Vector - Technische Universiteit Eindhoven

Jaargang 5, voorjaar 2009
VECTOR
Z A K E L I J K M A G A Z I N E v A N d E T E c H N I S c H E U N I v E R S I T E I T E I N d H o v E N
Zonnecellen met
een hoger rendement
In gesprek met Willem Hendrik Gispen
Revolutionaire nieuwe stal
Sneller en goedkoper bouwen

2
Colofon
Technische Universiteit Eindhoven
TU/e Innovation Lab
Horsten 1
5612 AX Eindhoven
Telefoon (040) 247 4822
e-mail: innovationlab@tue.nl
internet: www.tue.nl/ondernemen
Hoofdredactie
Drs. Han Konings
Telefoon (040) 247 3330/
247 29 61
e-mail: J.L.Konings@tue.nl
Medewerkers aan dit nummer
Cora van den Berg
Chris van de Graaf
Ingrid Magilsen
Paula van de Riet
Eindredactie en coördinatie
Communicatiebureau Corine Legdeur
e-mail: corine@legdeurcommunicatie.nl
Foto's en illustraties
Rien Meulman, OGC, Bart van Overbeeke
Vormgeving
Onnink Grafische Communicatie BV,
Oudenbosch
Druk
E.M. de Jong, Baarle-Nassau
Vector is een uitgave van het TU/e
Innovation Lab, organisatie voor innovatiestimulering,
kennis- en technologietransfer
en business development
van de TU/e en van TU/e Innovation
Lab BV, incubator van de Technische
Universiteit Eindhoven. Vector verschijnt
vier maal per jaar en wordt
kosteloos toegezonden aan zakelijke
relaties van de TU/e om hen te informeren
over projecten en initiatieven op het
gebied van onderzoeksprojecten met
het grotere bedrijfsleven, innovatieprojecten
met het MBK en ontwikkelingen
met betrekking tot starters en spin-off
activiteiten.
Het eerstvolgende nummer van Vector
verschijnt in juni 2009.
ISSN-nummer 1872-1729
Hebt u vragen of opmerkingen of wenst
u Vector niet meer te ontvangen, mail
dan naar innovationlab@tue.nl.
Naast onderwijs en onderzoek rekent
de Technische Universiteit Eindhoven
ook kennisvalorisatie tot één van haar
kerntaken. Kennis die op de universiteit
aanwezig is, moet op een snelle
en efficiënte wijze kunnen worden uitgedragen
richting bedrijfsleven. Met
de titel Vector, die is meegegeven aan
het zakelijke magazine van de TU/e,
hoopt de TU/e dat streven op een
bondige manier tot uitdrukking
te brengen. Vector staat tenslotte
voor ‘de lijn die doorgetrokken kan
worden, die opschaalbaar is …’
De lijn, de vector, die ontspringt vanuit
de kennisbron aan de universiteit
zal in toenemende mate worden
doorgetrokken naar de buitenwereld;
we noemen dat vanuit de TU/e ‘Het
Vermogen om Kennis aan het Werk
te zetten’.
53e Dies Natalis
Datum: 24 april vanaf 15.30 uur.
Plaats: Paterskerk te Eindhoven.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
Inhoud: Het centrale thema van de 53e
Dies Natalis van de TU/e is polymeren. In
vier korte en inspirerende voordrachten
zal de TU/e de ontwikkelingen op het
technologiegebied polymeren schetsen
samen met hun maatschappelijke relevantie
en de rol die de TU/e daarin speelt.
De voordrachten zullen worden gehouden
door Amandus Lundqvist, voorzitter van
het College van Bestuur, Feike Sijbesma,
CEO van DSM en de hoogleraren Han
Meijer en René Janssen.
Betrokken bij...
Daarnaast zal rector magnificus Hans
van Duijn een eredoctoraat uitreiken aan
professor Samuel Stupp, directeur van
het ‘Institute for BioNanotechnology in
Medicine’ aan de Northwestern University
in Chicago.
Doelgroep: Iedereen die geïnteresseerd
is in de universiteit en in het bijzonder
interesse heeft in het onderzoeksgebied
polymeren is van harte welkom.
Meer informatie en aanmelden: Afdeling
Promoties en Plechtigheden,
tel. 040-2475520 en via penp@tue.nl.
Paul ter Heegde studeerde werktuigbouwkunde
aan de Universiteit Twente en volgde vervolgens
een opleiding tot octrooigemachtigde. In
die functie was hij werkzaam voor Van Doorne’s
Transmissie (VDT) in Tilburg. Na de overname van
VDT door Bosch werd hij groepsdirecteur Business
Development bij de Belgische multinational Bosal,
een grote producent van uitlaten. Sinds 2000
werkt Ter Heegde bij de Brabantse Ontwikkelings
Maatschappij (BOM) als directeur Participatie.
Betrokkenheid bij de TU/e: De BOM heeft al vele jaren een Starterscentrum in het
Eutechpark op het terrein van de TU/e. Hier zitten we dicht bij de technostarters waarin
wij graag investeren. Er is een sterke samenwerking met het TU/e Innovation Lab. Ook
trekken we samen op binnen Incubator3+, een samenwerkingsverband van een groot
aantal partijen binnen de regio.
Opvallend bedrijf in de regio: Mijn vroegere werkgever Bosch VDT. Dit bedrijf toont aan
dat door vertrouwen van investeerders en een ontwikkelingstraject van vele jaren een
hoogwaardig technologisch product succesvol vanuit Nederland op de wereldmarkt kan
worden gezet. De continu variabele transmissie wordt inmiddels wereldwijd door een
groot aantal automerken toegepast.
Belangrijk voor de economie: Nederland zal zich weer sterker moeten richten op daadwerkelijke
industriële activiteit, maar dan op een vernieuwende wijze. Het imago van
technologie en industrie moet daarom worden versterkt. De onderwijsinstellingen nemen
hierin nu het voortouw en boeken al enig succes. De interesse voor technische opleidingen
neemt weer toe.
Nederland over vijftien jaar: Elektrisch aangedreven auto’s zullen steeds meer het
straatbeeld bepalen. Kleine en middelgrote ondernemingen worden de belangrijkste dragers
van de economie.

Alle seinen staan op rood groen!
Ja, dat woord is bewust doorgestreept. Het is waar dat veel ondernemers
rode cijfers schrijven. Het klopt ook dat herstel nog
even op zich laat wachten. Maar vergeet niet waar we vandaan
komen. Nederland is relatief sterk de crisis ingegaan en dat
geldt zeker voor Noord-Brabant. We kunnen er zelfs nog sterker
en gezonder uitkomen. Want temidden van de dalende winsten
staan alle seinen op groen voor kennisvalorisatie. Voor het
eerst behoort Brainport volgens het Amerikaanse Intelligent
Community Forum (ICF) wereldwijd tot de top 7 van regio’s waar
het beste wordt samengewerkt tussen bedrijfsleven, overheden
en kennisinstellingen. Eerder kwamen we niet verder dan
de top 21. En nóg fraaier nieuws: de TU/e is nummer één als
het gaat om de grootste wetenschappelijke output in samenwerking
met de industrie. De beste van 350 research universiteiten
ter wereld, volgens het Leidse Center for Science and
Technology Studies (CWTS)!
Het zegt alles over het kennisniveau in onze regio. Dat is namelijk
hoog, heel hoog. Daarom is het extra belangrijk om die
kennis ook in tijden van crisis vast te houden. Het kan niet zo
zijn dat gekwalificeerde R&D-medewerkers noodgedwongen
moeten afvloeien en de know-how uiteindelijk naar Azië en
Oost-Europa verdwijnt. Dit is een van de belangrijkste speer-
4
6
INHOUD
I N G E SPR E K
Valorisatie, een primaire taak
voor de universiteit
Willem Hendrik Gispen, lid van de Raad van Toezicht
van de TU/e, pleit voor een belangrijke rol van
universiteiten in de maatschappij.
SAM E NWE RK I NG M ET G ROOTB E DRIJ F
OTB Solar
De TU/e en OTB Solar werken al tien jaar samen aan
zonnecellen met een hoger rendement.
punten van de Brabants-Zeeuwse
Werkgeversvereniging (BZW). Als
we op korte en middellange termijn
kennis en vakmanschap in dit gebied
kunnen behouden, versterken we op
lange termijn de positie van Noord-
Brabant als internationale Brainport.
En wat is daar voor nodig? In de
eerste plaats het besef van de Brabantse ondernemers wat kennis
voor hen kan doen, want dat besef is er nog niet genoeg.
Daarnaast bepleit de BZW het loslaten van het maximum per
bedrijf in het kader van de WBSO-regeling: de subsidie voor
speur- en ontwikkelingswerk. En verder zijn er tal van andere
maatregelen om het kennisniveau en de economische spin-off
ervan te stimuleren. Er ligt inmiddels een duidelijke brug tussen
het bedrijfsleven en de kennisleveranciers. Maar die brug móet
sterker. Daar zet de BZW hard op in. Alle seinen staan op groen.
Die kans moeten we met beide handen aangrijpen.
Peter Swinkels,
voorzitter Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging
SAM E NWE RK I NG M ET M KB
Revolutionaire nieuwe stal
DLV ontwikkelde samen met de TU/e een nieuw type
stal die goedkoper en flexibeler is en beter voor de
dieren.
STARTE RS
Sneller en goedkoper bouwen
Twee afstudeerders van de TU/e ontwikkelden een
funderingsbalk die sneller en gemakkelijker kan
worden geproduceerd en geplaatst.
Ontwerper-in-opleiding /8 • Wetenswaardigheden /10 • TU/e en maatschappij/16 • Hoe gaat het met.../17
• Van belang en agenda/18.
12
14
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9

