allerlei 

breedbandige diensten zodat het interessant wordt breedband 

naar de huizen te brengen. Hoe de multi-mode kabel 

hierin toe te passen, wordt onderzocht in samenwerking 

met de universiteit van Twente.’ 

Het tweede onderzoek geleid door Koonen speelt zich af


binnen de woning. Daar moet de kabel worden aangesloten 

op een breedbandige infrastructuur die onzichtbaar en 

draadloos is, zoals het steeds populairdere wireless LAN. 

Het onderzoek van Koonen spitst zich toe op een netwerk 

van multi-mode kabel om vele draadloze antennes 

te voeden. 

Vanuit een centrale in het huis wordt het dataverkeer geregeld. 

Van deze centrale lopen kabels naar antennestations 

die in verbinding staan met tal van applicaties. Een optie is 

om radiosignalen door multi-mode optische vezel naar de 

antennestations te vervoeren. Deze vezel is aantrekkelijk 

vanwege het eerdergenoemde installatiegemak, maar de 

bandbreedte is beperkt. 

Belangrijk hierbij is de manier waarop de centrale in staat 

is alle verschillende signalen te ontvangen en verzenden. 

Hoe beter de centrale met verschillende informatie kan 

omgaan, hoe eenvoudiger de antennestations kunnen zijn 

die ze verzenden. 

‘Op dit moment gebruikt elke antenne elektronica om de 

hoogfrequente radiogolven op te wekken. Dat is erg duur. 

De oplossing zou zijn: één doos waarin de golven worden 

opgewekt en verzonden naar de antennes.’ Er wordt 

gestreefd naar een bandbreedte van tientallen megabits 

per seconde per antenne, genoeg om bijvoorbeeld televisie 

mee te kijken. 

Ook wordt gezocht naar een alternatief voor de breekbare 

glasvezel. Deze kan worden gevonden in een polymeervezel. 

Koonen: ‘Deze plastic vezel breekt niet, is rekbaar 

en mensen kunnen het zelf aanleggen. Het heeft wel een 

slechtere bandbreedte tot gevolg dan de single-mode glasvezel, 

maar daarvoor hebben we een oplossing bedacht. 

Hiervan maken we een opstelling om te demonstreren.’ 

Het onderzoek naar plastic vezelnetwerken voor breedbandige 

draadloze communicatie wordt gedaan in samenwerking 

met de Technische Universiteit Delft. 

Zender-ontvangers 

Een derde onderzoek dat met de IOP-gelden wordt gedaan 

is dat van dr.ir. Johan van der Tang, als universitair docent 

aan de faculteit Elektrotechniek werkzaam in de Mixed- 

Signal Microelectronics Group. In het huis van toekomst 

zal alles draadloos worden verzonden. Dit geldt zowel voor 

toepassingen als televisie en internet, maar ook applicaties 

die weinig dataverkeer nodig hebben, moeten goedkoop en 

eenvoudig worden aangesloten op het netwerk. 

Voorbeelden die Van der Tang noemt, zijn een zender- 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

2 7

ONDERZOEK 

2 8 

Dr.ir. Johan van der Tang: ‘Zender-ontvangers moeten het leven 

gemakkelijk maken.’ 

tje dat vertelt dat een raam openstaat, één die melding 

maakt van een bezoeker aan de voordeur of een sensor die 

aangeeft dat er een ruit is gesneuveld. Nog talloze toepassingen 

zijn te bedenken. Het onderzoek van Van der Tang 

richt zich op deze zender-ontvangers met een maximale 

capaciteit van 1 kilobyte per seconde. 

Chip kleiner dan een contactlens 

Belangrijk hierbij is dat ze geen batterijen nodig hebben. 

‘Het woord onthaasten is hierop van toepassing. Het moet 

het leven voor mensen gemakkelijk maken. Dus als ik 

honderdvijftig zender-ontvangers in mijn huis heb, wil ik 

niet elke ochtend alle batterijen vervangen. Het is dus van 

belang dat ze hun energie halen uit bijvoorbeeld tempera- 

IOP-subsidie: 

IOP’s staan voor innovatiegerichte onderzoeksprogramma’s. 

Met deze subsidies wil de overheid een brug slaan tussen 

bedrijfsleven en de onderzoekswereld. IOP is een subsidieregeling 

van het ministerie van Economische Zaken. Senter voert 

ze uit. Gesubsidieerd worden onderzoeken die aansluiten bij 

de lange-termijn-behoeftes van het bedrijfsleven. IOP richt 

zich hierbij op specifieke onderzoeksterreinen op het gebied 

van technologie. Op dit moment lopen er onderzoeken naar 

beeldverwerking, elektrische vermogenstechniek, generieke 

communicatie, genomics, industriële eiwitten, mens-machine 

interactie en precisietechnologie. Het IOP Generieke Communicatie 

van de TU/e heeft een looptijd van twee keer vier jaar. 

Hiervoor is een bedrag van zeven miljoen euro beschikbaar. 

In totaal zullen ruim dertig aio’s en postdocs werkzaam zijn 

aan het onderzoek, dat wordt gedaan in samenwerking met 

de universiteiten van Twente en Delft. Voordat het project van 

start ging, is een lang traject afgelegd. In 2000 ontstonden de 

eerste plannen voor het onderzoek naar breedbandige communicatie 

in de directe omgeving van de gebruiker. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

tuursverschillen in de ruimte of uit zonne-energie.’ 

Op twee manieren wordt onderzoek gedaan naar deze zender-ontvangers. 

De ultieme doelstellingen is het ontwikkelen 

van een chip die nog kleiner is dan een contactlens, 

zeer goedkoop is te produceren en die geen randapparatuur 

nodig heeft om te functioneren. Het dingetje moet op 

een muur geplakt kunnen worden en met grote betrouwbaarheid 

in staat zijn informatie door te geven aan een 

antenne, die deze informatie weer naar een huiscentrale 

transporteert. De lat voor dit onderzoek ligt erg hoog, zegt 

de onderzoeker. ‘Als we in onze missie slagen, wordt het 

zo gemakkelijk zender-ontvangers te plaatsen dat er zeker 

heel veel toepassingen zullen komen die we nu nog niet 

kunnen bedenken.’ 

In de tweede tak van de het onderzoek wordt bekeken wat 

op dit moment de beste bestaande standaard is voor zender-ontvangers. 

Er zijn twee types: een actieve en een passieve. 

De actieve is in staat veel informatie te verzenden, 

maar deze heeft veel energie nodig. De passieve heeft geen 

batterijen nodig, maar het vermogen is erg laag. Van der 

Tang bekijkt hoe een zender-ontvanger kan worden ontwikkeld 

die goede eigenschappen van beide combineert. 

Een probleem hierbij is dat kristal nodig is om absolute 

frequentie-referenties te krijgen. Dit kristal is duur en Van 

der Tang gaat op zoek naar manieren om het signaal, zonder 

gebruik te maken van zo’n kristal, door ontvangers te 

laten begrijpen. 

Heeft een huis eenmaal honderden zendertjes dan is met 

de veelheid aan informatie veel te winnen. Van der Tang: 

‘Met alle data die binnenkomen zou je kunnen bekijken 

hoe je het meest zuinig met energie moet omgaan. Bijvoorbeeld 

door het combineren van gegevens over de 

aanwezigheid van mensen in de ruimte en het gebruik van 

licht of verwarming. Maar ook op het gebied van veiligheid 

kunnen ze van dienst zijn.’ Het onderzoek naar draadloze 

zenderontvangers wordt gedaan in nauwe samenwerking 

met Philips Research Eindhoven, Philips Research Engeland 

en Philips Semiconductors. 

FOTO: BART VAN OVERBEEKE

Cum Laude genieten 

Culinair genieten op academisch niveau. Dat is 

wat u op de eerste etage van het hoofdgebouw 

van de TU/e mag verwachten. In de sfeervolle 

ambiance van de University Club kunt u rekenen 

op de meest smakelijke culinaire hoogstandjes. Voor 

een informele lunch met collegae, een zakelijk diner 

met 

relaties of gewoon voor een goed glas en een even goed 

gesprek. Kom uw smaak eens op de proef stellen in de 

University Club. 

