.EN ZEGEN k^

1902 liEf 192 ?: li
,MAN ZORG _
.EN ZEGEN k^
DE NEDERLANDSCHE
CHRI5TEL GRAFISCHE
BOND. ZIJN ONTSTAAN
EN GE5CHIEDENIS.NAAR
DE VOO,RH.ANDEN ZIJNDE
OEF1CIEELE 5ESCHEIDEN
BESCHREVEN DOOR DEN
BONDSVOORZITTER
J.HOFMAN

VAN ZORG EN ZEGEN

VAN ZORG
EN ZEGEN
DE
NEDERLANDSCHE
CHRISTELIJKE GRAFISCHE BOND
ZIJUT ONTSTAAN EN GESCHIEDENIS
NAAR DE VOORHANDEN ZIJNDE
OFFICIËELE BESCHEIDEN
BESCHREVEN DOOR DEN
BONDSVOORZITTER
J. HOFMAN
i
UITGEGEVEN TER GELEGENHEID VAN HET
25-JARIG BESTAAN VAN DEN BOND
AMSTERDAM, 19 MEI 1927

WIMSglIWWIIWEIMW/IW
INLEIDING
Tot nu toe is van geen der Christelijke arbeidersbonden een eenigszins
volledige geschiedenis in druk verschenen. Voor de geschiedenis
der Christelijke arbeidersbeweging mag dat betreurd worden.
Haar ontstaan en ontwikkeling omvat een stuk van ons volksleven,
dat niet zonder beteekenis geacht mag worden. Wordt de geschiedenis
der christelijke sociale beweging en der christelijke vakbeweging niet
te boek gesteld, dan zal het voor den historie-onderzoeker straks
moeilijk, zoo niet onmogelijk zijn, om uit te vorschen waarom en hoe
de christelijk-sociale beweging ontstond, wat haar drijfkracht was, welk
doel zij zich voor oogen stelde en welken invloed haar streven en
werken op de arbeidersorganisatie in het algemeen had. Toen het
25-jarig bestaan van den Nederlandschen Christelijken Grafischen Bond
nader bij kwam en het tijdstip gekomen was, om te overwegen of het
zilveren feest op eenigszins bijzondere wijze gevierd moest worden,
kwam als vanzelf de vraag op, of het uitgeven van een gedenkboek zijn
nut kon hebben. Deze vraag werd in beginsel bevestigend beantwoord
door het hoofdbestuur. Voordat een begin werd gemaakt met de uitvoering
dezer gedachte, wonnen wij advies in bij Prof. J. R. Slotemaker
de Bruine, die de uitvoering ten zeerste aanbeval. Naar zijn meening zou
het 't meest aanbevelenswaardig zijn om de bondsgeschiedenis in de elkaar
opvolgende gebeurtenissen zooveel mogelijk naar tijdsvolgorde te boek te
stellen. Daarna werd door het hoofdbestuur het voorstel om de geschiedenis
van den bond in druk te doen verschijnen ter goedkeuring
voorgelegd aan de 20ste algemeene vergadering, die op 2 en 3 juni 1926 te
Utrecht gehouden werd. Het voorstel verwierf daar algemeene instemming.
Bij de uitwerking van het besluit bleek in de praktijk, dat de door
Prof. Slotemaker de Bruine aangeduide werkwijze de eenig mogelijke was
om een behoorlijk overzicht der bondsgeschiedenis te schrijven. Zooveel
mogelijk werd het gebeuren binnen een jaarkring bijeengehouden. Deze
werkwijze kon niet altijd volkomen doorgevoerd worden. Wanneer het
voor de duidelijkheid gewenscht was, werd de beschrijving van eenig
onderwerp voortgezet, ook indien het slot eigenlijk tot de geschiedenis
van een volgend jaar behoorde. Enkele andere gebeurtenissen werden

6 INLEIDING. HET DOEL EN DE INDEELING VAN DIT BOEK
zonder onderbreking beschreven als zij niet spoedig haar beslag kregen
en toch niet op een bepaald jaar een zeker stempel drukten.
Het doel van dit boek is de geschiedenis van den bond te geven.
Voor een deel valt daarmede samen de geschiedenis van de grafische
bedrijven, voor zoover bond en bedrijven met elkander in aanraking
kwamen. Een volledige geschiedenis der grafische industrie over
de 25 jaren van het bestaan van den bond geeft dit boek echter niet.
Wie het, bijvoorbeeld, ter hand neemt om een volledige statistiek
der werkstakingen in de grafische bedrijven in het 25-jarig tijdvak samen
te stellen, zal zijn arbeid met dit boek alleen niet kunnen volbrengen.
Toch hopen wij, dat voldoende materiaal is opgenomen om aan buiten
het bedrijf staanden en jongere arbeiders in de grafische bedrijven een
beeld te geven van de ontwikkeling der bedrijfsgeschiedenis in de kwarteeuw
die in dit boek behandeld wordt. Begonnen werd het vermelden
van de oprichting der Christelijke Typografen Vereeniging „Draagt
Elkanders Lasten" te Amsterdam. Daarmede werd het ontstaan der
Christelijke vakbeweging in de grafische bedrijven in Nederland aangegeven.
Hoe de bond ontstond door het tot elkaar komen van enkele
zelfstandige plaatselijke vereenigingen, wordt in de volgende bladzijden
duidelijk. De bond kwam herhaaldelijk in aanraking met de arbeidersbonden
in het grafisch bedrijf, die op anderen grondslag waren opgebouwd.
De aanraking was meermalen oorzaak van onderlinge wrijving,
waarvan de vermelding in het boek niet achterwege kon blijven, ook
dan niet als gemeld moest worden van bedekten of openlijken strijd.
Om dan beschouwing te vermijden was heel moeilijk. Doch ook dan
werd de geschiedenis geschreven en de beoordeeling aan den lezer
overgelaten. Bij het weergeven van samenwerking of van strijd met andere
arbeidersbonden in de grafische bedrijven werd dan niet telkens betoogd,
dat een en ander zoo moest geschieden, omdat het uit het standpunt
van den christelijken arbeidersbond voortsproot. Betoogen werd vermeden,
omdat beschrijven het doel was. Dezelfde opvatting werd toegepast
waar het gold optreden met of tegenover werkgevers of hun
bonden. De beschrijving werd zoo beknopt mogelijk gehouden. Wie
over een of ander onderdeel meer volledig wil worden ingelicht, zal
kennis dienen te nemen van het bondsorgaan, van de verslagen of andere
bescheiden, die de bond in den loop der jaren heeft uitgegeven.
Als bronnen van onderzoek van het eerste tijdperk stonden den schrijver
ten dienste : de notulenboeken van de afdeelingen Amsterdam, 's.-Gravenhage
en Rotterdam ; het notulenboek der hoofdbestuursvergaderingen
van den Christelijken Typografenbond in Nederland, en bij den bond en
de Amsterdamsche en Rotterdamsche afdeelingen ingekomen brieven. Het
bondsnotulenboek bevat ook de verslagen in het begin van het bondsbestuur
ter algemeene vergadering uitgebracht. Die verslagen zijn niet
compleet, enkele ontbreken. De andere geven niet altijd volledige inlichtingen
over ledental, ontvangsten en uitgaven enz. Het bezwaar, dat van een

INLEIDING. GEGEVENS, DIE TER BESCHIKKING STONDEN
ruim tijdvak van de uitgaande brieven geen afschrift aanwezig is, werd
voor een niet onbelangrijk deel ondervangen door de werkwijze van
M. W. Smit. Zijn gewoonte was het om als voorzitter van de Afdeeling
Amsterdam ,kennis te nemen van alle belangrijke brieven die het bestuur
ontving. Als bondsvoorzitter las hij de meeste brieven, die bij het
hoofdbestuur inkwamen, voordat het antwoord verzonden werd. In heel
wat gevallen schreef Smit het conceptantwoord aan de achterzijde van
den ontvangen brief. Het was niet al te gewaagd om aan te nemen,
dat dit concept-antwoord door den secretaris overgeschreven en verzonden
werd. In 1905 reeds werd een bondsorgaan, De Christen-
Typograaf, uitgegeven. Voor de geschiedenis van den bond bevatten de
nummers vele belangrijke gegevens, die verwerkt zijn in dit boek. Alle
correspondentie tot 1917 toe werd doorgewerkt om gegevens te verzamelen.
Na dat jaar werd het aantal ingekomen en uitgaande brieven zóó omvangrijk,
dat het doorwerken daarvan niet meer mogelijk was. Het was niet meer
noodzakelijk ook. De notulen der hoofdbestuursvergaderingen werden
uitgebreider, veel meer gegevens werden in het bondsorgaan opgenomen,
en de jaarverslagen waren meer overzichtelijk dan die, welke ter
algemeens vergadering werden voorgelezen. Tot 1914 toe werden kort
beschreven de belangrijkste voorvallen in de afdeelingen. Met het intreden
der collectieve overeenkomsten werd de bond meer gecentraliseerd,
al duurde het een paar jaren voordat het centralisatie-proces volkomen
doorgewerkt had. Van dat jaar af werd alleen de bondsgeschiedenis
geschreven. Het is de hoop van den schrijver, dat het boek een geheel
is geworden, dat eenige waarde heeft voor de geschiedenis der christelijke
arbeidersbeweging in Nederland, meer speciaal als geschiedenisboek
van den christelijken vakbond in de grafische bedrijven. Het werk werd
omvangrijker dan verwacht werd bij het beginnen met de uitvoering
der opdracht van het hoofdbestuur. Het was dan ook onmogelijk om
van de christelijke arbeidersbeweging buiten den bond min of meer
breedvoerige mededeelingen op te nemen. Hier en daar kon slechts een
korte aanteekening gemaakt worden. De hoop is gewettigd dat, nu de
christelijke arbeidersorganisatie langzamerhand weer tot breedere ontplooiing
komt, meerderen zich zullen opmaken om de geschiedenis van
een der bonden, of van de christelijke vakbeweging in het algemeen,
te boek te stellen. Die hoop wordt versterkt nu het werkliedenverbond
„Patrimonium" zich voorgenomen heeft om, ter gelegenheid van het
50-jarig bestaan, de Verbondsgeschiedenis in druk te doen verschijnen.
Het schrijven van de bondsgeschiedenis was geen gemakkelijke taak,
en vereischte veel inspanning. Een niet onbelangrijk deel van het gewone
bondswerk moest onderwijl, als naar gewoonte, verricht worden.
Een deel werd overgenomen door de beide andere vrijgestelden van
den bond J. Schipper en H. A. van Ingen Schenau. Zij moesten dus
extra-arbeid boven en behalve hun gewone bondswerk verrichten, en
het is meer dan een wellevendsheids-formule als hun daarvoor de op-

8 INLEIDING. TITELKEUZE EN AFWERKING VAN HET BOEK
rechte dank van den schrijver wordt gebracht. Verder een woord
van dank aan allen, die hetzij door de toezending van afdeelings-archieven,
hetzij door mondelijke of schriftelijke mededeelingen, er toe hebben
medegewerkt, dat bij het samenstellen van dit boek juister of uitgebreider
mededeeling over eenig onderdeel ter beschikking stond.
Omtrent de toegevoegde tabellen moet worden opgemerkt, dat het
overzicht der loonen moest aanvangen bij het begin der landelijke collectieve
arbeids-overeenkomsten. De cijfers, op den bond betrekking hebbende,
werden pas stelselmatig gegroepeerd, toen de bond gecentraliseerd was.
Vanaf dat oogenblik waren zij overzichtelijk en werden zij dus van 1917 af
gerangschikt en opgenomen.
De titel „Van zorg en zegen" werd gekozen, omdat bij het naslaan
van bronnen, waaruit de gegevens van de bondsgeschiedenis geput
moesten worden, het heel duidelijk werd met hoeveel zorg en zorgen
het werk voor en in den bond is geschied, maar dat niet minder
duidelijk in het licht kwam, dat de zoo vaak afgebeden zegen van onzen
God het werk mogelijk maakte en de vruchten deed rijpen. Indien de
lezers van dit boek tot dezelfde overtuiging komen, dan mag verwacht
worden, dat het schrijven en het in druk uitgeven der bondsgeschiedenis
geen vergeefsche arbeid is geweest.
De band en het omslag werden uitgevoerd naar het, bij den daarvoor
onder bondsleden uitgeschreven wedstrijd, met den eersten prijs bekroonde
ontwerp, ingezonden door ons lid J. H. Dam te Zandvoort, onder het
motto „Variatie". De titelpagina is een navolging van het onder
motto „Eenvoud" ingezonden ontwerp van het lid A. Vergeer te Baarn,
dat den tweeden prijs verwierf. Drukkerij C. C. Callenbach te Nijkerk
verzorgde de uitvoering van het boek. Het werd gezet uit Hollandsche
Mediwval-letter van de Amsterdamsche Lettergieterij v/h N. Tetterode,
ontworpen door den heer S. H. de Roos. Het papier, waarop de tekst
gedrukt is, werd geleverd door de firma Van Gelder Zonen. Het omslagpapier
en dat voor de afzonderlijke illustraties leverde de firma
G. H. Buhrmann. De illustraties, voor de 12 bladzijden kleine portretten
noodig, werden door de firma Polygraph te Haarlem geleverd. De
tusschen den tekst geplaatste afbeeldingen, de cliché's voor band en
omslag en die voor de groepen, intérieurs enz., werden door de firma
D. Schnabel te Amsterdam vervaardigd.

WIIWW/WWIMEIMIW
EERSTE HOOFDSTUK
WAT AAN DE OPRICHTING VAN DEN BOND VOORAFGING
(1894-1902)
In Amsterdam hebben de christelijke arbeiders in het boekdrukkersen
boekbindersbedrijf het eerst een afzonderlijke vereeniging gesticht.
Het was op 16 juli 1894, dat in het gebouw van de vereeniging
„De Zendingszaak", toen gevestigd Monnikenstraat 13, te Amsterdam, deze
vakgenooten bijeen kwamen en een vereeniging oprichtten. „Patrimonium"
had, op het verzoek van M. W. Smit en E. Bouws, deze vergadering
bijeengeroepen. Een lijst, geteekend door 45 personen, die instemming
met het verzoek betuigden, was bij „Patrimonium" ingeleverd. Bijna al de
onderteekenaars waren aanwezig. Klaas Kater, Patrimonium's voorzitter,
leidde de bijeenkomst. Ook was voor het Werkliedenverbond J. van
Oversteeg tegenwoordig. Op verzoek van Kater deelde M. W. Smit
mede, dat de christelijke arbeiders in den Nederlandschen Typografenbond
van miskenning en minachting te lijden hadden. Reeds was bezwaar
aangeteekend tegen het vergaderen op Zondag. De afdeeling Amsterdam
van den Algemeenen Nederlandschen Typografenbond had dientengevolge
besloten niet meer op Zondag te vergaderen, teneinde aan deze bezwaarden
en hun bezwaren tegemoet te komen. Niettegenstaande dit
besluit meenden vele christelijke arbeiders, dat hun plaats in dien
bond niet kon zijn en dat een afzonderlijke vereeniging moest worden
opgericht. „Met heele en halve socialisten" kon men in één vereeniging
niet samenwerken. Hieruit bleek dus, dat de christelijke arbeiders in de
Grafische vakken zich reeds vroeg georganiseerd hadden om regeling
en verbetering in de bedrijfstoestanden te helpen bevorderen. Zij hadden
zich in den Algemeenen Bond georganiseerd, om daar hun doel te
kunnen verwezenlijken. De werkwijze van dezen bond was niet in
overeenstemming met hun verwachtingen en beantwoordde niet aan de
eischen, die de christelijke arbeiders, op grond van hun levensbeschouwing,
aan arbeidersvereenigingen meenden te moeten stellen. Zij onttrokken
zich dus aan den Algemeenen Bond en riepen, door bemiddeling der
Amsterdamsche afdeeling van „Patrimonium", gelijkgezinde vakgenooten

10 OPRICHTING VAN „DRAAGT ELKANDERS LASTEN" TE AMSTERDAM
bijeen. Sommige der ter vergadering aanwezigen vreesden bezwaren,
vooral het gemis van bereikte organisatie-voordeelen. Anderen meenden,
dat waar het beginsel sprak, het stoffelijk nadeel niet mocht gelden en
tot oprichting moest worden overgegaan. Kater en Van Oversteeg stemden
met de laatsten in. Besloten werd een vereeniging op te richten en een
commissie van drie personen te benoemen, die een reglement moest
ontwerpen. Als commissieleden werden benoemd M. W. Smit, J. H.
Kerssemeijer Jr. en J. van der Horst. Reeds op 20 Juli kon het door
2,00^
Alg. Ncdcr1. Typografen-Bond.
BEWIJS VAN LIDMAATSCHAP
(Afdeeling AMSTERDAM.)
Namens het AftiPelingsbeststur, liet Jloofdhestuur,
Voorzitter.
Secretaris.
Voordat Smit „D. E. L." oprichtte was hij lid van den A. N. T. B.
M. W. Smit ontworpen reglement behandeld worden. Als naam der
vereeniging werd gekozen „Draagt Elkanders Lasten", nadat „Da
Costa" was afgewezen, omdat die „teveel naar de letterkunde riekte".
Als lid konden toetreden : lettergieters, stereotypeurs, letterzetters, boekdrukkers,
lithografen, steendrukkers, linieerders, zincografen, galvaniseurs
en boekbinders. De vereeniging was vakafdeeling van „Patrimonium".
M. W. Smit werd bij acclamatie tot voorzitter gekozen. J. H. Kerssemeijer Jr.
en A. M. L. van Leeuwen werden bij verkiezing respectievelijk tot secretaris
en penningmeester benoemd. De leeftijd, waarop een vakarbeider kon
toetreden, werd op 18 jaar gesteld. De contributie, buiten het werkloosheidsfonds,
op 3 centen per week en per lid. De uitkeering uit het werk-

IN 1894 EEN WERKSTAKING VAN TYPOGRAFEN 1N DE HOOFDSTAD 11
loosheidsfonds zou f 1.— per dag bedragen, gedurende ten hoogste zes
weken. Hoewel ook gesproken werd over de oprichting van een
ziekenfonds, kwam het daartoe nog niet. Wel werd een fonds tot steun
bij ouderdom gesticht. De contributie daarvan werd bepaald op 1 cent
per week, de uitkeering op f 2.— per week gesteld.
Reeds spoedig kwamen er moeilijkheden voor de jonge vereeniging.
Een der leden, C. A. Andriessen, die bedankt had voor den Typografenbond,
werd vlak na de oprichting van „D. E. L." werkloos. Toezegging
van steun kreeg hij geen andere dan deze : „dat ieder lid bij de afdracht
zooveel hij kan en wil zal afdragen voor Andriessen". Heel veel bracht
die steun niet op, althans heel spoedig bedankte A. als lid, niet ten
onrechte zich beklagende, dat hij van toepassing der zinspreuk „Draagt
Elkanders Lasten" bitter weinig bemerkt had. Als troostprijs werd hem
zijn reeds betaalde contributie teruggegeven.
Een groote moeilijkheid deed zich in September 1894 voor. Toen
had namelijk zich in Amsterdam gevormd een looncomité, dat een eisch
tot loonsverhooging stelde. Op 27 September brak aan de Electrische
Drukkerij, waar toen De Telegraaf gedrukt werd, een staking uit. De
looneisch was 23 centen per uur voor gezellen boven de 23 jaar. De
drukkerij gaf denzelfden dag toe, al werd er bij bepaald, dat, indien
binnen vier weken blijken mocht, dat de onderneming dit loon niet
betalen kon of de andere werkgevers niet bereid waren dezelfde voorwaarden
toe te passen, de verplichting om het overeengekomene na te
komen zou vervallen. Op die voorwaarden werd de staking opgeheven.
Op enkele andere drukkerijen werd toen eveneens het werk neergelegd.
Ook hier werd voorwaardelijk toegegeven. Andere drukkerijen o.a. de
firma De Bussy, brachten zonder staking het loon op 23 centen. Bij
de christelijke arbeiders was het middel van staken in de praktijk nog
het revolutionaire middel. Daarom werd, onder leiding van „Patrimonium",
door „Draagt Elkanders Lasten" afzonderlijk met de patroons vergaderd.
Hier werd een voorstel behandeld om het loon voor volwassenen op
21 centen per uur te brengen. Of men 23 centen teveel vond wordt
niet vermeld. Intusschen, ook een uurloon van 21 centen was niet bereikbaar.
De werkgevers volgden de taktiek van in iedere onderneming
met een afzonderlijk voorstel te komen. De gezellen wisten niet precies hoe
te handelen. Het loon werd na vele wederwaardigheden vastgesteld op
20 centen per uur voor 5/10 der arbeiders. 2/10 zouden 16—.19 centen,
2/10 10-15 centen, 'ho beneden 10 centen per uur verdienen. De werkweek
bedroeg 60 uren. Algemeen doorgevoerd werd die overeenkomst niet.
1895. Het is eigenlijk niet te verwonderen, dat deze ongeregelde toestanden
konden bestaan. De organisatie-idee had de arbeiders nog niet
aangegrepen. Ongeorganiseerden vormden nog een belangrijke groep.
Georganiseerden waren in allerlei vereenigingen ondergebracht. Te
Amsterdam alleen hadden de typografen in 1895 de volgende vakver
eenigingen en ledentallen : afd. A. N. T. B. 1500 (over het geheele land) ;

12 VAN EEN WERKGEVER, DIE ZIJN ZAKEN ZELF WEL KON REGELEN
„Ned. Drukpers" 216 ; „Voorzorg en Genoegen" 100 ; „Draagt Elkanders
Lasten" 54 ; „De Katholieke Pers" 47 ; Socialistische Typografenvereeniging
„Voorwaarts", ledental niet bekend ; Boekbindersziekenfonds 97 ; Jonge
lingsvereeniging 140. Het Boekbindersziekenfonds bemoeide zich af en
toe met vakvereenigingszaken, de jongelingsvereenigingen (in Rotterdam en
Den Haag bestonden ook jongelingsvereenigingen) traden als zelfstandige
vereenigingen op. — De beweging in 1894 liet verschillende slachtoffers
na. Een comité, waarbij „Draagt Elkanders Lasten" niet aangesloten was,
had besloten, dat iedere vakgenoot wekelijks een uur loon zou storten.
De leden van „D. E. L." kwamen dat besluit niet na. Het bestuur ontving
een door de afd. A. N. T. B. en „Voorwaarts" geteekende aanmaning,
waarop o.a. geantwoord werd, „dat een besluit, zonder noch namens
ons genomen, voor ons geen kracht heeft.
De verwarde toestand op het terrein van de vakvereeniging in de
typografie bestond niet alleen te Amsterdam, doch over het geheele
land. Dit deed trachten naar meer onderling verband met elkander. De
Algemeene Nederlandsche Typografenbond (die reeds een landelijke
organisatie in 1866 gevormd had), nam het initiatief tot het bijeenroepen
van een congres. G. Snijdelaar, de bondsvoorzitter, had het plan geopperd.
P. Hols, secretaris van dien bond, verzond de uitnoodigende
circulaires aan alle bekende typografenvereenigingen in het land. Ook
„Draagt Elkanders Lasten" werd uitgenoodigd. Het congres zou plaats
vinden op de beide Paaschdagen 1895. Daar er dus een Zondag mee
gemoeid was, besloot de vereeniging om niet deel te nemen aan het
congres. Onderwijl werd aan werkgevers, waarvan bekend was, dat
zij aan de uurloonen- of de werktijdbepalingen niet voldeden, van
hun afwijking kennis gegeven en verzocht verbetering in te voeren. Dat
dit niet altijd even vlot liep, bewijst bijvoorbeeld het antwoord van den
werkgever J. Nunnikhoven, die o.m. schreef : „Het is meer dan ongehoord
brutaal u met mijne zaken te bemoeien. 1 e omdat mijn gezellen
volkomen tevreden zijn en overtuigd zijn, dat ik het loon betaal volgens
arbeid en zij dan ook volkomen tevreden zijn. Bij mij is niet eens om
verhooging gevraagd noch gedreigd met werkstaking toen deze hier ter
stede plaats had. 2e. Weet ik beter dan u te oordeelen over hetgeen
een zetter verdienen kan. 3e. Ik ben verplicht mijn uitgaven te regelen
naar de inkomsten. 4e. Ik zelf trek uit mijn drukkerij f 10.-- per week
en daar kan ik mede toe en hiermede is het volle bewijs geleverd dat
een loon van 20 centen zeker niet vereischt wordt. 5e. Wat u een
wanverhouding gelieft te noemen daar moet ik anders over oordeelen.
Twee snelpersen vereischen ieder 1 inlegger en 1 jongen welke gelijk
houd tesamen 4 jongens, 3 trappersen ieder 2 jongens gelijk 6 tesamen 10.
Deze zijn natuurlijk niet altijd aan de pers, maar zijn er dan toch voor.
U zult mij toestemmen dat ik daar geen volwassenen voor zou kunnen
nemen en naar ik geloof ook niet kan krijgen. De zetterij heeft 3 volwassenen,
3 jongmaatjes en 2 jongens ; een of ander wordt gebruikt

SAMENWERKING MET ANDEREN EN MEENINGSVERSCHIL DAAROVER 13
naarmate het werk dit vereischt". Het mag dan ook niet verwonderen,
dat deze werkgever wat verder in dien brief schreef : „Maar niet om
mij te rechtvaardigen schrijf ik u dit. Want al uw geschrijf uit naam
van vereenigingen laat mij koud, daarmede moet gij gaan bij patroons
welke geen verstand van het vak hebben of in werkelijkheid onrechtvaardig
handelen". De inhoud van dien brief mag als typeerend de
opvattingen der werkgevers in dien, tijd worden aangemerkt. „Draagt
Elkanders Lasten" liet zich er niet door ontmoedigen, ging met haar
werk voort, richtte in begin 1895 een jongelingsvereeniging op (die
naar de meening der leden een geheel zelfstandige moest zijn). Samenwerking
werd verkregen met de „Katholieke Pers", „De Nederlandsche
Drukpers", „Voorzorg en Genoegen". De vier stelden zich weer in verbinding
met de afd. Amsterdam A. N. T. B. om zoodoende plaatselijk
contact te verkrijgen en in het belang der vakgenooten gemeenschappen
lijk te werken.
Het typografen-congres, dat Paschen 1895 zou worden gehouden,
kon door gebrek aan deelneming niet doorgaan en werd dientengevolge
verschoven. Het al of niet deelnemen aan het congres had heel wat
beroering gebracht. Sommige leden wilden dat „D. E. L." als gast zou
deelnemen ; anderen wilden alleen deelnemen als het punt „werkstaking"
niet op het programma kwam ; weer anderen waren in ieder geval tegen
deelneming. Tenslotte werd het besluit genomen, dat „D. E. L." aan het
congres deelnemen zou ; naar aanleiding van welk besluit secretaris
Kerssemeijer, die samenwerking met andere vereenigingen voor christelijk
georganiseerden verboden achtte, voor zijn functie bedankte. Toen
werd besloten aan „Patrimonium" om advies te vragen. Dit advies luidde :
Wel deelnemen aan het congres, en dan niet als gast doch als lid.
Ter eerste jaarvergadering gaf de voorzitter M. W. Smit als het
doel van de vereeniging aan : te bevorderen de samenwerking tusschen
de patroons en de arbeiders, want : „De arbeider is zijn loon waardig"
en „het gezag van den patroon dient eerbiedigd te worden". Het verslag
van den penningmeester gaf aan inkomsten f 220.04, als uitgaven
f 74.665, dus een saldo van f 145.37 5, waarvan de werkloosheidskas
f 124.07 en het ouderdomsfonds f 21.30 bezat.
1896. Na dien tijd kreeg de vereeniging het druk met besprekingen
over de arbeidsvoorwaarden. De te Amsterdam gevestigde 6 vereenigingen
van arbeiders in het boekdrukkersbedrijf waren in het begin van 1896
in bespreking gekomen met de werkgevers. Aan beide zijden voelde
men er wat voor een bepaalde overeenkomst aan te gaan, zij het
mondeling. Als basis werd aangenomen het loon van 20 centen per
uur bij een l0-urendag. De werkgevers wilden het minimum-loon voor
volwassen arbeiders op 20 centen stellen, met een maximum van 22
centen per uur. Dit voorstel viel nogal in goede aarde, althans de vergadering
kon zich er mede vereenigen. Ten opzichte van het doorbetalen
der feestdagen was niets voorgesteld. Op een vraag of niet voor

14 EEN PERMANENTE COMMISSIE VAN PATROONS EN ARBEIDERS
doorbetaling geijverd kon worden, antwoordde Smit, dat naar zijn
meening hiertoe het goed recht ontbrak, nu algemeen een uurloon zou
worden ingevoerd. Teneinde de zaak nader te regelen werd, in overeenstemming
met hetgeen op 12 Februari door de vertegenwoordigers
der 6 vakvereenigingen in d'Geelvinck was afgesproken, een commissie
ingesteld, bestaande uit twee afgevaardigden van iedere vereeniging.
De werkgevers waren bereid om tot opheffing der misstanden mede te
werken en namen zitting in die commissie. Zij zouden zich met slechts
6 vertegenwoordigers tevreden stellen. Als leden dezer commissie werden
voor „Draagt Elkanders Lasten" benoemd M. W. Smit en J. P. Wolf.
Men sprak er zijn blijdschap over uit, dat nu samenwerking met de
werkgevers was verkregen, en daarmede was bereikt het doel, dat de
christelijke arbeiders allereerst wilden nastreven.
Het grafisch congres vroeg in juli 1896 opnieuw de aandacht. Besloten
werd om aan dit congres, dat op de beide Kerstdagen zou gehouden
worden, deel te nemen. Behandeld zou daar worden : „a. Het sluiten van
samenwerking tusschen de verschillende vereenigingen, waarbij elke bond
en elke vereeniging zijn of haar eigen program, haar eigen statuten etc.
onverkort behoudt ; b. minimumloon en maximum arbeidsduur ; c. de
invoering van een leerlingstelsel". „Draagt Elkanders Lasten" zou op deze
punten amendementen indienen. Ten opzichte van de samenwerking zou
een amendement worden ingediend, dat de wenschelijkheid betoogde
om, aangezien de omstandigheden nog niet van dien aard waren, dat
over het geheele land kon worden samengewerkt, plaatselijk de samenwerking
te regelen op vooraf omschreven punten. Bij „arbeidsduur"
zou worden voorgesteld om 25 O/0 toeslag voor overuren tot 10 uur
's avonds en 50 °jo na 10 uur vast te leggen. Bovendien zou op afschaffing
van Zondagsarbeid worden aangedrongen. Ten opzichte van
het loon wilde „D. E. L." de bepaling aldus laten luiden, dat in juni
1897 het minimum bepaald zou worden op 21 centen, januari 1898 op
22 centen, juni 1898 op 23 centen per uur. Verder zou een motie ingediend
worden, luidende : „Het congres, betreurende het feit, dat in den
laatsten tijd het lidmaatschap eener vereeniging, wier streven het is de
stoffelijke en vakbelangen harer leden te bevorderen, oorzaak is van het
ontslag van enkele harer leden, spreekt de verwachting uit, dat het
recht van vereenigen en vergaderen, bij de grondwet gewaarborgd,
onverkort door de boekdrukkerspatroons zal worden erkend".
Deze congresvoorstellen gingen verder dan hetgeen de Amsterdamsche
commissie wilde bereiken. De werkgevers hadden voorgesteld de loonen
aldus te regelen : 5/10 20 centen en daarboven, 2/10 van 16----19 centen,
2/ 10 van 10-15 centen en 1 / 10 beneden 10 centen. Alles bij een 10-uren
dag. Voor overwerk zou, indien de arbeiders tusschen dagtaak en overwerk
naar huis gingen, 25 °/0 toeslag worden gegeven. „Iets langer
blijven", ten hoogste 1 uur per dag, zou binnen de dagtaak moeten
gerekend worden. Voor arbeid na 12 uur zou 50 0/0, voor Zondags-

HET EERSTE GRAFISCH CONGRES WERD IN 1896 GEHOUDEN 15
arbeid 100 % extra worden betaald. Daartegenover hadden de arbeidersvertegenwoordigers
voorgesteld : 2/3 der werknemers 20 centen, 1 /3 beneden
20 centen. Binnen een jaar zou dat 21, een jaar daarna 22 en weder
een jaar daarna 23 centen moeten worden. De „commissie van 18"
werd tevens permanent verklaard. Bij een door haar gehouden enquête
bleek, dat er te Amsterdam 105 drukkerijen en 97 binderijen bestonden.
Daarvan hadden 50 drukkerijen en 5 binderijen inlichtingen omtrent
loon en arbeidsduur ingezonden.
Bij het eindigen van het tweede boekjaar bezat „Draagt Elkanders
Lasten" f 226.78'/ 2 in de werkloosheidskas en f 40.10 in het ouderdomsfonds.
Verder valt eenige wrijving met „Patrimonium" te constateeren.
Enkele leden, die voor het Verbond bedankt hadden, waren nog lid
van de vakafdeeling gebleven, terwijl anderen, die tot „D. E. L." waren
toegetreden, zich niet als lid bij „Patrimonium" hadden laten inschrijven.
„Draagt Elkanders Lasten" had zich daarover te verantwoorden en deze
leden af te voeren, evenals anderen, die hun contributie aan „Patrimonium"
niet betaald hadden. De jongelingsvereeniging bleek geen levensvatbaarheid
te hebben en werd ontbonden, terwijl een begin werd gemaakt
met het afzonderlijk organiseeren van christelijke boekbinders. Tot
October van dat jaar waren slechts een 7-tal leden tot deze branche
behoorend ingeschreven.
Als afgevaardigden naar het grafisch congres werden M. W. Smit
en J. P. Wolf benoemd. Dit congres werd op 25 en 26 December gehouden.
Daar werd heel wat gediscussieerd. Vooral de noodzakelijkheid
van een voor het geheele land geldende, naar plaatselijke behoeften
ingedeelde loonregeling, was het onderwerp van langdurige bespreking.
Verder werd een nauwere aansluiting der arbeiders tot waarborg van
het grondwettig recht van vereenigen en de afschaffing van verplichten
Zondagsarbeid aangegeven als punten, waarvoor in de naaste toekomst
actie zou worden gevoerd. Een comité werd benoemd, dat een bestuur
koos bestaande uit drie personen, n.l.: G. Snijdelaar, A. N. T. B., voorzitter,
J. P. Wolf, „Draagt Elkanders Lasten", secretaris, D. Pronker, A. N. T. B.,
penningmeester, met de opdracht deze punten uit te werken.
1897. Besloot 1896 met het Kerstcongres, voor 1897 moet begonnen
worden met de mededeeling, dat de Permanente Commissie te Amsterdam
voortging met haar pogingen om de loonregeling door te voeren. De
eischen gingen voorloopig niet verder dan 20 centen per uur voor 4/10 met
minder loon voor de resteerende tienden, zooals in het patroonsvoorstel
was aangegeven. De overwerkpercentages waren eveneens in overeenstemming
met het patroonsvoorstel, terwijl de arbeidsduur op 60 uren
was bepaald. De doorvoering van deze eischen kostte heel wat moeite.
Verschillende werkgevers •gingen tot ontslag over om de vrees bij de
arbeiders er in te brengen. Bovendien werd het dagblad De Amsterdammer
opgeheven, waardoor het aantal werkloozen vergroot werd.
Ook buiten Amsterdam viel er ontslag tengevolge van het deelnemen

16 MAATREGELEN TOT ONDERSTEUNING VAN WERKLOOZEN
aan het congres. Congres-slachtoffers alzoo. Te Bergen op Zoom bijv.
werd een arbeider ontslagen, die in Den Haag geplaatst werd en de verhuiskosten
van de deelnemende organisaties vergoed kreeg. De zorg
voor de Amsterdamsche werkloozen eischte bijzondere maatregelen. Op
verzoek van de Permanente Commissie besloot men om gedurende 8
weken 10 centen per lid te storten. Ook werd hier en daar een staking
geproclameerd ter doorvoering van de loonregeling der Permanente
Commissie. De goedwillende werkgevers steunden de arbeiders door
stakers in hun ondernemingen te plaatsen. De leden van „Draagt Elkanders
Lasten" zagen in deze stakingen geen revolutionaire beweging, maar
wijl werkgevers en arbeiders hier samenwerkten, gerechtvaardigde
middelen om het recht door te voeren. De bij iedere vereeniging inge
komen gelden werden overgedragen aan een commissie van beheer. De
uitkeeringen bedroegen totaal f 384.—. Het resteerende werd later voor
de helft gegeven als steun voor stakende timmerlieden. De andere helft
werd aan de deelnemende organisaties naar verhouding van het ledental
afgedragen. Toen aan het einde van het jaar het aantal werkloozen
tot 34 was opgeloopen, besloot men andermaal om gedurende 8 weken
10 centen te storten. Uit de verschillende vereenigingen werd een subcommissie
benoemd, die zich speciaal met de verzorging der werkloozen
zou bezighouden. De werkloozen hadden (waarschijnlijk) reeds de uitkeering
uit hun vakvereenigingskas genoten, althans voor zoover zij
georganiseerd waren. In „Draagt Elkanders Lasten" kwam de instelling
van een weerstandskas op het tapijt. Het volgende jaar en wel op
11 en 12 April, zou een tweede grafisch congres worden belegd.
Vooruit wilde men nu zorgen, indien dit congres nieuwe slachtoffers
zou eischen, geld voor ondersteuning beschikbaar te hebben. Sommigen
wilden het werkloosheidsfonds uitbreiden, welk voorstel geen bijval vond.
Besloten werd om de contributie met 3 centen per, week te verhoogen
en op 10 centen te brengen. De vraag kwam op of niet een algemeene
weerstandskas gesticht moest worden, daar mogelijk uit de loonactie en
na het congres noodzakelijkheid tot werkstaken zou kunnen komen. Dat
men zich deel van de algemeene beweging voelde moge blijken uit het
voorstel om, hoewel „Draagt Elkanders Lasten" zelf geen werkloozen
had, ijverig mede te doen aan de ondersteuning der anderen, welk
voorstel werd aanvaard. Ten slotte is het vermelden waard, dat een
officieel voorstel tot afscheiding van „Patrimonium" werd ingediend, 't Werd
verworpen. Smit was tegen aanneming, bewerende, dat het Verbond bij
het oprichten der vereeniging, ook financieel, goede diensten had bewezen
en dus uit erkentelijkheid de aansluiting bij de verbondsafdeeling
gehandhaafd diende te worden.
1898. Hoewel de zorgen voor het komende congres de vereeniging
in beslag namen, werd toch in Januari een commissie benoemd, die zich
tot de andere vereenigingen zou richten tot het verkrijgen van samenwerking
voor het behartigen der boekbindersbelangen. In die commissie

CH. L. PETERS, AMSTERDAM A. B. SNIJDER, DEN HAAG J. JONKER, AMSTERDAM
ex-bondssecretaris Eere-voorzitter van den Bond ex-bondspenningmeester
° C. H. THIJSSENS, HOORN
ex-secr.-adm. Christen-Typograaf
J. HENDRIKS t, DORDRECHT
mede-oprichter bond
J. STORM, UTRECHT
mede-oprichter bond
J. P. KRINS, DEN HAG A. HAZEVOET, AMSTERDAM J. H. A. REICHART, AMSTERDAM
ex-afd.-secr. Dordrecht ex-afd -penningmeester ex-afd -penningmeester

T. H. SCHOTANUS, UTRECHT B. VAN DER WOUDE, AMSTERDAM J. BAARSPUL, UTRECHT
ex-bondssecretaris mede-oprichter afdeeling ex-bondssecretaris
W. J. L. RUPPERT, AMSTERDAM
adm. Grafisch Orgaan
A. VAN RIJSEN, DEN HAAG
ex-afd.-secretaris
A. L. GERRITSEN, DEN HAAG
ex-H.B. en afd.-penningmeester
R. HOFSTRA, SNEEK
ex-afd.-voorzitter
H. PH. JANSSON, DEN HAAG
ex-afd.-voorzitter
J. H. BRANS, DELFT
ex-H.B. en ex-afd.-voorzitter

ONTWERP-CONCLLISIËN VOOR HET TWEEDE GRAFISCH CONGRES 17
hadden o.a. zitting J. Jonker en P. Rippen..-^ De ontwerp-conclusiën van
het congres werden besproken en aangenomen. Omdat zij mede een kijk
geven op de verhoudingen in die dagen en het zoeken naar een weg om
tot gemeenschappelijk optreden te komen, mogen die ontwerp-conclusiën
hier een plaats vinden. Zij luidden :
„Art. 1. Er bestaat in Nederland een Federatief Verband van
grafische en aanverwante vakvereenigingen. Het Verband bestaat uit een
zedelijke verbintenis van typografische en aanverwante vereenigingen,
regelende de plichten tot doorvoering, naleving en bevestiging van de
punten van actie in art. 2 genoemd. Art. 2. Doel. Het Verband
heeft ten doel : a. De totstandbrenging van een minimum loontarief en
een maximum arbeidsduur. b. Afschaffing van Zondagsarbeid. c. Erkenning
van het recht van versenigen en vergaderen. d. De totstandkoming
van die economische punten van actie, in verband met de
belangen der grafische vereenigingen en aanverwante vakken, die door
minstens 2/ 3 van de verbonden vereenigingen aan de orde worden gesteld.
- Art. 3. Middelen. a. Een overeenstemming te treffen tusschen
patroon en gezel omtrent de regeling van loon en arbeidsduur. b. Door
gebruik te maken van die middelen, welke iederen Nederlander bij de
wet gewaarborgd zijn, n.l. : het recht van petitie aan Kroon, Regeering,
Gemeente enz. c. Bij weigering van den patroon zelfstandig op te
treden, zoolang mogelijk langs den weg der rede. — Art. 4. Door de
verbonden vereenigingen worden drie vereenigingen, zetelende in ééne
gemeente, als Bureau van uitvoering aangewezen. — Art. 5. Bedoeld
bureau heeft in opdracht de besluiten door te voeren. Moet in een of
andere gemeente handelend worden opgetreden, zoo stelt het uitvoerend
bureau zich persoonlijk in verbinding met de daar ter plaatse gevestigde
vereeniging of vereenigingen ; is omtrent de wijze van
ageeren overeenstemming verkregen, zoo treedt het bureau handelend
op en is de deelhebster(s) onderworpen aan zijn leiding. — Art. 6. Uit
elke vereeniging wordt een gedelegeerde aangewezen, welke met het
bureau van uitvoering in onmiddellijk verband staat. — Art. 7. Wiluitvoerder.
Het bureau van uitvoering benoemt uit zijn midden een aan
hem verantwoordelijke wiluitvoerder, wiens diensten aan het Federatief
Verband door financieele belooning worden gewaardeerd. Art. 8.
Het uitvoerend bureau wordt voorzien van kasgeld, door de verbonden
vereenigingen naar gelang van hun ledental bijeen te brengen. Meerdere
geldelijke offers, benoodigd voor de in art. 2 genoemde zaken, worden
door het bureau gevonden door een storting per week en per lid van
elke bij het Federatief Verband aangesloten vereeniging geëvenredigd aan
de benoodigde som, voor welk bedrag elke vereeniging borg staat. —
Art. 9. De financiëele belooning der diensten van den aan het bureau
verantwoordelijken wiluitvoeder, wordt door dit lichaam gevonden
uit de gelden, proportioneel geheven van elke bij het Verband aangesloten
vereeniging, en wordt iedere drie maanden bij vooruitbetaling
2

18 BESLUITEN VAN HET TWEEDE GRAFISCH CONGRES
aan het bureau verstrekt. — Art. 10. Elke vereeniging bekrachtigt
door hare handteekening een voor alle medewerkende vereenigingen
gelijkluidend contract. Dit contract is bindend voor den geheelen duur
der beweging en blijft ook door de handteekening van eiken bestuurder
van kracht, al wordt deze gedurende den loop der beweging door anderen
vervangen. — Art. 11. Ten einde den verbonden vereenigingen een
overzicht te geven van den arbeid en het beheer, wordt elk kwartaal
een verslag, benevens een staat van inkomsten en uitgaven opgemaakt
en aan de deelnemende vereenigingen toegezonden. Telken jare worden
uit die verbonden vereenigingen 3 personen gekozen om de rekening
en verantwoording na te zien".
Deze conclusiën vormden als het ware een volledig reglement voor
een organisatie, die alles en allen zou kunnen omvatten. Op het congres,
11 en 12 April in Odeon te Amsterdam gehouden, werden zij breedvoerig
besproken. G. Snijdelaar was congresvoorzitter. Hij was een
overtuigd voorstander van samenwerking. Van de deelnemers aan het
congres van 1896 waren er heel wat aanwezig. Volledige rekening en
verantwoording werd afgelegd. Er was f 487.28 schuld gemaakt. De
drukker van het drukwerk van het Verband was de voornaamste
crediet-gever. Zijn vordering bedroeg f 328.11. De voorgestelde conclusiën
werden aanvaard, tot die van den wiluitvoerder toe, hoewel hij
slechts voor één jaar zou worden benoemd. Vóór stemden : Voorzorg
en Genoegen, De Nederlandsche Drukpers, Draagt Elkanders Lasten,
Katholieke Pers, allen te Amsterdam ; Nut en Genoegen, Utrecht ; St.
Joannes, Arnhem ; de Jongelingsvereenigingen te Rotterdam, Schiedam
en Nijmegen, en het hoofdbestuur Algemeene Nederlandsche Typografenbond.
Blanco stemden Jongelingsvereeniging Amsterdam ; St. Lebuinus,
Nijmegen ; Adelphesmus, Schiedam; St. Vitus, Winschoten. Door samenwerking
één te Arnhem ; Thomas van Aquino, Nijmegen ; Lourens Koster,
Deventer. Merkwaardig is, dat hoewel naast het hoofdbestuur van den
A. N. T. B. 22 afdeelingen vertegenwoordigd waren, besloten was dat
de Algemeene Nederlandsche Typografenbond, afdeelingen en hoofdbestuur
samen, maar één stem zou uitbrengen. De jongelingsvereenigingen
hadden een afzonderlijke stem. Heel zuiver waren de organisatorische
opvattingen dus nog niet. Het besluit om een wiluitvoerder te benoemen
mag niet verwonderen, daar in de toelichting gezegd werd : „Het is zeer
gemakkelijk voor den patroon om den banvloek te slingeren naar het
hoofd van den man, die zich verstout als comitélid op te treden en hem
broodeloos te maken". Hoewel er een voorstel was aangenomen om een
reservekas van f 10.000.— te stichten, werd met een kas van voorloopig
f 1000.— volstaan. De bijdrage aan het bureau werd bepaald op 5 centen
per lid en per week. De vereenigingen waren aansprakelijk voor het
betalen dier gelden.
Aan het eind van het congres bracht van Hassel hulde aan de
Katholieke afgevaardigden, terwijl de afgevaardigde der afdeeling Den

EEN VEREENIGING VAN CHRISTEL. TYPOGRAFEN TE 'S-GRAVENHAGE 19
Haag A. N. T. B. een pluim stak op den hoed van de Patrimonium-mannen
voor hun kranige houding, zijn hoop uitsprekende, „dat zij hun Verbondsinvloed
ook zouden uitstrekken tot hun broeders in de provinciën,
die dikwijls nog koud zijn voor de algemeenheid der maatschappelijke
belangen". Zooveel waardeering kon Smit niet zonder wederwoord
laten voorbijgaan. Hij beloofde dus om daar werk van te zullen maken
om daardoor de gemeenschappelijke belangen te bevorderen, „zelfs
tot het bijbelwoord toe, dat onder Koning Salomo iedere Israëliet onder
zijn wijnstok en onder zijn vijgeboom zitten mocht". Verder dankte
Smit den voorzitter voor zijn leiding, hem toewenschende „dat het hem
nog vele jaren en vele malen gegeven mocht worden als tot dusver
voor des werkmans, dat is ons aller, belangen werkzaam te zijn".
Op voorstel van De Nederlandsche Drukpers werd besloten, dat
het Federatief Verband pas in werking zou treden als 60 °/o der op
het congres aanwezige afdeelingen zich daarvoor zou verklaren. De
afdeelingen van den A. N. T. B. waren in dit percentage niet inbegrepen.
Alle aangenomen punten werden aan een referendum onderworpen.
Op dit referendum was gelegenheid om een naam voor den
candidaat-wiluitvoerder te plaatsen. In de praktijk kwam niet veel van
de uitvoering der besluiten terecht, behalve dan, dat „Draagt Elkanders
Lasten" in de provinciën de Patrimonium-mannen ging bewerken. Op
12 September trad Smit in een algemeene vergadering te Zaandam op.
Het gelukte om dáár een Christelijke Typografenvereeniging op te
richten, die zich „De Typograaf" noemde. De leden konden zich bij
het Werkloosheidsfonds van „D. E. L." aansluiten tegen betaling van
7 centen per week. — In Den Haag had „Patrimonium" op 19 Juli een
vakafdeeling voor de beoefenaren der grafische vakken opgericht. Onmiddellijk
schreef Smit naar die vakafdeeling, haar mededeelende dat er
te Amsterdam reeds bijna 5 jaren „een tamelijk sterke christelijke vakvereeniging
bestond" en de nieuwe vereeniging voorstellende samen
een bond te stichten. Den Haag echter meende dat door het stichten
van een bond „de zelfstandigheid zou verloren gaan". Men wilde wel
voeling met elkaar houden, maar een bond stichten wenschte men niet.
De eerste poging van Smit mislukte dus.
In Amsterdam ging men voort met den uitbouw der vereeniging.
Een commissie werd benoemd, die de oprichting van een ziekenfonds
moest voorbereiden en een reglement ontwerpen. In November liet de
Permanente Commissie weer eens wat van zich hooren. Naast het
onderzoek naar de loonen zou een concept-leerlingenregeling, ontworpen
door een commissie van den Ned. Drukkers(patroons)bond, besproken
worden. Ook kwamen de bestuurders der werkliedenvereenigingen bijeen
om het vormen van een algemeene weerstandskas voor te bereiden.
1899. Te Amsterdam deed zich een moeilijkheid voor aan het
Algemeen Handelsblad. Daar was namelijk een reserveploeg ingesteld
en de ongeregelde arbeidstijd verdroot den arbeiders. Op zichzelf was

20
STRIJD OM ZETELS IN DE KAMER VAN ARBEID
dat niet zoo belangrijk ; doch daar de ontstemming hierover samenviel
met het ontslag aan een paar arbeiders gegeven, welk ontslag men
vermoedde verband te houden met het plaatsen van zetmachines, verhoogde
dit de belangrijkheid. Door de agitatie bleek het duidelijk, dat de
Amsterdamsche typo's enkel schadelijke gevolgen van de invoering hunner
ijzeren collega's vreesden. Het aantal machinezetters was reeds toenemende
en naar de toen geldende opvattingen moest een afzonderlijke vereeniging
van machinezetters gevormd worden. Dat deden zij dan ook en de
operateurs berichtten aan „Draagt Elkanders Lasten", dat zij een
landelijken bond, genaamd „Nederlandsche Machinezettersbond", gesticht
hadden, beloofden hun plicht tegenover de beoefenaren der andere
grafische vakken niet te zullen vergeten en verzochten wederkeerig
sympathie voor hun streven. — Een ontwerp-leerlingenregeling werd
door de Permanente Commissie behandeld, evenwel zonder resultaat.
Van meer beteekenis was het besluit, op voorstel van de afdeeling
Amsterdam A. N. T. B. genomen, om een gemeenschappelijk weerstandsfonds
voor Amsterdam te stichten. Het kapitaal van dit fonds zou
f 10.000 moeten bedragen, welke som in twee jaren bijeen zou moeten
zijn. Wel zou ook binnen dien tijd in geval van nood dit gemeenschappelijk
weerstandskapitaal aangesproken kunnen worden, doch liever
wilden de verbonden arbeiders wachten tot het volle pond bijeen was.
„Draagt Elkanders Lasten" zou 5 centen per lid per week contribueeren. —
De schoone samenwerking tusschen de verschillende vereenigingen voor
het groote doel was geen verhindering voor dezelfde afdeeling A. N. T. B.
om zonder overleg met de andere vereenigingen candidaten voor de
Kamer van Arbeid te stellen. „De Katholieke Pers," „Draagt Elkanders
Lasten," „Drukpers" en „Voorzorg en Genoegen" poogden zich te
wreken, door nu gezamenlijk 5 candidaten te stellen. Daaronder was
ook P. Hols van den A. N. T. B., waarschijnlijk om het stemmen op
de lijst der verbondenen aanlokkelijk te maken. Het baatte niet. De andere
candidaten kwamen in de Kamer van Arbeid. Dat dit ontstemming
bracht, bewijst het feit dat „D. E. L." zich nu ook uit de Permanente
Commissie wilde terugtrekken (aan welk voornemen geen uitvoering werd
gegeven) en voor de plaatselijke combinatie bedanken. Dit zou dan
gelden voor het typografisch deel der Amsterdamsche arbeiders. Want
in dezelfde vergadering werd besloten pogingen in het werk te stellen om
de boekbinders tot samenwerking te brengen. Een voornemen, dat met
succes bekroond werd.
De verhouding tusschen „D. E. L." en „Patrimonium" was moeilijker
geworden, nu niet meer één, maar drie christelijk-sociale bonden het
levenslicht aanschouwden. Leden van den Christelijken Nationalen Werkmansbond
en „Maarten Luther", die lid van de Amsterdamsche Christe
lijke Typografenvereeniging wilden worden, moesten zich Ook bij
„Patrimonium" aansluiten. Dat dit niet houdbaar was, begrepen Smit
en zijn medebestuurders. De vereeniging werd losgemaakt van „Patria

LOONEISCHEN VOOR AMSTERDAM, DEN HAAG EN ZAANDAM 21
monium" en trad als zelfstandige vakvereeniging op, welke stap reglementswijziging
noodzakelijk maakte.
De gecombineerde arbeidersvereenigingen hadden bij de Amsterdamsche
werkgevers een verzoek ingediend om het uurloon te verhoogen
en op 21 centen te brengen. Want sedert 1894 was het op 20 centen
bestendigd geworden, hoewel de patroonsleden in de P. C. erkenden,
dat het te weinig was. Onderwijl de besprekingen hierover gaande waren,
kwam de afd. A. N. T. B. met een geheel nieuw voorstel, namelijk een verkorting
van den werkdag tot negen uur bij een weekloon van f 12.50.
Gelijktijdig waren er te Zaandam looneischen gesteld. Hier bleven de
wenschen beperkt tot een loon van f 10.50 per week. De werkgevers
te Amsterdam wilden de opkomende beweging den wind uit de zeilen
nemen en boden aan 1/4 van het personeel op 21 centen per uur te
brengen. Nog hooger loon toekennen, zou het werk van Amsterdam
naar andere steden doen verhuizen en het plaatsen van zetmachines
bevorderen, aldus beweerden zij. Opmerkenswaardig is, dat tegelijkertijd
het aantal werkloozen toenam. Had men zich in einde 1897 bezorgd
gemaakt toen er 34 werkloozen rondliepen, thans waren ruim 80 arbeiders
zonder werk.
De Christelijke Typografen Vereeniging te 's-Gravenhage was in
het begin van het jaar nog doende om zich van een reglement te voorzien.
Voorspoedig ging dat niet, daar niet altijd de vergaderingen druk bezocht
werden. Een belangrijk werk was het samenstellen van een adres aan de
Kamer van Arbeid, waarin verzocht werd een loonregeling vast te stellen
voor het typografisch bedrijf te Den Haag. Het uurloon zou 20 centen
moeten bedragen, de werkweek op 60 uren worden vastgesteld. Een
inleiding van den voorzitter A. B. Snijder over : „De loonkwestie", had
de samenstelling van dit adres voorbereid. In een staking bij de firma
Eger, achtte de vereeniging het recht aan de zijde van den werkgever,
daar deze een drukker tegen f 9.— per week had aangenomen, terwijl
later bleek, dat de drukker nog niet eens zelfstandig werken kon. Zijn
ontslag had de staking tengevolge. Ter jaarvergadering bleek het, dat de
penningmeester f 6.80 ontvangen, f 5.27 5 uitgegeven en dus f 1.52 5 saldo
had. Het beheer van zulke sommen was gereede aanleiding om een
commissie van controle, bestaande uit drie leden, te benoemen, ten einde
na te gaan of het financieel beheer wel rechtvaardig was geschied.
1900. In het begin van dit jaar werd te Amsterdam een nieuwe loonbeweging
ingezet. De afdeeling A. N. T. B. had voor zetters nieuwe
loonsvoorstellen ontworpen en noodigde de andere vereenigingen uit tot
samenwerking om die voorstellen ingevoerd te krijgen. In genoemde
afdeeling vormden de vakgroepen zetters, drukkers, enz., afzonderlijke
vereenigingen, die bij te voeren acties zelfstandig optraden. Bij een
werkdag van 9 uren vroeg men een weekloon van f 12.50 voor gezellen
boven 23 jaar, 21 ct. per uur voor 20-23 jarigen, 18 ct. per uur voor
18-20 jarigen. Bij nachtwerk tusschen 6 uur 's avonds en 6 uur 's morgens

22 IN 1900 WEDER EEN WERKSTAKING TE AMSTERDAM
f 14.—, afschaffing van den 7den nacht. 7/10 van het personeel zouden
het hoogste loon ontvangen, '/10 20 ct., '/10 18 ct. en 1 /10 beneden 18 Ct.
per uur. „Draagt Elkanders Lasten" kon zich met dat voorstel niet vereenigen.
In de eerste plaats niet, omdat de Permanente Commissie nog
bestond en men van oordeel was, dat loonsvoorstellen daár besproken
moesten worden. Daar toch werkten patroons en arbeiders samen.
Zouden de arbeiders afzonderlijk optreden, dan was daarmede het contact
met de werkgevers verbroken. Verder geloofde men niet aan de mogelijkheid
om de eischen door te voeren. Speciaal ten opzichte van den 9-urigen
arbeidsdag zouden de werkgevers weigeren. Er werden dan ook afzonderlijke
voorstellen geconcipieerd. Daarin werd de 10-urige arbeidsdag
bestendigd. De bonen zouden voor 5/10 van het personeel op 22 ct.,
voor 2110 op 17-20 ct., voor 2/10 op 11-16 ct. en voor 1 /10 beneden
10 ct. per uur vastgesteld moeten worden. Intusschen had zich te
Amsterdam een loon-comité gevormd, waarin „D. E. L." niet vertegenwoordigd
was. De werkgevers waren niet bereid de eischen in te willigen.
Waarschijnlijk geloofden zij niet aan de mogelijkheid van een werkstaking.
Daarin vergisten zij zich echter. Want op Vrijdag 27 April werd op
een 10-tal ondernemingen het werk neergelegd. Daaronder waren een
aantal steendrukkerijen, daar in 1900 de steendrukkers nog niet afzonderlijk
georganiseerd waren. Ook aan de Electrische Drukkerij, waar De Telegraaf
gedrukt werd en bij de firma De Roever Krober & Bakels, de drukkers
van De Standaard, werd gestaakt, zoodat beide dagbladen niet konden
verschijnen. De werkgevers hadden zich onderling verbonden niet toe te
geven. Wie dit verbond verbrak verbeurde een boete van f 3000.—.
Daartegenover was de afspraak gemaakt, dat drukkerijen, die van staking
verschoond bleven, de andere firma's zouden bijstaan. De dagbladen, die
niet verschijnen konden, waren het meest getroffen. De Telegraaf zou
hulp van het Algemeen Handelsblad ontvangen. Doordat deze bladen
dezelfde formaten hadden kon door het verwisselen van den kop het
Handelsblad als Telegraaf afgedrukt worden. De Standaard had toen
nog hetzelfde formaat als het Nieuws van den Dag. De firma Roelofsen,
Hiibner & Van Santen, die het laatstgenoemde blad drukte, wilde wel
een gedeelte van de oplaag onder het hoofd De Standaard afdrukken.
Echter de personeelen van de betrokken dagbladen weigerden het werk
uit te voeren. Aan het Algemeen Handelsblad legde het personeel 't werk
neer toen de directeur zijn belofte aan De Telegraaf wilde nakomen.
Bij Roelofsen, Hubner & Van Santen, waar men er niet hetzelfde voorstond,
omdat deze firma als loondrukker van het Nieuws van den Dag
optrad, liet men het niet tot staking komen, hoewel het dagblad niet
verscheen. Om te ontkomen aan een staking in hun eigen inrichting
lieten de directeuren van de andere dagbladen hun kranten niet verschijnen.
Behoudens Het Volk en Het Volksdagblad, die aan de eischen
hadden toegegeven, verschenen op 27 April geen dagbladen. Zoo kon
de toestand echter niet lang bestendigd blijven, aangezien maatregelen

DE AMSTERDAMSCHE STAKING DOOR DE ARBEIDERS VERLOREN 23
werden genomen om een algemeen blad te laten gereedmaken door een
aantal werkwilligen, chefs en patroons. De firma Holdert & Co. belastte
zich met de uitvoering van deze stakingscourant. Haar was geen
lang leven beschoren. De werkgevers zagen wel dat hun afspraak niet
houdbaar was. Al spoedig verscheen het Algemeen Handelsblad, daar
de directeur aan het personeel beloofd had, niet meer De Telegraaf te
zullen bijstaan, waarop den arbeid werd hervat. Roelofsen, Hubner S
Van Santen legde ten opzichte van het Nieuws van den Dag eenzelfde
verklaring af, zoodat ook dit dagblad verschijnen kon. De Telegraaf
kon nu niet achter blijven. Enkele van de werknemers aan de Electrische
Drukkerij stonden niet sterk en weldra gingen er dan ook een niet
onbeduidend aantal aan den arbeid. Wel werden hun namen bekend
gemaakt in de stakingsvergaderingen en overal in de stad aangeplakt,
maar dat nam niet weg, dat deze tegenslag bij een groot deel der stakers
ontmoediging bracht. Nu konden alle dagbladen verschijnen, behalve
De Standaard, waar het geheele personeel in staking bleef. De heer
A. Wormser, die uitgever van dit dagblad was, poogde te bemiddelen,
echter zonder resultaat. Er kwamen zich, o.a. bij de firma De Roever
Krober & Bakels, enkele werkwilligen van buiten aanbieden. Kost en
inwoning werd aan dezulken verschaft, zoodat het niet mogelijk was met
hen in contact te komen. Een nadere poging van den heer J. H. de Bussy
om door middel van een tusschenvoorstel het conflict tot oplossing te
brengen, bleef evenals de poging van den heer A. Wormser, zonder
goed gevolg. De werkgevers wilden nu doorzetten daar reeds meerdere
stakers den moed geheel verloren hadden en op eigen gelegenheid het
werk hervatten. Anderen lieten het verlies van activiteit blijken door
niet meer te posten, hetgeen door de werkgevers natuurlijk werd opgemerkt
en hen in volhouden sterkte. Bij de firma Ellerman, Harms & Co.
verlieten een niet onbelangrijk deel der stakers de gelederen der strijdenden
en hervatten den arbeid. Het personeel der firma De Roever Króber €
Bakels, voor zoover het aan De Standaard werkzaam was, trad buiten
het looncomité om met de patroons in onderhandeling. Zoo spoedig dit
bekend werd gingen enkelen, die tot een ander deel van het personeel
behoorden, naar binnen. Het stakingscomité achtte het toen maar raadzaam
te pogen zelf de zaak zooveel mogelijk in het reine te brengen.
De firma, in het bijzonder door de moeilijkheden met De Standaard wat
meer in benauwdheid dan de andere firma's, betoonde zich bereid alle
stakers terug te nemen, hoewel zij eerst een zestal wilde uitsluiten met
het oog op degenen, die aan 't werk gekomen of gebleven waren. Tot
ontslag der tijdens de staking aangenomen arbeiders was zij niet te bewegen.
Op 16 Mei gingen toen de arbeiders aan het werk, nadat zij
vooraf een alles behalve malsche toespraak in ontvangst hadden genomen.
Trouwens, gemakkelijk staken was het in die dagen niet. Wijl de staking
op Vrijdag was begonnen, werd den eersten stakings-Zaterdag bij de
meeste firma's het verschuldigde loon uitgekeerd. Waar maar eenigszins

24 „DRAAGT ELKANDERS LASTEN" EN STAKINGSMOEILIJKHEDEN
ruimte was waren politie-agenten opgesteld. Aan den ingang een tweetal,
die niet meer dan twee of drie stakers tegelijk lieten binnengaan. In
gang of vestibule opnieuw gehelmde orde-bewaarders en eindelijk in de
kantoren waar het geld uitgekeerd werd verdubbelde politie-bewaking.
Stakers en misdadigers verschilden niet zoo heel veel met elkaar. Toen
eenmaal bij een firma de staking officieel opgeheven was, was het niet
mogelijk de andere personeelen nog langer buiten de werkplaatsen te
houden. Aangezien in die dagen de leiding der staking niet officieel in
handen der vakvereenigingen was, doch een stakingscomité de zaak bestuurde
en bovendien de vakvereenigings-discipline nog niet sterk doorgewerkt
was, daar is het te verklaren, dat sommige personeelen op eigen
gelegenheid een eind aan het conflict maakten. Hier en daar ging men
zonder meer naar binnen, elders riep men nog even gauw de bemiddeling
van het comité in om het vallen van slachtoffers te voorkomen. Andere
personeelen gingen onverwachts naar binnen, met achterlating van hen,
die er niet vlug genoeg bij waren of die weigerden op oneervolle voorwaarden
het werk te hervatten. Er bleven dan ook nog al wat slachtoffers
achter, die een tijdlang door de vereenigingen gesteund werden.
„Draagt Elkanders Lasten" was door de staking in niet geringe
moeilijkheden gekomen. Hoewel de vereeniging besloten had zich niet
aan de orders van het stakingscomité te storen, waren de leden, indien
zij werkzaam waren bij firma's, die door het comité aangewezen werden
als ondernemingen waar gestaakt moest worden, buiten gebleven toen
het conflict uitbrak. Enkelen ontvingen uitkeering van het stakingscomité,
anderen klopten bij hun eigen vereeniging aan. In een vergadering van
2 Mei werd besloten om aan de leden, die al of niet vrijwillig meestaakten,
dezelfde bedragen uit te keeren als het stakingscomité betaalde.
Een der stakers, die reeds van genoemd comité uitkeering ontvangen had,
bracht dit geld terug en kreeg eenzelfde bedrag van zijn vereeniging.
Dat deze wijze van doen oorzaak was van heel wat critiek van de zijde
der afdeeling A. N. T. B. is verklaarbaar, vooral als men er bij in aanmerking
laat komen, dat de geheel verloren actie het vinden van een
bliksemafleider noodzakelijk maakte. De leden van „Draagt Elkanders
Lasten" stortten een tijdlang één of twee uur loon om de uitkeering aan
de stakers mogelijk te maken zonder bezwaar voor de kas.
Was de staking in Amsterdam voor de onzen dus een niet zeer aangename
gebeurtenis, kort daarna, namelijk op 5 juni, kwam een brief
in, die weer bemoediging bracht. In Utrecht werd door „Patrimonium"
een vakafdeeling van typografen opgericht. Aan Smit werd verzocht
het reglement van „Draagt Elkanders Lasten" op te zenden, als voorbeeld
voor deze nieuwe vereeniging. — De talrijke aanvallen in Ons
Vakbelang, het blad van den A. N. T. B., op Smit en de zijnen lieten
de behoefte aan een eigen orgaan ter verdediging van het standpunt
der christelijken sterk gevoelen. Wel had Smit in De Oranjevaan het
standpunt van „Draagt Elkanders Lasten" uiteengezet, maar bevredigen

DE PERMANENTE COMMISSIE PUBLICEERT EEN LOONREGELING 25
deed dit niet. In Juli was men tot de ontdekking gekomen, dat te
Groningen, onder leiding van een comité uit „Patrimonium", een vakafdeeling
voor typografen bestond. Ook in Leiden was „Patrimonium"
zich bezig houdende met het verzamelen van christelijke arbeiders in het
boekdrukkersbedrijf. Wel zou het daar niet ineens een afdeeling kunnen
worden, maar in einde Juli was men toch hopende op de geboorte van
een zoogenaamd correspondentschap. In Den Haag was de vereeniging
al bijna twee jaar oud, terwijl ook in Zaandam een vereeniging bestond.
Naar al deze steden schreef het bestuur van „Draagt Elkanders Lasten",
om te polsen of men daar iets voor de oprichting van een maandblad
voelde. Te Utrecht was men bepaald enthousiast en onmiddellijk werd
een agent en een correspondent benoemd. Groningen en de andere
vereenigingen voelden er wel veel voor, maar wilden toch liever eerst
een paar proefnummers ontvangen. In Amsterdam toog men dus aan
het werk. Na heel wat moeite werd er een drukker gevonden, die her
blad wilde uitgeven en gedurende één jaar het risico dragen. Om enkelen
de vrees te ontnemen, dat het blad niet behoorlijk gevuld zou kunnen
worden, had men medewerkers buiten eigen kring gezocht. Dr. J. Th. de
Visser zou artikelen leveren over coöperatie, terwijl een andere medewerker
zou schrijven over „oude boekwerken". Verder zouden corres
pondenten in onderscheidene steden plaatselijk nieuws leveren. Toen
het zoover was trok de drukker-uitgever zich terug. Een voorstel om
het blad dan zelfstandig door „Draagt Elkanders Lasten" uit te geven
kon geen voldoende meerderheid vinden. Sommigen achtten een blad
„luxe", anderen wilden éérst een ziekenfonds oprichten. Want om de
kosten van een maandblad te bestrijden zou de contributie met 10 centen
per week verhoogd moeten worden.
Had de staking al geen direct resultaat opgeleverd, zij had dit toch
ten gevolge, dat de Permanente Comissie zich haar bestaan en haar
plicht indachtig werd. In October maakte zij een met algemeene stemmen
genomen besluit bekend, dat het loon voor zetters gebracht zou
worden op 3/10 van het personeel 21 ct. en hooger, 3/10 20 ct.,
2 / 1e 17-49 ct., 1 /10 12-17 ct., 1/10 12 ct. en daar beneden per uur.
De werkweek bleef op 60 uur bepaald. De drukkers zouden later aan
de beurt komen. Voor binders was wel een commissie ingesteld, maar
een voorstel-loonregeling had zij nog niet in gereedheid gebracht. Voor
de zetters zou de regeling per 1 November worden ingevoerd en tot
einde 1903 van kracht zijn. Om den goeden wil te toonen was besloten
dat op dien datum alle 25-jarigen minstens 20 centen per uur moesten
verdienen. De firma Holdert & Co. ontsloeg intusschen 4 arbeiders,
daar zij naar de meening van dezen werkgever, het hooge loon niet
konden verdienen. — De gedachte aan het correspondentieblad had opnieuw
de aandacht samengetrokken op meerder contact en samenwerking
tusschen de vereenigingen van christelijke typografen. Zoodat Smit
voorstelde nogmaals te beproeven een bond te stichten.

26 INTERCONFESSIONEELE VAKVEREENIGING GEEN PUNT VAN STRIJD
Niet alleen bij de Protestantsch Christelijke arbeiders was de behoefte
aan krachtiger organisatie bemerkbaar. Ook de Roomsch-
Katholieke vakgenooten begonnen op ongeveer hetzelfde tijdstip in te
zien, dat een nauwer verband met elkander de organisatie in het algemeen
ten goede zou komen. In 1899 reeds waren pogingen aangewend
om een bond te stichten, welke pogingen niet met het gewenschte
resultaat bekroond werden. Doch men liet niet af. In den loop van
1900 werden vernieuwde pogingen in het werk gesteld en nu met het
gewenschte gevolg. Op 19 Augustus 1900 werd de Roomsch-Katholieke
Typografenbond opgericht. Heel sterk was deze bond nog niet ; op
31 December van het oprichtingsjaar waren 4 afdeelingen en correspondentschappen
aangesloten, die in totaal 80 leden hadden ingeschreven. Doch
de Katholieken hadden een bond, hetgeen in die dagen heel wat zeggen
wilde. Het vraagstuk : confessioneele of interconfessioneele christelijke
organisatie was hiermede reeds tot beslissing gekomen. Voor de arbeiders
in de grafische bedrijven is het in de practijk geen belangrijke strijdvraag
geweest. De confessioneele vorm werd aanvaard zonder dat men
zich met de theoretische kwestie al te druk maakte. — De Algemeene
Nederlandsche Typografenbond maakte in die dagen een crisis door.
Mede ten gevolge van den richtingsstrijd, die zich concentreerde om
de vraag of de leiding van den bond in handen moest zijn van
„parlementairen" of „vrijen". Deze strijd, die genoemden bond gedurende
vele jaren in beroering hield, belemmerde niet alleen zijn groei,
doch deed ook het ledental terugloopen. Einde 1900 telde deze bond
1496 leden, verdeeld over 38 afdeelingen.
Te 's-Gravenhage waren de verschillende vereenigingen eveneens
doende met de doorvoering van een loonregeling, door hen bij de
Kamer van Arbeid ingediend en door deze goedgekeurd. Het door de
vereenigingen gevraagde loon was : 20 centen per uur. De werkgevers
wilden niet zóó maar tot de invoering dezer regeling overgaan. Zij
stelden voor om een commissie te benoemen, bestaande uit patroons en
arbeiders, geen leden der Kamer van Arbeid, die voor doorvoering eener
loonregeling te werken had. Niet de arbeidersvereenigingen zouden de
commissieleden mogen aanwijzen, maar in een vergadering, waar alle
arbeiders, dus ook de ongeorganiseerden, aanwezig waren, moesten deze
menschen worden aangewezen. Voor dit voorstel voelden de georganiseerde
arbeiders niets. Vier vereenigingen benoemden een lid in deze commissie.
In een openbare vergadering werd deze commissie permanent verklaard.
Doch spoedig onttrokken de patroons zich aan het lidmaatschap, waardoor
de commissie een eerloozen dood stierf. Met het oog op de
misschien komende actie, besloten de Haagsche christelijk georganiseerden
de contributie te verhoogen. Was deze bij de oprichting van de vereeniging
vastgesteld op 5 centen per maand, zij werd nu gebracht op
7 centen per maand. Sommigen meenden, dat deze verzwaring der
lasten het winnen van nieuwe leden zou bemoeilijken.

EEN LEERLINGEN-REGELING VOOR AMSTERDAM ONTWORPEN 27
1901. Voor Amsterdam en „Draagt Elkanders Lasten" was dit jaar
een minder bewogen dan zijn voorganger. Reeds in het begin van het
jaar werd „D. E. L." uitgenoodigd een door de afdeeling A. N. T. B. uitgeschreven
openbare vergadering bij te wonen, waar de onderwijzer
Bergmeijer uit Dordrecht en de typograaf H. Spiekman uit Rotterdam
zouden spreken. Verder wilde de binderscommissie, die gelet had op
het resultaat van het werken der herleefde Permanente Commissie in
het drukkersbedrijf, een poging wagen om voor de binders eveneens
zulk een Permanente Commissie in het leven te roepen. „Draagt
Elkanders Lasten" kwam even in het nauw door het optreden van den
binderspatroon Elias P. van Bommel. Een deel zijner werklieden had namelijk
verlof gevraagd om op den lsten Mei te demonstreeren. Waarschijnlijk
waren er nog al veel liefhebbers, althans de firma sloot op dien dag
haar zaak en liet ook hen, die wars waren van zulk een demonstratie,
verzuimen. Van „D. E. L." waren enkele leden bij de firma werkzaam,
zoodat de vereeniging in een moeilijk parket kwam. „Patrimonium" werd
in den arm genomen om dit kwaad tegen te gaan. Enkele leden onzer
vereeniging waren van meening, dat de zaak aan een paar predikanten
moest worden bekend gemaakt, daar de firma de Bijbels voor het Ned.
Bijbelgenootschap bond. Smit wilde echter van deze „scherpe maatregelen"
niets weten. Later werd het Christelijk Arbeids-Secretariaat in
deze kwestie gemoeid, maar zij werd niet op bevredigende wijze opgelost.
— De Permanente Commissie begon nu toch heusch met alle kracht
te werken. Zij ontwierp een leerling-regeling, vooral met het doel om
in de toekomst bekwame arbeiders te hebben en om de jongensexploitatie
tegen te gaan. Een jongen moest 14 jaar zijn om in het
vak te worden toegelaten, in het bezit zijn van een bewijs, dat hij met
vrucht lager onderwijs genoten had en goed gezond was. De leertijd
bedroeg 4 jaren, waarvan 3 maanden proeftijd. Gedurende het eerste
jaar zou het loon f 1.50 zijn, het tweede jaar f 2.—, het derde jaar
f 3.— en het Ode jaar f 4.—. Aan het einde van den leertijd moest de
leerling 24 regels dessendiaan op 20 cicero breed, goed en gelijkmatig
uitgevuld, met inbegrip van correctie van eigen fouten, kunnen zetten.
Na de vier leerjaren zou de werkgever zelf als examinator optreden.
In een afzonderlijk artikel was wel niet de plicht maar dan toch de
wensch uitgedrukt, dat de leerling herhalingsonderwijs en teekenlessen zou
volgen, vreemde talen leeren en vakbladen lezen. Om hem tot dat
alles in staat te stellen, zou hij gedurende den leertijd niet mogen overwerken.
De leerling-verhouding zou zijn 1-3 gezellen 1 leerling ; 4-7
2 ; 8-12 3 ; 1318 4 ; 1924 5 ; 2530 6 ; 31-40 7 en voorts op
iedere 10 gezellen 1 leerling meer. Was een leerling voor het door zijn
patroon af te nemen examen geslaagd, dan ontving hij een certificaat
van bekwaamheid en werd aan de Permanente Commissie kennis van
dit heugelijke feit gegeven. Een leerlingcontract zou door den patroon
en den vader of den voogd van den leerling worden geteekend.