Foto’s: Bart van Overbeeke
4
IN GESPREK
Prof.dr. Willem
Hendrik Gispen,
lid van de Raad
van Toezicht TU/e
Valorisatie, een primaire
taak voor de universiteit
Sinds november 2008 is prof.dr. Willem Hendrik Gispen (1943) lid van de Raad van Toezicht
van de TU/e. Gispen was rector magnificus aan de Universiteit Utrecht van 2001 tot 2007. Hij is
sinds 1991 lid van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen) en heeft
eredoctoraten aan vijf buitenlandse universiteiten. Hij had als rector kennisvalorisatie in zijn
portefeuille en zat aan verschillende bestuurstafels waar innovatie het hoofdonderwerp was.
De eerste kennismaking met de TU/e is hem uitstekend bevallen,
vertelt Gispen. De gebouwen, de mensen, het werk – hij
was ervan onder de indruk. Boeiend is het verschil tussen de
algemene universiteit, die hij zo goed kent, en een technische
universiteit. Bij de laatste staat onderzoek dichter bij de praktijk;
de vertaalslag naar de toepassing zit in het denken van de
ingenieur opgesloten. ‘Hoe fundamenteel ook, het onderzoek
heeft een vector richting de toepassing.’
De Universiteit Utrecht (UU) – voor veertig jaar zijn thuisbasis
– heeft in het bedrijfsleven relaties met multinationals over de
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
hele wereld. In Eindhoven ziet hij dat er ook nog een regionaal
netwerk is. ‘De ingenieur staat dichter bij het product en deelt
dit makkelijk met het midden- en kleinbedrijf. De TU/e is daarmee
betekenisvoller voor Noord-Brabant dan een algemene
universiteit voor de locale Kamer van Koophandel.’ Wat niet wil
zeggen dat UU en het bedrijfsleven elkaar niet kennen, voegt
Gispen er snel aan toe. ‘Ondernemerschap is met de komst van
mevrouw Van Rooy als collegevoorzitter sterk aangezet.’
Waarom zou een universiteit zich met ondernemerschap bezighouden?
‘Ondernemerschap aanmoedigen betekent dat de

universiteit zich er rekenschap van geeft dat ze kennis genereert
die bruikbaar is voor de maatschappij. Voor de samenleving is
het van belang dat er mensen worden afgeleverd die weten hoe
je de schoorsteen moet laten roken.’ Aan algemene universiteiten
klinkt nog vaak de discussie dat te nauwe relaties met het
bedrijfsleven het onderzoek ‘verdunt’ en de academische vrijheid
in gevaar brengt. ‘Je moet hier genuanceerd mee omgaan’,
stelt Gispen die na zijn emeritaat als honorair universiteitshoogleraar
een statige kamer in het centrum van Utrecht kreeg
aangeboden. ‘Je moet je namelijk realiseren dat het begrip academie
een economisch gebruik van kennis niet uitsluit. Sterker
nog, het is een verantwoordelijkheid.’
Midden in de samenleving
Gispen verklaart nader: ‘Het begrip academie begint natuurlijk
bij Plato. Studenten moesten bij hem door een poort waarboven
– vrij vertaald – stond: ‘als je niets van wiskunde weet, heb
je hier niets te zoeken’. Dat was de eerste hobbel. Vervolgens
genoot men onderwijs, in een charismatische relatie tussen
leraar en leerling. Dit onderwijs had twee doelen. Het eerste
was de vermeerdering van de disciplinaire kennis. Ten tweede
werden deze mensen opgeleid voor het functioneren in de polis,
zeg maar de samenleving. Van meet af aan is die universiteit
dus een speler in de samenleving. Als je dat naar vandaag
vertaalt, kun je zeggen dat een nood in onze samenleving het
ondernemerschap is. Dat kun je daarom probleemloos als verantwoordelijkheid
van de Academia bestempelen. We zijn door
de eeuwen heen die positionering van de universiteit midden in
de samenleving regelmatig kwijtgeraakt – maar we hebben hem
weer gevonden, geloof ik.’
Cultuurvalorisatie
Valorisatie is dus een primaire taak van de universiteit, een
vanzelfsprekendheid. Hij gaat hierin zelfs nog een stap verder.
Aangezien ook cultuur een belangrijke waarde is in de samenleving,
heeft de Academia ook hierin een verantwoordelijkheid.
Dat is ook de reden dat Gispen na zijn rectoraat het voorzitterschap
van de stichting Academisch Erfgoed aanvaardde. De
stichting is een club van vijf universiteiten die een museum
en een collectie hebben. Die collectie moet worden bewaakt,
ontsloten en ‘op alle mogelijke manieren toegankelijk gemaakt
voor publiek’. ‘Ik vind dat belangrijk omdat het een primaire
taak is van de universiteit om als cultuurdrager voor de omgeving
te fungeren. De academische wereld waarin men vragen
stelt, kritisch is en analyseert moet op het snijvlak van maatschappij
en samenleving voor haar directe omgeving prominent
aanwezig zijn. Dat kan met festivals, exposities, lezingen, studie,
Studium Generale, of door aan te sluiten bij het cultuurbeleid
van het stad. Er zijn tal van mogelijkheden.’
Academisch erfgoed
Wat heeft cultuur aan universiteit en samenleving te bieden?
‘Ik wil niet in dat bildungs-ideaal van Humboldt gaan zitten,
of de Laat-Romanticus uithangen, maar ik zie gewoon wat cultuur
en ontwikkeling oplevert. Voorbeeld. Ik ben een verwoed
vogelaar – de vorige rector in Eindhoven was dat overigens ook.
Sommige mensen zien een zwarte vlek, wat een spreeuw of
merel kan zijn, ze weten het niet. Wanneer je nu weet dat het
een merel is, je herkent zijn zang en je weet dat deze dieren
ongelofelijk mooi kunnen imiteren, dan verrijkt dat het leven. Zo
zijn er mensen die gedichten kunnen opzeggen. Het stilstaan bij
zo’n gedicht, de woorden kunnen proeven, de gedachte van zo’n
werk vastpakken – wanneer je dat in je wetenschappelijke werk
kunt meenemen, dan maakt dat het rijker. En dit is precies wat
het betekent om een academicus te zijn. Dit zijn en dit uitdragen
is voor mij een belangrijke – zo niet dé belangrijkste – pijler van
een universiteit in de samenleving.’ Zijn betoog over cultuur is
overigens makkelijk uit te leggen, zegt Gispen. ‘Het is ook niet
nieuw, en ik weet dat rectoren het allemaal onderschrijven.
Wat niet wil zeggen dat er geen universiteiten zijn waar het
academisch erfgoed onder druk staat omdat het geld kost dit te
onderhouden en te ontsluiten. First things first, zegt men dan.
Maar daarmee zegt men ook dat het geen hoge prioriteit heeft,
dat het geen kerntaak van de universiteit is. En dát zal ik te allen
tijde weerspreken.’
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9

6
Xxxxxxxxx
SAMENWERKING GROOTBEDRIjf
Een hoger rendement
voor zonnecellen
Heel snel zeer dunne lagen aanbrengen op zonnecellen
voor betere antireflectiecoatings en een hoger rendement.
De TU/e en OTB Solar uit Eindhoven werken hierin al jaren
samen. De machine die hieruit is ontstaan heeft het snelste
depositieproces in de wereld. ‘Als we het voor elkaar krijgen om
met dezelfde machine andere laagjes te deponeren, is dat echt
belangrijk voor ons bedrijf.’
OTB Solar, gevestigd vlakbij Eindhoven
Airport, ontwikkelt en produceert machines
voor zonnecellenfabrikanten. Geen
slechte markt, want de zonnecellen-
industrie is booming. Het bedrijf telt
ongeveer 250 man. ‘We werken met een
groot aantal toeleveranciers die componenten
leveren die wij assembleren’,
vertelt dr. Paul Breddels, CEO van OTB
Solar. ‘En met het depositieproces dat is
uitgedacht door de TU/e.’
De samenwerking met de TU/e loopt
Foto’s: Bart van Overbeeke
Een detail van de DEPx,
de snelste machine
voor antireflectiecoating
in de wereld.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
al bijna tien jaar. De vakgroep Plasma
en Materials Processing van prof.dr.ir.
Richard van de Sanden had een methode
voor een snelle depositie ontwikkeld om
zeer dunne lagen op de zonnecel aan te
brengen. Het patent hierop kwam in handen
van OTB Solar.
Het bedrijf heeft er een volautomatische
machine van gemaakt, de DEPx, de snelste
machine voor antireflectiecoating in
de wereld. ‘Met een kleine footprint’, zegt
Breddels. ‘De nieuwste versie is slechts
2,5 bij 7 meter. In de industrie is dat belangrijk.
Eén van onze grootste klanten
heeft er twintig van staan. Hoe minder
oppervlakte hij daarvoor nodig heeft, hoe
beter.’
Met behulp van deze machine en met de
kennis in OTB om machines te integreren,
ontwikkelden ze een volledig inline concept
van wafer tot zonnecel, de Linex.
Deze lijn van zeventig meter lang heeft één
à twee DEPx-machines en produceert 1400
tot 1500 cellen per uur.
De Linex scoort vooral hoog op snelheid
van de depositie. ‘Bij de nieuwste generatie
gaan er 2400 wafers per uur doorheen,
alweer bijna twee keer zo veel als bij de
vorige. En dat willen we alleen nog maar
verder verhogen.’
Industrialisatie
De contacten tussen het bedrijf en de
TU/e bestonden in de beginjaren met
name uit wetenschappelijk advies. ‘De