U bent van maandag t/m vrijdag van 09.00 uur tot 

21.00 uur van harte welkom. Voor speciale gelegenheden 

openen wij op uw verzoek ook in het weekend de deuren. 

Den Dolech 2 5612 AZ Eindhoven • Telefoon 040 - 2475550 • Fax 040 - 2475551

ontwerper in opleiding 

Gerrit Oosterhuis 

Ir. Gerrit Oosterhuis (25) studeerde Bodem, water en atmosfeer 

aan de Wageningen Universiteit. Oosterhuis is tijdens zijn 

afstudeeropdracht en stage geïnteresseerd geraakt in het ontwerpen 

en ontwikkelen van meetmethoden en instrumenten. 

Daarom is hij op 1 februari 2002 met de SAI-opleiding Design 

and Technology of Instrumentation (DTI) gestart. Zijn ontwerpopdracht 

voert hij uit bij MARIN, een hydrodynamisch onderzoeksinstuut 

voor de scheepsbouw. Voor onderzoek worden 

schepen op modelschaal (1:20 tot 1:40) nagebouwd. 

Oosterhuis: ‘Er bestaan schepen met een speciaal type aandrij- 

vingen, de zogenaamde 'podded propellers' ofwel pods. Het 

bestaande ontwerp voor de modelbouw voldeed niet goed, ik 

heb een nieuw ontwerp gerealiseerd. Er moest een aandrijving 

worden gevonden die voldoende vermogensdichtheid heeft 

(voldoende Watts per kubieke meter) en nauwkeurig genoeg 

loopt voor de experimenten. Ook moet een aantal metingen 

kunnen worden uitgevoerd aan het model zonder verstoring 

door de aandrijving.’ 

Oosterhuis hoopt het ontwerpproject bij Marin te kunnen 

voortzetten met een promotie op het proefontwerp. 

ONTWERPEN 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 3 1 

FOTO: BART VAN OVERBEEKE

3 2 

ONDERZOEK 

Scheiden zo dicht 

mogelijk bij de bron 

In het jaar 2025 moet de totale 

wereldbevolking kunnen beschikken over 

veilig drinkwater en hygiënische sanitaire 

voorzieningen. Om dat te bereiken, 

moet er veel veranderen aan de manier 

waarop we met ons (afval)water omgaan. 

Annelies Balkema deed onderzoek naar 

duurzame afvalwaterzuivering, waarop 

zij in november promoveerde aan de 

faculteit Technische Natuurkunde. Zij is 

van mening dat men zuiniger moet zijn 

met water en minder achteloos alles door 

het riool moet spoelen. 

Na haar afstudeeronderzoek naar de zuivering 

van industrieel afvalwater heeft 

Balkema zich toegelegd op huishoudelijk 

afvalwater. ‘Industrieel afvalwater is heel 

specifiek en dat hoort eigenlijk meer 

bij de processen van de industrie thuis. 

Wereldwijd geeft huishoudelijk afvalwater 

met ziektekiemen veel grotere gezondheidsproblemen. 

Giftige stoffen zitten 

er niet zoveel in, dus je kunt het water 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

hergebruiken. Voor het bewerken van 

huishoudelijk afvalwater zijn zeer veel 

verschillende systemen. Dit project gaf 

me de gelegenheid om alle technieken 

eens naast elkaar te zetten en op de verschillende 

eigenschappen te vergelijken.’ 

Nieuw aan het onderzoek van Balkema 

is de breedte van haar aanpak. Ze heeft 

een computermodel opgesteld dat een 

groot aantal systemen vergelijkt, van heel 

kleine op huishoudniveau tot heel grote 

voor een complete stad. Daarnaast kijkt 

het model naar een groot aantal indicatoren: 

Wat voor afvalwater krijg je, wat kun 

je daarmee, kun je het hergebruiken of 

is het afval, wat zijn de kosten, wat is het 

ruimtegebruik en welke sociale factoren 

spelen een rol? ‘In het model heb ik 26 

technologieën meegenomen voor afvalwaterzuivering’, 

vertelt Balkema. ‘Plus

FOTO: OGC 

nog allerlei keuzemogelijkheden in het 

huishouden. Dat resulteerde in zo’n tien 

miljoen mogelijkheden. Om het model 

toegankelijk te houden, heb ik de data 

losgemaakt van het model, omdat de data 

per situatie en locatie kunnen variëren. 

Het model is een gereedschap dat je helpt 

bij het maken van keuzes. Het ordent je 

gedachten en haalt aandachtspunten naar 

boven.’ 

Behalve afvalwaterzuivering heeft Balkema 

ook gekeken naar het watergebruik 

in het huishouden. Een watermeter die 

met de computer kan worden uitgelezen, 

registreerde zeer gedetailleerd het dagverbruik 

van enkele huishoudens. ‘Dat was 

bijna gênant, want je kunt er iemands 

leefpatroon uit aflezen: wanneer hij naar 

de wc gaat, douchet, thee of koffie zet. 

Daaruit kwam naar voren dat mensen die 

werken en dus overdag niet thuis zijn, 

prima uit de voeten kunnen met een simpel 

opslagvat voor regenwater om de wc 

door te spoelen. Ik heb zelf bij mij thuis 

zo’n systeem gebouwd, met wat doe-hetzelfspullen 

van de Praxis. Buiten staat 

een regenton van 350 liter die ik met een 

tuinslang op de stortbak heb aangesloten. 

Ik kan vrijwel het hele jaar mijn wc doorspoelen 

met regenwater. Slechts een paar 

keer per jaar, bij lange droogteperiodes, 

moet ik nog kraanwater gebruiken.’ 

Huishoudelijk afvalwater kunnen in drie 

stromen onderscheiden worden: grijs, 

bruin en geel water. Het grijze water komt 

van de douche en de wasmachine en 

afhankelijk van de definitie soms ook uit 

de keuken. Het bevat zeep, stofdeeltjes, 

haren en wat ziektekiemen. Dit water is 

goed voor hergebruik. Uit de wc en eventueel 

uit de keuken komt zwart water, 

de samenvoeging van bruin (poep) en 

geel (urine) water. ‘Dat moet je echt goed 

zuiveren omdat er veel ziektekiemen 

in zitten. Een urine-separatie toilet kan 

poep en urine van elkaar scheiden. Urine 

bevat nauwelijks ziektekiemen en is zeer 

geschikt als meststof voor de landbouw, 

omdat het veel stikstof en fosfaten bevat. 

Juist om die reden wil je het ook uit de 

afvalstroom halen: urine is verantwoor- 

Annelies 

Balkema bij 

een zuiveringsinstallatie 

die 

onder meer werkt 

met planten. 

BALKEMA REGISTREERDE HET 

DAGVERBRUIK IN HUISHOUDENS 

VOOR HAAR ONDERZOEK 

delijk voor circa zeventig procent van het 

stikstof en vijftig procent van het fosfaat 

in het huishoudelijk afvalwater.’ 

Urine scheiden aan de bron is dus het 

devies. Technisch is dat goed mogelijk, 

maar in de praktijk stuit het op bezwaren. 

‘Het is nogal ingrijpend voor mensen als 

je ze een ander type toilet geeft. In Zweden 

loopt een aantal projecten met urineseparatie 

toiletten. Zo’n toilet heeft twee 

vakjes: voorin moet je plassen en achterin 

poepen. Die toiletten hebben ze geplaatst 

in een ‘eco-dorp’, maar de bewoners hebben 

de toiletten laten vervangen door 

gewone exemplaren. Ze vonden het vervelend 

om hun bezoek telkens te moeten 

uitleggen hoe het toilet werkt. Als je altijd 

met je bezoek aan het praten bent over 

je toilet, dan heb je het op een gegeven 

moment wel gehad.’ 