28 POGINGEN OM EEN CHRISTELIJKE TYPOGRAFENBOND TE STICHTEN
Er waren nog meer belangrijke gebeurtenissen. In de vergadering van
3 Juli werden de concept-statuten van het Christelijk-Arbeids-Secretariaat
behandeld en goedgekeurd. Tot afgevaardigde naar de op 16 Juli te houden
oprichtingsvergadering van het C. A.-S. werd M. W. Smit benoemd.
Smit bracht op 24 Juli rapport uit. In die vergadering werd officieel
besloten de andere vereenigingen van Christelijke typografen aan te
schrijven om een Christelijken Typografenbond op te richten en het
bestuur gemachtigd alle stappen te doen die daartoe zouden kunnen
leiden. Het was M. W. Smit, die de copie van den uitnoodigingsbrief
schreef. In dien brief werd niet zonder eenigen trots vermeld, dat
„Draagt Elkanders Lasten" een zelfstandige vereeniging was, die reeds
tot tamelijken bloei was gekomen. Naarstiglijk werd geïnformeerd of
de andere vereenigingen eveneens zelfstandig waren, of zij fondsen
hadden ingesteld en of zij bereid waren mede te werken aan de
oprichting van een zelfstandigen christelijken bond. Van Groningen,
Utrecht, 's-Gravenhage en Dordrecht kwam bericht in. In deze berichten
betuigden de meeste besturen hun instemming met het oprichtingsplan.
Alleen Groningen had aanvankelijk tweeërlei bezwaren. In den brief
van 17 December werden die bezwaren uiteengezet. Het eerste bezwaar
was, dat Groningen reeds bij het Christelijk Arbeids-Secretariaat
was aangesloten en een bond dus dubbel zou drukken. Het tweede,
dat er nog te weinig Christelijke typografenvereenigingen waren en dus
gewacht moest worden met het stichten van een bond, totdat er meerdere
vereenigingen waren opgericht. Den Haag vroeg of het mogelijk
zou zijn èn tot een bond toe te treden èn bij het Christelijk Arbeids
Secretariaat aangesloten te zijn. Smit maakte nu concept-statuten gereed
en deed die naar de aangeschreven vereenigingen zenden.
Met de door de Permanente Commissie ontworpen leerlingenregeling
liep het niet al te best. Het ontwerp was zoowel in de patroonsvereeniging
als in de verschillende werklieden-vereenigingen besproken.
Van alle zijden regende het amendementen. Waarschijnlijk werden de
ontwerpers in de Permanente Commissie er wanhopig van en zagen van
verdere doorvoering af. Trouwens, in de bestaande verhoudingen,
zonder krachtige, doelbewuste organisatie, kon van doorvoering geen
sprake zijn. Men was niet eens in staat de door de Permanente Commissie
vastgestelde loonregeling behoorlijk door te voeren. Overreding
baatte niet, zoodat de Permanente Commissie het besluit nam om de
werkgevers, die aan de gestelde tienden niet voldeden, of beneden de
vastgestelde loonbedragen uitbetaalden, na een laatste waarschuwing,
publiekelijk bekend te maken „en hen alzoo te noodzaken, ter wille van
hun eer en goeden naam, aan de billijke eischen te voldoen". — Of
het kwam door teleurstelling bij de doorvoering zelfs van deze minimale
loonen, of dat nog andere invloeden er toe medewerkten, valt niet
te constateeren, maar feit is het, dat de afdeeling Amsterdam van den
A. N. T. B. een oproep richtte tot de andere vakvereenigingen om in een

A ‘-%/cfp.-44 Maz- roe ef-466,6-
,„_s,
^.^,.^ M..., ^.^,.^
xf„Ito
„zi e69& - ^- .^i.^.f,^ ^-^ •^ ►,
t„-„; . `.-^ át1 ^% / s^.o4- °^^^;7•^ á„m.,.1 ^ ^^}^ `^.
^ ^ p Gom_
d!i'P- ^llh
4i( J4t.... nQ..i I ^^nA-.^/ N3^ ^ -(ï} ^ lisvi ^ ^ y”, ."'t rr.afis s. ,^t.. /^Q sw-ay
, -
fg, if Ail G7 /I- 4/.-¢, P--.,441(i, e

30 IN AMSTERDAM EEN FEDERATIE VAN VEREENIGINGEN GESTICHT
bestuursvergadering de mogelijkheid van het stichten eener federatie te
bespreken. Na de staking van 1900 was er wel een scheiding ingetreden,
maar zóó kon het niet blijven. Het valt aan te nemen, dat de
bespreking in het grafisch congres van 1898 hier nawerkte. Want niet
alleen in de hoofdstad, ook in andere steden werd druk aan federaties
en combinaties gedaan. Smit drong te Amsterdam sterk aan op het toetreden
tot de federatie. Hij meende, dat de christenarbeider op elk
gebied moest toonen, dat hij de belangen van zijn stand en vak naar
behooren wilde en kon behartigen. De nieuwe federatie gaf in „D. E. L."
aanleiding tot ernstige beprekingen. Hier en daar, voornamelijk op
binderijen, waren namelijk vrouwelijke arbeidskrachten aangesteld. In
„Draagt Elkanders Lasten" was men van meening, dat dit tegen de
christelijke levensopvatting indruischte, aangezien de vrouw in het gezin
behoorde. Nu wilde Smit de nieuwe federatie er voor winnen, het
verbod van vrouwenarbeid op te nemen en zoo noodig, met scherpe
middelen door te voeren. Scherpe middelen waren desnoods stakingen.
Maar werkstaking officieel als geoorloofd strijdmiddel aanvaarden, durfden
sommigen niet, meenende dat dan de christelijke beginselen, en met deze
de christelijke vereeniging, in het gedrang zouden komen. Toch zette
Smit, gesteund door anderen, door. Het middel staking werd officieel
erkend en de federatie gesticht. Er namen nu 9 of 10 vereenigingen deel
aan. Naast de zes typografische waren er afzonderlijke machinezetters-,
binders- en steendrukkers-vereenigingen opgericht. Uit een gehouden
onderzoek bleek, dat te Amsterdam 440 zetters 21 ct. en meer, 179
20 ct., 95 17.19 ct., 87 12,-16 ct. verdienden. Er waren bovendien
25 zetters boven de 25 jaar, die het loon van 20 centen per uur nog
niet bereikt hadden. — Dat Smit geen onbeduidende figuur geacht werd,
moge blijken uit zijn benoeming tot tweeden voorzitter van het Christelijk
Arbeids-Secretariaat, J. Huizinga werd voorzitter en J. Douwes, secretaris.
De contributie van het C. A.-S. werd vastgesteld op '/ 2 cent per lid
en per week.
Ook in de vereeniging te 's-Gravenhage ging het leven zonder al te
zware schokken gedurende dit jaar voort. Bemerkbaar was een krachtiger
worden van den wensch om mede te werken aan de stichting van een
Christelijken bond. Toch werd de aandacht gevraagd voor de plaatselijke
actie. Nu de commissie, die naast de K. v. A. werken zou aan
de voorbereiding van een loonregeling, opgeheven was, werd aan de
K. v. A. verzocht de doorvoering der vanwege de arbeidersvereenigingen
ingezonden regeling ter hand te nemen. Daartoe bestond te meer aan-leiding,
nu de K. v. A. deze regeling had goedgekeurd. Echter, de
patroons weigerden voorloopig nog hun medewerking aan de doorvoering
der regeling te verleenen. -- Groote geldelijke offers vroeg de
actie van Den Haag blijkbaar niet. Bij zijn tweede verantwoording kon
de penningmeester mededeelen, dat ontvangen was in totaal f 8.771/2.
De uitgaven waren f 0.50, zoodat het bezit f 8.27 1 / 2 bedroeg.

W
TWEEDE HOOFDSTUK
DE CHRISTELIJKE TYPOGRAFENBOND IN NEDERLAND
OPGERICHT. ZIJN EERSTE MOEILIJKE JAREN
(1902.1905)
et initiatief van Amsterdam had toch tot goed gevolg geleid.
Op 19 Mei, den Tweeden Pinksterdag 1902, kwamen de
afgevaardigden van de Christelijke Vereenigingen te Amsterdam,
Dordrecht, 's-Gravenhage, Groningen en Utrecht in het
gebouw „Patrimonium" aan de Nieuwe Heerengracht 195 te Amsterdam
bijeen. Voor Amsterdam was M. W . Smit afgevaardigd ; Dordrecht had
als afgevaardigde gezonden j. Hendriks ; 's-Gravenhage G. Hoogenbirk ;
Groningen P. A. Boelens ; Utrecht J. Storm. 't Was dus nog niet een
talrijke vergadering. De schare die zij vertegenwoordigde was al evenmin
duizend-koppig. Amsterdam telde 60. Dordrecht 6, 's Gravenhage 17,
Groningen 18 en Utrecht 9 leden. Smit, die als voorloopig voorzitter
optrad, voelde zich dan ook gedrongen te zeggen, dat de mannen-broeders
maar niet te veel op het getal moesten letten, maar meer op het beginsel
en het doel. Het beginsel was uitgedrukt in art. 1 der concept
statuten : „De Christelijke Typografenbond in Nederland, aanvaardende
den Bijbel (Gods Woord) acht de daaruit voortkomende beginselen
geldend voor het maatschappelijk en zedelijk leven der leden. Zich geen
partij stellende in kerkelijk opzicht, worden die beginselen door den
bond opgevat in rechtzinnigen geest". Het doel was samenwerking
te bereiken tusschen atroons rs, dezelfde bedoeling, die bij
Smit en de zijne ia voorgezeten toen zij „Draagt Elkanders Lasten"
te Amsterdam oprichtten. Nu werd deze gedachte dan mede gepropageerd
door de vereenigingen in andere plaatsen, hetgeen ongetwijfeld de leden
van den nieuwen bond bemoedigde, doch nog niet ten gevolge had,
dat nu overal in het land de leuze : „samenwerking met de werkgevers
ter bestrijding der wantoestanden" zou opklinken, nog minder dat zij
onmiddellijk bijval vinden zou. De eerste bijeenkomst verliep in allen
eenvoud zonder veel beroering. Begrijpelijk is het dat men wederkeerig
belangstellend was naar het wedervaren van de christelijk-vereenigde

32 HET DOEL VAN DEN CHRISTEL. TYPOGRAFENBOND OMSCHREVEN
typografen in de vertegenwoordigde plaatsen. Iedere afgevaardige bracht
op zijn beurt verslag uit van den toestand en de geschiedenis zijner
vereeniging. De toestand der vereenigingen was in het algemeen niet
rooskleurig. „Draagt Elkanders Lasten" te Amsterdam stond er het
beste bij, zoowel wat ledental als wat geldelijk bezit betrof. Dit laatste
was reeds opgeloopen tot de som van bijna f 1100.—. De andere vereenigingen
bleven daarbij verre ten achter, wat verklaarbaar is uit het
feit, dat zij nog pas kort bestonden. Na op deze wijze wat nader met
elkaar in kennis te zijn gekomen, werd de principiëele vraag gesteld, of
tot oprichting van een bond zou worden overgegaan. Alle aanwezigen
waren voor de oprichting, hoewel Groningen nog wat bezwaren opwierp
met het oog op het geringe aantal vereenigingen, en het kleine aantal
vakgenooten tot die vereenigingen toegetreden. Toch stemde ook
Groningen voor. Onmiddellijk daarna werd overgegaan tot bespreking
der concept-statuten en -reglementen, die werden goedgekeurd zooals
zij door Smit ontworpen waren. Naast den reeds vermelden grondslag
is het gewenscht ook het doel, zooals dat in de statuten omschreven
werd, volledig op te nemen : „Art. 3. Doel. De bond beoogt het bevorderen
der zedelijke en stoffelijke belangen der beoefenaren van de
Typografie en aanverwante vakken, door te streven naar : 1 e de invoering
en instandhouding van een loontarief, berekend naar de gesteldheid
van elke plaats in Nederland, waar de grafische vakken worden
uitgeoefend ; 2e het verzamelen van statistische gegevens, rakende
de Typografie en aanverwante vakken ; — 3e het verkrijgen van een
matigen arbeidsduur; 4e een goede opleiding in de door den bond
vertegenwoordigde vakken ; 5e het verkrijgen van een deugdelijk
leerlingstelsel ; — 6e het doen beantwoorden der werkplaatsen aan billijk
gestelde gezondheidseischen ; — 7e een humane bejegening der gezellen
van de zijde der patroons of hun vertegenwoordigers op voornoemde
inrichtingen". Nu bleef nog over het benoemen van een bestuur. Smit
werd tot voorzitter benoemd. Amsterdam zou verder een secretaris, een
penningmeester en een algemeen adjunct moeten aanwijzen. Bij loting
werd uitgemaakt, dat uit Den Haag een tweede voorzitter, uit Utrecht
een tweede secretaris en uit Groningen een tweede penningmeester
zou moeten komen. Na al deze werkzaamheden werd de vergadering
door Hendriks uit Dordrecht met dankzegging gesloten. De Christelijke
Typografen-bond in Nederland was opgericht. Aan de dagbladen De
Standaard, Het Nieuws van den Dag, Nieuwsblad voor Nederland en
Volksdagblad werd hiervan mededeeling gedaan, met verzoek in de
volgende woorden de oprichting te vermelden : „Christelijke Typografenbond.
Op den Tweeden Pinksterdag vergaderden hier ter stede vertegenwoordigers
van vijf christelijke typografenrvereenigen in verschillende
plaatsen van ons land, nl. Amsterdam, Dordrecht, Groningen, Den Haag
en Utrecht. Na bespreking en goedkeuring der statuten werd overgegaan
tot de oprichting van een Christelijken Typografenbond in Nederland.

A. WIGGERS Jr. t, LEIDEN J. DE ZEEUW Jr. t, LEIDEN D. J. LOOMAN, LEIDEN
ex-afd.-voorzifter ex-afd.-voorz en secr. afd.-voorzitter
L. DON, LEIDEN P. J. SEGAAR, LEIDEN J. VAN DALEN Sr., ASSEN
afd.-penningmeester afd.-secretaris afd.-voorzitter
H. GON, ARNHEM J. EENKHOORN, KAMPEN H. F. BEUKER, HILVERSUM
ex-afd.-penningmeester afd.-voorzitter afd.-secr.-penningmeester

A. BEGEER, ROTTERDAM
ex-afd.-voorzitter
J. A. KOETSIER, ROTTERDAM
afd.-secretaris
W. VIJFVINKEL, ROTTERDAM
afd.-voorzitter
A. HEYSTEK, ROTTERDAM J. L. DE MAAGD, ROTTERDAM J.VAN DER SCHOOR, ROTTERDAM
ex-H.B. en afd.-penningm. ex-adm. vakcursus ex-adm, vakcursus
C. W. v. BARNEVELD, ROTTERDAM E. FIENIEG, DEN HAAG J. WINTER, AMSTERDAM
ex-H.B. der vakgroep ex-H.B. bond en vakgroep ex-secretaris t.b.c.-fonds

HET EERSTE HOOFDBESTUUR SAMENGESTELD 33
Tot voorzitter van den bond werd gekozen de heer M. W. Smit te
Amsterdam, Nicolaas Beetsstraat 64". De contributie voor den bond
werd vastgesteld op 50 centen per lid en per jaar. Voorwaar geen
bedrag, dat terughouden kon van het lidmaatschap.
De afdeelingen voldeden spoedig aan hun opdracht om een hoofdbestuurder
aan te wijzen. Naast M. W. Smit als voorzitter werd door
Amsterdam Ch. L. Peters als secretaris, J. Jonker als penningmeester,
E. van der Woude als algemeen adjunct benoemd. Den Haag benoemde
A. B. Snijder tot tweeden voorzitter, Utrecht J. Storm tot tweeden
secretaris en Groningen P. A. Boelens tot tweeden penningmeester.
Hoewel de Christelijke Typografenbond in Nederland dus op zijn beenen
stond, bleven de afdeelingen een groote zelfstandigheid behouden en
traden telkens zelfstandig op bij de voortdurende acties om verbetering
der arbeidstoestanden. — Te Amsterdam was men niet bijzonder tevreden
over het werken der Permanente Commissie. De besturen kwamen bijeen
en besloten zich te wenden tot de Vereeniging van Drukkerpatroons
aldaar. Den 7den Juli werd aan dit besluit uitvoering gegeven. Gevraagd
werd of de patroons bereid waren daadwerkelijk mede te werken tot
invoering van een loonregeling, die loonregeling in voor arbeiders gunstigen
zin te wijzigen en een leerlingstelsel in te voeren. Een laatste vraag
informeerde naar de meening der werkgevers of dat alles te veel ingreep
in hun individueele vrijheid. De patroons lieten wat lang op antwoord
wachten, en berichtten pas op 17 September, dat niet bij hun Vereeniging,
doch bij de Permanente Commissie zulk een schrijven ter tafel gebracht
behoorde te worden. De besturen begrepen, dat dit een ontwijken van
het antwoord was, en deelden den werkgevers mede, dat zij de zaak
aan het oordeel der Amsterdamsche typografen zouden onderwerpen.
Door de arbeidersvereenigingen werd besloten zich aan de Permanente
Commissie te onttrekken, waardoor deze ontbonden werd, en tezamen
een federatie aan te gaan met het doel nieuwe loonsvoorwaarden te
bereiken.
De binders bleken niet in staat actie te voeren voor het invoeren
van een verhoogd percentage bij overwerk en wendden zich in een adres
tot den K. v. A. Aan dit lichaam werd verzocht deze zaak af te werken.
Den Haag moest weder tot contributie-verhooging overgaan ; nu
werd 10 centen per maand gecontribueerd. Opnieuw werd een commissie
benoemd uit de arbeiders en permanent verklaard. Deze commissie
zou de doorvoering der loonregeling moeten bespoedigen. Als
een der middelen werd het vormen van een gemeenschappelijke weerstandskas
aangegrepen en zulk een kas opgericht. De afdeelingsvoorzitter,
A. B. Snijder, werd aangewezen om in het comité zitting te nemen. Zoomin
in Den Haag als in welke andere plaats dan ook was het invoeren
van een loonregeling het werk van een oogenblik. Jarenlang bleef de zaak
hangen. In Den Haag was men reeds meer dan drie jaar doende om
tot een loon-overeenkomst te komen.
3

34 DE SPOORWEGSTAKING BRENGT VERDEELDHEID
1903. Een spoorwegstaking die uitbrak, bracht de arbeiders in
beweging. In den jongen Christelijken Typografenbond was niet zoo heel
veel van dat leven te bespeuren. Wel kwamen uit verschillende plaatsen
verzoeken in om inlichtingen over den Christelijken Typografenbond,
daar de spoorwegstaking en de daarop gevolgde mislukte algemeene
werkstaking sommige christelijke vakgenooten tot overtuiging hadden
gebracht, dat zij niet langer in een neutrale vereeniging konden blijven,
doch heel sterk was de groep van nieuw-komenden niet. De sedert
kort te Amsterdam bestaande federatie van 9 Typografische vereenir
gingen, door Smit zeer voorgestaan en verdedigd met de mededeeling,
dat er nog nooit zulk een eenheid was gevonden bij de arbeiders, werd
door de staking aan 't wankelen gebracht. De federatie had namelijk een
motie aangenomen, waarin het besluit werd gepubliceerd om het Comité
van Verweer zedelijk en stoffelijk te steunen. Zooals bekend is, was
dit Comité van Verweer opgericht om tegen de Kuyper-wet, die het
spoorweg-personeel het staken zou beletten, te agiteeren. Smit zag in
die wet de bedoeling om iedere staking tegen te gaan. Hoewel hij
nadrukkelijk verklaard had als persoon en niet als gedelegeerde van
„Draagt Elkanders Lasten" te spreken, had hij in de federatie toegestemd,
dat de wet af te keuren was, en medewerking toegezegd tot
het houden van een openbare protestvergadering. Een en ander werd
hem kwalijk genomen en in de vergadering van „Draagt Elkanders
Lasten" waarin deze kwestie ter sprake kwam, werd besloten aan de
federatie te berichten, dat de vereeniging aan bedoelde openbare vergadering
niet zou meewerken. Dit bracht Smit er toe het voorzitterschap
van de federatie neer te leggen en voor te stellen, dat „Draagt
Elkanders Lasten" zich zou afscheiden. Dit voorstel werd wel niet aanvaard,
maar de federatie liet het er niet bij. Naar aanleiding van het
niet medewerken aan de protest-vergadering door „Draagt Elkanders
Lasten", werd in de afdeeling A. N. T. B. een motie aangenomen, waarin
geëischt werd, dat „Draagt Elkanders Lasten" uit de federatie gestooten
zou worden. De vereeniging „Voorzorg en Genoegen" vond zulk een
daad zoomin genoegen als voorzorg en berichtte „Draagt Elkanders
Lasten" dat zij er niet vóór was. De federatie zelf nam de motie van
de afdeeling A. N. T. B. dan ook niet over.
Den Haag was nog niet gereed met de federatie. In de afdeeling
van den Christelijken Bond was het voorstel van de afd. A. N. T. B.,
om tot het stichten van een federatie over te gaan, ingekomen en behandeld.
Er was wel sympathie voor. Doch de algemeene werkstaking
wierp roet in het eten. A. B. Snijder, die penningmeester der permanente
commissie en dus der gemeenschappelijke weerstandskas was, weigerde
om uit die kas f 100.— te verzenden als steun voor de slachtoffers
der algemeene staking. Om dit snoode feit werd hij „dood verklaard"
en onttrok zich aan de permanente commissie. Het is van
zelf sprekend, dat bij de christelijk-vereenigden nu de lust ontbreken

DE EERSTE POGINGEN OM EEN BONDSORGAAN TE STICHTEN 35
ging om nog vaster verband met de andere vereenigingen aan te gaan.
Na al deze beroeringen en gebeurtenissen werd de eerste algemeene
vergadering van den Christelijken Typografenbond op den Tweeden
Pinksterdag 1903 te Amsterdam gehouden. Hoofdpunt der besprekingen
was het oprichten van een bondsorgaan. De contributie zou daarvoor
met 10 centen per maand en per lid verhoogd moeten worden. De
algemeene vergadering waagde het niet om over zoo gewichtige zaak
een bindende beslissing te nemen. De leden in de afdeelingen moesten
er afzonderlijk over beslissen. Doch gezien de noodzakelijke verhooging
der contributie en de nog weinig doorgedrongen overtuiging dat voor
een vakbond geofferd moet worden, werd het besluit der algemeene
vergadering in de afdeelingen niet bekrachtigd. Feitelijk had de
Christelijke Typografenbond in zijn eerste levensjaar niet zoo heel veel
beleefd of verricht. Doch Smit bezat het vermogen om zoo weinig
mogelijk de bezwaren naar voren te brengen en sterk den nadruk te
leggen op de lichtpunten. Dit hield den moed er in, zoodat de afgevaardigden
uit de vijf afdeelingen, die de vergadering bezocht hadden,
versterkt huiswaarts keerden. Van de vergadering werd een nogal
hooggestemd verslag in De Standaard geplaatst.
Te Amsterdam maakten de vakgenooten zich maar weer op om een
nieuwe loonregeling ingevoerd te krijgen. Overeenstemming tusschen de
vereenigingen was niet bereikt. De R. K. en Christelijke Vereenigingen
hadden een afzonderlijke combinatie aangegaan. Zij dienden ook afzonderlijke
voorstellen in. 't Ging in dit voorstel in hoofdzaak om 6/10
der zetters op 23 centen te brengen. De drukkers zouden allen 23 centen
ontvangen, althans voor zoover zij volwassen waren. Ook de binders
zouden ditmaal in den buit deelen. Van hen moesten eveneens 6/10 op
23 centen gebracht worden. De arbeidsdag zou volgens dit voorstel
10 uur blijven, terwijl het overwerkpercentage op 25, 50 en 100 °/° moest
worden vastgesteld, resp. voor overwerk in den avond, in den nacht
en op Zondag. Deze regeling zou van 1 Januari 190431 Dec. 1905
moeten gelden. De afd. A. N. T. B., in federatie met de overige vereenigingen,
had hooger eischen. Hier was de vraag f 14.— bij een
negenurendag. In het stellen van eischen kon men trouwens eenige
vrijmoedigheid gebruiken. De werkgevers trokken zich er niet veel van
aan. Zij kwamen met een tegenvoorstel, waarbij drukkers en binders
buiten beschouwing werden gelaten en voor zetters het geliefde 5/10
stelsel zou worden doorgevoerd, waarvoor het loon op 21 centen per
uur zou worden gebracht. De arbeiders wilden daarop niet ingaan,
belegden vergaderingen en het scheen alsof er heel wat broeide. Doch
tot een uitbarsting kwam het niet. Want de Kamer van Arbeid trok
zich de zaak aan en wist een min of meer dreigende uitbarsting te
voorkomen, door het in 't leven roepen van een verzoeningsraad, die
uit arbeiders en werkgevers bestond. De Amsterdamsche afdeeling hield
zich verder bezig met het samenstellen van voorstellen en vragen aan

36 DE FEDERATIE TE 'S-GRAVENHAGE ONTBONDEN
de jaarvergadering van het C. A.-S., waarvan de belangrijkste was
een vraag, wat het C. A.-S. kon doen, nu de wet op het arbeidscontract
te verwachten was en daardoor het werk der vakvereenigingen
in een zekere richting gestuurd werd en of er mogelijkheid bestond tot
oprichting van een correspondentie-orgaan.
In Groningen was men evenals in andere plaatsen met het in elkaar
zetten van een loonregeling bezig. De besturen der verschillende vakvereenigingen
waren bijeen gekomen en hadden gezien, dat nog te
weinig vakgenooten tot de vereenigingen waren toegetreden om met
succes actie te kunnen voeren. Besloten werd dan ook, dat iedere vereeniging
een openbare vergadering zou beleggen om op deze wijze te
pogen meer leden te winnen en den organisatie-zin te bevorderen. De
afdeeling wendde zich tot het hoofdbestuur om een spreker en vergoeding
voor een deel der kosten. Het betalen der reis- en verblijfkosten
bleek boven de draagkracht der afdeeling uit te gaan. Smit toog
naar Groningen en hield een rede over „Organisatie", die, naar een
bericht zegt, zeer in den smaak viel.
In Den Haag schoot men al even weinig met de loonactie op.
Het comité oftewel de permanente commissie (die hier nu alleen uit
arbeiders bestond) werd ontbonden, daar de patroons niet wenschten te
confereeren met den voorzitter Verhoeven. De andere commissieleden
legden toen ook maar het bijltje neer. De gemeenschappelijke weerstandskas,
die f 300.--- bevatte, werd nog wat bewaard, Wel werd eenige
beroering bij de afdeeling gewekt door het ontslag van een man, die
25 dienstjaren bij de firma Blommendaal had, maar toen de patrones
weigerde de afgezonden commissie te ontvangen, moest zonder meer in
dit ontslag worden berust.
Hoewel Smit niet veel succes had gehad met zijn voornemen om
een maandblad voor de christelijke typografen door den bond te doen
uitgeven, liet hij zijn plan niet los. Telkens drong hij bij de afdeelingen
er op aan om voldoende toezegging te doen, opdat de financiëele grondslag
gelegd zou kunnen worden, doch buiten Amsterdam zag men tegen
de verhoogde financiëele verplichting op. Hetzelfde beletsel verhinderde
te Amsterdam de oprichting van een ziekenfonds. Van de hoofdstad
uit werd wel wat gedaan aan propaganda, vooral in andere steden.
Veel succes brachten deze pogingen niet. De Christelijke Typografenbond
zonder blad, zonder fondsen en nog pas opgericht, was te weinig
bekend en had te weinig aantrekkingskracht om snel in bloei toe te
nemen. Verder waren de begrippen omtrent organisatie nog al verward,
wat mede blijkt uit een mededeeling der Amsterdamsche afdeeling van
den Christelijken Werkmansbond. Deze mededeeling hield de aangename
boodschap in, dat er nog een christelijke typografenvereenignig, onderafdeeling
van den N. C. W. B., was opgericht. Of zij lang geleefd
heeft, valt niet te vermelden. Behoudens de mededeeling van haar
oprichting is in het archief geen spoor van haar bestaan te vinden.

PROPAGANDA-POGINGEN EN DE TWEEDE JAARVERGADERING 37
Zoomin als van een te Rotterdam opgerichte vereeniging van christelijke
typografen. Hier waren het de vele verzekerdheden, die de christelijke
vakgenooten in de andere vereenigingen vasthielden.
1904. Was 1903 een jaar van tobben in ieder opzicht, 1904 onderscheidde
zich maar weinig gunstig van zijn voorganger. Aanvankelijk
scheen het, dat de propaganda reeds goede vruchten zou dragen. In
Arnhem hadden zich een 20-tal vakgenooten bereid verklaard lid te
worden, doch toen zij bemerkten, dat de christelijke typografenbond
geld noch aanzien had, lieten zij den bond weer in den steek. In
Hilversum nam de Federatie van Protestantsch Christelijke vakafdeelingen
op verzoek van het hoofdbestuur van den Chr. Typ. Bond de propaganda
ter hand en moest Smit als spreker optreden. Na zijn optreden
werd een vereeniging opgericht. De vrienden aldaar beschouwden zich
niet als afdeeling van den bond, zoodat zij zich op de volgende algemeene
vergadering niet lieten vertegenwoordigen. Maar toch : er was een
vereeniging van christelijke typografen tot stand gekomen. Dit moedigde
het hoofdbestuur aan tot een poging om opnieuw te Rotterdam de
christen-vakgenooten saam te brengen. Doch de mislukking van de
eerste poging had de goedwillenden aldaar zóó ontmoedigd, dat zij van
verdere propaganda afzagen. Het bondsbestuur echter bleef actief en
zocht aanknoopingspunten te vinden in Haarlem, Leiden en Delft. — In
stad Groningen brak een staking uit bij de firma De Waal. De inzet
was hier niet verbetering der arbeidsvoorwaarden, doch een protest
tegen sterk doorgevoerde , controle. Van de 30 arbeiders staakten er
25 op 2 Mei. Daar Smit niet onmiddellijk nadat het bericht was ingekomen
naar Groningen kon vertrekken, kon door ons hoofdbestuur geen
invloed worden uitgeoefend, toen op 5 Mei de zaak werd bijgelegd. — Ter
tweede algemeene vergadering van den Christelijken Typografenbond, die
op 25 Juli in gebouw „Patrimonium" gehouden werd, waren tegenwoordig
J. R. Nienhuis, Groningen ; J. Storm en J. Zuidam van Utrecht ; J. Rijeken
van 01st, Den Haag ; J. Luitjes, Dordrecht; E. van der Woude, Amsterdam
als afgevaardigde. Verder M. W. Smit, voorzitter ; Ch. L. Peters, secretaris;
J. Jonker, penningmeester, allen te Amsterdam ; A. B. Snijder, Den Haag,
2e voorz. Heel druk bezocht was ook deze algemeene vergadering nog
niet. Het jaarverslag van den secretaris werd op de wijze, zooals wel in
jongelingsvereenigingen gebruikelijk is, opgesteld en ter vergadering
voorgelezen. Heel geduldig waren de broeders niet, want toen de secretaris
over een zaak, de samenwerking met den kantoorbediendenbond Mercurius
en de correspondentie daarover gevoerd betreffende, wat breedvoerig
uitweidde, beduidde men hem, dat hij de vergadering niet al te lang mocht
ophouden. De penningmeester, die eveneens ter vergadering zijn verslag
uitbracht, mocht er op bogen, dat de bond reeds een bezit had van f 39.961/2,
welk gelukkig feit algemeene blijdschap verwekte en den toch al verdienden
lof voor het nauwkeurig beheer nog verhoogde. Niet dat naar
onzen maatstaf de kracht zoo klein en de middelen zoo gering waren,

38 VOORSTEL VAN EEN VERZOENINGSRAAD VERWORPEN
verwondert het meest. Wèl, dat het krachtig geloof in God en de eigen
zaak met moed blijmoedig voorwaarts deed gaan in het vaste vertrouwen,
dat het welslagen moest komen. Voor pessimisme ruimden de weinigen
geen plaast in. Smit, en met hem voornamelijk de Amsterdammers en
Groningers, erkenden de groote behoefte aan een eigen maandblad.
Hun wen$ch kon nog niet vervuld worden. Men besloot dus voorloopig
de hulp in te roepen van het weekblad De Christen Vakman, uitgegeven
door het C. A.S. Smit schreef in dat blad wekelijks een omvangrijk
artikel over algemeene onderwerpen. De Hagenaars die nog niet aan
de uitgave van een eigen orgaan meenden te kunnen medewerken,
kwamen toch in heel wat nummers van het C. A. S.-weekblad hun hart
uitstorten en met den Correspondent van Ons Vakbelang disputeeren.
Was dus de actie van den bond als zoodanig nog zeer beperkt, de
afdeelingen zaten zoo goed als alle in loonacties. Te Amsterdam was
men nog niet tot overeenstemming met de werkgevers gekomen. In het
midden des jaars kwam het voorstel van den in 1903 benoemden verzoeningsraad
in behandeling. De hoofdpunten van dit voorstel hielden
in : het loon voor 5/10 der zetters, die den 25-jarigen leeftijd moesten
bereikt hebben, te brengen op 22 centen per uur. Machinezetters, hier
voor het eerst in ons land in een loonregeling officieel genoemd, konden
het tot 25 centen brengen. Drukkers, sterotypeurs en liniëerders zouden
hetzelfde verdienen als zetters. Brocheerders echter zouden met f 9.—
per week beloond worden. Voor liniëerders en brocheerders werd de
leeftijd waarop zij hun volwassen-minimum konden bereiken op 23 jaar
vastgesteld. Nieuw was de bepaling, dat aan de arbeiders 2 vrije dagen
per jaar zouden worden toegekend. Deze regeling zou tot 31 December
1908 duren. Ten opzichte van den arbeidstijd was het voorstel opgenomen,
om een op 1 januari 1907 ingaande proef van een half jaar met
verkorting van den werktijd tot 9 1/ 2 uur per dag te nemen. Dit
voorstel bood dus eenig perspectief. Niet volkomen begrijpelijk is het
dan ook dat de arbeiders het afwezen. Zoowel de federatie van nietchristelijke
als de federatie van christelijke vakereenigingen verwierp
het, hoewel de laatstgenoemde geen voorstel tot werktijdverkorting had
ingediend en het aanbod van den verzoeningsraad slechts 1 cent per
uur beneden het door de federatie van christelijke vereenigingen ingediende
bleef. Als voornaamste reden van de verwerping werd aangegeven,
dat men zich voor zoo langen tijd niet wilde binden. Hoewel de werkgevers
de beoordeeling of de proef met de arbeidstijdsverkorting al of
niet zou slagen aan zichzelf hielden, was er geen enkele grond aanwezig
voor de verwachting, dat binnen den voorgestelden duur der
overeenkomst zonder regeling gunstiger voorwaarden bereikbaar zouden
zijn. De arbeidersleden in den verzoeningsraad hadden de voorstellen
aanvaard en de verwerping door de arbeiders wekte bij hen groote
ontstemming..-- Op 1 januari 1904 trad te Amsterdam een ziekenfonds in
werking, waarvan de contributie drie centen per week bedroeg en de

OPENBAAR DEBAT TUSSCHEN SMIT EN SPIEKMAN 39
uitkeering bij ziekte f 5.— per week gedurende ten hoogste 6 weken.
De totaal-contributie in de hoofdstad was nu 18 centen per week, en
wel voor de werkloozenkas 7 centen, voor de reservekas 8 centen en
voor het ziekenfonds 3 centen.
In Den Haag bleef men nog immer druk in de weer om de reeds
in 1899 voorgestelde en door de Kamer van Arbeid goedgekeurde
loonregeling doorgevoerd te krijgen. Men nam maar weder zijn toevlucht
tot het instellen eener Permanente Commissie, nu bestaande uit werkgevers-
en arbeidersafgevaardigden. De binders aldaar schenen eveneens
te beginnen met het werken aan een loonregeling. Zij volgden het
voorbeeld der typografen en benoemden een commissie van patroons
en arbeiders, hoewel het succes, dat de typografen geoogst hadden
zeker geen aanmoediging voor de binders kon zijn dezelfde werkwijze
toe te passen. Veel succes hadden ook de binders met hun commissie
niet. Zij kwam slechts éénmaal bij elkaar om geïnstalleerd te worden.
Deze bijeenkomst was haar eerste en laatste bewijs van leven. De
. Hofstad bracht het nog niet tot oprichting van een ziekenfonds, hoewel
de afdeelingsvergaderingen zich met de voorbereiding voortdurend bezig
hielden. — Dordrecht beleefde ' niet veel en het ledental bleef beperkt
tot 7. Van Utrecht en Groningen werd wel vooruitgang in ledental
gemeld, doch de winst was waarschijnlijk niet belangrijk genoeg om
een afzonderlijke opgave te rechtvaardigen.
1905. Het nieuwe jaar zette zich in met een debat te 's-Gravenhage
tusschen M. W. Smit en H. Spiekman. In het eind van 1904 had Smit in
Den Haag in een openbare vergadering het recht en de noodzakelijkheid
van Christelijke vakorganisatie bepleit. Al onmiddellijk daarna werd hij
uitgenoodigd in een vergadering met debat zijn standpunt te doen aanvallen
en het te verdedigen. De afdeeling van den A. N. T. B. schreef,
in overleg met beide sprekers, de vergadering op 26 januari uit. Het
gebouw Concordia werd als kampplaats aangewezen. De tijd werd
rechtvaardig verdeeld. Smit zou een half uur spreken, daarna Spiekman
een half uur. Beide sprekers mochten nog een kwartier repliceeren.
't Ging over het onderwerp : „Christelijke en moderne vakvereeniging
Christelijke Typografenbond contra den Alg. Ned. Typografen Bond". De
afdeeling A. N. T. B. nam alle kosten voor haar rekening. 't Debat had
plaats en .... resultaat wordt niet vermeld. — Van de derde algemeene
vergadering, gehouden te Amsterdam op 26 juli, valt meer resultaat te
vermelden. Niet omdat zij zich in een zooveel drukker bezoek mocht
verheugen dan die, welke in 1904 gehouden werd. Want er was maar
één afdeeling meer tegenwoordig, namelijk Hilversum. Ook werd het
verslag van secretaris en penningmeester nog voorgelezen. De laatste
zag zijn verantwoordelijkheid toegenomen, doordat het saldo-in-kas gestegen
was tot f 88.52 1 /2. Wat het meest resultaat opleverde, was het
besluit om zoo spoedig mogelijk tot het uitgeven van een maandblad
over te gaan. Smit zag dus eindelijk zijn pogen met succes bekroond.

40 GEEN POLITIEK IN DE CHRISTELIJKE VAKBEWEGING
Welk goed gevolg de uitvoering van dit besluit had, zal nog blijken.
Een ander belangrijk punt waarmede de vergadering zich bezig hield was
de wet op het arbeidscontract. Tot een uitspraak kwam de vergadering
niet, waarschijnlijk onder den invloed van Smit, die van de wet geen
voorstander was en daarvan in Amsterdam reeds blijk had gegeven.
In de vergadering van „Draagt Elkanders Lasten" had men critiek op
zijn optreden uitgebracht, vooral nadat hij een vergadering had bijgewoond
van het agitatie-comité tegen de wet. Smit schoof ter algemeene
vergadering zijn persoonlijke meeping op den achtergrond en wilde in
den jongen bond geen tweedracht zaaien. De vergadering sprak dus
eenige wenschelijkheden uit over den opzegtermijn in de wet genoemd.
Deze toch hield verband met het aantal dienstjaren, dat een arbeider
bij zijn werkgever had doorgebracht. Na ieder jaar dienstverband werd
die termijn namelijk met een week verlengd. — Een Christelijk-Werklieden-Comité,
samengesteld uit Christelijke en Roomsch-Katholieke vakbonden
en -vereenigingen, had op 25 April 1905 een vergadering te
Utrecht gehouden en een motie aangenomen, waarin o.a. het volgende
werd gezegd : „ontkennende, dat het zich bemoeien met sociale wetten
door de werklieden-organisaties zou zijn politieke actie voeren in
de werkliedenvereenigingen ; spreekt als haar overtuiging uit, dat de
oplossing der maatschappelijke vraagstukken en betering der sociale
toestanden slechts mogelijk zijn door terugkeer tot Christus, in Wien,
volgens den Apostel, „alles hernieuwd moet worden" ; waardeert in de
Regeering, dat zij het goed recht der christelijke levensbeschouwing
krachtdadig handhaaft ; waardeert eveneens dat de Regeering door hare
sociale wetgeving beoogt het lot van den economisch zwakke, voor
zoover dat binnen de grenzen der staatsbemoeiïng valt, zooveel mogelijk
te verbeteren ; keurt af de afbrekende critiek en partijdige agitatie, die
alles veroordeelt, wat door de Regeering ten bate der werklieden wordt
voorgesteld, en spreekt daarom de hoop uit, dat de arbeid dezer
Regeering, in het bijzonder wat betreft de sociale wetgeving, niet zal
worden onderbroken". Hoewel verzocht was aan deze motie adhaesie
te betuigen, deed de derde algemeene vergadering dat niet. Wel sprak
zij een protest uit tegen het feit, dat zonder toestemming de naam van
den bond geplaatst was onder een door het comité verspreid „manifest
aan de kiezers". Men wilde zich van elke politieke agitatie onthouden,
De eerste secretaris van den bond, Ch. L. Peters, bedankte voor zijn
functie en in zijn plaats werd C. H. Thijssens aangewezen.

WIIWW11WWIIWEIWW11W
DERDE HOOFDSTUK
MET KLEINE KRACHT EN ONDER TEGENSLAG
VOORUIT. ALLERLEI LOONBEWEGINGEN,
FEDERATIES EN COMBINATIES
(1905/06-1908)
De groote gebeurtenis van het verschijnen van het eerste nummer
van het maandblad had in September plaats. Het blad werd De
Christen-Typograaf genoemd. M. W. Smit trad als redacteur
op, C. H. Thijssens als administrateur-expediteur. Een deel uit het artikel
„Ter inleiding", hier volgend, zal doen zien welk doel men zich voor
oogen stelde en hoe men meende het te kunnen bereiken.
„Dat tal van neutrale vakgenooten niet met dezelfde gevoelens als
de christelijke de verschijning van ons orgaan begroeten, begrijpen wij.
Onwillekeurig zien zij daarin een middel te meer die de eenheid der
Nederlandsche vakgenooten nog verder af zal doen blijven. Maar ofschoon
wij hun gevoelen begrijpen, billijken kunnen wij dit niet.
Aan eene eenheid als zij wenschen kan in het kleine Nederland nu
eenmaal niet worden gedacht. De geschiedenis der Nederlandsche vakbeweging
(hoe klein en zwak die beweging ook zijn moge) leert ons,
dat een scheiding naar beginselen noodwendig volgen moest. Wij zeggen
niet, dat wij, Christenen, dien toestand hebben gewild, en betreuren nog
maar al te vaak de bitterheid waarmede hij door hen, die hem eerst in
het leven riepen, thans wordt aanvaard. De slappe houding der enkele
in vroeger dagen opgerichte neutrale werklieden vereenigingen, leidden
tot een meer geavanceerd optreden der socialistische elementen, die
vaak maar al te zeer vergaten, dat de vakbeweging niet mocht worden
dienstbaar gemaakt aan de propaganda der socialistische wereld- en
levensbeschouwing.
En thans is het zoover reeds gekomen, dat de socialisten zelven
onderling vechten om de vakbeweging in dienst te krijgen der propaganda
hunner verschillende einddoelen. Meent de eene groep, dat de vakbeweging
geroepen is in eene vrij-communistische samenleving de leiding
der productie en handel in handen te nemen, de andere groep daaren-

No 1. ANNO 1905
VRIJDA 1 SEPTEMBER. ^ EERSTE JAARGANG.
^– ^?
R. R. E DE R.
r CHRISTEN-TYPOGRAAF.
UITGEGEVEN DOOR DEN
CHRISTELRJKEN TYPOGRAFENBOND IN NEDERLAND.
PRIJS PER NUMMER.
Adres voor de Redactie • - . - -
• - Nicolaas Beetsstraat 64 a, Amsterdam.
ADVERTENTIËN
,
Voar gecetteu lag Grafische
val,l:en . I 0 03
Voor anden^n . . . • 004j
Adres voor Expeditie en Administratie. -
- - - - Fagelstraat No. 23, - Amsterdam.
Par scum: regel
f U iU
Tom pull, per ragen
• 003
Dienstaanvrage, plaatsmg •) 0 GU
Dienstaanbieding, p. i.e.!. h - 0.46
Mits bedrag franco toegewanden
TER INLEIDING.
Als gevolg van het besluit der jongste
jaarvergadering van onzen Bond, verschijnt
het eerste nummer van den Christen-
T'ypograa f.
Betrekkelijk lang heeft het geduurd, alvorens
de Bond op deze wuze zijn bestaan
door opmerken Voor deze nalatigheid zijn
verontschuldigende redenen aan te voeren,
die elke betrekkelijk jonge organisatie kent.
Het uitgeven van periodieke geschriften
gaat gepaard ook met ffnancieele bezwaren,
die niet altijd gemakkelijk uit den weg
kunnen worden geruimd, lettende op de
draagkrachs der typo's.
Doch het eerste nummer is er nu, en
wij kunnen ons begrijpen, dat zijne verschijning
in de typografen-wereld met
gemengde gevoelens wordt begroet.
De bij onsen Bond aangesloten vakgenooten
verheugen hich, dat het eindelijk
nod ver is gekomen. Tal van geestverwante
collega's--niet alleen in plaatsen waar reeds
eene Afdeeling van onzen Bond is gevestigd,
doch meer nog daarbuiten — zijn er, die de
vakbeweging nog niet nader hebben leeren
kennen dan uit berichten in een of ander
blad over dit onderwerp. Wellicht, kon
het in bedoelde plaatsen komen tot het
vestigen eener Afdeeling (of ook maar een
Correspondentschap) van onzen Bond, zouden
zij niet aarzelen met hunne toetreding.
Uit verschillende plaatsen ontvingen wij
herhaaldelijk bewijzen van reeds gedane
pogingen tot het Vestigen van Afdeelingen
en Correspondentschappen,-doch ontbrak
het maar al te vaak aan een middel, om
de aldaar gevestigde geestverwante vakgenooten
naar behooren te bereiken.
Doch ergerlijk kan worden genoemd het
feit, dat in plaatsen als Rotterdam, Arnhem,
Leiden, Haarlem en Amersfoort, (om van
andere nog maar te zwijgen) geen enkele
Afdeeling zich heeft gehandhaafd ot tot
stand kwam. Rotterdam en Arnhem, twee
plaatsen met belangrijke getallen geestverwante
vakgenooten (vooral eerstgenoemde),
zij brachten het nog niet verder
dan tot constitueerende vergaderingen,
waarop aanvankelijk een beduidend getal
voor het hdmaatschap zich opgaven, doch
die later weer terugvielen in den ouden
toestand.
Wij weten, in deze ervaring niet ijléén
-te staan. Onze centrale vakbroeders kunnen
ook daarvan inedespreken.
En welke verontschuldigingen werden
dan voer zulk een gedrag aangevoerd?
De georganiseerde vakgenooten iet Nederland
behoeven wij ze nauwelijks tenoemen:
het ontbreken ban ziekenfondsen, enz. enz.
Niemand der vereenigde vakgenooten be-
twist het nuttige in het bestaan van dergelijke
fondsen,, en tal van vakbonden en
vereenigingen zijn er ten slotte wel toe
moeten overgaan om zulke fondsen aan
het lidmaatschap te verbieden. Doch in
onze dagen missen zulke verontschuldigingen
toch eigenlijk groote kracht, nu bijna
elke plaats het bestaan van dergelijke
fondsen kent, en waaraan de deelneming
zoo ruim mogelijk is opengesteld.
Waarom de vakbonden, wier taak toch
al zooveel omvattend is, nu nog extra te
belasten met de organisatie van ziekenfondsen
?
Willen de typo's als zoodanig toch aan
ziekte-verzekering doen (waarvan wij echter
het noodzakelijke nog niet inzien, omdat
men dit evengoed in vereeniging met
metselaars, enz. enz. kan ondernemen), wij
spraken het reeds vroeger uit laat men zich
plaatselijk voor dit doel vereenigen. Hoe
greeter de deelneming, des te beter de kans
van slagen. De Afd. Amsterdam van onzen
Bond doet aan ondersteuning van zieken,
zoowel als aan verzekering bij werkloosheid
: 6 weken per boekjaar f 6.-- per week;
doch voor het laatstgenoemde is meer deugdelijke
grond aan te voeren als behooreude
tot de taak der vakvereeniging, dan voor
het eerste. De omvang der werkloosheid
is te zeer verschillend bij de verschillende
beroepen, dan dat aan eene uniforme verzekering
met succes kan worden gedacht.
Het wil er bij ons dan ook niet in : dat
het zich onttrekken aan de taak der vakbeweging
door bovengenoemde verontschuldiging
verdedigd kan worden.
De dusgenaamde neutrale vakbeweging
wordt ontweken, doordat zij te zeer is geraakt
onder den invloed der socialisten
van allerlei type, -- en de christelijke, omdat
zij niet altijd en overal tot dusver b. v.
ziekenfondsen heeft opgericht. De vraag
is hier gewettigd : waar blijft nu de werking
der hoogere beginselen, waprdoor men zegt
te worden bebeerscht?
Van eene dergelijke ronding heeft heel
de vakbeweging niets dan schade.
Dat tal van neutrale vakgenooten niet met
dezelfdp gevoelens als de christelijke de
verschijning van, ons orgaan begroeten, begrijpen
wij. Onwillekeurig zien zij daarin
een middel te meer, die de éénheid der
Nederlandsche .vakgenooten nog verder-af
zal doen blijven. Maar ofschoon wij hun
gevoelen begrijpen, billijken kunnen wij
dit niet
Aan eene éénheid als nil wensehen kan
in het kleine Nederland nu eenmaal niet
worden gedacht. De geschiedenis der
Nederlandsche vakbeweging (hoe klein en
zfa sk die beweging ook nog sun moge J) leert
ons, dat eene scheiding naar beginselen
"RS\\–.S
noodwendig volgen moest. Wij zeggen niet,
dat wij, Christenen, dien toestand hebben
gewild, en betreuren nog maar al te vaak
de bitterheid, waarmede hij door hen, die
hem' eerst in het leven riepen, thans wordt
aanvaard. De slappe houding der enkele
in vroeger dagen opgerichte neutrale werkheden-vereenigingen,
leidde tot een meer
geavanceerd optreden der socualfitiache elementen,
die vaak maar al te zeer vergaten,
dat de vakbeweging niet mocht worden
dienstbaar gemaakt aan de propaganda der
socialistische wereld-ent levensbeschouii-ing.
En thans is het zéd ver reeds gekomen, dat
de socialisten Zelven onderling yechten om
de vakbeweging in dienst te krijgen der
propagandw hunner verschillende ,einddoelen.
Meent de Bene groep, dat-de vakbeweging
geroepen is, in eene vru-communistische
samenleving de leiding der productie
en handel in handen te nemen, de
andere groep daarentegen ziet dezelve
overgaan in handen van eene staatsadministratie.
Tot welke onverkwikkelijkheden
die strijd in den boezem der vakbeweging
meermalen leidt, behoeven wij hier niet
uitvoeriger te schetsen.
Hoe wil men nu, dat de Christenen zich
te midden daarvan zullen gedragen ?
Gelooft men inderdaad, dat de vakbeweging
er maar nets door zal winnen in
beteekenis, als nog een derde strnjdvoerende
groep zich zou doen inlijven bij eénen
Bond ? Wij vreezen maar al te zeer, dat
de algemeene toestand op het gebied der
vakbeweging nog minder zou worden dart
thans
Wij bekennen gaarne, niet zulke weidsche
idealen als de socialisten op het gebied
der vakbeweging te koesteren Wij vinden
't al zeer veel gewonnen, als het federatief
pogen der Nederlandsche typo's en ,aan
verwanten er toe leiden kan, den algemec en
toestand der vakgenooten steeds meer sgoruit
te brengen. Misschien een weinig
noemen wij onze richting 't
liefst de hervormende, n ► tegenstelling niet
de revolutioneerpnde.
Ons doel zal dus geen ander zijn dan;.
1n. den vereenigingszin onderdechristeluke
typo's, waar mogelijk, op te wekken,
o. m. ook door bestrijding van wanbegrippen
omtrent de taak der vakbeweging.
2': Aan te sturen op federatieve samenwerking
der Nederl. vakgenooten, ten
einde een toestand voor te bereiden,
waarbij de mensch in den werkman
sneer dan nu wordt gerespecteerd. Dat
eene organisatie als Duitschland kent,
pvhgrbnj het land is verdeeld in grafische
distrit;ten, met voor elke plaats een
minimum-loon, waarboven procentsgewijze
toeslag wordt verleend naar

DE PROPAGANDA VOOR HET NIEUWE BONDSORGAAN 43
tegen ziet dezelve overgaan in handen van Staats-Administratie. Tot
welke onverkwikkelijkheden die strijd in den boezem der vakbeweging
meermalen leidt, behoeven we hier niet uitvoeriger te schetsen". — Het
artikel eindigde aldus :
„Of het dan niet mogelijk is, dat eens een tijd zal komen in Nederland,
waarin aan eene meerdere eenheid dan die der federatieve samenwerking
kan worden gedacht ? Wij antwoorden aan die mogelijkheid te twijfelen.
Het is bij die uitspraak ons een geruststelling, dat niet wij begonnen
zijn de Godsdienstige verdeeldheid op het gebied der vakbeweging
— waar ze eigenlijk nooit had behoeven te komen! -- te brengen. Lang
voor de Christenen dachten aan het oprichten van vakvereenigingen was die
gedeeldheid reeds begonnen.
Het eenig mogelijke, maar dan ook noodzakelijke .-- wij herhalen
dit gaarne is, dat flink en degelijk worde overlegd, hoe langs federar
Lieven weg de belangen der typo's en aanverwanten kunnen worden
bevorderd en verdedigd.
Daartoe door ons orgaan mede te werken, achten wij een voornaam
deel van onze taak".
Duidelijk blijkt uit dit artikel dat de federatieve samenwerking een
belangrijke plaats innam in het willen der onzen. Het eerste nummer van
De Christen-Typograaf was verder gevuld met een artikel van Smit
over Politiek en vakbeweging en uitgebreide mededeelingen uit de bondsafdeelingen.
— Nu er eenmaal een blad was werd de propaganda met
vernieuwde kracht aangevat. Secretaris Thijssens moet wel schier nacht
en dag bezig geweest zijn met het verzamelen van adressen, het verzenden
van maandbladen en brieven. In de laatste was steeds de vraag :
kan er bij u ter stede een andeeling of correspondentschap opgericht
worden. Afdeelings^secretarissen van „Patrimonium" en den Christelijken
Werkmansbond werden aangeschreven, zoo goed als secretarissen van
den Roomsch-Katholieken Typografenbond en Christelijke Jongelingsvereenigingen.
Proefnummers werden wijd en zijd verspreid. Den Haag,
met nog geen 30 leden, betrok van ieder nummer 125-175 exemplaren.
Amsterdam 150. Veel brieven van instemming en dankbetuiging kwamen
in. J. Bolhuis te Ermelo bestelde voor zijn rekening 8 exemplaren van
ieder nummer en deelde die aan christelijke vakgenooten uit. Zulke
dingen moedigden aan. Wel kwam er ook critiek, waaronder van zelf
sprekend verschillende opmerkingen over de technische uitvoering en
indeeling van het blad, doch waardeering voerde den boventoon.
Traden door de propaganda al enkele nieuwe leden toe, overweldigend
was de massa nieuwelingen niet. Te Ermelo vereenigden zich
vier menschen tot een correspondentschap. Van meer beteekenis was
de oprichting te Rotterdam van een christelijke Typografenvereeniging,
„Helpt Elkander" genoemd. Dit feit had plaats op 8 Augustus 1905.
Oprichter was de Christelijk Nationale Werkmansbond, die zich veel
moeite voor deze zaak gegeven had, Immers was reeds een vroegere

44 NIEUWE LOONEISCHEN EN EEN PROEF-STAKING TE AMSTERDAM
poging op niets uitgeloopen. De Werkmansbond nam een zeer loyaal
standpunt in. De Bond zelf bestond (en bestaat) uit leden der Nederlandsche
Hervormde Gemeente. Echter was voor „Helpt Elkander" ook
het lidmaatschap voor leden van andere kerken opengesteld. Die behoefden
geen lid van den Werkmansbond te worden, doch konden wel tot
het ziekenfonds van den bond toetreden. Ter oprichtingsvergadering
traden aanvankelijk 12 leden toe, welk getal spoedig werd vergroot.
De contributie werd vastgesteld op 10 centen per maand. De vereeniging
wenschte geen afdeeling van den Christelijken Typografenbond te
worden, doch bleef zelfstandig optreden. Als bestuurders der nieuwe
vereeniging werden gekozen C. H. de Jong, voorzitter, H. Ph. Jansson,
secretaris en Horstman penningmeester. Naast de agitatie voor de verkiezing
van leden van de Kamer van Arbeid, besteedde zij het verdere
deel van het jaar aan het samenstellen van statuten en reglement.
Van de reeds aangesloten afdeelingen valt te vermelden, dat
Amsterdam tot de ontdekking kwam, dat 3 centen contributie voor het
ziekenfonds te weinig was. Die werd gebracht op 5 centen. De twee
centen verhooging werden van de contributie voor de weerstandskas
afgenomen. Dat men, niettegenstaande het drie-jarig bestaan van den
bond, nog niet goed begreep welke richting het met de vakvereeniging
uit moest, blijkt wel uit het feit, dat opnieuw een federatie werd
gesticht met alle vereenigingen en afdeelingen van bonden ter plaatse.
Gereede aanleiding daartoe was een nieuwe plaatselijke loonactie, nu
met den eisch 9 uren arbeid en f 14.— voor V i 0 van het personeel
handzetters. Permanent nachtwerk 8 uur tegen f 16.—. Machinezetters
in dagwerk f 16.—, in permanenten nachtdienst f 18.50. Drukkers f I5.—,
aan dubbele persen f 17.—. Drukkers aan enkelvoudige rotatiepersen
f 16.—, aan dubbele machines f 20.—. Stereotypeurs f 18.—, vlakstereotypeurs
f 15.—. Boekbinders f 12.50, linieerders f 13.50 tot f 15.—,
brocheerders van f 9.— tot f 10.50. Alles voor volwassenen. Dat opnieuw
een plaatselijke centrale weerstandskas werd gevormd, bewijst hoe de
zekerheid omtrent de plaats als afdeeling in den bond ontbrak. De
looneisch was gesteld na gemeenschappelijk overleg der plaatselijke vereenigingen.
— In December brak bij de firma Ipenbuur & Van Seldam een
staking uit. De nieuwe looneisch werd daar reeds gesteld. De afdeeling
was bij deze staking, welke zeer lang aanhield en verloren werd, niet
betrokken. De andere werkgevers, die heel goed begrepen, dat indien de
gezellen deze staking wonnen, ook zij zouden moeten komen tot invoering
der eischen, hielpen de firma-in-nood wat zij konden. De stakers werden
een jaar uit het bedrijf gesloten wat groote verbittering, doch geen
conflict bij andere firma's bracht. Den Haag had niet heel veel
succes met de blijvende loonbeweging. De patroons schreven aan de
werklieden-vereenigingen, dat zij nu een beetje moesten opschieten met
de doorvoering er van. Mocht dat niet mogelijk zijn, dan zouden de
werkgevers, die de „nieuwe" loonregeling reeds hadden doorgevoerd,

IN DEN HAAG IS MEN TEGEN CONTRIBUTIE-VERHOOGING 45
loonsvermindering toepassen. Op aandrang der Permanente Commissie
(waarin ook werkgevers plaats hadden genomen) zou een weerstandskas
gevormd worden. Dit bracht contributie-verhooging met zich en wel
de ongekende som van 10 centen per week. Twee vergaderingen werden
over dit voorstel gehouden. Het werd ter eerste vergadering verworpen,
waarna A. B. Snijder als voorzitter en als lid bedankte. In dien tijd was
A. P. J. Aarse secretaris der christelijke afdeeling. Ook die was het niet
met de verwerping eens en bedankte voor zijn functie. Als in de tweede
vergadering de verhooging werd aanvaard, kwam de laatste op zijn besluit
terug. Snijder volhardde echter. Aarse werd in Snijder's plaats aangewezen
als lid der P. C. Heel lang zou hij daarin geen plaats bekleeden, wijl in
het eind van het jaar deze Permanente Commissie werd ontbonden.
De afdeeling had verder ongenoegen met den drukkerspatroon Eger. Deze
betaalde heel weinig loon en had veel jongens in dienst. Toen hem om
een onderhoud verzocht werd, informeerde hij eerst naar den leeftijd
van hen, die hem zouden bezoeken. Dit was beneden de waardigheid
van de afdeeling en de commissie. Besloten werd om in een circulaire
dezen werkgever aan de kaak te stellen, hetgeen geschiedde. De zaak
bracht in de afdeeling tweedracht, die wel werd bijgelegd, maar den
bloei niet bevorderde. Als troost richtten de Haagsche vrienden een
ziekenfonds op. — Groningen kon nu ook aan het looneischen beginnen.
In samenwerking met de afdeeling van de A. N. T. B. werd als de
algemeene eisch voor zetters, drukkers en binders gesteld ; 5/io f 11.— ;
2/10 van f 9.— tot f 11.—, 1/10 van f 6.— tot f 9.—, 21,o daar beneden.
Machinezetters van 25 jaar moesten f 13,— Voorts werd
gevraagd 25, 50 en 100 °/ 0 respectievelijk voor overwerk in den avond,
in den nacht en op den Zondag, uitbetaling der christelijke feestdagen en
2 vrije dagen per jaar. Er werd een uitnoodiging voor een vergadering
aan de werkgevers gezonden, maar om hen niet al te zeer af te schrikken
werden de eischen niet genoemd. Doch de patroons schenen toch al
geschrokken, want er kwamen er maar 8 ter vergadering. Een tweede
poging slaagde niet beter. Toen stelde de afd. A. N. T. B. voor een
groote openbare vergadering te houden, waarin de bedrijfstoestanden
in Groningen zouden worden blootgelegd. De christelijk-georganiseerden
meenden, dat een openbare vergadering op dit tijdstip de medewerking
der goedwillende werkgevers in gevaar kon brengen en besloten dus
niet mee te werken aan die vergadering. De afd. A. N. T. B. hield
dus alléén zulk een vergadering. Een motie werd aangenomen, waarin
verklaard werd, dat de afdeeling niet voor de gevolgen zou kunnen
instaan, indien de patroons de geëischte voorwaarden niet invoerden. De
werkgevers hadden inmiddels een patroons-vereeniging gesticht. Deze
vereeniging bood aan : Een werkdag van 9 1 /2 uur, bekwame gezellen boven
25 jaar f 10.. per week ( 3/10 van het personeel op iedere werkplaats
moest dat loon verdienen). Indien de patroon een arbeider onbekwaam
verklaarde, kon een commissie van 3 patroons en 3 arbeiders over

46 OOK, GRONINGEN KRIJGT EEN LOONREGELING
dit strijdpunt beslissen. Machinezetters boven 25 jaar, 6000 letters per
uur kunnende zetten, f 13..-- per week. Voor overwerk in den nacht
en op den Zondag 25 °/o extra. Indien de werkzaamheden het toelieten,
minstens 2 vacantiedagen per jaar en christelijke feestdagen vrij. De
tusschen de arbeiders verbroken samenwerking werd weer hersteld.
Vooraf had de afd. A. N. T. B. nog een gewijzigd arbeiders-voorstel
ingediend, doch toen de werkgevers van aanneming daarvan niet wilden
weten, werd het voorstel der patroons-vereeniging in Februari 1906
aangenomen, nadat nog overeengekomen was, dat voor de eerste drie
overwerkuren slechts 10 0/ 0 toeslag zou worden betaald.
Dordrecht wilde niet opschieten. Het ledental liep terug tot 5. —
Utrecht had meer bloei, dan een goede gezondheid kon toelaten. Naast
de afdeeling, die 9 leden telde, werd door den Christelijken Werkmans
bond een andere christelijke typografenvereeniging opgericht, die den
naam van „Coster's Kunst" ging dragen. Al dadelijk traden 16 leden
toe. Het contributie-bedrag kon dan ook niemand afschrikken, daar het
op 5 centen per maand werd vastgesteld.
1906. Het scheen wel of de propaganda-actie, bij het verschijnen van
het maandblad ingezet, met een negatief resultaat bekroond zou worden.
Nieuwe afdeelingen werden niet opgericht en verspreide leden traden
niet toe. Wel kwamen er vele toezeggingen om het toetreden te overwegen,
doch tot de daad kwamen maar weinigen, hoewel het blad
tegen 3 centen per exemplaar door vele vakgenooten gekocht werd.
Nog afgezien van deze teleurstelling, werd de afdeeling Hilversum op
24 Januari opgeheven. Aan het einde van het jaar stierf ook de Utrechtsche
afdeeling, nadat „Coster's Kunst", de vereeniging van christen-typografen
uit den Christelijken Nationalen Werkmansbond, reeds een paar maanden
eerder bezweken was. Een openbare vergadering met debat, waar Smit
optrad als spreker en o.a. Van der Wal kwam om te debatteeren, had het
voortbestaan onzer afdeeling niet kunnen verzekeren, zij ging helaas ten
gronde. Ten opzichte van de christelijke vakbeweging in het algemeen
was de te volgen weg nog niet duidelijk aangegeven. De Christelijksociale
bonden „Patrimonium" en de Christelijke Nationale Werkmans
bond hadden zich meermalen bezig gehouden met het oprichten van
vakafdeelingen in verschillende plaatsen. Somtijds waren meer of minder
krachtige pogingen aangewend om in die afdeelingen beslissenden
invloed te behouden, al of niet met het gewenschte gevolg. Nu echter
meende de Christelijke Nationale Werkmansbond, dat het ook tot zijn taak
ging behooren landelijke vakbonden te stichten. Op 24 Februari werd te
Amsterdam een vergadering gehouden onder leiding van Dr. J. Th. de
Vissér, waar de zaak in kruiken en kannen zou worden gebracht. Een
model-reglement van niet minder dan 30 artikelen werd daar besproken
en aangenomen. Overleg met bestaande vakbonden was niet gepleegd,
wel waren zoo goed als alle vakafdeelingen van den C. N. W. B. uitgenoodigd
en vertegenwoordigd. Hoewel de vergadering dus slaagde,

DE DRANG NAAR FEDERATIEVE SAMENWERKING 47
de christelijke arbeiders hadden reeds begrepen dat, wilden zij eenigen
invloed verkrijgen en kracht ontwikkelen, zij in vakbonden vereenigd
moesten zijn, die niet op een kerkelijke, maar op algemeen christelijk
standpunt stonden. In de practijk werkte deze vergadering dan ook niets
positiefs uit, hoewel waarschijnlijk enkele vakbonden in hun eerste ontwikkeling
wel eenige belemmering ondervonden van deze nieuwe gedachte.
De Christen-Typograaf voorzag in een ware behoefte. De redacteur
Smit schreef artikelen over allerlei vraagstukken, die toen in het
centrum der belangstelling stonden. De altijd durende loonacties werden
of in hoofdartikelen of in de artikelen der plaatselijke correspondenten
behandeld. Zoodoende konden de leden in de verschillende afdeelingen
een en ander van elkaar te weten komen. Polemiek met de scibenten
van den A. N. T. B. nam een groote plaats in. Verschillende afdeelingen
van dien bond gaven namelijk maandbladen uit, die voor een belangrijk
deel de noodzakelijkheid van hun bestaan trachtten te bewijzen door
kwaad van de andere vakbonden in het grafisch bedrijf, speciaal van de
R. K. en Christelijke Typografenbonden en nog meer speciaal van de
afdeelingen ter plaatse en hun bestuurders, te vertellen. Bovendien stond
in Ons Vakbelang, het bondsorgaan van den A. N. T. B., af en toe
een opmerking over den christelijken bond. In De Christen Typograaf
werden al die beweringen weerlegd of weersproken, zoodat in de meeste
afdeelingsberichten over den algemeenen bond en zijn afdeelingen
geschreven werd. Toch verzuimde Smit niet om in het maandblad van den
bond allerlei opvoedende artikelen te plaatsen. Zeer sterk streefde hij
naar nauwe samenwerking, zoo mogelijk belichaamd in een federatie of
combinatie met de andere bonden in het bedrijf. Daarbij zou dan het
standpunt van iederen bond erkend moeten worden. Hij had dus de hoop,
dat het ooit nog zoover zou komen en liet die hoop niet varen, ook al
werd allerlei minder aangename critiek op zijn werk uitgebracht. Smit's
opvatting sproot voort uit de overtuiging, dat het arbeiders- en bedrijfsbelang
alleen gediend kon worden door samenwerking tusschen patroons
en werklieden. De door enkele christelijke voormannen op sociaal terrein
geopperde en uitgewerkte gedachte van bedrijfsorganisatie kon in de
practijk niet doorgevoerd worden zonder samenwerking tusschen werkgevers
en arbeiders. Die arbeiders, in onderneming of bedrijf, moesten
een eenheid vormen om zulk een bedrijfsorganisatie mogelijk te maken.
Tot een eenheid kon men niet komen, gezien het bestaan van verschillende
vereenigingen en bonden. Een federatie of combinatie dier
organisaties moest dus de oplossing van het vraagstuk zijn. Bovendien
had, vooral onder G. Snijdelaar, de federatie-gedachte ook bij de nietchristelijk
georganiseerden ingang gevonden, zoodat kans van slagen aanwezig
scheen en Smit voorloopig voor die gedachte propagande bleef
voeren. Het maandblad bood hem gelegenheid om dat op zijn eigen
wijze te doen. Hij greep die gelegenheid als met beide handen aan en
met een volharding, die bewondering afdwingt. Want in begin 1906

48 TEGENSLAGEN, DIE DE ONZEN NIET ONTMOEDIGDEN
was het noodig dat Smit, die zwak van gezondheid was, geruimen tijd
zich van organisatie-arbeid moest onthouden. Aan het maandblad was
daarvan niets te bespeuren. Ieder nummer bevatte twee of drie uitgebreide
artikelen door Smit geschreven.
Hoewel dus de gang in den bond, ook wat de uitbreiding van het
ledental betrof, niet al te opgewekt kon stemmen, was er toch geen
sprake van, dat de kleine groep christelijk georganiseerden zich liet
ontmoedigen. Dat bleek weer ter vierde algemeene vergadering. Zij werd
te Amsterdam gehouden, en wel op 23 juli in het gebouw „Patrimonium"
Nieuwe Heerengracht 95. Smit, die wegens ziekte verhinderd was
tegenwoordig te zijn, had een schrijven aan de jaarvergadering gericht,
waarin hij wees op de moeilijkheden aan de redactie verbonden en er den
nadruk op legde, dat het blad slechts door extra financiëelen steun in stand
gehouden kon worden. Als voorzitter trad de vice-president A. B. Snijder
op, die heel kort buiten den bond gebleven, niet als hoofdbestuurder was
afgetreden. De verslagen werden nog gelezen. Ook Rotterdam, hoewel geen
afdeeling, had op verzoek van het hoofdbestuur een afgevaardigde gezonden.
Besproken werden allerlei vraagstukken, o.a. dat van staatspensioneering,
wat te doen stond met het oog op de komst van het wettelijk verplicht
arbeidscontract. Ook werd in beginsel besloten tot het instellen van
een bondsweerstandskas, op voorstel van de afdeeling Groningen. Daarmede
was dus door den bond officieel de staking als geoorloofd wapen
aanvaard, ofschoon hier en daar in de afdeelingen nog zwaar gedis
cussiëerd moest worden om de leden van de geoorloofdheid te overtuigen.
Besloten werd nog om de propaganda met kracht ter hand te
nemen, hoewel de lage contributie deze propaganda-actie zeer beperkte :
De leden betaalden aan den bond nog maar 50 centen per jaar. Na
de vergadering gingen de afgevaardigden opgewekt naar hun woonplaatsen
terug en voor een optimistisch verslag in de christelijke pers
werd gezorgd. Bovendien werd in het einde des jaars de eerste buitenlandsche
verbinding met den Duitschen Gutenbergbond aangeknoopt.
Voor Duitschland was de tegenwoordige Prof Th. Brauer correspondent.
De correspondentie werd in het Hollandsch gevoerd. Over de Duitsche
toestanden verschenen in De Christen-Typograaf verschillende belangrijke
artikelen. — De afdeelingen van den bond mochten zich meer in
loonacties dan in grooten bloei verheugen. Te Amsterdam werd door
de federatie van arbeidersvereenigingen met de werkgevers-vereeniging
een zeer uitgebreide correspondentie gevoerd. De in einde 1905 door de
arbeiders voorgestelde loonregeling kon geen genade vinden in de oogen
der patroons. Zij deden een ander voorstel, dat, om het voornaamste
te noemen, inhield een loon van 21 centen per uur, 57 uur per week
werken en 60 uur betalen. Die overeenkomst zou zes jaar van kracht
moeten zijn, doch niet in werking treden, indien het aantal werklieden,
dat er buiten bleef grooter was dan 10 «/0 der te Amsterdam werkende
personen, verdeeld over 10 patroons. Schitterend was dit aanbod zeker

M. VAN DER HEIDE, AMSTERDAM B. FRANKEN, UTRECHT E. SMORENBURG, UTRECHT
ex-bondsvoorzitter afd.-penn. en lid comm. U. W. ex-afd. -secretaris
J. W. POLDER, ZWOLLE
ex-afd.-voorz. Eerelid bond
A. BUITENHEK, GORINCHEM
afd.-voorzitter
L. W. CALJOUW, ZWOLLE
afd.-secretaris
W. VAN ARKEL, GORINCHEM
afd. -secretaris
J. P. LADENIUS, ZWOLLE
afd.-bestuurder
G. REEHOORN, SNEEK
afd -voorzitter

C. BUSTRAAN, GOES C. K. MAARTENSE, GOES D. GLERUM, GOES
mede-oprichter afdeeling afd.-voorzifter mede-oprichter afdeeling
C. KUIJPER, GOES
afd.-penningmeester
P. J. KRUIJSSE, VLISSINGEN
bestuurslid Middelburg
H. M. DE MUNCK, MIDDELBURG
ex-afd.-voorzitter
J. MARIJS, VLISSINGEN J. KARSSEN, HOORN K. DE GRAAF, HOORN
mede-opr. afd. Middelburg ex-afd.-voorzifter opr. afd. Zutfen

EEN LOONREGELING VOOR DE AMSTERDAMSCHE BOEKBINDERS 49
niet, hetgeen den werkgevers wel bekend was. In een van hun lange
brieven, waarin zij het voorstel der arbeiders bestreden, merkten de
patroons zelven op : „dat het loon thans vrij algemeen 20 a 21 centen
per uur bedraagt". Nu wilden zij de arbeiders nog 6 jaren aan die loonen
binden. Blijkbaar begrepen zij toch wel, dat dit wat al te eigenaardig
was, want in het slot-schrijven kwamen zij op : 5/ 10 tenminste 22 centen
per uur, 3/ 10 van 17 tot 21 centen, 1 /, 0 van 12 tot 16 en 1/10 beneden
12 centen. Een werkweek van 57 uur tegen 60 uur betalen, doch met
dien arbeidstijd een half jaar proef. De arbeiders verwierpen dit voorstel
en .... zij kregen er niets beters voor in de plaats. — De vereenigingen
waren ook met de binderspatroons, die een vereeniging gevormd hadden,
in onderhandeling getreden, Tot voorzitter der boekbinderspatroons
vereeniging was de heer F. L. van der Bom gekozen, die niet alleen
een goed organisatie-man was, maar ook een overtuigd voorstander van
samenwerking tusschen werkgevers en arbeiders door middel van wederzijdsche
organisatie. De werkgevers kwamen met tegen-voorstellen op
de regeling, die de arbeiders ingediend hadden welke, behoudens voor
brocheerders, vrijwel gelijk waren aan die voor de typografen. De boekbinderspatroons
wenschten niet verder te gaan dan bij een 10-urigen
arbeidsdag 21 centen per uur voor volwassen binders, snijders en
linieerders. Bekwame werklieden zouden dit loon verdienen en moesten
14 dagen op proef werken. De werkgevers moesten een opzegtermijn
van 14 dagen, de arbeiders een van 8 dagen in acht nemen. Als op
den 1 en Paasch-, Hemelvaarts-, 1 en Pinkster- en 1 en Kerstdag niet
gewerkt werd, zouden deze vier feestdagen toch worden uitbetaald en
aan vaste gezellen werd één vrije dag per jaar toegekend. Volwassen
brocheerders konden het tot 16 centen per uur brengen. De regeling
zou op 1 September 1906 in werking treden, mits 60 % der werkgevers
haar aanvaardde. De binders hielden een vergadering voor leden van
alle vereenigingen. Hier bleek reeds, dat er bij deze vakgenooten wel
animo bestond om de patroonsvoorstellen te aanvaarden. De firma
E. P. van Bommel schafte de stukwerk-regeling af en bracht de uurloonen
op 20 centen. Velen harer arbeiders ondervonden daardoor nadeel. Er
ontstond dan ook eenige strubbeling, die ten gevolge had, dat de firma
de loonen op f 13.— per week bracht en nu als voorbeeld voor vele
andere binderspatroons werd gesteld. — Het ledental der afdeeling
bleef zich om en bij de 60 bewegen. Het bezit was tot f 1868.541/2
opgeloopen, waarvan de werkloosheids-, weerstands-, ouderdons- en
ziekenkas resp. f 837.75%, f 674.19, f 350.74 en f 5.86 als saldo konden
boeken. Ten slotte : de afdeeling A. N. T. B. trad uit de federatie, waardoor
het gemeenschappelijk werken der arbeiders voor een boonregeling
weer achteruit gezet werd.
De afdeeling te Utrecht had, net nog voor haar opheffing, medegewerkt
aan het samenstellen van een conceptloonregeling, waarin de
volgende wensch was opgenomen : gezellen 23 jaren oud f 12..-- per
4

50 KONINKLIJK GOEDGEKEURDE FEDERATIE TE 'S-GRAVENHAGE
week, 20-23 f 10.—, 18-20 f 8.—, 16,--18 f 6.—. Machinezetters en
stereotypeurs f 2.-- per week daarboven. Personeelsverhouding 5/10 in
de eerste, 2/ 10 in de tweede, 1110 in de derde, 1 / 10 in de vierde groep
en 1 / 10 jongens. Hoewel, als van zelf sprekend, de werkgevers dit voorstel
niet aanvaardden, werden toch enkele kleine verbeteringen ingevoerd.
Overbodig kon dit niet geacht worden. Bij een enquete door
de Kamer van Arbeid ingesteld, kwam aan het licht, dat de volwassen
handzetters van f 8.— tot f 12.— verdienden, volwassen machinezetters
van f 11.50 tot f 13.—, volwassen drukkers van f 3..-r tot f 12.—, volwassen
binders van f 5.50 tot f 12.60. De werktijd was 60 uren per week.
Van de Dordtsche afdeeling valt niet veel belangrijks te vermelden.
Het ledental bleef nog steeds op 5 staan. — Den Haag sukkelde met
moeilijkheden in eigen kring. De secretaris Aarse bedankte nu werkelijk
voor zijn functie en lidmaatschap en liet zich als lid overschrijven bij
de afdeeling van den A. N. T. B. Deze afdeeling maakte begrijpelijkerwijze
heel wat propaganda met de aanwinst. Vooral in het door haar
uitgegeven blaadje De Typograaf werd de zaak uitgesponnen, zoodat in
De Christen-Typograaf de repliek der Hagenaars een groote plaats innam.
De schrijvers gaven elkaar geen letter cadeau. Die bestrijding was echter
geen verhindering voor het besluit om opnieuw een federatie te stichten.
De werkgevers hadden namelijk bericht, dat zij niet met alle arbeidersvereenigingen
afzonderlijk, maar met één corporatie wilden onderhandelen.
Zoo besloten de arbeiders nog maar eens tot federeeren. Deze federatie
werd hechter dan ieder harer voorgangers. Zij bestond uit de vereenigingen
: „Door Eendracht t'zaam verbonden," „Prudentia et Caritate",
afdeelingen zetters en drukkers, binders, machinezetters van de Haagsche
afdeeling A. N. T. B., afdeeling 's-Gravenhage van den Chr. Typ. Bond
en de afdeeling 's-Gravenhage van den Ned. Litho-Fotografischen Bond.
De statuten dezer federatie werden Koninklijk goedgekeurd. Een weerstandskas
werd aan haar verbonden, met een wekelijksche contributie van
5 centen per lid. Als voorzitter werd benoemd de oud-secretaris onzer
afdeeling Aarse. — „Helpt Elkander" te Rotterdam volhardde in haar
isolement. Wel werd een zeer vriendschappelijke houding tegen den
bond ingenomen en een bijdrage voor de propaganda gezonden, maar
aansluiten wilden de vrienden zich voorloopig niet. Dit was wel jammer,
aangezien de vereeniging in ledental sterk toenam en tegen het einde
des jaars meer dan 50 leden ingeschreven had. Waarschijnlijk zou
Rotterdam wel spoediger besloten hebben zich als afdeeling aan te sluiten,
doch in verband met een te voeren loonactie werd over alle georganiseerde
typografen in de Maasstad de combinatie-geest vaardig. De afd.
A. N. T. B., de jongelingsvereeniging „Door Vereeniging Verbetering",
de neutrale typografen-vereeniging „Door Eendracht t'zaam verbonden"
en de Christelijke Typografen Vereeniging „Helpt Elkander" (die per
17 Sept. Kon. goedkeuring verkreeg), gingen op initiatief van eerstgenoemde
afdeeling een combinatie met elkaar aan. Hoe ernstig men deze

TE ROTTERDAM WORDT EEN COMBINATIE AANGEGAAN 51
combinatie bedoelde, moge blijken uit het feit, dat het maandblaadje
De Typograaf van de afdeeling A. N. T. B. opgeheven werd en een
gemeenschappelijk blaadje, De Combinatie, er voor in de plaats werd
gesteld. Aan alle combinatie-leden werd in dit maandblad plaats ingeruimd
en ieder maakte behoorlijk gebruik van het recht om artikelen
te schrijven. In tegenstelling met alle federaties en combinaties in andere
steden, werkte die te Rotterdam langen tijd tot tevredenheid aller gecombineerden.
De ingediende loonregeling bevatte alle groepen in het
boekdrukkers- en boekbindersbedrijf tot de volgende bedragen en verhoudingen
: zetters 2/10 f 14. — en daarboven, 3/ 10 van f 12.50 tot f 14.—,
2/10 van f 10.— tot f 12.50, 2 /10 van f 6.— tot f 10.—, 1 / t o f 6..-- en
daarbeneden, Voor personeel van minder dan 10 arbeiders werd een
afzonderlijke verhouding voorgesteld. Drukkers van 16-20 jaar f 5.—
tot f 10.—, van 20-25 jaar van f 10.— tot f 14.—, 5/10 van het personeel
f 12.50 en daarboven. Binders : 1 110 f 14.— en daarboven, 2/10 van f 12.50
tot f 14.—, 3/10 van f 10.-- tot f 12.50, 2/10 van f 7.-- tot f 10.. 2/10
f 7.— of daar beneden. Machinezetters : in dagwerk f 16.—, in nachtwerk
(6 nachten) f 18.50. Leerlingen konden op 18-jarigen leeftijd worden
aangesteld, uit het handzetterspersoneel worden gekozen, moesten minstens
twee jaar bij het vak zijn en ontvingen een aanvangssalaris van f 9.—, na
9 maanden f 12.—, na 3 jaar het gevraagde loon. Werktijd 9 % uur per
dag. Overwerk 25 O/0 toeslag, in den nacht 50 %, op Zondag 100 °/0.
Christelijke feestdagen en nieuwjaarsdag vrijaf plus 3 vrije dagen per
jaar. Dit voorstel werd aan de werkgevers toegezonden. Vooral van
de groote ondernemingen kwamen antwoorden in, die nogal hoop gaven
op goed resultaat. Echter alleen wanneer alle werkgevers de regeling
invoerden kon er iets van komen. De combinatie schreef nu een vergadering
uit van de besturen der samenwerkende vereenigingen en
zonden den werkgevers een uitnoodiging die bijeenkomst bij te wonen. Op
7 Nov. kwamen in 't gebouw „Tot nut van 't Algemeen" uitnoodigers en
genoodigden bijeen. De vergadering werd gepresideerd door H. F. van Hees.
Twintig werkgevers waren opgekomen en heel wat van hen namen aan
het debat deel. Ieder bracht zijn inzichten en bezwaren naar voren en
als allen uitgepraat waren, constateerde de voorzitter uit dit stilzwijgen,
dat de aanwezige werkgevers bereid waren om per 1 Januari 1907 de
loonregeling in te voeren. Toen kwam één der werkgevers met het
concurrentie-bezwaar op de proppen. Dat was als een knuppel in het
hoenderhok. Het eind van 't geredeneer was, dat de werkgevers een
vereeniging zouden vormen en op die manier het doorvoeren van een
regeling mogelijk maken. Alle patroons gaven zich op als lid der a.s.
vereeniging, behalve de directeur van drukkerij „Voorwaarts", die principieel
bezwaren had om als lid toe te treden tot een patroonsvereeniging,
maar wel wilde medewerken aan de invoering der loonregeling. De
invoering van een niet onbelangrijke gewijzigde regeling zou echter nog
bijna een jaar op zich laten wachten.