engineering deden de mensen van OTB’,
vertelt Van de Sanden. ‘Die konden met
de onderzoeksresultaten aanpassingen
aan de machine doen om het commercieel
te maken. In de industrie moet zo’n
machine non-stop blijven draaien, anders
dan op de universiteit.’
‘Wat wij van de TU/e meekrijgen is fundamentele
kennis’, voegt Breddels toe.
‘Over plasmafysica, het karakteriseren van
zonnecellen. Zo hebben wij ons hoofd vrij
voor de industrialisatie van het proces.’
Passivatie
De processen die de vakgroep bestudeert
gaan vooral over de meest geschikte
materialen voor de plasmadepositie.
‘Siliciumnitride bijvoorbeeld geeft de
blauwe kleur aan zonnecellen’, legt Van
de Sanden uit. ‘Silicium is van zichzelf
metaalachtig zilver van kleur. De blauwe
kleur is voor antireflectie en passivatie.
Dat is het vermogen om defecten te repareren.
Een goede passivatie geeft een
hoger rendement. Als we werken met siliciumnitride
hebben de zonnecellen een
rendement van vijftien procent, weer drie
procent hoger dan met titaanoxide, dat
tot voor de eeuwwisseling werd gebruikt.’
Passivatie is een interessant fundamenteel
probleem voor de wetenschappers.
Van de Sanden: ‘Bij ons in de groep wer-
ken er vier mensen aan. We kunnen snel
switchen tussen materialen, en onderzoeken
waarom iets wel of niet mogelijk is.
In een bedrijf kan dat niet zo flexibel en
kleinschalig.’
De nieuwste generatie machine is doorontwikkeld
door OTB, aan de hand van
de eerste machine. ‘Veel zaken hadden
de wetenschappers al bestudeerd, zodat
de ontwikkeling vlot liep’, geeft Breddels
aan. Beide partijen zijn ervan overtuigd
dat het mogelijk moet zijn om met andere
laagjes te coaten, bijvoorbeeld
siliciumoxide, zonder dat het design
van de machine moet veranderen. ‘Met
siliciumoxide lijkt het te gaan lukken’,
zegt Breddels enthousiast. ‘En dat is niet
niks. Het kost een paar miljoen om zo’n
machine te ontwerpen. Nu hoeven we alleen
een nieuw laagje te ontwerpen. Dat
is echt belangrijk voor ons bedrijf.’
OTB heeft momenteel vijftig machines in
de markt staan. ‘Dat aantal willen we de
komende twee jaar verdubbelen. Onze
omzet is met sprongen vooruit gegaan de
laatste vier jaar. Dit jaar moeten we nog
even afwachten, met de huidige economische
situatie. Tegelijk is het extra belangrijk
om nieuwe machines te maken voor
als de dip weer voorbij is. In de cyclische
industrie zie je dan vaak extra veel vraag
ontstaan. We hebben daarom niet bezuinigd
op ons R&D-budget.’
De concurrenten van OTB zitten vooral in
Duitsland, de klanten met name in Azië.
‘In China groeit de zonnecellenindustrie
als kool, ook vanwege de eigen behoefte
aan energie. Wij zijn in China daarom heel
actief.’
Innoveren
Richard van de Sanden (l) en Paul Breddels bij de DEPx-machine.
In de regio Eindhoven zal het niet zozeer
gaan om de productie van zonnecellen,
maar om de kennis daarvoor, stelt Van
de Sanden. ‘Daarin moeten we innove-
ren. Het is nu de tijd voor Eindhoven om
equipment te maken voor groene energie.
Zeker in deze economische periode,
waarin veel hoogopgeleid personeel ‘beschikbaar’
is.’
De zonnecellenindustrie heeft een ongekend
groeipotentieel, in tegenstelling
tot bijvoorbeeld de halfgeleiderindustrie.
‘De industrie moet zich nog bijna volledig
ontwikkelen’, zegt Breddels. ‘Daar kun je
bijhoren, of niet. Als je twee of drie jaar
wacht ben je te laat.’
‘Als universiteit is het ook belangrijk om
een voorsprong te hebben’, stelt Van de
Sanden. ‘Voor promovendi en studenten
is het bovendien ontzettend leuk om te
werken aan een thema dat maatschappelijk
relevant is. Dat geeft een enorme
motivatie.’
Zelf is Van de Sanden trots dat zijn groep
jarenlang heeft meegewerkt aan de DEPxmachine.
‘Je legt je ziel en zaligheid erin,
dan is het mooi dat het bij OTB Solar nu
een succes is.’
Gezamenlijke roadmap
OTB en de TU/e hebben voor de komende
jaren een gezamenlijke roadmap, waarin
de rollen zijn verdeeld. ‘Daar kunnen we
zeker drie jaar verder mee. Maar ondertussen
komen er ongetwijfeld nieuwe
ideeën bij.’ Zoals het idee om niet langer
silicium te gebruiken, maar glas. ‘Dat
zou wel eens heel interessant kunnen
worden, zeker als we de huidige machine
daarvoor kunnen blijven gebruiken’,
vertelt Breddels. ‘Silicium is een duur
materiaal, glas is veel goedkoper. Dat is
heel aantrekkelijk, zeker als het gaat om
grote oppervlaktes, zoals in de Nevada
woestijn, waar ongelooflijk veel megawatts
worden opgewekt. Het idee zit nu
in de brainstormfase, maar het zaadje is
al geplant. Ook daar kunnen we de hulp
van de TU/e goed bij gebruiken.’
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9

8
ONTWERPER IN OPLEIDING
Ir. Krishnan Seetharaman was na zijn masterstudie Microelectronics
and Microsystems aan de Technische Universität Hamburg-Harburg
op zoek naar een geschikte vervolgopleiding. Seetharaman: ‘De
programma’s van de TU/e vond ik erg interessant, omdat de nadruk er op
technologisch ontwerpen ligt.’ Vorig jaar begon hij aan de postdoctorale
ontwerpersopleiding Design and Technology of Instrumentation (DTI).
Kleiner dan het
kleinste stofdeeltje
Bij de tweejarige postdoctorale opleidingen
vormt de ontwerpopdracht in het
tweede jaar een belangrijk onderdeel van
de studie. Deze ontwerpopdracht wordt
in nauwe samenwerking met een bedrijf
uitgevoerd. Vaak voert de ontwerper in
opleiding het grootste deel van deze opdracht
ook binnen het bedrijf uit.
Seetharaman voerde zijn onderzoek
uit bij NXP in Nijmegen. In zijn ontwerpproject
richtte hij zich op Micro-
ElektroMechanische Systemen (MEMS).
Dat zijn hele kleine apparaatjes die
bijvoorbeeld op een chip zitten. Daar
werken ze als actuatoren, minimotortjes
of als sensoren. MEMS-sensoren kunnen
bijvoorbeeld druk, temperatuur of
versnelling meten. Denk aan de negatieve
versnelling bij een botsing om een airbag
in werking te stellen, of de versnelling
van je hand om de afstandbediening van
een Wii-spelcomputer te besturen.
Kwetsbaar klein
MEMS zijn zo enorm klein, 10 -6 m, dat je
een microscoop nodig hebt om ze te zien.
Seetharaman: ‘Je kunt je voorstellen dat
deze kleine apparaatjes enorm kwetsbaar
zijn. Zelfs het kleinste stofdeeltje
is veel groter dan het apparaatje en kan
het beschadigen. Je zult de MEMS dus
moeten beschermen. Dat gebeurt in een
clean room als de MEMS nog op een
wafer zitten.’ Seetharamans project heet
‘Front-End Capping of MEMS Devices’. De
‘capping’ is een beschermende laag over
de MEMS. Deze capping wordt laag voor
laag gevormd. Seetharaman: ‘Eerst vorm
je een basislaag, een soort mal, voor de
definitieve laag. Vervolgens haal je deze
mal weg en vorm je als het ware een dak
over de MEMS met een dun luchtlaagje
ertussen.’
Vervuiling
Het project, dat in maart 2009 is afgerond,
duurde een jaar. ‘De eerste twee
maanden heb ik me ingewerkt en gepland
wat er moest gebeuren. Het ontwerpproces
zelf duurde zes maanden en
de testfase nog eens drie maanden’,
vertelt Seetharaman. ‘Het belangrijkste
onderdeel van het project ging over hoe
de capping gemaakt kon worden. Een
kleiner onderdeel ging over het gebruikte
materiaal. Je kunt niet alle materialen gebruiken
in de clean room’, legt hij uit, ‘elk
materiaal geeft een bepaalde hoeveelheid
vervuiling in de clean room. Ik heb
polymeren geprobeerd en andere goed
isolerende materialen, zoals een dunne
film silicium nitride.’
Begeleiding
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
Zijn begeleider vanuit NXP, dr.ir. Peter
Magnée, zorgde dat Seetharaman zijn
weg kon vinden bij het bedrijf. ‘Het was
prettig om bij NXP een ontwerpproject te
doen. Er werken heel kundige mensen’,
vertelt Seetharaman. ‘Mijn begeleider
op de TU/e is dr. Richard Nötzel. Hij
hielp me verder als ik vastzat met een
vraagstuk. Bij DTI krijg je een opleiding
van negen maanden waarbij je zelf vakken
mag kiezen. Ik wist halverwege de
opleiding waar mijn ontwerpproject over
zou gaan. Daar heb ik mijn vakken op
aangepast. Het ontwerpproject zelf duurt
een jaar. Ten slotte loop je nog een stage
van drie maanden. Ik ga naar Singapore
om stage te lopen bij Systems on Silicon
Manufacturing (SSMC). Dit is tegenwoordig
een Joint venture tussen NXP en
Taiwan Semiconductor Manufacturing
Company (TSMC), en voorheen tussen
Philips, TSMC en de overheid van
Singapore. Na afloop kan ik op zoek gaan
naar een geschikte baan.’
Reizen
Oorspronkelijk komt Seetharaman uit
Chennai, ofwel Madras, een stad aan de
‘De samenwerking
met de mensen
in het bedrijf
is perfect’
Zuidkust van India, in de buurt van Sri
Lanka. Het leven in Nederland vindt hij
erg prettig. ‘Mensen zijn open. Ik heb hier
wel Nederlandse les gevolgd, maar iedereen
is bereid om Engels met je te praten.’
In zijn vrije tijd is hij vooral een reiziger.
‘Ik heb de afgelopen twee jaar bijna alle
steden in Nederland en België gezien.
Met het reizen en met de opleiding heb ik
mijn horizon kunnen verbreden.’