Begeleiding 

Uit diverse onderzoeken blijkt dat de sociale 

kant van nieuwe sanitaire technieken 

extra aandacht nodig heeft. De gebruiker 

heeft begeleiding nodig, iets dat in grotere 

projecten beter is te organiseren, vindt 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

3 3

ONDERZOEK 

Balkema. ‘In Duitsland is een project met 

vacuümtoiletten in driehonderdvijftig huizen. 

Dat is een schaal waarop je iemand 

kunt aannemen die het hele systeem 

begeleidt en verzorgt. De gebruikers hebben 

een alternatief systeem, maar ze hoeven 

er zelf niets aan te doen.’ 

Een vacuümtoilet gebruikt minder dan 

één liter water per spoeling. Het afval 

wordt via een relatief dunne vacuümbuis 

afgezogen naar een centraal punt waar het 

wordt vergist. De afvoerbuis, een plastic 

pijp met een diameter van ongeveer tien 

centimeter, is veel kleiner dan een regulier 

riool. In combinatie met een ‘grinder’ 

(een maalmachine) zou je zelfs je groenafval 

erdoor kunnen afvoeren, maar dat 

hebben ze in Duitsland toch niet gedaan. 

De vergisting is gecombineerd met een 

warmtekrachtsysteem, dat warm water en 

elektriciteit produceert. Het volume van 

het afval wordt zo verkleind tot een klein 

beetje slib dat je maar eens in de zoveel 

tijd hoeft af te voeren. Het overige afvalwater 

(douche, wasmachine, keukenwater) 

gaat door een apart riool en wordt apart 

gezuiverd. Die stroom is zo vloeibaar 

dat het niet hoeft te worden afgepompt. 

Andere toiletten die Balkema in haar 

computermodel heeft opgenomen, zijn 

het composttoilet en het ‘solar dry toilet’ 

waarin de poep onder een soort zonnecollector 

droogt zodat ziektekiemen sterven 

en het volume afneemt. 

Het laatste toilet is alleen toepasbaar in 

warme landen, het composttoilet is overal 

te gebruiken. Dus ook in Nederland. Toch 

zal het niet massaal aanslaan in ons land. 

‘Dat ligt aan de omgeving van de technologie, 

wat eigenlijk de kern was van mijn 

onderzoek’, zegt Balkema. ‘In Nederland 

is elk huis op de waterleiding aangesloten, 

dus hier is een composttoilet meer 

iets voor mensen die het per se willen. 

In Utrecht heeft een aantal mensen het 

project ‘Het groene dak’ opgezet, met een 

biologische tuin, regenwatersystemen en 

een composttoilet. Met het composttoilet 

is het helemaal misgelopen. Uiteindelijk 

heeft de brandweer het ontruimd omdat de 

ammoniakdampen te hoog waren opgelopen. 

De oorzaak is onbekend. De bewoners 

zeggen dat het systeem niet goed was, 

de leverancier zegt dat de bewoners het 

verkeerd hebben gebruikt. Ze hadden nou 

ook niet het meest geavanceerde systeem, 

er zijn tegenwoordig geavanceerdere systemen 

die makkelijker in gebruik zijn. En 

ik denk dat de leverancier zich niet moet 

vergissen in de begeleiding die de mensen 

nodig hebben.’ 

Betrokkenheid 

Balkema ziet decentralisatie als een globale 

trend in afvalwaterzuivering. ‘In de centrale 

systemen die we nu gebruiken, zijn 

afvalstromen uit industrie en huishouden 

vaak gemengd. Zuivering van huishoudelijk 

afvalwater op wijkniveau maakt het 

makkelijker om het water ook per wijk 

te hergebruiken. Je hebt dan een minder 

uitgebreid en goedkoper rioleringsstelsel 

nodig en de retourkanalen zijn korter. De 

bewoners raken op wijkniveau ook meer 

betrokken als er bijvoorbeeld een ‘wetland’ 

in de wijk ligt, een natuurgebiedje waarvan 

de grond en de planten een zuiverende 

werking hebben. Het zuiveringsproces 

wordt weer zichtbaar. Het riool is nu een 

soort trukendoos, je kunt er alles in weg 

spoelen: medicijnen, maandverband, het 

Lang leve het leven 

Bescherm het leven op aarde. Word donateur van het Wereld Natuur Fonds. 0900 9090900 (e 0,20/min)

ontwerpen 

nieuws 

GENTLEGUIDE, 

DE GENIALE GIDS 

Twee polsbandjes die een wandelaar met trilsignalen 

aangeven welke kant hij op moet. Vier 

studenten Industrial Design deden onderzoek 

naar een navigatiesysteem voor voetgangers. 

Een blindenstok die trilt bij een obstakel bestond 

al, evenals navigatiesystemen via een 

personal digital assistant (PDA) of via een 

koptelefoon. Een Amerikaans onderzoek naar 

methoden voor blindengeleiding wees uit dat 

haptische (met behulp van de tastzin) geleiding 

het best en prettigst werkt. Met dit idee gingen 

de vier studenten aan de slag. De GentleGuide 

die zij ontworpen hebben bestaat uit twee polsbandjes 

met trilmechanisme die draadloos worden 

bestuurd via een afstandsbediening. Een 

korte trilling links bijvoorbeeld betekent ‘ga 

linksaf’, een korte trilling rechts ‘ga rechtsaf’ 

en een korte trilling op beide polsbandjes 

betekent ‘bestemming bereikt’. De studenten 

hebben hun ontwerp als congrespaper mogen 

presenteren op de internationale conferentie 

‘Mobile HCI (Human Computer Interaction)’ in 

het Italiaanse Udine. De volgende stap die de 

studenten willen onderzoeken is de integratie 

van het systeem in een mobiele telefoon met 

global positioning system (GPS) of met een 

draadloos computernetwerk. 

BEURZENSYSTEEM 

VOOR TWAIO’S 

Nieuwe TWAIO’s (tweejarige assistenten in 

opleiding) die aan de TU/e een ontwerpersopleiding 

volgen aan het Stan Ackermans 

Instituut (SAI) krijgen vanaf 1 januari de status 

van student aan de TU/e. Ze worden dan ook 

betaald via een beurzensysteem en niet als 

een medewerker, zoals nu nog het geval is. Op 

dit moment wordt naar een bedrag gezocht 

dat het voor mensen aantrekkelijk maakt aan 

de TU/e een ontwerpersopleiding te komen 

volgen. Ook wordt er gekeken naar eventuele 

veranderingen voor vergunningsaanvragen van 

buitenlanders. 

OPENING WEEK VAN HET 

ONTWERP 

Studievereniging Lucid van de faculteit 

Industrial Design heeft de openingsact voor 

de Week van het Ontwerp gerealiseerd. Op 10 

oktober verrichtte de Eindhovense wethouder 

Gentleguide wordt uitgetest door twee studenten van Industrial Design. 

Mary-Ann Schreurs de openingsact van de 

Week. Er is een apparaat ontwikkeld waarmee 

op een scherm beelden voorbij kwamen zoals 

bij een fruitautomaat. Gedurende dertig seconden 

kwamen drie beelden voorbij. Uiteindelijk 

bleven alle beelden stilstaan op het logo van 

de Week van het Ontwerp. Met veel voelbare 

geluidseffecten ging dit beeld over in een 

groot ‘is geopend!’. Het is dit jaar de eerste 

keer geweest dat Industrial Design mee heeft 

gedaan met de organisatie van de Week van 

het Ontwerp. 

VIERDIMENSIONAAL ONTWERP 

Het P-spektakel (propedeuse-spektakel) 

van de faculteit Bouwkunde leidde tot ver- 

European contest for young scientists 

ZELFONTWORPEN BESTURINGSSYSTEEM 

schillende ideeën voor overkappingen van 

een fietsenstalling. Met behulp van rietjes 

maakten de studenten eerst een maquêtte 

van hun ontwerp. Enkele ontwerpen werden 

uitgekozen om de dag erna op ware grootte 

gebouwd te worden. Hiervoor mochten de studenten 

slechts gebruik maken van zeventien 

pvc-buizen en twaalf vierkante meter zeil. Het 

ontwerp van Mieke Verschoor was een van de 

ontwerpen die gekozen werd om uit te werken. 