52 VEEL WERK EN WEINIG RESULTAAT
1907. De geschiedenis van den Christelijken Typografenbond kan
dit jaar niet als een van vooruitgang aanwijzen. In de eerste plaats
was de voorzitter Smit geruimen tijd ziek. Drie maanden lang moest
hij wegens overspanning in een rusthuis te Blaricum verpleegd worden.
De administrateur van De Christen-Typograaf C. H. Thijssens, die ook
secretaris van den bond was, nam nu tegelijkertijd de redactie van het
maandblad waar, hoewel ook Smit nog wel artikelen inzond. Thijssens
was bovendien een onvermoeid propagandist. Aan bestuursleden van
„Patrimonium", Christelijken Nationalen Werkmansbond en Christelijke
Jongelingsvereenigingen in zeer vele plaatsen schreef hij brieven met het
verzoek hem adressen van christelijke vakgenooten te verschaffen. Ook
zond hij proefnummers van het maandblad. Lang niet alle brieven
werden beantwoord en dan zond Thijssens een „vervolgbrief", waarvan
de inhoud niet altijd even vriendelijk was. Het gelukte hem meermalen
op deze wijze contact te krijgen. Uit Delft en Enschedé kreeg hij
bemoedigend antwoord. In Haarlem wist hij met een paar vakgenooten
een openbare vergadering te beleggen. Zelf trad hij als spreker op.
Evenwel.... slechts vier personen bezochten de vergadering, waarvan
nog een tweetal in den A. N. T. B. georganiseerd waren, die speciaal
kwamen om te debatteeren. In Hoogeveen werkte het lid R. Hofstra,
die al jaren lang tegen een bijdrage van f 0.50 per jaar lid was. Ook
die poogde uit zijn isolement verlost te worden door het winnen van
leden. Zonder succes. Thijssens zelf stelde pogingen in het werk om
den bond te Zwolle vasten voet te verschaffen. Hij schreef aan het
eerste 't beste adres, dat hem geschikt voorkwam. De aangeschrevene
was echter pas 17 jaar oud en meende, dat op zoo jeugdigen leeftijd zulk
belangrijk werk niet kon worden aangevat. Wat later werd daar contact
verkregen met J. Zoetelief, voorzitter van de afd. A. N. T. B., die wel
geneigdheid toonde om naar den Christelijken bond over te komen,
maar het toch voorloopig niet deed. — Zoo daagde de vijfde algemeene
vergadering, die op 5 Augustus te Amsterdam gehouden werd. Er waren
afgevaardigden van alle afdeelingen aanwezig. Die alle afdeelingen waren
er nog maar vier, namelijk Amsterdam, Den Haag, Dordrecht en Groningen.
„Helpt Elkander" te Rotterdam had een gast gezonden, daar
deze vereeniging nog niet aangesloten was. Smit was weer in zooverre
hersteld, dat hij de vergadering kon leiden. In het verslag van den
secretaris kwamen de klachten over de teleurstellingen naar voren. Niet,
dat Thijssens den moed opgaf, maar de opsomming van zijn mislukte
pogingen was voor de vergadering allesbehalve opwekkend. De penningmeester
mocht al evenmin van grooten vooruitgang gewagen. Met het
saldo van 1906 mee was er f 187.54 1/2 ontvangen, terwijl er f 114.56
uitgegeven was. Het „bondsvermogen" bedroeg dus f 72.98 1/ 2. De
Christen-Typograaf werd afzonderlijk geadministreerd. De administrateur
had een nadeelig saldo van f 31.37 1/2. Rooskleurig stond de zaak er dan
ook niet voor en Smit twijfelde aan de mogelijkheid om met de uitgave

DE VIJFDE JAARVERGADERING
van het bondsorgaan voort te gaan. Allerlei middelen om de inkomsten
te vermeerderen werden voorgesteld. Men wilde de werkgevers aanschrijven
en hun verzoeken advertenties in het blad te plaatsen. Smit
drong aan op contributie-verhooging en hij kreeg zijn zin. De bondscontributie
werd op f 1..-- per jaar gebracht. En, daar onze christelijke
arbeiders nog niet volkomen begrepen hadden, dat zij hun vakbond
zelf moesten bouwen, besloot men te pogen steun van buitenstaanders
te verkrijgen. Een poging, die zoo goed als geheel mislukte. Intusschen
moest de bondsvergadering nog allerlei voorstellen behandelen, waarvan
de aanneming de financiëele zorgen vergrootten. 's-Gravenhage stelde voor
een bondsziekenfonds en een bondswerkloozenkas te stichten. Want, zoo
redeneerde de afgevaardigde, veler onzer geestverwanten vakgenooten
blijven lid van neutrale vereenigingen, omdat die hun allerlei uitkeer
ringen waarborgen. De afdeelingen kunnen de contributie niet verhoogen,
daar zij dan aan werfkracht zullen verliezen. Laat dus de bond fondsen
oprichten, dan zijn de afdeelingen van de zorgen af. Evenwel, verhooging
van contributie boven de twee centen per week durfde ook de Haagsche
afdeeling niet aan. Wel stelde zij nog voor om voor het maandblad
kleiner letter te gebruiken en meer vaktechnische artikelen te plaatsen.
Bovendien kwam Dordrecht met het voorstel uitkeering bij overlijden
in te voeren. Ingeval een bondslid kwam te overlijden, zou ieder lid
10 centen moeten storten. Smit wist al die voorstellen van de baan te
werken en zegde toe ze in De Christen-Typograaf te zullen bespreken.
Aan het hoofdbestuur werd de beslissing gelaten welk der voorstellen voor
uitvoering vatbaar was. Om alvast iets in de hand te hebben, werd
besloten om per lid 50 centen te storten, teneinde het voortbestaan van
De Christen-Typograaf althans voorloopig te bestendigen. Het verslag
van deze vergadering was rijkelijk optimistisch gestemd. Smit gaf den
moed niet op en wist moedeloosheid bij anderen te voorkomen.
Voor moedeloosheid was eigenlijk wel reden. Want na de algemeene
vergadering kwam het bericht in, dat het correspondentschap
Ermelo was opgeheven. Slechts 2 leden bleven verspreid lid. Alsof dit
niet genoeg was, deelde Groningen mede, dat een vergadering op
18 November besloten had de vereeniging op te heffen en bedankten de
2 verspreide leden in Tiel voor het lidmaatschap, met welk bedanken
het moeizaam verkregen contact daar ter stede verbroken was. — Enkele
lichtpunten kwamen gelukkig de donkerheid verdrijven. In Enschedé
gelukte het aan het toenmalig lid (thans georganiseerd patroon) na heel
wat moeite een correspondentschap op te richten. 7 leden vormden dit
correspondentschap. In Epe werd T. H. Schotanus lid, die later in den
bond een belangrijke plaats zou innemen. Zijn eerste verzoek aan het
hoofdbestuur hield in om te onderzoeken of de bondscontributie niet
op het tienvoudige kon worden gebracht. Trouwens, van meerdere
zijden werd op verhooging der contributie aangedrongen. — Ofschoon
dus het hoofdbestuur meer dan belast was met zorgen voor den wel-
53

54 GEMEENTELIJKE WERKLOOSHEIDS-VERZEKERING TE AMSTERDAM
stand in den bond, bewoog het zich ook nog op algemeen terrein. Het
nam namelijk het initiatief om te komen tot een algemeen fonds ter
bestrijding van tuberculose. De sociale bonden werkten mede, doch in
de christelijke vak- en sociale beweging was in die dagen geen mogelijkheid
om zulk een groote zaak tot stand te brengen. De pogingen liepen
dan ook op niets uit.
Als eerste belangrijke gebeurtenis in de afdeeling Amsterdam in
dit jaar, moge vermeld worden, dat de afdeeling per 1 januari toegelaten
werd tot het Gemeente-Fonds voor Werkloosheids-Verzekering. De
uitkeering gedurende 6 weken a f 6.— per week werd hiermede gebracht
op f 9.— gedurende hetzelfde tijdvak. Op 17 April kwam het
bericht van toegelaten zijn in. Daarmede was „Draagt Elkanders Lasten"
een der eerste vereenigingen, die profiteerden van de voordeelen van
het Gentsche stelsel. In tegenstelling met den huidigen toeslag van Rijk
en Gemeente, die op de contributie wordt gegeven, het zoogenaamde
Deensche stelsel, begonnen in ons land enkele gemeenten (Arnhem,
Utrecht en Amsterdam) toeslag op de uitkeeringen te geven, naar het
voorbeeld van Gent. Dit boek leent zich er niet toe een nadere uiteenzetting
te geven van de ontwikkeling der werkloosheids-verzekering in
ons land. Wij mogen dus hier, na de vermelding van de toetreding
der Amsterdamsche afdeeling, volstaan met er op te wijzen, dat het
geven van bijslag door de gemeente mag gezien worden als een eerste
waardeering van het werk der vakvereeniging van regeeringswege. —
Dat feestvergaderingen, al slagen zij, niet altijd medewerken tot uitbreiding
van het ledental, moest de Amsterdamsche afdeeling ondervinden.
Op Koppermaandag had ook „Draagt Elkanders Lasten" een groote
feestvergadering belegd. Meer dan 400 bezoekers amuseerden zich bij
bioscoop-vertooning, zang en muziek. Doch nieuwe leden traden niet
toe na deze vergadering. Het afdeelingsleven verliep in de hoofdstad
zonder veel emotie. Want de regeling voor boekbinders, zooals de
werkgevers die hadden voorgesteld, werd zonder actie of dreiging van
de zijde der werklieden, ingevoerd. Daarmede werd het loon der volwassen
binders dus op f 12.60 gebracht. — 's-Gravenhage had meer
met „beweging" te maken. De afdeeling A. N. T. B. had een vereeniging
voor vrouwen en meisjes in de binderij opgericht. Enkele bestuursleden
dier nieuwe vereeniging werkten bij de firma Ritter. Deze firma begon
met aanmoediging van den organisatiegeest der meisjes, door aan haar
bestuursleden loonsverlaging „toe te kennen". Indien zij die niet zouden
aanvaarden, dan werden zij ontslagen. Er werd een personeelvergadering
belegd, doch de firma liet overwerken. Daarna werd een commissie
benoemd om besprekingen met de firma te voeren, maar de commissie
werd niet ontvangen. Op 25 Maart brak toen een staking- uit. 6 meisjes
bleven de firma trouw. Bovendien bleven 2 zoons en 3 dochters van
den firmant aan den arbeid, zoodat de staking al dadelijk weinig succes
beloofde. Aan het hoofdbestuur van den Christelijken Typografenbond

IN DEN HAAG WORDT EEN BINDERSSTAKING VERLOREN 55
werd goedkeuring dezer actie verzocht. Die werd verkregen en als in
den loop der staking steunlijsten rondgingen, dan stond er afzonderlijk
op vermeld : „Goedgekeurd door den Christelijken Typografenbond".
Overbodig was die mededeeling niet, want in De Christen-Typograaf had de
correspondent onzer Haagsche afdeeling een correspondentie doen plaatsen
die maar van weinig instemming met het conflict blijk gaf. De staking
ging verloren en werd op 18 juli in een boycot omgezet. Van deze
boycot werd kennis gegeven in een groote advertentie, ook in De
Christen-.Typogjraaf. De Haagsche federatie betaalde de advertentiekosten.
De afdeeling had aan het einde des jaars 30 leden. Het verschijnsel
: geldgebrek, dat aan de ontwikkeling der vakvereeniging van
christelijke typografen zooveel bezwaren in den weg legde, was mede
in Den Haag een belemmering voor krachtigen groei. — In Dordrecht
brak een staking uit bij de firma Morks & Geuze. De aanleiding
er toe was een ontslagkwestie. Onze afdeeling had geen leden bij
de firma werkzaam, zoodat zij buiten den strijd bleef. De staking ging
verloren, welk verlies veroorzaakt werd door verschil van meening en
daaruit voortkomenden strijd tusschen anarchisten en voorstanders van
parlementaire actie. De A. N. T. B. leed niet alleen te Dordrecht, doch
in het algemeen door dien strijd. In het Grafisch Weekblad, dat Ons
Vakbelang als bondsorgaan vervangen had, bestookten de strevers van
beide richtingen elkander, soms zeer fel. De A. N. T. B. had zich los
gemaakt van het N. A.-S. Een deel der leden wilde deze afscheiding
ongedaan maken, een ander deel drong aan op aansluiting bij het
N. V. V. Sommige afdeelingen van dien bond, waaronder Dordrecht,
waren nog aangesloten bij de plaatselijke Arbeidssecretariaten, hoewel de
bond zelf zich uit het anarchistische N. A.-S. had teruggetrokken. In
Dordrecht werd de staking bij Morks & Geuze als anarchistisch aangemerkt.
Door de afd. S. D. A. P. daar ter plaatse werd een commissie
van onderzoek benoemd, die een rapport uitbracht, waarin gezegd werd
dat de staking geen steun, doch afkeuring verdiende. 't Is dus geen
wonder, dat enkele typografenbond-leden bij de firma aan het werk
bleven of togen. De staking ging dan ook verloren.
Te Rotterdam bleef de christelijke vereeniging „Helpt Elkander"
de gevormde combinatie trouw. Zonder bezwaar ging dat niet. Een der
werkgevers, de heer H. van Sijn, liet twee der bestuursleden van „Helpt
Elkander" op 't kantoor komen en deelde hun mede, dat hij in zijn
zaak een paar menschen moest hebben, die met minder of meerder toezicht
zouden worden belast. De ontbodenen zouden daarvoor mede in
aanmerking komen. Maar nu zij zóó vooraan stonden in de loonbeweging
en hun vereeniging tot de combinatie toegetreden was, kon
zulk een vertrouwensfunctie aan hen niet worden toevertrouwd. Zij
hadden dus te kiezen : Of vooraanstaanden in de beweging te blijven,
of positieverbetering en hooger loon. Het beraad met het personeel
bracht geen resultaat. Dit hield zich liever buiten de zaak. Een motie

56 OOK ROTTERDAM KRIJGT ZIJN DEEL VAN WERKSTAKINGEN
tegen de firma in een algemeene besturen-vergadering aangenomen, waarin
haar handelwijze „ten sterkste werd afgekeurd", bracht geen wijziging
in haar houding. Een commissie uit den Christelijken Werkmansbond werd
door de firma niet ontvangen. De betrokkenen, voorzitter en secretaris
van „Helpt Elkander", bedankten dus voor hun functie in de federatie. Bij
het voortschrijden van het jaar werd besloten aan de combinatie een
algemeene weerstandskas te verbinden met het oog op mogelijke verwikkelingen
met de werkgevers bij de in- en doorvoering der loonregeling.
Reeds in het begin van het jaar hadden de Rotterdamsche vakgenooten
bemerkt, dat het met de doorvoering daarvan niet alles als van een leien
dak zou gaan. Verschillende drukkers van dagbladen gaven op het verzoek
om de loonregeling in te voeren Of geen antwoord Of berichtten,
dat zij de huishoudelijke dingen hunner drukkerij met hun personeel
regelden en nooit inmenging van derden zouden toestaan. De drukker
van De Rotterdammer schreef, dat hij een contract met de opdrachtgevers
had en tengevolge daarvan geen hoogere loonen kon toekennen.
Van De Nederlander werd hetzelfde vermoed, hoewel de drukker het
niet meldde. Het Rotterdamsch Dagblad deelde aan het bestuur der
combinatie in een onderhoud mede, dat de directie streven zou naar
verbetering. Het personeel nam geen genoegen met die mededeeling en
staakte op 24 Januari het werk. Toen het zoover was, deelde de directeur
aan de vertegenwoordigers der combinatie mede, dat hij reeds lang bezig
was met het aanbrengen van bezuiniging. Twee arbeiders zouden worden
ontslagen. Het daardoor vrij komende arbeidsloon zou worden aangewend
voor loonsverhooging der anderen. Toen men bezwaar tegen
het ontslag maakte, werd medegedeeld, dat, afgezien van de staking,
het ontslag toch zou doorgaan. Hierop hervatten de arbeiders hun werk
weer. In het dien avond verschijnende nummer van het Rotterdamsch
Dagblad werd een bericht opgenomen dat de arbeiders de staking hadden
opgeheven, doordat het loon van 2 ontslagen arbeiders voor hun
verhooging was aangewend ! Met de doorvoering der loonregeling ging
het dus nog niet vlug. Eindelijk werd in April, in een conferentie, het
bestuur der combinatie met het tegenvoorstel der werkgevers in kennis
gesteld. De patroons wilden niet verder gaan dan het volgende :
Zetterij : 1 persoon f 10.— ; 2 personen :1 f 12.50,1 f 6.— ; 3 personen :
1 f 14.—, 1 f 6.—, 1 daar beneden ; 4 personen : 1 f 14.—, 1 f 10.—,
1 f 6.—, 1 daar beneden ; 5 personen : 1 f 14.. 1 f 12.50, 1 f 10. —,
1 f 6.—, 1 daar beneden. Voor eiken zetter méér wordt aan elk der
5 rubrieken afwisselend 1 persoon toegevoegd in de volgende volgorde :
beneden f6,—, f14.—, f6,—, f12.50, f10.—. Drukkerij: Kleine Drukkerijen
met uitsluitend degelpersen. 1 persoon : f 9.— ; 2 personen : 1 f 10.r--,,
1 f 7.50 ; 3 personen : 1 f 12.—, 1 f 9.—• en 1 f 5.—, 4 personen :
1 f 12.—, 1 f 10..—, 1 f 7.50, 1 f 5.—. Drukkers zijn tevens inleggers,
zoodat geen afzonderlijke inleggers zijn toegestaan ; drukkerijen met snelen
degelpersen : 1/4 van het drukkerspersoneel f 14..--, 1/4 f 12.50, de

LOONREGELING EN VAKCURSUSSEN TE ROTTERDAM 57
helft f 5.—. Bij 2 man moet 1 f 14.. verdienen. Indien het personeel uit
een oneven aantal drukkers bestaat, is het loon van 1 dezer f 9.—, terwijl
de loonen der overigen zijn als hierboven omschreven. Voor elke snelpers
wordt slechts 1 inlegger toegestaan, die buiten de loonregeling staat.
Binderij : 2 personen: 1 f 14.—, 1 daar beneden ; 3 personen : 1 f 14.—,
1 f 9.—, 1 daar beneden ; 4 personen : 1 f 14.—, 1 f 12.—, 2 ' daar beneden ;
5 personen : 1 f 14.—, 1 f 12.—, 1 f 9.— ; 2 daar beneden ; 6 personen:
1 f 14.—, 1 f 12. —, 1 f 9.--, 1 f 7.— , 2 daar beneden. Voor eiken binder
méér wordt aan deze rubrieken afwisselend 1 persoon toegevoegd in de
volgende volgorde : minder dan f 7.—, f 7.—, f 9.---, f 12..—, minder
dan f 7.---, f 14. ; Papiersnijders : Indien aan eene drukkerij een binderij
is verbonden, vallen de papiersnijders in de loonregeling voor binderijen.
Zoo niet dan worden de papiersnijders in de regeling voor zetters of
drukkers opgenomen. De genoemde verhoudingen waren alle minimale.
De arbeidstijd werd op ten hoogste 9 1/2 uur per dag vastgesteld. Voor
overwerk : de eerste twee uur na de dagtaak in verhouding van het
gewone loon, de volgende 2 uur 25 %, nachtarbeid, aanvangende na een
dagtaak van 13 1/2 uur 50 Vo, Zondagsarbeid, beginnende Zaterdagsnachts
12 uur 100 % toeslag. Feestdagen vrij, met behoud van loon. Een
arbeider, die minstens een jaar bij zijn patroon in dienst was, had recht
op twee vrije dagen. De patroonsvereeniging nam op zich een regeling
voor uitkeering bij ziekte voor de algemeene vergadering te brengen.
De arbeiders spraken hun leedwezen uit, dat de werkgevers hun voorstellen
niet hadden aanvaard, doch besloten toch (op 22 juli in een
gecombineerde vergadering) de patroons-voorstellen te accepteeren. Zij
werden op 1 October van kracht voor een termijn van twee jaren. —
Deed de combinatie dus wat in haar vermogen lag om een loonregeling
aangenomen te krijgen, met althans dit succes, dat er voor twee jaren
een loonregeling kwam, „Helpt Elkander" afzonderlijk hield zich bezig
met de ontwikkeling op vakkundig gebied. Van den boekbinderspatroon
Fuykschot had zij een aanbieding gekregen om haar leden-binders tegen
f 3.50 per cursus, het kammarmeren te doen leeren. Zulk een cursus
zou één geheelen dag duren. Men kon op Hemelvaartsdag of op een
vrijen dag van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, zich het kammarmeren
eigen maken. De ondernemer zou voor de benoodigde materialen en
verf zorgen. De leerling mocht des avonds zijn eigen gemaakte kunstproeven
medenemen. Verder werd in December door de afdeeling een
vakcursus voor zetters opgericht, die onder leiding stond van den heer
F. L. Rambonnet. Hier werd iedere week een avond les gegeven in vakteekenen
en het snijden van ondergrond-platen. Bovendien hield de
leeraar iederen cursusavond een korte lezing over een of ander onderwerp.
De vakcursus werd opgezet op initiatief van het lid Holdrix. Voor
leden waren de kosten 10 centen per avond, voor niet-leden 20 centen.
Verder ging een portefeuille met allerlei vakliteratuur rond onder de
leden, die daarvoor 4 centen per week wilden contribueeren. Men wist

58 HOE EEN AFDEELING IN ZWOLLE TOT STAND KWAM
toen ook al met kleine middelen veel te doen. De eerste cursus verliep
uitstekend. Den heer Rambonnet, die dezen cursus geleid had zonder
honorarium te vragen, werd aan het einde van den leergang een inktstel
geschonken. De cursus sloot met een tekort.
Een korte vermelding van het oprichten der Vakschool voor de
Typografie te Utrecht mogen wij, als slot voor 1907, niet achterwege
laten. Op 2 Juli had de opening plaats. De school was gevestigd in een
ouden timmermanswerkplaats in de Wolvenstraat. Zij begon haar arbeid
met een directeur, den heer A. W. Barten, twee leeraren en 12 leerlingen.
In April 1909 werd een bij-school ingericht, daar de ruimte te klein
bleek om alle leergierigen te omvatten. Op 20 April 1910 kon een
nieuw gebouw aan den Jutphaasschen weg in gebruik genomen worden,
dat meer ruimte bood dan de twee noodgebouwen, en waarin de school
tot nu toe gevestigd is. Met de uitbreiding der school werd ook het
terrein van haar arbeid verbreed. Zij werd genoemd School voor de
Grafische Vakken en gaf daarmede uitdrukking aan haar gebiedsverbreeding.
De school geeft een maandblad uit De Tampon geheeten,
waardoor het contract tusschen oudleerlingen en school behouden blijft.
Het maandblad bevat belangrijke artikelen op vaktechnisch gebied.
1908. De periode van teruggang en ontmoediging hield gelukkig niet
heel lang aan, wat voor een niet gering deel te danken was aan de
onverdroten propaganda, die de secretaris Thijssens voerde. In Januari
kwam hij opnieuw in correspondentie met J. Zoetelief te Zwolle, een
man van gereformeerde beginselen en voorzitter der afdeeling A. N. T. B.
aldaar. Zoetelief werd overtuigd van zijn dwaling, werd lid van
den christelijken bond en begon onmiddellijk met pogingen om in zijn
woonplaats een afdeeling te stichten. Zijn overgang en ijver voor den
C. T. B. i. N. viel bij zijn vroegere bondgenooten niet in goede aarde.
„Bloed zal er wel niet vloeien, maar wees op uw hoede", zoo zei men
tegen hem. Niettegenstaande deze bedreiging belegde hij toch een vergadering
met geestverwante vakgenooten. Toen ook niet-geestverwanten
wilden binnenkomen, wees Zoetelief hen „met luider stem de deur",
waarop zij vertrokken. In beginsel werd besloten een afdeeling van
den Christelijken Typografenbond te stichten. Op 11 Maart sprak
Thijssens in een openbare vergadering. Smit, die ook komen zou, was
onverwacht verhinderd. In de openbare vergadering was gelegenheid
tot debat, waarvan een tweetal personen gebruik maakten. Op
14 April werd een afdeeling opgericht. 20 leden traden toe. J. Zoetelief
werd voorzitter, W. Olsman secretaris, B. H. Visscher penningmeester.
J. H. B. Horsting en L. W. Caljouw traden als commissarissen in functie. —
In Arnhem gelukte het nu ook een afdeeling te stichten. L. Koolen belegde
na heel wat correspondentie een vergadering. 8 leden traden toe. De
contributie werd op 8 centen per week vastgesteld. — In Leiden had
T. H. Schotanus de zaak ter hand genomen. Die fungeerde trouwens
zoo'n beetje als reizend propagandist. In Epe had hij H. Halie als lid

IN LEIDEN VEREENIGEN DE CHRISTELIJKE VAKGENOOTEN ZICH 59
gewonnen. In Wijk-bij.Duurstede, waar hij een korte poos werkzaam
was, was voor onzen bond geen kans. In Leiden vond hij C. Laterveer
bereid tot samenwerking in zijn pogingen. Als er een spreker van den
bond wilde komen, dan zou Schotanus de reiskosten wel betalen. Op
18 April waren zoowel Smit als Thijssens te Leiden aanwezig. Deze
vergadering was niet vruchteloos. Op 7 Mei werd een afdeeling met
15 leden opgericht. T. H. Schotanus werd voorzittter, A. Wiggers Jr.
secretaris, Jac. Smit penningmeester, welke laatste spoedig door
D. J. Looman vervangen werd. — Nu werden niet overal de pogingen
met succes bekroond. Uit Leeuwarden kwam, op Thijssens verzoek tot
aansluiting en propaganda, als antwoord een briefkaart, waarin o.a, werd
opgemerkt : „Patroons- en gezellen-vereenigingen acht ik een vloek, al
tooien zij zich met „christelijke". Zie hier mijn antwoord". Ook te
Haarlem wilde de zaak niet vlotten. Hier was het de dooddoener : „In
Haarlem gaat het toch niet. Zij zijn te laksch", Op aanwijzing van
's-Gravenhage wendde Thijssens zich naar Alfen aan den Rijn. „Voor
loopig geen zin", was het bescheid. Ook in Apeldoorn was wel eenig
contact verkregen, doch nog zonder resultaat. Daarentegen beloofden
de herhaalde pogingen, om in Utrecht weer een afdeeling te stichten, met
succes bekroond te worden. — Voor de deelnemers aan de zesde algemeene
vergadering op 27 Juli te Amsterdam, was er dus eenige aanleiding
om wat meer opgewekt te zijn dan in 1907 mogelijk was. Twee voorstellen,
namelijk een van Den Haag om tot definitieve vorming eener
bonds-weerstandskas over te gaan en een van Leiden om een bondszieken-
en werkeloosheidsfonds te stichten, vormden den hoofdschotel.
Aangezien deze beide voorstellen, indien zij aangenomen zouden worden,
nogal belangrijke uitgaven zouden veroorzaken, en contributie^ver
hooging nog steeds als een spookbeeld werd geweerd, kon in de
practijk niets van deze fondsen komen. „Onze houding met het oog op de
wet-arbeidsovereenkomst" was een inleiding, die namens het hoofdbestuur
werd gehouden door Smit. De verslagen werden nog niet gedrukt,
doch de oude gewoonte van voorlezen ter vergadering, werd
gevolgd. Smit was zeer verheugd over de „teekenen van ontwaken".
Bijzonder krachtig was de bond echter nog niet. De ledentallen der
afdeelingen bedroegen : Amsterdam 69, Arnhem 8, Dordrecht 10, waarvan
4 adspirant-leden, Enschede 7, 's-Gravenhage 31, Leiden 15,
Zwolle 20, verspreide leden 8. Tezamen alzoo 168 leden. Dan was er
nog „Helpt Elkander" te Rotterdam, met 57 leden, doch deze vereeniging
had zich niet aangesloten, hoewel een afgevaardigde aanwezig
was. — De Christen-Typograaf verscheen nog als maandblad.
Zoowat de helft was uit kleine (galjard) letter gezet. Behoudens een
wat overvloedige polemiek tegen de afdeelingen A. N. T. B., door
zoowat alle afdeelingscorrespondenten in het maandblad gevoerd, en
ook wel door Smit tegen het hoofdbestuur, speciaal tegen Van der
Wal, redacteur van het Grafisch Weekblad, bevatte het blad vak-

60 EEN DRIETAL VOORAANSTAANDE EN ONVERMOEIDE WERKERS
techniek en artikelen van Smit over allerlei onderwerpen. Smit was
een voorstander van collectieve contracten, liet zich als een gematigd
voorstander van de wet op het arbeidscontract kennen, schreef over
„werkstaken en onderkruiperijen", betoonde zich een tegenstander van
christen-socialisme, behandelde het vraagstuk van interconfessioneele
vakbonden, kortom schreef over alles wat in die dagen belangstelling
vroeg. Zijn schrijven tegen het christen-socialisme lokte verzet en tegenartikelen
uit van H. J. Nieman, een vurig voorstander van Enka's
christen-socialistisch ideaal. Nieman was toen nog lid van de Haagsche
afdeeling. Later ging hij over naar den A. N. T. B. Als idealist vond
hij in de moderne vakbeweging iets anders dan hij verwachtte. Althans
hij publiceerde zijn meening, dat in de moderne vakbeweging gekanker
en wantrouwen tegen elkaar een groote plaats innamen. De Christen-
Typograaf werd verhoudingsgewijze veel gelezen, want hoewel het
ledental van den bond slechts 168 bedroeg, werden er 550 exemplaren
van het maandblad gedrukt. Leden zoo goed als niet-leden moesten
het blad koopen. Vakgenooten betaalden 3 centen, anderen 4 centen
per exemplaar. Wie niet op tijd betaalde kreeg het met den administrateur
Thijssens aan den stok. Zijn waarschuwingen waren dikwijls
in zeer krachtige termen vervat. In den bond waren de voorzitter
M. W. Smit, de secretaris-administrateur C. H. Thijssens en de penningmeester
J. Jonker, de meest ijverige werkers. Jonker trad maar weinig
op den voorgrond, maar beheerde de penningen zoo nauwkeurig en
getrouw, dat er in den letterlijken zin van het woord geen halve cent
méér uitgegeven werd dan hoogst noodzakelijk was. En hoe weinig
of er ook binnenkwam, Jonker zorgde er altijd voor nog een saldo
in kas te houden. Zonder geld was de bond nooit. Naast al het werk
als bondsvoorzitter, bekleedde Smit ook nog de functie van afdeelingsvoorzitter
van Amsterdam, schreef artikelen in De Wegwijzer, een
maandblad dat het Christelijk Arbeids-Secretariaat in Januari 1908 voor
het eerst deed verschijnen. De Christen-Vakman, het weekblad door
het C. A.-S. uitgegeven, had namelijk opgehouden te bestaan. Als wij
nu in aanmerking nemen, dat de arbeidsdag 10 uur bedroeg, dat overwerken
aan de orde van den dag was, dan moeten wij toch onze
bewondering uitspreken voor de mannen, die al dien arbeid verrichtten
uit liefde voor den arbeidenden stand, gedreven door hun overtuiging,
dat afzonderlijke christelijke vakvereeniging noodzakelijk was, om de
christelijke arbeiders te behoeden voor afval van het christendom en
invloed van vakvereenigingen, die beslag op heel de denkwereld der
arbeiders wilden leggen. — Aan het einde des jaars werden pogingen aangewend
om in Utrecht tot weder-oprichting van een afdeeling te komen.
Daartoe kwam het nog niet. „Nut en Genoegen", een vereeniging,
die zich op „neutraal" standpunt gesteld en vele der vakgenooten tot
zich getrokken had, vooral hield de geestverwante vakgenooten vast.
Toch waren er die in de bisschop stad zich voor propaganda wilden

DE BOEKDRUKKERSPATROONS BEREIDEN HUN ORGANISATIE VOOR 61
geven. In Groningen hadden de vernieuwde pogingen beter gevolg. Op
28 September werd daar opnieuw een afdeeling met 22 leden opgericht.
M. H. Lutter werd voorzitter. In Kampen bleef men nog doof voor
Thijssens' roepstem.
In de meeste afdeelingen ging het leven rustig voort, dat wil dan
zeggen, dat men overal doende was aan het samenstellen, invoeren of
doorvoeren van een loonregeling. In Amsterdam kwamen de werkgevers
in juni met een nieuw voorstel. Indien het aangenomen werd zou het
met 1 januari 1909 in werking treden. 6/ 10 van het zetters-personeel zou
22 centen per uur ontvangen. Voor een proef-halfjaar zou de werkdag
op 9 1 /2 uur worden bepaald, doch zou per week 60 X het uurloon betaald
worden. 80 0/0 van de werkgevers, die 80 °f o der gezellen in dienst
hadden, moesten bereid gevonden worden de regeling in te voeren, wilde
zij van kracht worden. — Van den Nederlandschen Drukkersbond te
Amsterdam ging in October een oproep uit aan de patroons in het
boekdrukkersbedrijf in andere plaatsen om, waar mogelijk, patroonsvereenigingen
te stichten en deze samen te brengen in een patroonstond.
Als doel van dien bond werd o.a. genoemd : „Samenwerking inzake de
wet op het arbeids-contract ; invoering van een practisch leerlingenstelsel
; uitroeiïng van het op afbetaling leveren van minimum-drukkerijen ;
uitroeiïng van het premiestelsel door leveranciers ; vastlegging van een
basis voor prijstarieven ; stichting van een centrale vakbibliotheek ;
stichting van vakscholen in onderscheidene deelen des lands". Wij zien
hieruit, dat de kwalen van het boekdrukkersbedrijf reeds jaren geleden
bekend waren. Het zou echter nog wel een tijd duren eer men over de
geneesmethode zoover eenstemmigheid had verkregen, dat men met haar
toepassing een proef zou wagen. — De afdeeling Den Haag beleefde
van haar aangesloten zijn bij de Koninklijk goedgekeurde federatie niet
zoo bijzonder veel genoegen. De correspondent onzer Haagsche afdeeling
had in De Christen-Typograaf over de federatie geschreven en beweerd,
dat de christelijke arbeiders daar heel wat in de melk te brokken hadden.
't Is begrijpelijk, dat de federatie-secretaris Aarse, oud-afdeelingssecretaris
en oud-lid der afdeeling van den Christelijken Typografenbond, der
federatie die smet niet kon laten aanwrijven. De correspondent, die zich
aan het misdrijf had schuldig gemaakt, zou zijn woorden moeten intrekken,
anders werd hij geroyeerd. Ieder lid der gefedereerde vereenigingen
was namelijk bovendien nog afzonderlijk lid van de federatie. De
afdeeling Den Haag van den C. T. B. moest op dien tijd een anderen
gedelegeerde benoemen. De correspondent, schrijver van het snoode
stuk, H. A. van Ingen Schenau, werd gekozen, maar niet toegelaten.
Een afzonderlijke federatie-vergadering werd er over deze zaak belegd,
waar de vertegenwoordigers der afdeeling C. T. B. werden bejegend
als misdadigers. De opgeblazen geschiedenis duurde zoowat de laatste
helft van het jaar door en schoot al even weinig op als de doorvoering
der loonregeling. De druktemakers in de afdeeling A. N. T. B. zorgden

62 KORTE STAKINGEN EN GEMIDDELDE LOONEN TE ROTTERDAM
er overigens wel voor, dat er ten opzichte van hun optreden met den
Christelijken Typografenbond rekening werd gehouden. In April was
er staking aan de drukkerij der coöperatie „Eigen Hulp". De federatiesecretaris
Aarse verzocht om de tegenwoordigheid van een hoofdbestuurder
van den Christelijken Typografenbond, „teneinde de actie te bekrachtigen".
De Ambachtsschool hier ter stede begon haar arbeid op het
gebied der vakopleiding in de grafische bedrijven met het instellen van
een vakcursus voor boekbinders. Een jaar later werden cursussen voor
letterzetters en boekdrukkers georganiseerd. Later werden, behalve deze
avondcursussen, ook voor letterzetters en boekdrukkers geheele-dagcursussen
ingesteld. Zooals duidelijk zal zijn, is deze Ambachtsschool
niet ingericht uitsluitend voor de grafische bedrijven, doch wordt het
onderwijs uitgestrekt over meerdere ambachten.
Over Dordrecht moeten wij nog sober blijven. Een kleine aanwinst
van leden bracht de afdeeling op 6 volwassen- en 4 aspirant-leden.
„Helpt Elkander" te Rotterdam nam deel aan de staking bij de firma
Hofwegen & Ginneken, die ten doel had de loonregeling door te voeren.
Eerst scheen het conflict een ernstige wending te nemen, daar de firma
hulp van onderkruipers kreeg en nu de stakers niet terug wilde nemen.
Door bemiddeling der afdeeling Christelijken Nationalen Werkmansbond
gelukte het dit besluit ingetrokken te krijgen en de stakers op hun plaats
terug te brengen. De firma voerde nu ook de loonregeling in en werd
op de „witte lijst" geplaatst. De combinatie had namelijk een lijst samengesteld
waarop de namen der werkgevers, die aan de regeling voldeden,
geplaatst werden, en die lijst als „witte lijst" betiteld. Ook bij de firma
Arps werd gestaakt. Dit conflict duurde maar één dag, waarna ook hier
de regeling werd doorgevoerd. Het verzuim van den staak-dag werd
aan de arbeiders door de firma uitbetaald. '--, Het ledental bleef ongeveer
op dezelfde hoogte. In tegenstelling met de federatie in Den Haag
gelukte het in Rotterdam de combinatie in stand te houden. Door die
combinatie werd dan ook gepoogd het belang der Rotterdamsche
Grafische arbeiders te dienen. In het maandblaadje werden namens iedere
vereeniging artikelen geplaatst, welker inhoud maar weinig aanstoot kon
geven aan de leden van andere vereenigingen. Bovendien was de combinatie
practisch werkzaam ter invoering van nieuwe en doorvoering van
bestaande loonregelingen. Zoo werd aan de binderspatroons een regeling
aangeboden, die haar wel langen tijd in beraad hielden en niet onbelangrijk
wijzigden, maar dan toch die gewijzigde regeling aanvaardden.
Een enquête naar de loonen der typografen stelde in het licht, dat er
847 dezer vakgenooten waren, die een weekloon van f 1.— tot f 13.99
verdienden, terwijl 212 typo's met een bedrag van f 14.— tot f 20.—
beloond werden. Het gemiddelde loon der typografen bedroeg f 8.35, dat
der boekbinders f 7.15. — „Helpt Elkander" had nog al te kampen met
wisseling van bestuursleden. Na veel moeite liet A. Begeer zich bewegen
zich als voorzitter beschikbaar te stellen. Minder inspanning kostte het om

DE ROTTERDAMSCHE VAKCURSUSSEN WORDEN UITGEBREID 63
J. A. Koetsier er toe te brengen als secretaris op te treden. Op 28 Maart
1908 trad hij als zoodanig in functie. Deze wedervaringen hielden de
vereeniging er niet van terug voort te gaan met haar arbeid aan den
vakcursus. Deze was een zoodanig succes te beurt gevallen, dat men
besloot tot uitbreiding. Naast een vervolgcursus voor zetters op dien
van 1907 werd een nieuw „eerste leerjaar" voor andere vakgenooten
ingesteld. Ook drukkers kregen een vakcursus, evenals de binders. De
kosten dier verschillende cursussen beliepen f 535.—. De deelnemers
brachten slechts f 330.— in, zoodat aan vrijwillige bijdragen ruim f 200..
moest ontvangen worden. J. L. de Maagd had het beheer van deze gelden
op zich genomen en verzorgde den vakcursus met groote toewijding. Als
leeraar voor de zetters trad de heer F. L. Rambonnet weder op. Drukkerleeraar
werd de heer J. Krul, terwijl de binders hun onderricht ontvingen
van den heer J. Fuyckschot Jr. De leeraars genoten nu een honoranium
van f 1.— per lesuur. Het aantal leerlingen bedroeg : zetters l e klas 37,
2e klas 15 ; drukkers 37 ; binders 39. Uit deze cijfers blijkt wel, dat ook
leden van andere vereenigingen den cursus konden volgen en dat ook deden.
Dit laatste bracht de Rotterdamsche Jongelingsvereeniging er toe een
afzonderlijken vakcursus voor drukkers in te stellen.

VIERDE HOOFDSTUK
NOG WEINIG GROEI. PLAATSELIJKE CONTRACTEN
EEN LANDELIJKE OVEREENKOMST VOOR BOEKBINDERS
(1909-1912)
G
rooten invloed oefende de wet op het arbeidscontract uit op den
gang van zaken in het typografisch- en boekbindersbedrijf. Daar
de wet op 1 Februari 1909 in werking zou treden, waren verschillende
werkgevers en arbeiders in de meening gebracht, dat vóór
dien datum arbeidscontracten tusschen patroons en arbeiders moesten
afgesloten zijn. Het in elkaar zetten van zulk een overeenkomst, het
voorleggen aan de arbeiders met de mededeeling dat zij binnen één of
twee dagen moesten teekenen, was aan de orde van den dag. Zoogenaamde
fabrieksreglementen waren zeer in den smaak. Zij werden in sommige
gevallen het personeel voorgelegd met de boodschap : teekenen of ontslag.
De vakvereeniging had niet overal voldoende beteekenis om zich te
laten gelden en te voorkomen, dat haar leden een overeenkomst, die zij
nauwelijks gelezen hadden, met hun handteekening moesten bekrachtigen.
Overigens was de inwerkingtreding van deze wet aanleiding tot het
tot stand komen van enkele collectieve contracten in onze bedrijven.
Deze collectieve contracten bleven in hun werking wel beperkt tot één
plaats, doch waren toch voorloopers en voorbereiders der later gekomen
landelijke collectieve overeenkomsten. De Algemeene Nederlandsche
Typografenbond had in 1908 reeds een poging gedaan om door het
lanceeren van een concept-landelijke loonregeling eenige verhouding te
brengen tusschen de arbeidsvoorwaarden in groote steden, in kleine
steden en op het platte land. Doordat het hoofdbestuur van dezen bond
schreef en zijn volgers trachtte diets te maken, dat de A. N. T. B. de
zaak wel alleen kon regeeren en beheeren, was samenwerking met de
andere bonden niet begeerd. De goede gedachte, die uit dit concept
naar voren trad, bleef dan ook, mede ten gevolge van deze zelfingenomenheid,
zonder eenig gevolg, ook al poogde een afdeelingsbestuur
hier en daar wel eens om dit concept als grondslag voor eigen actie

FL DE VRIES, GRONINGEN L. B. KOOPS, GRONINGEN J. A. W. KOLKMAN, DEVENTER
afd.-voorzitter afd.-secretaris afd.-voorz. en penningm.
D. P. DEKKER, LEEUWARDEN
afd.-voorzitter
R. PRUMMEL, LEEUWARDEN
oudste afdeelingslid
W. DE GROOT, HEERENVEEN
leider der afdeeling
J. STRATING, HOOGEVEEN C. MOEKE, HOOGEVEEN J. NIEUWENHOF, HOOGEVEEN
afd.-voorzitter ex-afd.-voorzifter ex-afd.-secretaris

D. HAVENGA, WINSCHOTEN K. JAGER, WINSCHOTEN H. FRERICKS Jr., WINSCHOTEN
afd.-penningmeester afd.-voorzitter afd.-secretaris
H. RIKS, WILDERVANK H. HAKKENES, STADSKANAAL 0. PIJL, VEENDAM
voorz. Veendam—Wildervank secr. Veendam—Wildervank penningm. Veendam—Wildervank
G. GRUPPEN, ENSCHEDE
afd.-voorzitter
K. DE JONG, HENGELO
ex-afd.-secr. Enschede
K. MOLENAAR, ENSCHEDE
ex-afd.-secr. Alfen a.d. R.

DE AFDEELING ZWOLLE OPGEHEVEN. STAKING IN GRONINGEN 65
te gebruiken. Veel reden tot dezen overmoed had de algemeene bond
eigenlijk niet. Binnen die organisatie werd nog immers een felle strijd
gevoerd tusschen vrije socialisten en sociaal-democraten over de richting
die de organisatie zou moeten inslaan. Terug naar het N. A.-S. of
inplaats daarvan naar het N. V. V. was de vraag, die de gemoederen
in beweging hield. Ook vertegenwoordigde het getal bondsleden,
3300 ongeveer, niet zulk een macht, dat er reden zou zijn voor het
geloof, dat anderer medewerking best gemist kon worden. En verder,
in de plaatselijke acties hadden ook verschillende afdeelingen van dezen
bond zich zoo vast in combinatie of federatie genesteld, dat de nieuwe
leuze geen beslag op de strevers kon leggen. In den Christelijken Typografenbond
stond de propagande-actie sterk in het teeken van antirood.
Secretaris Thijssens, die nog altijd ijverig doende was om overal
contact te verkrijgen, was niet het minst onder den indruk van het
anti-roode streven der christelijke arbeiders beweging, speciaal van onzen
bond. Zijn brieven waren altijd vurig, niet altijd even tactisch gesteld.
Bij voorkeur sprak hij van „de overzijde", en uitdrukkingen als „de
roode bende" versmaadde hij niet. Een enkele maal leverde een der
aangeschrevenen zulk een brief over aan zijn afdeelings- of hoofdbestuur.
Het gevolg was dan een scheldpartij op den secretaris en den bond.
— De nieuwe afdeeling in Zwolle mocht zich niet in een lang leven verheugen.
Op 15 Maart werd zij opgeheven. Over het al of niet aansluiten
bij onzen bond was niet volkomen klaarheid gekomen. Evenwel
Thijssens stelde zich op het standpunt, dat de afdeeling aangesloten was
en eischte voldoening der contributie en dreigde met gerechtelijke vervolging
indien aan dezen eisch niet werd voldaan. Zoetelief schreef een
niet scherpen maar toch wel duidelijken brief, waarin hij den secretaris
er op wes, dat de bond geen rechten kon doen gelden. Mocht de
zaak anders zijn, dan moest het hoofdbestuur maar bewijzen van aansluiting
overleggen. Intusschen : Zwolle bestond niet meer. Wel werd
het verlies vergoed, doordat op 13 Maart te Zutphen een afdeeling was
opgericht, doch ook hier was het leven niet krachtig en verdween de
afdeeling na korten tijd. — Beter ging het met Groningen waar men
pogingen in het werk stelde om een afzonderlijke jongelingsvereeniging
te vormen, welke pogingen met succes bekroond werden. Jeugdorganisatie
is in ons bedrijf en onzen bond al van ouden datum. •
De afdeeling A. N. T. B. in Groningen, die tot nu toe samengewerkt
had met onze afdeeling aldaar, besefte ineens, dat zij een groote vereeniging
was, die de zaken in Groningen best alleen kon opknappen.
Mitsdien berichtte zij aan het bestuur onzer afdeeling, dat de voortzetting
der samenwerking niet gewenscht werd. Spoedig trad ontnuchtering
in, want toen naar aanleiding van een overwerk-kwestie staking bij de
firma Jacobs uitbrak, later uitgebreid tot de firma's Oppenheim en
Vredevoogd, bleek het maar al te duidelijk, dat de afdeeling alleen
niets vermocht. De staking werd na een paar dagen strijd verloren.
5

66 HET CHRISTELIJK NATIONAAL VAKVERBOND OPGERICHT
Meer dan 40 buiten-stadsche werkwilligen waren gretig op het innemen
der stakers-plaatsen. — In Enschede was de verhouding beter tusschen de
verschillende vereenigingen. Ook hier kwam het tot een staking. De
werkgevers wilden aanvankelijk van geen samenspreking met de arbeiders
weten. Doch het gelukte aan J. van Eijndthoven, bestuurder van den
R. K. Typografenbond, toch een aantal patroons bij elkaar te brengen
en zoodoende een bespreking met hen te houden. De staking, op
2 December uitgebroken met het doel een loonregel!ng door te voeren,
werd na drie dagen opgeheven. Het loon voor volwassenen werd op f 11.—
vastgesteld. De afdeeling van den C. T. B. was met 5 man bij het
conflict betrokken.
De zevende algemeene vergadering van den Christelijken Typografenbond,
die op 11 Augustus in Amsterdam gehouden werd, moest wegens
ziekte van den voorzitter M. W. Smit, weder geleid worden door den
tweeden voorzitter A. B. Snijder. In het verslag gaf Thijssens een overzicht
van de propaganda door hem gevoerd, waarin o.a. vermeld werd, dat
in Utrecht nog lauwheid heerschte, die het oprichten van een afdeeling
onmogelijk maakte. Besloten werd : een bondsweerstandskas te stichten,
met een bijdrage van 2 centen per lid en per week ; bij overlijden van
een lid 20 centen per lid te storten voor uitkeering aan de nabestaanden ;
zich aan te sluiten bij het op 1 Juli opgerichte Christelijk Nationaal
Vakverbond. (Bij de oprichting van het C. N. V. verdween als vanzelf
het C. A.-S. Ook het blad De Wegwijzer werd vervangen door een
ander maandblad, De Gids geheeten. Op 13 Mei was de voorbereidende
vergadering gehouden. De 1 ste Juli werd als oprichtingsdatum van het
Christelijk Nationaal Vakverbond aangenomen. Het C. N. V. was in
principe en praktijk interconfessioneel. Het eerste bestuur was samengesteld
als volgt : H. Diemer, voorzitter ; H. J. Stins, secretaris ; H.Verveld,
penningmeester ; M. W. Smit, 2e voorzitter ; Chr. Zielemans, 2e secretaris;
J. Quispel, 2e penningmeester ; B. Hutten, commissaris. De contributie
werd vastgesteld op ' /2 cent per lid per week). Secretaris
Thijssens legde op de algemeene vergadering zijn beide functies neer.
Het secretariaat werd overgenomen door T. H. Schotanus, die sedert
eenigen tijd in Amsterdam werkzaam was. Met de administratie van
De Christen-Typograaf werd H. J. C. van de Woestijne belast. Het verkiezen
dezer beide hoofdbestuurders geschiedde, ingevolge de bepalingen
van het huishoudelijk reglement, door de afdeeling Amsterdam. — Was
een belangrijke wijziging in het hoofdbestuur gekomen, de ontwikkeling
van den bond ging zonder veel schokken. Meerdere drang naar centralisatie
was er niet, al wees het oprichten van een bonds-weerstandskas
wel in die richting. Het was maar een zwakke aanwijzing, want
gelijktijdig werd in De Christen-Typograaf nog weer het pleit gevoerd
voor federatieve samenwerking.
In de nog niet genoemde afdeelingen ging het vereenigingsleven
voort. Te Amsterdam werd, mede onder invloed van de wet op het

IN DEN HAAG WORDT DE FEDERATIE OPGEHEVEN 67
Arbeidscontract, nu spoed gemaakt met de in juni 1908 door de werkgevers
ingediende loonregeling. Zij kreeg den vorm van een collectieve
overeenkomst, waarop de individueele overeenkomsten gebouwd moesten
worden. Op 3 Mei werd het contract van kracht tot einde December
1912. Gedurende een half jaar proef werd ingesteld een arbeidsdag van
9 1/2 uur tegen 10 uur uit te betalen. Niet ten onrechte wees Smit er
op, dat dezelfde arbeidsvoorwaarden in 1906 door de afd. A. N. T. B.
met verontwaardiging van de hand waren gewezen, maar dat zij nu
voor een termijn van 3 1 /2 jaar werden aanvaard. Echter, ook „Draagt
Elkanders Lasten" onderteekende de overeenkomst. Ook trad de vereeniging
als onderteekenaar der bindersovereenkomst op. Mede onderhandeld
had zij niet. Dat kwam door een geldkwestie. De A. N. T. B.
had namelijk zijn leden gescheiden naar branche. De andere vereenigingen
hadden typografen en binders bijeen. De genoemde afdeeling
betaalde nu alleen volgens haar binderstal, doch eischte, dat de andere bij
den hoofdelijken omslag alle leden lieten medetellen. Door de daardoor
ontstane ruzie had „D. E. L." zich aan de onderhandelingen onttrokken,
wat niet al te verstandig was. Als mede-onderteekenaars hadden de
leden nu toch aandeel in de overeenkomst. — In Den Haag liet de
Koninklijk goedgekeurde federatie het leven. Tengevolge van de reeds
vermelde meeningsverschillen trad onze afdeeling uit het federatief verbond.
Toen men een ex-R. K. priester voor een federatie-vergadering
liet optreden, trok ook de afdeeling van den R. K. Typografenbond
zich terug. Was daardoor de federatie al buitengewoon verzwakt, de
werkgevers wilden niet meer met den federatie-secretaris A. P. J. Aarse
vergaderen, naar aanleiding van een verschil over een reglement bij de
firma Mouton. Nog later scheidden ook „Door Eendracht t' Zaam verbonden"
en „Prudentia" zich af, zoodat tenslotte de afd. A. N. T. B.
alleen overbleef en in een officieele vergadering besloot tot opheffing
der federatie over te gaan. Belangrijker dan het wegens huiselijke twisten
ontbinden van dit huwelijk was echter dat de patroons o.a. ook deze
verwarring zich ten nutte maakten om de doorvoering der loonregeling
stop te zetten. Zij onttrokken zich aan het werk der Kamer van Arbeid,
die zich met de doorvoering belast had, waardoor alle actie in Den
Haag stil kwam te liggen. Overigens viel er niet veel belangrijks voor,
tenzij dan dat de viering van het Koppenmaandagfeest, die in de hofstad
nogal met luister gepaard ging, en ook in de afdeeling van onzen
bond niet gemist kon worden, als een belangrijke gebeurtenis moet
worden aangemerkt. — In Leiden ging het vereenigingsleven langs lijnen
van geleidelijkheid. De afdeeling bleef op dezelfde hoogte. Loonacties
waren er niet, zoodat er niet veel te strijden viel. — Van Dordrecht
kan ongeveer hetzelfde gezegd worden. — „Helpt Elkander" te Rotterdam
bleef de Combinatie met hart en ziel getrouw. Zij liet zich zelfs niet
ter bondsvergadering vertegenwoordigen. Nu is reeds gezegd, dat in de
Combinatie te Rotterdam de mogelijkheid tot samenwerking groot was.

68 OVERZICHT VAN ROTTERDAMSCHE LOONSVOORSTELLEN
Van alle zijden spande men zich in om geen aanleiding tot onderlingen
strijd te geven. In het maandblaadje De Combinatie, waarin iedere vereeniging
gelegenheid had eigen zienswijze naar voren te brengen, voldeed
men aan die taak zonder op de verschillen den nadruk te laten
vallen. Toen een enkele maal gevaar dreigde, dat een der schrijvers
de grens niet in acht bleef nemen, werd daarop onmiddellijk aanmerking
gemaakt en herhaling voorkomen. Het inwerking treden van de wet op
het Arbeidscontract bracht niet veel moeite. 'n Enkele firma legde aan
haar arbeiders een individueele overeenkomst ter teekening voor, maar
de combinatie wist overal tusschen te komen. Een korte staking werd
gevoerd bij de firma Luigies, die zijn twee volwassen gezellen ontsloeg
om daarvoor lager beloonden in de plaats te nemen. De staking leverde
het gewenschte resultaat op. In September werd den werkgevers het
concept eener nieuwe loonregeling aangeboden. De voornaamste wijziging
zou zijn, dat een gezel op 25-jarigen leeftijd het loon van f 12.50 zou
verdienen. 6/i0 van het personeel moest aldus beloond worden, waarvan
2/10 f 1.50 meer zou verdienen. Ter drukkerij moesten dezelfde verhoudingen
gelden, doch de leeftijdsgrens werd niet genoemd. Machinezettersloonen
werden ook weer in het concept opgenomen en op f 16.—
gesteld. Werd het concept aangenomen, dan zouden ook de binders
verhooging ontvangen. Voor hen was de verhouding echter op 3/10 gesteld,
waarvan 1 /10 f 14. ' zou ontvangen. Voorts zou het aantal vrije
dagen op 4 gesteld worden en een regeling voor uitkeering bij ziekte
worden tot stand gebracht. De werkgevers maakten geen haast met
antwoorden op het concept. Pas in 1910 gaven zij eenig teeken van
leven. — „Helpt Elkander" zelf bleef op gelijke hoogte. Het maatschappelijk
werk werd ter hand genomen door een bezoek aan de
telefoon-centrale. De vakcursus kon geen uitbreiding ondergaan omdat de
gevraagde subsidie niet toegewezen werd. In Rotterdam vierde men den
Koppermaandag niet, maar werd de jaarvergadering feestelijk ingericht.
1910. Het ledental van den Christelijken Typografenbond wilde maar
niet omhoog. Het bleef gedurende dit jaar om en nabij 150. Daar ook een
veel te lage contributie gehandhaafd bleef, ligt het voor de hand, dat
tal van bezwaren opkwamen, die het werk zoo mogelijk nog moeilijker
maakten dan het al was. In de eerste plaats bleek de noodzakelijkheid
om te voorzien in den nood door werkeloosheid ontstaan. Alleen de
afdeeling Amsterdam had een werkeloosheidsfonds, aangesloten bij het
gemeente-fonds, en een ziekenfonds. De andere afdeelingen contribueerden
niet voor uitkeering bij werkeloosheid. Wel was te 's-Gravenhalte een
ziekenfonds ingesteld. De bond zelf was nog niet aan een centrale
regeling toe. Verschillende malen was ter algemeene vergadering over
het oprichten van een bondsziekenfonds gesproken, doch telkens hadden
de afdeelingen gemeld, dat de afdeelingsleden geen animo hadden om
toe te treden. Nu kwam, o.a. in Leiden en 's-Gravenhage, werkloosheid
voor, en een fonds voor uitkeering bestond niet. Voor het Leidsche lid

DE BEHOEFTE AAN EEN VRIJGESTELDE OPENBAART ZICH 69
werd een steunlijst uitgezet, die gezien het geringe ledental, nog al wat
opbracht. Daar men niet voor ieder geval een lijst kon laten rondgaan,
werd voor de werkloozen in Den Haag zulk een lijst niet uitgezet. Daar
ter plaatse wist men echter raad. Men eischte, dat Amsterdam zijn fonds
ter beschikking van den bond zou stellen om op deze wijze den Haagschen
werkloozen uitkeering te kunnen verstrekken. Toen daar niets van kon
komen, werd tot de Amsterdamsche afdeeling het verwijt gericht, dat zij
niets begreep van „Draagt Elkanders Lasten" en den bond, dat hij voor de
leden niets deed. Zulk een verwijt was ongegrond, daar Schotanus telkens
op verhooging van contributie aandrong, maar met groote moeite de
twee centen voor de weerstandskas had losgekregen. Verder wilden de
afdeelingen niet gaan. De bondscontributie bedroeg 5 centen per week,
aldus verdeeld : propagandafonds 2 1 / 2 ct., weerstandskas 2 ct., contributie
C. N. V. 1/2 ct. per week. Ook in ander opzicht schoot de bond te kort.
De Algemeene Nederlandsche Typografenbond had reeds lang een vrijgestelden
secretaris, de in typografen kringen zeer bekende Paulus Hols.
In 1908 was naast hem F. van der Wal vrijgesteld, die de redactie van
het Grafisch Weekblad voerde. In verschillende plaatselijke acties stonden
zij de looncommissie ter zijde in het bezoeken der werkgevers. Zoo in
Leiden, waar het looncomité, gevormd uit vier afdeelingen, een loonregeling
wilde doorvoeren. De afdeeling A. N. T. B. had voorgesteld
Van der Wal aan dat comité toe te voegen. De R. K. en Christelijken
wilden wel „hulp van buiten", maar zagen wel in, dat de voorstellende
afdeeling met haar voorstel mede bedoelde zooveel mogelijk propaganda
voor eigen zaak te maken. Besloten werd om aan iederen bond hulp te
vragen. De Roomsch-Katholieken zouden hun vrijgestelden J. van
Eijndthoven kunnen afstaan, doch de C. T. B. had niemand. Smit twee
dagen vrij maken kon niet, omdat zijn werkgever, hoewel bereid om
Smit ter wille te zijn, toch op hem als werkkracht moest kunnen rekenen.
Deze moeilijkheden beletten wel den krachtigen groei van den bond. —
Trouwens, de geheele Christelijke vakbeweging was nog zwak. Het
jonge Christelijk Nationaal Vakverbond spande zich in om de kennis
der organisatie-regelen te verbreiden en bestuurders en leden met de
vragen van den dag op de hoogte te brengen. Het eerste verslag van
het C. N. V. geeft een totaal ledental van aangesloten bonden en
vereenigingen van 6584. Zij waren in 18 bonden en plaatselijke vereenigingen
ondergebracht. Neemt men in aanmerking, dat de textielarbeiders,
mijnarbeiders en kantoorbedienden resp. 2700, 1100 en 800
leden telden, dan is daarmede uitgemaakt, dat de 15 overigen slechts
een gering ledental konden hebben. Aan steun voor staking en uitsluiting
hadden deze christelijk georganiseerden f 5038.31 1 /2 opgebracht. Deze
gelden werden voornamelijk voor de groote staking en uitsluiting in de
textielindustrie te Enschedé aangewend.
Het niet willen opschieten van den Christelijken Typografenbond
was zeker niet te wijten aan gebrek aan ijver van secretaris Schotanus.

70 HOE HET EERSTE NOTULENBOEK WERD INGERICHT
Het voetspoor van zijn voorganger volgende, maakte hij propaganda
waar hij kon. Niet altijd met succes. Het was nog een ploegen en zaaien.
De oogst moest rijpen. Schotanus beijverde zich ook in ander opzicht.
Hij legde een notulenboek aan. Daarin schreef hij eerst alle nog voorhanden
jaarverslagen over. Zijn eigen jaarverslagen en de notulen der
hoofdbestuursvergaderingen vonden eveneens plaats in dat boek. Er was
dan ook ruimte in overvloed. Want vanwege de bezuiniging had het
hoofdbestuur een copieerboek als notulenboek ingericht. Het moet wel een
marteling geweest zijn om op dat dunne papier de bondsgeschiedenis te
schrijven. Het boek bevatte 1000 bladzijden. Schotanus was echter zoo
roekeloos om het papier maar aan één zijde te beschrijven, zoodat
practisch maar 500 bladzijden gebruikt konden worden. — In het jaar
1910 werd te Middelburg een vereeniging opgericht (15 Maart), die
zich per 1 Augustus als afdeeling bij den bond aansloot. Wij maken
hier voor het eerst kennis met W. Wattel, onzen lateren vrijgestelde.
Het oprichten dezer vereeniging ging niet zonder moeite. Er was verschil
tusschen Wattel en het vakcomité van „Patrimonium". Dit verschil
werd later bijgelegd, doch een ander trad op over de verdeeling der
bestuursfuncties. De laatste werden aldus verdeeld : N. Steenblok,
voorzitter ; A. L. Bosschaart Jz., secretaris ; H. de Munck, penningmeester.
Vanuit Middelburg werden pogingen in het werk gesteld om
te Vlissingen een afdeeling te stichten, zonder gevolg. Ook in Goes
trachtte men, eveneens tevergeefs, vasten voet te krijgen. Wel werden
in de laatstgenoemde plaats enkele abonné's op De Christen-Typograaf
gewonnen. In Kampen, Nijkerk en Sneek was de toestand evenmin rijp
voor het stichten van een afdeeling.
De achtste jaarvergadering, op 26 Juli in de hoofdstad gehouden,
behandelde, naast algemeens punten, de onderwerpen : Is werkstaking voor
een christen geoorloofd ? Wat is onderkruiperij ? Is boycotten verdedigbaar?
Bovendien werd een statutenwijziging en een voorstel om een bondsziekenfonds
op te richten besproken. De statuten-wijziging had in hoofdhaak ten
doel den grondslag te veranderen. Onder invloed van het C. N. V.-standpunt
wilde het hoofdbestuur ineens van den bond een interconfessioneele
organisatie maken. Daarom moesten de woorden : „De Christelijke Typografenbond
in Nederland, aanvaardende als grondslag den Bijbel (Gods
Woord)" veranderd worden in : „De Christelijke Typografenbond in
Nederland, aanvaardende de christelijke zedeleer als grondslag". Ter alge
meene vergadering werd besloten de wijzigingen aan de afdeelingen voor
te leggen, die haar verwierpen, evenals het stichten van een ziekenfonds.
Het was wel merkwaardig, dat men een interconfessioneele organisatie
wilde vormen, maar vergat om besprekingen te voeren met het bestuur
van den reeds in 1901 opgerichten Roomsch Katholieken Typografenbond.
Smit voerde in het maandblad wel het pleidooi voor vakorganisatie
zonder scheiding naar kerk, doch zijn inzichten werden door de leden
niet gedeeld. Meer aanhang vonden zijn opvattingen over federatieve

OPRICHTING VAN DEN NED. BOND VAN BOEKDRUKKERIJEN 71
samenwerking. Dat bleek heel duidelijk te Ijselstein. Daar was één
drukkerij met 11 man personeel. Op 'n gegeven dag besloten 8 zich te
organiseeren, 2 in den A. N. T. B., 3 in de R. K. en 3 in den Christelijken
Typografenbond, 3 „hielden zich overal buiten". Twee weken
na dit besluit stichtten de georganiseerden een federatie, waarbij ook de
ongeorganiseerden zich aansloten. Overal was het begrip omtrent vakorganisatie
nog niet doorgedrongen. — Toch werkte het besef, dat
alleen door vakorganisatie verbetering gebracht kon worden wel door.
In verscheidene plaatsen van ons land waren loonbewegingen gaande.
Of dit de werkgevers tot nauwere organisatie aanspoorde is niet duidelijk.
Feit is, dat op 13 November 1909 de Nederlandsche Bond van
Boekdrukkerijen opgericht werd. In juni 1910 waren 56 drukkerijen aangesloten,
terwijl 80 andere ondernemers sympathie-betuigingen hadden
ingezonden. De noodzakelijkheid om te komen tot een vasten grondslag
voor prijsberekening dreef de werkgevers samen. Het Weekblad voor
den Boekdrukker gaf dan ook tal van staaltjes waaruit bleek hoe de
werkgevers, onder den druk van hun cliëntèle, de meest dwaze „methode"
van prijsberekening toepasten, voor zichzelf geen winst en voor hun
arbeiders geen loon in de drukwerkpritzen inbegrepen. — Het gelukte
aan het einde van 1910 (29 December) als resultaat op een openbare
vergadering op 17 December gehouden en na heel wat voorbereiding
door G. Ebbeling, Th. S. Germans en C. Middag een afdeeling te
Haarlem op te richten. Er traden 8 leden toe, terwijl nog een aantal
anderen toetreding in beraad hielden. Zoo kwam er dan toch hier en
daar een aanmoediging. ,-- In de samenstelling van De Christen-Typograaf
werd geen belangrijke wijziging gebracht. Wel werd de toon tegen
de werkgevers scherper, terwijl werd voortgegaan met in ieder nummer
tegen den A. N. T. B. en zijn afdeelingen te velde te trekken. Naar
aanleiding van de staking in Groningen in 1909, waarover onze correspondent
ter plaatse enkele verwijten aan het adres van Hols richtte,
deed de laatste een ingezonden stuk aanbieden, hetwelk geplaatst werd.
Enkele der voornaamste gebeurtenissen der afdeelingen aanstippende,
moet eerst vermeld, dat te Amsterdam een staking uitbrak bij de firma
Van Munster. 't Ging hier niet om doorvoering der loonregeling, doch
om een ontslagen monotype-tikster weer in de onderneming terug te
brengen. De staking, die ruim vier weken duurde, werd tenslotte door
bemiddeling opgelost, zonder evenwel haar inzet te bereiken. — De
proef met den 9'/ 2-uren dag was, naar de meening der Amsterdamsche
werkgevers, geen succes gebleken. Zij wilden dan ook niet tot definitieve
invoering overgaan. Doch de voorgestelde verlenging met een nieuw
proef-half jaar viel bij de gezellen niet in goede aarde. Zij bracht er
de Amsterdamsche afdeeling A. N. T. B, zelfs toe „Draagt Elkanders
Lasten" opnieuw tot samenwerking uit te noodigen. Smit, die nog steeds
voorzitter der afdeeling was, meende aan de uitnoodiging tot samenwerking
geen gehoor te moeten geven, welke meening maar bij een

72 ARBEIDSTIJDSVERKORTING TE AMSTERDAM AANVAARD
déél der Amsterdamsche leden aanhang vond. Toch wist de voorzitter
zijn zienswijze door te zetten. Namens „Draagt Elkanders Lasten" werd
aan de patroonsvereeniging bericht, dat men heel weinig voelde voor
een nieuwe proef. Hetzelfde gevoelen heerschte als van zelf sprekend
bij de andere plaatselijke vereenigingen. De werkgevers besloten toen
maar om den arbeidstijd definitief op 9'/ 2 uur per dag te laten tot het
afloopen der overeenkomst op 31 December 1912. — Met de binders
liep het weer anders. Hun overeenkomst zou op 31 October eindigen,
„Draagt Elkanders Lasten" wilde met de binders der andere vereenigingen
wèl samenwerken. Ter algemeene vergadering van den
C. T. B. echter had men de meening geuit, dat iemand, die bij een
conflict aan den arbeid bleef, niet van onderkruiperij beticht kon worden,
in tegenstelling met hem, die niet tot het personeel behoorende, de
plaats van een staker ging innemen. De Amsterdamsche binders wilden
„Draagt Elkanders Lasten" niet toelaten tot de samenwerkende combinatie,
voordat ook het aan den arbeid blijven als onderkruiperij beschouwd
werd. Daardoor wendde de Amsterdamsche vereeniging zich zelfstandig
tot de patroons. Dezen deelden in de eerste plaats mede, dat zij doende
waren met Den Haag, Rotterdam, Delft en Leiden besprekingen te
voeren over een voor die plaatsen in te voeren regeling. Zoolang deze
zaak nog niet tot oplossing was gebracht zou de Amsterdamsche regeling
voortduren ook na 31 October. Verder gaven de werkgevers aan
„Draagt Elkanders Lasten" in overweging zich bij de combinatie aan
te sluiten. De binders kwamen daarmede dus in dit opzicht de beter
georganiseerde typografen vooruit, dat de gedachte aan niet meer uitsluitend
plaatselijke regelingen bij de patroons aanhang ging vinden. —
Te 's-Gravenhage was men nog immer doende met het invoeren eener
loonregeling. Nu de federatie uiteen gespat was, zocht men toch weer
samenwerking, zij het, dat nu iedere vereeniging eigen zelfstandigheid
behield. Van Ingen Schenau werd als secretaris van het Comité benoemd,
doch bedankte al heel spoedig voor de functie. Dat was wel jammer,
daar nu een belangrijke functie aan onze afdeeling werd onttrokken.
De werkgevers hadden een loonregeling in elkaar gezet, die ver beneden
de verwachting der gezellen bleef. Nog éér die regeling officieel bekend
gemaakt werd gelukte het aan de afdeeling A. N. T. B. er inzage van
te krijgen. Een vergadering werd belegd. De arbeiders waren verontwaardigd,
dat buiten hen om een regeling was samengesteld en dat die
regeling in 't geheel niet aan rechtvaardige verlangens beantwoordde.
Toen zij door de A. N. T. B.-vergadering bekend was geworden vergaderden
alle andere vereenigingen en ieder nam zijn eigen motie van
afkeuring aan. Zoo werd de weg tot nieuwe samenwerking gevonden.
Deze beweging onder de arbeiders had tengevolge, dat het looncomité,
toen het op bezoek bij de verschillende werkgevers kwam, een betrekkelijk
willig oor bij hen vond. De firma's Ten Hagen en d'Albani waren niet
onmiddellijk bereid toe te geven. De gezellen weigerden toen aan den

VERSCHILLENDE LOONACTIES TE 'S-GRAVENHAGE 73
arbeid te gaan. Dit geschiedde op Woensdag 2 Februari. Na twee uur
staken beloofden beide firma's de regeling te zullen invoeren. Op
Donderdag 3 Februari werd een ruim uur bij de firma Belinfante
gestaakt, waarna ook daar de loonregeling werd ingevoerd. Daarmede
was de zaak echter nog niet in 't reine. De firma Ten Hagen ontkende
namelijk toezegging tot doorvoering der regeling te hebben gedaan.
Een nieuwe conferentie op 2 Maart door het looncomité aangevraagd
werd niet toegestaan. De eischen werden toen schriftelijk ingediend,
doch de firma wilde met het looncomité niet meer te doen hebben.
Op 3 Maart ging toen het personeel opnieuw in staking. De firma
kreeg van de drukkerij Ydo te Leiden een 7-tal werkwilligen gezonden,
terwijl ook een machinezeester bij haar in dienst trad. Doch volhouden
kon zij het niet. Op Maandag 7 Maart werd de staking opgeheven.
Een commissie bestaande uit 6 leden, 3 patroons en 3 arbeiders en
bovendien een onpartijdige voorzitter en secretaris, zou bindende uitspraak
doen. Na een week kwam die uitspraak, waarbij de firma met algemeene
stemmen in het ongelijk werd gesteld. De regeling der gezellen werd
nu ook ingevoerd. Vanaf 1 januari 1911 ging de firma Mouton tot
invoering over. Zoo hadden de Haagsche typo's dan eindelijk een loonregeling.
— Niet geheel in overeenstemming met de belangrijkheid
dezer actie was het leven in onze afdeeling. Het vergaderingbezoek liet
veel te wenschen over en de verhouding der bestuurders was niet altijd
volkomen broederlijk. Het ging zoover, dat het bestuur in zijn geheel
aftrad. Om te bereiken dat zooveel mogelijk leden op de afdeelingsvergadering
zouden komen had het bestuur op de agenda gezet : voorstel
om de vereeniging te ontbinden. De list gelukte niet, want slechts
12 van de 301 'eden kwamen ter vergadering. In de plaats van A. B. Snijder
werd H. A. van Ingen Schenau tot voorzitter gekozen. De secretaris
N. Bink werd door A. van Rijzen vervangen. — Ook in Leiden vroeg
de invoering van een loonregeling de aandacht. De eischen werden
hier bescheiden gehouden. Men vroeg niet meer dan f 11.— voor volwassen
arbeiders. Die bescheidenheid werd niet beloond. De werkgevers
lieten niets van zich hooren. De in September 1909 tot stand gekomen
combinatie der arbeidersbonden werd ongeveer een jaar later in onderling
overleg en met allerzijdsch goedvinden maar weer ontbonden. — Groningen,
Enschede en Dordrecht lieten heel weinig van zich hooren. — Wat
Rotterdam betreft, „Helpt Elkander" hield trouw haar maandelijksche
vergaderingen. Begeer bleek een begeerde voorzitter te zijn en
Koetsier een actieve secretaris. Het ledental bleef op 55 staan. De
vereeniging zond dit jaar geen vertegenwoordiger naar de algemeene
vergadering. De vakcursus werd voortgezet. De nieuwe loonregeling
maakte agitatie noodig. Op 14 Februari traden Hols van den A. N. T. B.
en Smit van den C. T. B. in een openbare vergadering op om op
doorvoering aan te dringen. Een motie werd aangenomen waarin op spoed
werd aangedrongen. Maar in 1910 kwam er van doorvoering niets.

