Provincie Oost-Vlaanderen - Toerisme Wachtebeke

Provincie Oost-Vlaanderen

HET GRENSPAD
Ligging
Wachtebeke maakt deel uit van het arrondissement Gent-Eeklo in de provincie Oost-
Vlaanderen, heeft een oppervlakte van 3.453 hectaren en 7.311 inwoners op 25 augustus 2011.
De gemeente is gelegen aan:
- de Moervaart, de Zuidlede en de Langelede
- de expresweg Gent-Zelzate en Antwerpen-Knokke (afrit Zelzate of Moerbeke-Waas)
- de Nederlandse grens: de wijk Overslag, gelegen boven de expresweg Antwerpen-Knokke,
bestaat uit een Belgisch deel, behorende bij Wachtebeke, en een Nederlands deel,
behorende bij de gemeente Terneuzen (woonkern Axel) in Zeeuws-Vlaanderen.
De naam Wachtebeke is o.a. bekend omwille van het Provinciaal Domein Puyenbroeck: een
recreatiepark van ruim 500 ha met bos, een bloemenpark, een dierenpark, roei- en visvijvers,
wandelwegen, zwembaden met lig- en speelweiden, een speeltuin met glijbanen, klimtoestellen
en een doolhof, een molenmuseum, een levend erfgoedpark, een golfterrein, sporthal, minigolfterrein,
campings, een restaurant, enz.
Een stukje geschiedenis…
De naam „Wagtebeke‟ vinden we voor het eerst terug in 1198, in een oorkonde van een gift van
weiden en meersen door Filip Van den Elzas aan de Sint-Pietersabdij.
Voor de herkomst van de naam „Wachtebeke‟ zijn er twee verklaringen:
het Germaanse „Wähwö‟ (wacht) en „Baki‟ (beek), hetgeen „bewaakte rivier‟ zou betekenen;
een doorwaadbare plaats in de rivier, wat meer overeenkomt met de dialectbenaming
„Wabeke‟.
In de jaren 1200 waren het vooral de abdijen van Sint-Bavo en Sint-Pieters te Gent, de
Marquette-abdij van Rijsel en een abdij van Ninove die de grond in bezit hadden. Een
arbeidsintensieve turfwinning trok mensen naar de streek en bijvoorbeeld de Langeledevaart
werd gegraven voor afvoer van turf via de Moervaart naar Gent. In de zestiger jaren evolueerde
Wachtebeke van een rustige landbouwgemeente naar een woondorp voor arbeiders en
bedienden uit de Gentse Kanaalzone.
In 1998 vierde Wachtebeke zijn 800-jarig bestaan in aanwezigheid van Z.M. Koning Albert II en
H.M. Koningin Paola.

De wijk Overslag
en de Onze-Lieve-Vrouw-Geboortekerk
Daar het Grenspad aanvangt op het Omer Van Puyveldeplein, het kerkplein van Overslag (met
ruime parkeergelegenheid), kort enkele notities over deze wijk en haar parochiekerk.

Dat de streek reeds vroeger was bewoond is zeker, doch het oudste bestaande
parochieregister draagt als datum 1636. In dit begrafenisregister komen namen voor van
mensen uit Overslag, maar daarnaast ook van overledenen uit Moerbeke-Kruisstraat,
Koewacht, Stekene en het Nederlandse Zuiddorpe.
De dienstdoende geestelijken hadden qua oppervlakte een groot werkgebied, met diverse
kleine woonkernen.
In 1694 werd nog een gift gedaan van grond voor de uitbreiding van de kerk. In de akte stond
vermeld dat indien op die grond geen kerk of kapel kwam te staan, de schenking ongedaan
werd gemaakt en het goed terug moest keren naar de schenker of zijn nakomelingen.
In 1711: aanvang van de bouw van de kerk voor rekening van bisschop Van der Noot van
Gent (inwijding in 1712)
In 1721: aanleg en inwijding van het kerkhof.
De kerk heeft nooit grote weldoeners gekend, grote kerkschatten ontbreken dan ook. Wat de
kerk aan moois te bieden heeft, is er gekomen door het werk en de giften van parochianen. Een
bezoekje waard!
Overslag telt nu 1243 inwoners (voor de Belgische Overslag [Wachtebeke - 25 aug 2011] 1003
inwoners; voor de Nederlandse Overslag [Terneuzen - 31 dec 2010] 240 inwoners).