De naam van het ontwerp ‘4D’ verwijst naar de 

vierde dimensie in het ontwerp: de dynamiek, 

omdat het ontwerp heen en weer kan bewegen. 

De test, waarbij de gemaakte overkapping aan 

de fietsenrekken voor Vertigo (het gebouw 

van de faculteit Bouwkunde) werd bevestigd, 

was meteen een proef op de som, omdat het 

regende en behoorlijk waaide. 

Wim Cools, eerstejaars student Technische Informatica heeft tijdens de European Union 

Contest for Young Scientists de derde prijs gewonnen. Hij deed aan deze wedstrijd mee met 

zijn onderzoek naar een zelfontworpen besturingssysteem voor computers. Ergernis over 

besturingsprogramma’s en hobbyisme waren voor de student aanleiding een eigen besturingssysteem 

uit te denken en te maken. Het besturingssysteem heeft nog geen compleet 

pakket, maar er kunnen programma’s voor gemaakt worden. Cools werkt er aan verder en 

overweegt er anderen bij te betrekken. 

Cools houdt zich al lang bezig met besturingssytemen. Op zijn vijftiende heeft hij zijn eerste 

besturingssysteem gemaakt. Cools kwam bij de Europese wedstrijd terecht na een Nederlandse 

voorronde waar hij als eerste eindigde. Hij mocht daarom naar Boedapest voor de 

eindronde én naar de uitreiking van de Nobelprijzen. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 3 5

3 6 

LOOPBAAN 

Leo van Dongen 

verwacht dit jaar 

een punctualiteit 

van 83 procent. 


Ingenieur 

in rails 

Bijna heel zijn werkzame leven brengt hij tot nu toe door in één van de 

meest besproken bedrijven van de afgelopen jaren: de NS. Maar deze oudwerktuigbouwkundestudent 

ziet het als een uitdaging een bijdrage te leveren aan 

het reizen per spoor. En hij geniet als hij vanuit zijn kantoor op Utrecht Centraal 

de treinen af en aan ziet rijden. Dr.ir. Leo van Dongen over de NS, onderhoud, Het 

Huwelijk en onderhandelen met een miljard in de achterzak. 

‘Bij NS is het werken in de schijnwerpers van de maatschappij. 

Ik doe dit al negentien jaar in verschillende 

functies. Het is een dienstverlenend bedrijf dat een zekere 

winst moet maken om zichzelf te kunnen bedruipen. 

Als werknemer van de NS heb je wel eens wat uit te leggen 

aan mensen. De consument eist basiskwaliteit. Hetzelfde 

verwacht je als je in de supermarkt een boodschap 

doet. Het product moet gewoon in het schap staan en je 

bent niet geïnteresseerd in alle logistiek die nodig is voor 

de bevoorrading. Het bijzondere bij NS daarentegen is dat 

de reizigers zich in het primaire productieproces bevinden. 

Daarom leggen wij, bijvoorbeeld met de huidige herfst- 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

campagne, uit wat we doen en wat er mis kan gaan. Het is 

beter vooraf te vertellen wat mensen wel en niet kunnen 

verwachten, dan achteraf met een verklaring te komen. 

Eind jaren negentig zijn we behoorlijk door het dal 

gegaan. De verzelfstandiging van het bedrijf, de opsplitsing 

in verschillende werkmaatschappijen, de discussie 

over concurrentie op en om het spoor en ook nog eens 

een forse groei van het aantal reizigers maakten het ons 

lastig. De spanning tussen overheid, politiek en NS was 

groot en de samenwerking verliep erg stroef. Inmiddels 

zijn met nieuwe wetgeving en concessies de rollen in de 

spoorbranche vastgelegd en verloopt de samenwerking

aanzienlijk beter. Ook de productkwaliteit neemt toe. 

Nieuwe dubbeldekkers stromen nog steeds in en de punctualiteit 

stijgt: in 2001 was dat net geen 80 procent en het 

laatste kwartaal zaten we op 85,9 procent. In de winter zal 

dat mogelijk iets minder zijn door bladeren, sneeuw en 

vorst. Toch verwacht ik dit jaar rond de 83 procent uit te 

komen.’ 

Het Huwelijk 

‘Als beheerder van de vloot heb ik enige tijd geleden 

samen met mijn inkoopcollega de bestellingen gedaan 

voor 378 nieuwe dubbeldekkers, 150 intercityrijtuigen en 

de revisie van ruim 500 rijtuigen. Dat ging om orders ter 

waarde van ruim een miljard euro. 

Dergelijke projecten worden Europees aanbesteed en 

daarop schrijven leveranciers zich in. Op basis van analyses, 

ervaringen met oude projecten en referenties bepaal 

je een onderhandelingsstrategie en maak je afspraken 

over de begeleiding van het project. Dat was een leuke 

periode, ook al gingen we op dat moment door een dal. 

Maar als je werkt aan de toekomst en ziet dat je werk leidt 

tot verbetering, dan is dat een enorme uitdaging.’ 

‘Ik ben adjunct directeur productie geweest bij NS Reizigers, 

de organisatie die de treinen rijdt. Daar heb ik 

mooie projecten gedaan. Eén ervan was het regelen van 

het treinverkeer rond het huwelijk van Willem Alexander 

en Maxima op 2 februari 2002. Een jaar eerder hadden 

we op Koninginnedag problemen met stagnerend treinverkeer 

en relletjes op Amsterdam CS. 

Wij waren er dus op gebrand om aan Het Huwelijk 

een goede bijdrage te leveren. Ik heb in overleg met de 

gemeente Amsterdam, Regiopolitie, ProRail, NedTrain en 

Van Dongen: ‘Als ik de bedrijfszekerheid 

van de vloot kan garanderen, dan heeft de klant 

daar direct plezier van.’ 

Railverkeersleiding gekozen voor een aangepaste materieelomloop. 

We hebben van Amsterdam CS voor die dag 

een soort kopstation gemaakt, wat betekent dat treinen in 

Amsterdam stoppen en terugrijden in de richting waar 

ze vandaan komen. Voor de reizigers heeft dat slechts 

beperkte gevolgen. Het voordeel is dat je problemen veel 

beter kunt opvangen. Als er in een van de kwadranten iets 

gebeurt, blijven de andere treinen gewoon rijden. Vooraf 

afgestemde bijsturingscenario’s en vaste communicatielijnen 

hebben ook bijgedragen aan het succes.’ 

‘Sinds 1 maart ben ik directeur van NedTrain Services 

waar meer dan drieduizend mensen werken. NedTrain 

onderhoudt het rollend materieel van de NS, maar 

bijvoorbeeld ook dat van railtransportbedrijf Railion, 

NoordNed en Syntus. 

Ook in deze functie kan ik een belangrijke bijdrage leveren 

aan de prestaties van NS. Als ik de bedrijfszekerheid 

van de vloot kan garanderen, dan heeft de klant daar 

direct plezier van. We doen het dagelijks onderhoud op 

grote emplacementen. Dat gaat om veiligheidscontroles, 

reiniging en kleine herstellingen. In de onderhoudsbedrijven 

komt materieel eens in de veertig tot zestig dagen 

binnen, dieseltreinen iets vaker. Daar worden remblokken 

verwisseld, deuren nagekeken en grote componenten, 

zoals draaistellen, elektromotoren en dieselmotoren, uitgebouwd 

voor revisie. 

Een trein rijdt gemiddeld 230.000 kilometer per jaar en 

een wielstel moet bijvoorbeeld iedere 1,2 miljoen kilometer 

worden gereviseerd. Als een trein binnenkomt weten 

we op basis van onderhoudsresearch welk onderhoud 

preventief moet worden verricht en stellen we vast wat er 

correctief moet worden gedaan. Nieuwe technieken zoals 

diagnosesystemen maken het ons daarbij steeds gemakkelijker 

en leiden tot aanpassingen van het onderhoudssysteem. 