v E c T o R / 41 / 2 0 0 89
Foto: Bart van Overbeeke

1 0
Wetenswaardigheden
TU/e BOVENAAN IN
ONDERZOEK MET INDUSTRIE
De TU/e creëert van de 350 grootste
researchuniversiteiten ter wereld procentueel
de grootste wetenschappelijke output in
samenwerking met de industrie. In een
wereldranking, opgesteld door het Leidse
Center for Science and Technology Studies
(CWTS), staat de TU/e met een score van
10,5 procent van de publicaties bovenaan.
De TU/e is ‘vanzelfsprekend trots en blij’
met de positie aan de top van de lijst, laat
CvB-woordvoerder Peter van Dam weten.
‘Deze positie bevestigt de unieke, hechte
R&D-samenwerking tussen de TU/e en de
hightechindustrie in Brainport Eindhoven en
de rest van Nederland.’ Vooral in de gebieden
elektrotechniek, natuurkunde en chemische
technologie heeft de TU/e een opmerkelijk
sterke samenwerking met het bedrijfsleven.
Van de wetenschappelijke publicaties op het
gebied van elektrotechniek komt meer dan
een kwart tot stand in samenwerking met
ondernemingen. Voor natuurkunde is dat 14,7
procent en voor chemische technologie 13,7
procent. Het is volgens de CWTS-onderzoekers
de eerste keer dat bekeken wordt welke
Het College van Bestuur bood haar medewerkers
een traktatie aan om topranking te vieren.
universiteiten het meeste bijdragen aan de
wetenschappelijke kennis van bedrijven. Ze
namen voor hun onderzoek data uit het Web
Een van de Valorisation
Grants gaat naar het
onderzoek naar
interactieve led-lampen.
of Science voor de jaren 2002 tot en met 2006
onder de loep en bekeken voor alle publicaties
welke partijen erbij betrokken waren. Web
of Science verzamelt de publicaties van
ongeveer veertienduizend wetenschappelijke
tijdschriften. Op plaatsen twee tot en met vier
in de ranking, die eind januari is gepubliceerd,
staan drie universiteiten uit Japan. De TU Delft
staat op plaats vijf, met een percentage van
8,3. Daarmee komt de Delftse universiteit in
de lijst van Europese ranglijsten op plaats
twee. De Technical University of Denmark, een
partneruniversiteit van de TU/e, staat op plek
drie in de Europese lijst.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
Foto: Bart van Overbeeke
ACHT VALORISATION GRANTS
VOOR TU/e’ERS
De TU/e heeft opnieuw opvallend goed
gescoord bij de meest recente ronde van de
Valorisation Grants van Technologiestichting
STW. Van de in totaal zestien Grants haalden
TU/e’ers er maar liefst acht binnen. Het gaat
om zes voorstellen van 25.000 euro en twee
subsidies van 200.000 euro. Hiermee werd
tachtig procent van de ingediende voorstellen
van de TU/e gehonoreerd. Het voorstel van dr.
Philip Ross van Industrial Design werd als beste
beoordeeld in de categorie ‘fase-1’. Hij krijgt
25.000 euro voor een haalbaarheidsonderzoek
naar het opzetten van een productielijn voor
interactieve led-lampen. Ook de faculteit
Scheikundige Technologie scoort goed met drie
honoreringen: prof.dr. Jaap Schouten is zelfs
de eerste die in één ronde als hoofdaanvrager
twee voorstellen gehonoreerd krijgt. De
subsidies uit ‘fase-2’ (200.000 euro voor het
verder ontwikkelen een idee) gaan binnen
de TU/e naar prof.dr. Philip de Goey van
Werktuigbouwkunde voor een op restenergie
draaiend airconditioningsysteem voor in de
auto en naar dr.ir. Faas Moonen van Bouwkunde
voor een slimme funderingsmethode.
LOGISTIEK VRAAGSTUK VOOR
UNIPARTNERS EINDHOVEN
UniPartners Eindhoven is een academisch
adviesbureau gelieerd aan de TU/e. De stichting
wordt gerund door TU/e studenten en richt zich
op vraagstukken uit het bedrijfsleven.
Recent heeft UniPartners Eindhoven een project
uitgevoerd voor ADT Fire & Security, die de
grootste leverancier is van elektronische brand-
en beveiligingsoplossingen in Europa met
vestigingen in verschillende Europese landen.
De logistieke efficiëntie van een Belgisch
magazijn is geanalyseerd door twee studenten
van de masteropleiding Logistiek. Zij hebben
in vier maanden tijd een kwalitatief onderzoek
verricht naar de inrichting, de ondersteunende
systemen en het werkproces van het magazijn.
Daarnaast is er kwantitatief onderzoek verricht
naar de voorraad en goederenstroom binnen het
magazijn. Zij hebben verschillende ‘quick wins’
opgesteld voor ADT Fire & Security, waarmee
enerzijds direct voordeel behaald wordt en
anderzijds een aantal structurele oplossingen
Foto: Bart van Overbeeke