74 DE AFDEELING IN GRONINGEN OPGEHEVEN
1911, Dit jaar was er weer een van hopen en vreezen. De afdeeling
te Enschede liep terug op 3 leden, dus werd een correspondentschap.
Groningen, waar de afdeeling einde 1910 reeds teekenen van zwakte
had vertoond, liet op 27 januari het leven. Hoewel nog 15 christelijke
typografen als lid waren ingeschreven, werd de vereeniging opgeheven.
Er was geen belangstelling voor de christelijke vakbeweging. Ter vergadering
kwamen maar twee of drie leden. De voorzitter was buiten het
vak gaan werken, en daar er zoo goed als geen leden ter vergadering
kwamen kon geen nieuwe functionnaris benoemd worden. Men besloot
dus maar om de zaak te ontbinden. Dat was nu voor den tweeden keer,
dat in Groningen een afdeeling van den christelijken bond te loor ging.
Wel stond daar tegenover, dat in Amersfoort pogingen in het werk
waren gesteld om christelijke typografen tot een afdeeling te vereenigen,
De afdeeling van den Roomsch-Katholieken Typografenbond nam hiertoe
het initiatief. De Christelijke Besturenbond werkte eveneens mede. Smit
hield er een rede. Maar tot oprichting kwam het niet. Meerderen, die zich
bereid verklaard hadden om toe te treden trokken zich later terug, Twee
die overbleven meenden, dat de zaak nu van te weinig beteekenis was
geworden en wilden afwachten. — In Arnhem was J. van Dongen in
betrekking gekomen als meesterknecht. Reeds had hij vroeger in Zaandam
medegewerkt om daar een vereeniging te stichten. Hij was echter buiten
het vak gaan arbeiden. De Zaansche vereeniging stierf een stillen dood.
Van Dongen moest weer in het vak terug. Hij slaagde in Arnhem en
toog onmiddellijk op het propaganda-pad voor den bond. In dit jaar
had zijn werk echter nog niet voldoende succes, zoodat er nog geen
afdeeling tot stand kwam. — De secretaris van Den Haag spande zich in
om in Delft een vereeniging van christelijke typografen op te richten.
Er waren daar wel voldoende geestverwante vakgenooten, maar voor
een christelijke vakvereeniging voelden zij nog niet genoeg. Er werd een
vergadering gehouden, waar 13 typo's tegenwoordig waren, doch tot
definitieve oprichting kwam het niet. Ook niet, toen later Van Rijzen,
eerst vergezeld van A. L. Gerritsen, daarna nog eens in gezelschap van
Van Ingen Schenau, nieuwe pogingen aanwendde om geestverwante
vakgenooten tot vereenigen en den bond te brengen. — In Utrecht wilde
het al evenmin vlotten. J. Strating, oud lid van Den Haag en afkomstig
uit Roodeschool, kwam daar ter stede bij een der groote firma's werken.
Hij had zich al verheugd op het kennismaken met in een afdeeling
vereenigde christelijke vakgenooten, Hij zag zich echter bedrogen. De
geestverwanten daar bleven liever in een plaatselijke vereeniging met
goede uitkeering bij ziekte of bleven geheel buiten de vakvereeniging.
Strating werd direct aangezocht om propagada te maken. Hij begon
met den weg in Utrecht te leeren. Hij was na een half jaar door ziekte
gedwongen om naar Roodeschool terug te keeren. Na een korten tijd
kreeg hij een ontslagbrief van zijn Utrechtschen patroon met drie weken
loon. — De pogingen, om in Gouda wat leven te wekken slaagden al

VRUCHTELOOZE MOEITE EN VEEL BESTRIJDING 75
evenmin, terwijl Middelburg begon te wanhopen aan het welslagen van
haar pogingen om den C. T. B. te Vlissingen te stekken. In Sneek
moest R. Hofstra, ronduit erkennen, dat de Sneeker Christelijke typo's te
laks waren om een vereeniging te vormen. Wel had men het geluk om
in Drachten een paar vakgenooten te vereenigen. Daar waren er echter
te weinig om er den naam afdeeling te mogen gebruiken. Te Zaandam
spande G. Knerf zich in om wat typo's te verzamelen. Ook hij was
reeds geruimen tijd verspreid lid en geloofde niet dat hij goed gelezen
had toen hem bericht werd dat de bondscontributie 1 cent per week
deed. Nu was de contributie reeds 5 maal zooveel, maar ook dat vermocht
piet om de Zaansche collega's te bewegen om zich te vereenigen.
Te 's-Hertogenbosch stond A. Rozenbrand reeds verscheidene jaren op
zijn eenzamen post. Af en toe was het hem wel gelukt een lid te winnen,
doch telkens verloor de bond de aanwinst weer. Soms door verhuizing
naar een andere stad, meestal „omdat het toch niets gaf". Propaganda
maakte men genoeg. Van de Woestijne zond evengoed als zijn voorganger-administrateur
het maandblad naar alle mogelijke adressen. Als
hij Hilversum weer een tijdje bewerkt had kwam er een vraag van een
der begiftigden, wat hij toch met die kranten doen moest ? Hij was
tapijtwever, maar vond het zoo aardig, dat zij hem De Christen-
Typograaf toezonden, dat ze maar schrijven moesten wat hij voor onzen
bond doen kon. Want de eene dienst was de andere waard. — Met dat
al groeide de bond niet. Was in 1910 aan het C. N. V. gemeld, dat
er 150 leden waren, thans moest bericht worden dat 140 vakgenooten
als lid stonden ingeschreven. Toch lieten de mannen zich niet ontmoedigen.
Het hoofdbestuur wist altijd de lichtzijde naar voren te brengen. Smit
sprak zoo weinig mogelijk over het ledental. Schotanus dreef in de
richting van contributieverhooging, Jonker bracht het gansche hoofdbestuur
in goede stemming als hij van de welvoorziene kas vertelde,
die wel 300 gulden bevatte. Bestrijding van buiten was er genoeg. Niet
alleen in het Grafisch Weekblad van den A. N. T. B., ook in de plaatselijke
blaadjes der afdeelingen van dien bond werd voortdurend gehakt en
gehamerd op de christelijk georganiseerden. De afdeelingscorrespondenten
van De Christen-Typograaf bleven hun gewoonte getrouw en lieten niet
na terug te hakken. Polemiek nam nog steeds een groote plaats in en die
het „ flink durfde zeggen", somtijds onder een pseudoniem, was een kranige
vent. Soms was men maanden bezig om uit te visschen wie toch wel de
correspondent ter plaatse mocht wezen. In Haarlem had de afd. A. N. T. B.
er wat nieuws opgevoeden. Zij had een Commissie voor Maatschappelijk
Werk ingesteld, die al haar best deed om Smit in een openbare vergadering
te doen optreden. Van der Wal zou dan komen debatteeren. Smit bedankte
voor de uitnoodiging. Hij wilde alleen in een openbare vergadering spreken,
die door onze eigen afdeeling was uitgeschreven, maar dit was het doel der
C. v. M. W. niet. Wel trad Smit in Dordrecht in een openbare vergadering
op. Enkele vrije socialisten kwamen met hem debatteeren.

76 PROTEST TEGEN DE GEVANGENISDRUKKERIJEN
De bond had, het blijkt duidelijk uit den gang van zaken, nog immer
groote behoefte aan een vrijgestelde. Maar het geld was er niet, zelfs
niet toen Schotanus het gedaan wist te krijgen de contributie nog weer
te verhoogen en op 6 centen te brengen. In de afdeelingen, o.a. in
Den Haag, hadden ook onze mannen de hulp van een hoofdbestuurder
noodig bij hun pogingen om de loonregeling door te voeren, doch de
bond kon niemand beschikbaar stellen. In den bond kwam de overtuiging,
dat een fonds tot uitkeering bij werkloosheid niet , gemist kon
worden. Reeds werd een reglement samengesteld en in het maandblad
afgedrukt. Doch van doorvoering moest worden afgezien. Zoo goed als
van oprichting van een bonds-ziekenfonds. Het eerstgenoemde fonds
vond wel instemming bij de leden, doch onder meer deed zich dit bezwaar
voor, dat de toeslag der gemeenten slechts aan plaatselijke kassen verstrekt
werd. — De bond hield zich nogal druk bezig met de kwestie van
gevangenisdrukkerijen. Deze werden niet alleen gebruikt om gestraften
met de schoone kunst van Laurens Janszoon op de hoogte te brengen,
doch trokken ook allerlei drukwerk tot zich. Daartegen werd protest
aangeteekend in een adres aan den Minister van Justitie, welk adres door
den Nederlandschen Bond van Boekdrukkerijen werd gesteund. — De
negende jaarvergadering, op 24 Juli te Amsterdam gehouden, behandelde
o.a. het reglement der werkloosheidskas en een voorstel om het maandblad
te veranderen in een tweemaal per maand verschijnend orgaan.
Dit laatste kon niet geschieden, al was het alleen maar omdat Smit
niet meer werk er bij kon nemen dan hij reeds had. Zooals vermeld,
werd de contributie op 6 centen per week gebracht, welke verhooging op
4 November van kracht werd, terwijl ook een reglements-wijziging werd
behandeld, die alleen maar een practische beteekenis had. Rotterdam liet
zich thans vertegenwoordigen. Enschedé zond geen afgevaardigde.
Dordrecht kon alleen iemand zenden als de bond het betaalde. Leiden
kreeg de helft terug. Den Haag betaalde de kosten van eigen afgevaardigde,
evenals Amsterdam. De afdeeling in de hoofdstad kon dan
ook geen aanspraak maken op steun uit de bondskas. Amsterdam bezat
meer dan de bond en alle afdeelingen samen. Ruim f 2000.— kon zij
haar eigendom noemen..-. De Algemeene Nederlandsche Typografenbond
had zijn rustpunt in den richtingsstrijd nog niet gevonden. De kwestie:
aansluiting bij het N. V. V. kwam wederom in discussie ter algemeene
vergadering. Daar werd tot toetreding besloten. Een naar aanleiding
van dit besluit uitgeschreven referendum-stemming leverde echter een
meerderheid op tegen aansluiten, zoodat de bond buiten iedere vakcentrale
bleef. ^- Voor het eerst maken wij kennis met de chemigrafen.
De Algemeene Nederlandsche Chemigrafenbond was, evenmin
als de A. N. T. B., aangesloten bij het N. V. V. In 1911 werd
principiëel tot aansluiting besloten. (De Ned. Litho-, Foto-Bond, waarin
de steendrukkers vereenigd waren, had reeds in 1908 tot aansluiting
besloten). Het treft, dat men het in dien bond begreep, dat tegen zulk een

DUURTE VAN LEVENSMIDDELEN IN DEN WINTER 77
besluit bij christelijk denkende arbeiders bezwaar zou bestaan. Dit
erkennende, zocht men naar een oplossing, die aansluiting niet belette
en toch de eenheid onder de vakgenooten deed in stand blijven. Er
zouden twee bonden ingesteld worden, één bij het N. V. V. aangesloten,
en één christelijke (Roomsch-.Katholieken en Protestanten
bijeen). Een reglement zou worden samengesteld, waarin permanente
samenwerking werd vastgelegd. Ook zou een comité benoemd worden,
bestaande uit twee vertegenwoordigers van elken bond, terwijl de
organisatie met het grootste ledental een vijfde comité-lid zou benoemen.
Hoewel in de practijk de afwikkeling anders is geloopen, moge hier
toch opgemerkt worden, dat het recht om een afzonderlijke organisatie
voor christelijke arbeiders te vormen, hier in beginsel erkend werd.
Ofschoon dit onder de gebeurtenissen in de afdeelingen afzonderlijk
vermeld dient te worden, omdat de bond als centraal lichaam niet kon
optreden, moet hier toch worden aangestipt, dat vooral in den winter
bleek hoe onvoldoende het loon der arbeiders in de typografische
bedrijven was. De winter kenmerkte zich namelijk door een toenemende
duurte der levensmiddelen. De loonen, die toch al niet toelieten het
leven der arbeiders weelderig te maken, bleken in duren tijd niet eens
voldoende om te voorzien in het allernoodigste. Aan de werkgevers
in allerlei bedrijf werd dan ook om loonsverhooging verzocht. Dat
zulk een verzoek den boekdrukkers-patroons niet gespaard zou blijven
is begrijpelijk. Hoe zij in de verschillende plaatsen aan de nooden der
arbeiders tegemoet kwamen, blijkt nog bij de afzonderlijke vermelding.
Waar reeds loonen in verschillende grootere plaatsen genoemd werden,
is het niet overbodig te vermelden, dat in kleinere plaatsen de toestand
nog slechter was. Zoo te Apeldoorn, waar bij een firma vier volwassen
gezellen respectievelijk f 8.50, f 7,—, f 6.50 en f 6.— verdienden, terwijl
twee jonggezellen het reeds tot f 4.— en f 3.50 gebracht hadden. Te
Rhenen werd een jonggezel gevraagd. Zijn loon zou f 6.— zijn. Maar
hij behoefde dan ook slechts f 5.— a f 4.50 kostgeld te betalen.
„Draagt Elkanders Lasten" te Amsterdam was nog steeds niet toegetreden
tot de combinatie, die door de plaatselijke vereenigingen gevormd
was. Dat bracht bezwaren met zich. Daardoor toch was de vereeniging
genoodzaakt afzonderlijk op te treden bij verschillende belangrijke
gebeurtenissen. Voor de binders bleek die noodzakelijkheid het eerst.
Voor de op 31 October 1910 af geloopen regeling was nog geen nieuwe
gekomen. De werkgevers waren bezig een regeling, die voor het
geheele land zou gelden, samen te stellen ; een niet gemakkelijk werk. In
Mei kwamen de werkgevers met een concept-regeling, die nog veel
bespreking uitlokte. Bij de vermelding van de bereikte overeenstemming
worden enkele gegevens over den inhoud opgenomen.
De gevolgen der stijging der prijzen van levensmiddelen lieten zich
sterk in de hoofdstad gevoelen. .D. E. L." wendde zich tot de andere
ter plaatse gevestigde vereenigingen, met het voorstel zich gezamenlijk

78 DUURTETOESLAG TOEGEKEND AAN TYPOGRAFEN
tot de werkgevers te richten met het verzoek om een toeslag op de loonen
toe te kennen. Het bestaan eener overeenkomst mocht geen bezwaar zijn,
aangezien „elk redelijk contract een bepaling dient te bevatten, die voorziet
het komen van omstandigheden, gelijk nu door de werklieden worden
doorgemaakt", argumenteerde Smit. Vier van de vijf aangeschreven
organisaties antwoordden min of meer instemmend, alleen de afd. A. N.T. B.
berichtte, dat zulk een schrijven niet aan de vereenigingen, doch aan de
combinatie gericht moest worden en verzocht dat alsnog te doen.
Geantwoord werd, dat niet de combinatie, doch de vereenigingen de
overeenkomst hadden afgesloten. Nogmaals kwam daarop het antwoord
van den combinatie-secretaris G. Hahn in, dat alleen de combinatie zooiets
kon ondernemen. Dit werd op 6 October geschreven. Op 12 October
echter werd bericht, dat de combinatie besloten had aan iedere vereeniging
het recht van initiatief tot het verzoek om verhooging te laten. Nu wendde
„Draagt Elkanders Lasten" zich op 12 October tot de Amsterdamsche
Drukkers(patroons)vereeniging met het verzoek om een „zoodanige
verhooging van loon te geven, dat eenige verlichting van den druk
kon worden verkregen". Op 25 October kwam het bericht der werkgevers
in, dat zij zelf reeds het duurtevraagstuk onder de oogen hadden
gezien, en in hun vergadering van 17 October besloten hadden een
toeslag op de loonen uit te keeren van 75 centen per week voor
gehuwden met kinderen en 50 centen voor gehuwden zonder kinderen.
De toestag zou in werking treden op 4 November en einde Maart 1912
ophouden, „onder uitdrukkelijk beding, dat de uitkeering van dien bijslag
een geheel tijdelijk karakter zou dragen". Wie meer dan f 15..
per week verdiende, werd geacht zichzelf wel te kunnen redden. De
werkgevers hadden hiermede het hunne gedaan om de in nood verkeerende
arbeiders het leven dragelijk te maken.
Voor 's-Gravenhage was het jaar belangrijk. Dat bleek reeds in het
begin. De firma Daamen, die het Dagblad De Nederlander drukte,
voldeed niet aan de loonregeling. Bovendien ontsloeg zij een gezel, die
in den A. N. T. B. georganiseerd was. Het een zoowel als het ander
lokte protest uit. Naar de meer voorkomende gewoonte dier dagen werd
dat protest geuit in een openbare vergadering, waar den volke kond
werd gedaan, dat de firma 10 gezellen die f 13.— of meer verdienden
in dienst had, 1 volwassene met een loon beneden f 13.— en 13 jongeren,
wier loon de f 6.— nog niet haalde. Het Haagsche looncomité ging
zich met de zaak bemoeien, doch de firma wenschte niets met het comité
van doen te hebben en verbood het lezen van het Grafisch Weekblad
in haar inrichting, alsook het innen van contributie voor de vakvereeniging.
In bedoelde protest-vergadering trad Van der Wal als spreker
op en het lid van den Haagschen gemeenteraad Hoejenbosch, de laatste
in de plaats van Spiekman. Van der Wal maakte van de gelegenheid
gebruik om de afdeeling der christelijken te bestrijden, bewerende dat,
waar het hier een ontslag van een A. N. T. B.-lid gold, de werkgever

SUCCESVOLLE WERKSTAKING TE 'S-GRAVENHAGE 79
bij voorbaat verzekerd kon zijn van den steun der Christelijken, wat
geheel en al als onjuist aangemerkt moest worden. Tot werkstaken kwam
het bij de firma niet ; zij voerde geleidelijk weg de loonregeling in en de
ontslagen gezel kwam bij een anderen werkgever in dienst. In de afdeeling
zelf kwam alweer strijd door persoonlijke kwesties die Van Rijzen er toe
brachten als secretaris en als lid te bedanken. Hij bleef gelukkig niet bij
zijn besluit. De afdeeling kon zulk een ijverig werker niet missen. Wat maar
eenigszins van belang was meldde hij aan 't Hoofdbestuur. Zijn naam als
ijveraar werd dan ook terecht in de algemeene vergadering van den
bond met lof afzonderlijk vermeld. Geen verheugender gebeurtenis voor
Van Rijzen dan het inschrijven van nieuwe leden, en bij twijfelaars of leden
die bedankten op huisbezoek gaan. Bovendien nog propaganda maken in
Delft. Toen het bondswerkloosheidsfonds nog op zich liet wachten, werd
te 's-Gravenhage een afdeelings-werkloosheidsfonds opgericht. Ook te
Den Haag konden de werklieden niet met hun loon toe. Verschillende
werkgevers gaven dan ook toeslag en wel f 1.— aan gehuwden en f 0.50
aan ongehuwden. De firma Levisson gaf deze bedragen niet als toeslag,
doch als loonsverhooging. In de Hofstad had de loonregeling niet den
vorm van een overeenkomst. Daardoor waren er nog steeds verschillende
firma's, die haar niet doorgevoerd hadden. Het looncomité besloot opnieuw
actie te voeren voor algeheele doorvoering. Weer werd hulp der
hoofdbesturen aangevraagd om de verschillende onwillige werkgevers
te bezoeken, nu gedurende 14 dagen achtereen. Van der Wal van den
A. N. T. B. en Van Eijndthoven van den R. K. Typografenbond konden
medewerking verleenen. Smit moest berichten, dat hij aan het verzoek
niet kon voldoen, ook al omdat de noodige financiën nog niet beschikbaar
waren. De afdeeling beschikte over niet meer dan f 89.58 en de bond moest
eveneens zuinig zijn met het geringe aantal guldens, dat ter beschikking
was. Op 28 November verzond het looncomité de mededeeling aan
Smit, dat het ging spannen bij de firma Belinfante, die het comité niet
wilde ontvangen en dat een personeelsvergadering belegd was. Hield
de firma haar afwijzende houding vol, dan zou het waarschijnlijk tot
staking komen. De staking brak dan ook uit, op 30 November reeds.
De eisch was: den bijslag op het loon als loonsverhooging toekennen.
Daarmede zou dan het Haagsche loon op f 14.— gebracht worden.
Verder werd geëischt, dat het looncomité zou worden ontvangen. De
firma trachtte wel haar zin door te zetten, doch vermocht het niet. Op
9 December werd onderhandeld op het kantoor der firma Levisson. Bij
die onderhandelingen was aanwezig Mr.Veraart, namens den Ned. Bond
van Boekdrukkerijen. Want de Haagsche vereeniging van Drukkerspatroons
was omgezet in een afdeeling van den Nederlandschen Bond.
Overeengekomen werd, dat op Maandag 11 December het werk zou
worden hervat en dat op 1 Maart de nieuwe regeling in werking zou
treden. 28 Haagsche werkgevers teeleenden dien dag de verklaring.
Daarmede stond Den Haag met f 14,— weekloon, hetwelk evenwel bij het

$0 DE ROTTERDAMSCHE VEREENIGING WORDT NOG GEEN AFDEELING
onderteekenen der regeling op f 13.80 werd teruggebracht, boven de loonen
der typografen in Amsterdam. Onze afdeeling was met 2 leden bij het
conflict betrokken. De stakers kregen hun volle loon mèt den toeslag
als uitkeering. Reeds eerder had het personeel van de Haagsche Courant
zich georganiseerd. Van de 30 nieuwe vakvereenigingsleden kreeg onze
afdeeling er vier. Met nog een paar nieuw-toegetredenen in den loop van
het jaar kwam het ledental daarmede op 36. ^- In de andere afdeelingen
was het leven niet zoo emotie-vol. In Dordrecht hield men één openbare
vergadering met Smit als spreker. Niet dan op herhaald aandringen
besloot men de verhooging der bondscontributie te aanvaarden.
Ook hier hielden slechts een paar menschen stand, onder leiding van
J. Hendriks als voorzitter en P. J. Krins als secretaris, die hun functie
jarenlang met getrouwheid vervulden, niettegenstaande er maar weinig
bemoedigends op hun pad kwam. — Leiden had ook wel bezwaren, doch
stemde later eveneens in de verhooging toe. Het ledental bleef hier op
dezelfde hoogte. Verschillende werkgevers gaven met het oog op de
duurte in den winter toeslag of verhoogden de loonen, anderen lieten overwerken
ter compensatie der duurdere levensmiddelen. — Ook te Arnhem
deed men aan loonbeweging, die tot gevolg had, dat het minimum-loon
van f 12.— op f 12.50 werd gebracht. — Te Rotterdam bleef „Helpt
Elkander" haar eigen leven leven. In de combinatie vervulde zij haar
werk, schreef in De Christen-Typograaf door middel van den correspondent,
liet zich ook in De Combinatie regelmatig hooren. De vakcursus
had haar zorgen. Er waren in een 1 ste en een 2de klas voor
zetters een 1 ste en een 2de klas voor drukkers en een bindersklasse
ingesteld. De heeren F. L. Rambonnet, J. Krull en J. Fuykschot Jr. traden
als leeraarzetter, -drukker en -binder op. Totaal volgden 61 cursisten den
cursus. De totale ontvangsten waren f 635.22, waarbij f 100.—, f 25.--r en
f 60.— als subsidie van Rijk, Provincie en Gemeente. De uitgaven beliepen
f 547.73 1/2, waarvan f 165..— honorarium aan de leeraars. Nog was
gevormd een leeskring, waarin portefeuilles met vakliteratuur rondgezonden
werden. Aan vaktechnische voorlichting deed de vereeniging dus wel.
Maar tot aansluiting bij den Christelijken Typografenbond kwam zij
niet, ook niet, nadat Schotanus twee ernstige brieven geschreven had
en op den afgevaardigde ter bondsvergadering sterke aandrang was geoefend
in „H. E." het besluit tot aansluiting te doen nemen. Wel kwam
er meerdere animo daarvoor bij het bestuur, dat een referendum liet
rondgaan onder de leden, om te weten te komen hoe die over aansluiting
dachten. De leden wezen aansluiting af. — De combinatie had het niet
heel druk met de loonregeling. De werkgevers schoven hun beslissing
op de bekende lange baan. Zij eischten, dat 2/3 der werkgevers zouden
verklaren, dat zij bereid waren de verbeterde regeling in te voeren.
Het combinatie-bestuur beijverde zich om die verklaringen in te zamelen.
Toen de 66 O/o bereikt waren en den werkgevers dit bericht werd
benoemden deze een commissie, die moest onderzoeken of die 66 0/0 wel

NIEUW ORGANISATIE-LEVEN TE ARNHEM EN HILVERSUM 81
inderdaad echt waren. Daarmede kon men wel uitstel, doch geen afstel
bereiken. Waarschijnlijk mede onder den indruk der stakingen in andere
plaatsen kwamen 62 werkgevers met de combinatie overeen om met
ingang van 1 januari 1912 de nieuwe loonregeling in te voeren. Daarmede
werd het loon voor 2Í10 van het personeel op f 14.— gebracht
en schoof ook Rotterdam de Amsterdamsche typografen in loon vooruit.
1912. Voor den bond liet zich dit jaar niet kwaad aanzien, althans
wat het jaarbegin betreft. In Arnhem kwam het op 29 Januari tot het
oprichten van een afdeeling. Hier was het de heer J. Hollander, die als
voorzitter der oprichtingsvergadering optrad. 16 leden traden direct toe,
8 kwamen een paar weken later en nog wat later een drietal. Geen
slecht begin dus : 27 leden er bij. Het dagelijksch bestuur der nieuwe
afdeeling werd bij verkiezing aldus samengesteld : A. de Boer, voorzitter;
H. Gon, secretaris ; J. van Dongen, penningmeester. Tot de grootere
afdeelingen traden een aantal nieuwe leden toe, zoodat aan het C. N. V.
de volgende opgave kon worden verstrekt : Amsterdam 71, Haarlem 13,
Leiden 17, Den Haag 47, Dordrecht 12, Middelburg 7, Enschede 6,
Arnhem 27, verspreide leden 6, totaal 206 leden. W. Vijfvinkel was, door
verandering van werkgever, van Den Haag naar Hilversum overgekomen
en wat te verwachten was geschiedde : hij begon met propaganda te maken.
't Kostte wel heel wat moeite om de vrienden daar tot organisatie te brengen,
doch Vijfvinkel hield vol en deed een correspondentschap, bestaande uit
6 leden, het levenslicht aanschouwen. Dit correspondentschap had niet
onmiddellijk kapitalistische neigingen, daar de contributie bepaald werd
op slechts 1 cent boven de 6 centen bondscontributie, doch in ander opzicht
leefde het weer gelukkig. Nauwelijks was het opgericht of er werd een
combinatie van Hilversumsche vereenigingen gevormd, bestaande uit de
afdeeling van den A. N. T. B., de Club van Vrije Socialistische Typografen,
de afdeeling van den R.K. Typografenbond en het correspondentschap
van den Christelijken bond. Het is te begrijpen, dat voor die combinatie
een reglement gemaakt moest worden, en dat de samenstelling er van de
aanleiding tot het eerste ongenoegen in de combinatie was. Maar in
vrede of met strijd, gecombineerd werd er toch. — Het vraagstuk omtrent
jeugdorganisatie kwam in Amsterdam, Leiden en Den Haag aan de orde.
Den Haag stichtte haar adspirantenafdeeling met 6 leden en gaven haar,
vanwege haar kleine getal en strijdbaarheid, den naam „Gideon". Leiden
vereenigde 16 jongelieden en Amsterdam bracht er 21 bijeen. Deze
adspirantenclubs hadden niet meer den vorm van geheel zelfstandige
jongelingsvereenigingen, doch waren onderafdeelingen der plaatselijke
vereenigingen. Bij het oprichten van nieuwe afdeelingen deed zich
de noodzakelijkheid van bondsfondsen sterker gevoelen. Maar die waren
er niet. Om de leden zoo min mogelijk de moeielijkheden van dat
gemis te doen gevoelen, werden zij, die in de omgeving der Hoofdstad
woonden, lid van het ziekenfonds der Amsterdamsche afdeeling. Dit
geschiedde reeds eerder met de leden in Haarlem en nu met de nieuw-
6

82 OPHEFFING DER AFDEELINGEN MIDDELBURG EN HAARLEM
toegetredenen te Hilversum. Veel verder dan deze stad kon de „omgeving
van Amsterdam" zich niet uitbreiden. Van het Werkloosheidsfonds te
Amsterdam konden zij geen lid worden, daar de gemeente toeslag op
de uitkeeringen verstrekte en dit van zelf alleen deed voor inwoners van
Amsterdam. — Het hoofdbestuur had getracht de tiende jaarvergadering,
die op 29 Juli te Amsterdam werd gehouden, wat grootscher aanzien
dan haar voorgangsters te geven. Den Haag zond twee afgevaardigden
en ook Rotterdam liet zich door twee bestuursleden vertegenwoordigen.
Dan werden de verspreide leden uitgenodigd om deze vergadering te
bezoeken. Daar zij echter zoowel de verzuim- als de reiskosten zelf
moesten dragen, gaf geen hunner gevolg aan de uitnoodiging. De
agenda was niet bijzonder belangrijk. In verband met de ten vorige
jare behandelde en door de afdeelingen daarna goedgekeurde wijziging
der statuten en reglementen trad het geheele hoofdbestuur af. Het werd
herkozen, behalve Schotanus, die zich niet meer beschikbaar stelde,
daar hij zich verder wilde bekwamen op verschillend gebied en dus
studietijd noodig had. Hij bleef in functie, totdat op 4 September de
Amsterdamsche afdeeling J. Baarspul in zijn plaats benoemd had. Schotanus
werd toen algemeen-adjunct en bleef dus voor het hoofdbestuur behouden.
In de plaats van Van de Woestijne, die naar Hilversum vertrok, werd
W. j. L. Ruppert tot administrateur van De Christen-Typogjraa f benoemd.
Ook deze benoeming had plaats op 4 September, door de afdeeling
Amsterdam. Verder vroeg nog de oprichting der adspiranten-afdeelingen
de aandacht, terwijl het tweemaal per maand verschijnen van De Christen
Typograaf ook nu weer als voorstel op de agenda was geplaatst,
maar niet aangenomen werd. Van de tiende algemeene vergadering werd
een foto genomen. — Het maandblad bracht veel zorgen. De drukkerij,
die met de vervaardiging er van belast was, voldeed niet aan de bepalingen
der loonregeling. Daarop werd critiek uitgeoefend, voornamelijk van de
zijde der Amsterdamsche afdeeling A. N. T. B. Die critiek was niet
ongerechtvaardigd, ofschoon zij het hoofdbestuur maar zijdelings treffen
kon, daar de drukker beweerd had wèl te voldoen. Gebruikelijk was het,
dat het Grafisch Weekblad uit zulke dingen een actie tegen den Christelijken
bond puurde. Een commissie van onderzoek werd benoemd, die de
afwijkingen moest erkennen. Invoering der loonregeling bracht verhooging
van drukprijs mede, wat tengevolge had, dat de bondscontributie op 7 cent
per week werd gebracht. Volkomen logisch was dat niet, daar de leden
het blad afzonderlijk moesten betalen. Deze nieuwe contributie-verhooging
gaf aan de toch al zwakke afdeeling Middelburg den genadeslag. „De bond
wordt al duurder", schreven de broeders aldaar. Om aan die duurte te
ontkomen ontbonden zij hun afdeeling. Ook Haarlem kon het niet
houden. Eerst scheen het wel goed te gaan. Met de afdeeling van den
R.-K. bond was een federatie gevormd. Aangezien de afdeeling A. N. T. B.
afzonderlijk een concept-loonregeling bij de werkgevers had ingediend,
moesten ook de gefedereerden een afzonderlijke loonregeling indienen. Op

^ « v\\
^ !
DE 10DE ALGEMEENE VERGADERING OP 29 JULI 1912 TE AMSTERDAM GEHOUDEN
M. W. Smit, de vierde van links
^

SYMPATHIEK OPTREDEN VAN EEN MODERNEN VAKBOND 83
het laatste oogenblik ontdekte men den opzet van genoemde afdeeling.
Ebbeling ontwierp in den nacht eveneens een concept-regeling, die den
volgenden morgen den werkgevers thuis werd bezorgd. Maar zoowel
de afzonderlijke als gefedereerde actie liep dood. Er werd dan ook een
loon van f 13.20 voor volwassenen gevraagd, welk loonbedrag de
Haarlemsche drukindustrie niet dragen kon. Doch al deze activiteit kon
de afdeeling niet op de been houden. Eerst bedankte een drietal chemigrafen
tegelijk voor het lidmaatschap, aangezien zij meenden, dat de scheidingslijn
niet getrokken werd door de beginselen, doch door het vak. Zij keerden
naar den Nederlandschen Chemigrafenbond terug. De secretaris bleef
nalatig zijn contributie te betalen en werd dientengevolge geroyeerd.
Dat alles bracht ontmoediging, de afdeeling werd in November opge
heven. Germans en Ebbeling bleven verspreid lid. — De Algemeene
Nederlandsche Chemigrafenbond had zich nu official bij het N. V. V.
aangesloten. Degenen die het niet eens waren met dat besluit, de R.-K.
en Prot. Christelijke leden, mochten de vereeniging verlaten en kregen
het hun toekomend deel van het vereenigingsbezit mede. Voor zoover
wij kunnen nagaan is dit feit eenig in de geschiedenis der Nederlandsche
vakbeweging en dies wel waard afzonderlijk vermeld te worden. De
Roomsch-Katholieke vakgenooten vormden een afzonderlijke vereeniging.
De protestantsch-Christelijken konden daartoe niet overgaan, omdat het
uittredend deel te klein was om een afzonderlijke vereeniging in stand
te houden. Zij werden als hospitant-leden tot den R.K. bond toegelaten.
Toch was de nieuwe bond geen interconfessioneele organisatie, hetgeen
blijken kan uit de bepaling, dat wanneer het 2/5 deel der leden tot de
protestantsch-christelijke groep behoorden, zij de verplichting hadden een
afzonderlijken christelijken chemigrafenbond te vormen. Vanuit het hoofdbestuur
van den C. T. B. werd gepoogd de vakgroep als onderafdeeling
bij den Christelijken Typografenbond te doen aansluiten, zonder het
gewenschte resultaat. Correspondentie daarover werd gevoerd o.a. met
C. W. van Barneveld te Rotterdam, die in de illustratie-vakgroep-kringen
veel invloed had, en de steendrukkersorganisatie reeds in 1908 verliet en
sindsdien niet georganiseerd was. Ook hij zag voorloopig geen anderen
weg dan toetreden als hospitant-lid van den R.-K. Chemigrafenbond.
Deze vakgroep kwam dus voorloopig den C. T. B. niet versterken.
Evenmin als de christelijke typografen te Utrecht. Nieuwe pogingen
werden aangewend om hen samen te brengen. Geschreven werd onder
anderen aan Ds. J. R. Slotemaker de Bruïne, die toen in Utrecht predikant
was. Doch in Utrecht hielden de vrienden zich als doof.
Daar in Amsterdam het einde van 1912 de voorbereiding was van
zeer belangrijke gebeurtenissen, die in begin 1913 voorvielen, zullen
wij van de tot nu gevolgde orde bij het kort overzicht der gebeurtenissen
afwijken en de hoofdstad het laatst noemen. In 's-Gravenhage bleven
van Ingen Schenau als voorzitter, Van Rijzen als secretaris en Zuiderhoek
als penningmeester aan het bewind. Een staking bij de firma Van

84 VOORUITGANG IN DEN HAAG EN LOONACTIE IN LEIDEN
de Garde Ei Co. te Zalt-Bommel, die met hardnekkigheid gevoerd werd
en bijna vier maanden duurde, bracht deze firma in de noodzakelijkheid
naar nietsstakende werkkrachten uit te zien. Zij poogde ook in Den
Haag enkele leden van onzen bond te bewegen bij haar in dienst te
treden. Dit pogen moest zonder succes worden opgegeven. De verdere
doorvoering der loonregeling gaf werk aan het looncomité, tot hetwelk
de afdeeling toegetreden was. Echte vrede wilde het niet worden tusschen
de samenwerkende organisaties in Den Haag. De afdeeling A. N. T. B.
belegde vergaderingen met de personeelen der firma's, die nog niet aan
de loonregeling voldeden. Bleek het, dat opgetreden moest worden, dan
werden de andere vereenigingen, indien ook zij bij de firma leden in
dienst hadden, verzocht deel te nemen aan den strijd. Vooral de R. K.
georganiseerden kwam tegen deze werkwijze op, terwijl eveneens onze
afdeeling haar stem er tegen verhief. De Ned. Bond van Boekdrukkerijen
bleef zich mede met de doorvoering der loonregeling bemoeien. De
gemeenten, die in de nabijheid der Hofstad lagen, werden in dezelfde
loonklasse ingedeeld. Deze eer viel o.a. 's-Gravenzande te beurt. De
werkgever aldaar, de firma Van Deventer, organiseerde zich, evenals
zijn arbeiders. Van hen traden 4 tot onze Haagsche afdeeling toe, die
daardoor haar ledental op 39 gebracht zag. „De financiëele toestand
der afdeeling gaf reden tot blijdschap", verzekerde de voorzitter. Het
totaal-bezit der afdeelingskas beliep dan ook f 66.60, terwijl de plaatselijke
werkloosheidskas f 41.29 saldo mocht boeken. Doch de uitgave aan
werkloosheidsuitkeeringen beliepen in een heel boekjaar f 10.85. Er was
dus een reserve voor 4 jaar uitkeering.— In Leiden was een looncomité
druk bezig om een loonregeling ingevoerd te krijgen. Verschillende
malen werd met de werkgevers geconfereerd. De onderhandelingen
stonden in het teeken der gemoedelijkheid. Dat de arbeidersbonden een
combinatie vormden, hoewel zij reeds in het looncomité samenwerkten,
is dan ook meer te verklaren uit den wensch om aan de eischen des
tijds te voldoen, dan uit den wil om een „aaneengesloten front tegen
de werkgevers" te vormen. De overeenstemming kwam in het einde
des jaars. De werkweek bleef op 60 uren vastgesteld. De loonen waren
aldus ingedeeld : van 1820 jaar 1013 ct. per uur ; van 20-23 jaar
13-17 ct. per uur, van 2325 jaar 1720 ct. per uur. Twaalf firma's
zegden toe met a.s. Koppermaandag de regeling te zullen invoeren. De
firma Van Nifterik beloofde naar invoering te zullen streven. De firma's
Sijthoff - en Brill wilden niet met „derden" onderhandelen. Uit haar
personeelen werd daarop een afzonderlijke commissie benoemd, die de
toezegging kreeg, dat de loonregeling wel niet onmiddellijk zou worden
ingevoerd, doch dat de firma's „er rekening mede zouden houden".
Zoowel de invoering bij de 12 firma's als de toezeggingen der anderen
vervulden de Leidsche vakgenooten met blijde hoop .... voor de toekomst.
— Te Dordrecht werd het kalme afdeelingsleven verstoord door
het feit, dat ons lid Hendriks een zijner mede-arbeiders te lijf ging. De

EEN GESCHIL MET EEN ARNHEMSCHEN WERKGEVER 85
geslagene diende een aanklacht tegen H. in en de laatste werd veroordeeld
tot f 25.— boete. De zaak „ontketende in Dordrecht de hartstochten".
Hendriks was er zelf zoo van geschrokken, dat hij ontslag nam bij zijn
patroon en vo,orloopig als reiziger in grafische artikelen moest trachten
aan den kost te komen. Natuurlijk dat de vakpers zorgde het vergrijp
van H. wereldkundig te maken. Zelfs de bondsvergadering van den
C. T. B. moest zich met de kwestie bemoeien. Daar Dordrecht wegens
geldgebrek geen afgevaardigde zond, en Hendriks als hoofdbestuurder
aanwezig was, werd de bondsvergadering wat eenzijdig ingelicht. Zij
rehabiliteerde Hendriks, wat de Dordtsche leden maar half voldeed.
Overigens viel te Dordrecht de gebruikelijke loonbeweging te constateeren.
De afdeeling A. N. T. B. meende echter, dat zij zonder medewerking
van anderen de Dordtsche typografen er bovenop kon helpen
en trad dus afzonderlijk op. Aan het einde van het jaar was er nog
geen enkel resultaat bereikt. — De jonge afdeeling te Arnhem kreeg
al spoedig haar deel in de moeiten des levens. Daar kwam in de eerste
plaats een onverkwikkelijk en langdurig geschil met den directeur der
Arnhemsche Courant- en Boekdrukkerij, den heer A. Tamminga. Zooals
het gewoonlijk gaat, was het ook hier gegaan, allerlei kleine grieven
hadden de stemming bedorven. Het hoogtepunt kwam, toen de directeur
werkbriefjes wilde invoeren, die een zeer gespecialiseerde controle op de
productie der arbeiders bedoelden. De combinatie der arbeidersvereenigingen
adviseerde den gezellen die werkbriefjes niet in te vullen. Toen de
directeur met ontslag dreigde werd het hoofdbestuur van den A. N. T. B.
ontboden. Na een conferentie met den directeur werden de werkbriefjes
niet ingevoerd. Daarmede waren de moeilijkheden echter niet van de baan.
In een door het personeel belegde vergadering, waar de directeur aanwezig
was, getuigden enkele arbeiders tegen den heer Tamminga. Een poosje later
werd een zetmachine door de drukkerij in gebruik genomen en een 8-tal
arbeiders ontslagen. Bij de ontslagenen waren ook zij, die tegen den
directeur getuigd hadden, ofschoon zij volgens de bedrijfsusance : de
laatstaangekomene het eerst ontslagen, niet aan de beurt waren. Had men
vroeger zich al eens tot een der commissarissen, nl. tot den heer Hoogstraten
gewend, toen de kwestie daardoor niet opgelost werd, wendde men zich
tot den raad van commissarissen der vennootschap. In de bespreking met
dezen raad werd overeengekomen, dat een commissie van drie personen
dit en eventueele volgende geschillen zouden oplossen. Commissarissen
zouden één persoon benoemen, de Arnhemsche combinatie van arbeidersvereenigingen
ook één en het personeel zou het derde commissie-lid
aanwijzen. Aldus geschiedde. Aangewezen werden de heeren F. van der Wal,
Amsterdam, C. Immig, Rotterdam en Mr. J. A. Veraart. Op deze wijze
werd het geschil opgelost en verdere moeilijkheden voorkomen. Naast
de beslommeringen van dit geschil, waarin ons lid J. van Dongen nauw
betrokken was, was de afdeeling, wij zouden zeggen : als van zelfsprekend,
betrokken in een loonbeweging. Zooals gemeld was in Arnhem weer

86 OVEREENKOMST MET HET VERPLICHT LIDMAATSCHAP IN:ARNHEM
wèl een combinatie gevormd, waarbij onze afdeeling zich aansloot. Die
combinatie zag haar werken bekroond met het tot stand komen van
een collectieve overeenkomst. De Vereeniging van Drukkerspatroons te
Arnhem trad als contractant ter eenre op, de afdeelingen van den
A. N. T. B., den R.-K. T. B. en den C. T. B. met de neutrale Vereeniging
„Arnhem" waren contractanten ter andere zijde. De arbeidsduur
werd bepaald op 91/2 uur, voor nachtwerk 8 uur. De loonen waren :
voor minstens 6/ 10 van het personeel f 12.50. Het loon der overigen
moest zoo worden geregeld, dat het gemiddelde loon f 10.50 per gezel per
week was. Loonbedragen boven f 15.— per week werden in de berekening
van het gemiddelde loon op f 15.. gesteld. Voor de zetterij mocht op
iedere 5 gezellen 1 leerling aanwezig zijn. Kwam het aantal zetters in één
onderneming boven 25, dan mocht op die meerdere slechts op iedere
10 gezellen een leerling aanwezig zijn. Als leerlingen werden beschouwd
arbeiders, die minder dan f 6.— per week verdienden. Voor de drukkerij
was een afzonderlijke leerlingen-verhouding aangegeven, waarvan het
aantal trappersen de maatstaf was. Bij 3-5 trappersen mocht één leerling
aanwezig zijn, bij 6-8 twee en zoo vervolgens bij ieder drietal
trappersen één leerling meer. De machinezettersloonen werden voor
volwassenen op f 16.— gesteld. Zij moesten daarvoor per uur 3000 vierkanten
of 150 regels op 14 cicero met waarnemen van eigen correctie
zetten op de Linotype. Monoline-zetters f 15.— per week bij een
productie van 2500 vierkanten of 125 regels op 14 cicero, gecorrigeerd.
Typograph machinezetters f 14.50 per week bij een productie van 2000
vierkanten per uur of 100 regels op de aangegeven breedte. Alles naar
geschreven kopy. Stereotypeurs verdienden in dagwerk f 13.50, in nachtwerk
f 14.—. Vlakstereotypeurs f 12.— per week. Aan arbeiders, die
6 maanden in dienst waren, werden 3 vacantiedagen toegekend, terwijl
ook de christelijke feestdagen werden uitbetaald. Bepaald werd, dat bij
ziekte van den arbeider gedurende 10 weken de helft van het loon zou
worden uitgekeerd. Waren dit de hoofdbepalingen wat de arbeidsvoorwaarden
betreft, twee bijzondere bepalingen verdienen afzonderlijke
vermelding. Ten eerste de bepaling, dat bij het in dienst nemen van
nieuw personeel slechts georganiseerden mochten worden aangenomen,
waartegenover stond, dat georganiseerde arbeiders niet bij ongeorganiseerde
werkgevers in dienst mochten treden. De gecontracteerde vereenigingen
waren aansprakelijk voor het nakomen van deze bepaling.
Verder werd een scheidsgerecht ingesteld, bestaande uit vier leden en
vier plaatsvervangende leden van elk der contracteerende partijen, dus
samen acht. Een buiten het bedrijf staande onpartijdige voorzitter werd
door de leden van het scheidsgerecht benoemd. Alle geschillen over
arbeidsaangelegenheden of over de bepalingen van het contract konden
ter berechting aan dit scheidsgerecht worden opgedragen. Zoolang een
geschil over een ontslag-kwestie hangende was kon een patroon een
gezel wel schorsen, maar niet ontslaan. Binnen 14 dagen nadat een

OOK BEDRIJFSRECHTSPRAAK IN DE ARNHEMSCHE OVEREENKOMST 87
geschil was aangebracht, moesten partijen persoonlijk door het scheidsgerecht
worden gehoord. Binnen 14 dagen daarna moest de beslissing
van het scheidsgerecht aan de betrokkenen schriftelijk kenbaar gemaakt
worden. Partijen waren gehouden binnen 7 dagen na de kennisgeving
der beslissing aan de uitspraak te voldoen. De beslissingen van het
scheidsgerecht hadden in den meest volstrekten zin kracht van wet. In
Arnhem kwam dus de eerste vorm van rechtspraak in het grafisch bedrijf
naast het verplichte lidmaatschap. De overeenkomst werd voor twee jaren
aangegaan en trad 1 Januari 1913 in werking. Ten slotte zij vermeld,
dat de afdeeling zich inspande om propaganda te maken in Wageningen.
In overleg met M. H. van de Peppel werd aldaar een vergadering belegd.
Smit trad als spreker op en het mocht gelukken een afdeeling te stichten,
al was het dan ook een met slechts 5 leden.
Enschedé was nog niet voorspoedig. De voorzitter, J. Drost, een
vurig lid van den bond, die een drukkerij was begonnen, wilde lid van
den Christelijken Typografenbond blijven, hetgeen natuurlijk niet kon
worden toegestaan. De secretaris, G. Gruppen, zag zich nu vrijwel
met alle werk belast, terwijl door vertrek van leden naar andere
plaatsen het ledental was geslonken en de secretaris ontmoedigd.
„Maar" schreef hij, „de ijver van het bondsbestuur wekte hem weer
op • om niet moedeloos te blijven zitten, doch opnieuw aan het
werk te gaan". — Nog dient wat gezegd van „Helpt Elkander" te
Rotterdam. Het bestuur was reeds gewonnen voor de gedachte : aansluiten
bij den Christelijken Typografenbond. Het vreesde verlies van
leden door de noodzakelijk uit aansluiting voortkomende contributieverhooging.
Het kwam nu reeds zoover, dat secretaris Koetsier het
bestuur begon te verontschuldigen, dat het de aansluiting nog niet
bewerkstelligd had. Het bestuur ging dan ook met groote voorzichtigheid
te werk, want reeds had bij referendumstemming de meerderheid
der leden zich vóór aansluiting uitgesproken. Toch durfde het bestuur
de aansluiting niet aan, vreezende vermindering van ledental en daarmede
verlies van invloed in de combinatie. De vakcursus was over zijn
hoogtepunt heen. Bij de zetters en drukkers was de belangstelling verminderd.
De binders bleven nog vol lust aan de vakstudie deelnemen.
In Rotterdam was door „Helpt Elkander" de behoefte aan regelmatige
vakstudie gewekt. De vakcursus werd dan ook niet opgeheven, doch
alle bestaande Rotterdamsche typografenvereenigingen namen den cursus
voor haar rekening. Iedere vereeniging benoemde drie commissieleden,
1 zetter, 1 drukker en 1 binder. Met begin van 1913 was daarmede een
blijvende vakcursus, onder bescherming van de georganiseerde werkgevers
en arbeiders, ingesteld.
Voor „Draagt Elkanders Lasten" te Amsterdam was het jaar 1912 er
een van voorbereiding. Nog altijd was de overeenkomst met de binderspatroons
niet geteekend. De vereeniging voerde namelijk afzonderlijke
onderhandelingen met de werkgevers, wijl zij niet was toegetreden tot

88 VIJF-STEDEN—REGELING IN HET BOEKBINDERSBEDRIJF
de samenwerkende bindersgroepen. Maar na veel beraad zou toch ook
deze zaak haar beslag krijgen. Op 11 Juni werd in Café „Neus" de
binders-overeenkomst door de werkgevers en de vertegenwoordigers der
arbeiders onderteekend. Voor de christelijke boekbinders was dit feit
voor Amsterdam van de meeste beteekenis. De regeling droeg geen
plaatselijk, doch een landelijk karakter. Voor Amsterdam, Rotterdam en
Den Haag gold het loon 22 cent voor binders van 25 jaar, voor
brocheerders 18 ct. Voor Leiden en Delft was dat resp. 20 en 16 ct.
De 10^urendag bleef gehandhaafd. Nu werd voor alle christelijke
feestdagen, waarop niet gewerkt werd, het loon betaald en werden per
jaar 2 verlofdagen gegeven. Zou de regeling in andere plaatsen worden
toegepast, dan bleven de bepalingen, die de algemeene arbeidsvoorwaarden
enz. regelden, van kracht. Alleen de loonbepaling zou dan
afzonderlijk moeten worden geregeld. Voor Rotterdam alleen werd de
arbeidsdag op 9 1 12 uur gesteld terwijl daar 3 verlofdagen werden toegekend.
De overeenkomst werd aangegaan voor den tijd van 3 jaren, nl. van
17 Juni 1912 tot 16 Juni 1915. Daarmede was dus de eerste landelijke
collectieve overeenkomst in het grafisch bedrijf gekomen. In dit opzicht
waren de binders de drukkers en zetters vooruit. — De contributie in
de afdeeling bedroeg nu 18 centen per week. Het totaal bezit van
fondsen en kassen beliep f 2330.65. De gedurende den winter 1911/12
door de drukkers. patroons toegekende toeslag liep met April af. Het
verzoek der afdeeling om dien toeslag door te betalen werd door de
werkgevers afgewezen. De door drukkers en zetters afgesloten overeenkomst
was van kracht tot 31 December 1912. Het is volkomen begrijpelijk
dat geen der arbeiders-vereenigingen lust gevoelde die overeenkomst
voort te zetten, waar nu reeds de bonen lager waren dan te Rotterdam
en Den Haag. Ook de afdeeling die nog steeds niet toegetreden
was tot de plaatselijke combinatie, zegde de overeenkomst op. Uit
haar isolement vloeide voort, dat zij ook afzonderlijke voorstellen moest
indienen, welke in de nieuwe overeenkomst zouden moeten worden
verwezenlijkt. De besprekingen met de werkgevers vlotten niet al te
best, zoodat het aan 't einde van 1912 in Amsterdam ging spannen. De
Amsterdamsche Drukkersvereeniging had den gecontracteerden arbeidersvereenigingen
haar voorstellen voor een nieuwe loonregeling toegezonden.
Deze voorstellen hielden in : Den arbeidsdag te handhaven op 9 1/2 uur.
Bij de berekening van het weekloon niet meer het 60 X het uurloon,
doch 57 X het uurloon uit te betalen. Aan 2/10 der volwassen gezellen
26 centen per uur of f 14.82 per week uit te keerera. Aan de volgende
4/10 25 ct. of f 14.25 per week, aan 2/10 24 a 20 ct., aan 1/10 19 a 14 ct.
en aan 1 110 beneden 14 ct. per uur. De nieuwe overeenkomst zou vier
jaren duren. Voor de andere groepen waren de loonen in verhouding
tot deze getallen. De mededeeling der werkgevers, dat zij hiermede reeds
verder waren gegaan dan mogelijk was en dat wijziging ten gunste der
arbeiders uitgesloten geacht moest worden, maakte de kans op overeen-

VOORBEREIDING VAN NIEUWE ACTIE IN DE HOOFDSTAD 89
stemming niet grooter. Bij velen in de afdeeling kwam dan ook de wensch
naar voren om zich aan te sluiten bij de combinatie, die door de andere
vereenigingen gevormd werd. Een wensch, die door de elkander snel
opvolgende gebeurtenissen spoedig zou worden vervuld. De afdeeling had
in haar afzonderlijke eischen het pleit gevoerd voor een algemeene verhooging
van 3 centen per uur, met bovendien een jaarlijksche verhooging
van 1 cent, zoodat in het derde contractjaar het minimum-loon voor
volwassen zetters 28 X 57 = f 15.96 zou zijn. De gecombineerde vereenigingen
hadden andere eischen gesteld, die in hoofdzaak aldus konden
worden samengevat : 57 uren per week werken en ook berekenen, dus
de 60-uren berekening doen vervallen. De bonen zouden zijn : voor
volwassen zetters 27 ct. per uur of f 15.39, voor volslagen drukkers
28 ct. per uur of f 15.96 per week, voor volwassen machine-zetters
f 18.— per week. Alle 23-jarigen zouden als volwassenen aangemerkt,
6/10 van het personeel moest als volwassenen beloond worden. Verder
streefde men naar voortgaande verkorting van den arbeidstijd door voor te
stellen den werkdag tot 9 uur te verminderen wanneer 1' / 2 jaar, dus de helft
van den duur der overeenkomst, verstreken zou zijn. De werkgevers
wilden hiervan niet weten. Als uiterste concessie berichtten zij op
24 December, dat zij bereid waren gedurende de laatste twee jaren der
overeenkomst (de werkgevers hielden vast aan hun voorstel van een
overeenkomst over 4 jaren) 2/io 27 ct. en 4/10 26 ct. per uur toe te
kennen. Ook dit voorstel werd door de arbeiders niet aanvaard. De
werkgevers toonden zich verder weinig bereid tot beleidvol onder
handelen. Zij eischten schriftelijke onderhandelingen, terwijl de arbeiders
mondelinge besprekingen wenschten. Dat alles deed het jaar 1912 in
Amsterdam onder hooge spanning voor de typografen ten einde spoeden.

W/MW/IWWIIWEWW1IWIWWIM
VIJFDE HOOFDSTUK
DE WERKSTAKING TE AMSTERDAM EN HAAR GEVOLGEN
EEN JAAR VAN GROEI EN NIEUWE BELOFTEN
(1913)
ij het intreden van het nieuwe jaar was de spanning eer toegenomen
dan verminderd. De werkgevers in de hoofdstad waren
in zooverre van hun starre houding afgeweken, dat zij bewilligd
hadden in mondelinge onderhandelingen. Echter hadden zij zich nu op het
standpunt gesteld, dat in die onderhandelingen alleen het patroonsvoorstel
besproken kon worden. De arbeidersvertegenwoordigers stelden
zich hiermede tevreden en op Vrijdag 3 Januari had het onderhoud
plaats. Het bleef zonder resultaat. Inmiddels hadden vergaderingen met
verschillende personeelen plaats gevonden. Ook op Zaterdag 4 Januari
werd daarmede voortgegaan en medegedeeld, dat het onderhoud op
3 Januari met de werkgevers tot geenerlei gevolg had geleid. Besloten
werd toen aan de firma's Arnd & Zonen, de Erven H. van Munster
& Zoon, J. H. de Bussy, De Roever Króber & Bakeis (waar o.a. het
dagblad De Standaard gedrukt werd), Drukkerij „Volharding", Bern.
Bunders, Duwaer & Van Ginkel, J. Ruijsendaal, Holdert & Co. (die het
pas opgerichte Christelijk volksdagblad De Amsterdammer drukte), Van
Stein, Drukkerij „De Globe", J. Coesel, H. G. van Dorssen en Drukkerij
„Concordia" het volgende schrijven te zenden : „In opdracht van de
gehouden vergadering van de gezellen uwer inrichting, zijn wij genoodzaakt
U mee te deelen, dat door de gezellen besloten is op 6 Januari
a.s. den arbeid niet te hervatten vóór en aleer door U, of de patroonsorganisatie,
waarbij U eventueel zijt aangesloten, een schriftelijke verklaring
aan ons bestuur is verstrekt, dat door U tot invoering der door
de gezellen-organisatie ingediende voorstellen inzake loon- en arbeidsvoorwaarden
zal worden overgegaan". Op Maandag 6 Januari bleven
de personeelen dezer drukkerijen buiten de werkplaats. Het waren meer
dan 500 arbeiders, die het advies van het looncomité hadden opgevolgd.
Waarlijk een in Amsterdam ongezien verschijnsel onder de typografen.

DE AFDEELING AMSTERDAM BIJ HET LOONCOMITÉ AANGESLOTEN 91
Opmerkelijk was het, dat de staking niet met bitterheid gevoerd werd.
In de vergaderingen, waar het besluit viel, was geen zweem van drijverij
te bespeuren. De voorzitter van het looncomité, tevens voorzitter van
de afdeeling Amsterdam van den Algemeenen NederlandschenTypografenbond,
Ph. Diamant, had telkens in zakelijke bewoordingen van het verloop
der besprekingen met de werkgevers verslag uitgebracht. Nu de besprekingen
niet tot het gewenschte resultaat hadden gevoerd en in de afgeloopen
18-jarige periode het arbeidsloon voor de volwassenen niet noemenswaardig
was gestegen, in den winter van 1911/12 de duurte der levensmiddelen
genoodzaakt had tot het vragen van toeslag, die wel was
verstrekt, doch gedurende een korte periode en met een heel laag
bedrag, nu waren de arbeiders er van overtuigd geworden, dat alleen
door strijd verbetering zou kunnen komen. Het was een diep-gewortelde
overtuiging, die haar voedsel vond in het nuchtere feit van een armoedig
bestaan. Er waren dan ook niet veel klemmende argumenten noodig
geweest om het advies van het looncomité te doen opvolgen. — „Draagt
Elkanders Lasten" was bij dit looncomité niet aangesloten. Toch hadden
zonder uitzondering de leden der vereeniging, die deel uitmaakte
van stakende personeelen, eveneens het werk neergelegd. Aan den
avond van den 7den Januari werd een gecombineerde vergadering van
het hoofdbestuur van den C. T. B. en het bestuur der Amsterdamsche
afdeeling gehouden. Smit had nog niet veel zin in toetreding tot het
looncomité. Zijn meeping was echter tegenovergesteld aan die der andere
hoofd- en afdeelingsbestuurders. Vooral Jonker en Schotanus pleitten
krachtig voor onmiddellijke aansluiting bij het looncomité met overnemen
van de door de combinatie der andere vereenigingen gestelde eischen.
Smit werd ter vergadering overtuigd van zijn ongelijk, zoodat nog denzelfden
avond „Draagt Elkanders Lasten" tot de combinatie toetrad en
Smit en Schotanus als vertegenwoordigers der Christelijke vereeniging
aan het looncomité werden toegevoegd. ^- De eerste stakingsdag had al
dadelijk succes gebracht. De dagbladen, die een eigen drukkerij exploiteerden,
de groote bladen dus, bewilligden in de eischen van het looncomité
zonder dat staking aan die drukkerijen noodig was. Het nieuwe
Christelijk Volksdagblad De Amsterdammer wist haar drukkers te
overtuigen van de noodzakelijkheid toe te geven aan de eischen en ook
dit dagblad kon verschijnen. Bovendien gaven nog enkele kleine werkgevers
toe, zoodat aan den avond van den 6en Januari 14 werkgevers,
met totaal 297 arbeiders in hun dienst, de eischen hadden ingewilligd.
Op 7 Januari werd het conflict nog uitgebreid met 200 man, werkzaam
aan de ondernemingen : „'t Kasteel van Aemstel" (drukkerij van de
dagbladen De Tijd en De Amstelbode), drukkerij Gebrs. Binger, drukkerij
van de Dagelijksche Beurscourant, C. A. Spin Ei Zoon, firma T. van
Rossen, drukkerij Van Stralen, drukkerij „Mercurius", drukkerij Heijnes,
drukkerij „Neerlandia", drukkerij J. Jesse, drukkerij J. Bos, drukkerij
Lindenbaum, drukkerij Ipenbuur & Van Seldam en drukkerij Van Soest.

92 DE WERKGEVERS DREIGEN DE STAKERS MET UITSLUITING
Eigenlijk was het personeel der drukkerij „'t Kasteel van Aemstel" niet
aangewezen door het looncomité om in staking te gaan. Deze drukkerij
had haar personeel ter gelegenheid van Drie Koningen op 6 Januari
vrijaf gegeven. Alleen de niet Roomsch-Katholieke gezellen moesten des
middags een paar uur komen om werk voor den volgenden dag te
verrichten. De directeur, de heer F. J. A. M. Wierdels, stelde allen
binnenkomenden arbeiders de vraag of zij, indien het bevel tot staken
gegeven werd, dat bevel zouden opvolgen. Op een enkele uitzondering
na beantwoordden de arbeiders die vraag in bevestigenden zin. Hierop
werd hun ontslag aangezegd. Den volgenden morgen bleef, naar aanleiding
van dit ontslag en in overleg met het looncomité, het grootste
deel van het personeel buiten staan. — Waren de arbeiders dus krachtig
aaneengesloten en sterk in hun willen om ditmaal een flinken stap
vooruit te doen, bij de werkgevers was de bereidheid tot krachtig
strijden niet minder. Dat was reeds op 31 December 1912 gebleken, toen
in bijna alle drukkerijen deze kennisgeving was opgehangen : „Nu het
tot heden nog niet gelukt is met de vakvereenigingen een nieuw collectief
contract af te sluiten, worden de gezellen opmerkzaam gemaakt,
dat de individueele arbeidscontracten met hen gesloten, ook na 1 januari
a.s. zoolang van kracht blijven, tot zij van een van beide zijden, met
inachtneming van den gestelden termijn, zijn opgezegd". Nu deze herinnering
zonder gewenscht resultaat was gebleven, werd zoo goed als aan
alle stakers schriftelijk ontslag aangezegd in deze bewoordingen : „Aangezien
gij niet op den gestelden tijd zijt verschenen om uwe werkzaamheden
te verrichten, wordt u hierbij medegedeeld, dat gij onmiddellijk
uit uw betrekking zijt ontslagen, zoo gij Zaterdagochtend op den
gewonen tijd niet uw werk hebt hervat. Uw gereedschap ligt dan ter
uwer beschikking". Deze brief werd op Vrijdag 10 Januari met de
laatste bestelling bij de stakers bezorgd. Enkelen kregen hem per aangeteekend
schrijven, nog anderen ontvingen een deurwaarders-exploit of
werden gedagvaard voor een kantonrechter wegens contractbreuk. De
brief bracht bij een groot deel der stakers eenige beroering. Het stroomde
des Vrijdagsavonds laat naar D'Geelvinck, het gebouw aan den Singel,
waar dag en nacht enkele leden van het stakingscomité zitting hielden.
De zittende leden stelden de stakende arbeiders gerust en het advies
werd gegeven om niet het werk te hervatten en af te wachten wat
geschieden zou. Des Zaterdagsmorgens kwamen de meeste stakers tegen
het aanvangsuur in de nabijheid hunner werkplaatsen. Verschillende
werkgevers hadden ook gezorgd tijdig aanwezig te zijn. Toen zij de
ongewone drukte zagen, meenden enkelen, dat de arbeiders voor de
bedreiging bezweken waren. Als echter bleek, dat de stakers wel bij, doch
niet in de drukkerij kwamen, trachtten enkele patroons door persoonlijke
overreding het pleit nog te winnen ; doch alles zonder gevolg. Nergens
gelukte het stakers bereid te maken het werk te hervatten. Op Zaterdag
11 Januari werd toen, ingevolge het besluit van de Amsterdamsche

MISLUKTE BEMIDDELINGSPOGINGEN VAN DEN N. B. v. B. 93
Drukkersvereeniging (de werkgevers dus) aan een deel der nog werkende
arbeiders de dienstbetrekking tegen 25 januari opgezegd. De patroons
wilden een uitsluiting proclameeren. De staking had een kalm verloop.
Dag en nacht werd aan de drukkerijen in staking gepost. De posten
wisselden elkaar regelmatig af, zoowel de postende stakers als de postende
politieagenten. Want de meeste drukkerijen in conflict werden door
dienaars van den heiligen Hermandad bewaakt.
De aangekondigde uitsluiting vermocht niet den stakers den moed
te ontnemen. Behoudens enkele uitzonderingen (bij de firma Blikman &
Sartorius kwamen eenige onderkruipers van buiten Amsterdam, waardoor
een paar stakers ontmoedigd werden en naar binnen vluchtten,
„'t Kasteel van Aemstel" kreeg er ook een paar werkwilligen bij) bleven
zij aaneengesloten in den strijd. De uitkeering werd op 3/4 van het
loon bepaald, met 50 centen extra voor ieder kind. „Draagt Elkanders
Lasten" had aanvankelijk besloten het volle weekloon als uitkeering te
geven en dit op 11 januari ook gedaan. Vanwege de overige vereenigingen
werd hierop aanmerking gemaakt, waarna de uitkeering werd
verlaagd en gebracht op f 12.. voor gehuwden en kostwinners, f 8.—
voor ongehuwden, adspirantleden vol loon tot maximum van f 6.—.
Aangezien niemand vermoeden kon hoe lang de staking zou voortduren
en dus ook niet berekend kon worden hoeveel geld aan uitkeering noodig
zou zijn, werd gepoogd steun van het C. N. V. te verkrijgen. Deze
steun werd toegezegd, doch te gelijkertijd werd er op gewezen, dat de
Amsterdamsche Commissie van Advies en Samenwerking, een voorlooper
van den Christelijken Besturenbond, eveneens pogingen in het werk
moest stellen om voor dezen Amsterdamschen strijd geld in de hoofdstad
in te zamelen. Toen de Commissie daartoe pogingen in het werk stelde,
kwam er bericht van de Vereeniging van Chr. Kantoor- en Handelsbedienden,
dat zij bezwaar tegen steunen had, daar de houding der
christelijke typografen niet goed te keuren was wijl zij de werkgevers
verdacht hadden gemaakt. Een vergadering onder leiding van de Commissie
was noodig om dit misverstand te behandelen, hoewel het niet geheel uit
den weg geruimd kon worden.
De Nederlandsche Bond van Boekdrukkerijen poogde inmiddels
als bemiddelaar in het conflict op te treden. De werkgevers waren
namelijk, evenals de arbeiders, tot de overtuiging gekomen, dat het
stellen van regelingen, uitsluitend voor één gemeente geldende, nooit
tot een gezonde verhouding in het bedrijf leiden kon. Een regeling,
die de verhouding voor het geheele land vaststelde, was noodzakelijk.
Genoemde werkgevers-organisatie poogde nu, mede door bemiddeling
bij de staking, die gedachte meer ingang te doen vinden. Eerst moest
echter het conflict van de baan. Op 13 januari werd vergaderd om te
pogen tot opheffing der staking ter komen. De werkgevers stelden zich
op het standpunt, dat het aanbod van de Amsterdamsche Drukkers-
Vereeniging van 24 December 1912 door de arbeiders moest worden

94 LANDELIJKE UITSLUITING DOOR DE WERKGEVERS OVERWOGEN
aanvaard voor één jaar. Gedurende dat jaar zou dan de regeling voor het
geheele land, in overleg met de arbeiders, worden ontworpen. Hoewel
dit voorstel veel aantrekkelijksch had, aangezien daarmede bereikt werd
wat in arbeiderskring reeds sedert jaren gewenscht werd : een regeling
voor alle arbeiders in het boekdrukkersbedrijf, was de eisch : den arbeid
hervatten op de door de werkgevers aangeboden voorwaarden niet
voor inwilliging vatbaar, zoodat deze conferentie zonder eenig direct
gevolg bleef. Op 15 januari had opnieuw een bespreking plaats tusschen
de vertegenwoordigers der hoofdbesturen en die van den Ned. Bond
van Boekdrukkerijen. Ook nu was Mr. J. A. Veraart, de vertrouwensman
van den patroonsbond, aanwezig. De Amsterdamsche werkgevers waren
tot eenige concessie bereid. Zij wilden nu 6/i0 van het zetterspersoneel
een loon van 26 centen per uur geven. Was dit aanbod zoo, dat de
hoofdbesturen in overweging wilden nemen het den stakers voor te
leggen, er waren bezwaren van anderen aard. De arbeiders wilden voor
drukkers en machine-zetters eveneens toezegging van meerdere loonsverhooging
dan het voorstel der werkgevers inhield. Dan was ook de
gebruikelijke arbeiderseisch gesteld : geen rancune-maatregelen nemen
bij het opheffen der staking, doch door de werkgevers afgewezen. Die
wilden alleen discussie voeren over het aantal slachtoffers. Als gevolg
van deze verschillen kwam het bericht van den Ned. Bond van Boekdrukkerijen,
dat de onderhandelingen werden verbroken en het Amsterdamsche
conflict over het geheele land zou worden uitgebreid. Deze
bedreiging hield meer in dan de werkgeversbond ten uitvoer kon leggen.
Want al was diens invloed wassende, een uitsluiting over het geheele
land doorvoeren ging ver boven zijn kracht. Het was reeds de vraag
wie het meeste opzag tegen den naderenden 25sten januari, (de datum
waarop de uitsluiting in Amsterdam zou intreden) de werkgevers of de
arbeiders. De laatsten hadden besloten die uitsluiting stil af te wachten.
De eersten waren lang niet zeker van de mogelijkheid tot doorvoering.
Nog minder kon vertrouwd worden op het gelukken van een uitsluiting
over het geheele land. Doch de patroonsbond was nu wel verplicht te
toonen wat hij vermocht. Op 22 januari werd te Utrecht een vergadering
van boekdrukkers-patroons gehouden. Alle werkgevers in den lande waren
opgeroepen. Bijna 300 hadden aan dien oproep gevolg gegeven. Wat
nog niet zeggen wilde, dat de opgekomen buiten-Amsterdamsche ondernemers
bereid waren om, door drukwerk van hun collega's in de hoofdstad
aan hun gezellen ter gereedmaking op te dragen, den strijd in eigen
huis te halen. Want al mochten de werklieden-organisaties nog heel ver
verwijderd zijn van het organiseeren van alle vakgenooten, de hoofdbesturen
konden, niettegenstaande dit feit zoo goed als zeker aannemen,
dat het werk der stakende gezellen niet gereed gemaakt zou worden
door de arbeiders in andere gemeenten. Het bleek dan ook wel ter
patroons-vergadering, dat er niets van komen zou. Een ander plan, om
een werkplaats in te richten te Amsterdam, waar al wat drukkerspatroon

DE TEGEN-MAATREGELEN DER WERKGEVERS NIET DOORVOERBAAR 95
was het werk der stakers gereed zou maken, vond meerdere instemming.
De pas nieuw gebouwde inrichting der firma J. H. de Bussy zou haar deur
openstellen om dit plan te volvoeren. De drukkerij dezer firma mocht als
een der grootste van de hoofdstad aangemerkt worden. Zij stond leeg,
daar, behoudens een enkele uitzondering, de werklieden de inrichting
verlaten hadden en aan de staking deelnamen. Er was dus wel een geschikte
werkgelegenheid, maar onder de werkgevers waren maar heel weinig
werkwilligen. Het zoo mooie plan kon geen doorvoering hebben. Het
wachten was nu op de uitsluiting in Amsterdam. — Zaterdag 25 januari
was er niet veel van uitsluiting te bemerken. De voorzitter der Amsterdamsche
Drukkersvereeniging, de heer B. E. Zwart, directeur van de
Amsterdamsche Boek- en Steendrukkerij v/h Ellerman, Harms & Co.,
weigerde de uitsluiting toe te passen. Want bij de firma's Blikman 6
Satorius en „'t Kasteel van Aemstel" waren een aantal arbeiders aan het
werk gebleven of gegaan, terwijl bij de firma De Bussy een aantal
arbeiders met toestemming van het looncomité aan den arbeid waren
gebleven, en bovendien een dame bereid werd bevonden een zetmachine
te bedienen. De heer Zwart stond nu op het standpunt, dat ook die
drukkerijen de menschen, die nog aan den arbeid waren gebleven,
moesten uitsluiten. Daarin hadden deze werkgevers echter niet den
minsten zin, waarop de directeur Zwart weigerde zijn arbeiders uit te
sluiten. Daarmede was de mogelijkheid om tot uitsluiting te komen
voorbij. De heer Lindenbaum meende, dat waar hij persoonlijk wel wilde
toegeven aan de eischen der arbeiders, hij nu niet langer verplicht was
een staking te dragen en gaf toe aan de geëischte arbeidsvoorwaarden.
Dit verhoogde de goede stemming bij de stakers, evenals het toegeven
van de firma Bunders. .-r De directie van De Standaard had zich reeds
in het begin der staking alle moeite gegeven om de verschijning van het
dagblad mogelijk te maken. Zij had van de firma De Roever Króber
& Bakels lokalen en materiaal gehuurd, om zoodoende haar bladen,
De Standaard en De Heraut, in eigen beheer te doen drukken. Zij was
verder bereid om de eischen der vakvereenigingen in te voeren en
mocht de strijd tengevolge hebben, dat een andere regeling van kracht
werd, ook die te aanvaarden. De vakvereenigingen eischten echter toepassing
der geëischte loonsvoorwaarden ook voor het overige deel van
het personeel der firma. De Standaard-directie was niet bij machte aan
dezen eisch te voldoen. Zij had de firma De Roever Króber & Bakels
in gebreke gesteld en aan de arbeidersbonden bericht, dat tengevolge
daarvan de firma genoemde bladen niet meer te drukken zou krijgen.
Het stakingscomité meende echter geen gehoor te kunnen geven aan
het verzoek der Directie, en De Standaard werd niet gedrukt. De
directie bleef pogen een weg ter ontkoming te vinden, want haar blad
was het eenige dagblad, waarvan de verschijning door de staking verhinderd
werd. Wel was een paar maal een heel klein Standaard-je
verschenen, dat bij de firma Boonstra te Barneveld gereed gemaakt

96 DE STAKING EINDIGT MET VOORDEEL VOOR DE ARBEIDERS
was, doch Dr. Kuyper zelf noemde dit blaadje „een blikken sabeltje".
Het leek dan ook maar heel weinig op een echten Standaard. De directie
van het blad zag haar pogen eindelijk met succes bekroond. Hoewel
het andere personeel der firma De Roever Kri ber & Bakels bleef doorstaken,
werd op 31 Januari aan het deel, dat in gewone dagen belast
was met het gereedmaken van het anti-revolutionnaire dagblad, vergunning
gegeven tegen de verhoogde arbeidsvoorwaarden het werk te hervatten.
Door al deze tegenslagen kwam bij de werkgevers de overtuiging, dat
hun kansen op een overwinning met den dag verminderden. Evenwel
hadden zij toch begrepen, dat het aanbod om een loonregeling voor
het geheele land te ontwerpen, de hoofdbesturen der arbeidersbonden
bereidwillig hadden gemaakt een weinig water in den wijn te gieten.
Zij vroegen dus aan die hoofdbesturen een voorstel te formuleeren,
waarop de staking zou worden opgeheven. De hoofdbesturen kwamen
toen met het voorstel : 30 ct. per uur voor machinezetters, 27 ct. voor
drukkers, zetters van 25 jaar 26 ct. per uur, welk loon aan 6/ 10 van
het zetterspersoneel moest worden toegekend. De berekening van het
loon tegen 57 uur, wijl de werkdag op 9'/2 uur werd vastgesteld. Op
31 Januari vergaderden de werkgevers over dat nieuwe voorstel. De
stakers kwamen eveneens in vergadering bijeen om de beslissing der
werkgevers te vernemen. Deze liet zich echter wachten. De stakers
bleven urenlang in de zaal, vermaakten zichzelf een beetje en werden
des middags vermaakt door beroepsvoordragers. Het antwoord der
werkgevers kwam pas laat in den middag. Het stelde de stakers teleur,
daar de patroons zich nu weer op het standpunt stelden, dat zij omtrent
de door hen te nemen rancune-maatregelen geen enkele toezegging
konden doen. De staking bleef dus voortduren. Echter werden ook de
besprekingen voortgezet. Eindelijk werd het getal slachtoffers dan
genoemd. 63 zouden er buiten de werkplaatsen blijven. De stakers wilden
op deze voorwaarden niet ingaan en verwierpen deze oplossing dus.
Pas toen op Dinsdag 4 Februari de mededeeling kwam, dat de werkgevers
bereid waren nog minder slachtoffers te maken en bovendien
beloofden, de niet aan het werk Bestelden zoo spoedig mogelijk onder
dak te brengen, namen de stakers de vredesvoorwaarden aan. Niet echter
zonder dat namens de hoofdbesturen ernstig was aangedrongen op het
aanvaarden dezer voorwaarden, waarbij in aantocht zijnde, doch nog
niet gearriveerde onderkruipers van buiten, mede als doorslaggevend
argument in de weegschaal gelegd moesten worden. Op Woensdag
5 Februari werd dan het werk hervat. Aangezien echter de werkgevers
toch wel een weinig behoefte hadden om ook wat te overwinnen, werd
bijna onmiddellijk na het hervatten van den arbeid den ex-stakers een
verklaring ter teekening voorgelegd, waarin zij beloven moesten geenerlei
moeite aan de onderkruipers in den weg te zullen leggen. Hier en daar
hadden de stakers wel lust om maar weer onmiddellijk terug te keeren.
Doch het aantal werkwilligen was zoo gering, dat zij geen belemmering

E. EBBENHORST, NIJKERK
afd.-voorzifter
G. KNERP Ezn., ZAAN DAM
voorz. afd. Zaanstreek
A. G. VAN DEN EIJK, Z.-BOMMEL
correspondent
H. VAN ESSEN, NIJKERK
afdeelingsbestuurder
J. VAN DER WERF, ZAANDAM
penningm. afd. Zaanstreek
S. BINNENDIJK, ZUTFEN
afd.-secretaris
G. VAN DEN HAM, NIJKERK
mede-opr. afdeeling
K. KLAZES, ENKHUIZEN
afd.-voorzitter
P. DIELEMAN, AALTEN
afd.-penningmeester

J. PISO, HAARLEM
afd -secretaris
C. HORSELENBERG, HAARLEM
afd.-penningmeester
G. H. N. GERMANS, HAARLEM
ex-afd.-penningmeester
F. UITTENBOSCH, HAARLEM L. BOER, MAASSLUIS M. DEN ADMIRANT, VLAARDINGEN
vertrouwensman Plaatdrukkerij ex-afd.-secretaris afd.-voorzifter
W. NOOMEN, ALFEN a/d R. J. C. S. BONTE, ALFEN aid R. S. C. VAN DER SPELT, ALFEN a/d R.
afd.-secretaris afd -penningmeester afd.-voorzitter

VAN RECHTERLIJKE VERVOLGING DIE HAAR DOEL MISTE 97
voor de oplossing van het conflict mochten vormen. De verklaring werd
door de arbeiders geteekend. Daarmede was de Amsterdamsche strijd dus
beëindigd, een regeling tot 2 Februari 1914 gekomen en de toezegging,
dat een regeling voor het geheele land ontworpen zou worden. Waardoor
het Amsterdamsche conflict was geworden het belangrijkste, dat
ooit in het boekdrukkersbedrijf in Nederland was voorgekomen.
De Amsterdamsche typografen, die wegens het staken gerechtelijk
vervolgd werden, werden niet veroordeeld. Op 21 Februari 1913 deed
Mr. Th. L. B. Hilterman de volgende uitspraak :
„De bepaling in het individueele arbeidscontract : dat hetzelve werd
gesloten op den voet en de voorwaarden van het collectief arbeidscontract,
wijst er op, dat bij partijen, toen zij het individueele contract
met elkaar aangingen, implicite de bedoeling voorzat, om over en weder
wat betreft de arbeidsvoorwaarden bij hare individueele contractueele
verhouding niet anders, dus ook niet langer aan de desbetrekkelijke bij
het collectieve contract getroffen regeling gebonden te zijn, dan gedurende
den tijd, daarvoor bij het collectieve contract zelve voor de geldigheid
daarvan aangegeven.
De opzegging van het collectieve arbeidscontract door de arbeiderscorporaties,
houdt in eene tegenspraak, als bedoeld bij art. 1639 f B. W.,
van de individueele arbeiders, leden dier corporaties, tegen de voortzetting
der individueele arbeidscontracten op de voor 31 December 1912,
geldende voorwaarden.
Met betrekking tot het feit eener tusschentijdsche werkstaking als
dringende reden voor onverwijld ontslag, is door den wetgever, wat
betreft de vrije beoordeeling door den Rechter van het concrete geval,
geen uitzonderingsbepaling gemaakt.
Waar in casu de werkstaking in de eerste en voornaamste plaats
beoogde : lotsverbetering der werklieden in de typografische vakken te
Amsterdam, zijnde een uit moreel en sociaal oogpunt te rechtvaardigen
doel, gelet op de wegens de te Amsterdam in de laatste jaren steeds
stijgende woninghuren, betrekkelijk lage bonen en gelet op het feit
dat ongeveer 30 drukkerspatroons vrijwillig aan de bedoelde verlangens
hunner werklieden hadden toegegeven, leverde de werkstaking voor de
patroons niet op een dringende reden, in den zin der wet, tot ontslag
op staanden voet". Daarmede was voor alle stakers beslist, zoodat de
schadeloosstelling, door de werkgevers gevraagd, niet toegewezen werd.
Niet lang na de beëindiging van het conflict moesten maatregelen
worden genomen om een regeling voor te stellen, die voor het geheele
land van kracht zou zijn, en de verhoudingen in het bedrijf zou moeten
regelen. Het groote bezwaar was, dat er nog een belangrijk deel der
werkgevers en arbeiders buiten de organisatie stonden. Doch dit niet
alleen. Velen hadden zelfs nog nooit van een organisatie gehoord, nog
minder er aan gedacht, dat;ij zelven er bij zouden betrokken worden. En nu
stonden zij, eigenlijk onverwacht, voor de noodzakelijkheid om zich te
7

98 DE ALGEMEENE BOND SLUIT ZICH AAN BIJ HET N. V. V.
bemoeien met het resultaat van het organisatie-werk : een regeling ook voor
hen van kracht. Een ander bezwaar was, dat in meerdere steden een plaatselijke
loonovereenkomst bestond. Daarmede moest dus rekening gehouden
worden bij de samenstelling van de conceptregeling. — De Ned. Bond
van Boekdrukkerijen zette zich over die moeilijkheden heen en stelde
een ontwerp-landelijke loonregeling samen, dat reeds in begin Juli den
hoofdbesturen werd toegezonden. De hoofdinhoud werd gepubliceerd in
de bladen. Op de arbeidersbonden had dit alles zijn invloed. De neutrale
vakvereenigingen waren allen plaatselijk gevestigd en hadden geen
landelijken bond. Toen de overeenkomst over het heele land van kracht
zou worden, was er dus geen bond, die als contractant voor de neutralen
kon optreden. Daardoor waren deze genoodzaakt, wilden zij niet buiten
het collectief verband gesloten worden, om een landelijk verband te
stichten. Hetgeen dan ook geschiedde. Onder leiding van P. W. J. van
Hassel werd te Utrecht een Bond van Plaatselijke Vereenigingen
opgericht, die zich als neutrale organisatie in het boekdrukkersbedrijf ging
aandienen. Hoewel het nog al moeite kostte om de andere bonden er toe
te brengen dezen nieuweling als contractant te erkennen, kon de erkenning
toch niet verhinderd worden. — De Algemeene Nederlandsche Typografenbond
werd door de staking te Amsterdam voor een belangrijke
beslissing gesteld. De strijd in dezen bond om een standpunt in de
arbeidersbeweging te kiezen was nog immer niet beslecht. De voorstanders
van de aansluiting bij het N. A.-S. begonnen echter ziender
oogen aan invloed te verliezen. Feitelijk was de inrichting, het standpunt
en de werkwijze van den bond in niets onderscheiden van andere,
reeds bij het N. V. V. aangesloten vakbonden. In de staking te Amsterdam
had de A. N. T. B. zich om steun gewend tot de gelijkgezinde bonden,
die reeds tot hun vakcentrale waren toegetreden. Dit verzoek had niet
het gewenschte resultaat opgeleverd. Bijna alle bonden zonden antwoord
in, waarin uitgedrukt was, dat zij slechts steunden, indien het N. V. V.
een steunregeling uitschreef. Toen het conflict achter den rug was,
maakte het hoofdbestuur (dat in 1912 reeds tot aansluiting geadviseerd
had) van de gelegenheid gebruik om verderen principiëelen strijd te
ontkomen, en aansluiting bij het N. V. V. voor te stellen als een
herverzekering tegen het uit conflicten voortkomende risico. Onder deze
vlag kwam het schip de N. V. V.-haven binnen. Echter waren er heel
wat georganiseerden, die, onder welk opschrift de aansluiting dan ook
mocht geschied zijn, van aansluiting niet gediend waren en dus voor
het lidmaatschap bedankten. Sommigen bleven voorloopig ongeorganiseerd,
maar anderen zagen in de aansluiting de officiëele erkenning van het
gaan naar de socialistische vakbeweging en kwamen waar zij reeds
eerder hadden moeten zijn, namelijk in den Christelijken Typografenbond.
Het ledental van den laatstgenoemden bond nam daardoor toe,
maar indien men toen reeds over een vrijgestelde beschikt had, zou deze
toeneming waarschijnlijk een veel grooter omvang hebben aangenomen.