Voor het lange termijn onderhoud hebben we 

fabrieken waar componenten worden gereviseerd.’ 

Rol voor TU/e 

‘Ik ben in 1983 op de Technische Universiteit Eindhoven 

gepromoveerd en heb nog steeds een sterke affiniteit met 

het technisch onderwijs. Zo zit ik onder meer in de Raad 

van Opleidingen van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs. 

Het is van belang om via nevenfuncties te weten 

wat er buiten je directe werkomgeving gebeurt. Ik zie een 

rol weggelegd voor de TU/e op het gebied van railvoertuigtechniek 

nu Delft er niets meer aan doet. De typische 

kenmerken van railtractie kunnen voor het Automotive 

Technology Centre van de TU/e een interessante verbreding 

opleveren. Vanuit NedTrain zou met de ervaring in 

constructie, beheer en onderhoud van rollend materieel 

een bijdrage kunnen worden geleverd in de vorm van 

gastcolleges en stageplaatsen. 

Ingenieurs bij NS komen overal vandaan. Dat mogen er 

wat mij betreft wel iets meer uit Eindhoven zijn.’ 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 3 7

3 8 

CULTUUR 

MOSLIMSTUDENTEN BLIJ MET STILTERUIMTE 

Praten over levensbeschouwing en religie is op de TU/e beslist geen taboe. Na 

de schokkende gebeurtenissen van ‘nine eleven’ is er op de universiteit niet 

alleen meer discussie met de moslims, ook vraagt menig student zich af waar de 

Nederlandse cultuur nu eigenlijk voor staat. ‘Het toenemende aantal buitenlandse 

studenten met een uitgesproken mening over geloof is een prikkel voor de ‘gewone’ 

student om zich ook eens af te vragen waar hij of zij nu zelf in gelooft’, aldus 

humanistisch studentenraadsvrouw Willemien Fraaije. 

Ruimte voor religie en 

levensbeschouwing 

De raadsvrouw doet dit werk nu al vijftien 

jaar en heeft het de laatste jaren steeds 

drukker gekregen. ‘Studenten die voor een 

ingrijpende verandering staan, zoeken een 

anker, iets om mee verder te kunnen’. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

Hieruit moet niet afgeleid worden dat op 

de TU/e verder geen ruimte zou zijn voor 

religie. Dat is wel degelijk het geval. Sinds 

september 2001 is er een speciale Stilteruimte 

in De Hal. Het is de bedoeling dat 


deze ruimte gebruikt wordt door iedereen 

die de behoefte voelt om even een stil 

moment te beleven, te mediteren of te bidden. 

In de praktijk is de ruimte vooral voor 

de moslims een uitkomst, want twee van 

de vijf dagelijkse gebeden vallen tijdens 

kantooruren. 

Afgelopen maand is de Stilteruimte 

opnieuw geopend na een restyling door 

een groepje studenten van Industrial 

Design. Ze hebben hun werk goed gedaan. 

Veel gebruikers van de Stilteruimte tonen 

De Stilteruimte voor iedereen die de behoefte 

voelt om te bidden of een stil moment te beleven.

zich blij met de modernere, frissere aankleding. 

Student Elektrotechniek Mohamed 

Nacer en woordvoerder van multiculturele 

studentenvereniging Mosaic (één van de 

groepen gebruikers) is een van hen. ‘Wat 

mij betreft is de gezamenlijke Stilteruimte 

een prachtig voorbeeld van hoe het zou 

moeten met de integratie. De communicatie 

met de andere gebruikers (vertegenwoordigd 

door Willemien Fraaije en de studentenpastor 

Bert Jan van Haarlem, red.) 

is heel open; we werken al twee jaar samen 

en proberen elkaar te begrijpen’. 

Nacer was tijdens de opening van de Stilteruimte 

verrast door het aantal moslims 

dat kwam opdagen. ‘We hadden geen 

overzicht van het aantal, want de moslims 

zijn vooral buitenlandse promovendi. De 

Stilteruimte is echt een ontmoetingspunt 

geworden voor moslims uit Indonesië, 

Egypte, Marokko, Palestina, Soedan, Irak, 

Turkije en Algerije. Voor sommigen is 

het een opluchting om even Arabisch te 

kunnen praten, iedereen praat de hele dag 

Engels of Nederlands en dat valt zeker in 

het begin niet mee. De ruimte is geen plek 

voor activiteiten, dus de ontmoeting zetten 

we elders voort. Momenteel, tijdens de 

Ramadan, komen er zo’n veertig mensen 

per dag bidden. Niet allemaal tegelijk, 

maar verspreid over de dag. Voor sommige 

moslimstudenten is de Stilteruimte zelfs 

het middelpunt van de universiteit, zeker 

voor degenen die voortdurend lange dagen 

maken’. 

Moslimvrouwen 

De moslimstudenten zijn ook bijzonder 

te spreken over de aangepaste wasruimte, 

waar ze zich kunnen wassen alvorens de 

gebedsruimte te betreden. Voorheen moest 

dat ergens bij een wasbak op een gang. 

Alleen de moslimvrouwen komen er wat 

bekaaid van af. Voor hen is er geen aparte 

voorziening, en het wordt onbetamelijk 

gevonden om samen met de andere sekse 

te bidden. Enkele actieve moslimvrouwen 

bidden op hun eigen kamers. Eén zelfs 

samen met een vrouwelijke collega uit de 

Oekraïne, die Grieks-katholiek is. Ze vast 

ook tijdens de Ramadan, maar dan wel 

in verband met advent. Mosaic overweegt 

bepaalde tijden achter de panelen in de 

Stilteruimte te reserveren voor zijn vrouwelijke 

gebruikers. 

De Eindhovense Studentenkerk, een van 

de initiatiefnemers van de Stilteruimte, 

is een organisatie met een lange geschie- 

Een dienst in de studentenkapel 

van de Paterskerk. 

denis op de TU/e. Menig (oud)student 

trouwde in de studentenkapel van de 

Paterskerk in de binnenstad en bleef 

komen in de levendige oecumenische 

gemeenschap die daar elke zondag bijeenkomt. 

‘Maar van het ESK kun je geen lid worden’, 

zegt studentenpastor Wim de Leeuw. 

‘Ik houd dan ook niet van wat ik geestelijke 

handtastelijkheid noem, het zieltjes 

winnen. Ik vind het niet okay om op de 

existentiële angst van jonge mensen te 

parasiteren. Wij willen een handreiking 

geven om te leven, niet meer of minder. 

Studenten benaderen levensbeschouwing 

en religie een beetje vanuit de supermarkt-gedachte: 

ze nemen wat ze kunnen 

gebruiken en lopen dan door. 

Ieder mens is religieus, maar dat is wat 

mij betreft niet het goede nieuws. Daar 

wil ik niet bij aanknopen, maar liever bij 

het leven zélf. Religie is bijbels gezien, 

een verwerpelijke escape van waar het 

eigenlijk om gaat, namelijk het leven hier 

en nu, van dag tot dag.’ 

Het studentenpastoraat is ontstaan uit de 

wens van de kerken om present te zijn 

in het hoger onderwijs. ESK gaat uit van 

het oecumenische gedachtegoed en wordt 

grotendeels gefinancierd vanuit de kerken. 

De universiteit subsidieert bepaalde 

activiteiten. ESK biedt sinds kort een 

stoomcursus christendom, voor mensen 

die niet religieus zijn opgevoed, ter informatie. 

Maar ook yoga of een weekend in 

een boeddhistisch klooster behoren tot de 

mogelijkheden. 

De vier studentenpastores van de ESK 

houden inloopspreekuren op de TU/e en 

de Fontys Hogescholen voor studenten 

die willen praten over wat ze meemaken 

of als ze vragen hebben. De Leeuw: ‘Wij 

zien een hoop eenzaamheid en relatieproblemen. 