Foto: Bart van Overbeeke
voor de lange termijn worden geleverd. ADT
Fire & Security start naar aanleiding van dit
onderzoek met verbeterprojecten binnen het
magazijn.
Voor meer informatie: www.unipartners.nl/
eindhoven.
EINDHOVEN UNIVERSITy
BUSINESS CLUB
Steeds meer promovendi en studenten van
de TU/e zoeken het ondernemerschap op.
Ze willen graag hun idee of product op de
markt verkopen. Studenten Joep van Putten
(vierdejaars Werktuigbouwkunde), Jan Belon
(vierdejaars Industrial Design) en Ralf Coolen
(vierdejaars Technische Bedrijfskunde) willen
daarom een businessclub voor ondernemende
TU/e-studenten en alumni oprichten, de
Eindhoven University Business Club.
Het drietal doet momenteel onderzoek naar de
belangstelling en behoefte onder studenten,
alumni en starters om zich te verenigen. Zij
voeren het voorwerk uit in samenspraak met
vijftien tot twintig geestverwanten die aan
de TU/e het vak ondernemen volgden of al
een eigen bedrijf op de campus hebben. De
businessclub zou als platform kunnen dienen
voor ondernemers en starters, een plek waar
ze ervaringen kunnen uitwisselen en van elkaar
kunnen leren. Van Putten, Belon en Coolen
willen de businessclub vooral laagdrempelig
houden. Het is de bedoeling dat studenten
elkaar helpen, in aanvulling op de begeleiding
die startende ondernemers al krijgen vanuit de
TU/e.
Vlnr: joep van Putten, Ralf Coolen en jan Belon.
CONTINUING EDUCATION
TiasNimbas wil echte leiders leren kennen
TiasNimbas Business School, die post gra-
duate onderwijs verzorgt voor de TU/e en de
UvT, wil graag een expertisecentrum worden
voor alles wat met leiderschap te maken
heeft. Het gaat om de drie poten onderzoek,
onderwijs en ‘ervaringsleren’ ofwel leren in
de praktijk. Prof.dr. Jan de Vuijst is enkele
maanden geleden aangetrokken als direc-
teur van het nieuwe Competence Centre for
Organisational Leadership. De Vuijst is on-
middellijk in gesprek gegaan met bedrijven,
(internationale) universiteiten en overheden
en is enthousiast geworden over de moge-
lijkheden. Jacobs University in Bremen is een
van de eerste partners geworden.
‘Wij zoeken ‘founding fathers’ die met ons de
kar willen trekken. TiasNimbas merkt dat er
veel behoefte is aan een punt waar kennis en
ervaring over leiderschap samenkomen. We
bieden een plek waar ruimte is om iets in de
praktijk te leren zonder dat het meteen grote
gevolgen heeft. Ook willen we een centraal
punt van waaruit onderzoek gedaan kan wor-
den’, vertelt de Vuijst.
De Vuijst is part-time hoogleraar bij
TiasNimbas en heeft daarnaast een orga-
nisatieadviesbedrijf in Den Haag met veel
aandacht voor coaching. In zijn visie op bege-
leiding van ‘leiders’ gaat het erom mensen te
leren inzien hoe ze reageren op situaties en
vandaar uit leren werken met de eigen talen-
ten. ‘Coaching gaat niet over het veranderen
van mensen, maar om mensen op de juiste
plaats te krijgen. Een bedrijf mag best vinden
dat iemand niet bij ze past.’
‘Ik ben een voorstander van het idee dat je
moet roeien met de riemen die je hebt, je
moet alleen eerst ervaren wat die riemen
zijn. Een leider moet zich bewust zijn van zijn
mogelijkheden en onmogelijkheden en ook
van zijn eigen visie op leiderschap. Er is een
verschil tussen een manager en een leider.’
‘Ik denk niet dat iemand die alleen multimil-
jonair wil worden leider moet zijn van een
groot bedrijf. Als leider loop je met ongeremd
narcisme op den duur vast’, stelt hij. ‘We
weten dat bedrijven met een grote diversiteit
in de organisatie – qua culturen, mannen en
vrouwen, oud en jong – meer winst maken.
Om de redenen daarvoor helder te krijgen
Foto: OGC
laat ik in één van mijn trainingen mensen op
zoek gaan naar een bepaalde persoon, laten
we zeggen Achmed, die in een koffiehuis zit.
Die moeten ze vinden en naar zijn mening
vragen over een probleem. Het is leerzaam
om te zien wat voor weerstanden je dan bij
jezelf tegenkomt. Uiteindelijk blijkt dat de-
genen met de beste leiderschapskwaliteiten
open staan voor mensen die anders zijn dan
zij.’
De beste leiders
‘Een echte leider kan leidinggeven in elke
omgeving. We kijken naar hoe je moet om-
gaan met een omgeving die je niet aanstaat.
In een vervelende situatie kunnen mensen
echt gaan groeien. Dit soort ervaringen kun
je in eerste instantie goed oefenen met simu-
laties. Daar word je als leider betrouwbaar
door.’
Volgens De Vuijst komen de beste leiders
bovendrijven in moeilijke tijden. ‘Kijk maar
naar de militaire geschiedenis. Of de auto-
industrie van dit moment. Er is veel behoefte
aan techniek voor kleine auto’s in Amerika,
waar het slecht gaat met de auto-industrie.
Met Fiat in Italië gaat het ook niet goed, maar
dit bedrijf heeft voorstellen ontwikkeld om te
kunnen beantwoorden aan de behoefte aan
de techniek waar zij zo goed in zijn. Fiat gaat
nu in de VS de markt op. De beste onderne-
mingen concentreren zich in slechte tijden
niet op bezuinigen maar op vooruitkijken’,
zegt hij tenslotte.
De eerste programma’s van het nieuwe cen-
trum beginnen in maart bij TiasNimbas in
Tilburg en Jacobs University in Bremen.
Meer informatie: www.tiasnimbas.edu.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9 1 1

1 2
SAMENWERKING MKB
Revolutionaire nieuwe stal
Als adviesbureau op het gebied van bouw, milieu en techniek in de agrarische sector is DLV
altijd op zoek naar nieuwe en betere oplossingen. Samen met de TU/e heeft dit bedrijf met
een innovatievoucher een revolutionair nieuw type stal ontwikkeld voor rundvee en later
verder aangepast voor varkens. De boogstal is twintig procent goedkoper en wordt gebouwd
met vijftig procent minder materiaal dan traditionele stallen. Hij is beter voor de dieren en
bovendien verplaatsbaar en flexibel op te bouwen.
De vruchtbare samenwerking met de TU/e is gegroeid sinds een
toevallige ontmoeting met prof.dr.ir. Jos Lichtenberg, expert in
innovatieve bouw(materialen) en een stage van ir. Roel Gijsbers,
nu promovendus bij Bouwkunde. Projectleider Jos de Groot van
DLV: ‘Wij kregen een vraag van een boer die moest verhuizen
vanwege veranderingen in het bestemmingsplan. Hij wilde
goedkoop en goed bouwen op zijn nieuwe locatie. Liefst wilde
hij ook iets wat esthetisch in te passen was in het landschap.
Wij waren op dat moment aan het kijken naar nieuwe constructiemethodes
voor stallen en kwamen uiteindelijk terecht
bij technieken die in de glastuinbouw worden gebruikt. Roel
Gijsbers heeft dat toen voor ons uitgezocht.’
Modulair
Gijsbers bekeek de stallen die al op de markt waren en luisterde
naar de wensen van rundveehouders. ‘De boogstal werd een variant
van een modulair samenstelbaar bouwsysteem dat bestaat
uit stalen vakwerkspanten in een boogvorm en een dakdekking
van foliemateriaal’, verduidelijkt Gijsbers. ‘Het unieke van het
systeem is dat het flexibel in gebruik is – de overspanning kan
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
variëren van 25 tot 50 meter en de stal is maximaal 11 meter
hoog. Verschillende samenstellingen zijn mogelijk met een beperkt
aantal componenten, je kunt achttien varianten bouwen
met maar vijftien onderdelen. Er is vooral vraag naar de grotere
typen. Door de ronde vorm lijkt de stal kleiner in het landschap.’
De Groot: ‘De TU/e deed het technische voorwerk. Wij hebben
het concept daarna in samenwerking met Roel in ongeveer een
jaar verder ontwikkeld. De lichte, koele, goed geventileerde stallen
bleken een bijzonder goed effect op de koeien te hebben.
Zowel ’s zomers als ’s winters is het binnenklimaat aangenaam
voor de dieren en ook voor de boer. We hadden daar niet zo
bij stilgestaan, maar het is natuurlijk logisch dat een koe meer
melk geeft als ze zich prettig voelt. Momenteel wordt dit bijkomende
effect op het welzijn van de dieren verder onderzocht.’
DLV ging in zee met kassenbouwer Van der Hoeven om het concept
verder in de praktijk uit te werken.
Minder hokjes
Volgens De Groot past een project als dit goed in de stijl van
DLV. ‘Wij zoeken voortdurend voor onze klanten naar praktisch

inpasbare oplossingen. Daarom sprak de regeling met de
innovatievouchers ons meteen aan. We hebben bij het laatste
voucherproject samengewerkt met de TU/e om problemen met
de conditionering van koelbewaarplaatsen voor aardappelen te
onderzoeken. Roel Gijsbers is onze contactpersoon geworden,
we bellen hem als we raakvlakken zien voor het uitwerken van
nieuwe ideeën. Het grote voordeel van het werken met de TU/e
is dat men daar minder in de hokjes denkt waarin wij denken.
Er is meer expertise dan wij in huis hebben, bijvoorbeeld op
het gebied van isolatiemateriaal. Bij DLV hebben we 25 projectleiders
die voortdurend bezig zijn met projecten op allerlei
manieren in goede banen te leiden, en niet met het ontwikkelen
van kennis.’
Aanpassen voor varkens
In een volgend project werd de boogstal ook aangepast voor
varkens. Dit moest een dichte geïsoleerde stal worden – die
voor runderen wordt vaak opengezet – met vergaande conditionering
van het binnenklimaat. Varkens hebben voortdurend
een temperatuur van twintig graden nodig, koeien kunnen alles
tussen de nul en twintig graden hebben. Voor het doorontwikkelen
kreeg DLV steun van de Europese Unie en het ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Dit jaar wordt het demoproject
gebouwd. Dit type boogstal krijgt een foliedak van meerdere
lagen om goede isolatie te waarborgen. Daarvoor zijn eerst
verschillende manieren om het dak op te bouwen getest om te
komen tot de meest geschikte en praktisch haalbare oplossing.
Ook is gekeken naar de mogelijkheden van warmteterugwinning
voor deze stal. Dat bleek wel haalbaar, maar voorlopig waren er
nog te veel onzekerheden mee gemoeid.
Volgens Gijsbers worden er nu nog steeds verbeteringen aangebracht
in het systeem. ‘De boogstal blijkt ook goed bruikbaar
als snel op te zetten gemeenschapsgebouw in rampgebieden,
bijvoorbeeld te gebruiken als medische post of centrale keuken.
De eisen voor de opvang van vluchtelingen en voor het huis-
vesten van varkens blijken vreemd genoeg bijna dezelfde. De
boogstal kan klimatologisch heel efficiënt extremen opvangen.
Koeien kunnen op hete dagen binnen in de schaduw staan.
Tijdens het bouwen zag je op een zomerdag de bouwvakkers
ook even binnen in de schaduw uitpuffen. En van een rundveeboer
hoorde ik dat hij ’s winters in zijn t-shirt in de stal staat; zo
wordt de winterzon toch benut. Hij was zo enthousiast over zijn
nieuwe stal dat hij het zowat van de daken schreeuwde’, aldus
Gijsbers.
De dakconstructie en het ventilatiesysteem van de boogstal.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9 1