Het Omer Van Puyveldeplein
Omer van Puyvelde was een Overslagse musicus (1912-1980).
Zijn vader Camille was beenhouwer en moeder Zulma Marins, afkomstig uit Zaffelare, baatte
één van de talrijke cafés van Overslag uit.
Zijn 1 ste muzieklessen kreeg hij op 6-jarige leeftijd. Toen hij 15 was volgde hij zijn broer op als
koster te Eksaarde (1927-1933), vervolgens werd hij koster te Geraardsbergen (1933-1935) en
ten slotte te Gent O.L.V. Sint-Pieters (1935 tot aan zijn dood).
Hij studeerde aan het Koninklijk Muziekconservatorium te Gent en behaalde eerste prijzen in
notenleer, orgel, harmonie, contrapunt en fuga. Hij was directeur van de muziekacademie van
Ledeberg, leraar aan het Koninklijk Muziekconservatorium te Gent in notenleer en harmonie en
was eveneens directeur van de cursus voor dirigenten van de Provincie Oost-Vlaanderen.
Hij componeerde in totaal 246 werken, waaronder orkestwerk, werken voor blaasensemble,
liederen, koorwerken a capella en/of met orgel, orgel- en pianocomposities… en een ganse
reeks meestal onuitgegeven en tot op heden onbekende werken.
Leden van zijn “Kamerkoor Crescendo” – gesticht in 1939 en actief tot in 1956 - hebben in 1982
de v.z.w. “Omer Van Puyvelde-Crescendo” opgericht. Eén van hun doelstellingen is de
nagedachtenis van componist Omer Van Puyvelde in ere houden, zijn werken laten uitvoeren
en bekendheid geven.
Omer Van Puyvelde ligt begraven op het “Campo Santo” te Sint-Amandsberg.
(Bron: “Heemkundige Kring De Vierschaar Wachtebeke”- jaarboek 1995 – A. Creve)

HET GRENSPAD
Staande met de rug naar de kerk neem je schuinrechts de richting
Nederland.
Je wandelt voorbij grenspaal 299 uit 1843, Nederland in. Daar
neem je links de straatweg „De Gebuurte‟.
In deze straat bemerk je op de eerste weide aan de rechterkant ruines van een „rosmolen‟
(tredmolen, getrokken door paarden) en een windmolen.

Vóór de tweesprong waar je rechts aanhoudt, staat op de linkerkant een grenspaal uit de tijd
van de Oostenrijkse Nederlanden.
Waar de asfaltweg stopt, loop je rechtdoor, doch niet zonder aan de linkerkant van de weg een
tweede grenspaal uit de Oostenrijkse periode bemerkt te hebben.
Een eindje verderop kan je tussen de bomen verder wandelen, met een mooi uitzicht rechts
over de Nederlandse polders en links over de Wachtebeekse zandgronden.
Aan het eind kom je aan de Belgisch-Nederlandse grenspaal 301 (1843).
Je steekt de weg Sint-Elooipolder over en wandelt rechtdoor het Wachtebeeks Krekengebied
tegemoet…

HET WACHTEBEEKS KREKENGEBIED
Situering
Het Wachtebeeks Krekengebied, in de volksmond „het Engels Kanaal‟ genoemd, is een
onderdeel van het Krekengebied Moerbeke-Wachtebeke, dat op zijn beurt deel uitmaakt van
het Oostelijk Krekengebied.
Dit poldergebied bestaat uit twee delen, gescheiden door een zandrug:
het westelijk poldergebied omvat de Sint-Elooipolder, Moerbekepolder, Moerspuipolder
en Sint-Francispolder met daarin de kreken: Grote Kreek, Pereboomsgat en Sint-
Elooikreek;

het oostelijk poldergebied omvat de Wase Scheldepolders met de Grote Geul te
Kieldrecht en het Salegemkrekencomplex te Sint-Gillis-Waas.
De tegenhanger van dit krekencomplex, namelijk het Westelijk Krekengebied van Sint-Laureins
tot en met Assenede is bij het grote publiek beter gekend als „het‟ Krekengebied.