Dat is op de TU/e erger dan 

elders, vanwege de oververtegenwoordiging 

van mannen.’ 

Mede-initiatiefnemer Mohamed Nacer 

(uit Marakech, vier jaar in Nederland): 

‘Als moslim moet ik altijd iets doen, bidden 

is niet genoeg. Ik zie het bijvoorbeeld 

als mijn plicht om Nederlands te leren, 

want hoe kan ik anders iets betekenen 

hier? Twee culturen kennen vind ik een 

sterk punt. Ik vraag me alleen wel eens af 

of de mensen hier idealen hebben. Daar 

ben ik niet achter’. 

Eigen manier 

Het Humanistisch Raadswerk probeert 

op haar eigen manier de mensen aan het 

denken te zetten. In januari is opnieuw 

een reeks ‘filosofische gesprekken’ 

gepland over ‘De kunst van het reizen: 

weggaan en terugkomen’, aan de hand 

van de ideeën van de jonge filosoof Alain 

de Botton. ‘Mensen reizen steeds meer. 

Dat kunnen bepalende en verrijkende 

momenten in je leven zijn,’ aldus Willemien 

Fraaije. ‘Dichter bij huis zijn we 

ons niet meer zo bewust van de humanistische 

en christelijke achtergronden 

van onze cultuur, de bronnen van onze 

verworvenheden. Onze maatschappij is 

ergens op gebaseerd. De studenten van 

nu hebben meestal geen erfenis van hun 

ouders in religieuze zin. Articuleren waar 

je zelf voor staat, daarin is de islam voor 

ons een goede prikkel’. 

Voor meer informatie over de stilteruimte 

op de TU/e: www.tue.nl/stilteruimte. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

3 9

FOTO:BART VAN OVERBEEKE 

40 

ALUMNI 

BMT’ers staan 

dicht bij de mensen 

De TU/e-faculteit Biomedische Technologie (BMT) en BMTstudentenvereniging 

Prothagoras willen graag in contact 

komen met afgestudeerden van de masteropleiding Biomedical 

Engineering, Medical Engineering en de opgeheven opleiding 

Werktuigbouwkundige Medische Technologie (WMT). Daarom is 

aan het begin van dit academisch jaar de BMT-alumnivereniging 

Willem van Einthoven opgericht. Zo’n twintig kersverse leden 

zetten zich in om hun oud-studiegenoten te bereiken. 

‘Wij hebben geen goed zicht op waar onze 

afgestudeerden precies terechtkomen. Dat 

is voor het onderwijs van belang én voor 

de studenten die hun richting nog moeten 

bepalen. Het zou interessant zijn om 

te zien waar onze afstudeerders precies 

blijven, ook gezien de samenwerking met 

de medische faculteit van de Universiteit 

van Maastricht’, zegt penningmeester Koos 

Blankestijn, studieadviseur en beleidsmedewerker 

bij BMT. 

Volgens voorzitter Michiel Roersma werken 

veel BMT-afgestudeerden aan ontwikke- 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

lingen die heel dicht bij de mensen staan, 

een verschil met sommige andere technische 

richtingen. ‘Ikzelf heb mij bij Philips 

Personal Care jaren beziggehouden met 

producten voor tandverzorging en scheren. 

In dit soort vakgebieden is iedereen 

eigenlijk ervaringsdeskundige. Jaargenoten 

van me werken bijvoorbeeld in ziekenhuizen, 

met apparaten waar veel mensen wel 

eens mee te maken krijgen in hun leven. 

En niet iedereen gaat in de biomedische 

technologie door. Ik ken iemand van BMT 

die nu bij TNO werkt aan de ontwikkeling 

van satellieten’. De alumnivereniging is 

vernoemd naar de wetenschapper Willem 

van Einthoven, die in 1903 het elektrocardiogram 

(ECG) uitvond. Dit is tot nu toe 

nog steeds het belangrijkste diagnostische 

in-strument in de cardiologie. Van Einthoven 

ontving in 1924 als eerste Nederlander 

de Nobelprijs voor geneeskunde. 

Potentiële leden 

BMT leverde in 2001 de eerste afgestudeerden 

af. WMT is een oudere afstudeerrichting 

van werktuigbouwkunde, 

waar zo’n vijftien jaar lang ingenieurs in 

de medische techniek werden opgeleid. 

Roersma is daar één van. Al met al moeten 

er een kleine honderd potentiële leden 

voor de alumnivereniging Willem van 

Einthoven zijn. Maar dat aantal neemt 

snel toe, momenteel studeren er ongeveer 

vijftig BMT’ers per jaar af. ‘Er is een verschil 

tussen BMT’ers en WMT’ers, maar 

we willen beide groepen graag aan ons 

binden’, aldus Blankestijn. Tot nu toe was 

er voor deze mensen geen specifieke vereniging. 

‘Ik denk wel dat er behoefte aan 

is’, vervolgt Roersma. ‘Je raakt het contact

met vakgenoten gemakkelijk kwijt als je 

voor een bedrijf met een bepaald product 

bezig bent. Het is interessant om je netwerk 

uit te breiden en om weer in contact 

te komen met de universiteit’. 

Onderzoekersstudie 

Volgens Roersma neemt de invloed van 

de techniek op de medische wereld hand 

over hand toe. Door weer met elkaar in 

contact te komen op de universiteit kunnen 

alumni de evolutie van het eigen 

vakgebied beter bijhouden. ‘Ik werk bijvoorbeeld 

aan heel nieuwe zaken in de 

huidmechanica sinds ik bij de universiteit 

weg ben. Ik zie een bepaalde verschuiving 

in het vakgebied. Technisch inhoudelijk 

veranderen dingen erg snel’. BMT is een 

echte ‘onderzoekersstudie’, zegt Blankes- 

0p stage 

ervaringen van een TU/e-student in het buitenland 

Het gedrag van eiwitten onderzocht 

Peter Spijker, zesdejaars student Biomedische 

Technologie, verblijft momenteel voor het verrichten 

van zijn afstudeeronderzoek in de V.S. aan het 

befaamde California Institute of Technology (Caltech) 

in Pasadena, nabij Los Angeles. 

Ik ben gestationeerd bij de groep 

van professor William A. Goddard 

III, die werkt in het Beckman 

Institute. Via goede contacten van 

mijn afstudeerhoogleraar, prof.dr. 

Peter Hilbers, heb ik de mogelijkheid 

om mijn afstudeerwerk hier 

te verrichten. De groep van professor 

Goddard vormt het Materials 

and Process Simulation Center. 

Er wordt met behulp van computermodellen 

uitgebreid onderzoek 

gedaan naar materie. Van quantummechanische 

berekeningen via 

Moleculaire Dynamica tot Eindige 

Elementen Methoden. Allerlei processen 

worden onderzocht, maar 

met name katalytische processen 

en polymeersimulaties. De derde 

tijn. De faculteit heeft relatief veel eigen 

studenten die AIO worden, 75 procent van 

de groep afgestudeerden is gebleven. Dat is 

bij andere richtingen wel anders. Daarom 

werft de universiteit in de hele wereld 

AIO’s. Momenteel komt ongeveer vijftig 

procent van alle AIO’s aan de TU/e uit het 

buitenland. Nederlandse studenten zijn 

over het algemeen meer geneigd om een 

goed betaalde baan aan te nemen na hun 

afstuderen dan om op de universiteit te blijven 

werken voor een relatief klein salaris. 

‘Wij trekken een bepaald type studenten. 

Ze blijven vaak als AIO vanuit hun interesse 

in een specifiek onderzoek. Dat is ook 

de inzet van BMT: wij leiden mensen op tot 

onderzoeker’. 

De faculteit hoopt ook dat de alumnivereniging 

voor meer stageplaatsen buiten de 

sterke poot is de biocomponent in 

deze groep. Het gedrag van een 

bepaald type eiwitten (G-proteins) 

wordt onderzocht. Van het vouwen 

van de eiwitten tot het bepalen van 

de affiniteit van a- en antagonisten. 