1 4
STARTERS
Sneller en
goedkoper bouwen
Het heet een conservatieve sector te zijn, de bouw. Toch zien twee afgestudeerden van de
faculteit Bouwkunde er goede kansen. Met een innovatieve funderingsbalk gaan ir. joost
Huijgen (25) en ir. Gijs Schalkwijk (27) op zoek naar een partner die toegang heeft tot de
markt. Het bedrijf: B-Invented. De innovatie: B-Smart, funderingsmallen die veel sneller
en gemakkelijker kunnen worden gelegd.
Het onderzoek naar de nieuwe funderingsbalk
begint bij de huidige
opleidingsdirecteur van de faculteit
Bouwkunde, dr.ir. Faas Moonen. Hij
heeft ongeveer tien jaar geleden een
methode bedacht om funderingsbalken
goedkoper en makkelijker te produceren
en plaatsen. In de jaren erna ontwikkelden
afstudeerders het idee verder
door. Twee jaar geleden kwamen Huijgen
en Schalkwijk ermee in aanraking. Ze
volgden het vak Ondernemerschap van
hoogleraar Leo Verhoef en schreven een
ondernemingsplan voor de funderingsbalk.
‘We zijn gaan praten met mensen
in de bouw en die bleken stuk voor stuk
enthousiast’, vertelt Huijgen, bouwtechnisch
ontwerper. Zijn compagnon
is constructief ontwerper. Nadat ze het
vak hadden afgerond, leek het idee té
kansrijk om te laten liggen. Ze maakten
er hun afstudeeronderzoek van en er
volgden tal van onderzoeken die allemaal
aantonen dat hun technologie uitvoerbaar
is en dat het voor bouwers veel
voordelen oplevert.
Bewerkelijk proces
Bij de bouw van bijvoorbeeld een woonhuis
gaan heipalen de grond in tot deze
op een draagkrachtige laag stuiten,
meestal op een diepte van ruim tien
meter. Op deze palen rust de funderingsbalk
met daarop de vloer. De balk ligt op
een diepte van 80 centimeter. De funderingsbalk
is een betonnen balk met wapeningsstaal
erin voor de versteviging.
Het wordt meestal op de bouwplaats
gemaakt door schotten te plaatsen (van
hout, metaal of piepschuim), daarin het
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
staal te vlechten en als laatste er het
beton in te storten. Dit is een bewerkelijk
proces. Er komen ook veel krachten vrij,
wanneer het beton wordt gestort van
een hoogte van enkele meters. Al met
al zijn er zo’n twintig stappen nodig om
een traditionele fundering te realiseren,
bij huidige EPS (piepschuim)-systemen
zijn het er iets minder. Deze manier van
funderen heeft veel nadelen. Huijgen:
‘Wanneer je twintig bewerkingen laat
uitvoeren door verschillende partijen,
loop je grote risico’s. Zo moeten bedrijven
vaak op elkaar wachten, je weet niet
welke kwaliteit men levert, je weet niet
wie een fout heeft gemaakt wanneer er
problemen ontstaan en het weer moet
meewerken omdat er niet altijd gebouwd
kan worden. Kortom: er zijn veel onzekerheden.’
Dit alles zorgt ervoor dat het
nu een week tot anderhalve week duurt
om een funderingsbalk te realiseren.
Elementen
‘Wij maken van die twintig stappen op
de bouwplaats, vier of vijf bewerkingen’,
stelt de jonge ondernemer. ‘De rest
doen we in de fabriek, waar we industrieel
de elementen maken die we op de
bouwplaats alleen nog maar hoeven te
koppelen.’ B-Invented legt de fundering
daarmee een stuk sneller: ‘Wij kunnen
het in een halve dag.’ Hier zullen veel
bouwers erg blij mee zijn. Vaklui, zoals
staalvlechters, worden schaars. Het is
dus niet vervelend wanneer je die niet
meer nodig hebt voor de fundering. Er
moet veel gebouwd worden en dit proces
duurt meestal erg lang. Versnelling
is dus gewenst. Ook is de bouw een
kostbare zaak, wat tot gevolg heeft dat
bijvoorbeeld nieuwe woningen voor
starters op de huizenmarkt vrijwel onbetaalbaar
zijn. Met deze vinding kunnen
de kosten omlaag.
B-Invented heeft een proces vormgegeven
om op de bouwplaats zo snel mogelijk
de funderingsbalk te assembleren.
‘Wij leggen de
fundering in
een halve dag
in plaats van
een week’
Op de bouwkavel is aangegeven waar de
hoeken van de woning komen. Er komt
van de fabriek een vrachtwagen met elementen
die op de heipalen worden gelegd
en op een eenvoudige manier aan
elkaar worden gekoppeld. Vervolgens
stort je er beton bij om het geheel te
koppelen en de gewenste sterkte te
geven, en de funderingsbalk is klaar. De
balk bestaat uit een buitenkant van EPS
(de mal van piepschuim) en een kern van
EPS. Ertussen zit staal (zie afbeelding).
Deze mal kan in de fabriek zo lang gemaakt
worden als je maar wilt. De restricties
voor de lengte worden gevormd
door het transport en handelbaarheid.
Waarschijnlijk is een balk van vijf meter

nog handelbaar, verwacht Huijgen. De BV
B-Invented is samen met de TU/e inmiddels
opgericht en de vinding is zover ontwikkeld
dat het werkt. Nu is het dus tijd
om de markt te betreden. De bouw staat
bekend als een sector die niet snel verandert,
maar er is een grote groep van bedrijven
die zeker innovatief bezig is, weet
Huijgen. ‘We gaan nu op zoek naar een
partner. Het zou goed zijn wanneer deze
kennis heeft van de markt en toegang
heeft tot klanten. Wij zullen dan als R&Dbedrijf
samen met de partner de productie
van B-Smart verzorgen.’ Een steun in
de rug zijn de aanmoedigingsprijzen die
B-Invented heeft gekregen. In 2006 won
het tot twee keer toe de eerste prijs bij
New Venture, een wedstrijd voor jonge
ondernemers met een innovatief idee. De
eerste prijs was voor de productomschrijving
tijdens de eerste ronde. In de tweede
ronde werd de eerste prijs behaald met
Overbeeke
van
Gijs Schalkwijk (l) en joost Huijgen met
Bart
de door hen ontwikkelde funderingsbalk. Foto:
een haalbaarheidsonderzoek op zowel
technisch als commercieel gebied. Ook
heeft het bedrijf een STW Valorisation
Grant aangevraagd. Die is tweemaal toegekend.
De eerste was 25.000 euro, de
tweede zelfs 200.000 euro. Onlangs won
het bedrijf de Innovation Award 2009,
een prestigieuze onderscheiding voor de
meest in het oog springende innovatie op
het gebied van duurzaamheid.
www.b-invented.com
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9 1