Ontstaan van het Krekengebied
Ten tijde van Julius Caesar ontstond de Oosterschelde dankzij een stijging van de zeespiegel.
Hierdoor werd de omgeving van de Schelde een groot moeras.
In het jaar 300 van d gangbare tijdrekening (= v.g.t.) steeg het niveau van de zee opnieuw,
waardoor de bewoners genoodzaakt waren dammen op te werpen. Omstreeks 700 v.g.t. trok
de zee zich langzaam terug en de schorren ontstonden. Van toen af begon ook de exploitatie
door de abdijen.
Bij het ontstaan van de Westerschelde (in jaar 1000 v.g.t.) werd de getijdenwerking opnieuw
belangrijker zodat de aanleg van heuse dijken niet meer weg te denken was.
Vanaf de 11 de tot de 13 de eeuw werd door de graven van Vlaanderen een vercijnsingspolitiek
gevoerd om minderwaardige gronden in cultuur te laten brengen. De hiermee gepaard gaande
inpolderingen waren in Wachtebeke in ruime mate het werk van de abdijen van Sint-Pieter en
Sint-Bavo en de abdij van Marquette te Rijsel.
Tijdens de 13 de en de 14 de eeuw won het turfsteken, en in mindere mate de zoutwinning, aan
belang, juist op de scheidingslijn tussen de zandstreek en het schorrengebied. Dit bracht enkele
infrastructuurwerken met zich mee zoals het graven van kanalen. De Langelede en het
Axelsvaardeken danken wellicht aan deze reden hun ontstaan.

Ondertussen zorgde een nieuwe stijging van het zeeniveau voor herhaaldelijke overstromingen.
De 15 de eeuw werd de periode van de grote inpolderingen, maar nu door welgestelde patriciërs
uit Gent. Veel van het immense werk ging echter verloren tijdens de Tachtigjarige Oorlog.
Het herstel van de polders door de drooglegging in de 17 de eeuw is in ruime mate
verantwoordelijk voor het huidige patroon van het Krekengebied.
De Sint-Elooipolder werd in 1613 ingedijkt, enkele herbedijkingen volgden evenwel nog,
namelijk in 1652 en 1676. Hierdoor werd de Sint-Elooikreek afgesneden van rechtstreekse
zoute invloed.
Het karakter van de Grote Kreek, samen met het Pereboomsgat, werd voor een laatste maal
gewijzigd door de stormvloed van 16 januari 1682. De bedijking van 1699 was voor dit deel van
het krekengebied definitief.

Fauna en flora
Nét voor je aan de kreken komt, merk je links van de weg een zandrug met sparrenbos: een
merkwaardig fenomeen, namelijk een overblijfsel van een duin van de Vlaamse kustvlakte en
wel degelijk een bewijs van de vroegere aanwezigheid van de zee in deze streek.
De stuifzandrug is het hoogste natuurlijk punt in het krekengebied, namelijk +4 meter (verder is
het reliëf uitgesproken vlak, met een hoogte tussen +2 en +3 meter) en hij is niet onbelangrijk
voor het op peil houden van het vogelbestand in de streek. Ook de rietkragen rond de kreken
bieden heel wat broedplaatsen voor verschillende vogelsoorten.
Bij de bespreking van de flora moet men onderscheid maken tussen drie verschillende
biotooptypes, namelijk de kreken met de oeverlanden, de dijken en de landbouwgronden.
Aan de kreken en oeverlanden weten zich volgende soorten te handhaven: brede waterpest,
waterviolier, eendenkroos en de opvallende gele plomp.
De oeverlanden worden gekenmerkt door een verlandingsproces door de geleidelijke opvulling
met plantenresten van riet en kleine lisdodde.
Vroeger werd uit economische overwegingen het rietland gemaaid zodat deze biotopen werden
beheerd „avant la lettre‟.
Andere plantensoorten die we hier aantreffen zijn waterzuring, watertorkruid, zeggesoorten,
waterbies en moeras-vergeet-mij-nietje.