Mijn onderzoek bevindt zich, als 

BMT'er, in dat laatste gebied. Bij de 

grotere Moleculaire Dynamica modellen 

die hier in zwang zijn om 

aan de eiwitten te rekenen wordt 

altijd een klein stukje van het 

membraan dat het eiwit omhult 

meegenomen. Dit om het eiwit te 

stabiliseren. Maar aangezien alle 

simulaties op atoomniveau zijn, 

zijn dit nogal kostbare berekeningen 

ten aanzien van computercapaciteit. 

Het is echter zeer de vraag 

of die hoge detaillering (atoomniveau) 

wel noodzakelijk is. 

Op basis van atoommodellen van 

het celmembraan (met name de 

phospholipiden, het cholesterol 

en de membraaneiwitten) ga ik 

dit jaar proberen modellen van 

een hogere abstractie af te leiden, 

zonder daarbij al te veel in te leveren 

op de resultaten verkregen 

bij atoommodelsimulaties. Deze 

methodiek wordt in het Engels 

ook wel aangeduid met 'coarse 

graining'. Momenteel houd ik me 

vooral bezig met het ontwikkelen 

van de beschrijving van de krachtvelden 

van het phospholipide. 

Over een poosje hoop ik hetzelfde 

te kunnen doen voor het cholesterol 

en het membraaneiwit. Ook 

hoop ik nog voldoende simulaties 

te kunnen doen om aan te tonen 

dat een meer abstract model gelijke 

resultaten kan boeken als een 

atoommodel, en dat er grote voordelen 

zijn omdat je met dezelfde 

computercapaciteit dan grotere 

systemen kan modelleren of simu- 

universiteiten in Nederland zal kunnen 

zorgen. ‘Stages bij andere universiteiten 

in Nederland en internationaal zijn geen 

probleem’, vertelt Blankestijn. ‘Maar omdat 

we zo’n nieuwe richting op de universiteit 

zijn, weten bedrijven niet precies wat ze 

van onze studenten kunnen verwachten. 

Alumni kunnen bijdragen aan onze 

bekendheid bij bedrijven’. 

Alumnivereniging Willem van Einthoven 

wil graag input over de interesses en 

behoeftes van mensen in de biomedische 

R&D. Men wil een platform zijn, waar 

afgestudeerden in contact kunnen komen 

met de universiteit en de huidige studenten. 

Binnenkort wordt een speciale dag 

georganiseerd als kennismaking voor de 

nieuwe leden. Voor meer informatie: www. 

bmt.tue.nl/alumni. 

laties van grotere tijdschaal kunt 

draaien. 

Caltech, een van 's werelds technische 

topuniversiteiten, ligt 

temidden van woonhuizen. Een 

kleine maar mooie campus (1500 

studenten), waar je, als je niet 

oplet, zo aan voorbij gaat. Gesticht 

in 1891 is Caltech een van de oudste 

plaatsen aan de Amerikaanse 

westkust. Caltech ook bekend 

vanwege haar hoge aantal 

Nobelprijswinnaars. In totaal zijn 

er 29 werkzaam (geweest). Het is 

toponderzoek dat hier bedreven 

wordt en dat ademt het geheel 

ook uit. 

Wanneer ik begin augustus 2004 

vanuit Californië naar Nederland 

terugkeer, hoop ik veel geleerd te 

hebben en dit in toekomstig onderzoek 

te kunnen gebruiken. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 4 1

4 2 

service 

nieuws 

STUDIO’S VOOR STUDENTEN 

In de binnenstad van Eindhoven, in het nog 

te bouwen Catharinahuis, komen 54 studio’s 

voor jongeren en studenten. Het Catharinahuis 

moet verrijzen op het kruispunt van de Heuvel 

Galerie, de Rechtestraat en het Stratums 

Eind. In het complex worden winkels, horeca 

en wonen verenigd. Naast het toekomstige 

Catharinahuis, aan de Smalle Haven, zijn al 

42 appartementen voor dezelfde doelgroep 

gerealiseerd. In oktober hebben de gemeente 

Eindhoven, de TU/e, Fontys Hogescholen en 

woningstichting Hhvl een intentieovereenkomst 

getekend om hun streven naar meer studentenhuisvesting 

te onderstrepen. Het doel is de 

wachttijd voor een studentenkamer terug te 

brengen van de huidige anderhalf tot twee jaar 

naar zes maanden. 

MAAGDENBURGER BOLLEN 

HOUDEN STAND 

Geen losschietende bollen, maar wel veel waterspektakel. 

Dat was het resultaat van de klassieke 

natuurkundeproef met de Maagdenbur- 

Alumni 

MATRIX ONTVANGEN? 

Afgestudeerde studenten die Matrix willen 

ontvangen, kunnen zich het beste aanmelden 

bij het alumninet van de TU/e. In de vragenlijst 

die u bij aanmelding invult, kan aangegeven 

worden dat u Matrix wilt ontvangen. 

Kijk op: www.alumni.tue.nl, klik op registratie. 

ger bollen die in september werd uitgevoerd 

in de haven van Maasbracht. Zelfs met twee 

sleepboten lukte het niet de halve bollen los te 

trekken. De Eindhovense stichting Techniek-promotie 

had de proef georganiseerd op verzoek 

van Teleac. De bollen met een diameter van een 

meter zijn speciaal voor het tv-programma gemaakt. 

Teleac heeft tv-opnames gemaakt voor 

de nieuwe wetenschapsquiz ‘Hoe?Zo!’. De quiz 

is eind oktober van start gegaan. De opnames 

uit Maasbracht zijn te zien op 1 januari 2004 

vanaf 21.00 uur op Nederland 1. 

ORIËNTATIEDAG EN 

VOORLICHTINGSDAG 

Voor scholieren die op zoek zijn naar een technische 

studie, maar nog niet precies weten 

welke opleiding bij hen past, organiseert de 

TU/e een eerste kennismaking. Op de oriëntatiedag 

kan een scholier zelf zijn programma 

samenstellen en korte presentaties volgen 

over de verschillende opleidingen van de TU/e. 

Er is ook informatie over studiebegeleiding, 

studiefinanciering en huisvesting. Op de uitgebreide 

informatiemarkt is te zien wat de TU/e 

te bieden heeft op het gebied van sport, cultuur 

en gezelligheid. Daarnaast is er voldoende tijd 

om te praten met studenten, docenten en afgestudeerden. 

Voor scholieren die meer willen 

weten over een of twee opleidingen, kan een 

voorlichtingsdag meer geschikt zijn. Scholieren 

bezoeken uitgebreid een opleiding naar keuze. 

De oriëntatiedag vindt plaats op 31 januari, de 

voorlichtingsdag op 5 maart. Voor meer informatie: 

www.studieinfo.tue.nl of bel met het 

communicatie service centrum: (040) 247 4747. 

BNA-KUBUSPRIJS 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 

FOTO: BRAM SAEYS 

Prof.ir. John Habraken heeft de BNA-kubusprijs 

2003 in de wacht gesleept, de jaarlijkse prijs 

van de Bond van Nederlandse Architecten. De 

mede-oprichter van de faculteit Bouwkunde 

van de TU/e en jarenlang hoogleraar aan het 

bekende MIT in Boston, heeft de prijs gekregen 

vanwege de manier waarop hij vorm geeft 

aan het begrip ‘vitale architectuur’. Habraken 

werkte vanaf 1967 als hoogleraar aan de TU/e 

en richtte daar mede de faculteit Bouwkunde 

op. Van 1965 tot 1975 was hij directeur van de 

Stichting Architecten Research (SAR). In 1975 

werd hij benoemd tot Head of the department of 

Architecture op het befaamde Massachussetts 

Institute of Technolog (MIT) in Boston. 