1 6
TU/e en maatschappij
BLOEDSTROOMMETINGEN
HELPEN ARTS BIj DIAGNOSE
Promovendus Marcel van ’t Veer ontwikkelde
een methode om hartspecialisten te helpen de
juiste diagnose te stellen bij onder meer ader-
verkalking. Door gebruik te maken van thermo-
dynamica kan hij de bloedstroom in een krans-
slagader meten. Die bloedstroom zegt iets over
de ernst van de vernauwing van het bloedvat.
Dit is ook handig bij kleine haarvaatjes waar
een hartfilmpje geen zicht op geeft. In de medi-
sche wereld worden diagnoses vaak gesteld op
basis van de anatomie van het lichaam van de
patiënt. Een cardioloog ziet op een hartfilmpje
bijvoorbeeld een vernauwing van een bloedvat.
Door het onderzoek van Van ‘t Veer is het nu
mogelijk processen in het hart te meten, zodat
een arts meer waarden heeft om de juiste di-
agnose te stellen. Van ‘t Veer verrichtte onder-
zoek op drie afzonderlijke afdelingen van het
Catharina-ziekenhuis in Eindhoven, te weten
cardiologie, cardiochirurgie en vaatchirurgie.
Zijn promotie bestaat uit enkele losstaande
onderzoeken. Een belangrijk onderzoek was
dat naar de bloedstroom in kransslagaders.
Juist met dit onderzoek komt de brugfunctie
die een medisch ingenieur vervult tussen een
technische universiteit en een niet-academisch
ziekenhuis, goed naar voren. Bij de faculteit
Biomedische Technologie is eerst het idee uit-
gewerkt dat met behulp van thermodynamica
een medisch proces gemeten kan worden.
Het idee is dat de bloedstroomsnelheid in een
kransslagader bepaald kan worden met behulp
van een infuus. De ingespoten zoutoplossing
krijgt een lagere temperatuur dan het bloed.
Door menging van bloed en infuusvloeistof zal
de temperatuur in het bloedvat dalen, dit
Unit040 Ontwerp, een ontwerpbureau be-
staande uit vijf voormalige ID-studenten, is
in de prijzen gevallen met ‘het Wonderboek’,
een pratend fotoalbum voor dementerenden.
Ze wonnen de Award voor het beste ontwerp
binnen de subsidieregeling Innovatieve Acties
Brabant, voor innovatie in de zorg. Het idee
voor een fotoalbum met audio in plaats van
tekst ontstond al toen de ontwerpers nog
proces wordt thermodilutie genoemd. De
mate van warmtedaling geeft dan precies de
hoeveelheid bloed weer die door het bloedvat
stroomt. Cruciaal is dat de temperatuur ín de
kransslagader gemeten wordt. Hiervoor is een
sensor van RADI Medical Systems gebruikt.
Verder is in samenwerking met dit bedrijf een
speciale infusiecatheter ontwikkeld. Aan de
TU/e gebruikte Van ‘t Veer een kunststof hart-
model. Om de veiligheid te testen, waren ook
in-vivoproeven noodzakelijk. Deze vonden in
Maastricht plaats. De techniek is nu zo ver dat
het kan worden toegepast om de functionaliteit
van haarvaatjes bij mensen met haarvatproble-
men te onderzoeken. Van ’t Veer is eind vorig
jaar aangenomen als medisch ingenieur in het
Catharina-ziekenhuis.
KUNST EN TECHNIEK
VOOR SCHOLIEREN
Er bestaan vele initiatieven om meer scholieren
zover te krijgen dat ze kiezen voor een tech-
nisch profiel en daarna een bèta-opleiding.
Oud-studenten Industrial Design winnen prijs
Foto: Rien Meulman
Marcel van ‘t Veer in het
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
Catharinaziekenhuis te Eindhoven.
studeerden aan de TU/e-faculteit Industrial
Design, zegt Andrik Schrijver van Unit040.
Dementiepatiënten hebben vaak veel be-
hoefte aan het bekijken van foto’s, maar
ze kunnen zich de verhalen erbij niet meer
herinneren. Het Wonderboek is voorzien
van slimme elektronica, die automatisch het
juiste audiofragment afspeelt bij elke foto.
Het opnemen van de verhaaltjes bij de foto’s
Ingenieursbureau Arcadis zet onder de noemer
‘Artcadia’ een prijsvraag in waarbij de com-
binatie kunst en techniek centraal staat. De
finale van deze wedstrijd voor scholieren van
klas 2 van havo en vwo vond eind januari in het
Auditorium van de TU/e plaats. Daar bepaalde
de jury – met oud-directeur van Arcadis Douwe
Kras als voorzitter – dat middelbare school
Visser ‘t Hooft uit Leiden de hoofdprijs mee
naar huis mocht nemen. De prijs bestond uit
een reis voor tien leerlingen en twee docenten
naar New Orleans, waar Arcadis bezig is de
waterkeringen te verbeteren zodat de stad in
het vervolg beter beschermd is tegen de gevol-
gen van hoogwater. De groep uit Leiden had
als toekomstvisie een ‘multifunctionele dijk’
bedacht. Deze dijk beschermt niet alleen tegen
water, maar is ook een energiecentrale met
gecombineerde technieken van zonne-ener-
gie, windenergie en getijdenenergie. Twaalf
groepen scholieren presenteerden hun bonte
ideeën. Deze twaalf vormden een selectie uit
het totaal van 76 plannen die eerder werden
ingediend. De prijsvraag, uitgevoerd door
Holland Art Group, had als doel te laten zien
dat techniek ‘leuk, fascinerend en leerzaam is
en dat het in alle aspecten van de samenleving
terug te vinden is.’
gaat met een druk op de knop. Het boek wordt
leeg aangeleverd, met slechts een sensor die
bepaalt op welke pagina het album openligt,
en een microfoontje om geluid op te nemen.
Meer dan de eer houdt de prijs niet in, aldus
Schrijver. De ontwerpers overwegen ook
andere toepassingen van het Wonderboek,
bijvoorbeeld als kinderboek.
Meer informatie: www.unit40.nl.

HOE GAAT HET MET...
MagnaView
Het begon in 1998 met een vinding van TU/e-hoogleraar jack van Wijk. Hij maakte een
visualisatie van de inhoud van de harde schijf van zijn computer, in de vorm van een
boomstructuur. Dit programma (SequoiaView) is uitgegroeid tot MagnaView, een onderneming
die informatie op een toegankelijke en aantrekkelijke wijze visualiseert.
MagnaView begon als bedrijf met algemene programmatuur
voor visualisatie van informatie, vertelt dr. Erik-Jan
van der Linden, CEO van het bedrijf dat gevestigd is in het
Multimediapaviljoen op de TU/e-campus. ‘Daarbij was de vraag:
wat moet je duidelijk kunnen zien? Dat heeft zich in de loop van
de jaren verbreed tot de vraag: hoe zorg je ervoor dat informatie
zoveel mogelijk impact heeft in een organisatie? Dat doen we
natuurlijk met visualisaties. Maar we kijken ook naar beweging
en interactie. Het gaat wel nog steeds om managementinformatie:
een docent die zijn klas moet managen, een accountmanager
die zijn klanten bedient, een specialist voor zijn patiënten,
tot aan het hoger management.’
Drieduizend UNIX-stations
Er zijn verschillende manieren waarop de producten van
MagnaView bij de klanten komen. ‘We hebben een gebruiker op
Stanford University. Hij is verantwoordelijk voor de 3000 UNIXstations
die daar rond de lineaire deeltjesversneller staan. Hij
wil weten: wat doen ze? Zijn ze vol, staan ze stil, hoe warm worden
ze? Hij gebruikt nu onze software, die hij heeft gekocht in
de webshop. Aan de andere kant doen we bijvoorbeeld projec-
Dr. Erik-jan van der Linden (l) en
ir. Roel Vliegen van MagnaView.
ten waarin wij verantwoordelijk zijn voor het bouwen en onderhouden
van een volledig benchmark-systeem voor een bedrijf.’
MagnaView heeft klanten in zes landen: Nederland, Duitsland,
Amerika, Spanje, Italië en Australië.
Er zijn zeventien mensen werkzaam, samen goed voor elf volledige
banen. Het bedrijf staat volledig op eigen benen. Van
der Linden: ‘Software is een vloeibaar product; het past zich
aan aan de behoefte van de gebruikers. Het legitimeert zichzelf
doordat er vraag naar is. Wat wij dus nodig hebben zijn klanten.
Geen investeerders, geen subsidies, maar betalende gebruikers.
Bij hen kunnen we de producten toetsen, en daarmee wijzen
zij ons de richting waarin het product gaat.’ Er is nog steeds
een intensieve samenwerking tussen de faculteit Wiskunde &
Informatica en de jonge onderneming. Van der Linden: ‘Sinds
2005 hebben we acht stages en acht afstudeerders begeleid
van de TU/e, Fontys en De Eindhovense School (voormalig
Grafisch Lyceum Eindhoven). Ook zijn er gezamenlijk drie artikelen
gepubliceerd. Voor de TU/e levert de samenwerking goede
afstudeeropdrachten op, voor hoogleraar Van Wijk wetenschappelijke
publicaties en voor MagnaView stukken software die we
in ons product gebruiken.’
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9 1
Foto: Bart van Overbeeke

1 8
van belang
TU/e OPNIEUW OP HOGE POSITIE IN
KEUZEGIDS HOGER ONDERWIjS
In de Keuzegids Hoger Onderwijs 2009 scoort
de TU/e voor het vijfde jaar op rij beter dan
de technische universiteiten Delft en Twente.
In het totaalklassement staat de TU/e op de
vierde plaats.Tot nu toe was de ranking uitslui-
tend gebaseerd op studentenoordelen over
onder meer het studieprogramma, de docenten
en de faciliteiten. Dit jaar is de studenttevre-
denheid nog maar voor de helft bepalend.
Nu wegen ook de hoeveelheid contacturen
per opleiding mee, de slagingspercentages,
gegevens over de grootte van werkgroepen en
de oordelen van deskundigen in de accredita-
tieprocedure. Van de drie technische univer-
siteiten staat de TU/e op nummer 1 met een
totaalscore van 63,5. Vooral de oordelen van
deskundigen en de faciliteiten scoren hoog. De
Universiteit Twente komt uit op 62,6, nummer
6 in de totaallijst. Helemaal onderaan in die
lijst staat de TU Delft (56,3). Delft scoort vooral
slecht qua organisatie en faciliteiten.
De redactie van de Keuzegids Hoger Onderwijs
vergeleek dit jaar ruim vierhonderd universi-
taire studies. De TU/e-opleidingen Technische
Wiskunde en Scheikundige Technologie halen
de hoogste totaalscores: beide komen uit op
72. Studenten klagen bij Wiskunde wel over
de propedeuse, die men aan de zware kant
vindt. Over de samenhang tussen theorie en
praktijk is men juist zeer tevreden. Scheikunde
scoort uitstekend wat betreft de faciliteiten en
ook vinden de studenten dat ze goed worden
voorbereid op de arbeidsmarkt. Aan de ene
kant gebeurt dit door stages en aan de andere
kant door veel aandacht voor wetenschappelijk
onderzoek.
BENOEMING HOOGLERAAR
GOEDERENVERVOER EN LOGISTIEK
Prof.dr. Peter de Langen (35) is door het
College van Bestuur voor vier jaar benoemd tot
hoogleraar bij de faculteit Industrial Engineering
& Innovation Sciences, voorheen Technologie
Management. Hij vervult daar sinds 1 januari
2009 de nieuwe leerstoel Goederenvervoer en
Logistiek. De provincie Noord-Brabant heeft een
dusdanig bedrag gesubsidieerd, dat daarvan
ook nog een promovendus voor vier jaar
betaald kan worden. De nieuwe hoogleraar zal
onderzoek doen naar ‘goederenvervoerstromen
vanuit een breder logistiek perspectief’. Noord-
Brabant speelt als achterland van de havens
van Rotterdam en Antwerpen een belangrijke
rol in de logistieke activiteiten van Nederland.
De bekostiging van deze nieuwe leerstoel past
in het initiatief van de provincie om hierover
een visie op te stellen. De Langen studeerde
en promoveerde aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam. Sinds 2007 is hij werkzaam bij de
strategieafdeling van Havenbedrijf Rotterdam.
MINDER fIjNSTOf NA HET
ROOKVERBOD
Vier studenten van de Fysicawinkel, een
onderdeel van de faculteit Technische
Subsidie-aanvragen Pieken in de Delta
Van begin april tot half mei is het mogelijk om voor de volgende subsidieronde van Pieken in
de Delta een aanvraag in te dienen. Met Pieken in de Delta (PiD) slaan het Rijk en de regio de
handen ineen om de Zuidoost-Nederlandse economie te versterken. Het programma richt zich
op drie sterke sectoren: high tech systemen & materialen, medische technologie & life sciences
en food & nutrition. De programma’s zijn opgesteld door het ministerie van Economische zaken
in samenwerking met het bedrijfsleven, kennisinstellingen, waaronder de TU/e, en de regionale
overheden. Eerste ideeën voor een aanvraag kunnen uitgewerkt worden met het zogenaamde A4/
Quickscanformulier. Dit formulier is te vinden op www.piekenindedelta.nl, klik op PID Zuidoost-
Nederland onderaan de pagina. De medewerkers van PiD kunnen vervolgens advies geven of een
subsidieaanvraag zinvol is. Meer informatie kan ook verkregen worden via tel. 040-2969464 of
via pid_zuidoost@minez.nl.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9
Prof.dr. Peter de Langen.
Foto Benoeming in
Logistiek volgt nog
Natuurkunde deden een fijnstofmeting in
kroegen. Voor en na de invoering van het
rookverbod maten ze hoeveel fijnstof er
hing in zeven cafés aan het Stratumseind in
Eindhoven. De metingen werden verricht met
een fijnstofdeeltjesteller. Na ingang van het
rookverbod werd twee keer gemeten, onder
gelijke omstandigheden. De hoeveelheid
fijnstof bleek in rookvrije zaken gemiddeld 75
procent lager. De studenten hadden wel een
afname verwacht, maar niet zo’n grote. Een
van de conclusies was dat fijnstof lang blijft
hangen. Vlak na het rookverbod bleek dat de
afname heel gering was. Na een maand was
er wél sprake van een significant verschil. Dat
rooklucht verdwijnt is dus geen indicatie dat de
schadelijke stoffen zijn verdwenen. Het helpt
dus niet dat er een halve week wel en halve
week niet mag worden gerookt. Een goede
ventilatie maakt wel een groot verschil. Verder
zijn de grootte van de zaak en het aantal gasten
van invloed op de fijnstofresultaten. Eén van
de cafés waar de metingen werden verricht is
Altstadt. Daar werd een afname van tachtig
procent waargenomen, een van de beste scores.
ONDERZOEKSSAMENWERKING
Eind 2008 ondertekenden prof.dr. H. Brinksma,
(op dat moment nog) voorzitter van het be-
stuur van het Embedded Systems Institute
(ESI), en de leden van het 3TU.Dagelijks
Bestuur (het bestuur van 3TU waarin de drie
collegevoorzitters van de technische univer-
siteiten zitting hebben) de samenwerkings