Typisch voor de Grote Kreek zijn de restanten van een zoutminnende vegetatie van stomp
kweldergras, moeraszoutgras, zeeaster en zeebies, terwijl we in de hooilandrestanten van de
Sint-Elooipolder zeggensoorten aantreffen, alsook pijptorkruid, rode waterereprijs,
moerasrolklaver, koekoeksbloem,…
De dijken opgeworpen in Wachtebeke zijn allen van het zandige type, wat zich weerspiegelt in
de ondergroei van brem en schapenzuring. Alle dijken werden eveneens beplant met
populieren en bij sommigen treffen we zomereik aan.
Andere planten die we er kunnen vinden zijn: bijvoet, muizenoortje, zandblauwtje,
vlasleeuwenbekje, boerenwormkruid, wilde tijm, gele morgenster, reukgras, zachte witbol,…
De landbouwgronden: door de moderne landbouwmethoden is de kruidenrijkdom van weleer
verdwenen en treffen we soorten aan die we zowat overal aantreffen, zoals grote brandnetel,
witte dovenetel, hondsdraf, klaproos, paardenbloem, schijfkamille, straatgras, e.d.
De fauna delen we op in vissen, amfibieën, zoogdieren en vogels.
Er is weinig geweten over de exacte samenstelling van het vissenbestand, maar uit gesprekken
met vissers mag men aannemen dat men er nog volgende soorten kan aantreffen: rietvoorn,
baars, snoek, paling, zeelt, karper en andere.
Ook in verband met de voorkomende amfibieën zijn weinig gegevens beschikbaar, doch naast
de algemene gewone pad, treffen we ook nog de bruine kikker, alpenwatersalamander en
kleine watersalamander aan, zij het uiterst zeldzaam!
Een betere visie hebben we wat betreft de zoogdieren. Naast een paar algemene soorten zoals
egel, mol, haas, konijn, bruine rat, huismuis, bosspitsmuis, huisspitsmuis, veldmuis, aardmuis,
muskusrat en woelrat, treffen we in het krekengebied ook de watervleermuis, bruine
grootoorvleermuis, rosse woelmuis, dwergmuis, wezel, hermelijn en bunzing aan.
De futenfamilie is een groep vogels die nauw verbonden is met het water en daarom ook sterk
geassocieerd is met het krekengebied. De fuut zelf is een regelmatige broedvogel in het
Wachtebeeks Krekengebied. Dodaars en geoorde fuut bezoeken op doortrek sporadisch de
kreken.
Dankzij de aanwezigheid van de kolonie blauwe reigers in het nabijgelegen Provinciaal Domein
Puyenbroeck, zien we deze reigers vaak voedselzoekend aan de boorden van de kreken. Ook
de ooievaar wordt soms pleisterend aangetroffen op doortrek.
Typische polderbezoekers op doortrek zijn ganzen. De meest voorkomende is de
toendrarietgans, maar ook kolgans en grauwe gans laten zich regelmatig zien.
De knobbelzwaan is dan weer een broedvogel van het gebied. Deze vogels zijn wel verwilderde
tamme dieren. Naast de wilde eend is ook de bergeend geëvolueerd tot een vaste broedvogel.

Het is steeds opnieuw een imposante verschijning de visarend te zien tijdens de doortrek,
wiekend boven de kreken om een vis te verschalken.
Maar de keizer van het krekengebied is ongetwijfeld de bruine kiekendief. Alleen al zijn mooie,
elegante glijdende verschijning boven het landschap rechtvaardigt de totale bescherming van
het krekengebied.
Ook het Wachtebeekse krekengebied mag zich van tijd tot tijd verheugen op een broedgeval
van deze gracieuze jager. Zijn neef, de blauwe kiekendief, is een courante doortrekker. Buizerd,
wespendief, sperwer en boomvalk kunnen ook regelmatig gezien worden; dit komt door de
nabijheid van hun broedbiotoop, namelijk het Heidebos. De bruine kiekendief is echter niet de
enige broedende roofvogel, ook de torenvalk broedt hier.
De patrijs heeft wellicht nergens in Wachtebeke zo‟n grote dichtheid als in het krekengebied.
Bij de rallen zijn waterhoen en meerkoet vaste waarden. Waterral en porseleinhoen worden
daarentegen slechts sporadisch opgemerkt.
Van de waadvogels zet ook hier de scholekster als broedvogel zijn opmars verder en dit naast
de reeds vertrouwde kievit.
Een kreek trekt uiteraard ook doortrekkende waadvogels aan, maar het ontbreken van een
heuse slikplaat maakt dat de aantallen niet zo spectaculair zijn als in de Moervaart-
Zuidlededepressie. Regelmatige doortrekkers zijn watersnip, tureluur, groenpootruiter, witgatje
en oeverloper. Enkel de wulp komt vaak voedselzoekend voor in de polders, met aantallen die
rond de honderd exemplaren schommelen.
Het indringen van bepaalde meeuwen in het binnenland laat zich ook hier duidelijk voelen met
soorten als kokmeeuw, stormmeeuw, zilvermeeuw en af en toe ook de kleine mantelmeeuw. De
visdief, een sierlijke stern, broedt de laatste jaren eveneens in het krekengebied.