Habraken publiceerde bescheiden, maar is 

wel invloedrijk. Zijn meest recente boek is ‘the 

structure of the Ordinary’. In ‘Housing for the 

agenda 

9 januari, 16.00 uur, TU/e-auditorium: 

Intreerede prof.dr.ir. S. de Bruin 

Meer informatie: www.agenda.tue.nl. De 

tekst van de intreerede is op te vragen bij het 

Communicatie Service Centrum, tel. (040) 

247 2278. 


Afscheidscollege prof.ir. J.A. Wisse van de 

faculteit Bouwkunde. Meer informatie: www. 

agenda.tue.nl. De tekst van het afscheidscollege 

is op te vragen bij het Communicatie 

Service Centrum, tel. (040) 247 2278. 


Intreerede prof.dr. S. Oei van de faculteit 

Biomedische Technologie. Meer informatie: 

www.agenda.tue.nl. De tekst van de intreerede 



28 januari-13 februari, Hal 

Hoofdgebouw: Expositie van kunst gemaakt 

door studenten en TU/e-medewerkers. 

Openingstijden: werkdagen van 9.00 tot 

22.00 uur. 

31 januari, 10.30 – 15.30 uur, TU/eauditorium: 

Oriëntatiedag voor VWO-scholieren. 

Meer informatie: www.studieinfo.tue.nl. 

Zie ook elders op deze pagina. 

millions – John Habraken and the SAR’ (1960- 

2000) van Koos Bosma wordt helder uitgelegd 

waar het de hoogleraar om gaat; de relatie 

tussen het individu en de gemeenschap staat 

centraal en de grote voordelen van de industrialisatie 

worden uit de doeken gedaan. 

UNILEVER RESEARCHPRIJS 

Ir. Martin van de Heuvel, in december 2002 

afgestudeerd aan de faculteit Werktuigbouwkunde, 

heeft in november de Unilever 

Researchprijs ontvangen voor zijn afstudeeronderzoek 

naar een automatische balancer 

unit in cd-spelers. De prijs omvat 2500 euro. 

Voor het balanceren van cd-romspelers wordt 

gebruikgemaakt van een automatische balanceer 

unit, een soort ballenbak die zorgt dat de 

inbalans die aanwezig is op de cd-rom gecompenseerd 

wordt en zelfs verdwijnt. Van den 

Heuvel heeft in kaart gebracht waar de ballen 

naar toe gaan om trillingen te kunnen verminderen. 

Hij heeft hiermee ook experimenten 

gedaan. Ook in de vakgroep Dynamica van 

prof.dr. Henk Nijmeijer wordt hiernaar nog 

steeds onderzoek gedaan.

4 februari, 11.45 – 13.00 uur, 

TU/e-auditorium: Lezing ‘De logica van 

kennis en kans’, door dr. Barteld Kooi 

van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is 

gepromoveerd op de logica van kennis en 

kans: op breinbrekers die gevoelsmatig 

niet altijd kloppen. SG-activiteit. 

6 februari, 16.00 uur, TU/eauditorium: 

Afscheidscollege prof.dr.ir. 

P. Schram van de faculteit Technische 

Natuurkunde. Meer informatie: www. 

agenda.tue.nl. 

De tekst van het afscheidscollege is op 

te vragen bij het Communicatie Service 

Centrum, tel. (040) 247 2278. 

12 februari, 16.15-17.45 uur, 

TU/e-auditorium: Lezing van Jan Pronk, 

voormalig PvdA-minister voor Ontwikkeli 

ngssamenwerking over een actueel thema 

dat o.a via de website www.tue.nl/sg van 

Studium Generale bekendgemaakt wordt. 

Deze lezing is georganiseerd op initiatief 

van en in samenwerking met de 

Bestuurscommissie Techniek voor Ontwikk 

elingsproblematiek van de TU/e. 

FOTO: DICK DE JAGER 

Boek voor Beatrix 

13 februari, 16.00 uur, TU/eauditorium: 

Intreerede van prof.ir. F. 

Scheublin van de faculteit Bouwkunde. 

Meer informatie: www.agenda.tue.nl. De 

tekst van de intreerede is op te vragen bij 

het Communicatie Service Centrum, tel. 

(040) 247 2278. 

18 februari, 11.45-13.00 uur, 

TU/e-auditorium: Publiek debat over gentechnologie: 

‘Technologieën die de wereld 

veranderen’. 

In dit publiek debat, onder leiding van 

prof.dr. Bert Meijer (faculteit BMT en ST) 

staat gentechnologie centraal. Hoe gaat 

gentechnologie ons leven veranderen? 

Wat draagt de TU/e daaraan bij? Moeten 

we blij zijn met deze veelbelovende tech- 

Koningin Beatrix kreeg op 12 november het eerste 

exemplaar van de zevende aflevering van de serie 

‘Techniek in Nederland in de twintigste eeuw’. Het 

boek werd uitgereikt door Hans Linsen, voorzitter van 

het bestuur van de Stichting Historie der Techniek. 

TU/e-hoogleraar dr.ir. Harry Lintsen werd bij deze 

gelegenheid benoemd tot officier in de orde van 

Oranje-Nassau. Hij kreeg de onderscheiding voor 

zijn baanbrekend werk op het terrein van techniekgeschiedenis 

in Nederland. Zo was hij hoofdredacteur 

(vanaf 1988) van het zesdelig overzichtswerk 

‘Geschiedenis van de Techniek in Nederland. De 

wording van een moderne samenleving 1800-1890’. 

Dat werk kwam in 1995 gereed. Daarna heeft Lintsen 

samen met andere onderzoekers gewerkt aan de 

zevendelige serie ‘Techniek in Nederland in de twintigste 

eeuw’, waarvan de koningin het eerste deel 

ontving. 


Jan Pronk 

houdt een 

lezing op 

de TU/e. 

nologie, of terughoudend zijn vanwege de 

risico’s? 

Gasten zijn: ethica Klasien Horstman, 

biomedisch technologen Maarten Markx 

en Mark Post en proteomics expert Albert 

Heck, organisator van het nationaal onderzoeksprogramma 

naar eiwitten, dat onderdeel 

uitmaakt van het Genomics-project. 

19 februari, TU/e-auditorium: 

Bedrijvendag van de TU/e. Meer informatie: 

www.wervingsdagen.nl. 

27 februari, 13.00 – 16.00 uur, 

TU/e-auditorium: HTO-middag, informatiebijeenkomst 

voor HTO-studenten. Meer 

informatie en aanmelden: www.studieinfo. 

tue.nl. 

5 maart, 10.00 – 17.00 uur, TU/ 

e-auditorium: Voorlichtingsdag voor VWOscholieren. 

Meer informatie en aanmelden: 

www.studieinfo.tue.nl. 

12 maart, 16.00 uur, TU/e-auditorium: 

Intreerede prof.dr. R. van Benthem 

van de faculteit Scheikundige Technologie, 

‘Coatings technologie: laat de toekomst 

uit de verf komen.’ Meer informatie: www. 

agenda.tue.nl. De tekst van de intreerede 




Afscheidscollege prof.dr. T. 

Bemelmans van de faculteit Technologie 

Management. Meer informatie: www. 

agenda.tue.nl. 

De tekst van het afscheidscollege is op 

te vragen bij het Communicatie Service 

Centrum, tel. (040) 247 2278. 


Intreerede prof.dr.ir. H. Poutré van de 

faculteit Technologie Management. Meer 

informatie: www.agenda.tue.nl. De tekst 

van de intreerede is op te vragen bij het 

Communicatie Service Centrum, tel. (040) 

247 2278. 

M A T R I X / 4 / 2 0 0 3 4 3

Technische Universiteit Eindhoven 

Den Dolech 2 

Postbus 513 

5600 MB Eindhoven 

Telefoon (040) 247 91 11 

e-mail: voorlichting@tue.nl 

Internet: http://www.tue.nl 

Emile Aarts 

De Europeaan 

loopt niet zo 

warm voor 

technologie

een betere batterij - Technische Universiteit Eindhoven

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?