TOETREDING VAN DE VAKGROEP CHEMI-LITOGRAFEN 99
Zonder vrijgestelde kon te weinig actie ontwikkeld worden. Niet omdat de
ijver ontbrak. Smit spande zich in, moedigde aan en deed in De Christen-
Typograaf wat hij kon. De secretaris Baarspul liet niet na om ieder
oogenblik, dat hij vrij van zijn dagelijkschen arbeid was te besteden in het
belang en voor het werk van den bond. Maar niettegenstaande al dezen
ijver kon niet geschieden wat noodzakelijk was : in iedere plaats waar
christelijke vakgenooten woonden dezen samenbrengen. Toch nam, verhoudingsgewijs,
het ledental vrij sterk toe. Een verheugend feit was dat
„Helpt Elkander" te Rotterdam niet langer afzijdig bleef, maar zich als
afdeeling bij den bond aansloot. Op 5 Maart berichtte de afdeelingssecretaris
dat tot zijn blijdschap besloten was om tot den Christelijken
Typografenbond toe te treden. Wel werd nog gevreesd voor ledenverlies,
maar men was te Rotterdam tot de overtuiging gekomen, dat dit niet
langer den weg naar den bond mocht versperren. Op 1 Mei ging de
aansluiting in. Ook in Groningen gelukte het, nu voor de derde maal,
een vereeniging van Christelijke typografen te stichten. Op 1 Mei trad zij
als afdeeling tot den bond toe. Bestuurders werden J. Hoekzema, voorzitter,
K. Harmanny, secretaris en J. H. L. Marrink, penningmeester. Doch pas
in de tweede helft van het jaar zou blijken, hoe overal een ontwaken mocht
geconstateerd worden.
In de Chemi- en Lithografen-wereld was de geschiedenis niet blijven
stilstaan. De protestantsch-Christelijke vakgenooten waren, zooals reeds
werd medegedeeld, als hospitant-leden bij den Ned. R. K. Litho-, Fotoen
Chemigrafen Bond ondergebracht. Deze maatregel was slechts een
tijdelijke. Het doel was om ook de protestantsch-Christelijke collega's in
afzonderlijke organisatie bijeen te brengen. De R. K. Litho-Fotobond was
uitgesproken Roomsch-Katholiek en had geenszins een interconfessioneel
karakter. Gewerkt werd in de richting van aansluiting bij den Ned.
Roomsch Katholieken Grafischen Bond, zij het, dat de gedachte om in
dien bond een geheel afzonderlijke vakgroep te blijven vormen, op den
voorgrond stond. De protestantsch-Christelijke collega's wisten op hun
beurt aansluiting bij den Christelijken Typografenbond in Nederland te
verkrijgen, met denzelfden wil, om een afzonderlijke vakgroep te blijven
vormen, bezield. Reeds waren met Smit, die namens het hoofdbestuur
optrad, verschillende besprekingen gevoerd, maar nog niet met vast
resultaat. Toen echter op den beschrijvingsbrief van den R. K. Litho-,
Foto- en Chemigrafen Bond het voorstel tot federatieve samenwerking met
den R. K. Grafischen Bond werd geplaatst, achtten onze geestverwanten
den tijd gekomen om stappen te doen die voor hun groep tot een
definitieve beslissing leiden moesten. Het waren de vrienden E. Fienieg
en M. van Hoek, die, in opdracht van hun hoofdbestuur, op 18 April een
circulaire aan de protestantsche leden richtten, waarin het voorstel werd
gedaan om tot aansluiting bij den C. T. B. te komen. Naast den eisch
om een afzonderlijke vakgroep te blijven vormen, werd uitdrukkelijk
gevraagd : de bevoegdheid om zelfstandig collectieve contracten af te

100 DE GRONDSLAG VOOR EEN CHRISTEL. AL-GRAFISCHEN BOND GELEGD
sluiten, die dan namens de vakgroep door den C. T. B. zouden moeten
worden onderteekend. Ook zou het bondsorgaan het orgaan der vakgroep
worden en aan de leden dezelfde rechten worden toegekend en
plichten worden opgelegd als aan de andere leden. Hiermede hadden
de plannen een vasten vorm aangenomen. De besprekingen met het
hoofdbestuur van den Christelijken Typografenbond konden nu ook
meer concreet gevoerd worden. Zij leidden tot dit resultaat, dat aan
het einde des jaars de vakgroep toetrad, administratief en organisatorisch
een afzonderlijke vakgroep bleef, maar in nauw verband samenwerkte
met den C. T. B. De vakgroep wees een vertegenwoordiger aan in het
hoofdbestuur van den bond. De bepaling, dat de vakgroep gerechtigd
was zelfstandig collectieve contracten af te sluiten vond haar oorzaak in
het feit, dat zoowel in het chemigrafisch als in het lithografisch bedrijf
besprekingen over het afsluiten van collectieve contracten gevoerd zouden
worden. De Nederlandsche Litho-, Foto- en Chemigrafenbond en de
Roomsch-Katholieke Litho-, Foto- en Chemigrafenbond, de laatste dus ook
namens de protestantsch-Christelijke leden, hadden de onderhandelingen
gevoerd met de Vereeniging van Nederlandsche Chemigrafische Inrichtingen.
Met den Nederlandschen Bond van Steendrukkerijen waren zij
eveneens in overleg getreden. De onderhandelingen hadden tot de samenstelling
van een concept-collectieve arbeidsovereenkomst geleid, namelijk
een overeenkomst voor het chemigrafisch bedrijf en een voor het lithografisch
bedrijf. Daar deze overeenkomsten pas in 1914 van kracht
werden, zullen wij het résumé van den inhoud onder dit jaar opnemen.
— Voor den bond was de toetreding van de vakgroep van groot
belang. Er vloeide een winst van 50 leden uit voort, hetgeen op zichzelf
van beteekenis was. Niet minder belangrijk was het feit, dat met het
toetreden der chemi- en lithografen de grondslag gelegd werd van een
Christelijke al-grafische organisatie. De centralisatie van den bond moest
nog ter hand genomen worden, het ledental was nog gering, de collectieve
arbeidsovereenkomsten stonden nog aan het begin-stadium van hun
ontwikkeling, het regelmatig contact met de werkgevers eveneens. Het
was de vooravond van de ontwikkeling der bedrijfsverhouding, de vooravond
ook van de natuurlijke en regelmatige ontwikkeling der vakbonden.
Dus juist op het meest geëigende oogenblik werden de voorwaarden
geschapen voor de gunstige ontwikkeling van den bond. — Gelijktijdig
was een opleving te constateeren ook bij de vakgroepen typografen en
boekbinders in den lande. Het begon met nieuw leven in Zwolle.
Daar werd het initiatief genomen door J. W. Polder om nog eens te
probeeren of de Christelijke typografen te verzamelen waren. Zijn
pogingen hadden goed gevolg. Op 15 Juli werd er vergaderd. 15 leden
en één adspirant-lid traden toe. Minder goed ging het met de pogingen,
die R. Hofstra te Sneek aanwendde om dáár een afdeeling op te richten.
In deze stad was de geest onder de vakgenooten nog niet vaardig
geworden. In Wageningen werden pogingen aangewend om tot loon-

DE ELFDE JAARVERGADERING IN HET TEEKEN VAN VOORUITGANG 101
verbetering te komen. P. Hols, de vrijgestelde van den A. N. T. B.
en Smit, de voorzitter van den C. T. B. voerden de besprekingen met de
werkgevers aldaar. Deze besprekingen brachten wederzijds bevrediging.
Het loon werd verhoogd en met 1 Juli op f 10.— gebracht. 1 Jan.1914
zou het f 10.50 worden, 1 Juli f 11.— en bij de tot stand koming van
de landelijke regeling f 11.40. — Schotanus was inmiddels naar Utrecht
verhuisd en geheel naar den aard van dezen propagandist was het, dat
één der eerste dingen die hij deed was : te pogen een afdeeling op te
richten. Daarmede was hij nog niet geslaagd, toen op 15 Augustus de elfde
algemeene vergadering gehouden werd. Toch droeg deze vergadering
een bijzonder opgewekt karakter. Den Haag deed het voorstel om
meerdere centralisatie toe te passen. De afdeeling werd opgedragen een
commissie te benoemen, die een centralisatie-rapport zou uitbrengen.
Het voorstel om in beginsel te besluiten een bonds-ziekenfonds op te
richten was ook van deze afdeeling, terwijl verder van verschillende
afdeelingen het voorstel was ingediend om De Christen-Typograaf in
het vervolg twee maal per maand te doen verschijnen. De daardoor
veroorzaakte contributieverhooging wilde men wel dragen. Dan ook
stond de collectieve overeenkomst midden in de belangstelling der aanwezigen.
Een korte inhoud was reeds in het maandblad geplaatst.
Verder stelde Den Haag voor om een ambtenaar-propagandist aan te
stellen. Dat het laatste voorstel niet kon worden aanvaard werd wel
duidelijk uit het verslag van den penningmeester. De bondsinkomsten
waren over het boekjaar 1912/13 f 476.28, de uitgaven f 343.22, zoodat
het saldo f 133.0,6 bedroeg. Wel moest daaraan nog toegevoegd worden
het vermogen van de weerstandskas, doch daar dit op f 245.22 genoteerd
stond, kon het de aanstelling van een ambtenaar-propagandist al evenmin
doen verwezenlijken. Zelfs het saldo van den administrateur van het
maandblad, W. J. L. Ruppert, ten bedrage van f 4.11, bracht geen
uitkomst. Voor Schotanus moest een andere hoofdbestuurder benoemd
worden. Dat was het werk van de afdeeling Amsterdam. Met het oog
op het toenemend aantal machinezetters werd besloten een man uit die
branche aan te wijzen. De keus viel op M. van der Heide. De volledige
samenstelling van het hoofdbestuur was nu aldus : M. W. Smit, voorzitter
; J. Baarspul, secretaris ; J. Jonker, penningmeester ; . M. van der
Heide, algemeen adjunct, allen te Amsterdam. Verder : A. B. Snijder,
Den Haag, vice-voorzitter, A. de Boer, Arnhem, J. Brans, Rotterdam.
Besloten werd om het tweemaal per maand verschijnen van het bondsorgaan
ter afdoening aan het hoofdbestuur op te dragen. Moge nog
vermeld worden, dat door Schotanus principieel bezwaar tegen het
verplicht lidmaatschap werd uitgesproken, welk verplicht lidmaatschap in
het ontwerp-landelijke overeenkomst was opgenomen, zij het nog niet
in concreten vorm. — Het bleek na de algemeene vergadering wel, dat
biet hoofdbestuur inzag dat de veranderde omstandigheden verandering
moesten brengen in de werkwijze van den bond. Was Schotanus een

102 IN VERSCHILLENDE PLAATSEN TREDEN NIEUWE LEDEN TOE
voorstander van contributieverhooging geweest, zijn opvolger, M. van
der Heide, overtrof hem hierin. Hij toch stelde voor de bondscontributie
met 10 centen per week te verhoogen. Hij kreeg voor nog geen derde
zijn zin, maar moest met 3 centen verhooging tevreden zijn. Ook de
mentaliteit bij de leden begon zich te wijzigen, want zonder bezwaren
werd de verhooging der bijdragen algemeen toegestemd. Ook buiten
den bond kwam meerdere organisatiezin bij de christelijke arbeiders in
het boekdrukkersbedrijf. In Amersfoort had men reeds eerder om een
spreker verzocht. Het waren hier W. Waanders en M. C. Look, die
het eerst propaganda maakten en onder leiding van den Christelijken
Besturenbond een vergadering belegden. Smit moest spreken, en daar
deze maar over heel weinig tijd beschikte, moest de vergadering langer
uitgesteld worden dan den ijverigen vrienden lief was. Doch op
5 September was Smit er en werd de afdeeling met 16 leden opgericht.
Onmiddellijk na de oprichting maakte zij in Nijkerk propaganda. Heel
vlot liep het nog niet, maar toch kon op 19 December aldaar een
afdeeling met 6 leden worden gevestigd. Eindelijk had Schotanus in
Utrecht succes op zijn pogingen. Met een paar oud-leden van vroegere
vereenigingen had hij aanknooping gezocht, er waren een paar nieuwe
bijgekomen, zoodat op 23 September een vergadering kon worden belegd
en een afdeeling met 19 leden opgericht. — Was het tot nu toe vrijwel
gewoonte geweest, dat na het oprichten van een afdeeling van den
Christelijken Typografenbond een stuk van afkeuring en bestrijding in
het Grafisch Weekblad verscheen, in Kampen ging men broederlijk
samen. Daar werden alle typografen bijeen geroepen, hun den plicht tot
organisatie voorgehouden en op organisatie naar levensbeginsel aangedrongen.
Het resultaat was, dat 10 zich bij den A. N. T. B., 10 bij de
C. T. B. en 7 bij den R. K. T. B. aansloten. Op 1 November vond
de oprichting van onze afdeeling plaats. De Zaanstreek kon nu niet
achter blijven. Onder leiding van den Christelijken Besturenbond werd
door diens secretaris G. Baas Kzn. met de christelijke vakgenooten een
vergadering belegd en op 10 November daar een afdeeling met 8 leden
opgericht. H. Halie nam de zaak te Leeuwarden ter hand. Op 1 December
vereenigde hij 9 man tot een afdeeling. En eer het jaar uit was, was
er een brief uit Hoorn, waarin J. Karssen inlichtingen vroeg, drie leden
samenbracht en de aandacht op Enkhuizen vestigde. Ook kwam er een
schrijven van J. van Dalen uit Assen, terwijl eveneens in Vlaardingen
bereidheid werd gevonden om met den Christelijken Typografenbond in
Nederland in contact te treden. Aan Van Dalen gelukte het vlak voor
het jaarafscheid, namelijk op 29 December, in een door hem geleide
vergadering een afdeeling op te richten, die 9 leden en 1 adspirantlid
vereenigde. Dit zijn dan nog maar de plaatsen, waarin onze bond
blijvend vasten voet kreeg. Uit zeer veel andere steden en dorpen
kwamen verzoeken om inlichtingen, die den bondssecretaris handen vol
werk gaven. Als de ambtenaar-propagandist toen reeds aangesteld ware

VOORBEREIDING LANDELIJKE COLLECTIEVE OVEREENKOMST 103
geweest, dan zou het ledental nog veel meer uitgebreid zijn geworden.
Nu liep het naar 400.
Het hoofdbestuur kweet zich goed van zijn taak. Om de uitbreiding
van het blad met zoo min mogelijk financiëele lasten gepaard te doen
gaan, werd aan tallooze werkgevers prijsopgave gevraagd. De ingekomen
opgaven ontliepen elkaar niet zoo veel. Het blad bleef in
Amsterdam, maar verhuisde toch van de drukkerij der Wed. G. van
Soest naar drukkerij „De Standaard". Het gevolg van al die prijsopgaven
was, dat er tamelijke ontevredenheid kwam bij heel wat bondsleden,
die hun werkgever prijsopgave hadden gevraagd en nu moesten vertellen,
dat het blad met 1914 wel tweemaal per maand zou verschijnen,
doch toch in Amsterdam zou worden gedrukt. — Van meer beteekenis
waren de zorgen voor de landelijke overeenkomst. De hoofdbesturen
van drie landelijke bonden werkten samen. De Bond van Plaatselijke
Vereenigingen werd niet tot de besprekingen uitgenoodigd. De klasseindeeling
was een punt, dat tot honderd-en-één bezwaren aanleiding gaf.
Deze bezwaren werden nog vermeerderd, doordat sommige plaatsen, door
het drijven der daar wonende werkgevers, naar een lagere gemeentenklasse
werden ondergebracht dan in het eerste voorstel was aangegeven.
Niet overal voelden de arbeiders de werkelijke beteekenis van een
regeling der arbeidsvoorwaarden over het geheele land. Zoomin als de
werkgevers. In Enschedé ontwierp men nog een afzonderlijke regeling
voor die plaats ; ook in Groningen ging men zich nog inspannen om
een plaatselijke regeling op te stellen. Te Dordrecht werd een verbond
gesloten tusschen de afdeelingen van den A. N. T. B. en onzen bond
tengevolge waarvan de werkgevers een verzoek bereikte om zetters,
drukkers en binders op 23-jarigen leeftijd een loon van f 12.— toe te
kennen, machinezetters f 14.— uit te betalen, de christelijke feestdagen
niet meer als verzuim van het loon af te trekken en 4 vrije dagen per
jaar aan de arbeiders toe te kennen, terwijl het verzoek ook nog den
werkdag op 9 uur bepaald wilde zien. Zoo was men ook in Den
Haag nog in twijfel of daar kon worden voortgegaan met het doorvoeren
der plaatselijke regeling of dat gewacht moest worden op de
collectieve overeenkomst voor het gansche land, waarin 's-Gravenhage
genoemd werd onder de tweede gemeenten-klasse. De besprekingen over
de landelijke regeling gingen middelerwijl voort. Op 10 October kon
het voorloopig resultaat der onderhandelingen worden rondgezonden
aan de afdeelingen. Wel was nog niet alles definitief geregeld, doch de
wijzigingen, die nog aangebracht konden worden, waren van ondergeschikt
en meestal van plaatselijk belang. Dit was echter het gevaarlijke,
aangezien de overtuiging, dat de bond moest beslissen nog niet was
doorgedrongen, doch iedere afdeeling voor zich het concept kon aannemen
of verwerpen. Bovendien deed het hoofdbestuur uiterst voorzichtig,
gaf geen advies en liet de beslissing dus volledig aan het inzicht
der afdeelingen over. In een enkele afdeeling verwierp men de landelijke

104
WELKE BONDEN ALS CONTRACTANT BIJ DE C. A.-0. OPTRADEN
regeling dan ook, hier omdat men zich in een te lage gemeenten-klasse
ingedeeld waande, daar omdat de ziekte-regeling in de landelijke regeling
over korten termijn of lager bedrag uitkeering bij ziekte gaf, elders
omdat men reeds eens per jaar één verlofdag meer had dan in de
landelijke regeling werd bepaald. Doch het eind van al deze moeilijkheden
was, dat de collectieve overeenkomst door alle vijf de contractanten
werd aanvaard. Als contractant ter eenre trad op de Nederlandsche
Bond van Boekdrukkerijen. Contractanten ter andere zijde waren
Algemeene Nederlandsche Typografen Bond, Roomsch-Katholieke
Grafische Bond, Christelijke Typografenbond in Nederland, Nederlandsche
Bond van Plaatselijke Vereenigingen. De overeenkomst trad
op 5 Januari 1914 in werking en eindigde niet vroeger dan 30 December
1916. Zij werd dus voor drie jaar aangegaan.
Daar in het belangrijke jaar 1913 nog niet was bereikt een sterkere
centralisatie van den C. T. B. en de afdeelingen dus nog voor een niet
onbelangrijk deel zelfstandige vereenigingen waren, dient ook dit jaar
nog een kort overzicht der belangrijkste gebeurtenissen in de afzonderlijke
afdeelingen te worden gegeven. Voor Amsterdam kan worden volstaan
met mede te deelen, dat de besturen der samenwerkende afdeelingen
en vereenigingen meerdere malen bij elkander kwamen om te pogen
een regeling voor de arbeiders van de gieterij-afdeeling der Amsterdamsche
Lettergieterij, voorheen N. Tetterode, samen te stellen. Tot doorvoering
dier regeling kwam het niet. Zoomin als tot invoering van het reglement
van de arbeidsbeurs. De boekdrukkerspatroons hadden dit reglement,
bestaande uit 42 artikelen, ontworpen. Het doel der arbeidsbeurs was
hoofdzakelijk de bemiddeling der gemeente. arbeidsbeurs in het boekdrukkersbedrijf
overbodig te maken. Want in den regel geschiedde het
plaatsen van werklooze vakgenooten door bemiddeling der arbeidersvereenigingen.
Op de plaatsing hadden de werkgevers weinig of geen
invloed. Vandaar hun poging om meerderen invloed te verkrijgen,
respectievelijk de in te stellen arbeidsbemiddeling geheel onder werkgevers
invloed te brengen. Een arbeidsbeurs zou in meerdere steden
opgericht dienen te warden en een centrale arbeidsbeurs zou de geheele
arbeidsbemiddeling moeten centraliseeren. De arbeiders-vereenigingen te
Amsterdam bespraken het plan en dienden amendementen op het ontworpen
reglement in, doch desniettegenstaande liep de zaak dood. De werklieden
hadden niet veel zin een op deze wijze in het leven geroepen arbeidsbemiddeling
te aanvaarden. — Nog verdient afzonderlijke vermelding,
dat te Amsterdam gehouden werd een Internationale Tentoonstelling op
Grafisch gebied, de I. G. T. A., die het bewijs leverde van opbloei en
ondernemersdurf in de grafische bedrijven. Opgesteld stond o.a. een
Heureka-pers, een Lanston-monotype met dubbel keybord, 2- en 3magazijns
Linotype, een Fransche offsetpers. Schoone inzendingen bindwerk
o.a. van de firma's Brandt & Zoon en Elias P. van Bommel. De
tentoonstelling trok veel bezoek, niet het minst van in de ontwikkeling

EEN EN ANDER UIT HET LEVEN VAN ENKELE AFDEELINGEN 105
der techniek belangstellende arbeiders. — Te 's-Gravenhage kwam een
korte staking voor bij De Avondpost, directeur Van Paasschen. Op,
4 Mei brak het conflict uit, dat op 7 Mei tot oplossing werd gebracht.
Toen bleek, dat een 4-tal arbeiders, dat als geschorst werd beschouwd,
zich ontslagen moest rekenen, staakten de arbeiders op 8 Mei opnieuw.
De nieuwe staking werd in den middag van denzelfden dag opgeheven,
terwijl nu alle stakers (45) den arbeid konden hervatten. Zooals in
Den Haag gebruikelijk was, kwam ook dit jaar in het looncomité allerlei
strubbeling voor. Aanvankelijk scheen het, alsof het uiteen zou vallen,
doch het behield het leven nog gedurende het geheele jaar. Het ging
ditmaal voornamelijk tusschen de afdeelingen van den A. N. T. B. en
den R. K. G. B., doch onze afdeeling bemoeide zich in zooverre metde
kwestie, dat zij aan de zijde der R. K. vakgenooten ging staan. De
afdeeling zelf bleven de moeilijkheden evenmin bespaard. De voorzitter,
H. A. van Ingen Schenau, legde vrij onverwacht zijn functie neer.
Hoewel dat eenigen terugslag dreigde te brengen, werden, door de
verkiezing van G. Hogenbirk in zijn plaats, de gevreesde moeilijkheden
voorkomen. Onder de leiding van laatstgenoemde hadden de beraadslagingen
over de landelijke overeenkomst plaats. De Haagsche vrienden
hadden bezwaar, dat hun woonplaats in de 2de gemeenten-klasse was
ingedeeld en vrees voor de toepassing van het 6/10 stelsel. Zij meenden
dat aan iederen volwassen arbeider het volle loon moest worden uitgekeerd.
Bij een stemming werd de overeenkomst echter aangenomen. —
Een ijverige afdeelingssecretaris en propagandist bleef A. van Rijzen. Hij
beleefde in het laatste kwartaal des jaars blijde dagen. In iederen brief
kon hij de toetreding van een niet onbelangrijk aantal nieuwe leden.
melden. Op ondubbelzinnige wijze gaf hij aan zijn blijdschap uiting. —
In de andere reeds bestaande afdeelingen ging het leven geleidelijk voort.
Behoudens het reeds gememoreerde verzoek der afdeelingen A. N. T. B.
en C. T. B. valt over Dordrecht nog te berichten dat de secretaris J. Krins,
door vertrek naar een andere stad voor zijn functie bedanken moest.
Daarmede vertrok een van de mannen, die in de allermoeilijkste jaren
hadden stand gehouden. — Het looncomité te Leiden oordeelde het
noodig een vergadering te beleggen van alle typografen en daarin voor
iederen bond een spreker te doen optreden. Op 17 November werd aan
dat voornemen uitvoering gegeven. Smit was aangezocht namens onzen
bond op te treden, maar hij kon aan dit verzoek niet voldoen. In zijn
plaats kwam de nieuwe Haagsche voorzitter, G. Hogenbirk, het woord
voeren, die op keurige wijze zijn taak vervulde. ^ Hilversum moest
W. Vijfvinkel aan Rotterdam afstaan, wijl deze daar ter plaatse bij
De Maasbode in dienst trad. H. F. Beuker nam zijn plaats als secretaris
in. '-- Het reeds vermelde besluit van „Helpt Elkander" te Rotterdam
om als afdeeling tot den bond toe te treden, werd nog genomen onder het
bestuur van den in plaats van Begeer gekozen voorzitter J. H. Bouwhuis.
Kort daarna vertrok deze naar Duitschland en werd de voorzittershamer

106 „HELPT ELKANDER" AFDEELING EN DE COMBINATIE TE ROTTERDAM
overgenomen door J. H. Brans. Kort nadat de vereeniging afdeeling was
geworden, besloot het bestuur om een groote propaganda-vergadering te
beleggen. Ook hier kon Smit niet als spreker optreden. Gelukkig dat
K. Kruithof, de tegenwoordige Voorzitter van het C. N. V., bereid was
voor de afdeeling te spreken. Daardoor kon aan het voornemen van het
bestuur gevolg worden gegeven. 't Is bijna vanzelfsprekend, dat de
Rotterdammers Vijfvinkel zoo spoedig mogelijk in het bestuur haalden.
Hij was te goed bekend in de Maasstad om hem lang ledig aan de markt
te laten staan. Nu „Helpt Elkander" bondsafdeeling was en met januari 1914
een landelijk collectief contract in werking zou treden, rees twijfel bij het
bestuur of het nog noodzakelijk was de combinatie met de andere langer
te laten voortbestaan. De gedachte, dat Rotterdam wellicht zijn combinatie
moest prijsgeven, was wel geen prettige, doch haar voort te laten bestaan
zonder van haar noodzakelijkheid overtuigd te zijn, was geen zaak, die
lang kon duren. — Zoo ging 1913 onder de goede teekenen van opleven
overal, van hoop op verbetering in de positie der typografen, met een
belofte voor de boekbinders, met aansluiting van verschillende afdeelingen,
van de vakgroep chemigrafen, lithografen en steendrukkers. Ook was in
het jaar een beter inzicht in de inrichting en de taak van de vakvereeniging
gewekt. De gedachte aan het in dienst nemen van een propagandist en
die aan meerdere centralisatie, bewezen, dat in den bond in ruimen kring
het betere inzicht was gekomen.

231WW11WEZ3WIEgilW
ZESDE HOOFDSTUK
LANDELIJKE COLLECTIEVE ARBEIDS-OVEREENKOMSTEN
DE WERELDOORLOG EN ZIJN GEVOLGEN
(1914)
et belangrijke feit in het begin van dit jaar, n.l. de in werking
treding der collectieve arbeids-overeenkomsten in de grafische
bedrijven, verdient nog eenige nadere onderstreping. De inhoud
dier contracten zal hun groote beteekenis bewijzen. Zoodat
wij een kort resumé van dien inhoud zullen opnemen. De collectieve
arbeidsovereenkomst in het typografisch bedrijf stelde den werktijd op
9 1/ 2 uur per dag of 57 uren per week. In drukkerijen waar reeds korter
gewerkt werd mocht niet tot verlenging van den werktijd worden
overgegaan en moest 57 maal het uurloon worden uitbetaald. Op erkende
christelijke feestdagen werd niet gewerkt, maar het loon werd doorbetaald.
Per jaar werden 4 verlofdagen aan de arbeiders toegekend.
De arbeiders werden onderverdeeld in 1 e, 2e en 3e klasse arbeiders.
Ter zetterij moesten 6/io lste, 2/10 2de en 2/i0 3de klasse arbeiders zijn.
Voor de drukkerij werd een verhouding naar het aantal snelpersen
aangegeven. Bij 5 snelpersen moesten 3 1 ste klasse- en 2 2de klasse-,
bij 10 5 1 ste klasse- en 3 2de klasse-drukkers zijn. 3de klasse-drukkers
kwamen alleen aan de degelpersen voor. Bij 3 degelpersen moest 1 1 ste
klasse-, 1 2de klasse-, 1 3de klasse-drukker zijn. Bepaald werd nog,
dat ten minste de helft van de gezellen der 3e klasse het aangegeven
loon moest verdienen. Voor de andere helft was het loon niet vastgesteld.
Alle aangegeven verhoudingen waren minimaal. Het land werd
verdeeld in 9 gemeenten-klassen. Als regel werd het aantal inwoners als
maatstaf aangenomen. Gemeenten met minder dan 5000 inwoners kwamen
in de 9de gemeenten-klasse. De 1 ste klasse had meer dan 500000 inwoners,
welke eer alleen aan Amsterdam te beurt viel. De uurloonen liepen met
één cent per uur per gemeenten-klasse op, zoodat zij voor handzetters,
bewerkers van het toetsenbord, drukkerijbinders en expediteurs het volgende
beeld gaven :

108 KORTE INHOUD DER C. A.-O. IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF
Gemeenten-klasse : I II I III N I V VI VII VIII IX
1 ste klassers
2de klassers
3de klassers
27 26 25 24 23 22 21 20 19
19 18 17 16 15 14 13 12 11
14 13 12 11 10 9 8 7 6
Opmakers bij dagbladen, drukkers, monotype- en lettergieters ontvingen
1 cent per uur meer. Linotype-machinezetters, voor zoover het
1 ste klasse arbeiders betrof, 4, 2de klasse gezellen 3 centen per uur meer
dan zetters enz. Monoline- en Typograph-machinezetters ontvingen weer
een cent minder per uur dan hun collega's aan de Linotype. Voor
courant-rotatiedrukkers aan een enkele machine was het loon 4 centen,
aan een dubbele machine 6 centen hooger gesteld. Om al te groote
sprongen te vermijden werd nog vastgesteld, dat indien iemand bij het
invoeren der C. A.-O. meer dan 2 centen per uur verhooging moest
hebben, hij wat boven die 2 centen uitging een jaar later mocht ontvangen.
Was het resteerende ook nog meer dan 2 centen per uur, dan
mocht met de toekenning daarvan nog eens een jaar gewacht worden.
Doch op 1 October 1916 moest, zoowel wat het loon als de getalsverhouding
betrof, de landelijke overeenkomst geheel doorgevoerd zijn.
Overwerk werd extra beloond met 25 % voor gewoon overwerk,
50 °/n voor nachtwerk, 100 Vo voor Zondagsarbeid en 125 °/o voor
arbeid op feestdagen. Bij ziekte ontving een arbeider, die zich voor de
andere helft zelf verzekerd had, gedurende hoogstens 6 weken de helft
van het weekloon van zijn werkgever. Een niet-verzekerde arbeider
ontving die uitkeering slechts gedurende 3 weken. Ook werd bij verzuim
wegens familie-omstandigheden, nl. geboorte, huwelijk, overlijden en
begraven, het loon doorbetaald, terwijl bij het opkomen voor landweeroefeningen
gedurende 3 dagen, en bij het uitoefenen van het stemrecht
hoogstens 2 uren verzuim werd uitbetaald. De gewone opzegtermijn
werd op 14 dagen vastgesteld. Werkstaking en uitsluiting om verandering
in de overeenkomst te brengen werd verboden. De geldigheid van de
reden van ontslag kon aan de Districts-Commissie en in hooger beroep
aan de Centrale Commissie worden voorgelegd. Zoo spoedig mogelijk
na het in werking treden der overeenkomst moesten de Districts-
Commissies worden samengesteld. De Nederlandsche Bond van Boekdrukkerijen,
als contractant ter eenre, zou 3 leden en 3 plaatsvervangende
leden moeten benoemen. De gezamenlijke contractanten ter andere
eveneens 3 leden en 3 plaatsvervangende leden. De verdeeling der
zetels zou zooveel mogelijk gelijkelijk moeten geschieden. De Centrale
Commissie zou samengesteld worden uit 4 leden en 4 plaatsvervangende
leden van contractant ter eenre en 4 leden en 4 plaatsvervangende
leden uit de gezamenlijke contractanten ter andere zijde. Daardoor waren
alle arbeidersbonden door 1 lid en 1 plaatsvervangend lid in de Centrale
Commissie vertegenwoordigd. De plaatsvervangers mochten wel mede-

DE C. A.O. MET DEN R. K. PROV. B. v. B. IN DE PROV. N.-BRABANT 109
beraadslagen, doch hadden geen stemrecht. Uit deze opsomming blijkt de
parathetische samenstelling der rechtspraak-commissies, wier taak het was
alle geschillen naar aanleiding van de overeenkomst te berechten. Boven
dit alles was opgenomen het verplichte lidmaatschap, dat voor iederen
arbeider van 18 jaar of ouder gold, doch pas van kracht werd bij verandering
van werkgever of bij in dienst nemen van nieuw personeel.
Een georganiseerde werkgever mocht geen ongeorganiseerde arbeiders
in dienst nemen, doch de ongeorganiseerden, die bij het in werking
treden der overeenkomst in zijn dienst waren, behoefde hij niet te ontslaan.
Omgekeerd mocht een georganiseerde arbeider geen dienstbetrekking
aanvaarden bij een ongeorganiseerden werkgever. Hij behoefde geen
ontslag te nemen, indien zijn patroon bij het van kracht worden der
overeenkomst nog niet bij den Ned. Bond van Boekdrukkerijen was
aangesloten.
Met het aangaan van deze collectieve arbeids-overeenkomst waren
de vier contractanten ter andere zijde nog niet met hun taak gereed.
Want de Roomsch-Katholieke werkgevers in de provincie Noord-Brabant
hadden zich afgescheiden van den Nederlandschen Bond van Boekdrukkerijen
en een afzonderlijken bond gevormd. Deze bond droeg den
naam : Roomsch-Katholieke Provinciale Bond van Boekdrukkerijen in
Noord-Brabant. Het in afzonderlijke organisatie zich samentrekken had
niet ten doel zich te onttrekken aan de bij de nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst
vastgestelde voorwaarden, noch om te ontkomen aan de
verbeteringen, die de overeenkomst bracht. Daardoor werd het mogelijk,
dat dezelfde vier arbeiders-bonden, die als contractanten ter andere
zijde opgetreden waren in de met den Ned. Bond van Boekdrukkerijen
afgesloten C. A. ^0., nog eens als contractanten ter andere zijde optraden
in de overeenkomst, die aangegaan werd met den Roomsch- Katholieken
Provincialen Bond. De overeenkomsten waren, wat den zakelijken inhoud
betreft, gelijkluidend. De mogelijkheid van een contract met andere
patroonsbonden was voorzien en opengelaten in de C. A.-O. met den
Ned. Bond van Boekdrukkerijen. Bepaald was toch, dat met dien bond
„gelijk gesteld werden andere werkgevers-organisatiën in het boekdrukkersbedrijf,
die met de gezamenlijke contractanten ter andere zijde
een collectieve overeenkomst aangaan, welke niet afwijkt van deze overeenkomst
in voorwaarden, die voor den werknemer ongunstiger zijn,
en mits zij zich binden aan de bepalingen van boekwerk en andere
prijstarieven en meer dergelijke onderlinge regelingen, in overleg tusschen
de werkgeversorganisatiën vast te stellen". Dat was het eenige artikel,
waarin van prijstarieven gesproken werd. Bij de tot standkoming van
de collectieve arbeids-overeenkomst hadden zij wel invloed uitgeoefend,
doch in andere bepalingen der C. A.-O. werden zij niet genoemd.
De collectieve overeenkomst in het chemigrafisch bedrijf onderscheidde
zich in menigerlei opzicht van die voor de typografie. In de eerste plaats
waren de loonen niet verschillend voor de onderscheiden plaatsen in ons

l 10 KORTE INHOUD DER C. A.-0. IN HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF
land. De verklaring daarvan ligt voor een niet gering gedeelte in de
omstandigheid, dat het boekdrukkersbedrijf in menig opzicht typisch
plaatselijk was en is. Een boek- en courantdrukkerij voorziet in de eerste
plaats haar omgeving van drukwerk. Het chemigrafisch bedrijf daarentegen
is veel minder op plaatselijke orders aangewezen, terwijl de
chemigrafen zich ook veel meer verplaatsen, waardoor de loonstandaard
tusschen de steden onderling niet kan verschillen. Wel is in dit bedrijf
de specialiseering der verschillende onderdeelen van het vak met een
onderling verschillende belooning sterk doorgevoerd. In de eerste collectieve
overeenkomst was de loontabel voor volwassenen aldus vastgesteld :
Branche
Positief retoucheurs .
Teekenaars ..
Kleurfotografen . . .
Zwart auto-fotografen
Lijnfotografen . . . . . . .
Halftoon-fotografen en papier copiïsten .
Negatief retoucheurs en metaalcopiïsten .
Laboranten ..
Lijn-etsers . . .
Metaal-retoucheurs . .
Zwart auto-etsers, voor- en machine-etsers
Kleur-etsers .
Graveurs ..
Kleurdrukkers
Zwart-drukkers
Blokmakers .
Fraisers .
Loon per week
f 20.—
„ 16.—
„ 22.—
„ 20.—
„ 14.^-
„ 18.—
„ 17. ^--,
„ 14..--,
„ 17.^--,
„ 18..-r
„ 20.—
„ 22.—
„ 22..--,
„ 20.—
„ 18.—
„ 15.---r
H 18..--,
Minstens de helft, bij oneven getallen de meerderheid der volwassen
arbeiders eener inrichting moesten f 2..— meer dan dit minimum loon
verdienen, het zoogenaamde dubbele minimum.
Het wederzijdsch verplichte lidmaatschap was opgenomen met dien
verstande, dat tot 1 Februari 1915 de gelegenheid om tot één der
organisaties toe te treden opengelaten bleef. Indien gedurende een vol
jaar 96 O/0 der werknemers bij de gezamenlijke arbeidersbonden aangesloten
waren dan zouden de loonen met f 1.— worden verhoogd. Daalde
dit percentage beneden 96 O/0 dan zou een maand daarna de collectieve
overeenkomst vervallen. Ten opzichte der leerling-opleiding waren de
chemigrafen ver vooruit. Een volledig reglement voor die opleiding was
in de collectieve overeenkomst ondergebracht. De leertijd werd vastgesteld

KORTE INHOUD DER C. A.-0. IN HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF 111
op 4 jaar, waarbij inbegrepen was een proeftijd van 3 maanden. Ook
werd een instructie voor de uit 5 personen samengestelde leerlingencommissie
opgenomen. De leerlingen moesten aan het eind der 4 jaren
examen afleggen. — De werktijd werd vastgesteld op 8 3/4 uur per dag
voor het eerste jaar ; gedurende het 2de en de 1 e helft van het 3e jaar
op 8 1/2 uur, gedurende de 2e helft van het 3de en het 4de jaar op 81/4 uur ;
gedurende het 5de jaar op 8 uur. Hieruit blijkt, dat de overeenkomst
voor 5 jaren was aangegaan. Gedurende het Iste jaar zouden 3, gedurende
de volgende jaren 4 vacantie-dagen per jaar door de arbeiders genoten
worden. Om in eventueele moeilijkheden, uit den langen duur der overeenkomst
voortspruitende, te voorzien, was een artikel opgenomen, waarin
bepaald werd, dat na 2 1/2 jaar onderhandelingen tusschen partijen zouden
worden geopend, teneinde na te gaan of in verband met eventueele
verhooging der noodzakelijke kosten van het levensonderhoud en met
eventueele verandering in markt- en vaktoestanden de minimum-loonen
van het 4de en 5de jaar der overeenkomst moesten worden herzien.
Voor overwerk zou extra-belooning worden toegekend. Voor feestdagen
werd het loon doorbetaald, evenals bij korte verzuimen wegens familieomstandigheden
en het opkomen voor landweeroefeningen. Nachtarbeid
was niet toegestaan, terwijl in noodzakelijke gevallen Zondagsarbeid
slechts op 2 Zondagen in een jaar gedurende hoogstens 4 uren per
Zondag en per onderneming was toegelaten. De uitkeering bij ziekte
werd gedurende 6 weken verstrekt en bedroeg'/3, 4 j l o of 1/2 van het
weekloon, indien de zieke resp. langer dan 6 weken, doch korter dan
1 jaar, 1 ,-2 jaar of langer dan 2 jaar in dienst van zijn werkgever was
op het oogenblik waarop de ziekte intrad. De rechtspraak werd uitgeoefend
door het Centraal Comité dat parathetisch samengesteld was en alle
geschillen behandelde. Ingeval dit Comité niet tot oplossing kon komen,
dan werd het geschil voorgelegd aan een arbitrage-commissie, bestaande
uit 2 door de werkgevers en 2 door de werknemers benoemde personen, die
geheel buiten de partijen moesten staan en die onderling een onpartijdigen
voorzitter aanwezen. Deze arbitrage-commissie deed bindende uitspraak.
Voor elk door het Centraal Comité niet opgelost geschil moest een
arbitrage-commissie worden benoemd. Een arbeidsbeurs, vroeger door de
arbeiders afzonderlijk beheerd, werd nu als gemeenschappelijk orgaan
van werknemers en werkgevers in de overeenkomst opgenomen. Het
gebruik maken van haar bemiddeling bij het vervullen eener vacature was
verplicht. Partij ter eenre en partijen ter andere zijde benoemden ieder
een administrateur.
Van de collectieve overeenkomst tusschen den Nederlandschen Bond
van Steendrukkerijen en dezelfde contractanten ter andere zijde vertoonde
de opzet veel overeenstemming met die van het chemigrafisch bedrijf.
De rechtspraak was gelijkvormig. Alleen droeg het rechtsprekend college
den naam van Gecombineerde Besturen. De arbitrage was ingericht als
in het chemigrafen-contract. De arbeidsbeurs eveneens. De leerlingen-

112 KORTE INHOUD DER C. A.-O. IN HET STEENDRUKKERSBEDRIJF
opleiding was in denzelfden vorm gegoten. De leertijd was ook hier op
4 jaren gesteld. De arbeidsloonen waren over het geheele land gelijk
en slechts verschillend voor lithografen en steendrukkers. Een volwassen
steendrukker moest f 14.—, een dito lithograaf f 16.. per week verdienen.
Nadat deze werknemers 3 jaren in dienst waren geweest, moesten
zij respectievelijk f 17.— en f 20.— verdienen. Inrichtingen waar slechts
1 lithograaf in dienst was, konden dezen, ook na 3 jaar dienstverband, met
f 18.--- beloonen. Per jaar werden 4 verlofdagen toegekend, terwijl het
loon werd doorbetaald voor christelijke feestdagen en korte verzuimen
wegens familie-omstandigheden. De uitkeering bij ziekte ging over den
termijn van 6 weken en bedroeg 1/3 van het weekloon indien de arbeider van
4-52 weken in dienst van zijn werkgever was geweest, 4/i0, indien hij 1-2
jaar, 1/2 indien hij op het oogenblik, waarop hij ziek werd, langer dan
2 jaar bij denzelfden werkgever in dienst was. De werktijd werd vastgesteld
op 57 uur, voor lithografen op 51 uur per week. Twee jaren
na het inwerking treden der overeenkomst konden partijen in bespreking
treden over verkorting van den werktijd. Werd overeenstemming bereikt,
dan zou die verkorting op Zaterdag worden toegepast. Bereikten partijen
geen overeenstemming, dan bleef de arbeidstijd ongewijzigd. Een jaar
na het in werking treden zou het verplicht lidmaatschap worden toegepast.
De duur der overeenkomst was op 3 jaar bepaald. Zij trad op 1 April
in werking.
De Christelijke Typografenbond in Nederland trad bij deze drie
landelijke collectieve overeenkomsten als contractant op. Zonder bezwaar
werd de bond als contractant toegelaten bij de C. A.O. ^ in het
chemigrafisch bedrijf en bij die in het lithografisch bedrijf. Deze twee
overeenkomsten brachten bij de doorvoering niet veel moeilijkheden
voor den bond met zich, behalve dan in Dordrecht, waar bij de Dordtsche
Metaalwarenfabriek v/h Wed. Bekkers & Zn. een conflict dreigde met
de blikdrukkers. Met de C. A.-0. in het typografisch bedrijf ging het
minder gemakkelijk. In enkele steden dreigde gevaar, in andere plaatsen
kwam het. In Wageningen, Amersfoort en Dordrecht bleek het mogelijk
om zonder conflict in de richting van doorvoering der C. A.-0. te
werken. In Breda, Bergen op Zoom, 's-Hertogenbosch, Gouda en Leiden
moest gestaakt worden. Voor Leiden was het slechts een staking van
4 uur bij de firma Van Nifterik, die eigenlijk voor heel de stad de
oplossing bracht. Toen de andere werkgevers aldaar zagen, dat het ernst
ging worden bij de gezellen, bleven zij in hun weigering niet volharden.
In Gouda was het de firma Verzijl, die zich dwars toonde. Zij werd
tot rede gebracht, doordat de Ned. Bond van Boekdrukkerijen een
motie aannam, waarin werd uitgesproken, dat leveranciers, die aan dezen
werkgever leverden, aan andere georganiseerde ondernemers niet meer
mochten leveren. De leveranciers kozen toen voor het georganiseerd
bedrijf. In Utrecht wilden de werkgevers een plaatselijke regeling doorvoeren,
maar gaven dit voornemen op, als hun duidelijk werd, dat de

W. VAANDRAGER, SCHIEDAM A. BEZEMER. SCHIEDAM J. M. MIDDENDORP, SCHIEDAM
afd.-voorzitter afd.-penningmeester mede-oprichter afdeeling
L. W. VAN VEEN, DELFT
ex-afd.-voorzitter
J.W. BAKKER, 's HERTOGENBOSCH
secr.-penn. der afdeeling
H. PALFENIER, AMERSFOORT
ex-voorzitter-penningmeester
L. J. STAAL, DE BILT G. H. GREVENSTUK, ZEIST H. J. MEIJER, ZEIST
voorz. afd. Zeist—De Bilt secr. afd. Zeist—De Bilt penningm. afd. Zeist—De Bilt

A. VAN LOON, EINDHOVEN
afd.-voorzitter
W. F. VAN WIJK, AMSTERDAM
afd.-penningmeester
W. G. F. WILLEMSEN, EINDH.
afd.-secretaris
P. DE BLOIS, BAARN
afd.-voorzitter
H. J. NIEUWENHUIZEN, EINDH.
afd.-penningmeester
A. MABELIS, WAGENINGEN
afd.-secretaris
H. F. v. d. PEPPEL, WAGENINGEN W. OLSMAN, WAGENINGEN M. H. v. d. PEPPEL, WAGENINGEN
afd.-voorzitter ex-afd.-secretaris ex-afd.-penningmeester

DOORVOERING DER LANDELIJKE COLLECTIEVE OVEREENKOMST 113
arbeiders-organisaties er niet van wilden weten. De werkgevers werden toen
lid van den Nederlandschen Bond van Boekdrukkerijen. Ook poogde een
werkgever, Wolzak te Oosterbeek, een afzonderlijken bond te stichten,
speciaal met het doel om zich tegen het verplicht lidmaatschap te verzetten.
Zijn nieuwe organisatie maakte zich vooral verdienstelijk door
het aanbieden van werkkrachten bij de werkgevers, die vanwege het
niet invoeren der C. A.-0. met conflict bedreigd werden. Van zijn hulp
werd alleen gebruik gemaakt door de firma Van Paasschen (De Avondpost)
te 's-Gravenhage. Echter niet met het gewenschte succes. Want
de staking, die op 15 April uitbrak, kon enkele dagen daarna opgeheven
worden, wijl de firma tot den Patroonsbond toetrad. De heer
Wolzak maakte wel veel beweging, maar iets bereiken deed hij niet.
In verschillende afdeelingen gaf de samenstelling der Districts-Commissie
aanleiding tot wrijving. Soms werd een lid van den C. T. B. toegelaten,
ook al was ter plaatse slechts een correspondentschap gevestigd (Hoorn).
Elders kregen zij geen zetel, ook al was er een afdeeling van 100 leden
(Amsterdam). Doch over het algemeen liep het wel. In Utrecht poogde
men de afdeeling van den Bond van Plaatselijke Vereenigingen er buiten
te houden, hoewel die meer leden telde dan de afdeeling van onzen bond.
Maar ten slotte werd ook haar een plaats ingeruimd.
Begrijpelijk is het, dat de arbeiders nog niet onmiddellijk inzagen hoe
de collectieve arbeidsovereenkomst de verhoudingen gansch gewijzigd
had. Nader aangeduid, was in menig geval nog twijfel over de vraag
of alle geschil nu aan de rechtsprekende college's ter behandeling moest
worden opgedragen of dat de vakvereeniging nog als eigen rechter
mocht optreden. Het laatste was uitgesloten, maar de consequenties
daarvan zouden pas geleidelijk door de arbeiders gezien worden. De
hoofdbesturen echter begrepen de gewijzigde verhoudingen dadelijk.
Ook kon men zich de werking van het verplichte lidmaatschap niet
onmiddellijk realiseeren. Wie zonder werk kwam achtte het geen zonde
om bij een niet-aangesloten werkgever in dienst te treden. Intusschen
werd hem duidelijk gemaakt, dat hij dwaalde, al werd hem in den regel
een korte termijn gelaten om te pogen zich van een betrekking bij een
georganiseerden werkgever te voorzien. — De werkzaamheden van het
hoofdbestuur namen in omvang buitengewoon toe. Ingevolge het besluit
der in 1913 gehouden algemeene vergadering verscheen De Christen-
Typograaf nu tweemaal per maand, wat aan Smit dubbel werk gaf.
De secretaris Baarspul kreeg eveneens zijn aandeel in den meer uitgebreiden
bondsarbeid. De correspondentie over 1914 was ongeveer vier
maal zoo omvangrijk als die van het vorige jaar. Daarbij kwam nog, dat
Smit in begin Februari, bij het afstappen van de tram, viel en zijn
dijbeen brak, tengevolge waarvan hij in een ziekenhuis moest worden
opgenomen en meer dan 8 weken verpleegd. M. van der Heide, algemeen
adjunct, nam tijdelijk zijn functie als voorzitter waar, terwijl hij tevens,
door een deel van Baarspul's werk op zich te nemen, diens taak ver-
8

NEGENDE_ JAARGANG
16 FEBRUARI 1914 NUMMER.103
DE CHRISTEN-TYPOGRAAF
ORGAAN VAN DEN CHRISTELIJKEN TYPOGRAFENBOND IN NEDERLAND
GOEDGEKEURD RIJ KON. BESLUIT VAN 9 FEBRUARI /912, No. 59, STAATSBLAD No. 65, VAN 17 EN 18 MAART 1912
PRIJS PER NUMMER :
VoorOezellen bij de Grafische
vakken . . . . . . , 3 Cent
Voor anderen . . . . . . 4' „
Abonnementsprijs per jaar 72 „
BondSsecretafï5: J. BAARSPUL, Jac. v. Lennepkade 193°, A'dam
GERUSTSTELLEND.
Verontrustend wires de berichten, die in
een zeker deel der dagbladpers in den loop
der vonge week de ronde deden aangaande
het ongeval, onzen Bondsvoorzitter overkomen.
'
Alhoewel het een niet te miskennen feit is,
dat hem een ernstig ongeval heeft getroffen,
waardoor hij gedurende eenigen tijd aan
zijn zeér omvangnjken arbeid zal zijn onttrokken,
kunnen wij niettemin onze leden
en lezers geruststellen.
Komende van eene vergadering der Centrale
Loontarief-commissie, is Smit bij het
verlaten ,der tram gevallen en heeft zijn
dijbeen gebroken, Waardoor opna e in het
ziekenhuis noodzakelijk bleek.
Het geval heeft een normaal verloop ; er
doen zich geen bijzondere complicaties voor,
zoodat wij met Pods hulp mogen verwachten,
dat Smit binnen afzienbaren tijd wederom
hersteld in onzen kring mag terugkeeren.
B.
Nor Correspondentie-stukken voorloopig
te zenden aan 't adres van den
BONDSSECRETARIS.
TWEEMAAL PER MAAND.
De Christen-Typograaf verschijnt tweemaal
per maand. De Redactie rekent daarbij
op nog meerderen steun dan tot dusver
van correspondenten en inzenders. Men
behoeft zich, bij de keuze van onderwerpen,
voortaan niet zoo angstvallig te klemmen
aan zuivere grafische aangelegenheden; er
zijn tal van zaken, ook voor den grafischen
werkman van belang om in ons blad behandeld
te zien.
De Redactie verwacht vóór den loden en
den 20sten van de maand copy
Met aandrang vragen we de copy dusdanig
in te pachten, dat gen strookje wit
aan den kant komt en tusschen de regels
door eenige ruimte om correcties te kunnen
aanbrengen.
We rekenen er voorts stellig op, dat
getrouw en op tijd de verschuldigde gelden
voor ons blad aan de Administratie zullen
worden opgezonden. We hebben nimmer
schulden behoeven te maken en willen dit
in de toekomst ook niet. Doch dan dienen
de benoodigde gelden aanwezig te zijn, en
dit kan door tijdige opzending.
Aan den arbeid, vrienden i Maakt propaganda
voor en met ons blad. Onze oplaag
dient in korten tijd verdubbeld.
WAARSCHUWING!
Wij moeten onze leden zéér errstig waarschuwen
zich niet aan te bieden bij ongeorganiseerde
Patroons. Ook al schijnt het
aanbod aantrekkelijk te zijn, is het plIcht
hiervan geen gebruik te maken
Alhoess el wij meenden dat eene waarschuwing
overbodig zou zijn, blijkt het ons dat
een paar leden hun diensten hebben aangeboden
bij ongeorganiseerde Patroons.
In het belang van alle georganiseerden,
zoowei erkgevets als werknemers, is het
noodzakelijk dat leder onzer in deze zijn
plicht serstaat.
REDACTEU9: M W SMIT .
BOROERSTRAAT 95, '. AMSTERDAM
ADMINISTRATEUR • W. J. L. R U P P E R T
ELISABETH WOLFF$TRAAT 90°, AMSTERDAM
PRIJS DER ADVSRTENTIFN
Per gewone regel : . • 10 Cent
Voor Gezellen per regel. . 5
Dienstaanvrage per plaatsing 50 „
Dienstaanbiedingp,piaatsing 25 „
Bondspenningmeester: -J. JONKER Rustenburgerstr 416 1, A'dam
MEDEDEEUNGEN.
VERPLICHT LIDMAATSCHAP.
Herhaaldelijk wordt mij gevraagd of onze Om een einde te maken aan elk misver-
Bond ook Jaarboekjes uitgeeft. Aangezien stand en tevens om te voldoen aan een
dit nog niet het geval is, verzoek ik de verzoek, citeeren we hier kortelf k hetgeen
leden nota te doen nemen van dit bericht, we schreven in No 11 (juli 1906) en No. 15
daar 't mij ondoenlijk is om op ai zulke (Nov. 1906). Hopende daarmede het praatje
vragen te antwoorden:
te niet te doen, dat de Afd Amst. Chr.
Typ. Bond vroeger in eene aan de patroons
voorgestelde loonregeling het verplichte
In verbanu met het doo rvoeren van het lidmaatschap hebben opgenomen. Er is bl ijk-
Landelijk loontarief en de daardoor ontstane baar eene vergissing en men bedoelt het
wijziging in den loonstandaard, verzoek ik hierna volgendeden
Afd -Secretarissen en Correspondenten „In Zuid-Wales hebben 11,000 mijn-
mij een opgave te doen toekomen van de werkers den arbeid gestaakt en hebben
loosen onzer leden zooals die voorheen wer- 10,000 bekend gemaakt • dat ze het werk
den en thans worden uitbetaald.
zullen neerleggen ; in een ander district
Deze gegevens dienets wij zoo spoedig zullen op dien datum tusschen 40 en
mogelijk in ons bezit te hebben, reden waar- 45,000 mijnwerkers in staking gaan. De
om wij zeker wel op spoed mogen aandringen. stakingen zijn gericht tegen de niet-aange-
Indien onderstaand staatje aan de leden sloten arbeiders
wordt toegezonden, twijfelen wij niet of „In Zuid-Wales hebben 28.000 arbeiders
deze zaak heeft spoedig haar beslag gekregen. den dienst opgezegd (de opzeggingstermijn
is eeh maand), met het doel de niet georganiseerden
tot organisatie te dwingen De
Naam (Beroe Beroep I E00n
voorheen
1
thans
1j; I Verschil lieden weigeren met ongeorganiseerden te
werken "
J. BAARSPUL,
Aldus luidden een tweetal berichten, die
enkel door omvang van het aantal werk-
Secretaris. lieden in beteekenis verschillen van reeds
Jacob van Lennepkade 193°.
vroege re berichten van dien aard. Het is
te verwachten, dat dergelijke gebeurtenissen
KAMPEN.
in de toekomst zich zullen herhalen, zoolang
Het Bestuur der afdeeling is als volgt samen- er nog een aantal werklieden zal worden
gesteld
gevonden, die wel wenschen te profiteeren
G Bos, Voorzitter, Plantsoenstraat 27.
van de vruchten van anderer inspanning,
R Dekker, Secretans, Patnmoniumstraat 7 doch weigerachtig blijven in het mededra-
G v. d ,K ►ij, Penningmeester
gen der lasten
J Eenkhoorn, Algemeen Adjunct
Oogenschijnbjk bestaat er eene minder
Alvorens zich aan te bieden bij de firma S B nobele tegenstelling tusschen deze berich-
K a n n e g i e t e r, vrage men inlichtingen bij den ten en het besluit van een arbeids-congres
Secretaris
in Engeland, waarbij aan een werkmanafgevaardigde
naar het Parlement de opdracht
NEEMT HIERVAN NOTA! werd gedaan tot het indienen van een
Donderdag 5 Febr had een bijeenkomst wets-voorstel, dat strafbaar stelt alle patroons,
plaats, van patroons en afgevaardigden uit die werklieden ontslaan om hun lidmaat-
de gezellenvereenigingen en werd aldus schap van een vakbond of dito vereenigmg.
de Centrale Commissie samengesteld: In beide handelingen tri dwang het leidmotief-
in het eerste geval dwingen de
Patroonleden : Plaatsvervangers werklieden hunne niet-vereenigde mede-
H. Oppenheim. F. J. Belinfante. werklieden, zij 't dan ook indirect, in het
G. .J. Thieme P. L. M. Ketting. andere geval wit men door de wet den
G Beckers. A. W. Eisma patroon dwingen. Doch beide hebben het-
H. Knuttel. J F. Duwaer. zelfde onderwerp ' het behoud ende erken-
Mr. J. A Veraart, Laan van Meerdervoort sing der vakbeweging.
306, Den Haag, is secretaris.
Het vraagstuk • „is dwang tothtt fidinaat-
Werklieden-leden .
schap der vakbeweging geoorloofd?" is ook
in Christelijke kringen meermalen ter bespre-
F. v, d Wal (A. N. T B )
king aan de orde gesteld. Op congressen
J. v Eindthoven (R. K. G. B ) is men tot op dit oogènblik nog niet verder
M. W. Smit (Chr. Typ B )
gekomen dan tot de conclusie: dat elke
P. W. J v. Hasselt (B v. Pl. V.) andere dan zedelijke dwang ongeoorloofd
Plaatsvervangers:
is, doch was men eenstemmig in het ver-
W. C v. Hasten (A N. T. B.) oordeelen der houding van niet-vereenigde
W J. P. Jaspers (R. K. G. B ) werklieden Mogeujke prmcipieele redenen
M. v. d Heiden (Chr. Typ B ) van onttrekken zijn blléen dan te verdedi-
L. Vermeulen (B. v. Pl. V.)
gen, wanneer er slechts sprake is van eene
Secretaris : P. Hols, Overtoom 32, Amkterdam. vakbeweging, waarin een tegen de conscientie
hlededeelingen, van de zijde der werk- ingaand levens-beginsel de handelingen beinlieden,
bestemd voor de Centrale Commissie, vloedt In Nederland is evenwel van het
kunnen worden gericht aan:
bestaan, van een dergelijken toestand geen
sprake, en kan men zich bij eene vskver-
P Hots, Overtoom 32, Amsterdam. eeniging voegen, die het gehuldigde levens-
Men schrijve op het gdtes
beginsel eerbiedigt en als grondslag 'stelt
Secretaris Centrale Commissie van werken

DE INVLOED DER C. A.-0. OP DE ARBEIDERSBONDEN 115
gemakkelijkte. Daardoor werd Baarspul van zijn voornemen om zijn
functie neer te leggen teruggebracht..-- De jonge afdeeling in Nijkerk
was geen lang leven beschoren. Zij werd op 6 Januari reeds opgeheven.
De Nijkerksche Christelijke typografen meenden dat, waar de Algemeene
bond in hun stedeke geen afdeeling in 't leven kon houden, een afdeeling
van christelijke vakgenooten niet noodig was. Tegenover deze teleurstelling
waren er gelukkig ook bemoedigingen op het moeizame pad
van hoofdbestuur en leden. Daar was C. Bustraan, die in Goes aan den
arbeid toog. Op 11 januari gaf hij van zijn voornemen kennis en op
22 Januari had hij de eerste vergadering belegd. Hij stichtte een afdeeling
met 14 leden. Te Bergen op Zoom werd op 18 Januari een correspondentschap
met 3 leden opgericht en Boxtel leverde 2 leden. Vlaardingen
bracht het op 3 Februari tot 6 leden en 1 adspirant-lid. Delft kon op
27 Februari, onder leiding van den Christelijken Besturenbond en in
de tegenwoordigheid van G. Hogenbirk en A. B. Snijder, een afdeeling
oprichten met 15 leden. Te Hengelo werden 2 christen-typografen lid
en vormden met Enschedé nu een afdeeling Hengelo,- Enschedé. In Sneek
werd R. Hofstra uit zijn isolement verlost. Er werd een afdeeling met
9 leden opgericht. In Haarlem waren het de chemigrafen, die het initiatief
namen tot het stichten van een afdeeling. Hier ging de weg via den
R.-K. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond. De protestantsch-Christelijke
vakgenooten traden eerst tot dien bond toe. Daarna vormden zij een
eigen vereeniging. Omdat het maar 7 leden waren, werd het te gewaagd
geacht om geheel op eigen beenen te gaan staan. Daarom werd Haarlem
ondergebracht bij de afdeeling Amsterdam, een regeling die niet voldeed.
J. Baarspul en E. Fienieg die dezen noodstap ter oprichtingsvergadering
aangeraden hadden, bedoelden het goed, maar de afdeeling Amsterdam
behandelde de hospitanten niet zooals de andere leden. Vooral de regeling
der financiën leverde nogal bezwaar op. De Haarlemsche afdeeling
hield het nog een tijd lang vol. Als ook christelijke typografen zich
aansloten ging zij op zichzelf staan. Zij telde 30 leden. Het laatste gaf
de afdeeling A. N. T. B. te Haarlem aanleiding om een waarschuwingscirculaire
tegen onze afdeeling te verspreiden, welke circulaire onze
afdeeling den dood niet aandeed. De invoering van de C. A.-0. had
dus wel goed gevolg voor den C. T. B. Evenwel, de andere bonden
profiteerden op gelijke wijze van haar verschijnen. — De plaatselijke
combinatie- en federatie-samenwerking verloor door de landelijke overeenkomst
schier alle beteekenis. In Leiden begreep men dit aldra. Daar
werd de federatieve samenwerking ontbonden. Maar ook in Rotterdam
kwamen de grafische arbeiders tot de overtuiging, dat de zoo hechte
federatie nu wel kon worden gemist. Met algemeen goedvinden werd
zij ontbonden. Op 16 April werd het besluit genomen en in Mei
verscheen het laatste nummer van het maandblad De Combinatie. Acht
jaren hadden de vakgenooten te Rotterdam samengewerkt. De nog
in de gemeenschappelijke weerstandskas aanwezig zijnde gelden werden

116 BESTUUR EN DE INRICHTING DER VAKGROEP CHEMI-LITHOGRAFEN
pondsrponds-gewijze onder de aangesloten vereenigingen verdeeld. „Helpt
Elkander" ontving daarvan f 400.—.
De vakgroep chemigrafen-lithografen behield haar zelfstandigheid
en haar afzonderlijk bestuur, gevormd door E. Fienieg, voorzitter;
M. van Hoek Jr., secretaris ; P. Jukes, 2e secretaris ; J. Dirks Jr., penningmeester.
E. Fienig was tevens gedelegeerde in het hoofdbestuur van den
C. T. B. De vakgroep had afzonderlijke bestuursvergaderingen en hield
nog nauw contact met de Roomsch-Katholieke collega's, wier bestuursvergaderingen
door een gedelegeerde werden bijgewoond. Fienieg was
lid van Gecombineerde Besturen en bestuurslid van het ziekenfonds.
Van Hoek werd aangewezen om in het Centraal Comité voor het Chemigrafisch
Bedrijf zitting te nemen. — Mede in verband met het bepaalde in de
collectieve contracten omtrent uitkeering bij ziekte, welke uitkeering
afhankelijk gesteld werd van het verzekerd zijn in een ziekenfonds, was
er groote behoefte aan zulk een fonds. De C. T. B. had nog geen
ziekenfonds, zoodat de vakgroep-leden besloten in samenwerking met
de Roomsch-Katholiek georganiseerden een fonds tot uitkeering bij ziekte
te stichten. Op 14 April werd dit vakgroep-ziekenfonds opgericht. De
vakgroep-bestuurders hadden dus werk genoeg, terwijl naast den arbeid
voor eigen vakgenooten door hen nog functies in het bestuur van verschillende
afdeelingen werden waargenomen. In de illustratie-bedrijven
werd de invloed van het verplicht lidmaatschap ondervonden. De ledentallen
der verschillende bonden namen er door toe, een voordeel, waarin
ook onze vakgroep deelde..– Bij het uiteengaan der vakgenooten in
verschillende bonden waren de aanwezige gelden verdeeld. De Roomsch-
Katholieken hadden het deel van de protestantsch-Christelijke in beheer
genomen en droegen het weer aan hen over, toen zij een afzonderlijke
organisatie gingen vormen. Van het toekomende deel werd f 180.— aan het
hoofdbestuur van den C. T. B. afgedragen. De vakgroep had recht op een
deel der ruimte van De Christen-Typograaf en maakte daarvan gebruik
door den inhoud der collectieve overeenkomsten toe te lichten en van hun
vergaderingen korte verslagen te plaatsen. Zoo leidde de vakgroep wel een
afzonderlijk organisatie-leven, maar werkte nauw samen met den C. T. B.
Er was in den bond opgewekt leven. Het ledental nam sterk toe
en bereikte het getal 641 in Juli. De noodzakelijkheid om een gesalarieerde
aan te stellen bleek steeds duidelijker. M. van der Heide pleitte meermalen
in het bondsblad voor deze aanstelling en vond daarbij maar
weinig bestrijding. • De twaalfde algemeene vergadering zou gehouden
worden te 's-Gravenhage op 20 en 21 Juli. Inmiddels was de commissie uit
die afdeeling gereed gekomen met haar centralisatie-rapport, hetwelk in
De Christen-Typograaf gepubliceerd werd. De bondscontributie zou op
15 centen per lid en per week gebracht moeten worden, waarvan bestemd
voor de Bondskas (administratie- en bestuurskosten, reisfonds) 3 ct. ;
Weerstandskas 3 1/2 ct. ; Werkloosheidskas 3 ct. ; Overlijdensfonds 1 ct. ;
Vrijgestelde 3'/2 ct. De Christen-Typograa f l' j 2 ct. ; aansluiting C. N. V.

DE WERELD-OORLOG BREEKT UIT. MAATREGELEN IN DE BEDRIJVEN 117
1/2 ct. Het oprichten van een landelijk ziekenfonds werd ontraden. De
grondslag der berekeningen was gebouwd op 600 leden, zoodat op
f 4630.— ontvangsten werd gerekend. Aan den vrijgestelde zou f 1092.—
worden uitgekeerd, welk bedrag, naar de meening der commissie, een
weekloon van f 21.— waarborgde. — In afwijking van de tot nu toe
gevolgde gewoonte las de secretaris zijn jaarverslag niet ter algemeene
vergadering voor, doch werd het in het bondsorgaan opgenomen. Het
was in optimistischen toon gesteld. De algemeene vergadering
nam het rapport der commissie aan. M. W. Smit, M. H. van de Peppel
en T. H. Schotanus waren candidaat-vrijgestelden. De afdeelingen uit
Groningen en Friesland waren reeds vertrokken toen die beslissing viel. Zij
konden eventueel andere namen noemen. Alle beslissingen moesten per
referendum worden bekrachtigd, terwijl op dezelfde wijze over de candidaat..
vrijgestelden beslist moest worden. Nog werd een commissie benoemd,
die een ontwerp-reglement voor een te stichten bondsziekenfonds moest
samenstellen. De vergadering in Den Haag was uitstekend geslaagd en
men toog vol moed en verwachting het land in .... Enkele dagen
daarna, op 31 juli, brak de groote oorlog uit. Zooals alles door den
schrik en de ontzetting daarvan aangegrepen werd, moesten ook de
bedrijven en het werk van den bond de gevolgen hiervan ondergaan.
Van de uitvoering der plannen kon voorloopig niets komen. Het bondswerk
werd dadelijk zwaar getroffen, doordat bij al degenen, die onder
de wapenen moesten komen, ook de ijverige bondssecretaris J. Baarspul
was. Het hoofdbestuur moest allerlei nood-maatregelen nemen. Want
ook de werkgevers wisten niet onmiddellijk wat hun rechten en plichten
waren. Sommigen ontsloegen al hun arbeiders, zelfs zonder opzegtermijn.
Anderen lieten hen, naar behoefte van hun onderneming, korter werken,
zonder eenig overleg met hun personeel. Het was nu maar gelukkig,
dat collectieve contracten bestonden en daardoor maatregelen konden
worden genomen, die naar omstandigheden zooveel mogelijk den toestand
regelden. — Het Centraal Comité voor het chemigrafisch bedrijf vergaderde
onmiddellijk en besloot bekend te maken, dat in ieder geval de
opzegtermijn in acht genomen moest worden, en, indien er niet voor
14 dagen werk was, toch 14 dagen loon moest worden uitbetaald. Werd
in die 14 dagen loon betaald voor uren waarin niet gearbeid werd, dan
zou het Centraal Comité, zoodra weer normale toestanden ingetreden
waren, bepalen op welke wijze die uren konden worden ingehaald. Na
19 Augustus, dus na het verstrijken van den opzegtermijn, konden de
werkgevers de arbeiders per dag aannemen. — De Ned. Bond van
Steendrukkerijen stelde zich ten opzichte der handhaving van den opzegtermijn
op gelijk standpunt. Aangedrongen werd om de 12 werkdagen
over 4 weken te verdeelen en dus met inachtneming van den opzegtermijn
de arbeiders zoo lang mogelijk in dienstbetrekking te houden.
Ingeval er niet voor 14 dagen werk was moest toch het loon betaald
worden, hetzij in geld, of indien de patroons daarover niet beschikten,

118 BEDRIJFS- EN REGEERINGSMAATREGELEN IN AUGUSTUS 1914
in later in te wisselen bons. Voor de niet-gewerkte uren hield men een
arbeids-vordering op de werknemers. N a het vervallen van den opzegtermijn
konden de arbeiders per dag in dienst genomen worden. Bovendien
zou, voorloopig voor vier weken, aan gehuwden en kostwinners,
die opgeroepen waren voor den militairen dienst, 1/3 van het loon worden
uitbetaald en werd aangedrongen op het verstrekken van een voorschot
aan hen, totdat zij, met de uitkeeringen uit anderen hoofde, 70 °/ 0 van
het normale loon zouden ontvangen. De gecontracteerde arbeidersbonden
bleven garant voor de terugbetaling dezer voorschotten. — Ook
de Centrale Commissie in de Typoprafie trof maatregelen. Zij stelde
zich op het standpunt, dat het collectieve contract volledig gehandhaafd
moest blijven. Ontslag mocht niet worden gegeven, wel schorsing toegepast
met de verplichting om bij weder te werk stellen van arbeiders
de keus uit de geschorsten te doen. Bij voorkeur moesten, indien
schorsing noodzakelijk was, het eerst de ongehuwden ervoor in aanmerking
komen. De raad werd gegeven het beschikbare werk over alle
arbeiders te verdeelen, dus bij gebrek aan orders tot verkorting van den
arbeidstijd over te gaan. De regelingen waren dus wel verschillend,
doch bij alle verschil bleef de bedoeling om de arbeiders, zooveel in de
omstandigheden mogelijk was, te beschermen.
Het was nu een buitengewoon groot gemis voor den bond, dat er
geen werkloosheidskas was opgericht voor 1 Augustus 1914. Want daar
in bijna ieder bedrijf werkloosheid intrad of arbeidstijd-verkorting werd
toegepast, werden door Minister Treub maatregelen genomen om de
werkloosheidskassen der arbeiders in de mogelijkheid te stellen aan hun
verplichtingen te blijven voldoen. Onder anderen werd bepaald, dat de
op 1 Augustus bestaande kassen niet meer dan 3/4 van het op dien datum
aanwezige saldo behoefden uit te keeren. Was het saldo op 114 gedaald,
dan zou verdere uitkeering voor rekening van het rijk en de gemeente
geschieden. Aan werklooze leden beneden 18 jaar mocht niet worden
uitgekeerd. Werklooze leden van 18---20 jaar, die niet kostwinner voor
anderen waren, ontvingen in groote gemeenten f 2.50 aan uitkeering, in
kleine gemeenten f 2.—. Zij, die boven de 20 jaren waren werden
nu gescheiden in twee groepen, namelijk kostwinners ook voor anderen
als zich zelf en niet-kostwinners voor anderen. De eersten ontvingen bij
werkloosheid, indien zij inwoner van een groote gemeente waren, f 6. —,
in een kleine gemeente f 5.—, de tweede groep resp. f 5.— en f 4.—.
De circulaire, die dit bepaalde en op 22 Augustus van het Ministerie
uitging, werd op 28 September aangevuld met de bepaling, dat ook
aan gedeeltelijk werkloozen uitkeering kon worden verstrekt. Het totaal
aan loon en uitkeering mocht evenwel niet boven het bedrag van 11/2
maal de uitkeering komen. Zooals gemeld bleef de bond als zoodanig
buiten deze regeling. Wel bestonden in verschillende plaatsen afdeelings
werkloosheidskassen, bijvoorbeeld in Amsterdam (waarbij de afd. Haarlem,
Zaandam, Wormerveer en Hilversum ondergebracht werden), Den Haag

DOORVOERING REORGANISATIE-PLANNEN. SMIT VRIJGESTELDE 119
en Utrecht en gelukte het aan Rotterdam om een werkloosheidsfonds
snel in elkaar te zetten en erkend te krijgen, maar het grootste deel der
leden van den bond was niet verzekerd. Het hoofdbestuur en speciaal
Smit, wendde alle pogingen aan om, wijl het besluit tot oprichting der
kas vóór 1 Augustus genomen was, de werkloosheidskas als bestaande
erkend te krijgen, maar dat mocht niet gelukken. Immers had wel de
bondsvergadering op 21 Juli tot oprichting besloten, doch hadden de leden
hun stem nog niet per referendum uitgebracht. Van allerlei kanten kwamen
dan ook noodkreten van geschorsten, ontslagenen of van hen, die korter
werkten. De bond kon echter niet helpen. De vakgroepsleden waren zoo
goed als geheel ingelijfd in afdeelingen waar reeds een plaatselijk fonds
bestond. Zij ontvingen uitkeering. Vooral onder de chemigrafen was de
werkloosheid groot. De Vereeniging van Nederlandsche Chemigrafische
Inrichtingen verzamelde vrijwillige bijdragen van haar leden voor de
slachtoffers der crisis en deed die den arbeidersbonden toekomen. Aan onze
vakgroep werd een bedrag van f 249.90 uitgekeerd. De arbeiders, die nog
volle weken werkten, betaalden 10 centen extra per week voor steun
aan crisis-slachtoffers. — Het Christelijk Nationaal Vakverbond stelde een
onderzoek in naar den invloed van den oorlog op de christelijke vakbonden.
De conclusie was, dat deze invloed niet van dien aard geacht mocht worden,
dat de vakbonden niet meer zouden kunnen functioneeren. Opgewekt
werd dan ook om de opengekomen bestuursplaatsen zoo spoedig mogelijk
te bezetten, de vakvereenigingsorganen in denzelfden omvang te laten
verschijnen en extra contributie te betalen voor degenen, die het meest
getroffen waren. — Het hoofdbestuur van onzen bond hield zich volkomen
aan dit advies. Als het ',van den eersten schrik bekomen was, besloot
het om de door de algemeene vergadering genomen beslissingen door
te voeren. Dat ging niet zoo gemakkelijk. Vooral de maatregelen van het
hoofdbestuur om de verhoogde contributie per 1 September te doen
ingaan, lokte verzet uit. Ten slotte onderwierpen zich allen aan dezen
maatregel, hoewel verschillende afdeelingen die verhoogde contributie
(op 16 centen per week gebracht, daar 1 1/2 cent voor De Christen-
Typograaf niet voldoende was, doch de kosten op 2 h/2 cent gebracht
moesten worden) uit de afdeelingskas bijpassen. Op 2 November werd
de uitslag der referendum-stemming bekend gemaakt. De bondscontributie
werd 16 centen. De Christen-Typograaf kreeg 2 1/ 2 cent en behoefde
dus niet extra betaald te worden. M. W. Smit werd als vrijgestelde
aangewezen. Hij zou geen ambtenaar zijn, doch een stemhebbend hoofdbestuurslid
blijven, en in de functie van secretaris den bond dienen.
In de hoofdbestuursvergadering van 13 November werd hij aangesteld,
op een salaris van f 15.— per week. M. van der Heide trad nogmaals
als tijdelijk voorzitter op. Zoo sloot 1914 wel in donkere omstandigheden,
doch voor den bond met de hoop op toenemenden bloei en verdere regelmatige
ontwikkeling.