overeenkomst 3TU-ESI ‘Joint Research Unit for
Embedded System Engineering’.
Op basis van de gemeenschappelijke inbreng
van de partners kan de kennisketen in de volle
breedte worden aangepakt: van researchagen-
dering, fundamenteel onderzoek en toegepast
onderzoek tot kennisvalorisatie.
MATH INSIDE OP 8 APRIL 2009
In de Blauwe Zaal van het TU/e-auditorium
vindt op 8 april vanaf 14.30 uur het symposium
‘Math inside’ plaats. Veel problemen uit de
technologie en de maatschappij laten zich for-
muleren als een model. De ‘taal’ die hiervoor
gebruikt wordt is wiskunde. Hoe verder men
doordringt tot de kern van een vraagstuk hoe
belangrijker een goede kennis van wiskunde
is. De sprekers zullen ingaan op vraagstukken
van bedrijven en niet zo zeer op de wiskunde
erachter. Aanmelden voor het LIME-symposium
kan tot 30 maart via lime@tue.nl.
WAGENINGSE HOOGLERAAR
WETENSCHAPPELIjK DIRECTEUR DPI
Prof.dr. Martien Cohen Stuart is sinds 1 januari
2009 de nieuwe wetenschappelijk directeur van
het Dutch Polymer Institute (DPI). DPI is een
publiek-private samenwerking voor onderzoek
naar polymeren. Bij de onderzoeksprojecten van
DPI zijn ongeveer tweehonderd onderzoekers
betrokken, verspreid over diverse kennisinstel-
lingen in de hele wereld. Het hoofdkwartier is
gevestigd in Kennispoort op de TU/e-campus.
DPI heeft het ruim twee jaar zonder weten-
schappelijk directeur moeten stellen, voorna-
melijk doordat lang onzeker was of het instituut
voortgezet zou worden. Toen het Polymeren
Innovatie Programma – dat loopt tot 2015 – eind
vorig jaar door het ministerie van Economische
Zaken werd goedgekeurd, kon DPI op zoek naar
een nieuwe wetenschappelijk directeur. Cohen
Stuart is hoogleraar fysische chemie en col-
loïdkunde aan de Wageningen Universiteit en
Researchcentrum.
TU/e LANCEERT 1000-BANENPLAN
VOOR BEHOUD KENNISECONOMIE
De TU/e heeft een plan opgesteld om duizend
tijdelijke banen te creëren voor technologische
kenniswerkers. Door de economische crisis
en ontslagen bij bedrijven dreigen kenniswer-
kers voor de regio verloren te gaan. De TU/e
wil ze binden met een tijdelijke aanstelling.
Totaalkosten van het plan: honderd miljoen
euro. Doel van het plan is niet alleen om inno-
vatiekracht in de regio Brainport te behouden,
de ambitie is zelfs om sterker uit de crisis te
komen. De universiteit wil ervoor zorgen dat
er, wanneer de economie weer aantrekt, vol-
doende hoog gekwalificeerd personeel klaar
staat om aan de vraag van bedrijven te voldoen.
‘De universiteit maakt hiermee een gebaar,
door dit op te pakken in samenwerking met
het bedrijfsleven. Wij steken onze nek uit. Als
deze kenniswerkers de technologische sector
de rug toekeren, dan is het straks dubbel crisis
voor Nederland’, aldus bestuurswoordvoerder
Peter van Dam. Honderd miljoen per jaar kost
het plan, dat beoogd is voor de periode tot en
met 2013. Een kwart van het geld genereert
de TU/e, nog een kwart moet van het bedrijfs-
leven komen. Maar de grote sponsor is de
Rijksoverheid: de Nederlandse regering zou
vijftig miljoen euro per jaar moeten bijdragen.
Het TU/e-plan is deze week ingediend bij de re-
gering, als onderdeel van een groter plan dat is
opgesteld vanuit de regio Brainport. Daarin zit
ook een plan van kennisinstituut TNO voor de
creatie van duizend werkplekken.
AANVULLING ARTIKEL VORIGE EDITIE
In het artikel ‘Crematorium gebruikt hitte van
emissies’ in de wintereditie 2008 staat vermeld
dat Crematorium Tilburg het eerste crematorium
in Nederland was dat warmteterugwinning met
buffer toepaste. Maar het was Crematorium De
Boskamp in Assen die dit als eerste deed.
Foto: Roman Signer, Prix Pictet 2008
AGENDA
6 april, 9.00 – 17.00 uur, TU/e-auditorium:
Automotive Engineering Symposium
2009. Meer informatie en aanmelden:
www.ieee.tue.nl/symposium.
8 april, 14.30 uur, TU/e -auditorium: Math
inside. Voor meer informatie, zie elders op
deze pagina.
15 – 17 april, Zwarte Doos, TU/e-campus:
Student Interaction Design and Research
Conference georganiseerd door studiever-
eniging Lucid van de faculteit Industrial
Design. Thema van de conferentie is
‘Flirting with the Future’. Meer informatie:
www.flirtingwiththefuture.nl.
22 april – 29 mei, Hal Hoofdgebouw TU/e,
fototentoonstelling met een selectie van
100 foto’s die genomineerd waren voor
de Prix Pictet 2008. Deze internationale
fotoprijsvraag focust op duurzaamheid,
met in 2008 speciale aandacht voor het
thema ‘water’.
24 april, 15.30 uur, Paterskerk, Tramstraat
37, Eindhoven: 53ste Dies Natalis van
de TU/e met als thema Polymeren.
Aansluitend is er vanaf 17.00 uur een
receptie in het Sofitel Cocagne hotel,
Vestdijk 47. Voor meer informatie: pag. 2.
Aanmelden: www.tue.nl, ga naar agenda.
3 juni, 15.00 uur, TU/e-auditorium:
Uitreiking TU/e Academische Jaarprijzen
2009. De posters van alle genomineerde
afstudeer-, ontwerp- en promotieprojec-
ten worden van 18 mei tot en met 5 juni
2009 tentoongesteld in de hal van het
Hoofdgebouw van de TU/e. Meer informa-
tie: www.tue.nl, ga naar agenda.
v E c T o R / 1 / 2 0 0 9 1

WILLEM HENDRIK GISPEN:
‘Een economisch
gebruik van
kennis is een
verantwoordelijkheid
van de
universiteit’
TU/e Innovation Lab
Horsten 1
5612 AX Eindhoven
Telefoon (040) 247 48 22
e-mail: innovationlab@tue.nl
Internet: http://www.tue.nl