Holenduif, Turkse tortel en tortel, maar voornamelijk de houtduif zijn regelmatige broedvogels.
Wie steenuil zegt, associeert hiermee direct de knotwilg. Oude noeste bomen zijn de
uitverkoren broedplaatsen voor deze uilensoort. Doch, deze bomen worden de laatste jaren
meer en meer gerooid en de verdwijning van deze broedplaatsen zal zich onherroepelijk
vertalen in de terugval van de steenuil. Grotere broer de ransuil is eveneens een vaste waarde
in deze biotoop.
Spechten zijn uitgesproken bosbewoners: daardoor is hun aanwezigheid eerder beperkt, doch
de grote bonte specht broedt er in gering aantal.
De gele kwikstaart is eveneens een vogel die sterk gebonden is aan de krekenbiotoop. De
laatste jaren vertoont de Engelse gele kwikstaart, waarbij de mannetjes een geelgroene kruin
hebben in tegenstelling tot de grijze bij de gewone gele kwikstaart, zich meer en meer.
Evenzeer met het rietland verknocht is de witgesterde blauwborst.
Wie riet zegt, legt direct de link met de rietzangers; buiten de bosrietzanger en kleine karekiet
gaat het slecht met deze vogels. Snor, sprinkhaanrietzanger en grote karekiet zijn zowel als
broedvogel en als doortrekker verdwenen!
De rietgors daarentegen broedt nog steeds in het riet en laat dat ook duidelijk horen en zien.
De ophopingen aan de overkant van de kreek zijn de overblijfselen van een verloederende
menselijke tussenkomst: het gebruik van dit natuurgebied als stortplaats!
Aan de kreken volg je de betonnen landbouwweg (eerst rechts, dan tweemaal links). Je stapt
nu op een baan (nog steeds de Sint-Elooipolder), bestaande uit twee parallelle wegen,
waartussen de vroegere – nu afgegraven – dijk, die daar de grens vormde tussen België en
Nederland.
Je wandeling vervolgend, stap je links van de weg de Sint-Elooikreek aan de „Sluize‟ voorbij,
waar je vervolgens links de Overslagdijk neemt, echter niet zonder net voorbij de kreek even
halt te houden. De kreken zorgen voor de afwatering van de omliggende landbouwgronden. Je
merkt een spiraalpomp, welke op haar beurt zorgt voor de nodige afwatering van de kreken
richting Nederland.

De eerste straat op je rechterkant op Overslagdijk is de Langeboomstraat. Je stapt nu uit de
polder de zandstreek binnen, en dat kan je onder andere merken aan een wijziging in de
natuurlijke plantengroei (canadapopulieren, knotwilgen) én aan de landbouwgewassen
(voederbieten).
Nét voor je de straat uitloopt, rechtop de Langelede, heb je rechts een restaurant met onder
andere palingspecialiteiten.De Langeboomstraat uitwandelend op de Langelede (nu viswater)
neem je meteen links de Wildestraat. Je volgt het betonbaantje en vanaf de volgende bocht
begint „de Marquette‟, genoemd naar de abdij uit Rijsel.
We volgen het betonbaantje dat eerst Muishoeken heet, nadien Palingstraat en komen
uiteindelijk terug op de Overslagdijk.
Je slaat rechtsaf richting Overslag-centrum en op het eind zie je schuinlinks het kerkplein waar
je vertrok. De drankgelegenheden aldaar zullen met genoegen je dorst lessen en je enige
verpozing bieden.

ALGEMENE GEGEVENS
lengte van de wandeling: 8 km
wandelduur: 2 uren
bewegwijzerd: „Grenspad‟
schoeisel: stapschoenen of laarzen, naargelang de weersomstandigheden
wegenis: meestal betonwegen, enkele gras- en zandwegels
het is raadzaam je verrekijker mee te nemen
het restaurant onderweg is maandag en woensdag gesloten, dinsdag open vanaf 18.00 u.
mits reservatie (enkel groepen)
Info:
Cultuurcentrum-Wachtebeke (CCW)
Dr. J. Persynplein 6
9185 Wachtebeke
tel. 09 342 71 65 & 66
Verkoopprijs van deze brochure: 1,00 euro.
Het Grenspad en deze brochure kwamen tot stand m.m.v.:
Toerisme Waasland
Gert Du Cheyne, Heidebos
Gerard & Kurt Nevejans
Carine De Vleesschauwer en René de Pauw (red) voor de Dienst Culturele Zaken/Toerisme
van het Gemeentebestuur Wachtebeke
Wachtebeke is aangesloten bij:
Toerisme Waasland Toerisme Oost-Vlaanderen
Grote Markt 45 Sint-Niklaasstraat 2
9100 Sint-Niklaas 9000 Gent
tel. 03 760 92 62 tel. 09 269 26 00
toerisme.waasland@oost-vlaanderen.be toerisme@oost-vlaanderen.be
www.toerismewaasland.be www.tov.be
v.u.:
Gemeentebestuur Wachtebeke, Willy De Vliegher, burgemeester, Dorp 61, 9185 Wachtebeke
ref. René de Pauw – sep 2011/ rene.depauw@ccwachtebeke.be