WIIWW1MWIMEWW/IWW1WW11W
ZEVENDE HOOFDSTUK
DE PERIODE VAN TOENEMENDEN BLOEI INGETREDEN
OORLOGSOMSTANDIGHEDEN
(1915)
ij het intreden van dit jaar had de bond dus in M. W. Smit zijn
eersten vrijgestelde. In verband daarmede moesten allerlei maatregelen
genomen worden. De woning van den gesalariëerde kon niet
als bureau worden ingericht, dus moest naar een andere woning worden
omgezien. Een paar hoofdbestuurders werden met deze opdracht belast,
terwijl de vrijgestelde zelf eveneens op zoek ging. Het gelukte hem om
in de Kanaalstraat 56 een benedenhuis te huren, waarvan de voorkamer
als bureau zou worden ingericht. Dat een telefoon niet ontbreken mocht,
werd begrepen, dus moest onderzocht worden of een communale of
intercommunale aansluiting het voordeeligste was. Ook werd een commissie
tot meubileering van het bureau benoemd. Die ging op zoek
naar tweede-handsch meubelen en slaagde er in een bureau voor f 17.50
te koopen. Een fauteuil met knarsende springveeren kreeg de commissie
er bij cadeau. Een bureaulamp mocht niet ontbreken evenmin als een
loketje waarin de correspondentie kon worden opgeborgen. Met een
papiermandje was de installatie compleet. Begrijpelijk is het, dat het
hoofdbestuur, voordat het besloot zich al deze artikelen aan te schaffen,
den stand der kas liet opmaken. Op 2 Maart deelde de penningmeester
jonker mede, dat het totaalbezit van den bond f 2077.78'/ 2 beliep.
Daarvan was in de weerstandskas f 1199.77 1/ 2 , zoodat alle andere kassen
tezamen f 878.01 inhielden. Op 30 Maart werd het nieuwe bureau in
gebruik genomen. Het loon van Smit werd bij die gelegenheid van f 15.—
op f 18. ^ gebracht en bovendien f 2..-r per week voor vergoeding in den
verhoogden huurprijs bijgepast. In de eerste hoofdbestuursvergadering aan
het nieuwe adres werd besloten aan den Ned. Bond van Boekdrukkerijen
te verzoeken op het loon in de collectieve overeenkomst vastgesteld,
een toeslag toe te kennen. Want de duurte der levensmiddelen deed
zich in de arbeidersgezinnen reeds duchtig gevoelen. De A. N. T. B. en
de R. K. G. B. wilden dit verzoek niet ondersteunen. De Bond van

KANAALSTRAAT 56, AMSTERDAM, HET EERSTE BONDSBUREAU
FRED, HENDRIKPLANTSOEN 48, HET TWEEDE BONDSBUREAU

BESPREKING OVER EEN AFZONDERLIJKE C.A.-0. MET CHR. PATROONS 121
Plaatselijke Vereenigingen kon er evenwel zijn goedkeuring aan hechten.
De eerstgenoemde bonden stelden zich op het standpunt dat de vastgestelde
loonen moesten worden geëerbiedigd. Smit daarentegen poneerde de
meening, dat, hoewel de bonen geëerbiedigd moesten worden, nochtans
het recht om een toeslag te verzoeken niet kon worden ontkend. Voorloopig
had het indienen van dit verzoek geen ander resultaat dan een
openbare lofbetuiging van Mr. Veraart aan het adres der niet-verzoekende
bonden van wege hun juiste opvattingen. Een belangrijk vraagpunt vroeg
de aandacht, nl. de aan te nemen houding tegen de niet-georganiseerde
werkgevers. Onder hen waren een deel der Christelijke ondernemers in
het boekdrukkersbedrijf die met opzet buiten den patroonsbond bleven,
ofschoon zij de arbeidsvoorwaarden der collectieve arbeidsovereenkomst
doorgevoerd hadden. De Christen-Typograaf werd bij een dezer drukkers,
namelijk aan de drukkerij De Standaard, gereedgemaakt. Nu had men het
er op gezet aan dit snood bedrijf een einde te maken. De afd. Amersfoort
van den Patroonsbond nam een motie aan, waarin op het ongeoorloofde
gewezen werd en eindelijk nam de Centrale Commissie een besluit,
waarin de C. T. B. verplicht werd binnen drie maanden een einde te
maken aan dezen toestand. Of de Centrale Commissie daarbij bleef
binnen het kader van haar bevoegdheid valt te betwijfelen, daar het
verplicht lidmaatschap niet consequent was ingevoerd, doch alleen in
werking trad bij wisseling van personeel, zoodat alle gemeenschap
tusschen leden van contractanten ter andere zijde en ongeorganiseerde
werkgevers niet verbroken was. Ook aan drukkerij De Standaard
mochten georganiseerde arbeiders in dienst blijven en deden het ook.
Ons blad ging toen weer terug naar drukkerij Wed. G. van Soest.
De zaak op zichzelf was niet van buitengewone beteekenis, doch er
zat een diepere grond onder. De christelijke drukkerspatroons wilden
n.l. een afzonderlijke collectieve overeenkomst met de arbeidersbonden
aangaan. Daarover waren reeds besprekingen gevoerd en werden de
arbeidersbonden uitgenoodigd tot een conferentie. Het hoofdbestuur van
den A. N. T. B. gaf als zijn meening te kennen, dat niet in een conferentie
doch in een vergadering der Centrale Commissie deze zaak behandeld
moest worden, doch toen de drie andere contractanten toch gingen
confereeren, namen ook vertegenwoordigers van den A. N. T. B. aan
de conferentie op 7 Mei te Utrecht deel. Daar waren aanwezig van
den Christelijken Patroonsbond de heeren : H. Diemer, J. W. Reese,
J. R. Haan, L. J. Bosch, J. Zomer en de rechtskundige adviseur Mr.
Diepenhorst. De arbeidersbonden hadden de heeren : F. van der Wal,
J. van Eijndthoven, M. W. Smit en P. W. J. van Hassel als afgevaardigden
gezonden. Een oplossing bracht deze conferentie niet, maar afgesproken
werd, dat de arbeidersbonden zouden berichten of zij bereid waren een
afzonderlijke collectieve overeenkomst met den Bond van Christelijke
Drukkerspatroons aan te gaan. Dit bericht liet zich echter nog een
poos wachten. • Andere kwesties om en nabij de collectieve overeen-

122 DE BOEKBINDERS-PATROONS ONTVANGEN CONCEPT-REGELINGEN
komst, het verplichte lidmaatschap en de prijsafspraken kwamen hier en
daar voor. Dat in de dagen van werkloosheid een arbeider, georganiseerd
zijnde, niet bij een ongeorganiseerden werkgever in dienst mocht treden,
werd door velen niet begrepen. Dat, nu er rechtspraak-commissies ingesteld
waren, niet meer onmiddellijk elke goede kans aangegrepen mocht
worden om geschillen zelfstandig uit de wereld te helpen, was al evenzeer
een zaak, die nog veel toelichting noodig had eer de arbeiders de
waarheid ervan erkenden. De houding door de arbeiders aan te nemen
indien een drukker een periodiek beneden den aangegeven prijs van een
collega overnam, stond hun eveneens niet helder voor oogen. Wel was de
opvatting van Smit, dat de arbeiders geen verantwoording hadden te
aanvaarden voor prijsafspraken, die door de werkgevers alleen en eenzijdig
waren overeengekomen, maar de Centrale Commissie, onder overwegenden
invloed van Mr. Veraart, had een andere opvatting en hield de lijnen
strak. De handhaving der C. A.-O. bracht tot optreden, o. a. bij het
dagblad Het Vaderland in Den Haag. De onderneming betaalde geen
percentage op het overwerk en geen extra belooning voor nacht- en
Zondagsarbeid. Tot een staking behoefde het niet te komen. Na een
uitspraak der Centrale Commissie en het bezoek eener commissie uit dit
college, waarbij Mr. Veraart, werd naleving der C. A.-0. voor het
vervolg toegezegd en f 1320.— achterstallig loon uitgekeerd. De firma
L. H. Vermijs te Oosterhout moest tot het nakomen der collectieve
arbeidsovereenkomst, ingevolge een besluit der Centrale Commissie voor
Noord-Brabant, door een werkstaking gedwongen worden. Hetzelfde
moest geschieden bij de firma Alberts te Kerkrade. Beide conflicten
voerden tot het invoeren der C. A.O. ^
Wat een deel der arbeiders, namelijk de boekbinders, bezig hield,
was het afloopen hunner collectieve overeenkomst op 16 juni. Deze
overeenkomst was wel zóó ingekleed, dat zij voor het geheele land zou
kunnen gelden, doch landelijke toepassing was nog niet bereikt. Zij
was bekend onder den naam van vijf-steden-regeling. De werkgevers
stelden voor den duur dezer regeling met 6 maanden te verlengen, daar
de tijdsomstandigheden niet gunstig waren voor vernieuwing eener overeenkomst
en ook niet om haar op breeder basis te vestigen. Hoewel
de besturen der vakbonden niet veel voelden voor zulk een maatregel,
werd deze verlenging toch toegepast. Wie veronderstellen mocht, dat het
gezamenlijk contractant-zijn bij de overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf
de verhouding tusschen de arbeidersbonden had gewijzigd ten goede,
heeft het mis. Zooals duidelijk bleek uit het optreden van den A. N. T. B.
Deze bond toch diende zonder overleg met de andere arbeidersbonden
een afzonderlijk ontwerp-collectief contract bij de boekbinderspatroons
in. De drie andere organisaties lieten zich evenmin onbetuigd, stelden
een ander ontwerp samen en dienden dat eveneens in. Wat later, toen
de boekbinderspatroons nader informeerden naar de verhouding tusschen
de arbeidersbonden, werd door het hoofdbestuur van den A. N. T. B.

EEN ZIEKENFONDS EN EEN T. B. C.-FONDS TER JAARVERG. OPGERICHT 123
medegedeeld, dat het geen enkele verantwoording op zich nam voor
de houding der andere vakbonden, en dat het niet noodzakelijk was de
andere arbeidersbonden aan de besprekingen te doen deelnemen, aangezien
de A. N. T. B. zóóveel invloed in het bedrijf had, dat de andere
organisaties toch moesten accepteeren wat deze bond overeenkwam.
Maar, zoo werd den werkgevers bericht, indien de patroons ook de
andere bonden wilden uitnoodigen, dan mocht dat en zou het geen verhindering
zijn voor den A. N. T. B. om besprekingen te voeren. Op
15 Juni kon de concept-overeenkomst door de drie organisaties voorgesteld,
aan de boekbindersleden verzonden worden. Of een en ander
bevorderlijk was aan de behartiging van het arbeidersbelang moet de
lezer zelf uitmaken, aangezien de geschiedenis hier geen gegevens voor
biedt. Wel mag vermeld worden, dat de werkgevers in begin November
zelf een concept-regeling bij de arbeidersbonden indienden en dat deze als
grondslag der besprekingen werd aanvaard door alle groepen.
Intusschen was het hier en daar mogelijk geweest een correspondentschap
of een nieuwe afdeeling van den C. T. B. te vestigen. K. de Graaf was
in Zutfen uit den A. N. T. B. getreden, aangezien er op Zondag een
meeting voor algemeen kiesrecht en staatspensioen was gehouden, waarbij
de afdeeling zich liet vertegenwoordigen. Na verloop van een kort poosje
kwamen er nog 6 vakgenooten en 1 jongen bij, die met hem aldaar een
afdeeling van onzen bond vormden. Ook in Nijverdal kwam een afdeeling
van 10 leden tot stand, terwijl in Alfen en Winterswijk correspondentschappen
werden opgericht. Zoo naderde de 13de algemeene vergadering.
Zij werd op 28 en 29 Juli te Utrecht gehouden. Voor de eerste maal
verscheen een jaarverslag in boekformaat. 't Was nog wel niet omvangrijk,
ook bevatte het nog geen cijfers van het bezit der verschillende kassen,
maar toch was er vooruitgang in den gang van zaken te bespeuren.
De bondsvergadering werd geleid door A. B. Snijder, daar Smit secretaris
was geworden en M. van der Heide als alg.-adjunct wel de hoofdbestuursvergaderingen
leidde, doch aan den 2en bondsvoorzitter de eer
liet om den hamer ter jaarvergadering te hanteeren. De algemeene vergadering
benoemde M. van der Heide als voorzitter, die deze benoeming
in overweging nam en later tijdelijk aanvaardde. Het jaarverslag viel
in goede aarde. Smit oogstte veel lof voor zijn werk. De Arnhemsche
hoofdbestuurder A. de Boer trad af en in zijn plaats werd benoemd
J. Schipper, wien de functie van 2den secretaris werd toegewezen. Besloten
werd een vrijwillig ziekenfonds op te richten en een tuberculose-fonds te
stichten, waarvan de toetreding eveneens vrijwillig was. Beide besluiten
werden later aan een referendumstemming onderworpen en daardoor
bekrachtigd. Als bestuurders van het ziekenfonds werden aangewezen :
A. H. van Pareren, voorz. ; L. J. Muller, secr. ; J. Schipper, penningm. ; allen
te Amsterdam en P. Jukes te Haarlem. Het tuberculose-fonds kreeg als
bestuurders : K. Tel, Zaandam, voorz., J. Winter, Amsterdam, secr.,
E. Fienieg, Amsterdam, penningm. De fondsen kwamen dus onder een

124 EEN PROTEST TEGEN HET TALMEN DER CHR. DRUKKERS-PATROONS
afzonderlijk bestuur. De bondscontributie werd met 2 centen per week
verhoogd en dus op 18 centen gebracht en het besluit genomen om
De Christen-Typograaf niet meer tweemaal per maand, doch eenmaal
in de 14 dagen te doen verschijnen. Een ander belangrijk punt was het
aannemen van een motie, waarin een protest was uitgedrukt tegen het
„talmen" van den Bond van Christelijke Drukkerspatroons ten opzichte
van het afsluiten eener collectieve overeenkomst voor de arbeiders in de
typografische vakken. Deze motie lokte heel veel critiek uit, speciaal
van den heer J. W. Reese, directeur van drukkerij De Standaard en
secretaris van den christelijken patroonsbond. De verhouding tusschen
dien christelijken bond (opgericht 30 Juli 1914) en den Ned. Bond van
Boekdrukkerijen was dan ook verre van aangenaam, daar de Ned. Bond,
op aandringen van enkele hoofdbestuurders en speciaal van Mr. Veraart,
zich op het standpunt had gesteld, dat er voor een christelijken patroonsbond
geen plaats was. Trouwens, de verhouding tusschen den Ned. Bond en de
Roomsch-Katholieke Vereeniging van Nederl. Drukkerspatroons (opgericht
18 Januari 1915, waarin zich later de Provinciale Bond van R. K. Drukkerspatroons
oploste) was evenmin aangenaam. Deze beide patroonsbonden
wilden in samenwerking met elkaar een afzonderlijk collectief contract
met de arbeiders afsluiten. Daarom moesten zij, wijl de arbeidersbonden
reeds contractanten waren bij de overeenkomst met den Ned. Bond van
Boekdrukkerijen, overleg plegen met het hoofdbestuur van dien bond.
Gezien het standpunt van een deel der hoofdbestuurders en Mr. Veraart
laat het zich begrijpen, dat aan het plegen van overleg zooveel mogelijk
bezwaren in den weg werden gelegd. Dat onze algemeene vergadering
van een en ander voldoende op de hoogte was, nemen wij niet aan.
Maar toch werd de motie aangenomen en gepubliceerd, daar men de
schuld bij de christelijke patroons zocht. Verzuimd werd echter om een
afschrift der motie aan het bestuur van dien bond te doen toekomen.
Tot oplossing kwam het geschil tusschen de patroonsbonden eerst later
en wel in 1916, zoodat onder hetgeen van dat jaar vermeld wordt de
geschiedenis en erkenning van de confessioneele patroonsbonden in het
boekdrukkersbedrijf een wat ruimer plaats kan innemen. — Onmiddellijk
na de algemeene vergadering brak er te Leiden, bij Gebr. van Brussel,
een staking uit. Deze werkgevers hadden de loonen niet geheel op peil
gebracht en geen percentage voor overwerk betaald. De Districts-
Commissie te Leiden had haar deswege tot de orde geroepen. Het
gelukte Smit de gebroeders er toe te bewegen om het loon in overeenstemming
te brengen met de collectieve overeenkomst, doch de f 40.—
achterstallig loon voldeed de firma niet. Smit wist van die navordering
niet af en kreeg van de D. C., later van de Centrale Commissie, een
berisping, dat hij, terwijl de rechtsprekende colleges de zaak reeds in
behandeling hadden, zich namens den bond in de kwestie gemengd had.
De staking, die drie maanden volgehouden werd, verliep en de stakers
werden bij andere firma's geplaatst. Voor Leiden was dit verloop jammer,

DE N. B. v. B. ADVISEERT DEN PATROONS DUURTETOESLAG TE GEVEN 125
wijl bij andere werkgevers, o.a. bij Ydo, reeds eerder de afwijkingen door
besprekingen uit den weg konden worden geruimd. Ook bij de firma
Klene te Hilversum moest een staking worden geproclameerd. Hier ging
het conflict om een 3-ledigen eisch, nl. intrekking van het ontslag van
een gezel, die van sabotage beschuldigd werd, intrekking van het ontslag
van drie binders, wier werk na hun ontslag in huisarbeid gereed gemaakt
werd en lid worden van den Ned. Bond van Boekdrukkerijen, met daaraan
verbonden consequentie : doorvoering der contractsbepalingen. Hoewel de
werkgever toegaf en P. Hols en J. van Eijndthoven namens de betrokken
arbeidersbonden en L. Aquina en J. Poorter namens de onderneming, de
getroffen overeenkomst teekenden, liet de firma in haar blad, de Gooi en
Eemlander, het voorkomen, alsof zij overwonnen had en nam den gezel
niet terug. — In het boekdrukkersbedrijf deden zich enkele moeilijkheden
voor met het plaatsen van Belgische vluchtelingen en geïnterneerden.
Sommige dezer gasten van Holland wilden wel gaarne bij een werkgever
hier te lande in dienst treden, maar achtten zich niet gebonden
aan de bepalingen der C. A.-O. Toen enkele malen kleine moeilijkheden
hieruit voortgesproten waren, werd een maatregel getroffen, waardoor de
hier verblijf houdende Belgische vakgenooten in dienst genomen konden
worden, mits zij georganiseerd waren en het door de C. A.O. - bepaalde
loon ontvingen.
De duurte der levensmiddelen liet zich langzamerhand sterker gevoelen.
Wel werd het voedsel gerantsoeneerd en verkreeg iedere Nederlander het
vastgestelde aantal grammen brood, vet en andere levensmiddelen per bon,
maar er waren heel wat burgers in Nederland, die kans zagen boven de
hun toegewezen hoeveelheid levensmiddelen nog andere te bemachtigen
en zonder bonnen eetwaren te verkrijgen. Daardoor werden de levensmiddelen,
die nog in den vrijen handel gebleven waren, buitengewoon
duur en de actie om duurtetoeslag krachtiger. In November wendde
ook de A. N. T. B. zich met een verzoek om duurte-toeslag tot den
Ned. Bond van Boekdrukkerijen, terwijl de C. T. B. zijn vroeger gedaan
verzoek om toeslag herhaalde. De leiding van den patroonsbond, die eerst
niets wilden weten van officieel toeslag toekennen, doch wel het loon met
1 cent per uur wilden verhoogen, mits de overeenkomst met een jaar werd
verlengd, zond nu een circulaire aan de aangesloten werkgevers, waarin
geadviseerd werd om hun werklieden met het oog op de duurte, een
toeslag toe te kennen. Verschillende patroons hadden reeds, zonder die
opwekking, toeslag op het loon uitgekeerd.
Voor onzen bond werd in de afdeeling Haarlem over een principieele
kwestie beslist. Doordat daar een paar meisjes zich voor het lidmaatschap
hadden aangemeld, kwam het vraagstuk aan de orde : mogen vrouwen lid
van den C. T. B. zijn ? Er waren er nog heel wat, die het werk van
vrouwen tot gezinsarbeid wilden beperken, en meisjes niet tot de grafische
bedrijven toelaten. De algemeene vergadering nam echter het besluit,
dat vrouwen lid van den bond konden worden en het hoofdbestuur

126 SMIT TREEDT ALS VOORZITTER DER AFDEELING AMSTERDAM AF
bepaalde, dat vrouwelijke leden boven 18 jaar slechts de helft van de
contributie behoefden te betalen, doch dan ook slechts de helft der uitkeeringen
zouden krijgen. — De Christen-Typograaf verscheen telkens
met een bijvoegsel en werd voor de helft uit kleine letter gezet, maar
kon zelfs op deze wijze geen voldoende ruimte bieden. Van tijd tot tijd
verscheen een extra propaganda-nummer, terwijl min of meer regelmatig
een rubriek voor adspirant-leden werd opgenomen. Aangezien de papierschaarschte
ook deze grondstof duurder deed worden, werd de drukprijs
van het blad op verzoek van den drukker verhoogd. Heel veel bedroeg
de verhooging niet. Zij bleef beperkt tot f 0.50 per nummer. Van meer
gewicht was de erkenning der bondswerkloosheidskas door Minister
Treub, met ingang van 25 October, waardoor de noodregeling dus
ook over de leden van den C. T. B. werd uitgestrekt. — Van nu aan
ging de bond regelmatig en op verblijdende wijze vooruit. De groote
afdeelingen namen in ledental toe. Smit was, toen hij als vrijgestelde
van den bond in functie trad, als voorzitter der Amsterdamsche afdeeling
afgetreden. Twintig jaren had hij deze functie bekleed en niet alleen den
grondslag voor de christelijke vakorganisatie in het grafisch bedrijf gelegd,
maar tevens gezorgd dat, waar dit maar mogelijk was, in allerlei actie
en beslissing, de kleine groep christelijk georganiseerden vertegenwoordigd
was. Met hem traden nog andere afdeelingsbestuurders af, waaronder
J. van Ommen, die langen tijd als secretaris de afdeeling had gediend. Als
nieuwe bestuurders werden benoemd : J. Hofman, voorzitter, Th. R.Ypenburg,
secretaris, terwijl J. H. A. Reichart penningmeester bleef. Met de afdeeling
Amersfoort waren moeilijkheden gerezen over het voldoen der bondscontributie.
De kwestie zou wel tot oplossing gekomen zijn, maar het
hoofdbestuur stond zéér strak. Mede daardoor onttrokken verschillende
leden, waaronder de toenmalige secretaris, zich aan het lidmaatschap
van den bond. Ook met Kampen waren enkele onaangenaamheden
gerezen, niet officieel, maar toch met den afdeelingsvoorzitter. Ook die
bedankte voor den bond. Na verloop van tijd liet hij zich weer als lid
inschrijven. Leiden werd getroffen doordat de wakkere voorzitter
A. Wiggers Jr., door tuberculose aangegrepen, telkens gedurende maanden
achtereen het bed moest houden. Hij werd financieel gesteund door
bondsleden en andere vakgenooten, die daardoor zijn gezin voor ondergang
behoedden.
Nu de bond zich meer ging centraliseeren, zijn de gebeurtenissen
in de afdeelingen feitelijk in de bondsgeschiedenis onder te brengen.
Welke methode wij in het vervolg ook zullen toepassen. Iets anders
staat het met de in 1915 nog geheel zelfstandig optredende Vakgroep
Chemi-lithografen. Die had op 15 juni een afzonderlijke jaarvergadering
gehouden. Onder anderen was daar een reglement voor de leden van
de vakgroep samengesteld en goedgekeurd, waarna het ter goedkeuring
aan het hoofdbestuur van den C. T. B. zou worden voorgelegd. Ook
werd een afgevaardigde naar de te houden algemeene vergadering van

DE DOORVOERING VAN TWEE COLLECTIEVE OVEREENKOMSTEN 127
den bond aangewezen. Besloten werd om de contributie-regeling, die bij
het intreden der oorlogscrisis gewijzigd was, weer te herstellen en te brengen
op 2 °/a van het weekloon. Met het oog op 't nog veel voorkomende
korter werken, werd vastgesteld, dat zij, die nog door dezen maatregel
getroffen werden slechts van de dagen waarop zij werkten contributie
behoefden te betalen en wel 1/6 van de totaal-contributie per dag
waarop gearbeid was. Er was veel waardeering in de vakgroep voor
de wijze, waarop de samenwerking tusschen vakgroep en bond tot
stand was gekomen en bestendigd bleef. Toch hadden zich bij de
regeling der inkomsten en uitgaven af en toe enkele moeilijkheden
voorgedaan. De vakgroep gaf namelijk èn voor zichzelve èn voor den
bond gelden uit. De juiste grens was niet altijd met zekerheid te trekken.
In het hoofdbestuur was de zaak eenige malen besproken en een regeling
getroffen, die tot wederzijdsche tevredenheid werkte. -- In het steendrukkersbedrijf,
kwam de verleiding bij een aantal werkgevers om een
groot deel van de schade door werkgebrek veroorzaakt af te wentelen
op de arbeiders. De zaak werd in de vergadering van Gecombineerde
Besturen van 2 juni behandeld. Toen bleek, dat het intrekken van het
crisisbesluit waarschijnlijk nog meerdere moeilijkheden in het leven zou
roepen, werd het besluit gehandhaafd. — Hetzelfde rechtsprekend college
nam maatregelen om nog niet georganiseerde ondernemingen tot het
lidmaatschap te brengen. Mr. J. de Vrieze, de vertrouwensman van den
Ned. Bond van Steendrukkerijen, moest nog 14 firma's aanschrijven, die
wel georganiseerd waren, maar op 30 juni nog met ongeorganiseerde
arbeiders werkten. Ook in het steendrukkersbedrijf werkte de rechtspraak
goed. Verschillende ondernemers, die het niet zoo nauw namen
met het nakomen der arbeidsvoorwaarden in het collectief contract neergelegd,
werden niet alleen aan hun verplichtingen herinnerd, maar er
ook toe gebracht die na te leven. Dat kon geschieden zonder dat conflict
noodig was om de uitspraak kracht bij te zetten. Hoewel enkele
ondernemingen niet nalieten pogingen te doen om aan de opgelegde
verplichtingen te ontkomen. Hetzelfde verschijnsel deed zich in het
chemigrafisch bedrijf voor. Hier was het Centraal Comité het instituut,
dat op de naleving der C. A.-O. toezicht moest houden. Daaraan kwam
niets tekort. Doch een paar der ondernemers meenden, indien de uitspraak
hen tot loonsverhooging verplichtte, de betrokkenen te kunnen ontslaan
of door korter werken van het geheele personeel de schade door
de verhooging veroorzaakt, over allen „gelijkelijk te verdeelen". Zoo
waren er wel moeilijkheden, ook onder deze beide collectieve overeenkomsten,
doch zonder zwaren strijd bleek het mogelijk om langzamerhand
het collectief contract erin te krijgen. Dan vroeg vakstudie de aandacht.
Er werd een commissie benoemd, die zich zou belasten met de samenstelling
van een leerboek voor het chemigrafisch bedrijf. Medewerkers
uit de verschillende organisaties werden om bijdragen aangezocht en
zegden die toe. Aangezien zij nalatig bleven in het nakomen hunner toe-

128 TOENEMENDE OORLOGSMOEILIJKHEDEN BIJ DE ARBEIDERS
zegging kon het leerboek niet verschijnen. — De verhouding tusschen de
contractanten onderling liep aanmerkelijk beter dan die in het typografisch
bedrijf. De vakgroep-leden van den bond voelden zich als vakmenschen
nauw verwant aan hun collega's in andere bonden. Smit, die gewoon
was geraakt aan de felle bestrijding vanwege den A. N. T. B., en die
gewoon was op scherpe wijze die bestrijding tegen te gaan, uitte zich
op dezelfde wijze tegen W. van Dijk, den vrijgestelde van den Nederl.
Litho-, Foto- en Chemigrafenbond. Toch was dat niet noodzakelijk,
omdat de manier waarop aan de Roomsch-Katholieke en Christelijke
vakgenooten, toen de N. L. F. C. B. zich bij het Nederlandsche Verbond
van Vakvereenigingen aansloot, gelegenheid was gegeven om zich van
dezen bond af te scheiden, een principiëele erkenning was van de beide
christelijke organisaties. Maar in de worsteling om den christelijken vakbond
in het grafisch bedrijf te vestigen en te handhaven, was de redacteur van
De Christen-Typograaf, Smit, steeds op zoo scherpe wijze aangevallen,
dat hij niet anders kon dan meenen, dat waardeering van het standpunt der
christelijke arbeiders, of zelfs maar een erkenning ervan door zoogenaamde
algemeene bonden, uitgesloten geacht moest worden. — De erkenning van
het recht om zich naar de levensopvatting te organiseeren sloot niet in het
nalaten van pogingen om eenmaal tot onzen bond toegetredenen te bewegen
weer terug te keeren. Vooral de afdeelingsbestuurders van den N. L. F. C. B.
namen dat werk ter hand. Bijzonderlijk te Rotterdam was dit de oorzaak
van het verstoren der goede verstandhouding, en bovendien deed het Smit
wel eens op scherper wijze schrijven dan met het oog op de mentaliteit
onder eigen leden gewenscht was. - Deze waren nog maar de kleinere
moeilijkheden. Voor heel den arbeidenden stand was er zwaarder druk.
De gevolgen der oorlogsomstandigheden lieten zich op steeds krachtiger
wijze gevoelen. Hun hoogtepunt hadden zij nog niet bereikt, doch de
arbeiders, waaronder die in de grafische bedrijven, gingen gebukt onder
de gevolgen van den grooten oorlog, toen 1915 in der tijden schoot verzonk.

WIIWW11WW1ITEW3W11WWIEWIIW
ACHTSTE HOOFDSTUK
HET OVERLIJDEN VAN SMIT EEN GROOT VERLIES
VOORTGAANDE CENTRALISATIE
(1916)
et jaar 1916 begon met een werkstaking, waarbij ook onze bond
betrokken was. De N. V. Gebr. Juten te Bergen op Zoom overtrad
de collectieve overeenkomst voor de provincie Noord-Brabant
op allerlei wijze. Zij werkte met ongeorganiseerden, alsof zij niet
tot den Provincialen Bond toegetreden was. Contributie betalen deed
zij ook al niet. Wegens die nalatigheden werd zij geroyeerd van den
R. K. Bond in Noord-Brabant. Staking was het gevolg van dit royement.
Het conflict trad begin Januari in. Het gelukte de firma werkwilligen
in haar dienst te krijgen, waardoor de strijd verloren ging. De leden van
onzen bond, die bij de staking betrokken waren, ontvingen, onbegrijpelijk,
geen uitkeering uit de bondskas. De afwijzende houding van ons hoofdbestuur
bracht hen er toe voor het lidmaatschap van den C. T. B. te
bedanken. Zij lieten zich in den algemeenen bond overschrijven.
Den bond trof een gevoelige slag door het onverwacht overlijden van
zijn vrijgestelde M. W. Smit. Plotseling, op 25 Januari, overleed hij.
Hoewel hij zwak van gezondheid was, had niemand een zoo spoedigen
dood verwacht. Smit toch had, tot het oogenblik waarop de dood hem
overviel, zijn werkzaamheden als vrijgestelde geregeld kunnen waarnemen
en was op den dag van zijn overlijden niét bedlegerig. Deze slag
trof zijn huisgezin en den bond zeer ernstig. Op het bericht ging een
schok door den bond. M. W. Smit had vanaf 1894 zijn beste krachten
en zijn gaven gewijd aan de christelijke vakbeweging in het grafisch
bedrijf en daar buiten. Zijn vurige geest had zijn zwak lichaam overheerscht
en het tot arbeid in staat gesteld en gedwongen. Jarenlang
scheen zijn werken en pogen zonder het gewenschte gevolg te blijven.
De sociale positie van de typografen was achtergebleven bij die van
andere arbeiders. De christelijke vakgenooten waren heel moeilijk te
bewegen geweest om tot de christelijke vakvereeniging toe te treden. Na
9

130 HET OVERLIJDEN EN DE BEGRAFENIS VAN M. W. SMIT
tien jaar werken in den bond waren er nauwelijks 200 aangesloten. Smit
gaf het niet op. Als anderen begonnen te twijfelen, Smit wist hen te
bezielen. Door daden, door het geschreven en gesproken woord evenzeer.
Al de smaad, die in den loop der jaren de christelijk georganiseerden
in ons bedrijf moesten ondergaan, had zich op hem geconcentreerd. Hij
was bereid dien te dragen. Nu scheen, eindelijk, zijn ijver en arbeid
beloond te worden. Landelijke collectieve contracten waren afgesloten. Nog
waren de loonen niet voldoende, doch de grondslag voor verbetering
was gelegd. In drie van die overeenkomsten was de bond als contractant
erkend. De vierde, die der boekbinders, was bijna gereed. De bond ging
vooruit. Telde ruim 600 leden en had Smit vrijgesteld. De toekomst
lichtte voor vakgenooten en bond. Smit wist het, zag het, verblijdde
zich er over .... Toen werd hij plotseling opgeroepen, 49 jaren oud
zijnde. Degenen, die in intieme aanraking met Smit geweest waren, wisten,
dat hij niet alleen door persoonlijke begeerte gedreven werd tot arbeid
in de christelijk-sociale beweging, maar dat zijn geloof hem tot dat
werk dreef. Wie wel eens 'n avond, in de schemering (naar de gewoonte
van Smit) met hem gesproken had over het persoonlijk geloofsleven, die
was tot de overtuiging gekomen, dat zijn Godsvertrouwen sterk was en
zijn geloof een persoonlijk bezit. Hen schokte het' plotseling overlijden
niet minder diep, maar zij hadden getuigenis bekomen midden in het
drukke leven van den man, die eerder dan menig ander er oog voor
had, dat gelooven en sociale actie met elkaar in nauw verband staan. —
Het hoofdbestuur van den bond vergaderde op 27 Januari en nam
onmiddellijk maatregelen om het bondswerk voortgang te doen hebben. De
Amsterdamsche afdeelings ^secretaris, Th. R. Ypenburg, die zitting in het
hoofdbestuur had gehad, werd belast met den bureau-arbeid en het
voeren van de dagelijksche correspondentie. Hij was reeds geruimen tijd
werkloos en dus onmiddellijk beschikbaar. De administrateur Ruppert
werd met de redactie van De Christen-Typograaf belast. Zoo werd in
de eerste moeilijkheden voorzien. — Op Zaterdag 29 Januari werd Smit
begraven op het Protestantsch kerkhof „Te Vraag" te Amsterdam. Een
groote groep van afgevaardigden en belangstellenden was aanwezig.
Namens den bond sprak eerst de voorzitter M. van der Heide en daarna
A. B. Snijder, de tweede voorzitter. De heer H. Diemer, voorzitter van
den Bond van Christelijke Drukkerspatroons en toen nog voorzitter van
het Christelijk Nationaal Vakverbond, voerde eveneens het woord. Allen
herdachten den overledene als ijveraar in de christelijke vakbeweging en
als christen. Het was een ernstige plechtigheid, deze teraardebestelling.
— Bij hen, die Smit de laatste eer bewezen, was ook de in typografenkringen
zeer bekende G. Snijdelaar, oud-voorzitter van den A. N. T. B.
Hij overleefde Smit niet lang. Op 14 Februari stierf hij onverwacht.
Het hoofdbestuur stond nu voor de noodzakelijkheid om naar een
anderen vrijgestelde uit te zien. De aandacht viel op W. Wattel, die in
Middelburg lid van den bond was geworden. Hij was reeds in 1912

HET HOOFDBESTUUR TREFT SPOEDIG MAATREGELEN 131
bezig geweest met het oprichten van een afdeeling, doch had, toen het
met de functieverdeeling hem niet naar den zin ging, weer voor den bond
bedankt. Op aandringen van Smit was hij in 1914 opnieuw lid geworden,
en schreef in De Christen-Typograaf artikelen onder het pseudoniem
„Walchenaar". Waar juist in dien tijd de propaganda in Zeeland meer op
den voorgrond kwam en Wattel daarin een werkzaam aandeel had, was hij
bij het hoofdbestuur goed bekend. Schotanus noch Van der Heide begeerde
voor een candidatuur in aanmerking te komen. Zoo werd W. Wattel
vrijgestelde, met een voorloopige aanstelling. De afdeeling Amsterdam
meende, dat het hoofdbestuur hier buiten zijn boekje ging. Het bestuur
dier afdeeling stond op het standpunt dat, waar Ypenburg met het afdoen
der werkzaamheden voorloopig belast was, hij slechts kon vervangen
worden door een definitief aangestelde en niet door een anderen voorloopig-vrijgestelde.
Hoewel tusschen afdeelingsbestuur en hoofdbestuur
tweemaal geconfereerd werd, kwam deze zaak niet tot oplossing, maar
wendde de Amsterdamsche afdeeling zich tot de andere afdeelingen met
een protest, waarin gevraagd werd of de afdeelingen meenden, dat het
hoofdbestuur in zijn recht stond met op deze wijze de verkiezing van
een gesalarieerde te beïnvloeden. Uit verschillende afdeelingen werden
brieven naar het hoofdbestuur gericht, doch het hoofdbestuur volhardde
bij zijn besluit en Wattel, die juist met 1 Februari bij een Deventersche
firma als meesterknecht in dienst getreden was, zegde die betrekking op
en trad op 17 Februari in dienst van den bond. In het Frederik Hendrik
plantsoen 48 was een woning voor hem gehuurd, waar tevens het bureau
gevestigd zou worden. — Een der moeilijkheden was, dat voor Smit
geen verzekering van uitkeering bij overlijden was afgesloten. De eerste
vrijgestelde van den bond was alleen verzekerd voor een uitkeering aan
zijn nabestaanden, indien hij tengevolge van een ongeval stierf. Daar de
bond financiëel nog zwak was, besloot het hoofdbestuur aan de weduwe
Smit f 5.— per week uit te keeren tot aan de bondsvergadering, waar
een nieuw besluit genomen kon worden. Op die vergadering werd
besloten aan de weduwe gedurende een jaar nog f 4.— per week uit
te keeren, terwijl later nog over langer termijn uitkeering werd verstrekt.
Wattel trad dus in dienst. Hij begon onmiddellijk met propaganda te
maken, speciaal in plaatsen waar de bond nog niet gevestigd was, een
werk, dat door de zwakke gezondheid van Smit niet tot zijn recht was
gekomen. Wattel deed wat hij kon om de onzen tot aansluiting te bewegen.
Hij zag onmiddellijk, dat de kansen nu moesten worden aangegrepen,
daar zij anders voorbij gingen en de toekomst van den bond onherstelbare
schade zou worden toegebracht. In den loop van het jaar leverde zijn
arbeid reeds goed resultaat op.
De onderhandelingen over de collectieve arbeids-overeenkomst
voor het boekbindersbedrijf hadden tot het gewenschte resultaat gevoerd.
Na een zevental vergaderingen, onder voorzitterschap van den heer
F. L. van der Bom gehouden, was het gelukt volledige overeenstemming te

132 BEKWAAMHEIDSEISCHEN VOOR BOEKBINDERS IN DE C. A,-0.
bereiken tusschen werkgevers- en arbeidersafgevaardigden. Op Vrijdag
3 Maart werd de collectieve-overeenkomst door partijen onderteekend.
Op 4 April had de eerste vergadering der Centrale Commissie plaats. De
algemeene bepalingen dezer C. A.-O. bevatten onder meer de indeeling
der arbeiders in vier loonklassen. Een bepaling, die in andere contracten
niet of nog niet voor kwam was 'deze, dat 25-jarigen tot de eerste loonklasse
zouden behooren. Er waren welomschreven bekwaamheidsnormen
gesteld. Naar den aard van het vak waren die onderscheiden voor
verschillende soorten arbeid. Voor de eerste loonklasse luidden zij aldus :
1 e, die in een bepaalden tak van het vak als met name : persvergulden,
handvergulden, sneevergulden, kantoorboekbinden, linieeren en alle daarin
voorkomende moeilijkheden kunnen staan ; 2e, die als partijwerker alle
werkzaamheden geroutineerd kunnen verrichten en de volle verantwoordelijkheid
kunnen dragen voor het geproduceerde werk ; 3e, die
als liniëerder bekwaam zijn om hangend en stuitend werk met schijven
of pennen te maken ; 4e, die als binder bekwaam zijn de in het bedrijf
voorkomende werkzaamheden zelfstandig te verrichten. Tot de 2e klasse
behooren zij : le, die de voorkomende werkzaamheden in partijwerk en
brocheerwerk met vaardigheid kunnen verrichten : 2e, die bekend zijn
met het toestellen en bedienen der hulpmachines ; 3e, die bekend zijn
met het maken van een half lederen band, Of wel het binden van eenvoudige
kantoorboeken, Of wel het maken van vlakke goudsnede;
4e, die als handvergulder een eenvoudigen titel kunnen drukken, of als
persvergulder eenvoudige banden in stempel- of kleurendruk kunnen
zetten en persen. Tot de 3e klasse behooren de werknemers, die minstens
drie jaar in het vak werkzaam zijn en die bekwaam zijn tot : het
vaardig naaiklaar maken van te binden partij- en particulier werk, het
vouwen, snoeien. vergaren, naaien en het enbloc maken van brocheer
werk, het bedienen der hulpmachines, het aansmeren en opplakken van
vlak werk, het maken van eenvoudige cartonnages of portefeuilles. Tot
de 4e klasse werden gerekend, allen, die den leeftijd van 17 jaar niet
hadden bereikt, of nog geen drie jaren in het vak waren. De normale
arbeidsduur werd vastgesteld op 57 uur per week. Werd per dag 10
uren gearbeid, dan moest de werktijd op Zaterdagmiddag met 3 uur
verkort worden. De christelijke feestdagen werden doorbetaald en per
jaar werden 4 verlofdagen toegekend aan hen, die op 15 Mei acht
maanden in dienst van denzelfden werkgever waren. Korte verzuimen,
noodzakelijk door familiegebeurtenissen, werden doorbetaald, terwijl bij
ziekte gedurende ten hoogste 6 weken tot een maximum van het halve
weekloon door den werkgever werd uitgekeerd. Voor overwerk tot 10
uur 's avonds werd 25 °/o, voor nachtwerk 50 %, voor Zondagsarbeid
100 °/o extra belooning toegekend. Een werknemer, die gemoedsbezwaren
had tegen Zondagsarbeid kon daartoe niet worden verplicht. De gemeenten
werden verdeeld in 9 groepen, in aansluiting met het bepaalde
in het boekdrukkerscontract. De uurloonen werden als volgt vastgesteld :

KORTE INHOUD DER C. A.-0. IN HET BOEKBINDERSBEDRIJF 133
Gemeentegroep 1 e loonklasse 2e loonklasse 3e loonklasse 4e loonklasse
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
27
26
25
24
23
22
21
20
19
1826 10-17
17-25 9-46
17-24 9-16
16-23 8-15
1622 8-15
15-21 8-14
1520 7-14
14-19 7-13
14-18 7-13
tot 9
„ 8 8
• 7
7
• 7
6
6
• 6
Enkele overgangsbepalingen werden getroffen om het min of meer geleidelijk
opklimmen tot de gestelde loonbedragen te vergemakkelijken. De minimale
getalsverhouding op 10 werknemers was : 3 van de 1e klasse, 2 van de 2de,
2 van de 3de en 3 van de 4e loonklasse. Voor de groote bedrijven was
deze verhouding iets gunstiger voor de arbeiders. De opzegtermijn werd
vastgesteld op 14 dagen, met dien verstande, dat de eerste 14 dagen als
proeftijd werd beschouwd waarin de dienstbetrekking onmiddellijk beëindigd
kon worden. Werkstaking en uitsluiting werd verboden, De rechtspraak
werd uitgeoefend door drie districts-commissies, één voor het Noorden,
één voor het Midden en één voor het Zuiden des lands. Een uit 8 leden,
4 werkgevers en 4 arbeiders, bestaande Centrale Commissie werd ingesteld
om zaken in hooger beroep te behandelen. De rechtskundige adviseur van
den Nederlandschen Bond van Boekbinders patroons, Mr. H. H. Sikkema,
woonde de vergaderingen der C. C. bij. Ontslag kon door deze commissie
worden berecht. Het verplicht lidmaatschap werd opgenomen in dien zin,
dat werkgevers niet in dienst mochten nemen arbeiders boven 18 jaar, die
niet georganiseerd waren, en dat deze arbeiders, georganiseerd zijnde, niet
bij ongeorganiseerde werkgevers in dienst mochten treden. Geroyeerde
arbeiders moesten ontslagen worden en bij geroyeerde werkgevers moesten
de arbeiders de dienstbetrekking verlaten, beide met inachtneming van
een door de Centrale Commissie te stellen opzegtermijn. De overeenkomst
werd geacht op 14 Februari in werking te zijn getreden. De bepalingen
omtrent het uurloon konden worden herzien, indien een der contractanten
twee maanden vóór 31 December 1917 het verlangen daartoe kenbaar
maakte. Indien de overeenkomst op 1 Februari 1917 volgens advies
der Centrale Commissie bestendigd bleef, dan zou zij tot 31 December
1919 voortduren. Als contractanten traden op : contractant ter eenre
zijde de Nederlandsche Bond van Boekbinderspatroons, contractanten ter
andere zijde : de A. N. T. B., de N. R. K. G. B., de C. T. B. in Ned. en
de Ned. Bond van Plaatselijke Vereenigingen. Met deze overeenkomst
was niet alleen een landelijke loonregeling voor het Boekbindersbedrijf

134 WATTEL'S OPTREDEN ALS VOORLOOPIG VRIJGESTELDE
bereikt, maar was bovendien vastgesteld, dat de boekbinders als gelijkwaardige
vakarbeiders met de werklieden in het boekdrukkersbedrijf
zouden beschouwd en beloond worden. Een erkenning, die niet naliet
in binderskringen bevrediging te wekken. De aanvaarding van het verplicht
lidmaatschap was min of meer een gewaagd stuk, daar de boekbinders
nog niet in overgroote mate tot de vakbonden waren toegetreden.
Doch in de practijk leverde de bepaling geen of weinig bezwaren op. De
arbeiders en de werkgevers gingen langzamerhand inzien dat alleen door
wederzijdsch overleg de rechten vastgesteld en bestendigd konden worden,
en dat alleen wederzijdsche vakorganisatie de mogelijkheid schiep om
dit overleg in de practijk toe te passen.
Met jeugdig vuur had Wattel zich op het bondswerk geworpen.
Reeds op 17 Februari was in Deventer een afdeeling met 6 leden
opgericht terwijl op 6 Maart Schiedam, eveneens met 6 leden, volgde.
Later in het jaar volgde nog Gouda (4 Sept.) met 5 leden en Middelharnis
(6 Sept.) met 11 leden. Laatstgenoemde afdeeling leefde maar 1 week. Er
bleef slechts één lid den bond getrouw. In Gorinchem kwam nog een
correspondentschap tot stand, terwijl het ook gelukte in Nijkerk vasten
voet te krijgen. In ons bondsorgaan schreef hij opwekkende artikelen.
aandringende om overal propaganda voor den bond te maken. — Toch
kon de voorloopig vrijgestelde en het hoofdbestuur zich niet uitsluitend
aan de propaganda wijden. Want de besprekingen met de beide confessioneele
patroonsbonden vroegen een belangrijk deel van de aandacht.
Op 4 Januari reeds had er een nieuwe conferentie met het bestuur van
den Christelijken Bond van Drukkerspatroons in Nederland plaats gehad.
Door , de vier arbeidersbonden werd de verklaring afgelegd, dat zij in
beginsel bereid waren tot het afsluiten eener afzonderlijke collectieve
overeenkomst over te gaan. Een der hoofdbezwaren van den christelijken
patroonsbond, het opnemen van het verplicht lidmaatschap, was niet meer
een ernstig beletsel. De werkgevers hadden zich met het opnemen dezer
bepaling vereenigd. Doch zij vreesden nog, dat de consequentie ervan hen
zou kunnen noodzaken tot handelingen, die met hun consciëntie in strijd
waren. Het stellen van een prijstarief vormde ook geen bezwaar meer.
Van arbeiders-zijde werd aangedrongen op nog nader overleg tusschen
de confessioneele patroonsbonden en den Ned. Bond van Boekdrukkerijen.
Enkele bestuursleden van laatstgenoemden bond hadden nog weinig zin
in het plegen van overleg. Mr. Veraart bleef krachtig het pleidooi voeren
voor zijn meening, dat de Ned. Bond van Boekdrukkerijen de algemeene
patroonsbond was en aan iederen werkgever plaats bood. Leden der
confessioneele werkgeversbonden moesten als ongeorganiseerd beschouwd
worden en de arbeidersbonden waren verplicht hun medewerking te
verleenen om deze niet-georganiseerden tot het lidmaatschap van den
algemeenen patroonsbond te brengen. De verhoudingen waren zeer verscherpt
en de afsluiting der overeenkomst werd bemoeilijkt doordat de
A. N. T. B. zich niet bereid verklaarde om een afzonderlijke collectieve

4„,'^
a.
sl ^
.MO 9. 3Jl/Fi ia NN,< , ^. j
^.a.;Ë:A%A.^
ra
/^.n ^ -',
s%u /F ai
„
^ l ytn^f: €; K^ t^^h=t< = 1 ;: sh
14DE ALGEMEENE VERGADERING OP 19 EN 20 JUNI 1916 TE ARNHEM. VOORZITTER M. VAN DER HEIDE
Staande achter bestuurstafel 2de van rechts : W. Wattel. Aan het eind der tafel zittend : K. Kruithof
ïÁ,
^
,ti!^ .
^S;,s^^
q
ïCi

BESTRIJDING DER CONFESSIONEELE PATROONSBONDEN 135
overeenkomst met den nieuwen patroonsbond aan te gaan. Deze afwijzing
gold dus ook de R. K. Vereeniging van Drukkerspatroons, die in gelijk
pogen de R. K. organisatie recht trachtte te verschaffen. Hoewel de
A. N. T. B. zich dus afzijdig hield bleven de drie overige contractanten
bereid een collectieve overeenkomst af te sluiten, mits de Roomsch-
Katholieke en Christelijke Patroonsbonden het in artikel 30 der collectieve
overeenkomst geëischte overleg wilden toepassen. Deze bleken daartoe
bereid, doch het werd hun niet gemakkelijk gemaakt aan de bepaling
te voldoen. Mr. Veraart streed met alle kracht tegen de patroonsbonden
en dreigde in Het Tatrief, 't orgaan van den Ned. Bond van Boekdrukkerijen,
met in gebreke stellen wegens contractbreuk van die arbeidersbonden,
die een collectieve arbeidsovereenkomst aangingen met de beide
organisaties, terwijl in een schrijven ook aan ons hoofdbestuur werd
bericht, dat men een buitengewone algemeens vergadering zou bijeenroepen
om maatregelen te doen nemen tegen met de beide confessioneele patroonsbonden
contracteerende arbeiders organisaties. De bedoeling van een
en ander was den betrokken bonden duidelijk te maken, dat de in die
bonden georganiseerde arbeiders ontslagen zouden worden door de leden
van den Ned. Bond. Het dreigement had niet de gewenschte uitwerking.
Wilde Mr. Veraart met kracht en geweld zijn standpunt doordrijven,
dan kwam dat voor zijn rekening. De besturen der confessioneele patroonsorganisaties
hielden zich niet onzijdig. Zij verbonden zich om, bij doorzetting
van Mr. Veraart's dreigement, in hun ondernemingen zooveel mogelijk
plaats in te ruimen aan leden der drie arbeidersbonden, en dat, indien tengevolge
van de Veraartsche taktiek werkloosheid zou ontstaan, financiëele
steun aan de organisaties zou worden geboden. De verhoudingen waren dus
scherp genoeg, doch tot openlijk conflict kwam het niet. Op een gegeven
oogenblik bleek de Ned. Bond van Boekdrukkerijen tot overleg bereid. En
daar het zoo langzamerhand naar het midden van 1916 ging, het tijdstip
waarop de C. A.-0. zou worden opgezegd, had het geen zin meer om nog
tijdens den duur van de loopende overeenkomst een nieuwe aan te gaan. In
den loop van het jaar kwamen de werkgevers tot onderlinge overeenstemming,
gingen een federatief verband aan en vormden daardoor de
Federatie van Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf. Die
overeenkomst werd op 20 December van kracht. — De veertiende jaarvergadering
van onzen bond zou op 19 en 20 juni te Arnhem gehouden
worden. Het jaarverslag, het 14de, nu door Wattel samengesteld, verscheen
weer in boekformaat en telde 48 blz. Voor het eerst werd een volledige
ledenlijst opgenomen, waaruit bleek, dat de bond 755 leden en 106 adspirantleden
telde, verdeeld in 41 afdeelingen en correspondentschappen, en
13 verspreide leden. Eveneens voor het eerst werd een financiëel overzicht
in het jaarverslag gepubliceerd. De bond bezat f 4573.48 1/2, waarvan de
weerstandskas f 2372.39 en de werkloosheidskas f 1569.32 1/2 had geboekt.
Het bondsziekenfonds stond nog niet op stevige voeten. Het saldo bedroeg
slechts f 126.30, terwijl het voordeeligverschil tusschen inkomsten en uitgaven

136 Ds. A. S. TALMA OP 12 jULI TE BENNEBROEK OVERLEDEN
van het tuberculosefonds f 52.63 bedroeg. Aan M. van der Heide was
het voorzitterschap der algemeene vergadering opgedragen. Hij ontpopte
zich als een uitstekend leider, die bezadigd en kalm, maar met beslistheid,
de meening van het hoofdbestuur verdedigde en het nemen van besluiten
voorbereidde. Een kort resumé der genomen besluiten doet de belangrijkheid
dezer vergadering duidelijk uitkomen. De voorloopige aanstelling
van W. Wattel werd in een definitieve omgezet. Dan viel het besluit
om de collectieve overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf op te zeggen
en besprekingen over een nieuwe C. A.O. ^ te openen. De Christen-
Typograaf zou in het vervolg per week verschijnen en wel de ééne
week in 4, de andere week in 2 pagina's. Met het oog op het toetreden
der vakgroep Chemi-Lithografen werd de naam van den bond gewijzigd.
Nederlandsche Christelijke Grafische Bond werd hij genoemd. De Christen-
Typograaf werd herdoopt in Grafisch Orgaan. De naamsverandering
geschiedde op voorstel der vakgroep. In de vorige algemeene vergadering
was eenzelfde voorstel ingediend, maar kon toen geen meerderheid vinden.
Ook werd nog een besluit genomen, tengevolge waarvan de bond
ingedeeld zou worden in provinciale districten, met in iedere provincie
een middelpunt, waardoor men betere resultaten op de propaganda verwachtte,
een verwachting, die spoedig bleek ijdel te zijn. Van meer gevolg
was het aanvaarden van Utrecht's voorstel om een commissie te benoemen,
die de contributie-regeling zou onderzoeken en een rapport zou uitbrengen
met voorstellen om den financiëelen grondslag en toestand van
den bond te versterken. Van deze vergadering ging een goede invloed
uit door heel den bond. — Overbodig was dat niet, want de moeilijkheden
waren nog vele. Hier en daar moest opgetreden worden om de
collectieve overeenkomst door te voeren. Zoo aan drukkerij „De Motor"
te Sneek, waar de werkgever voor het lidmaatschap bedankt had en
f 50.— achterstallig loon moest betalen. Confereeren baatte niet, er moest
gestaakt worden. Het conflict duurde één dag, nl. 29 juni. De ondernemer
gaf aan alle eischen toe en betaalde zelfs den stakingsdag uit. Een
deel van Zeeland wilde van organisatie niets weten. Vooral te Vlissingen
waren de werkgevers wat schuw. Confereeren bracht de meesten tot
organisatie en doorvoering der collectieve overeenkomst, behalve de firma
Wegeling aldaar. Op 31 Juli brak er staking uit, die 41/2 dag duurde,
maar toen ook tot doorvoering der collectieve overeenkomst leidde. —
Hoewel niet onmiddellijk tot de geschiedenis van den bond behoorende,
mogen wij niet onvermeld laten, dat op 12 Juli overleed Ds. A. S. Talma.
In hem verloor de christelijk-sociale beweging een harer meest sympathieke
voorstanders, die, door den nood en het onrecht der arbeiders getroffen,
zich aan de arbeidersbeweging gaf, redacteur was van Patrimonium,
de christelijke sociale- en vakbeweging diende uit de vaste overtuiging,
dat alleen in het christendom recht en orde veilig waren. Hij werd tot
het hooge ambt van Minister van Arbeid geroepen, schonk Nederland
een stel sociale wetten, was bij vriend en tegenstander geëerd om zijn,

TWAALFDE JAARGANG 6 SEPTEMBER 1916 NUMMER 167
GRAFISCH ORGAAN
WEEKBLAD VAN DEN CHRISTELIJKEN TYPOGRAFENBOND IN NEDERLAND
GOEDGEKEURD BIJ KON BESLUIT VAN 9 FEBRUARI 1912, No. 59, STAATSBLAD No. 65, VAN 17 EN 18 MAART 1912
PRIJS PER NUMMER' VOOR GE-
ZELLEN BIJ DE GRAFISCHE VAKKEN
2 CENT, , VOOR ANDEREN 4 CENT
A B 0 N N E M E N T S P R IJ S PER JAAR
REDACTEUR • W. WATTEL,
FREDER6C HENURIKPLANTSOEN 48, A'DAM.
TELEFOON INTERC NOORD. 7556.
A D M 1 N i S T R A T E U R: W. J. L RUPPERT,
DA COSTASTRAAT 5911 , AMSTERDAM.
PRIJS DER ADVERTENTIEN. PER
GEWONE REGEL 10 CENT, VOOR GE
ZELLEN PER REGEL 5 CT., DIENSTAAN-
VRAGE PER PLAATSING 50 CT •, DIENST-
AANBIEDING PER PLAATSING 25 CT.•
91 CENT (FRANCO PER POST) 'n VERSCHIJNT DES WOENSDAGS.
(* BIJ VOORUITBETALING.) .:
BONDSSECRETARIAAT : W. W A T TEL, FRED iIENDRIKPLAN'FSOEN 48 n BONDSPENNINGMEESTER: J. JO N K E R, RUSTENBURGERSTRAAT 4161, AMSTERDAM.
INHOUD Propaganda - Tubtrculosetonds - Eé, dmt
weet - Op, Friezen, op. - Uit de Afdeelingen - Ver
gaderingen Advertentie
PROPAGANDA.
Dinsdag 29 Augustus sprak onze vrijgestelde
voor de afd Enschede met het onderwerp . „Ook
meisjes to de Chr Vakbeweging", met het resultaat
dat de 6 aanwezige meisjes zich opgaven, welk getal
is gestegen tot 12
In een volgend nummer hierover meer
Welke plaats volgt er nu ) Provilciale commissies
aan den arbeid Het is nu den tijd
Maandag 4 Sept voerde de heer Wattel het
woord tot den Chr Besturenbond te Gouda, met
het onderwerp „Tweeërlei beginsel in de Vakbeweging"
TU BERCULOSE-FONDS.
Met blijdscbap ontvingen wij vorige week uit
Hengelo de mededeeling,dat de bloempjesverkoop
voor ons tuberculose-fonds goed geslaagd was. Deze
verkoop geschiedde op de groote meeting welke
door de verschillende chr organisaties a ldaar was
uitgeschreven.
Het saldo der opb rengst was f 69.43 Wij zeggen
de ijverige werkers voor ons fonds in Hengelo hartelijk
dank, en hopen dat, wanneer nodig, wij weer
op hun kunnen rekenen.
Ook kunnen wij nog met dank vermelden een
ingekomen circulaire van de firma La R, en V. te
Zwolle, met een jaarlijksche badrage van f 5.—
Wanneer er nu in versch il lende afdeelingen nog geen
bericht gekomen is op onze circulaire, verzoeken
wij de betrokkene werkers voor oas fonds dit door
persoonlijk bezoek te doen, dit geeft de beste
resultaten E. FIENIEO, penningm.
Overtoom 165 a, Amsterdam.
•
Dinsdag 29 Aug was voor ons fonds weer een
bijzonderen dag Daar vr K Tel wegens drukke
werkzaamheden zich als voorzitter heeft teruggetrokken,
is door het Hoofdbestuur als zijn opvolger
benoemd vr G Ebbeling, van Zaandam, en werd
de..e als zoodanig in zijn nieuwe functie gefnstab
leerd De oud-voorzitter, die verhinderd was deze
vergadering bij te wonen, nam in een hartelijk schjn•
ven afscheid van zijn medebestuurders, d ankte hen,
voor de aangename samenwerking welke hij had on•
dervonden, en wees ten slotte op den luisten bllk,
die het Hoofdbestuur heeft gehad, om vr Ebbeling
ais zijn opvolger te benoemen, daar deze altijd met
volle sympathie met ons fonds meeleefde
Ook waren ter vergadering aanwezig de meowbenoemde
commissarissen, de vr P Soetens en K
Tnmp De meerdere bestuurswerkzaamheden hebben
deze uitbreiding noodzakelijk gemaakt De
voorzitter begroette hen met een korte toespraak,
waarna werd overgegaan tot het behandelen der
agenda
De samenstelling van het nieuwe bestuur doel
ons het beste verwachten J WINTER, seer.
EEN DiE 'T WEIT.°
Amro t
^..
Dat ge, omdat ge van christelijke beginneten zijt
en die be)inselen uit wenscht te dragen op alle
levensterrein, bij de dompers en achterlijken behoort
ts U zeker wel bekend Tenminste het hooghartig,
thans wegstervend Liberalisme heeft ons dat altijd
geleerd Het monopolie van alleen alles te weten
heeft de vrijzinnigheid altijd voor-zich opgeeischt
en juist omdat de ch ristenen hun beginsel als het
allesbeheerschende levensbeginsel beleden, is van
die zijde altijd een hevig verzet betoond tegen de
doorwerking van die beginselen. De geschiedenis
helft echter ten allen tijde bewezen dat de ideeele
benselen triumfeeren boven de materleele
Echter, re het te verwonde ren dat het socialisme
aan dit zelfde familiegebrek mank gaat ? Vanzelf
dat die kwaal ook uitkomt bij de moderne vakorganisatie,
volgens Oudegeest r „broertje en, zusje".
Dat zien we ook aan onze moderne bondsbroeders.
Men kan niet nalaten OM steeds te schreeuwen over
de groei hunner vakbeweging en menig buitenstaander
kan vaak met het hoofd schudden, zich herinnerende
een zeker $preekwoord van „goede wijn
die geen krans behoeft"
Hoe heerlijk neutraal hun vakbeweging toch wel
is, po$en zij gedoog aan te toonen, jaag doen dat
verbazend vaak, moeten zulks wel telkens weer
doen, want 't blijkt steeds meer dat de goe-gemeent'
niet gediend is van Kun volksverlakkende leuze
't Zij, zij hevig ketteren tegen degenen die het wagen
hun souverem(tejt aan te tasten, 't zij zij liefelijk
zacht, soms•meesleepend schoon, hun sirenenmg
aanheffen
Maar men weet het aan de 'overzijde wat goed
Soms moet men tie redacties der moderne vakbladen
benijden om hun medewerkers, die op illustre wijze
steeds weer schrijven ellenlange artikelen onder
het stereotype opschrift „Her bestaansrecht der
religieuze vakvereenigutgen" (hans weer ,heeft
de red van het Grafisch Weekblad in haar geachtcn
collega J Mussert leen medewerker gevonden dip.
de lezers van dat blad verast op een paar art in
de nos van 2 en 9 Aug I I
Nu dienen we bij alle cntiekrop de rethorica onzer
lege'slanders ook in hen het goede te oaardeeren
en dan zij met dankbaarheid vermeld dat de inhoud
van pag I van bedoelde nos van dat blad op hooger
peel. staan dan gewoonlijk
We koenen het verscheidene kolommen faitge
artikel niet Overriemen, maar om een Indruk te
krijgen van het gehaite van 's heeren Mussert's betoog
citeeren wij het navolgende
Allerminst toch Is - waar, dat de christelijken
etch het eerst opgemaakt hebben voor de mveenng
van collectireve con tracten, althans ;let in de
typografie, waar onze Tupografenbond ia 1869
toen niemand nog dacht aan scheiding van bokken
en schapen, een ont,vérp-overeenkomst den patroons
aanbood Maar al zou in het algemeen het
nu eens waar zijn, dat de christelijke vakbeweging
het eerst propageerde voor collec tieve overeenkomsten,
dan zou dat nog maar niet meer geweest
zijn, dan ten armzalige poging, die door
geen daad kon gevolgd worden
Hier tracht de geachte schrijver de draaiing in
de moderne vakbeweging van marxistische naar
revisionistische richting goed te praten, maar dan
zij toch opgemerkt der deze moderne voorman de
geschiedenis; der arbeidersbeweging niet goed bestudeerd
heeft, want hij moest toch ook weten dat
men indertijd zwoer bij de heerlijke solidariteit die
de klassebewuste arbeiders de handen ineen moest
doen slaan om elke staking te winnen, want elke
overwinning was Immers een stuk van de machtEstrijd
van het proletariaat ? Een schrede meer op
den weg die leidt naar het paradijs van de heilstaat
Daartegenover bestendigt een collectief contract
de rust in het bedrijf
Zeer terecht heeft v Wageningen in zijn brochu re ,
„Neemt U In acht" een ,voord aan de christen werk-
beden, betoogt dat hier wel degelijk de invloed der
christelijke vakbeweging gebleken is
_De man oreert verder
Gii, rcllgieuse dogmatici, legt den B ijbel, dien
ge tiodsopenbaring noemt, altijd zoo uit, dat er
alleen overblijft hetgeen u het gemakkelijkst
voorkomt.
„Wij kunnen volstaan met de man aan te
raden eens een goede rechtzinnige prediking te
gaan hooien
Wij volgen onze geachte opponent op den voet
en leun verder :
„Terecht meende men, dat waar ill de samenleving
het dogmatische christendam een leer van
schijn was geworden, dat daarvoor onzeakbeweging
moest worden beh oed, dat min eenheid
van belangen daaronder niet mocht hjlen Daarmede
heeft onze vakbeweging ook allerminst
bew ezen, al3 zoude zij niet christelijk gijn Ietegendeel"
't Is makkelijk genoegrom van „men" te sp reken,
maar met zulk geeerahseeren komen we er heusch
niet Een leer van schijn kunnen we gevoegelijk
noemen het program en het streven v an die polltleke
part ij waaraan de moderne vakbeweging zo o,
Innig verbonden b, want haar „Internationale"
vief in-ten halve eens drie keer l'n elkander, omdat
zij nut beantwoordde aan de realiteit des levens
Verder verkoopt de man de enormiteit dat de
moderne vakbeweging „integendeel van anti-chnstelijk"
dus christelijk is
We kunnen niet anders dijen dan, het hoofd schudden
over zooveel achterlijkheid, zeggen . „Alle
commentaar overbodig", maar om te voorkomen
dat uit ons stilzwijgen te doen opzichte toestemmen
zou worden geconcludeerd, geven we ons een oogenblik
de moeite deze groote nonsens te weerleggen
Laat ons dan beginnen met den man te vertellen
dat we hem gaarne met een paar jaargangen willen
pleinieren van het blad waarin hij zijn geniale gedachten
neer pleegt te pennen
Tevens zij den heer Mussert medegedeeld dat de
bekende Haagsche christensocialist Niemann, zelf
jarenlang lid van den A N,T B daar ter plaatse,
het moest verklaren dat men in de moderne vakbewegmg
medegesleurd werd in den, mateetalistischen
maalstroom van den tijd Zoon practijkstem spreekt
boekdeelen I De zuigkracht van het ongeloof is
groot! En de heer Mussert diende te weten dat een
vereenigirtp van zoovele hetorogene bestanddeelen
ais verpolitiekte socialisten en bijbelvaste christenen
enz enz vrijwel een utopie genoemd mag worden
Te schetteren tegen alles wat niet op zg klassebewuste
manier door den hoepel der moderne vakbeweging
als gedresseerde honden heen wil,
dringen, komt den beer Mussert allerminst
te pas 't Ware beter als eerlijk strijder voor de
moderne vakbeweging de geschiedenis der arbeldersbeweging
in Nederland te bestudeeren en constateerend
de oorzaken van hare verdeeldheid de
hand in eigen boezem te steken I
„De nuchtere werkelijkheid, los van alle ideëele
opvattingen, is de grondslag voor de vakorganisatie.
Alles wordt bij ons beheerscht door de nuttig•
heldsgedachte, los vah elke ideëele uitlegging."
Zoo betoogt de deer Mussert verder
Merkwaardige erkenning! Tweeërlei leereis we
hier uit
Ten eerste dat de nucntete werkelijkheid one
klaar doet zien het utopistische van een komen den
heilstaat, die de moderne vakbeweging als zijndevastgeketend
aan het socialisme, ons predikt; maar
anderzijds is alles dat gespeend is aan het ideëele
verbonden aan het materieele en daarom kunned
wij ons niet vereenigen met diegenen die ons hoogheilig
beginsel door het slijk sleuten en bespotten
Nu niet T Nooit 1
Ten slotté concludeert de geachte schrijver ten
opzichte van zelfstandigheid, krachtsontwikkeling
etc het navolgende
„Dit alles missen de ehristelijke vakorganisaties,
gebonden als zij zijn aan de uitlegging of het
drijven hunner geestel ijke voorgangers".
Zie zoo, nu weten we hell Het drijven niet van de
ronde elementen in de moderne vakbeweging, niet
van de aan revolutionaire gymnastiek doende kopstukken
die de moderne vakbeweging eertijds verscheurd
hebben, o neen, maar die gehate geestelijkheid,
ziet U, die bederft de christelijke vakorganisaties
geheel en houdt ze-aan den leiband
Een die 't weet
De heer Mussert diende toch waarlijk zulke onzin
in onze verlichte 20e eeuw pret meer te verkondigen.
Hij weet beter 1 Onze vakbeWeging mag er zich op
beroemen haar zelfstandigheid noot te hebben ver-
Inren door zich met handen en voeten te ketenen
aan de een of andere staatkundige partij 1
Onze vakbeweging leeraart geen klassenstrijd of
spits dien - toe, maar predikt op sociaal terrein des
(evens recht en gerechiigl eld !
Alleen dan zal sociale verheffing des volks mogelijk
zijn als men erkent als alleenheerscher In alle
levensverhoudingen de Chndtus Consolatorl Daartoe
maken wij groot ooze vakbeweging tot heil van den
.arbeidenden stand, tot eer van Gods Koninkrijk I
En we zullen niet rusten voor allen bij ons zijn die
bij ons hooren, waar beleden wordt de alleenheerschappij
van den Christus Gods I
Amice I Dat ge daartoe steeds uw beste krachten
moogt mobiliseeren is de weiinch vah
Den Haag SPECTATOR
5) Alhoewel sue zelf de heer Mussert van antwoord
d zoen op zijn artikelen in het Grafisch Weekblad,
geven we aan dit stuk van onzen Spectator gaarne
een plaats RED.

1 3 VOORBEREIDING TWEEDE C. A.-0. IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF
rechtvaardigheid. Als het Ministersambt bijna al zijn krachten verteerd
had, trok hij zich als predikant terug en diende te Bennebroek de Ned.
Herv. Gemeente. Hij stierf aldaar. Zijn gedachtenis zal in de christelijksociale-
en vakbeweging blijven voortleven. Er is schier geen kantoor
van een christelijken vakbond, waar Talma's beeltenis ontbreekt. Hij
was een held in volle wapenrusting.
De collectieve overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf werd zoowel
door den Nederlandschen Bond van Boekdrukkerijen, als door de
werknemersbonden opgezegd en het is als vanzelf sprekend, dat de
aanstaande vernieuwing grootere verdeeldheid tusschen de arbeidersbonden
bracht. Er werden weer twee concepten aan de werkgevers aangeboden, één
door den A. N. T. B. en één door de drie andere bonden. Te voren was
gepoogd, op initiatief van den Roomsch-Katholieken Grafischen Bond, de
mogelijkheid te scheppen om één gezamenlijk concept in te dienen. Doch
het hoofdbestuur van den A. N. T. B. voelde zich sterk als leiders van een
bond, die meer dan 7000 leden telde. Het stelde dus eischen, waaraan
voldaan moest worden voordat kon worden samengewerkt. Het waren
drie eischen :1 e gelijke contributie-regeling voor alle bonden, 2e behoorlijke
opzegtermijn voor liedanken als lid en 3e evenredige vertegenwoordiging
in de Centrale Commissie. Daarenboven wilde het hoofdbestuur van den
A. N. T. B. doen vastleggen, dat de Bond van Plaatselijke Vereenigingen,
in plaatsen waar hij nog geen afdeeling gevestigd had, geen nieuwe
afdeeling zou mogen oprichten. Een voorstel, dat het hoofdbestuur van
den Plaatselijken Bond niet erg aannemelijk toescheen. De eerste twee
eischen vormden geen beletsel, doch de derde eisch had tot bedoeling
om principiëel een der organisaties uit de Centrale Commissie te weren.
De drie bonden waren bereid om den A. N. T. B. twee zetels in dit
rechtsprekend college af te staan, doch dit was niet voldoende. Ook
dit „overleg" strandde dus en de twee concepten werden den werkgevers
toegezonden. Of zij met deze vriendschapsbetuigingen zeer ingenomen
waren weten wij niet. Doch op hun beurt stelden de werkgevers een
concept samen, verzonden dat aan alle vier de bonden en de onderhandelingscommissie
was wel zoo vriendelijk om het werkgevers-concept
als leidraad te aanvaarden. De besprekingen vorderden tamelijk snel.
Aan arbeiderszijde was men reeds lang tot de overtuiging gekomen,
dat een der hoofdpunten moest zijn verbetering van het loon. Want de
duurte der levensmiddelen nam zoo hand over hand toe, dat de nood
in de arbeidersgezinnen een dagelijksche gast was, een onbescheiden gast,
die alles beheerschte. Wel werd door de vakcentrales gepoogd invloed
op de regeering uit te oefenen om prijsstijging tegen te gaan, wel hield
het permanent comité uit de R. K. en Christelijke vakbeweging een
groote vergadering in Utrecht, maar dat alles baatte weinig. Vooral in
de groote steden, waar de arbeiders bijna uitsluitend aangewezen waren
op de karige rantsoenen, en een ganschen dag in werkplaats of fabriek
moesten arbeiden op een rantsoen van 2 ons oorlogsbrood per dag,

DE BELANGRIJKSTE WIJZIGINGEN IN DE BOEKDRUKKERS-C. A.-O. 139
verkeerden de arbeiders in een toestand, die het midden hield tusschen
doorloopend voedselgebrek en honger lijden. Naast dezen nood was er
nog een andere, die zich niet zoo fel demonstreerde, maar daarom niet
minder diep ingreep, namelijk de onmogelijkheid om wat versleten en
verteerd was te vervangen of te vernieuwen. Zonder het zelf nog
duidelijk te zien werden de arbeiders en hun gezinnen uitgeput en verloren
iederen welstand, dien zij in den loop der jaren hadden kunnen
bereiken. — De besprekingen over de nieuwe C. A.-O. dan leidden tot
overeenstemming tusschen de onderhandelaars. Op 22 November kon
het concept gepubliceerd worden. De overeenkomst had nu in dit opzicht
een nieuwen vorm, dat de Roomsch-Katholieke Vereeniging van
Nederlandsche Drukkerspatroons en de Bond van Christelijke Drukkerspatroons
in Nederland als contractanten ter eenre optraden naast den
Nederlandschen Bond van Boekdrukkerijen.Voorts waren er vele wijzigingen
aangebracht, waarvan wij er enkele zullen aanstippen. Zoo waren de
verlofdagen van 4 tot 6 per jaar opgevoerd. De mogelijkheid om den
Zaterdagmiddag vrij te maken was open gelaten, wanneer 80 O/0 der
werknemers hiertoe wilde overgaan en dan hiervoor op de andere
vijf werkdagen een half uur langer wilde arbeiden. Opgenomen was een
bepaling, waarin werd vastgelegd, dat handzetters, machinezetters en
bewerkers van het toetsenbord der monotype-machine slechts konden
eischen als 1 ste klasse arbeiders te worden aangemerkt, indien zij een
gemiddelde uurproductie konden leveren. Voor handzetters was de
productie op 650 vierkanten, voor machinezetters aan de Linotype-machine
op 6000 letters, aan de Monoline op 5000 letters, aan de Typograph op 4750
letters per uur bepaald. Bewerkers van het Monotype-toetsenbord moesten
6500 letters per uur tikken. Overeengekomen was, dat uiterlijk 1 Juni
1917 een leerlingenregeling door de Centrale Commissie zou worden
ingevoerd. De uurloonen waren gebracht voor 1ste klasse werklieden
op 32-24 cent, afdalende met 1 cent per uur in de verschillende
gemeenten-klassen. Drukkers, opmakers bij dagbladen, galvaniseurs en
stereotypeurs verdienden 1 cent per uur meer. Machinezetters werden
gebracht op 36 centen in de eerste gemeenten-klasse en met 1 cent per
uur afdalende in iedere gemeenten-klasse tot 28 centen in de 9de
gemeenten-klasse. Arbeiders van 25-jarigen leeftijd waren 1ste klassers,
van 20-25 jaren 2de klassers, beneden 20 jaar werden zij leerlingen
genoemd. De uitkeering bij ziekte door den werkgever werd met
2 weken verlengd en gebracht op maximum 8 weken. De rechtspraak
bleef gehandhaafd. De Centrale Commissie werd van 8 tot 10 leden
en 10 plaatsvervangende leden uitgebreid. De nieuwe zetel met het
plaatsvervangend lid, werd, wat arbeidersvertegenwoordiging betreft den
A. N. T. B. toegewezen. De werkgevers kwamen nu eveneens voor verdeeling
der zetels te staan. De Nederlandsche Bond van Boekdrukkerijen
verkreeg 3 leden en 3 plaatsvervangende leden, de R. K. Vereeniging van
Nederlandsche Drukkerspatroons, en de Bond van Christelijke Drukkers-

140 HET CONCEPT-COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST AANVAARD
patroons in Nederland ieder 1 lid en 1 plaatsvervangend lid. De vertegenwoordiging
in de Districtscommissies wat de arbeidersafgevaardigden
betreft werd officiëel vastgesteld en in de overeenkomst opgenomen. Van
de 36 districtscommissiën waren er 14 met 4 en 22 met 3 leden en evenzoovele
plaatsvervangende leden. Dat alles geschiedde om uitdrukking te
geven, ook in de rechtspraakcommissies, dat er bonden met veel en
bonden met weinig leden waren. Onze bond verkreeg 11 zetels. Het
verplicht lidmaatschap werd uitgebreid tot werknemers van 16-jarigen
leeftijd en verscherpt door de bepaling, dat de werknemers, die zich
voor den 1 sten Mei niet georganiseerd hadden, op dien datum met een
opzegtermijn van 14 dagen ontslagen moesten worden. Werknemers boven
16 jaar, die nog bij ongeorganiseerde werkgevers in dienst waren,
moesten met ingang van denzelfden datum hun dienstbetrekking opzeggen.
Deze bepaling gold voor hen, die beneden 50 jaar oud waren. Ontslag
wegens slapte moest worden gegeven naar volgorde der indiensttreding,
de laatst aangekomene moest dus het eerst ontslagen worden. Bij hen,
die nog geen drie jaar in dienst van hun werkgever waren behoefde
deze bepaling niet te worden toegepast. Wat niet in de C. A.-O. stond,
doch wel bij de geschiedenis van het bedrijf behoort, is het standpunt
tegenover coöperatieve en huisdrukkerijen ingenomen. De werkgevers
beschouwde deze ondernemingen als ongeorganiseerd, georganiseerde
arbeiders zouden er niet in dienst mogen treden. Dit standpunt in zijn
algemeenheid werd door de arbeiders bestreden. Het verbod om gedurende
den duur der overeenkomst contracten met andere bonden af te sluiten
was nu absoluut. De overeenkomst werd aangegaan voor een tijd van
3 jaren en eindigde op 3 Januari 1920.
Om over het aanvaarden dezer collectieve arbeidsovereenkomst te
beslissen werd op 26 December, den Tweeden Kerstdag, te Utrecht een
algemeene vergadering gehouden. Doordat de onderhandelingscommissie
het concept met haar mandaat gedekt had, was de mogelijkheid om
wijzigingen aan te brengen uitgesloten. De vergadering kon de overeenkomst
aannemen of verwerpen. Er waren natuurlijk heel wat
onbevredigde verlangens. Vooral de indeeling in gemeenten-klasse was
aanleiding tot critiek, daar verschillende afdeelingen meenden, dat hun
gemeente in een te lage klasse was geplaatst. De loonstijging met
5 centen per uur of f 2.85 per week werd eveneens niet voldoende geacht,
terwijl vooral de termijn van 3 jaren in de omstandigheden waarin de
overeenkomst aangegaan werd, te lang werd geacht. Na de verdediging
door Wattel namens het hoofdbestuur besloot de vergadering, met 36
tegen 2 stemmen, de overeenkomst te aanvaarden. De algemeene vergadering
had nog meer te doen dan enkel over de collectieve arbeidsovereenkomst
te beslissen. Want de commissie van reorganisatie der
financiën had haar rapport uitgebracht met het advies,. om de bondscontributie
op 2 O/ van het loon vast te stellen. Een uurloon-contributie
was eveneens overwogen. Deze zou bij het op 1 October vastgestelde

CENTRALISATIE-BESLUIT. EEN TWEEDE VRIJGESTELDE ZAL KOMEN 141
ledental f 8.870.06 per jaar opbrengen. Indien 2 O/o geheven werd, kwam
het totaalbedrag op f 10.068.02, alles berekend op de nog niet verhoogde
loonen. Het uitvoerig rapport der commissie was in het Grafisch
Orgaan van 6 December opgenomen en zoodoende onder de aandacht
van alle leden gebracht. Naast deze belangrijke wijziging der contributie
en versterking der bondsfinanciën, werd de centralisatie der geldmiddelen
voorgesteld. Niet iedere afdeeling zou een willekeurig bedrag
boven de bondscontributie kunnen heffen, doch van de ontvangsten
a 2 O/ kon 15 O/o worden afgehouden voor onkosten door de afdeeling
te maken. Het beginsel dus van een geheel centrale bondskas. Behalve de
beslissing over dit hoogstbelangrijke rapport, moest een andere genomen
worden, namelijk over het voorstel van het hoofdbestuur om een tweeden
vrijgestelde te benoemen. Want het ledental van den bond was steeds
groeiende en stond op 1 October op 783 leden en 137 adspirant-leden
of totaal 940. Op 16 Dec. had Wattel nog de afdeeling Oud-Beierland
met 7 leden opgericht. Het hoofdbestuur zag heel duidelijk in, dat de
gesalariëerde meer voor propaganda vrijgemaakt moest worden, hetgeen
onmogelijk was zonder tweeden vrijgestelde. Wattel toch verzorgde het
wekelijks verschijnend Grafisch Orgaan, voerde de correspondentie,
verzorgde de bondsadministratie, behalve de financiën, en was vertegenwoordiger
in verschillende commissies. Reeds was hij dikwijls als
spreker opgetreden. Daar bestuurders van andere bonden het propagandapad
bewandelden, was onze vrijgestelde meermalen op debatvergaderingen
opgetreden. Aan dat laatste was wel een einde gekomen, daar de
propagandist van den A. N. T. B., de heer Van der Wal, in Schiedam
geweigerd had opnieuw met Wattel te debatteeren, doch buiten deze
twistgesprekken was er nog genoeg te doen in openbare propaganda.
De nieuw te benoemen vrijgestelde zou dus in de eerste plaats met
correspondentie en administratie belast worden. In volkomen overeenstemming
met den penningmeester J. Jonker was reeds overeengekomen
dat de nieuwe gesalarieerde bestuurder het penningmeesterschap zou
overnemen. De beide voor den bond zoo gewichtige voorstellen werden
onder applaus en met algemeene stemmen aanvaard, Daarmede was een
einde gekomen aan de menigvuldig en niet altijd ten onrechte gemaakte
opmerking, dat onze bond door lage contributie concurreerend optrad.
Nu betaalden de christelijke arbeiders meer, daar 2 °/0 1/50 en 1 uurloon
1/57 van het verdiende weekloon was. Dit gold alleen de typografen en
binders, de contributieregeling in het chemi- en lithografisch bedrijf was
voor alle bonden gelijk en bedroeg 2 °/o voor bonen tot f 18 en 3 %
van het loon dat boven f 18 per week ontvangen werd. Van dit bedrag
mocht voor ieder kind beneden 14 jaar 5 centen per week van de
contributie afgetrokken worden. Het aannemen dezer voorstellen was
voor de toekomst van den bond van bijzondere beteekenis.
De Vakgroep Chemi- en Lithografen had haar zelfstandigheid
behouden. Regelmatig vergaderde het bestuur. Uit Amsterdam, Amersfoort,

142 HET WERK DER ZELFSTANDIGE VAKGROEP CHEMI-LITHOGRAFEN
Dordrecht, 's-Gravenhage, Haarlem, Krommenie, Rotterdam, Utrecht
Vught en Zwolle. werd regelmatig met den secretaris der vakgroep,
Th. R. Ypenburg, gecorrespondeerd. Het bestuur der vakgroep vergaderde
dikwijls, onder leiding van zijn voorzitter E. Fienieg, die tevens
gedelegeerde in het hoofdbestuur was. In Rotterdam was het C. W. van
Barneveld, die met ijver en toewijding de belangen van de vakgroep
en haar leden, en dus van den bond, diende. Vooral in de Maasstad
was het moeilijk alle bepalingen der collectieve overeenkomst in het
lithografisch bedrijf door te voeren. Het verplichte lidmaatschap stuitte
op bezwaar, wel niet van principiëelen, maar dan toch van financiëelen
aard. Niettemin was het mogelijk om nog voor dat het jaar ten einde liep
alles in het reine te brengen. Gecombineerde Besturen onder leiding van
den heer M. A. Jacobson, stuurden het rechtsschip recht. Te Krommenie
deden zich eveneens een paar kwesties voor. De vereenigde Blikfabrieken
hadden namelijk niet al te veel werk in haar afdeeling blikdrukkerij.
De arbeiders uit die afdeeling werden van tijd tot tijd gebezigd in andere
afdeelingen, waar zij allerlei karweitjes moesten verrichten. Behalve
dan nog, dat meermalen hun arbeidstijd door verzuim bekort werd
waardoor hun loon verminderde. De vraag kwam nu op of zulke
arbeiders wel recht op de voorgeschreven periodieke verhoogingen hadden.
Een conferentie met de directeuren der fabrieken had het gewenschte
gevolg. Van 16 September af werden hun de verhoogingen uitgekeerd.
Ook werd een regeling voor privaat-lithografen ontworpen en vastgesteld
om te voorkomen, dat een maas in het organisatienet open bleef,
waardoor een groep minder willigen aan de contractueele verplichtingen
kon ontkomen. — Belangrijk waren in het leven der vakgroep de nog
voortdurende besprekingen over een plaatdrukkers-overeenkomst. Als
contractant ter eenre zou de firma Joh. Enschedé & Zoonen te Haarlem
optreden. De Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafen Bond en de Ned.
Christ. Grafische Bond traden als contractanten ter andere zijde op. Bij
het ontwerpen dezer overeenkomst werd door het bestuur van den Ned.
Litho-, Foto- en Chemigrafenbond gepoogd om zonder voorkennis van
ons bestuur het geheele personeel der plaatdrukkerij in vergadering bijeen
te brengen. Het lukte niet. Want het Haarlemsche afdeelingsbestuur, en
meer speciaal de bestuurder der vakgroep P. Jukes, wist het zoo te
leiden, dat onze leden niet ter vergadering gingen. Tijdens deze bijeenkomst
werd overleg gepleegd tusschen de besturen der verschillende
bonden en overeenstemming bereikt, waarbij onze bond ook op het
terrein der plaatdrukkers erkend werd. De onderhandelingen over het
collectieve contract voerden nog niet tot resultaat. Dat werd bewaard
tot het volgende jaar. — De collectieve oveenkomst in het chemigrafisch
bedrijf bleef wel van kracht, doch ingevolge het in die overeenkomst
bepaalde, konden in dit jaar besprekingen over de loonen geopend worden.
Het behoeft geen betoog, dat, bij de groote stijging der kosten van het
levensonderhoud, van arbeiderszijde er prijs op werd gesteld inderdaad

AFZONDERLIJKE ALGEMEENE VERGADERING VAN DE VAKGROEP 143
die besprekingen te voeren. De werkgevers konden niet ontkennen, dat
verhooging noodzakelijk was. Evenwel het bedrijf verkeerde nog niet
in een bloeiperiode. De toestand was nog onzeker, en de vrees, dat bij
het einde van den nog immer voortwoedenden oorlog schier plotseling
geheel gewijzigde omstandigheden op het bedrijf zouden inwerken, dreef
de chemigrafen-werkgevers in de richting van niet bewilligen in loonsverhooging.
Wel wilden zij een crisis toeslag toestaan. Die zou bedragen
op loonen tot f 18.— 10 °/a, tot f 22.— 8 °/a, tot f 26. '--- 6 °/o en tot
f 30.— 4 °/o. Er waren nog enkele bezwarende bepalingen aan het werkgeversvoorstel
verbonden, o.a. dat nu precies op tijd met arbeiden
moest begonnen worden en dat de arbeid moest voortduren totdat de
tijd van beëindiging geslagen was, en ook, dat bij telaatkomen het recht
op den toeslag verviel. Het voorstel bekoorde de arbeiders niet. Op
28 December dienden zij hun bezwaren tegen de voorgestelde regeling
in. De besprekingen met de werkgevers werden in 1916 niet beëindigd
zoodat het beter is den afloop ervan bij 1917 onder te brengen.
De onderhandelingen over vernieuwing der collectieve overeenkomst
in het lithografisch bedrijf werden wel op tijd aangevangen, doch men
kwam niet op tijd gereed. Besloten werd dientengevolge om den duur
der C. A.-O. met 3 maanden te verlengen, teneinde tijd te vinden om
,de onderhandelingen tot een goed einde te brengen zonder dat een
contractloos tijdperk den goeden gang van zaken kwam verstoren..-.
De vakgroep zelf leefde in nauw contact met den R. K. Litho-, Fotoen
Chemigrafen bond. Doordat onze vakgroep-secretaris, Th. R. Ypenburg,
mede in verband met zijn optreden bij het meeningsverschil tusschen de
Amsterdamsche afdeeling van den bond en het hoofdbestuur, voor het
secretariaat bedankte, werd M. van Hoek in zijn plaats benoemd. Die
benoeming dan had plaats ter jaarvergadering van de vakgroep die op
15 Augustus gehouden werd en die diende om het vakgroepleven te regelen
en de belangen der aangesloten leden te behartigen. De nauwere centralisatie,
ook der financiën, bracht voor enkele der vakgroepleden schade.
Bij hen toch was tot nu toe een contributie-aftrek van 5 cent per week
voor ieder kind beneden 14 jaar toegestaan. Daartegenover stond, dat
vakgroepleden van hun loon boven f 18.— per week 3 °/° contributie
betaalden. Nu werd voorgesteld om alles globaal op 2 °/0 te brengen,
zonder aftrek voor kinderen. In de vakgroep rezen aanvankelijk bezwaren
doch de vakgroep-leden waren er de mannen niet naar om zich te verzetten
tegen de hoogere heffing. Zij stemden vóór en werkten daardoor
mede aan de doorvoering der centralisatie van den Nederlandschen
Christelijken Grafischen Bond.

WIMWIIWWIMM2W211WW1
NEGENDE HOOFDSTUK
VERNIEUWING DER COLLECTIEVE OVEREENKOMSTEN
DE CENTRALISATIE VOLLEDIG DOORGEVOERD
W. WATTEL OVERLEDEN
(1917/18)
De bond had propaganda gemaakt ook onder de vrouwelijke werknemers
in de grafische bedrijven. Mede tengevolge daarvan was
het gelukt in Enschedé een deel van het vrouwelijk personeel
der cartonnageafdeeling van de firma Kreymborg 8 Linde tot onzen bond
te trekken. Het andere deel was tot den N. R.-K. G. B. toegetreden.
Gepoogd werd een collectief contract af te sluiten, wat de firma niet wilde.
Zij weigerde zelfs eenige verbeteringen in te voeren. Zoo brak op
30 December 1916 een staking uit, waaraan 51 meisjes deelnamen en
6 binnen de fabriek bleven. Met dit betrekkelijk groote conflict deed
1917 zijn intrede. De meisjes weerden zich flink. In het gure jaargetijde
betrokken zij getrouw haar posten en volgden de aanwijzingen der besturen
op. Doch dit alles vermocht niet om het gestelde doel te benaderen. ' De
strijd werd niet verloren of gewonnen, doch pas na 27 weken staken in
het midden des jaars opgeheven. De opheffing werd mogelijk gemaakt,
doordat in Enschedé een concuj Teerende firma een cartonnagefabriek
oprichtte en een groot deel der meisjes in dienst nam..-, Mede in het begin
van het jaar had de verkiezing plaats van den tweeden vrijgestelde. Er
waren 4 candidaten gesteld nl. : E. Fienieg, J. M. van Nierop, A. van Rijzen
en J. Schipper. Van de 405 uitgebrachte stemmen verwierf J. Schipper
er 213, zoodat die gekozen was. In aanmerking nemende, dat de bond
op 1 Januari 1005 leden telde, was er dus niet druk gestemd. Op den
1sten Februari trad de nieuw gekozen vrijgestelde in dienst van den bond.
In het kleine kantoortje aan het Frederik Hendrikplantsoen 48, ving hij
zijn arbeid als secretaris-penningmeester aan. De reeds zoo vele jaren
getrouw bevonden penningmeester J. Jonker legde het beheer der financiën
in handen van een nog jongen man. Schipper werd aangesteld op een
salaris van f 20.— per week. Het salaris van W.Wattel werd tegelijkertijd
op f 22.— gebracht. Zijn officiëele titel werd nu redacteur-propagandist.
Uit de functieverdeeling tusschen de twee vrijgestelden blijkt duidelijk

J. SCHIPPER DE TWEEDE VRIJGESTELDE VAN DEN BOND 145
de bedoeling. Wattel was voortaan in de eerste plaats belast met het
werk naar buiten, Schipper zou in .de administratie en inwendige organisatie
in hoofdzaak zijn taak vinden.
Zoo was dus door de nieuwe contributie-regeling en het aanstellen
van een tweeden vrijgestelde de mogelijkheid tot groei en uitbouw zeer
vergroot en kwam het er op aan de geboden kansen aan te grijpen.
Want op 1 Mei trad in het boekdrukkersbedrijf het consequent doorgevoerd
verplicht lidmaatschap in. Iedere vakbond in dit bedrijf spande
zich dus in om eigen aandeel in de te verwachten ledenwinst zoo groot
mogelijk te maken. Uit dat oogpunt bezien verwondert het dus niet dat
de A. N. T. B. (wiens hoofdbestuur ook na de aansluiting bij het N. V. V.
op het standpunt was blijven staan, dat deze bond een algemeene was
gebleven en dat dus vakgenooten van iedere godsdienstige overtuiging en
politieke richting zich moesten aansluiten bij dien bond) niet bijzonder
vriendelijk gestemd was door de betere voorwaarden, waaronder onze
bond het werk ging verrichten. De redacteur van het Grafisch Weekblad,
meenende min of meer als toeziende voogd over onzen bond te moeten
optreden, verweet ons hoofdbestuur, dat het 't arbeidersgeld misbruikte
en het arbeidersbelang in den weg stond. — Het kan hier de plaats
geacht worden om iets mede te deelen uit de moderne bonden in ons
bedrijf. Zoowel die in het chemi- en lithografisch, als die in het boekdrukkersbedrijf,
leden een zwaar verlies. W. van Dijk, de vrijgestelde
secretaris van den Nederlandschen Litho-, Foto- en Chemigrafenbond,
overleed op 6 Maart. In de vakkringen was hij een man die zoowel bij
werkgevers als arbeiders achting genoot en voor de organisatie en het
arbeidersbelang zeer veel verricht had. — Ook de Algemeene Nederlandsche
Typografenbond had een ernstig verlies te betreuren. P. Hols,
de secretaris, stierf op 27 Maart. De typografen kenden deze populaire
figuur en waardeerden zijn werkkracht en ijver voor de arbeiderszaak.
Man van zijn tijd, wist hij zich merkwaardig goed en snel aan te passen
aan de gewijzigde bedrijfsverhoudingen en er met eere zijn plaats in te
nemen. ^- De Nederlandsche Christelijke Grafische Bond ging voort op
den weg van inwendige maar ook op dien van bedrijfsorganisatie. Geheel
vlak was de laatste nog niet. In het begin van het jaar moest de
firma A. W. Sijthoff te Leiden door staking gedwongen worden tot invoering
der C. A.-O. en het lidmaatschap der patroonsfederatie. Het conflict
duurde maar een halven dag en had tot resultaat volledige inwilliging
der gestelde eischen. De firma Brill liet het niet tot staking komen.
Na één conferentie sloot zij zich aan. Te Middelburg ging het er op
lijken alsof de doorvoering der collectieve arbeidsovereenkomst met
de grootste moeilijkheden zou gepaard gaan. Op 25 Januari was
er in Zeeland's hoofdstad een staking van alle boekdrukkersgezellen.
De oude collectieve overeenkomst had het pas in December 1916 tot
doorvoering kunnen brengen en nu staakten de typografen met den
eisch : doorvoering der nieuwe C. A.-O. Het ongewone verschijnsel van
10

146 RESULTATEN OP DE GEVOERDE PROPAGANDA-ACTIE
stakende typografen duurde niet lang. Na een paar uur gaf de drukkerij
der Middelburgsche Courant toe, welk verstandig voorbeeld zes andere
werkgevers weldra volgden. De firma Altorffer hield het 't langste vol.
Doch op Maandag 29 januari gaf ook zij den moed op en liet haar
werknemers op de nieuwe voorwaarden het werk hervatten. De arbeiders
ontvingen een loonsverhooging van f 4.— tot f 6.— per week. De
C. A.-O. bracht den Zeeuwen dus wel winst. Het was juist een week
voor het uitbreken van het conflict gelukt om in Middelburg een afdeeling
van onzen bond op te richten. Op 18 januari vormden 9 Middelburgers,
na een rede van Wattel, haar. De nieuwe afdeeling werd dus al heel
spoedig betrokken in de practische vakvereenigings-actie, welke blijkens
de bereikte loonsverhooging, niet overbodig geacht kon worden. In
Zeeland waren over het algemeen de toestanden achter bij die in andere
provincies. Ook keken de Zeeuwen wat langer dan de anderen de kat
uit den boom. „De werklieden waren zeer tevreden" was de meening
der werkgevers. Doch de nood begon ook hier te nijpen. Al bereikte
men op Tholen nog niet het gewenschte succes, op 21 Maart kwam
Terneuzen met een afdeeling van 26 leden uit. ^-- Nijkerk was reeds op
19 januari door Wattel opgericht. Nu traden 20 leden toe, welk getal
spoedig aangroeide tot 30. Het ging trouwens heel snel in de eerste
helft van het jaar. Begin April kwam een afdeeling met 9 leden te
Zalt-Bommel tot stand. In Aalsmeer bleef het bij een correspondentschap
met 5 leden. Op 16 April volgde Doetinchem met 8 leden.
Barnéveld, met 7 leden, werd op 24 April opgericht. Op 27 April was
Alphen aan den Rhijn aan de beurt met 16 leden, welke groep weldra
op 50 kwam. Daar ter plaatse waren reeds sedert geruimen tijd pogingen
in het werk gesteld om een afdeeling op te richten. Tot nu toe zonder
gevolg. De oorzaak dezer verhindering is te eigenaardig om haar niet
afzonderlijk te vermelden. De arbeiders waren hoofdzakelijk in dienst der
firma N. Samsom & Zn. De firmanten voelden niet veel voor organisatie,
maar hadden zoodanige verhoudingen en arbeidsvoorwaarden voor hun
personeel geschapen, dat organisatie hier niet directe voordeelen bracht.
Zoodat de arbeiders moesten worden overtuigd van hun plicht om
zich te organiseeren met het oog op het algemeen belang voor de
vakgenooten. Voor een deel bestonden dezelfde redenen bij de firma
Callenbach te Nijkerk. Hoogeveen deelde in hetzelfde lot als Middelburg.
In de tweede week van Maart opgericht, was de afdeeling al
dadelijk betrokken in een staking, die op 21 Maart voor het personeel
der firma E. Zwiers geproclameerd werd. Van de 3 arbeiders, die in
staking gingen, werden er 2 ontrouw, zoodat de staking verloren ging
en 1 slachtoffer naliet. Deze gehuwde gezel werd door een anderen,
georganiseerden, werkgever ter stede in dienst genomen. — Ook in
ander opzicht ging de bond vooruit. In Groningen, Utrecht, Amsterdam
werden adspiranten-clubs ingericht. Het oprichten dier clubs was reeds
voorbereid door het opnemen van een rubriek voor jongeren, die zich

HET FONDS TOT BESTRIJDING VAN T.B.C. EN ZIJN WERK 147
bepaalde tot vakliteratuur. Vooral de bondsvoorzitter, M. van der Heide,
meende, dat het bondsorgaan moest worden uitgebouwd, zoodat niet
alleen vakliteratuur voor jongeren, doch ook voor volwassen leden opgenomen
werd. Wattel was begonnen met een reeks artikelen te schrijven
onder het hoofd: „Christelijke vakorganisatie eisch". De bedoeling zat
voorop, om deze artikelen later in brochurevorm uit te geven. In het
blad werd, naast de artikelen, die de negatieve zijde belichtten, namelijk
het niet neutraal zijn der andere bonden en daarom christelijke vakorganisatie,
sterker de aandacht gevestigd op de positieve eischen van
het christendom in het maatschappelijk leven. Enkele vrienden stelden
den positieven kant meer in het licht, de redacteur Wattel vestigde de
aandacht er op en de tweede vrijgestelde Schipper liet niet na de
positieve zijde op den voorgrond te plaatsen. — De beschikbare kantoorruimte
in het benedenhuis aan het Frederik Hendrikplantsoen 48 was zeer
beperkt. Ook de woning, die aan de familie Wattel overbleef, voldeed
niet aan zelfs nederig gehouden eischen. Het was dus noodig naar een
ander kantoor uit te zien. In de Bosboom Toussaintstraat 30 werd een
geschikte gelegenheid gevonden. Een huis met beletage werd daar gehuurd.
De beletage diende tot woning voor de familie Wattel, het benedenhuis
werd tot kantoor ingericht. De huurprijs was f 550.— per jaar. Het nieuwe
bureau werd op eenvoudige wijze ingericht en op den 1sten Mei in
gebruik genomen. — De propaganda voor het bondstuberculosefonds
werd krachtig ter hand genomen door het fondsbestuur, en met goede
resultaten. Er traden verhoudingsgewijs een groot aantal bondsleden toe,
donateurs werden gewonnen, en door propaganda-vergaderingen trachtte
men de inkomsten van het fonds ruimer te doen vloeien. Een patient werd
reeds in Sonnevanck te Harderwijk verpleegd, een tweede wachtte op
plaatsruimte en een derde patient had reeds opneming in het christelijk
sanatorium verzocht. Bovendien werden aan andere leden versterkende
middelen verstrekt. Het fonds verheugde zich in veler sympathie en medewerking.
Zoowel de voorzitter G. Ebbeling (die in de plaats van K. Tel
de functie had aanvaard), de secretaris J. Winter, als de penningmeester
E. Fienieg, deden met toewijding het werk aan het fonds verbonden. Het
bestuur werd nog uitgebreid met2 commissarissen, nl. K. Trimp en P. Soetens.
De onderhandelingen over de collectieve arbeids-overeenkomst voor
de plaatdrukkerij der firma Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem kregen
haar beslag. Op 5 Juni kon de onderteekening plaats vinden. De genoemde
firma trad als contractant ter eenre, de Nederlandsche Litho-, Foto- en
Chemigrafenbond en de Nederlandsche Christelijke Grafische Bond traden
als contractanten ter andere zijde op. Wat haar inhoud betreft het
volgende : arbeidstijd 54 uur per week. Van 1 October tot 31 Maart kon
55 uur gearbeid worden, mits van 1 April tot 30 September op Zaterdag
1 uur minder, dus 53 uren per week gearbeid werd. Met ingang van
1 April 1919 werd de werktijd 52 uren per week. De minimum-productie
mocht onder die verkorting niet verminderen. Tusschen 1 Januari en

148 KORTE INHOUD DER C. A.-0. VOOR DE PLAATDRUKKERS
1 April konden partijen met elkaar in bespreking treden over verdere
verkorting van den werktijd. Bracht het overleg geen resultaat, dan bleef de
werktijd ongewijzigd. Overwerk tot 2 uur per dag werd met 25 0/0, boven
de 2 uren per dag met 50 °/p extra beloond. Het maximum aantal overuren
per maand werd op 60 vastgesteld, doch als regel moest het tot 40 beperkt
blijven. Zondags- en nachtarbeid was niet toegelaten. Het loon voor de 6
christelijke feestdagen werd doorbetaald. Voor elke twee maanden die hij
in dienst was kon de arbeider recht op 1 vacantiedag doen gelden of per jaar
hoogstens 6 dagen. Op 1.5 drukkers mocht 1 leerling opgeleid worden.
Op 6.10 2, enz. De leertijd bedroeg 4 jaren. Daarna werd hij halfwas
drukker. De halfwassen-periode duurde 5 jaren, waarna een arbeider als
volwassen werd aangemerkt. Korte verzuimen wegens familie-omstandigheden
werden doorbetaald voor een bij ieder geval aangegeven aantal uren.
De firma betaalde de helft der premie voor uitkeering bij ziekte, waarvoor
de arbeiders zich verzekeren moesten. Ontslag bij slapte moest volgens
ancienniteit geschieden. Niet afleveren van de overeengekomen minimumproductie
was een reden voor ontslag. Het loon werd vastgesteld op f 2.—
voor een pas beginnenden leerling. Het werd per halfjaar verhoogd met
f 1.—, zoodat het aanvangsloon voor een halfwassen drukker f 11..-r
bedroeg. In de halfwassen-periode werd het loon met f 1.— per halfjaar
verhoogd, zoodat een volslagen drukker begon met f 21.— te verdienen.
Daarna had hij nog recht op twee 2-jaarlijksche verhoogingen van f 1.—
en drie jaar na de laatste dezer verhoogingen op f 1.—. Voor hulpvak en
hulp-arbeiders waren lagere loonen vastgesteld. Geschillen werden berecht
door een Geschillen-Commissie. De overeenkomst werd geacht op
1 April 1917 te zijn ingegaan en zou tot 1 januari 1925 van kracht
blijven. Het was de langstdurende C. A.-O. in de grafische bedrijven.
Zoo scheen dus in den bond alles vooruitgang te zijn. Echter, de financieele
basis van den christelijken bond was nog niet krachtig genoeg om dat
alles te blijven dragen. Er moest bezuinigd worden. Door de loonsverhooging
in het boekdrukkersbedrijf, door het steeds duurder worden
der materialen, waaronder het papier, werden de drukprijzen aanmerkelijk
verhoogd, zoodat ook het Grafisch Orgaan zeer in prijs steeg. Het
bleek, dat ons bondsorgaan als weekblad al te veel van de krachten van
den bond vergde, zoodat besloten werd het halve blad om de 14 dagen
te laten vervallen en te volstaan met het 14-daagsche nummer van
4 pagina's. Was dit al weinig in overeenstemming met de wenschen van
den bondsvoorzitter, er was nog meer waarmede hij zich niet vereenigen
kon. Nu er twee vrijgestelden waren werd meerdere malen een spoedbeslissing
genomen, zonder dat de bondsvoorzitter vooraf geraadpleegd
kon worden. Bovendien werd aan de orde gesteld of een vrijgestelde
ook nog een functie in een andere vereeniging zou mogen bekleeden.
Van der Heide meende, dat dit niet mocht, althans nu nog niet, nu de
beide vrijgestelden nog kort in functie waren. Bij stemming in het
hoofdbestuur deelde de meerderheid het standpunt van den bondsvoorzitter

WAT DE 15DE ALGEMEENE VERGADERING BEHANDELDE 149
niet. Dit bracht Van der Heide er toe voor zijn functie te bedanken. Dit
was een verlies voor den bond, hoewel Van der Heide zich niet uit het
organisatiewerk terugtrok, doch zich nu speciaal met de leiding der
adspiranten-club te Amsterdam ging belasten. Ook had hij zitting genomen
in de commissie die de leerlingenregeling voor het typografisch bedrijf
moest samenstellen. Toch werkte dit bedanken er toe mede, dat de bond
eerder in een richting gedreven werd, die onontkoombaar zou blijken te
zijn, namelijk een vrijgestelde met het voorzitterschap te belasten. — Dit
geschiedde niet onmiddellijk, doch ter vijftiende algemeene vergadering,
die op 26 Juni te Utrecht gehouden werd. Eigenlijk was beslist, dat
Groningen aan de beurt zou zijn om de bondsvergadering te ontvangen.
Het niet meer verstrekken van vacantie-kaarten door de Spoorwegmaatschappijen
en de bezuiniging die moest worden toegepast, brachten er
toe een algemeene vergadering van slechts één dag en in het centrum van het
land te houden. Een jaarverslag werd niet uitgebracht, daar besloten was
het boekjaar van den bond met het kalenderjaar te doen samenvallen. Het
eerstvolgende verslag zou dan de periode 1 juli 1916-31 December 1917
omvatten. Er was een uitgebreide agenda te behandelen, waarvan vooral
de begrooting een punt van discussie uitmaakte. Vanzelf was het ziekenfonds
en zijn bepalingen een punt, waarover iedereen discussieerde. Dan was
er een voorstel van de vakgroep chemi- en lithografen om een commissie
te benoemen, die algeheele centralisatie moest voorbereiden en een voor
alle afdeelingen geldend reglement ontwerpen. De rechtspositie der
vrijgestelden kon evenmin onbesproken blijven. Genoeg dus voor méér dan
een dag. De waarnemende voorzitter J. Baarspul, hield gelukkig niet van
talmen, zoodat de altende werd afgewerkt. Op voorstel der afdeeling
Amsterdam werd W. Wattel tot bondsvoorzitter benoemd. Het aanvangssalaris
der vrijgestelden werd nu gebracht op f 24.— per week met 6 halfjaarlijksche
verhoogingen van f 1..--, alzoo met een maximum van f 30.—.
De centralisatie-commissie werd aangewezen en besloten om het hoofdbestuur
uit te breiden met meer Amsterdamsche leden, opdat belangrijke
beslissingen spoedig genomen konden worden. A. B. Snijder zou daardoor
zijn functie van 2den voorzitter verwisselen met die van commissaris.
Daarvoor voelde hij niets, zoodat hij besloot zich uit het hoofdbestuur
terug te trekken. Wat de bondsvergadering niet accepteerde, maar hem
tot eere-voorzitter benoemde. Nog een ander kreeg een eerbewijs, en
wel de oud-penningmeester J. Jonker, die vrijwillig terug getreden was
toen Schipper secretaris-penningmeester werd. Een pendule met coupes
werd hem onder luide toejuiching der vergadering aangeboden. Mede
door de langdurige staking in Enschede was de bondsweerstandskas in
een niet al te rooskleurigen toestand geraakt, wat aanleiding was tot een
voorstel om bij de afdeelingen aan te dringen hun gelden in de bondsof
weerstandskas te storten. Opgewekt leven was er wel, dat bleek ook
ter algemeene vergadering. Het ledental stond op 1314, verdeeld over
38 afdeelingen en 7 correspondentschappen. — De daartoe aangewezen

150 DE LEERLINGEN-REGELING IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF
commissie voor de leerlingen-regeling had inmiddels haar ontwerp samengesteld
en ingediend bij de Centrale Commissie. Na besprekingen en
wijzigingen was de regeling goedgekeurd en per 1 Augustus ingevoerd.
Als leden der Centrale leerlingen-commissie werden benoemd als werkgevers :
de heeren F. J. A. M. Wierdels en J. W. Reese en als werknemers : de
heeren F. van der Wal en J. Schipper. De leerlingen-regeling zelf was een
boekje van 48 bladzijden. Een uitgebreide toelichting was voorin opgenomen.
Als doel werd aangegeven : het is in belang van werkgevers en werknemers
jeugdige werklieden door een stelselmatige opleiding in de werkplaats in
het vak te bekwamen. Een leerling moest minstens 14, mocht hoogstens
17 jaar oud zijn, een bewijs van loffelijk ontslag der lagere school bezitten,
geneeskundig goedgekeurd zijn voor het vak, om in aanmerking te komen
voor de opleiding. Een drukkersleerling moest een bewijs hebben dat hij
niet kleurenblind was. De leertijd was bepaald op 4 jaren, waarvan de
eerste 6 maanden als proeftijd golden. De werkgever wees een gezel der
eerste loonklasse aan, die de verplichting op zich nam, naar zijn beste
weten den leerling vakkennis aan te brengen. Zulk een leermeester-gezel
mocht de opleiding van van meer dan één leerling worden toevertrouwd.
De werkgever kon, na overleg met den leerling, zijn ouders of verzorgers,
de verplichting aan den leerling opleggen om cursussen, studie-clubs of
herhalingsonderwijs te volgen of bij te wonen. Tenzij met wederzijdsch
goedvinden van den werkgever en leerling en na verkregen toestemming
der Districts-leerlingen-commissie kon gedurende den leertijd geen ontslag
gegeven of genomen worden met uitzondering van het ontslag wegens
dringende reden volgens artikel 1639 p en q van het B. W. Willekeurig
ontslag nemen of ontslag wegens wangedrag plaatste den leerling buiten
het bedrijf. De werkgever kon den leerling schorsen, over welke handeling
de Districts-leerlingen-commissie binnen 14 dagen uitspraak deed. Tusschen
den werkgever en den leerling werd een overeenkomst aangegaan. Wat
die overeenkomst moest inhouden was afzonderlijk aangegeven. Zij moest
in triplo worden opgemaakt en geteekend. Ieder der contractanten behield
een exemplaar. Het derde ex. werd der leerlingen-commissie toegezonden.
Tegen het einde van den aangegeven leertijd was de leerling verplicht bij de
betrokken leerlingen-commissie proefstukken van zelf vervaardigd werk,
volgens opgave der leerlingen-commissie vervaardigd, in te leveren.
Leermeester en werkgever voegden een verklaring bij de proefstukken,
dat zij inderdaad zelfstandig door den leerling waren vervaardigd. Voldeed
de leerling aan de gestelde eischen, dan werd hem een bewijs van
bekwaamheid toegekend. Voldeed hij niet, dan kon de leertijd met ten
hoogste een jaar verlengd worden. Dan werd opnieuw een examen door
de leerlingen ^commissie afgenomen en bij slagen van den leerling hem
alsnog een bewijs van bekwaamheid toegekend. Voldeed hij wederom niet,
dan werd hij met een opzegtermijn van acht weken door zijn werkgever
ontslagen. Na overleg met de leerlingen-commissie, mocht in die acht weken
gepoogd worden een nieuwen werkgever te vinden, die bereid was de

VRIJWILLIGE DUURTETOESLAG BRENGT GEEN BEVREDIGING 151
opleiding gedurende een jaar voort te zetten. Daarna kwam het laatste
onderzoek. Niet voldoen was een wettige reden voor ontslag. Voor zetters
en drukkers waren de eischen, waaraan de leerling moest voldoen om
het bewijs van bekwaamheid te verwerven, opgenomen. Zoo ook voor
machinezetters, bewerkers van het toetsenbord en gieters aan de monotype
gietmachines en andere lettergieters en van de stereotypeurs. De
leertijd voor machinezetters werd vastgesteld op 1'/ 2 jaar. Om als
leerling te kunnen worden aangesteld, was het bewijs van bekwaamheid
als handzetter in den regel vereischt. Voor dagbladdrukkerijen werd
dit niet vereischt, maar dan moest de leerling-machinezetter minstens
17 jaar en gedurende drie jaren als handzetter werkzaam zijn. De leertijd
der overige leerlingen was op 1 jaar bepaald. De districts.-leerlingencommissies
moesten in ieder in de C. A.O. aangegeven district worden
ingesteld. Zij zouden voor de helft uit werkgevers, voor de andere
helft uit arbeiders bestaan. De Centrale leerlingen-commissie had het
opzicht over de Districts-leerlingen-commissies. Van deze laatste werden
er 38 ingesteld.
Na deze uitwijding over de meer ideëele dingen in de ontwikkeling
van bond en bedrijf, komen wij weer terug tot de nuchtere werkelijkheid.
De nood der arbeiders en hun gezinnen nam, door den voortdurenden
oorlog steeds toe. Ook bij de arbeiders in de grafische bedrijven.
Reeds was ter bondsvergadering een stem opgegaan om opnieuw te
pogen duurtetoeslag te verkrijgen. Na die vergadering werden, in overleg
met de andere bonden, die pogingen aangewend. Voorloopig bepaalde
de actie zich er toe de patroons individueel tot toeslag geven te bewegen.
Soms ook werkten de afdeelingen van verschillende bonden samen. Oplossing
bracht het werken zóó natuurlijk niet. De goedwillende werkgevers kwamen
hun arbeiders tegemoet. Die minder goed van wil waren of over niet veel
middelen beschikten, bleven achter. Werkgevers en arbeiders samen dreigde
nog een ander gevaar. In ons land werd alles schaarsch. De industrie werd
spaarzamenlijk van kolen, gas, of van electrische drijfkracht en verlichting
voorzien. Ook de grafische inrichtingen deelden in dat lot. Vanzelf
bracht dit moeilijkheden voor het regelmatig voortzetten der bedrijven,
vermindering van het aantal arbeidsuren, dikwijls met loonsvermindering
gepaard gaande. De drukkersbedrijven trof dat te erger, omdat er heel
wat crisisdrukwerk vervaardigd moest worden. De meeste artikelen waren
slechts per bon verkrijgbaar. Al die bons moesten gedrukt worden. Zelfs
bons voor guldens en rijksdaalders waren ingevoerd en werden in ontelbare
duizendtallen door drukpersen vervaardigd.
In dit opzicht was het voor de bedrijven geen slechte tijd. Overal
kwamen handen tekort, een omstandigheid die het gemakkelijk maakte
het verplicht lidmaatschap door te voeren. Doch de arbeiders leden
armoede. Nauwelijks was een collectief contract met verhoogde bonen
afgesloten of het bleek, dat het verhoogde loon geen grootere welvaart
bracht. Op 1 September werd dan ook een schrijven naar de patroons-

152 VERHOOGING DER LOONEN IN HET BOEKBINDERSBEDRIJF
federatie gericht om duurtetoeslag toe te kennen en wel 15 °f ° van het
loon. Een afschrift van dezen brief werd elk der werkgeversbonden en de
Centrale Commissie toegezonden. Mr. Veraart raakte een weinig overstuur
door dit verzoek. Niet dat hij het afwees zonder meer, doch hij wilde
ruilen. Er was namelijk een belangrijke kwestie midden in de belangstelling
geplaatst, en wel deze : of drukkerijen in den vorm van verbruikscoöperaties
toegelaten konden worden als lid van de patroonsbonden.
Ons hoofdbestuur stelde zich op het standpunt van toelating. Mr. Veraart
nu poogde de zaak zóó te stellen : willen de arbeiders toeslag dan moeten
zij toestemmen in weigering van coöperatieve drukkerijen als lid. Wattel
verzette zich scherp tegen de houding van Mr. Veraart. Toegegeven moet
worden, dat de wijze waarop de rechtskundige adviseur de zaak aan de
orde stelde verre van tactisch was. Consequent was zijn opvatting wel.
Eenmaal een prijstarief aanvaardende kon niet worden toegelaten dat langs
den weg van winst-uitkeering aan verbruikers toch weer allerlei afwijkingen
konden insruipen. De toeslag werd niet uitgesteld totdat de beslissing over
de coöperatieve drukkerijen viel. Er werd voorgesteld een commissie te
benoemen, die maand voor maand over den toeslag zou beslissen. Dit
voorstel werd door de patroons niet aanvaard. Wel gaf het algemeen
hoofdbestuur het dringend advies om met ingang van 15 October den
arbeiders in het boekdrukkersbedrijf, voor zoover gehuwd of kostwinner,
f 5.— toeslag per maand toe te kennen en voor ieder kind bovendien
f 1..– per maand.
Met de binders stond het heel anders. De overeenkomst in het
bindersbedrijf was na 1 Februari 1917 voortgezet en nu konden, ingevolge
het bepaalde van artikel 26, al. 3, twee maanden voor 31 December 1917
besprekingen over de uurloonen geopend worden. De arbeidersbonden
hadden op 31 Augustus reeds een schrijven aan den patroonsbond gericht,
waarin voorgesteld werd al de bonen te verhoogen met 8, 7, 6 en 6 centen
per uur resp. voor de arbeiders der eerste, tweede, derde en vierde
loongroep. Aan dit voorstel werd het verzoek toegevoegd een vervroegde
loonsverhooging als duurtetoeslag toe te kennen. De algemeene vergadering
der boekbinderspatroons verklaarde dit voorstel van onaannemelijk. De
werkgevers kwamen met tegenvoorstellen, die nu weer de arbeiders niet
bevredigden. Alle bonden verwierpen deze voorstellen. Een nieuw patroonsvoorstel
werd toen ingediend. Het minimum loon der eerste klasse arbeiders
zou met 5 centen per uur verhoogd worden en bovendien zou per maand
f 2.50 toeslag aan hen worden uitgekeerd. Het minimum loon der tweede
klasse arbeiders zou met 3 centen verhoogd worden en het maximum
der klasse 5 centen omhoog worden gebracht. Voor de derde en vierde
klassers bleef de verhooging van minimum en maximum 3 centen per uur
met deze afwijking, dat de derde klassers niet meer dan 2 centen tegelijk
verhoogd zouden worden, terwijl het ontbrekende op 1 Juli 1918 zou
worden toegekend. Op 15 December zou de regeling in werking treden.
Deze overeenkomst werd door werkgevers en arbeiders aanvaard. Al

LOONBEPALINGEN DER C. A.-O. IN HET STEENDRUKKERSBEDRIJF 153
deze toeslag-acties werden ('t is haast vanzelf sprekend) onderbroken en
afgewisseld door onderling verschil tusschen de arbeidersbonden. De
A. N. T. B. poogde telkens zelfstandig op te treden en den schijn te
wekken alsof toeslagen en verhoogingen het gevolg waren uitsluitend van
de actie van dien bond. Wat het voor de werkgevers zoomin als voor
de arbeiders aangenamer of gemakkelijker maakte. — Het lithografisch
bedrijf was nog pas kort met de onderhandelingen over de vernieuwing
der C. A. ^0. gereed. De drie maanden verlenging van het contract waren
niet voldoende gebleken om alle verschil tusschen partijen uit den weg
te ruimen. Pas op 25 Mei kwamen de laatste voorstellen der werkgevers
bij de arbeidersbonden in. Uiterlijk 1 juni moest bericht worden of deze
voorstellen werden aangenomen en daarmede de collectieve overeenkomst
definitief aanvaard was. De besturen der arbeidersbonden hadden geen
tijd meer om de leden te raadplegen. Dientengevolge berichtten de hoofdbesturen
op eigen gezag d.d. 29 Mei, dat zij, aangezien de voorwaarden
in de voorstellen der werkgevers neergelegd ver beneden de verwachtingen
bleven, niet bereid waren de overeenkomst te teekenen. Op 4 juni deelden
daarop de werkgevers mede, dat zij tot 20 juni respijt gaven en dat
gedurende den openliggenden tijd het oude contract van kracht bleef.
Op 19 juni werd den werkgevers medegedeeld, dat de arbeiders de
overeenkomst verworpen hadden, doch dat de besturen bereid waren de
geschilpunten opnieuw te bespreken. Nog op denzelfden dag hadden
de besprekingen plaats. Zij voerden tot inwilliging der arbeiderswenschen.
Een dezer geschilpunten was het zelfstandig door de werkgevers wijzigen
van het leerlingenaantal in de inrichtingen. Nu werd vastgesteld dat niet
meer de werkgevers zelfstandig, doch slechts na besluit van Gecombineerde
Besturen, op voordracht der opleidingcommissie genomen, verandering
in de verhoudingen kon worden gebracht. Verder waren belangrijke
wijzigingen : Het minimum loon van zelfstandige steendrukkers, aan handof
snelpers, werd vastgesteld op f 19.—; van een volwassen lithograaf
op f 23.—. Ten opzichte van het weekloon werd verder nog bepaald,
dat door middel van uiterlijk twee periodieke verhoogingen de loonverhouding
der lithografen op 3 April 1918 zoo moest zijn, dat bij
5 lithografen 1 f 25. 2 f 23.— en 2 beneden f 23.— konden ontvangen.
Voor steendrukkers moest de verhouding op dien datum zijn 1 a f 21..
2 a f 19.— en 2 konden minder dan f 19.— verdienen. Het dubbel
minimum loon alzoo. Steendrukkers aan een rotatie-machine moesten uit
de volwassen steendrukkers gekozen worden. Drukkers aan offsetpersen
werden, na een jaar aldus werkzaam te zijn geweest, met f 22.— per
week beloond. Steendrukkers aan twee kleuren-offsettmachines zouden na
1 jaar f 25.— moeten verdienen. Ziekte-uitkeering door den werkgever
werd vastgesteld op hoogstens 8 weken de helft van het weekloon.
De vacantie werd op zes dagen gesteld en wel voor iedere twee maanden
één dag. De overeengekomen arbeidsduur bedroeg 56 uur per week voor
steendrukkers, 50 uur per week voor lithografen. Van 1 April tot 1 October

154 DUURTETOESLAG VOOR LITHOGRAFEN EN STEENDRUKKERS
werd des Zaterdags de arbeid om 1 uur beëindigd. In de maanden van
1 October tot 1 April werd Zaterdags de arbeid minstens 2 uur vroeger
beëindigd dan op andere werkdagen. Enkele overgangsbepalingen werden
vastgesteld, waarvan een der voornaamste was, dat de loonen van 1 April
af zouden worden uitbetaald. Wat van 1 April tot 20 juni aan loonsverhooging
was toegekend kon van de door den arbeider te vorderen
som worden afgetrokken. De regeling voor privaat-lithografen werd nu
in het contract opgenomen en de overeenkomst voor 2 jaren en 9 maanden
afgesloten, te rekenen van 1 April 1917 af. — Hoewel dus de loonen,
vergeleken met die der eerste collectieve overeenkomst, niet onbelangrijk
gestegen waren, werd toch ook in het steendrukkersbedrijf gepoogd de
patroons te bewegen duurtetoeslag toe te kennen. Het hoofdbestuur van
den Ned. Bond van Steendrukkerijen voelde niets voor inwilliging dier
verlangens en maakte in zijn maandblad Mededeelingen van October
bekend, dat het den leden verboden was voordeelen aan de werknemers toe
te staan, buiten de C. A.-0. om. Duurtetoeslag werd afzonderlijk genoemd.
Het bestuur moest toestemming geven voor het toestaan dier voordeelen.
Niettemin dienden de Ned. R.-Katholieke Grafische bond en onze bond
op 17 Nov. een verzoek om duurtetoeslag in. De Ned. Litho-, Foto- en
Chemigrafenbond deed niet mee. Naar later bericht werd kwam deze
weigering voort uit een misverstand. Mr. De Vrieze antwoordde, dat
het verzoek in de Mededeelingen zou opgenomen en op de eerstvolgende
bestuursvergadering behandeld worden. Op 20 Februari 1918 werd door
het bestuur van de Ned. Bond van Steendrukkerijen het dringend advies
gegeven om een maandelijkschen duurtetoeslag toe te kennen en wel aan
gehuwden f 4.— + f 0.75 voor ieder kind beneden 16 jaren en aan
ongehuwden f 2.50. — De chemigrafen hadden hun duurtetoeslag en de
toestand in het bedrijf was er niet naar om een poging tot verhooging
nu reeds te ondernemen. Wel deed zich in verband met het toekennen
van duurtetoeslag een kwestie voor. De werkgevers hadden namelijk
bepaald, dat telaatkomen een deel van den duurtetoeslag deed verloren
gaan. De arbeiders namen hier geen vrede mee, daar de toeslag niet
vrijwillig was toegekend, doch ingevolge de bepalingen der C. A.^0.
was overeengekomen en vastgesteld. De werkgevers wilden bovendien
niet den toeslag over één week, doch over meerdere weken inhouden,
indien een chemigraaf in één week meer dan eens te laat kwam. De
kwestie liep zoo hoog, dat er een arbitrale uitspraak werd gevraagd.
Deze stelde de patroons in het ongelijk, door vast te stellen, dat de
desbetreffende bepaling zóó moet worden verstaan, „dat naarmate in
één week meerdere verzuimen, door te laat komen, zouden voorkomen,
telkens voor elk verzuim na het eerste verzuim een boete kon worden
bepaald in een opklimmend percentage van den duurtetoeslag van één
week tot een maximum van den vollen duurtetoeslag van die week." —
Al deze besprekingen werden niet meer door de vakgroep afzonderlijk
gevoerd, doch namens den bond. De gesalarieerde bestuurders hadden

ONZE BOND BIJ ALLE DUURTETOESLAG-ACTIES BETROKKEN 155
een deel der vakgroep-taak overgenomen. Eensdeels was het noodzakelijk
door de omstandigheden, die ook het werk aan de vakgroep verbonden
te veelomvattend maakte om geheel in vrijen tijd te doen, anderdeels
leidde de ontwikkeling van den bond tot deze maatregelen. De leden
der vakgroep zagen dat zelf heel duidelijk in. Zij hadden in het algemeen
een klaar organisatie-besef. E. Fienieg pleitte dan ook zelf in het
Grafisch Orgaan voor samensmelting, vooral nu het voorstel tot strenge
centralisatie van de vakgroep was uitgegaan. Zoo groeide de bond als
bedrijfs-vakvereeniging. Het werk nam toe. Nog werden in Drachten,
's-Gravenzande en Velzen afzonderlijke correspondentschappen opgericht.
Het jaar sloot met een ledental van 1421. J. Baarspul legde zijn taak
als hoofdbestuurder neer, om zich als secretaris geheel aan de belangen
van de afdeeling Amsterdam te wijden. 1917 was een jaar van hard
werken geweest. Veel was bereikt in uitbouw, in inwendige organisatie,
in juist begrip omtrent de taak der vakvereeniging, in toenemen van
invloed in de bedrijven, in vaststelling van de rechtspositie der arbeiders.
Het was een gezegend jaar geweest, al bleef de zorg door den nood
der tijden zwaar op het arbeidersleven drukken. De winter van 1917
was wel een der meest moeilijke geweest voor de arbeidende bevolking
van ons land. De rantsoeneering van schier alle levensmiddelen en verbruiksartikelen
deed bij velen de lust geboren worden om boven het rantsoen
allerlei artikelen te bemachtigen. Een uitgebreide sluikhandel was ontstaan.
Levensmiddelen gingen van hand tot hand. Het aantal „handelaars"
breidde zich gestadig uit. Waarschijnlijk is op deze wijze heel wat aan
de circulatie onttrokken. Wie tegen hooge prijzen zich levensmiddelen
konden aanschaffen, de arbeiders niet. Hun loon was nauwelijks voldoende
om de meest noodzakelijke levensbehoeften te bekomen.
1918. In dit jaar moest heel de vakvereenigingsactie zich concentreeren
op verhooging der arbeidsloonen. Voor onzen bond was dat daarom zoo
bezwaarlijk, wijl hij als contractant moest optreden bij een 5-tal collectieve
contracten, die ieder op hun beurt de noodzakelijkheid brachten om pogingen
in het werk te stellen loonsverhooging voor de betrokken arbeiders te
bereiken. De nood bestond niet alleen bij de grafische arbeiders. In ieder
arbeidersgezin was ellende binnengekomen. Doch in weinig bedrijven
waren werkgevers en arbeiders door zulk een alomvattende collectieve
arbeidsrovereenkomst gebonden als dit inde grafische bedrijven het geval was.
Deze overeenkomsten zouden dus op proef gesteld worden. Speciaal in
dit opzicht of zij, ook in de moeilijke tijden, het bedrijf konden blijven
beheerschen. Want de loonen waren overeengekomen, zouden voor een
zeker tijdperk gelden en konden dus niet zonder medewerking van beide
partijen gewijzigd worden. Een deel der werkgevers wilde principieel
vasthouden aan het begrip : vastgestelde en dus niet officiëel te wijzigen
loonen. Vandaar, dat de werkgeversfederatie in het boekdrukkersbedrijf
en de Ned. Bond van Steendrukkerijen een dringend advies gegeven hadden
om duurtetoeslag toe te kennen. Het dringend advies werd verre van

156 FEDERATIE TUSSCHEN DEN CHRISTEL. EN R.-K. GRAFISCHEN BOND
algemeen opgevolgd. Van de boekdrukkerspatroons waren het slechts
ongeveer de helft, die er gevolg aan gaven. De werkgevers in het
steendrukkersbedrijf voldeden in grooter getal aan het advies, maar toch :
wet was het niet. Dat dit alles zijn bezwaren met zich bracht, zal nog
blijken uit het vervolg van de opsomming der verschillende toeslag-acties.
— Want onder alle moeite door bleef het hoofdbestuur doende om het
belang van bond en bedrijf naar eisch te dienen. Bij de boekbinderspatroons
werd aangedrongen om een leerlingen-regeling in te voeren.
Gewerkt werd aan een regeling voor het papierwarenbedrijf, die een
onderdeel van de collectieve overeenkomst voor het het boekbinders-.
bedrijf werd en op 1 Maart in werking trad. — Voor beide bonden
was van beteekenis, dat nauwere samenwerking met den Roomsch
Katholieken Grafischen Bond werd gezocht en verkregen. De verhouding
tusschen de arbeidersbonden was nog immer minder vriendelijk. Vooral
de A. N. T. B. zocht op allerlei wijzen eigen invloed te vermeerderen,
voerde een altoos voortdurenden strijd tegen den christelijken bond.
Wattel was in zijn repliek scherp en liet maar weinig over zijn kant
gaan. Daar ook de R. K. Bond in de bestrijding deelde, waren die twee
op nauwere samenwerking aangewezen en werd besloten een vaste
federatie aan te gaan tusschen den Roomsch Katholieken en den Christelijken
Bond. Die federatie kwam tot stand. N. Oosterbaan werd voorzitter,
W. Wattel secretaris. Op geregelde tijden werd vergaderd en de meest
belangrijke bedrijfsaangelegenheden besproken en gepoogd een gedragslijn
voor beide bonden vast te stellen. Al te goed werd begrepen, dat men
samen meer invloed kon uitoefenen dan ieder afzonderlijk.
Hoewel het even buiten de geschiedenis van den bond ligt, is het
toch te belangrijk om onvermeld te laten, dat het Christelijk Nationaal
Vakverbond op 23 januari een vergadering belegde waarin het pogramma
van sociaal-politieke wenschen werd vastgesteld. Vooral hetgeen opgenomen
werd over den arbeidstijd, trekt de aandacht. Gevraagd toch
werd : invoering van den 10-urigen arbeidsdag en een 56-urige werkweek,
met overgangsbepalingen tot den 8-urigen arbeidsdag en een 45-urige
werkweek voor daarvoor in aanmerking komende industrieën en bedrijven.
Aangedrongen werd op invoering van den vrijen Zaterdagmiddag en om
kantoren, winkels en magazijnen in den zin der wet als werkplaatsen te
beschouwen. De invloed der christelijke arbeidersbeweging was dan ook
wassende. Het C. N. V. telde reeds 40.000 leden. Het R. K. Vakbureau
kwam tot 70.000. -- Dat ook in onzen bond het begrip omtrent de taak
en inrichting van een vakbond rijpte bleek uit het besluit der vakgroep
Chemi- en Lithografen om zich geheel in den bond op te lossen. Het
besluit was niet van kracht, voordat het was goedgekeurd door de
algemeene vergadering. Verwerping door die vergadering was niet te
verwachten, daar het besluit door de betrokkenen zelf was genomen.
De vakgroep had, afzonderlijk optredend, goed werk verricht. Zij had
een krachtigen invloed uitgeoefend op de sterkere centralisatie, had door

EEN BOEKBINDERSSTAKING IN ZUTFEN OVER GROEPSINDEELING 157
haar voorbeeld de overtuiging bevorderd, dat flinke contributie moest
betaald worden en bracht den bond een stuk nader tot den vorm van
christelijken al-grafischen bond. Bij haar opheffing werden verschillende
regelingen getroffen en overeengekomen dat aan de leden plaats in
hoofdbestuur en afdeelingsbestuur zou worden ingeruimd. Het nauwer
samenwerken met den Roomsch Katholieken Foto-, Lito- en Chemigrafenr
bond bleef nog een tijdlang voortduren, doch te voorzien was, dat de
laatste spoedig zou oplossen in den Ned. R. K. Grafischen Bond. Deze
samenwerking kon dus slechts gedurende een overgangstijdperk bestendigd
blijven. - Een ernstige kwestie deed zich voor in het boekbindersbedrijf
te Zutfen. Deze gemeente was in de eerste collectieve overeenkomst
geplaatst in de 3de gemeentengroep. De Zutfensche werkgevers achtten
deze plaatsing niet juist en wilden overgebracht worden naar de 8ste
gemeentengroep, hetgeen weer niet naar den zin der arbeiders was. Onze
bond en de Bond van Plaatselijke Vereenigingen hadden leden onder de
binders en toch poogde de A. N. T. B. zonder overleg met de beide andere
bonden op te treden. Eerst toen bleek, dat de zaak een ernstige wending
zou nemen, was het hoofdbestuur van dien bond bereid de anderen te
„erkennen". De heer Van der Wal poogde een compromis te treffen, door
aan de Centrale Commissie in het bindersbedrijf voor te stellen Zutfen
naar de 5de gemeentengroep over te brengen. De C. C. verwierp dit
voorstel. Op 12 en 13 Februari gingen toen ongeveer 100 arbeiders en
arbeidsters in staking. Het conflict duurde tot begin Augustus. Door het
plaatsen van Zutfen in de 6de gemeentengroep werd de oplossing gevonden
en de staking opgeheven. Ook de opheffing was door den A. N. T. B. alleen
afgekondigd. Alle stakenden werden weer teruggenomen. Onze bond was
met 8 man in het conflict betrokken geweest.
De bond kreeg weder in een paar steden vasten voet. In Winschoten
gelukte het een afdeeling van 9 leden te vormen. Die allen kwamen
over uit den A. N. T. B. In Aalten werden 8 typografen lid en vormden
daar een nieuwe afdeeling. Enkhuizen vormde een correspondentschap
met 4 leden, Vianen een met 3, Almelo een met 6, Naarden een met 3
en Hoorn met 4 leden. — In Terneuzen was de afdeeling een smadelijken
dood gestorven. Een der werkgevers aldaar beloofde den menschen
50 centen opslag per week. Hun loon was wel f 2.50 minder dan de
C. A.-O. vroeg, doch indien hij dit loon moest betalen zou zijn zaak
onder gaan. Om zijn voorstel nog meer kracht bij te zetten dreigde hij
met ontslag van degenen, die als lid stonden ingeschreven. Die standvastig
bleven werden dan ook ontslagen. Anderen vluchtten van den
bond weg. De gansche afdeeling ging daardoor verloren. Toch gelukte
het opnieuw daar het vaandel van den bond te planten, zij het dan ook,
dat nu een 7-tal leden zich aanslooten. De nieuwgevormde correspondentschappen
hadden niet allen een blijvend bestaan. Maar toch : de bond
ging vooruit. — De toestand der leden schijnbaar ook. Want de actie
tot het verkrijgen van duurtetoeslag begon vruchten af te werpen. De

158 DUURTETOESLAG ALS ONDERDEEL VAN HET LOON ERKEND
werkgevers in het chemigrafisch bedrijf verdubbelden den toeslag op het
loon, zoodat aan hun werknemers nu werd uitgekeerd : 20 °/ 0 op loonen
tot f 18.— ; 16 "/0 op loonen tot f 22.— ; 12 0/ 0 op loonen tot f 26.— ;
8 "it, op loonen tot f 30.—. Die boven f 30.— verdienden ontvingen
f 2.— toeslag. Dit alles gold voor gehuwden. Ongehuwden ontvingen
de helft van den toeslag. Op 13 April ging deze toeslag in, terwijl van
8 Juli af bovendien kindertoeslag werd toegekend a f 0.50 per week per
kind beneden 15 jaar. --- De steendrukkerspatroons, daartoe aangezocht,
wijzigden eveneens de bedragen van den toeslag. De maandelijksche
toeslag werd omgezet in een wekelijksche, hoewel de uitbetaling eenmaal
per maand geschiedde. De bedragen waren aldus : loonen f 10.— tot f 12.f
1.— ; f 12.— tot f 18.—f3.—;f 18. , totf21.—f2.50;f21.—totf26.f
2.— ; f 26.— tot f 30.— f 1.50 ; boven f 30.— f 1.---. Zij werden uitgekeerd
aan gehuwden, terwijl ook hier aan ongehuwden de helft werd
toegekend. Kindertoeslag werd teruggebracht van f 0.75 op f 0.50 per
week, beginnende bij het 3de kind. De toeslag zou in Juni over Mei
worden uitgekeerd. Het dringend advies van het bestuur werd omgezet
in een besluit der algemeene vergadering, waardoor het uitbetalen
verplichtend werd. — Ook de werkgevers in het boekdrukkersbedrijf
zetten meer drang achter het uitbetalen van den crisistoeslag. De
Centrale Commissie creëerde een nieuw artikel der C. A.-0., artikel 23A.
Daarin werd bepaald, dat de loonen der 1 ste klasse werklieden 4 centen,
der 2de klasse 3 centen en der leerlingen 1 cent per uur zouden worden
verhoogd. Hiermede kwam dus vast te staan, dat deze loonen ook bij
de berekening van het overwerk zouden gelden. Deze verhooging trad
op 4 Mei in werking, verving den toeslag, die op het dringend advies
van het algemeen hoofdbestuur der Werkgeversfederatie was toegekend
en werd een verplichte loonsverhooging. — De Ned. Bond van Boekbinderspatroons
was nog niet zoo lang tot volledige ontwikkeling gekomen.
De rechtskundige raadsman, Mr. H. H. Sikkema, was door langdurige
ziekte verhinderd zijn krachten op voldoende wijze aan den Bond te
geven. Toen Mr. Sikkema overleed besloten de binderspatroons iemand
aan te stellen, die meer met de practijk in aanraking was geweest. De
aangewezen man was de heer F. L. van der Bom, die als gedelegeerde
werd aangesteld. Reeds had hij als voorzitter van den bond heel veel
verricht om de organisatie te gronden en te vormen. Van 1906 af was
hij als binderspatroon met de arbeiders en hun vereenigingen in aanraking
geweest, had de overeenkomst voor Amsterdam mede tot stand gebracht,
daarna de vijf-steden-regeling mede helpen invoeren en het landelijk
collectief contract voorbereid. De heer Van der Bom stond op het
standpunt, dat de binders evenzoo goede vaklieden waren als de typografen.
Mede daardoor was het mogelijk geweest om de overeengekomen loonen
in het binderscontract op de vastgestelde bedragen te brengen, die zich
nauw aansloten bij die der arbeiders in het boekdrukkersbedrijf. Door
de verhooging der loonen van de laatstgenoemde groep waren de binders

HET INTERCONFESSIONEELE STANDPUNT NIET AANVAARD 159
nu weer ten achter gekomen. Dat was een gereede aanleiding voor hen
om ook bij hun werkgevers een verzoek om duurtetoeslag in te dienen.
Voor ditmaal gingen de 4 bonden weer eens tezamen. Verklaard werd,
dat men eenigszins schroomvallig was om het verzoek naar voren te
brengen. Ofschoon wat later dan in de andere bedrijven voldeden de
boekbinderspatroons toch aan het verzoek. Op 15 Sept. werd duurtetoeslag
maandelijks verstrekt en wel f 10.— aan 1 e klassers, f 5.— aan 2e klassers,
f 2.50 aan 3e klassers, 4e klassers ontvingen geen toeslag.
De opsomming van al deze acties is geen aangename lectuur, maar
zij dienen in dit boek gememoreerd te worden, zoodat wij genoodzaakt
zijn de beschrijving te vervolgen. De besprekingen met de boekbinderspatroons
waren nog niet tot een goed einde gekomen, of reeds werden
bij de werkgevers in de andere bedrijven nieuwe verzoeken ingediend.
Einde juli werden besprekingen aangevraagd met de boekdrukkerspatroons
en op 1 Augustus werd een verzoek om verhooging bij den
Ned. Bond van Steendrukkerijen ingediend. Bij de Boekdrukkers werd
art. 23A uitgebreid met bepalingen tot E toe, waarin aan 1 ste klasse
arbeiders f 3.50, aan 2de klasse arbeiders f 2.— en aan leerlingen f 1.—
per week werd toegekend. De werkgevers in het steendrukkersbedrijf
verhoogden den toeslag aan gezinshoofden tot f 5.50 per week en bovendien
voor elk kind beneden 14 jaar f 0.50. Die niet gehuwd waren,
doch als kostwinners ook voor anderen konden worden aangemerkt,
ontvingen eveneens f 5.50. Anderen ongehuwden werd f 2.75 toegekend,
terwijl zij, die beneden f 10.— verdienden geen toeslag ontvingen.
Daarmede was voor dit jaar een einde aan de toeslag-actie gekomen,
want voor chemigrafen werd geen toeslag gevraagd, daar de collectieve
overeenkomst per 29 juli door de arbeiders was opgezegd. --• Van
belang was de zestiende jaarvergadering, die op 26 juni te Utrecht werd
gehouden. Het jaarverslag was niet afzonderlijk verschenen, doch in het
Grafisch Orgaan geplaatst, zij het dan ook op zulk een wijze, dat het
als brochure ingenaaid kon worden. De financiëele toestand van den
bond was vooruitgaande. Stond het totaal-bezit op 1 januari 1917 nog
pas op f 3271.56%, 2, op 1 januari 1918 was het tot f 8127.22 gestegen.
De loonsverhooging had een goeden invloed op de ontvangsten geoefend,
terwijl de contributie-verhooging tot 2 ( 1/() mede goed had ingewerkt op
de ontvangsten. Het verslag was dan ook in opgewekten geest gesteld.
De reorganisatie-commissie had haar rapport ingezonden en zag het
door de algemeene vergadering aangenomen. Behalve dan het artikel,
waarin de grondslag was neergelegd. De meerderheid der commissie
had voorgesteld den grondslag aldus te omschrijven : De bond aanvaardt
de christelijke beginselen en verwerpt mitsdien den klassestrijd. De
minderheid der commissie had deze interconfessioneele formule te vaag
gevonden en op handhaving van het bestaande artikel aangedrongen.
Zij kreeg haar zin van de algemeene vergadering, zoodat de grondslag
aldus bleef geformuleerd : „De bond aanvaardt den Bijbel als Gods

160 MR. VERAART NEEMT ONTSLAG ALS RECHTSKUNDIG ADVISEUR
Woord, en acht de daarin vervatte beginselen geldend voor het zedelijk
en maatschappelijk leven der leden. Zich geen partij stellende in kerkelijk
opzicht, worden die beginselen opgevat in rechtzinnigen geest". De
centralisatie werd nu volkomen aanvaard en het voor alle afdeelingen
ontworpen reglement goedgekeurd. Een reglement voor alle adspiranten..
clubs werd vastgesteld en besloten om een Jeugdorgaan ten behoeve der
adspirant-leden, eenmaal in de twee maanden te doen verschijnen. Slechts
één nummer verscheen onder redactie van Wattel (September-Octobernummer).
De rechtspositie van gesalarieerde bestuurders en de wijze
van hun verkiezing werd vastgelegd. Op voorstel der afd. Utrecht zou het
loon der vrijgestelden worden 1 1 / 2 maal het minimumloon van een
Amsterdamschen 1 e klassen typograaf. Het besluit tot opheffing der vakgroep
chemi-lithografen werd bekrachtigd. Het ziekenfonds werd onder beheer
van het hoofdbestuur geplaatst. Daar het C. N. V. van plan was een fonds
ter bestrijding der tuberculose op te richten, waarvan de werking zich
over alle christelijk georganiseerde arbeiders zou uitstrekken, werd in
beginsel besloten tot opheffing van het bondstuberculosefonds. Verder
werd nog besloten de algemeene vergadering eenmaal in de twee jaar,
en wel in de maand Mei te houden. Op voorstel van de afdeeling Goes
viel met algemeene stemmen het besluit om boven de 2 °/o contributie
5 centen per week extra te heffen ter versterking van het bondsvermogen.
Een heele reeks goede besluiten voor een ééndaagsche bijeenkomst. De
afgevaardigden gingen dan ook opgewekt naar hun woonplaatsen terug.
Op 1 November nam Mr. J. A. Veraart ontslag als vertrouwensman
van de Federatie van Werkgevers-organisatiën in het Boekdrukkersbedrijf.
De organisatie in het boekdrukkersbedrijf was, niet het minst door hem,
gevormd. Met kracht had hij zijn zienswijze en wil doorgezet. Daardoor
waren mede de omstandigheden geschapen, die het in- en doorvoeren der
collectieve arbeidsovereenkomst mogelijk maakten. In dat opzicht was
het bedrijf en de bedrijfsorganisatie hem veel dank verschuldigd. In
ander opzicht had hij te ver gestreefd. Hij had gepoogd den organisatievorm
van het boekdrukkersbedrijf aangenomen te zien als een, die voor ieder
bedrijf, met uitzondering van export-bedrijven, geschikt was. In zijn werk
„Vraagstukken der economische Bedrijfsorganisatie" had hij dien vorm
als een stelsel uitgewerkt. Vooral het als geoorloofd aanvaarden van
bedrijfssluiting met het doel om het aantal bedrijfsgenooten te beperken,
de totale winst gelijk te houden en, over minder rechthebbenden verdeeld,
per hoofd te doen toenemen, had velen in opstand gebracht tegen zijn
opvattingen. Temeer omdat hij voor overschietende arbeiders geen anderen
raad wist als : emigreeren. Dat men tegen die opvattingen in verzet kwam,
verdient eerder toejuiching dan afkeuring. Dat men nu algemeen ging
aannemen en verkondigen, dat dit stelsel in het boekdrukkersbedrijf werd
toegepast was niet alleen onjuist, doch berokkende het bedrijf, vooral
een paar jaar na Mr. Veraart's vertrek, een zeer slechten naam en zeer
groote schade. Mr. Veraart werd per 31 December benoemd tot gewoon

W. WATTEL OP 10 NOVEMBER 1918 OVERLEDEN 161
Hoogleeraar in de afdeeling der Algemeene Wetenschappen aan de
Technische Hoogeschool te Delft.
In het steendrukkersbedrijf dreigde een strijd te ontstaan met de
blikdrukkerijen. Deze besloten om zich los te maken van den Bond van
Steendrukkerijen. Een ging zelfs zoover om de lithografen te ontslaan. Zij
konden als blikslagers opnieuw in dienst treden. De reden van dit bedanken
was gelegen in het toekennen van duurtetoeslag, ook aan de arbeiders der
blikdrukkerijen. Door een belangrijk deel van dien toeslag te laten vallen,
werd de vrede bestendigd, zoodat de lithografen hun capaciteit als blikslagers
niet behoefden te toonen. — In de tweede helft van het jaar deed zich een
groot kwaad gelden. De Spaansche Griep maakte overal slachtoffers, en
sleepte een aantal onzer bondsleden ten grave. Ook enkele hoofdbestuurders
werden aangetast, waaronder Schipper, de secretaris-penningmeester. Hij
herstelde gelukkig na een week van ziekte. Doch bij zijn terugkeer op
't bondskantoor was Wattel ziek. De ziekte liet zich niet onmiddellijk zeer
ernstig aanzien. Wattel vertoonde zich den derden dag nog even op kantoor,
maar moest dienzelfden avond weer ziek naar bed. Daarna bleek het, dat de
griep hem ernstig had aangetast. Maandags ziek geworden was het hem en
zijn omgeving Zaterdag duidelijk, dat dit ziekbed een sterfbed zou worden.
Midden in zijn arbeid, op 33-jarigen leeftijd, vol idealen voor zijn werk en
zijn gezin, werd op 10 November 1918 Willem Wattel opgeroepen. Hij
zag den dood komen ; hij vreesde dien niet. Naar zijn eigen getuigenis ging
hij naar Jezus. Zondagsavonds tegen half zeven ontsliep hij. Twee uren
voor zijn dood was hij buiten kennis geraakt. Hij had afscheid genomen
van de zijnen en van zijn werk. Voor zijn gezin was dit een zwaar verlies.
Een vrouw en twee jonge kinderen liet hij achter. — Op 14 November
werd het stoffelijk overschot van W. Wattel der aarde toevertrouwd op het
kerkhof „Te Vraag" te Amsterdam. Vooraf was een rouwdienst ten huize
van den overledene gehouden, waarin Dr. B. Wielenga voorging. Tal van
afgevaardigden der verschillende afdeelingen volgden de lijkbaar. Onder
hen waren er meerderen, die door Wattel persoonlijk tot den bond waren
gebracht. Zij droegen nu den overleden bondsvoorzitter grafwaarts. Kransen
van het hoofdbestuur, de afdeeling Amsterdam, den Roomsch-Katholieken
Grafischen Bond en de Federatie van Werkgeversorganisatiën dekten de baar.
Op het graf sprak Schipper namens het hoofdbestuur, de heer G. Baas Kzn.
namens het Christelijk Nationaal Vakverbond, de heer F. J. A. M. Wierdels
namens alle patroonsorganisaties in de grafische bedrijven en de voorzitter
der afdeeling Amsterdam „D. E. L." namens die afdeeling, terwijl namens
den R.-K. Grafischen Bond de heer Chr. J van den Dries het woord voerde.
M. van der Heide sprak het slotwoord. Van de werkgevers woonden de
heeren F. L. van der Bom (Boekbinderspatroons), J. W. Reese (Christelijke
Drukkerspatroons) J. H. van Kampen en A. B. Dieperink (Steendrukkerspatroons)
de begrafenis-plechtigheid bij. De heer D. van Rhee (Nederlandsche
Grafische Bond) was namens zijn bond aanwezig. Het bleek dus ook hier,
hoe Wattel in breeden kring belangstelling had gewekt.
11

162 INTREDEN VAN DEN WAPENSTILSTAND EN REVOLUTIE-GEVAAR
Voor onzen bond was het verscheiden van Wattel een zware slag.
Want in den betrekkelijk korten tijd dat hij gesalariëerd bestuurder was,
had hij al zijn gaven en krachten den bond gewijd. Met zijn jeugdig
vuur had hij zich op zijn taak geworpen, had geschreven, gesproken,
gepropageerd. Met zijn klare inzicht in de taak en de inrichting van den
bond had hij mede de organisatie omgebouwd en helpen vernieuwen.
Het aantal afdeelingen en correspondentschappen was toegenomen. De
administratie van den bond was op geheel nieuwe leest geschoeid. De
ledenregisters waren door een kaartsysteem vervangen. Statistieken waren
aangelegd en werden bijgehouden. De financiëele grondslag van den bond
was verstevigd. Den christelijken arbeiders in de grafische bedrijven was
het inzicht bijgebracht, dat een christelijke vakbond niet minder behoefde
te zijn dan welke andere bond ook. Al was dit alles niet het werk van
Wattel alléén, hij had er veel toe bijgedragen en door zijn optreden
waren de mogelijkheden geopend of verruimd. Hij en het hoofdbestuur
hadden gehoopt, dat het werken in den bond zijn levenstaak zou zijn.
't Was zijn levenstaak geworden. Maar kort had hij haar mogen vervullen.
Kort, maar met al zijn kracht en de liefde van heel zijn hart. Zijn
sterven bracht verslagenheid en droefheid in zijn gezin en in den bond.
— Het tijdperk waarin Wattel stierf was in zoo menig opzicht moeilijk.
Want vrij onverwacht voor den gewonen burger was de wapenstilstand
gesloten op 11 November. Daarmede was een einde gekomen aan den
grooten oorlog, die meer dan vier jaren de volken geteisterd had en de
verwachtigen van hen, die hun hoop voor het heil der menschen bouwden
alleen op cultuur en voortschrijdende beschaving, tot duigen had geslagen.
Al was er nu wapenstilstand, vrede in het hart der menschen was er
niet. In Duitschland ontbrandde de revolutie, die tot gevolg had, dat
vele vorsten afstand deden van hun tronen en kronen en in het vervolg
als gewone burgers zouden voortleven. Ook was het volk in Duitschland
niet ongedeeld. In dit spannende oogenblik streden sociaal-democraten en
communisten om den voorrang en beletten mede daardoor dat een algeheele
omwenteling de verhoudingen gansch en al omzette. In ons land zou de
revolutie worden geïmporteerd. Mr. Troelstra verklaarde op 11 November
te Rotterdam, dat de arbeidersklasse in ons land de macht aan zich
moest trekken en dat de Nederlandsche moderne vakbeweging, die het
aanzijn zou geven aan arbeiders- en soldatenraden, de politieke macht
zou moeten vermeesteren. Wel moest hij later verklaren, dat hij zich in
de machtsverhoudingen vergist had, doch daarmede was de principiëele
verklaring niet te niet gedaan. Zoo scheen het dan een oogenblik alsof
de revolutie ook ons vaderland bedreigde. Doch de Regeering hield de
teugels in handen en de Roomsch-Katholieke en Christelijke vakbeweging
gingen tegen alle revolutie-pogingen in. — Het Christelijk Nationaal
Vakverbond kwam op 12 November te 's Gravenhage bijeen. De beraadslagingen
voerden tot de overtuiging, dat der Regeering geen nieuwe
eischen behoefden te worden gesteld, doch dat op spoedige doorvoering

ADVIES CENTRALEN RAAD TOT INVOERING VAN DEN 8-LIRENDAG 163
van het in Januari opgestelde sociaal-politiek programma zou worden
aangedrongen. De Regeering zegde toe den 8-urigen arbeidsdag zoo
spoedig mogelijk te verwezenlijken. Toch had de vrees voor revolutie
velen aangegrepen. Onder de werkgevers waren er, die opeens bereid
bleken vergaande maatregelen te nemen, die meer speciaal verkorting
van den arbeidstijd tengevolge hadden. De dagbladen bevatten dagelijks
berichten over individueele of groepen van werkgevers, die tot invoering
van den 8-urendag waren overgegaan. De meest conservatieve dagbladen
voerden als om strijd het pleidooi voor uitgebreide sociale maatregelen.
Het was voor onzen bond een belangrijke vraag hoe dit alles zou inwerken
op de grafische bedrijven, waar collectieve overeenkomsten den arbeidstijd
hadden vastgelegd. Doordat de R. K. en onze bond zich hadden gehouden
aan de adviezen en werkwijze van eigen vakcentrales en mede doordat
verschillende christelijk denkende leden der algemeene bonden in de
grafische bedrijven door het Novembergebeuren tot de overtuiging
gekomen waren, dat zij tot nu toe ten onrechte lid van zulk een bond
waren geweest en zich dus naar hun eigen organisatie lieten overschrijven,
was de verhouding tusschen die bonden nog meer verslechterd. Vooral
de redacteur van het Grafisch Weekblad putte zich uit om de verdorvenheid
van onzen en den R. K. bond wereldkundig te maken. Van samenwerken
kon dus in deze omstandigheden moeilijk sprake zijn. De Federatie
tusschen den R. K. en onzen bond, voor ditmaal in samenwerking met
den Ned. Grafischen Bond (de meer gecentraliseerde Bond van Plaatselijke
Vereenigingen), wendde zich dus per circulaire tot het Algemeen Hoofdbestuur
der Werkgeversfederatie in het Boekdrukkersbedrijf, met het
verzoek bij de algemeene vergadering een voorstel in te dienen om
per 5 Januari 1919 den 8-urendag in te voeren. Aan den Ned. Bond van
Boekbinderspatroons werd een schrijven met hetzelfde verzoek verzonden,
evenals aan den Ned. Bond van Steendrukkerijen en de firma Enschedé
te Haarlem voor het plaatdrukkerscontract. Het scheen, dat een deel
der boekdrukkerspatroons bereid was om snel tot invoering van de
48-uren week over te gaan. Althans op 21 November nam de afdeeling
Amsterdam van den Ned. Bond van Boekdrukkerijen een motie aan,
waarin bij het Hoofdbestuur van dien bond werd aangedrongen om
maatregelen te nemen, opdat op 5 januari 1919 op alle drukkerijen de
8-urendag zou worden ingevoerd. Klopte dus „de polsslag van den tijd"
in Amsterdam schier plotseling snel en krachtig, zóóveel haast hadden de
werkgevers in het algemeen niet. De Centrale Raad, waarbij alle werkgeversbonden
in het grafisch bedrijf waren aangesloten, adviseerde in December
aan alle patroons om de 48-uren week met den vrijen Zaterdagmiddag
in te voeren en wel op de volgende wijze : 1 Maart 1919 den werktijd
te brengen op 53 1/2 uur te weten 5 dagen 9 1 / 2 uur en Zaterdags 6 uur ;
1 Augustus 1919 den werktijd te stellen op 51 uur, dus 5 dagen van
9 uur en Zaterdags 6 uur ; 1 Januari 1920 den werktijd te brengen op
48 uur, door 5 dagen 8 1/2 uur en Zaterdags 5 1/2 uur te doen arbeiden.

164 DE C. A.-0. IN HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF WORDT VERLENGD
De arbeidersbonden in het boekdrukkersbedrijf werden uitgenoodigd
om op 10 Januari 1919 met de werkgevers te confereeren.
Met de vernieuwing der Chemigrafen-overeenkomst dreigde het mis
te loopen. De werkgevers waren niet bereid onderhandelingen te voeren,
maar hadden bericht ingezonden, dat zij het contract wilden voortzetten
voor den duur van 11 maanden, dus tot 31 December 1919. Alleen de
loonbepalingen in de C. A.-O. zouden een punt van bespreking kunnen
zijn. Dit vond bij de arbeiders geen tegenkanting, daar ook zij aan den
afloop der collectieve overeenkomst in het chemigrafisch bedrijf gelijk met die
voor het lithografisch bedrijf voorkeur gaven. Daardoor zou de mogelijkheid
komen om de beide overeenkomsten tot één samen te voegen en alzoo
één collectieve overeenkomst voor de illustratie-bedrijven samen te stellen.
Het weigeren van besprekingen over de ingediende arbeidersvoorstellen
deed de gedachte aan een komend conflict bij de arbeiders geboren worden
en reeds werden voorbereidende maatregelen genomen. De leden van den
N. L. F. C. B. betaalden dubbele contributie om het weerstandsvermogen
te verhoogen. Om geen deloyale concurrentie te voeren, werd de contributie
van vakgroepleden in onzen bond eveneens verdubbeld. In de lijn lag dat
eigenlijk niet, daar in den nu geheel gecentraliseerden bond het risico voor
alle leden gelijk moest zijn. Op 2 December, na een vergadering van het
Centraal Comité, vroegen de werkgevers nog enkele inlichtingen, o.a. wat
de bedoeling was van het voorstel om één contract te maken voor de
illustratie-bedrijven. Zij ontvingen die, maar deze besprekingen moesten
ontijdig afgebroken worden, daar de vergaderzaal op het afgesproken uur
aan een andere vergadering moest worden ingeruimd. Bracht dit gesprek
dus geen oplossing, de arbeidersbonden grepen het aan als aanleiding tot
een vernieuwde verzekering, dat zij tot onderhandelen bereid bleven. Dit
had weer tot gevolg, dat een nadere conferentie tusschen werkgevers- en
arbeiders-vertegenwoordigers werd belegd, waarna het door de werknemersbonden
ontworpen concept-contract bij de werkgevers werd ingediend
en met onderhandelen begonnen. Bij de beoordeeling van het standpunt
der werkgevers moet in aanmerking genomen worden, dat het punt
„arbeidstijd" in het chemigrafisch bedrijf niet besproken behoefde te worden.
Ingevolge de bepalingen der collectieve arbeids-overeenkomst was de
werkweek geleidelijk reeds tot 48 uur teruggebracht. — Tusschen al deze
wederwaardigheden door moest getracht worden een plaatsvervanger voor
W. Wattel te vinden. Er werden 3 candidaten gesteld. Daar het werk
ontzaglijk toegenomen was besloot het hoofdbestuur om een der candidaten,
nl. Hofman, die mede door het hoofdbestuur gesteld was, voorloopig
op het bondskantoor arbeid te laten verrichten, zonder eenige andere
verplichting dan het uitbetalen van zijn in het gewone leven verdiende
loon..-, De laatste daad, waarin onze bond in dit jaar een werkzaam aandeel
had, was het verzenden, door onze Federatie, van een concept collectieve
overeenkomst voor het cartonnagebedrijf aan de patroonsvereeniging in dat
bedrijf. Op dit nieuwe terrein werd niet samengewerkt met den A. N. T. B. —

DE BOEKBINDERS ONTVANGEN OPNIEUW EEN CRISIS-TOESLAG 165
Nog op 24 December deelden de boekbinderspatroons mede, dat zij in hun
algemeene vergadering van 20 December besloten hadden de loonen te
verhoogen door crisis-toeslag toe te kennen. Voor de werknemers der
lste loonklasse en voor gehuwde werknemers en kostwinners der 2de loonklasse,
werd die toeslag bepaald op f 3.50 per week. De overige werknemers
der 2de loonklasse en die der 3de loonklasse ontvingen respectievelijk f 2.— en
f 1.— toeslag per week. Deze toeslag werd gelegd op verhoogde loonen, die
in de eerste gemeenten-groep nu werden gebracht op 36 centen per uur of
f 20.52 per week, afdalende met 1 cent per uur voor iedere gemeenten-groep.
Vermeld moet nog worden de opening der tweede vakschool voor de
Grafische Vakken, namelijk de Amsterdamsche Grafische School, hetgeen
op 1 juli plaats vond. Omdat in de derde openbare ambachtsschool, die
in 1913 gebouwd werd, geen plaats bleek te zijn voor een onderafdeeling
voor de grafische bedrijven, kreeg de school aan de Weteringschans 187
een afzonderlijk gebouw. Door den oorlog werd het openstellen der
school zeer vertraagd, zoodat pas op den genoemden datum het beschikbaar
gestelde gebouw (een openbare school) in gebruik genomen kon worden.
Tot directeur werd de heer L. Ronner benoemd. Deze school is ingericht
voor vrijwel alle branches in het grafisch bedrijf, heeft volle dag- en
avondcursussen ingesteld. Bovendien heeft zij z.g. halve dag-cursussen
opengesteld voor zetters, drukkers en binders, met wie een leerling-contract
is afgesloten. Die kunnen tweemaal per week gedurende een halven dag
het onderwijs volgen. Daardoor vult het vakschool-onderricht de werkplaatsopleiding
aan. Een systeem, dat naar onze meening voor uitbreiding
vatbaar is. Het voldoet in de practijk goed. Naast dit theoretisch en praktisch
vakonderricht gaf de school in de latere jaren schriftelijke cursussen
uit ter opleiding als handzetter, drukker, binder en leermeester-gezel.
Verschillende vaktechnische boeken werden door de A. G. S. uitgegeven.
Nog zij afzonderlijk vermeld, dat de heer H. Diemer ter drukkerij
Libertas te Rotterdam een door hem geschreven sociaal-economische
studie onder den titel „De Ontwikkeling tot bedrijfsorganisatie" deed
verschijnen. In dit omvangrijke boek werd de opkomst en ontwikkeling
van arbeiders- en patroons-organisaties en de verhouding dezer beide
tegenover elkaar geschetst. De collectieve overeenkomst werd er in
aangeduid als het instituut, waarin de bedrijfsgemeenschap aanvankelijk
tot uiting werd gebracht. De uitbouw der collectieve contracten voerde tot
verder doorwerkende bedrijfsregelingen, die bij toepassing tot organisatie
van het bedrijf leidden. In dit boek werd het terrein niet beperkt tot
de grafische bedrijven alleen, het bestreek breeder gebied. Toch werd
de C. A.-0. in het boekdrukkersbedrijf herhaaldelijk genoemd als een
C. A.-O., waarin verschillende gedachten en opvattingen van den schrijver
een vasteren vorm hadden verkregen. Voor de grafische bedrijven bracht
het veel nut en in onzen bond werd het aanbevolen ter bestudeering en
een aantal exemplaren voor dat doel aan de bondsafdeelingen verstrekt.

WillWEZ3W1 1WWIM
TIENDE HOOFDSTUK
DE COLLECTIEVE OVEREENKOMST IN DE VUURPROEF
ONZE BOND NEEMT IN KRACHT TOE
(1919)
et een referendumstemming voor een nieuwen vrijgestelde zette
het jaar zich in. Uitgebracht werden 923 stemmen, waarvan
op J. Hofman 798. Daarmede was diens verkiezing een voldongen
feit geworden. Op 20 januari werd hij aangesteld. De drieledige
functie van voorzitter-redacteur-propagandist werd hem opgedragen.
De nieuwe functionaris trad in een zeer moeilijken tijd in dienst. Daar
was in de eerste plaats de weigering van den A. N. T. B. om samen te
werken. Dan duurde de griep-epidemie nog voort en maakte, dat het
ziekenfonds niet zonder schuld bij de bondskas te maken aan zijn verplichtingen
kon voldoen. In de derde plaats moest onafgebroken gewerkt
worden aan de verbetering der loonen van de verschillende groepen in den
bond georganiseerd, terwijl de propaganda niet mocht worden veronachtzaamd
en de administratie van den bond goed verzorgd moest blijven.
Er zat dus voor de twee vrijgestelden niet veel anders op dan overdag
te confereeren en „na bezetten tijd" ledenstatistiek, kaartsysteem, ziekenen
werkloosheidsadministratie bij te houden, een arbeid, die wel eens den
geheelen nacht voortduurde. Want al was J. Nolthuis, als „kantoorklerkje"
aangesteld, aan hem kon belangrijk werk nog niet worden opgedragen. —
Het nut van onze Federatie bleek uit haar werken. Zij verzond een
adres aan den Minister om, in tegenstelling met het verzoek van dagbladdirecteuren
om den vrijen Zaterdagmiddag niet in te voeren voor dagbladen
couranten-drukkerijen, dezen vrijen Zaterdagmiddag wel in de wet op
te nemen. Dan volgde een schrijven aan den werkgeversbond in het boekbindersbedrijf,
waarin bericht werd, dat met de loonswijzigingen accoord
werd gegaan, en, waar de meeste 2de klasse arbeiders geen toeslag ontvingen,
werd gewezen op het groote verschil in belooning, dat nu tusschen 1 ste
en 2de klasse arbeiders was ontstaan. Bijna gelijktijdig, nl. op 1 Februari,
werd door haar bij het Algemeen Hoofdbestuur der Boekdrukkerijenbonden
het verzoek ingezonden om tot verkorting van den arbeidstijd

DE WIJZIGINGEN IN DE C. A.-O. VOOR HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF 167
over te gaan, opnieuw het loon te verhoognn en over het bedrag een bespreking
toe te staan. Op 2 Februari werd de regeling voor 11 maanden in het
chemigrafisch bedrijf van kracht. Naast een verbetering der leerlingenverhouding,
die gebracht werd van 1 leerling op 1-4 gezellen op 1 leerling
op 1.5 gezellen, waren er nog andere. De vacantie werd op 6 dagen per
jaar gebracht, de uitkeering bij ziekte op 8 weken de helft van het loon.
Er kwam eenige verbetering in het loon der leerlingen. De halfwassen werden
belangrijk verhoogd. Het aanvangsloon werd op f 14.— gebracht, terwijl
verder de volgende loonsverhoogingen aan halfwassen werden toegekend :
f 12.— tot f 12.99 werd f 16.— ; f 13.— tot f 13.99 werd f 17.50; f 14.
tot f 14.99 werd f 19.--- ; f 16.— tot f 16.99 werd f 22.. f 17.— tot f 17.99
werd f 23.50 ; f 18..— tot f 18.99 werd f 25.—. De minimumloonen der volwassen
arbeiders ondergingen eveneens wijzigingen. Zij werden gebracht
voor : lijnfotografen en laboranten op f 22.— ; blokmakers en teekenaars
f 24.—; negatieffretoucheurs en metaal-copiïsten f 25.—; halftoon-fotografen,
papier-copiïsten, metaal-retoucheurs, zwartdrukkers en fraisers f ;
positieffretoucheurs, zwart-auto-fotografen, lijnetsers, zwart-auto-etsers,
voor- en machine-etsers, kleurdrukkers f ; kleurfotografen, graveurs
en kleur-etsers f 30. —. Daarmede was de toeslag vervallen, behalve de kindertoeslag,
die op f 0.75 per week per kind beneden 15 jaar werd gebracht. —
De werkgevers in het boekdrukkersbedrij f waren maar niet zóó bereid toeslag
of verhooging te geven. Met de boodschap, dat „het Algemeen Hoofdbestuur
geen enkele reden aanwezig achtte om het loonvraagstuk opnieuw
in studie te nemen", terwijl nader bericht zou gezonden worden over de
verkorting van den arbeidstijd na 19 Februari (den datum waarop de
algemeene vergadering der patroonsfederatie gehouden werd). Deze
minder vriendelijke afwijzing toonde, dat de werkgevers niet begrepen
hoe groot de nood in de arbeidersgezinnen was geworden in den loop
der oorlogsjaren. Zaak was het dus om het bewijs voor dien nood te
leveren. De index-cijfers van het Amsterdamsche Bureau voor de Statistiek
waren reeds telkens gebruikt bij de argumentatie om tot verhooging van
het loon te komen. Zij nu toonden in Februari een verlaging van de
kosten van het levensonderhoud aan. In het kleermakersbedrijf was
omstreeks dien tijd een arbitrale uitspraak gevallen, waarin wel die verlaging
in het algemeen werd toegegeven, maar toch werd aangetoond, dat de
kosten der voedingsmiddelen omhoog waren gegaan. Voor de arbeiders
was het heel duidelijk wat dat beteekende. Want alles wat buiten de
voeding omging lag buiten hun koopkracht. In het kleermakersbedrijf
was dan ook nog verhooging toegekend. Door onze vrijgestelden werd
nu gezocht naar een bewijs tegenover de boekdrukkerspatroons, dat hun
onweersprekelijk den achterstand der arbeiders zou aantoonen en hen
doen besluiten in den nood hunner werknemers tegemoet te komen. Het
duurde anderhalve dag eer het gevonden was, maar eenmaal gevonden
zijnde was het eigenlijk heel eenvoudig, het indexcijfer X het loon van 1914.
Waar het indexcijfer op 176.20 stond en het loon in 1914 f 15.39 bedroeg,

168 DE TOESLAG IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF VERDUBBELD
was de berekeningaldus X 176'2° — f 27.12. Dit gold alleen Amsterdam.
g ^^ — g
Het loon was daar f 24.02 voor een volwassen gezel, zoodat aangetoond
kon worden, dat een arbeider per week f 3.10 te weinig ontving. Op
het bondskantoor was blijdschap over de gevonden formule, die onmiddellijk
werd aangewend om de werkgevers te overtuigen van de noodzakelijkheid
om het loonvraagstuk opnieuw in studie te nemen. Bij het schrijven van
een brief werd het niet gelaten. Door de Federatie tusschen de R. K. en
Christelijken Grafischen Bond werd een bespreking aangevraagd met het
bestuur van den R. K. en Christelijken patroonsbond. Die bespreking
had plaats. De werknemers-vertegenwoordigers wezen op het verbreken
van het regelmatig overleg tusschen de partijen, wat ook bleek uit het
besluit der algemeene vergadering der patroonsbonden om met ingang van
3 Maart den arbeidsdag met een half uur te verkorten, welk besluit zonder
voorbespreking met de arbeiders genomen was. De heeren J. W. Reese en
F. J. A. M. Wierdels, met wie de bespreking gehouden werd, beloofden hun
invloed aan te wenden om het verbroken contact te herstellen. Die pogingen
slaagden en op 26 Februari had des morgens een onderhoud met vertegenwoordigers
van het Algemeen Hoofdbestuur der patroonsbonden en hoofdbestuurders
van den R. K. en Christelijken Grafischen Bond plaats. Daar
werd toegezegd, dat het Algemeen Hoofdbestuur op 3 Maart opnieuw
zou vergaderen en dan het vraagstuk van loon en arbeidstijd ernstig
bespreken. De vertegenwoordigers van den A. N. T. B., die, wijl de arbeidersbonden
niet samenwerkten, des middags afzonderlijk waren ontboden,
ontvingen toen dezelfde toezegging. Toch kwamen de vertegenwoordigers
van alle bonden op denzelfden dag nog bijeen, daar de verandering van
den werktijd, als wijziging der C. A.-O., afzonderlijk moest worden geteekend.
Tot die teekening hadden onze vertegenwoordigers geen machtiging.
Die werd hun den volgenden dag in een spoed-hoofdbestuursvergadering
verleend. De met de werkgevers gehouden conferenties werden bijgewoond
door Mr. A. A. van Rhijn, die op 3 Februari als rechtskundig adviseur
der Federatie van Werkgeversbonden in het Boekdrukkersbedrijf in functie
was getreden. De patroons belegden een buitengewone algemeene vergadering,
waar het besluit genomen werd om den toeslag te verdubbelen,
en dus te brengen voor 1ste klasse arbeiders op f 7.—, voor 2de klasse
arbeiders op f 4.— en voor leerlingen op f 2.—. Daarmede was dus het
loon ongeveer gebracht op de koopkracht van 1914. Het had moeite
gekost en het was niet gelukt zonder dat de vertegenwoordigers der
arbeiders de verklaring hadden afgelegd, dat zij gedurende den duur
der collectieve arbeidsovereenkomst niet meer op verhooging der loonen
zouden aandringen. Door den voorzitter van den A. N. T. B. was toen
nog een uitzondering gemaakt. Die had gezegd : „tenzij er zeer ernstige
dingen gebeuren, bijvoorbeeld een oorlog met België". Deze belofte was
eigenlijk gewaagd, maar verklaarbaar uit twee oorzaken. Ten eerste werd
aangenomen, dat het loonpeil van 1914 weer bereikt was en ten tweede
leefden alle menschen in de verwachting, dat de daling der kosten van

VERHOOGING DER TOESLAGEN IN HET STEENDRUKKERSBEDRIJF 169
het levensonderhoud regelmatig zou voortduren. Het afleggen dier belofte
zou echter nog moeite genoeg tengevolge hebben. — Voordat wij daaraan
toe zijn, dient vermeld dat per 14 Maart een schrijven was gericht aan
het bestuur van den Ned. Bond van Steendrukkerijen, waarin verzocht
werd het loon voor steendrukkers te brengen op f 29.— en voor
lithografen op f 33.—. Wij noemen alleen maar de looncijfers voor volwassenen,
hoewel ook voor halfwassen en leerlingen verhooging was
gevraagd. Vooraf was gepoogd in Gecombineerde Besturen een bespreking
over loonwijziging te openen, doch de werkgevers hadden verzocht
een voorstel met toelichting schriftelijk in te dienen, opdat hun algemeene
vergadering het op 19 Maart zou kunnen behandelen. Aan het
verzoek der werkgevers werd voldaan. Een zeer uitgebreide toelichting
werd hun toegezonden, waarin aan de hand van de door ons gevonden
formule werd aangetoond, dat de arbeiders gedurende de crisisperiode
een belangrijk loontekort hadden geleden en het loon op dat oogenblik,
vergeleken met het loonpeil van 1914, wel f 6.— te weinig was. Het
voorstel noch de toelichting viel ter algemeene vergadering in goede
aarde. De toeslag der gehuwden werd met f 2. ^- verhoogd, voor ongehuwden
met f 1.—. Deze toeslagen brachten inplaats van bevrediging,
eerder ontstemming onder de arbeiders, zoodat onmiddellijk pogingen
werden aangewend om verhooging dezer bedragen te verkrijgen. Het
lukte, al was het niet direct. Met ingang van 24 Mei werden de toeslagen
verhoogd en gebracht voor gehuwde en volwassen arbeiders van
f 5.50 op f 9.—. Ongehuwde steenslijpers en hulparbeiders ontvingen f 4.50,
ongehuwde halfwassen f 3.75, leerlingen in het laatste leerjaar f 2.—,
terwijl bovendien de kindertoeslag a f 0.50 per kind gehandhaafd bleef.
Daarmede was dus een belangrijke verbetering in loon bereikt, al moest
ook hier de verklaring worden afgelegd, dat gedurende de bestaande
collectieve overeenkomst geen nieuwe poging tot verhooging zou worden
aangewend. In tegenstelling met het afzonderlijk optreden der bonden in
het typografenbedrijf, werkten hier alle bonden samen. De Nederlandsche
Litho-, Foto- en Chemigrafenbond was dan ook niet zoo overstuur geraakt
door de November-gebeurtenissen, als zijn geestverwante organisatie
in het boekdrukkersbedrijf. Daar de eerstgenoemde bond een bepaling
in zijn reglement had, dat men vóór 1 October het lidmaatschap moest
opgezegd hebben om per 31 December uit den bond te kunnen treden,
was het reglementair niet toegestaan aan hen, die zich na November 1918
niet meer in de moderne vakbeweging thuisgevoelden, om uit te treden.
Toch gelukte het een regeling met het bestuur te treffen om dezulken
per 1 Januari 1919 in onzen bond over te schrijven. Het waren er 6.
Voor den zevende weigerde de N. L. F. C. B. zulk een maatregel te treffen.
Die werd dus één jaar later lid van den Christelijken bond.
Nu waren de binders weer aan de beurt om aan te dringen op
verhooging van de weekinkomsten. Reeds waren door de leden-boekbinders
aan ons hoofdbestuur enkele duidelijke wenken gegeven. Per 21 Maart

170 BINDERSTOESLAG. AANSLUITING BIJ DE RIJKS-WERKL.VERZEKERING
wendde de Federatie tusschen den R. K. en den Christelijken Grafischen
Bond zich met een verzoek tot het Bestuur van den Ned. Bond van
Boekbinderspatroons om loonsverhooging. Een bedrag werd niet genoemd,
maar aangedrongen op een bespreking. Een poging om in dit bedrijf
de arbeidersbonden tot gezamenlijk optreden te brengen, door ons hoofdbestuur
aangewend, mislukte. De bespreking had op 15 April plaats.
Op 25 April vergaderden de patroons en behandelden de aanvraag. Het
resultaat was, dat de werkgevers instemden met het voorstel van hun
bestuur en aan de 2de en 3de klasse arbeiders resp. f 3.50, f 2.— en f 1. ^ -als nieuwen toeslag toekenden. Het toeslagbedrag werd daarmede verdubbeld
en op respectievelijk f 7.—, f 4.— en f 2.— gebracht. De loonen der
binders waren nu gelijk met die aan typografen uitbetaald. Ook voor
de binders werd toegezegd geen verdere actie meer te voeren. — De
plaatdrukkers der firma Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem kwamen
natuurlijk ook in aanmerking voor duurtetoeslag, die op f 8.50 werd
vastgesteld, terwijl ook de kindertoeslag gehandhaafd bleef. — Eigenlijk
mag het verwonderen, dat er nog gelegenheid overbleef om met het
andere bonds- en sociaal werk bezig te zijn. Toch geschiedde dit. Dat
bleek al uit het bijwonen van het tweede Christelijk-Sociaal Congres, dat
van 10 tot 13 Maart te Amsterdam gehouden werd. Dit congres bedoelde
in verschillende vraagstukken, die op dat oogenblik de geesten en gedachten
der menschen bezig hielden, door christenen van onderscheiden belijdenis
en kerk een gemeenschappelijk standpunt te doen innemen. Voor nadere
kennisneming van het werk van dit congres moeten wij naar het uitgebreid
procesverbaal verwijzen. — Dan was op 29 Maart onze bond tot de Rijksregeling
der werkloosheidsverzekering toegetreden. Dat was ook al niet
zonder haken en oogen gegaan. De bonden in het grafisch bedrijf hadden
nog al bezwaren ingebracht tegen de administratie-voorschriften van den
Dienst der Werkloosheidsverzekering. Zij hoopten door niet-toetreding
den Dienst er toe te brengen voor het grafisch bedrijf afwijkingen toe
te staan. Inmiddels was op 18 Augustus 1918 de bijslag op de uitkeeringen
bij werkloosheid, die in verschillende gemeenten gegeven werd,
ingetrokken. Nu hadden de bonden wel de uitkeering ieder voor eigen
rekening genomen, doch daarmede moesten zij den 100 °/o toeslag op de
bijdrage der leden missen. De A. N. T. B., vooraf geraadpleegd, wilde
de administratieve voorschriften niet aanvaarden. In ons hoofdbestuur
was er minder bezwaar. De Ned. Christelijke Grafische Bond en de
Roomsch Katholieke Bond sloten zich dan ook aan. De bijdrage werd
vastgesteld op 3 centen per week, de uitkeering op 70 °/ 0 van het loon
gedurende 60 dagen maximum. De „uitgetrokkenen" moesten 52 weken
betaald en gewerkt hebben om zich opnieuw uitkeeringsrechten Leverwerven.
De aansluiting ontlokte den redacteur van het Grafisch Weekblad de
uitdrukking, dat er uit een kraaiennest nog nimmer een valk was gekomen.
De aansluiting der W.-kas was een belangrijke zaak voor den bond. —
Nog werd nieuw contact te Zevenbergen, Delfzijl en 's Hertogenbosch

VOORBEREIDING INTERNATIONALE IN DE GRAFISCHE BEDRIJVEN 171
verkregen, alwaar correspondentschappen werden opgericht. — Van geheel
anderen aard was het toenemend tekort van het ziekenfonds. Het hoofdbestuur
meende niet langer de verantwoordelijkheid op zich te kunnen
nemen voor den gang van zaken en schreef een referendum-stemming uit
over een voorstel om de premie van het fonds te brengen van 2 O/0 op
2112 0/0 tot f 18 uit te keergin bedrag, en daarboven van 3 13/0 op 3 1 /2 oio.
Het voorstel werd met groote meerderheid van stemmen aanvaard. Wat
voor het inzicht der leden een goed getuigenis was. — De centralisatie der
geldmiddelen werd voltrokken. De afdeeling Amsterdam vierde haar
25-jarig bestaan. Prof. Slotemaker de Bruine hield een rede in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam, welke rede als brochure verscheen onder den titel :
„Door recht verlost". Bovendien belegde de afdeeling een feestvergadering.
In die vergadering werd het kassaldo der afdeeling (f 1000.—) aan het
hoofdbestuur overgedragen. Deze te waardearen daad deed de centralisatie
der geldmiddelen haar beslag krijgen, daar de andere afdeelingen, o. w.
Rotterdam en Den Haag, reeds eerder hun aanwezige saldi aan het
hoofdbestuur hadden afgedragen. Onder Wattel was gepoogd Amsterdam
te bewegen haar bezit in de centrale bondskas te storten, doch de toen
nog bestaande bezwaren beletten de uitvoering. Zoo voltrok zich dan
de gezonde, inwendige ontwikkeling van den bond. Hiertoe bleef de
bondsarbeid niet bepaald. Er werd met ernst gewerkt aan het tot stand
komen van verbinding met Christelijke vakbonden in het buitenland.
Reeds onder Smit was er eenig contact geweest met den Gutenbergbond
te Berlijn, den Christelijken typografenbond in Duitschland, welk contact
beperkt bleef tot het ruilen der bondsorganen. Onder Wattel werd
getracht het contact, dat verloren was gegaan, te herstellen, doch de
oorlog maakte correspondeeren zoo goed als onmogelijk. Vlak na het
sluiten van den wapenstilstand was opnieuw gepoogd om met de Duitsche
Christelijke vakgenooten in verbinding te treden. Uit Berlijn kwam
antwoord en een uitnoodiging om de algemeene vergadering van den
Gutenbergbond, die van 20 tot 22 Juli te Paderborn gehouden zou worden,
bij te wonen. Aan de uitnoodiging werd gehoor gegeven en de bondsvoorzitter
werd afgevaardigd. Het bleek op dit congres, dat voor den
oorlog de Duitsche Christelijke typografenbond 3400 leden telde en dat
er een afzonderlijke Christelijke organisatie van boekbinders bestond,
het Graphisch Zentral-Verband, dat in Keulen gevestigd was. Met beide
organisaties werden vriendschapsbanden aangeknoopt en besprekingen
gevoerd over het stichten van een Christelijke internationale vereeniging
in het grafisch bedrijf. Mochten de arbeiders in Nederland de gevolgen
van den oorlog ondervonden hebben, wat de Duitsche arbeiders geleden
hadden was ontzettend. In 6 jaren had de Gutenbergbond geen algemeene
vergadering kunnen beleggen. 312 leden van den bond waren op het
slagveld gebleven. Vele anderen hadden hun geloof verloren en der
christelijke vakbeweging den rug toegekeerd. Wij, die toch in Holland
waarlijk niet verwend waren door de hoeveelheid en de kwaliteit der

172 HET BEGIN DER MOEILIJKHEDEN IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF
voedingsmiddelen,' waren toch nog kieskeurig toen wij het voedsel der
Duitsche collega's zagen en mochten gebruiken. Wij waren beschaamd
ook, omdat onze dischgenooten verklaarden in geen vier jaar zoo lekker
gegeten te hebben. Het congres der Duitschers had een goed verloop.
Er viel natuurlijk heel wat te bepraten. Met goed vertrouwen ging men
de toekomst in. De inflatie had haar schrikkelijk werk dan ook nog niet
ten volle verricht. De Duitsche Mark was nog ruim 19 centen waard.
Langzamerhand was in Nederland onder de typografen (ook wel
onder andere arbeiders) een geest van ontevredenheid gekomen. De
arbeiders gingen, daartoe aangezet door syndicalistisch georganiseerde
of aangelegde collega's, over tot actie buiten de besturen om. In de
moderne vakbeweging ging men niet met energie tegen dit kwaad in.
Ook in het boekdrukkersbedrijf traden deze verschijnselen op. Reeds in
Juni was er een beweging gaande om aan dagbladen een 2..uurs-staking
te proclameeren. Dat het niet overal lukte kon worden toegeschreven
aan den invloed der collectieve overeenkomst, waaraan de meerderheid
der arbeiders zich gebonden achtte. Doch het kwaad vrat voort en werd
aangemoedigd door het feit, dat tegen de verwachting in de kosten van
het levensonderhoud belangrijk omhoog gingen. De arbeidersbonden
hadden de belofte van geen actie te voeren afgelegd. Onzerzijds stonden
wij op het standpunt, dat een gemaakte afspraak gehouden moest worden,
ook al bleek zij nu in het nadeel der arbeiders uit te vallen. Het toenemen
der onrust gaf het Algemeen Hoofdbestuur der drukkerijenbonden aanleiding
om op 12 Juli den arbeidersbonden een brief te zenden, waarin gewezen
werd op de belofte, opgemerkt werd, dat de buitengewone omstandigheden
niet aanwezig waren, en aangedrongen werd op maatregelen, die
de actie den kop indrukken zouden. In het Grafisch Weekblad van
23 Juli kwam echter een bericht voor, waaruit opgemaakt kon worden,
dat door de werkgevers in een conferentie aan het hoofdbestuur van
den A. N. T. B. toezeggingen waren gedaan, die eenig uitzicht op loonsverhooging
openden. Dit bericht was aanleiding voor onze Federatie om
aan het Algemeen Hoofdbestuur per brief te vragen, hoe wij het nu
eigenlijk hadden. Eenerzijds een ontkenning van het aanwezig zijn der
buitengewone omstandigheden, anderzijds een toezegging om besprekingen
te openen en dus een erkenning van het bestaan van buitengewone
omstandigheden. Het antwoord aan onze Federatie was vervat in een
brief, waarin werd medegedeeld, dat het hoofdbestuur van den A. N. T. B.
op zijn verzoek een conferentie op 12 Augustus was toegestaan en dat,
indien onze hoofdbesturen dat wenschten, door hen die conferentie kon
worden bijgewoond. Bijgevoegd was het afschrift van een brief aan het
hoofdbestuur van den A. N. T. B. Daarin werd ontkend, dat de toezegging
gegeven was om een verzoek tot loonsverhooging in overweging te nemen.
Verder werd beweerd, dat van een nieuwe wijziging der C. A.-0. geen
sprake kon zijn. ,-, Aan de conferentie op 12 Augustus werd ook door
vertegenwoordigers van ons hoofdbestuur deelgenomen. Het bleek daar,

WILDE STAKINGEN. DE C. A.-O. MET EN DOOR DEN A.N.T.B. VERBROKEN 173
dat één werkgever, de heer J. W. Reese, op 17 juli iets had uitgelaten
over mogelijke overweging van loonsverhooging. Hoewel op 12 Augustus
ook onzerzijds ernstig werd gewezen op de stijging der kosten van het
levensonderhoud, die 13 Vo bedroeg, waren de werkgevers niet te vinden
om uit eigener beweging aan het betaalde loon iets toe te voegen. Door
onze vertegenwoordigers werd toen verklaard, dat wij de afspraak als
bindend beschouwden, ofschoon zij hun teleurstelling er over uitspraken,
dat, waar het bedrijf met werk overladen was, de werkgevers niet bereid
bleken in den nood hunner arbeiders te voorzien. Op 14 Augustus gaf
De Telegraaf aan zijn personeel een loonsverhooging van 5 centen per
uur. Nauwelijks was dit bekend geworden, of de arbeiders in dienst van de
firma Binger, waaronder ook die, werkzaam aan het Nieuws van den Dag,
wilden van hun patroon loonsverhooging hebben. Toen die eisch niet
werd ingewilligd legden zij het werk neer en eischten f 5.— loonsverhooging.
De staking stond onder leiding van een comité uit de stakers.
Spoedig sloten andere personeelen zich bij de beweging aan. Een paar
leden van onzen bond waren eveneens door de stakingskoorts aangegrepen
en staakten mee. Verreweg de meesten hielden zich aan de collectieve
overeenkomst en bleven aan den arbeid. De laatsten werden als onderkruipers
behandeld en onder begeleiding, soms van een groote menigte,
van en naar het werk gebracht. Eigenlijk behoeft het geen afzonderlijke
vermelding, dat de bestuurders van den R. K. en Christelijken bond door
het bestuur van den algemeenen bond beschuldigd werden de staking
veroorzaakt te hebben. Op Vrijdagavond 15 Augustus werd een spoedvergadering
van de Centrale Commissie belegd. Daar werden een zestal
vragen den vertegenwoordiger van den A. N. T. B. voorgelegd. Het
antwoord was niet bevredigend. De A. N. T. B. weigerde de stakers
wegens overtreding der C. A.O. te royeeren. In die vergadering werd
door onzen bondsvoorzitter verklaard, dat, afgezien van de gevolgen
voor hem en den N. C. G. B., de schuld van de ingetreden verwikkelingen
op onzen bond kon worden gelegd, indien vanwege den A. N. T. B. kon
worden aangetoond, dat de buitengewone omstandigheden, waarop op
26 Maart gedoeld was, waren ingetreden. — Na de weigering om de stakers
te royeeren, wisten wij waar wij aan toe waren. Na afloop van de
vergadering der Centrale Commissie werd onmiddellijk (des nachts) een
circulaire voor onze Federatie gereed gemaakt en nog gedrukt, die op
Zaterdag 16 Augustus het land werd ingezonden om onze leden op de
hoogte te brengen van den toestand. Op denzelfden datum werd door het
Algemeen Hoofdbestuur der patroonsbonden aan den A. N. T. B. bericht,
dat de collectieve overeenkomst werd beschouwd als te zijn verbroken met
en door denAlgemeenen NederlandschenTypografenbond. — Vanwege ons
hoofdbestuur en dat van den R. K. bond was nog gepoogd om de stakers tot
andere gedachten te brengen. Daartoe hadden zich de bestuurders tot het
stakingscomité gewend met het verzoek om in een stakingsvergadering te
worden toegelaten. Hierop werd bericht dat dit geschieden kon, en dat het

174 DE WERKGEVERS VERBREKEN EENZIJDIG DE GEMAAKTE AFSPRAKEN
standpunt der christelijke hoofdbesturen kon worden uiteengezet, maar dat
dan de zaak uit was. Gedebatteerd mocht er niet worden. Voor welke
eer toen bedankt werd. De Nederlandsche Grafische Bond, afzonderlijk
optredende, stelde zich op het standpunt, dat de collectieve overeenkomst
moest worden gehandhaafd en nam daarmede hetzelfde standpunt in
als onze en de R. K. bond. - Op Maandag 18 Augustus had er een conferentie
plaats tusschen het Algemeen Hoofdbestuur der werkgeversbonden en de
drie organisaties, met welke de C. A.-O. niet verbroken was. Door het
Algemeen Hoofdbestuur werd de vraag gesteld of door de drie bonden
de collectieve arbeidsovereenkomst geacht werd nog van kracht te
zijn nu de grootste contractant buiten stond. Daarop werd bevestigend
geantwoord. Het Algemeen Hoofdbestuur verklaarde toen eveneens de
C. A.-O. te zullen handhaven. De vraag werd gesteld of het verplichte
lidmaatschap bestendigd zou blijven. Deze vraag bevestigend beantwoorden
beteekende, dat aan alle leden van den A. N. T. B. de dienstbetrekking
zou worden opgezegd. De drie bonden waren de meening toegedaan
dat deze maatregel niet kon worden toegepast, en dat met het oog op
den waarschijnlijk korten duur van het ingetreden conflict, de A. N. T. B.ers
tegen de contractueele voorwaarden aan den arbeid moesten blijven.
Besloten werd niet afzonderlijk met den A. N. T. B. in overleg te treden,
en, indien de gedeserteerde bond ook maar een schijn van geneigdheid
betoonde om tot de C. A.-O. toe te treden, dan onmiddellijk samen te
beraden en geen bezwaren op te werpen. Alles scheen dus naar den
weg van het recht te zullen worden afgehandeld, vooral toen de buitengewone
algemeene vergadering der patroonstonden de houding van het
Algemeen Hoofdbestuur bekrachtigde. Doch het bleek slechts schijn.
Want het Algemeen Hoofdbestuur van de patroonsfederatie, of althans
enkele leden ervan, traden wel afzonderlijk in bespreking met den A. N. T. B.,
wat den R. K. en onzen bond aanleiding gaf om op 1 September een
schrijven aan het Algemeen Hoofdbestuur te richten, waarin gewezen
werd op het eenzijdig afwijken der patroons van de gezamenlijk aanvaarde
gedragslijn en werd medegedeeld, dat wij geen enkele verantwoordelijkheid
voor de gevolgen van die houding konden aanvaarden. De werkgevers
dan waren middelerwijl in bespreking met den A. N. T. B. getreden.
Onder voorwaarde, dat de wilde stakingen onmiddellijk werden opgeheven,
werd een arbitrage-commissie benoemd, die uitspraak over het geschil
zou doen, onder leiding van een onpartijdigen voorzitter. Als zoodanig
werd Mr. Dr. J. H. van Zanten aangewezen. Leden waren van werkgeverszijde
de heeren P. L. M. Ketting, F. H. M. v. d. Griendt, H. Diemer. Van
de zijde van den A. N. T. B. de heeren F. van der Wal, Th. Bakker en
F. de Munnik. Toegevoegd waren als secretarissen Mr. A. A. van Rhijn,
van werkgeverszijde, en de heer W . C. van Haalen, secretaris van den
A. N. T. B., door dien bond. Op 29 Augustus deed de arbitrage-commissie
uitspraak. Over het ontstaan van het geschil stelde zij vast, dat in
midden Juli de wijziging in de economische omstandigheden zich nog

DE WILDE STAKINGEN OPGEHEVEN. EEN LOONCOMMISSIE INGESTELD 175
niet in zulk een mate had afgeteekend, dat van de patroonsbonden de
erkenning kon worden verlangd, dat zij zoodanig buitengewoon waren
als op 26 Maart was bedoeld, maar achtte het anderzijds verklaarbaar,
dat de werkliedenorganisatie, door teleurstelling door de prijsstijging en
door de eigenaardige geestesgesteldheid der werklieden, aannemelijk
trachtte te maken, dat de buitengewone omstandigheden waren ingetreden.
De afwijzing van de werkgevers op 20 juli mocht echter geen oorzaak
zijn tot het proclameeren van wilde stakingen. Deze stakingen werden
ten sterkste afgekeurd. Omtrent de opheffing van het geschil werd
geconcludeerd, dat bij weer voorkomen de A. N. T. B. voor iederen
werknemer, die staakte, f 250,— boete moest betalen en als cautie een
bedrag van f 25.000.— moest storten. De gezamenlijke werkgeversbonden
zouden f 10.000. cautie storten vanwege de wederkeerigheid in de
C. A.O. Dan zou een commissie uit 19 leden worden samengesteld, die
onder leiding van een onpartijdig voorzitter, vóór 29 September bindende
uitspraak moest doen over de vraag of de economische omstandigheden
der laatste maanden aanleiding gaven om op dien datum de loonen
voor den verderen contractsduur te wijzigen. In die commissie had de
A. N. T. B. 5, de R. K. G. B. 2 leden, onze bond en de Ned. Grafische Bond
ieder 1 lid. De 9 anderen leden werden door de patroonsbonden aangewezen.
De commissie deed uitspraak, tengevolge waarvan het loon
van gezellen der 1 ste loonklasse en gehuwde gezellen der 2de loonklasse
werd verhoogd met f3.50 in de 1 ste gemeenten-klasse, afdalende tot f2.—
in de 9de klasse. Ongehuwde gezellen der 2de loonklasse ontvingen
van f2.— tot f1.20. Het aan inwoners der 1 ste gemeenten-klasse toegekende
bedrag werd dus per gemeenten-klasse met 'n dubbeltje verminderd.
Leerlingen ontvingen niet opnieuw toeslag. Daarmede was het conflict
van de baan. De vraag of de leden van onzen bond de verhooging
konden aanvaarden, door verschillenden hunner aan het hoofdbestuur
voorgelegd, werd bevestigend beantwoord, daar gebleken was, dat het
Algemeen Hoofdbestuur der werkgeversbonden, waar tegenover de belofte
was afgelegd, haar blijkens zijn handelingen en besluiten, nietig had
verklaard. — In de afdeelingen werd de houding van ons hoofdbestuur in
het conflict begrepen en gewaardeerd. In verschillende vergaderingen
nam men goedkeurende moties aan. De stakers onder onze leden, het
waren er maar weinig, lieten zich bijna allen overschrijven naar den
A. N. T. B. Een tweetal wilde lid van onzen bond blijven, op voorwaarde,
dat ons hoofdbestuur het bedrag aan uitkeering, hetwelk zij van den
algemeenen bond hadden ontvangen, dien bond terugbetaalde. Daar dit
geweigerd werd, bedankten zij. Het deed ons hoofdbestuur leed, dat een
van die twee een zoon was van wijlen onzen M. W. Smit. — Niettegenstaande
de moeilijke omstandigheden in het boekdrukkersbedrijf, waarin
het ter goeder trouw houden van een gemaakte afspraak onzen bond
gebracht had, bleef ons hoofdbestuur van oordeel, dat in de andere
bedrijven, waarin een afspraak gemaakt was, nakoming ervan plicht was.

176 DE BINDERSPATROONS BEREID DEN CRISISTOESLAG TE VERHOOGEN
Doch door den loop der gebeurtenissen was toch wel eenige voorzichtigheid
geleerd. Aan den Ned. Bond van Boekbinderspatroons werd een schrijven
gezonden met het verzoek om een onderhoud. Als doel van dit onderhoud
werd genoemd : „Bespreking van de beteekenis der bestaande afspraak
in verband met de prijsstijging en den komenden winter". De patroons
in het boekbindersbedrijf antwoordden, dat de zaak der duurte hun volle
aandacht had. Op 24 September had een bespreking met die werkgevers
plaats, waarin zij ernstig bezwaar maakten om voort te gaan met het spel :
loonsverhooging, verhooging van den levensstandaard, loonsverhooging
enz. enz. Het bestuur van den bond was bereid om aan de algemeene
vergadering een voorstel voor te leggen om den werknemers een uitkeering
in ééns te verstrekken. De patroonsvergadering had plaats op 3 October.
Daar werd het bestuursvoorstel niet aanvaard, doch besloten een toeslag
toe te kennen, die geheel den vorm van loon had. De bedragen waren
per week : voor werknemers der eerste loonklasse en gehuwden of
daarmede gelijk te stellen kostwinners der 2de loonklasse in gemeentengroepen
I— I I I f 3.50. Voor de overige werknemers der tweede klasse in
dezelfde gemeentengroepen f 2.—. Voor werknemers derzelfde loonklasse
in de gemeentengroepen IV—VI was de toeslag resp. op f 2.75 en f 1.50 en
in de gemeentengroepen VII—IX resp. f 2.— en f 1.—. Met groote waardeering
werd door ons hoofdbestuur van deze beslissing kennis genomen. —
De rechtskundige raadsman der V. N. C. I. en van den N. B. v. St.,
Mr. J. de Vrieze, had per 1 Februari voor zijn functie bedankt. Zijn drukke
practijk maakte het hem steeds moeilijker om zich te geven voor het
werk, dat aan het bureau dezer patroonsorganisaties verbonden was.
Hoewel de werkgevers eerst besloten om zonder rechtskundigen raadsman
het bureau te doen beheeren, kwam men al spoedig tot de overtuiging,
dat dit niet voldoen kon. In Mei 1919 werd Mr. H. J. A. J. Niemeijer
als rechtskundig vertrouwensman aangesteld. De verhouding tusschen de
arbeidersbonden in deze bedrijven was nog steeds beter dan die in het
boekdrukkers- en boekbindersbedrijf. Aanvankelijk was hier geen scheiding
tusschen de bonden ingetreden. Het hoofdbestuur van den Litho- Fotobond
had overleg gepleegd met dat van den R. K. en Christelijken Grafischen
Bond. Het ging over de vraag of er een gemeenschappelijke gedragslijn
kon worden vastgesteld. De bespreking had plaats op 19 Augustus. In
De Grafische Pers, het orgaan van den N. L. F. C. B., zou een artikel
geplaatst worden onder het hoofd : „De bom gebarsten". Daarin zou
gehandeld worden over den toestand in het boekdrukkersbedrijf. Wilde
stakingen zouden in de illustratie-bedrijven niet mogen voorkomen. Tot
zoover ging de zaak dus goed. Maar toen kwam het voorstel aan de
werkgevers om de collectieve overeenkomsten op te heffen en per 1 October
nieuwe overeenkomsten aan te gaan. Met dit voorstel konden de R. K.
en onze vertegenwoordigers zich niet vereenigen. Om niet onnoodig
scheiding te brengen werd door hen voorgesteld om het voorstel uit het
artikel te lichten, opdat de andere hoofdbesturen er over zouden kunnen

IN DE ILLUSTRATIE-BEDRIJVEN ZONDER CONFLICT TOESLAG 177
oordeelen. Doch deze voorslag kon geen genade vinden in de oogen
van de vertegenwoordigers van den N. L. F. C. B. Op 20 Augustus verscheen
De Grafische Pers met het artikel er in. Van dit oogenblik af
liepen de wegen gescheiden. — Ten opzichte van den Ned. Bond van
Steendrukkerijen bestond wèl een afspraak in den zin van niet terugkomen
om loonsverhooging gedurende den duur der C. A.-0., maar in het
chemigrafisch bedrijf bestond zulk een afspraak niet. Dientengevolge
werd aan de V. N. C. I., de patroonsvereeniging in het chemigrafisch
bedrijf, een onderhoud gevraagd teneinde de loonpositie der chemigrafen
in verband met den komenden winter te bespreken. Den werkgevers in
het steendrukkersbedrijf werd verzocht om een onderhoud teneinde „te
bespreken de beteekenis der C. A.-O. en de gemaakte afspraak in verband
met de prijsstijging en den komenden winter". Daarover werden met de
besturen van beide patroons-organisaties verschillende correspondenties
gevoerd en besprekingen gehouden. Eerst wilden de werkgevers de
inkomsten der arbeiders doen verhoogen, door hen 3 uur per week langer
te laten arbeiden. Den gehuwden wilden men een toeslag van f 2.50
toekennen en den toeslag per kind op f 1.— per week brengen.
Van deze verhoogingen kon worden afgetrokken wat na 30 Juni aan
loonsverhoogingen aan de arbeiders was gegeven. Dit voorstel stond
den arbeiders-afgevaardigden niet aan. Aangedrongen werd op verhooging
ook voor de halfwassen en op berekening van den toeslag bij het vaststellen
der overwerk-percentages. Op 1 October hadden de besprekingen plaats.
Doordat die gevoerd werden in Gecombineerde Besturen, namen alle
arbeidersvertegenwoordigers er aan deel. De werkgevers hadden namelijk
het voorstel van den N. L. F. C. B. om het contract te ontbinden afgewezen.
Men kwam niet tot overeenstemming. Aan de vakgroepleden zouden
de voorstellen worden voorgelegd. Doch op 4 October kwam een
bericht van de werkgevers in waarin vermeld stond, dat nu ook toeslag
aan halfwassen zou worden verstrekt en wel f 1.25 per week, dat het
voorstel om 3 uur langer te werken werd teruggenomen, het overwerk
berekend zou worden naar loon plus toeslag en dat alleen de collectief
gegeven verhooging na 30 Juni in mindering van den toeslag gebracht
zou worden. Ons hoofdbestuur en dat der R. K. organisatie had geen
vrijmoedigheid om dit voorstel af te wijren. Het werd den vakgroepleden
voorgelegd met advies om het te aanvaarden. Hetgeen dezen deden. Op
14 October werd dat den werkgevers bericht en op 18 October werd
de toeslag uitbetaald. Daar de N. L. F. C. B. pas later de aanvaarding
mededeelde, ontvingen de leden van dien bond niet op 18 doch op
25 October hun laatsten toeslag onder het vigeerende contract. Hiermede
waren nu werkelijk de toeslag-acties in 1919 ten einde gebracht. Aangezien
het hoofdbestuur van den A. N. T. B. poogde onze en de leden van den
R. K. bond aan hun organisatie ontrouw te maken, door in verschillende
plaatsen vergaderingen te beleggen en de leden der beide andere bonden
uit te noodigen, werd besloten, dat op denzelfden avond en in dezelfde
12

178 H. A. VAN INGEN SCHENAU ALS DERDE VRIJGESTELDE GEKOZEN
stad waar de moderne bond vergaderde een vergadering voor de R. K.
en onze leden tezamen gehouden zou worden. Deze werkwijze bracht
het gewenschte resultaat. Onze leden bezochten onze eigen vergaderingen.
Door al dat werk was de andere arbeid wel bemoeilijkt. De besprekingen
met de Vereeniging van Cartonnage-fabrikanten had tot toen toe niet tot
een nieuw collectief contract geleid, maar waren toch met ruime tusschenpoozen
voortgezet. Het resultaat zou pas in 1920 komen. De christelijke
portretfotografen waren door het bestuur van het C. N. V. aan onzen
bond toegewezen. Propaganda onder die atelierarbeiders was wel gevoerd,
maar het ledental was niet buitengewoon versterkt door nieuw toetredenden
uit die groep. Bij het begin van het jaar was het totaal-ledental 1695,
op 1 October waren 1955 leden ingeschreven. Het werk op het bondskantoor
nam hand over hand toe. Enkele correspondentschappen groeiden
tot afdeelingen. De aansluiting bij den Rijksdienst der Werkloosheid was
tot stand gekomen. Het jeugdorgaan moest uitgebreid worden tot maandblad.
Bovendien stonden wij vlak voor de onderhandelingen voor 4 nieuwe
contracten. Het hoofdbestuur zag duidelijk in, dat het niet langer ging
slechts twee vrijgestelden met al den arbeid te belasten. Verzocht werd
aan de afdeelingsbesturen vergaderingen te beleggen om de leden op
deze wijze in beginsel uitspraak te laten doen over de aanstelling van
een derden man. De meerderheid verklaarde zich er voor. Daarna werd
de gelegenheid geopend candidaten te noemen en in het blad te bespreken.
Een achttal werden gecandideerd, waarvan één zich later terugtrok. De stemming,
die per referendum gehouden werd, wees H. A. van Ingen Schenau,
voorzitter en candidaat der afdeeling Den Haag, welke candidatuur werd
gesteund door het hoofdbestuur, als derden vrijgestelde aan. Van de
993 uitgebrachte stemmen vereenigde hij 621 op zich. Op 7 November
werd hij geïnstalleerd in de functie van penningmeester.
Met onderhandelen over de nieuwe overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf
werd op 8 October begonnen. Door de arbeidersbonden waren
geen concept-overeenkomsten ingediend. De voorzitter der Centrale
Commissie, de heer F. J. A. M. Wierdels, had een concept-overeenkomst
ontworpen, waarin alle interpreteerende besluiten der Centrale Commissie
verwerkt waren. Dit ontwerp diende als leidraad bij de onderhandelingen.
De arbeidersbonden traden zonder vooroverleg met elkaar de onderhandelingskamer
binnen. Langen tijd werd daar gedebatteerd over het
cautie-vraagstuk. De werkgevers wilden namelijk niet van den A. N. T. B.
alleen cautie-stelling vragen en poogden daarom de andere bonden te
bewegen tot het stellen van waarborg over te gaan. Een voorstel, dat
door die bonden hardnekkig afgewezen werd. Dientengevolge verdween
het cautie-vraagstuk van het programma. De arbeidstijd was nog wel
een punt van bespreking, doch de komende arbeidswet wierp haar
lichtstralen vooruit. In beginsel werd de 45-uren week aanvaard. Alleen
zou, als overgangsmaatregel, tot 1 Juli nog 48 uren gewerkt worden.
De loonen vormden een onderwerp waarover ernstig gediscussieerd werd.

HOE HET LOONTEKORT DER ARBEIDERS AANGETOOND WERD 179
De werkgevers stonden op het standpunt, dat achterstand in de gezinnen
niet was ingetreden, daar het loon regelmatig was verhoogd. Nu kwam
onze formule weer te pas. Met behulp daarvan werd den werkgevers
BEREKENING VAN HET LOONTEKORT VOLGENS INDEX-CIJFERS.
Jaar Maand Werkelijk
Loon
1917
1918
1919
Febr. f 18.24
Maart „ 18.24
April „ 18.24
Mei „ 18.24
juni „ 18.24
Juli „ 18.24
Aug. „ 18.24
Sept. „ 18.24
Oct. „ 18.24
Nov. „ 18.24
Dec. „ 18.24
Jan. „ 18.24
Febr. „ 18.24
Maart „ 18.24
April „ 18.24
Mei „ 20.52
Juni „ 20.52
Juli „ 20.52
Aug. „ 20.52
Sept. „ 20.52
Oct. „ 24.02
Nov. „ 24.02
Dec. „ 24.02
Jan. „ 24.02
Febr. „ 24.02
Maart „ 24.02
April „ 27.52
Mei „ 27.52
Juni „ 27.52
Juli „ 27.52
Aug. „ 27.52
Sept. „ 27.52
Formule volgens
Indexcijfer
1539 X 1 32.10
100
141.60
1539 X 100
162.80
1539 X 100
182.10
1539 X 100
1539
1539
)( 176,20
X
100
1 82.90
100
193.90
1539 X 100
Bedrag,
wanneer het
loon evenredig
met indexcijfer
gestegen was
Werkelijk loontekort
per week per maand
f 20.33f 2.09 f 8.36
,
„ 20.33 „ 2.09 „ 10.45
„ 20.33 „ 2.09 „ 8.36
„ 20.33 „ 2.09 „ 8.36
„ 20.33 „ 2.09 „ 10.45
„ 20.33 „ 2.09 „ 8.36
„21.79 „3.55 „ 14.20
„ 21.79 „ 3.55 „ 17.75
„ 21.79 „ 3.55 „ 14.20
„ 21.79 „ 3.55 „ 14.20
„ 21.79 „ 3.55 „ 17.75
„ 21.79 „ 3.55 „ 14.20
„ 25.05 „ 6.81 „ 27.24
„ 25.05 „ 6.81 „ 34.05
„ 25.05 „ 6.81 „ 27.24
„ 25.05 „ 4.53 „ 17.22
„ 25.05 „ 4.53 „ 21.75
„ 25.05 „ 4.53 „ 17.22
„ 28.02 „ 7.50 „ 30.00
„ 28.02 „ 7.50 „ 37.50
„ 28.02 „ 4.00 „ 16.00
„ 27.12 „ 3.10 „ 12.40
„ 27.12 „ 3.10 „ 15.50
„ 27.12 „ 3.10 „ 12.40
„ 27.12 „ 3.10 „ 12.40
„ 28.14 „ 4.12 „ 20.60
„ 28.14 „ 0.62 „ 2.48
„ 28.14 „ 0.62 „ 2.48
„ 29.84 „ 2.32 „ 11.60
„ 29.84 „ 2.32 „ 9.12
„ 29.84 „ 2.32 „ 9.12
„ 29.84 „ 2.32 „ 11.60
Totaal loontekort over contractueele periode f 494.58

180 BEPALINGEN DER DERDE C. A.-O. IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF
aangetoond hoe groot de achterstand in de arbeidersgezinnen was. Om
dat ook anderen als den leden der toenmalige onderhandelingscommissie
aan te toonen, nemen wij het staatje ook hier op. De index-cijfers zijn
de officiëele, door het gemeentelijk bureau van Amsterdam vastgesteld,
Deze index-cijfers X het loon van 1914 (f 15.39) vormen het loonbedrag,
dat moest worden uitgekeerd indien index-cijfers en loon gelijkelijk omhoog
zouden zijn gegaan (5de kolom). Het werkelijk loonbedrag staat in de
3de kolom, het nadeelig verschil per week in de 6de kolom, wat per
maand te kort ontvangen werd in de 7de kolom (zie tabel pag. 179).
Het totaaltekort aan arbeidsloon gedurende de collectieve periode bedroeg
dus per gezel bijna f 500.—. Tevens was aangetoond, dat bij het afsluiten
der tweede collectieve overeenkomst de koopkracht van het loon f 2.09
beneden die der eerste C. A.-O. was gebleven. De moeite om tot overeenstemming
te komen omtrent de loontabel in de collectieve overeenkomst had
de arbeiders-delegaties weer wat nader bijeen gebracht. Over de belangrijkste
punten werd afzonderlijk beraadslaagd. De door toepassing der formule
verkregen cijfers waren niet aan te vechten, zoodat eindelijk over de
loonen ook overeenstemming werd bereikt. Nu volgde overeenstemming
op alle punten. Op 14 November kon aan onze leden worden medegedeeld,
dat de onderhandelingscommissie het concept had aanvaard. De arbeidstijd
tot 1 Juli op 48 uur werd na dien datum 45 uur per week. Nachtarbeid
voor dagbladen met ochtendeditie 7 uur per nacht, in den nacht van
Zaterdag op Zondag 5 uur, totaal 40 uur per week. De vrije Zaterdagmiddag
werd ingevoerd, behalve aan dagbladen. Daar werd voor de
uren op Zaterdagmiddag een extra-vergoeding gegeven, en wel van
1 —A uur 50 0/0, van 4,-5 uur 100 % boven het gewone loon. Het
maximum overwerk werd teruggebracht op 52 uur per kwartaal en
10 uren per week. Op 24-jarigen leeftijd werd een arbeider als volwassen
gezel beschouwd. De productie-eisch voor handzetters werd verhoogd
tot 700 vierkanten per uur. Het aantal gemeentenklassen werd van 9 op 7
teruggebracht. Het arbeidsloon voor de eerste gemeentenklasse werd per
uur op 85 centen gesteld of per week op f 38.25. Er werd een commissie
ingesteld, die onder leiding van een onpartijdigen voorzitter zou beslissen
of gedurende den duur der overeenkomst loonwijziging moest worden
aangebracht. Het verschil in uurloon per gemeentenklasse werd op 3 centen
per uur gesteld, behoudens tusschen klasse I en II, waar het maar
2 centen bedroeg, zoodat in de 7de klasse 67 centen moest worden
betaald of f 30.15 per week. Het machinezettersloon werd in klasse I— II I
op 10 centen boven het zettersloon gebracht, in klasse IV en V 9 centen,
in klasse VI en VII 8 centen. Bij de 6 vacantie-dagen per jaar werd
3 dagen loon als vacantie-toeslag uitbetaald en de uitkeering bij ziekte
op 13 weken de helft van het loon gebracht. Die termijn gold alleen
voor arbeiders, die zichzelf voor de andere helft verzekerd hadden ; de
niet-verzekerden ontvingen gedurende 4 weken de helft van het loon.
De duur der overeenkomst werd op 3 jaar gesteld. De arbeidersorganisaties

AANVAARDING BOEKDRUKKERS- EN BOEKBINDERS OVEREENKOMST 181
verkregen in beginsel medezeggenschap bij de vaststelling der prijstarieven.
Een redactie voor het desbetreffende artikel moest nog worden gevonden.
--r Op 12 en 13 December kwamen de afgevaardigden der afdeelingen van
onzen bond bijeen om over het resultaat der onderhandelingen te beslissen.
Bezwaren waren er wel, maar toch werd het aanvaard. Door de vrijgestelden
was in vooraf gehouden afdeelingsvergaderingen de concept-overeenkomst
toegelicht, door welken maatregel de behandeling op 12 en 13 December
vergemakkelijkt werd. Met groote meerderheid (1009 tegen 51) werd de
overeenkomst aanvaard. De werkgevers- en de andere arbeidersbonden
hechtten hun goedkeuring aan het concept waardoor de nieuwe C. A.-O.
op 3 Januari 1920, voor den duur van 3 jaren, in werking kon treden.
De besprekingen in de onderhandelingscommissie voor het boekbindersbedrijf,
die weder onder leiding van den heer F. L. van der Bom
stonden, hadden een vlot verloop. Het boekbindersbedrijf heeft veel
minder de scherpe verhoudingen gekend, die in het boekdrukkersbedrijf
voorkwamen. Op 23 December kon de inhoud van het concept gepubliceerd
worden. Het verplichte lidmaatschap werd nu consequent doorgevoerd.
Op 1 April 1920 moest iedereen georganiseerd zijn. De werkweek bleef
in de C. A.-O. op 48 uur bepaald, zoodat het loon op 80 centen per
uur werd gesteld voor de 1 ste gemeenten-groep. Wel werd een tabel
opgenomen met een berekening op de basis van de 45-urenweek in geval
de arbeidswet die zou invoeren. Ingevoegd werd een nieuwe bepaling,
namelijk, dat er niet alleen vakarbeiders zouden zijn, doch ook hulpvakarbeiders.
Voor die zou het loon in de eerste gemeenten-groep bij 48 uur
70 centen, bij 45 uur 75 centen of resp. f 33.60 en f 33.75 zijn. Het
verschil tusschen belooning in de verschillende gemeenten-groepen, waarvan
het aantal op 7 was teruggebracht, was gelijk aan dat in de boekdrukkersovereenkomst.
Het overwerk was gebracht op 52 uur per kwartaal,
behalve in het laatste jaarkwartaal, waarin maximaal 92 uren overgewerkt
kon worden. De uitkeering bij ziekte was voor verzekerden 9 weken,
voor niet-verzekerden 4 weken de helft van het loon. Vacantie gedurende
6 dagen, doch geen vacantie-toeslag. Ook werd in deze C. A.-0. de
mogelijkheid van loonwijziging door een crisis-commissie ingevoegd. Die
commissie zou regelmatig, en wel in April en September, bijeenkomen. Een
leerlingen-regeling was niet opgenomen, maar wel bepaald dat zulk een
regeling gedurende de 3 jaren dat het contract zou duren (1 Januari 1920-
31 December 1922) tot stand moest worden gebracht. — Op 30 December
vergaderden de afgevaardigden der bindersbranche van onzen bond. Vooral
het instellen van de groep hulpvakarbeiders lokte nogal bezwaar uit. Maar
daar reeds een firma haar vakarbeiders had ontslagen vanwege de vermindering
der kwaliteit van het bindwerk, was het noodig dat deze maatregel
getroffen werd om gevaar voor de binders zelf te voorkomen. Alleen met
de stem van Groningen tegen werd de collectieve overeenkomst door onzen
bond aanvaard. In de andere bonden was de beslissing reeds in denzelfden
zin genomen, zoodat ook deze C. A.-0. behouden aan land kwam.

182 ÉÉN COLLECTIEF CONTRACT VOOR DE ILLUSTRATIEBEDRIJVEN
Met het onderhandelen in de illustratie-bedrijven was het niet zoo
gemakkelijk gegaan. De werkgevers hadden allerlei bezwaren opgeworpen
tegen de door de arbeiders voorgestelde wijzigingen, die alle verbeteringen
inhielden. Van de 45-uren week wilden de ondernemers niet weten.
Toch werd die in de C. A.-O. opgenomen, maar gedurende 1920 zou
nog 48 uren gearbeid moeten worden. Het vaststellen der loonbepaling
vormde het allergrootste bezwaar. Zoo verliep met onderhandelen heel
het resteerend deel van het jaar. Reeds was het 30 December, half elf
's avonds en nog was er geen overeenstemming. Zelfs dreigden de onderhandelingen
afgebroken te worden. De arbeiders-delegatie ging toen
afzonderlijk beraden. Daarna werd aan de patroons-delegatie medegedeeld,
dat de arbeiders bereid waren om op 2 Januari 1920 tot 5 uur des
namiddags te onderhandelen. Was dan geen resultaat bereikt, dan achtten
zij zich vrij om naar hun beste weten de arbeidersbelangen zelfstandig
te dienen. Op 2 Januari werd dan ook gedurende den geheelen dag
vergaderd. Toch was die tijd te kort om een geheel contract in elkaar
te zetten, zoodat moest worden volstaan met een voorloopig accoord,
waarin de hoofdbepalingen waren ondergebracht en dat nog omvangrijk
genoeg was. Dit voorloopig accoord was, evenals de later komende
collectieve arbeidsovereenkomst, geldig zoowel voor het chemigrafisch
als voor het lithografisch bedrijf. Daardoor werd de C. A.-0. ingewikkelder
en uitgebreider. De vacantie werd vastgesteld op 6 dagen ; 3 dagen loon
werd als vacantietoeslag toegekend. Uitkeering bij ziekte werd gedurende
13 weken tegen de helft van het loon verstrekt. Verzekering voor de
andere helft was verplicht. Bij de ontslagregeling was de bepaling
opgenomen, dat een werkgever een arbeider kon ontslaan met toekenning
van 6 weken loon, zonder dat recht op beroep bestond. De rechtspraak
voor het chemigrafisch en voor het lithografisch bedrijf werd in handen
gelegd van een Centraal Comité voor elk der bedrijven. Bovendien werden
Gecombineerde Besturen gehandhaafd, bestaande uit 5 leden van elk
Centraal Comité. Bij deze Gecombineerde Besturen moesten de klachten
aanhangig gemaakt worden, die ze weer naar de resp. Centrale Comité's
verwees. Daarenboven bleef de arbitrale rechtspraak in de C. A.-O.
opgenomen. Fabriekscommissies konden worden ingesteld, die uitsluitend
zaken van internen aard zouden behandelen. Dan werden de loonen
geregeld op den volgenden grondslag : voor leerlingen in alle in het
contract genoemde branches van f 2.— in het 1 ste halfjaar, tot f 16.—
in het l Ode halfjaar. Dan kwam de scheiding naar 4 loongroepen, die
regelmatig per halfjaar in loon omhoog gingen van het 1 ste tot het l Ode
halfjaar en wel voor loongroep I : resp. f 18.—, f 20.50, f 23. ^--r, f 25.50,
f 28.—, f 30.50, f 33.—, f 35.50, f 38.—, f 40.50. Volwassen arbeiders dezer
groep werden op het loon van f 43.— gesteld. Voor loongroep II : f 18.—,
f 20.—, f 22.. f 24.—, f 26.—, f 28.—, f 30.—, f 32.—, f 34.—, f 36.--.
Volwassen arbeiders van deze groep werden op f 38.— gesteld. Voor
loongroep III: f 18.—, f 19.50, f 21.50, f 23.. f 25.—, f 26.50, f 28.—,

LOONBEPALINGEN DER C. A.-O. VOOR DE ILLUSTRATIE-BEDRIJVEN 183
f 30.—, f 31.50, f 33.50. De volwassen arbeiders dezer groep werden op
f 35.— gesteld. Voor loongroep IV: f 18.—, f 19.50, f 21..--, f 22.50,
f 24.—, f 25.—, f 26.50, f 28..– ; f 29.50, f 31.---. De volwassen arbeiders
dezer groep werden op f 32.50 gesteld. Het loon der volwassenen van
groep V werd op f 25.-- gebracht, behoudens enkele aangegeven uitzonderingen.
De overeenkomst omvatte de vak. en hulpvakarbeiders in het
lithografisch-, chemigrafisch-, rasterdiepdrukr, lichtdrukbedrijf; in de kunstplaatdrukkerij
en houtgravure-inrichtingen, dus alle afdeelingen in de
illustratie-bedrijven. De V. N. C. I. deelde later mede, dat de werkgevers
in het rasterdiepdrukbedrijf niet als leden konden worden toegelaten, zoodat
dat deel der illustratie-bedrijven aan de regeling der C. A.-O. ontviel.
Wat de loonen betreft was nog bepaald dat van de volwassen arbeiders
in iedere inrichting de helft f 2.-- boven de aangegeven minima moest
verdienen. Offsetdrukkers, die een jaar aan een offsetpers werkzaam
waren, ontvingen f 4.— meer dan een volwassen steendrukker (dus
minimaal f 42.—). Ook in deze overeenkomst was een artikel opgenomen,
waarin bepaald was dat aan de vertegenwoordigers der arbeiders inzicht
in de prijstarieven moest worden verstrekt voordat deze werden vastgesteld
of gewijzigd. Alle partijen aanvaardden het voorloopig accoord en later
de collectieve arbeidsovereenkomst. Alleen in het contract kwam niet,
wat wel in het accoord stond, n.l. dat de werkgevers 10 cent per week
zouden bijdragen in de kosten der werkloosheidsverzekering. De werkgevers
konden in hun vergadering geen meerderheid voor dit deel der
overeenkomst verkrijgen. De patroons stonden namelijk op het standpunt,
dat zij door het meebetalen der bijdragen voor de werkloosheidskas,
mede verantwoordelijk werden voor den omvang der werkloosheid.
Hiervan wilden zij niets weten, zoodat het artikel niet in de overeenkomst
kwam. Aan onzen bond werd nu een zetel in de opleidings-commissie
voor het chemigrafisch en in die voor het lithografisch bedrijf toegewezen.
In eerstgenoemde commissie werd J. van Dalen, in laatstgenoemde commissie
P. L. Poorter benoemd. In alle overeenkomsten vervielen de toeslagbepalingen.
Het overeengekomen loon was uur- of weekloon. De groote
verschillen in belooning tusschen gehuwden of ongehuwden waren in
de nieuwe contracten vervallen, de verhoudingen waren hersteld. Zoo
had iedere collectieve overeenkomst in 1919 de vuurproef ondergaan
en doorstaan. De verwachting was, dat nu een tijdperk van regelmatige
ontwikkeling was aangebroken. Tusschen de onderhandelingen en andere
gebeurtenissen door werd ook in de grafische bedrijven de gelegenheid
geopend om 8 uur over te werken om den arbeiders te Weenen, die
door de inflatie in een periode van ontzettende ellende waren gekomen,
steun te bieden.

WIIWW1ITIWW11WW11W
ELFDE HOOFDSTUK
EEN JAAR VAN BONDSVERSTERKING EN -LIITBOLTW
VOORTEEKENEN DER ECONOMISCHE INZINKING
(1920)
et ledental was op 1 Januari van het jaar 1920 tot 1964 gestegen,
en in 64 afdeelingen en correspondentschappen onderverdeeld.
Er waren dus 267 leden meer ingeschreven dan afgevoerd. Het
geldelijk bezit was belangrijk toegenomen. Op 1 Januari 1919
was in totaal f 14.336.28 5 bijeen, een jaar later was deze som reeds
f 32,253.55 5. De extra-contributie van 5 centen per lid per week had
daarop een beteekenenden invloed uitgeoefend. Bovendien waren door
het telkens stijgen van het geldloon de bondsontvangsten belangrijk
toegenomen. Er was een weinig gestreden over de vraag of van loontoeslag
wel contributie betaald moest worden, doch het inzicht van het
hoofdbestuur had het gewonnen. De leden betaalden 2 °/o van hun
weekontvangst -i- 5 centen extra-contributie. In overleg met de andere
bonden in het grafisch bedrijf werd besloten het contributie-bedrag op
1145 van het weekloon vast te stellen. Gepoogd was een algemeen geldende
regeling voor alle bonden te stellen, doch de N. L. F. C. B. had reeds
de contributie door zijn algemeens vergadering doen vaststellen, hoewel
onzerzijds verzocht was met de beslissing te wachten, totdat een contributiebedrag,
dat aller instemming had, was bepaald. Zoodoende had genoemde
bond een afwijkende contributieregeling. — In het chemigrafisch bedrijf
deed zich al spoedig een moeilijkheid voor. De Utrechtsche clichéfabriek
die onder leiding van den heer Runckel in Utrecht werkte, vond, dat
de afstand tusschen arbeiders en patroons een stuk verminderd kon
worden. Daarom ontsloeg zij haar arbeiders en bevorderde hen tot
medebezitters der zaak, door hen in de nieuw gevormde associatie op
te nemen. Hooge loonen werden hun beloofd, en waarschijnlijk ook wel
een paar maal uitbetaald. Hoewel ernstig gewaarschuwd, verlieten de
nieuwe mede-bezitters hun bond en werden vennoot in een ongeorganiseerde
zaak. Dat zij daarmede op het verkeerde paard gewed hadden

DE BETEEKENIS VAN HET INZICHT-GEVEN IN DE PRIJSTARIEVEN 185
leerde hun de geschiedenis, die wij later moeten laten volgen. — Het inzicht
geven in de vaststelling der prijstarieven werd in de verschillende bedrijven
op zeer onderscheiden wijze uitgevoerd. In het boekdrukkersbedrijf gaven
de werkgevers behoorlijk gelegenheid om voldoende op de hoogte te
komen van de factoren, die tot prijsstelling leidden. De door de arbeidersbonden
samengestelde commissie ontving uitgebreide toelichting over de
wijze waarop het prijstarief werd samengesteld. De onkosten van een
belangrijk aantal drukkerijen van verschillenden omvang en onderscheiden
werkwijze werden nauwkeurig vastgesteld. In die onkosten werden
begrepen : arbeidsloon, materiaal, huur of afschrijving van gebouwen,
afschrijving van machines, ondernemersloon en kapitaalswinst. Al die
factoren werden samengetrokken om te berekenen wat de gemiddelde
onkosten van een uur arbeidsloon bedroegen, welk uurloon den grondslag
der tarieven werd. De commissie kwam meerdere malen bijeen en haar
leden stelden allerlei vragen, die naar behooren beantwoord werden. Een
accountant woonde die vergaderingen bij om inlichtingen te verstrekken.
Zonder terughoudendheid werden die gegeven, waardoor de arbeidersafgevaardigden
zich niet alleen op de hoogte konden stellen van de
samenstelling der tariefsprijzen, maar tevens bereikt werd, dat zij konden
beoordeelen of het optreden tegen overtreders der tarieven gerechtvaardigd
was. In de andere grafische bedrijven werden de betreffende
bepalingen niet zoo conscientieus uitgevoerd. Tweeërlei reden bestond
hiervoor. De werkgevers achtten zich niet verplicht een zoo uitvoerige
uiteenzetting te geven en een deel der werknemersvertegenwoordigers
was niet voldoende voor deze zaak geïnteresseerd om met overtuiging
op de naleving dezer bepalingen aan te dringen. In het lithografisch
bedrijf en ook in het chemigrafisch bedrijf werd wel enkele malen door
de commissie vergaderd, doch de werkgevers vatten het inzicht geven
in de prijstarieven op in den zin van inzage in de prijzen verstrekken.
Vooral in het chemigrafisch bedrijf had deze opvatting zich sterk gevestigd.
Voor het boekbindersbedrijf was het inzicht-geven in de prijstarieven niet
overeengekomen. Slechts een deel van het binderswerk was getariviëerd,
zoodat het stellen van een prijstarief en het verkrijgen van inzicht in het
tarief daar niet van overwegende beteekenis was.
Ons hoofdbestuur zag reeds bij het begin van het jaar in, dat alle
aandacht geconcentreerd moest worden op de inrichting en de werkwijze
van den bond. De administratie werd teruggebracht tot 3 kassen, n.l.
bondskas, waaruit alle huishoudelijke uitgaven bestreden werden en die
als weerstandskas diende, de werkloosheidskas en de ziekenkas, wier
namen hun bestemming weergeven. Deze vereenvoudiging werd niet
consequent doorgevoerd, wijl in de verantwoording alle bestaande kassen
toch nog werden genoemd. Dan werd besloten om het contact tusschen
hoofdbestuur en afdeelingen te versterken. Want al had de bepaling van
den Minister van Arbeid in December 1919, dat ieder die tot een
vakvereeniging toetrad onmiddellijk voor Rijksrekening recht op uitkeering

186 POSITIEVE DOELSTELLING IN ONZEN BOND OP DEN VOORGROND
bij werkloosheid zou verwerven, niet vele leden aan onzen bond gebracht,
een gesloten eenheid vormde de N. C. G. B. nog niet. Tot nu toe was,
naar de meening van het hoofdbestuur, de negatieve zijde van de christelijke
vakbeweging in onzen bond toch nog te veel op den voorgrond gebleven.
Dat had meegebracht een voortdurend letten op andere bonden, om hun
feilen te ontdekken. In het vervolg zou meer de aandacht gevestigd worden
op de positieve zijde : christelijke vakvereeniging, niet omdat anderen
verkeerde paden insloegen bij hun actie, maar christelijke vakbeweging,
omdat de christelijke levensbeschouwing op het maatschappelijk terrein
alle verhoudingen beïnvloedt en alle actie daar gebonden is aan de wet
en het recht Gods. Het werd in onzen bond duidelijk gezien, dat christelijksociale
actie, christelijke vakbeweging, is een deel van den arbeid in het
Koninkrijk Gods. Dat bracht vanzelf mee alle krachten inspannen om
den bond te vervolmaken, de rechten der leden nauwkeurig te handhaven.
Aan de arbeiders plichten voor te houden, hen bekwaam te maken tot hun
dagelijkschen arbeid en telkens te wijzen op het feit, dat christendom
verplicht. De overtuiging, dat wij als christelijke arbeiders zelf een vakbond
vormden, met eigen bestuur, met eigen beslissende instanties en dat wij
verplicht waren door ons zelf genomen besluiten uit te voeren, moest
bij onze leden versterkt worden. Iedere afdeeling werd dan ook door
een der vrijgestelden bezocht. Eerst alleen de besturen, om hun de
nieuw-ingevoerde administratie uiteen te zetten. Later werden afzonderlijke
vergaderingen belegd, waarin het doel, het wezen en de goede uitoefening
der bedrijfsrechtspraak werd behandeld en de nadruk er op gelegd werd,
dat rechtspraak-commissies alleen het recht mochten dienen en niet
belangen van een der groepen behartigen. Ten slotte werd in afdeelings
vergaderingen gesproken over den nieuwen tijd en de nieuwe eischen
die hij aan arbeiders en hun bonden stelde. Dit alles werkte er toe mee,
dat de leden van onzen bond zich nauwer aaneensloten. In het blad
werd zoo weinig als bij de voortdurende critiek mogelijk was over de
niet-christelijke bonden geschreven. Alleen indien de bond ernstig werd
aangevallen, dan werd van repliek gediend. Gedachtenwisseling over
principiëele vraagstukken kwam nog wel voor, maar leidden natuurlijk nooit
tot oplossing. Het practische werk werd niet nagelaten. De besprekingen
met de vereeniging van cartonnagefabrikanten over een collectieve overeenkomst
voor dat bedrijf werden op 27 januari voortgezet. Na verschillende
vergaderingen kwam men tot overeenstemming. Op 5 April trad de
collectieve overeenkomst in werking en zou duren tot 31 December 1922,
indien althans de Centrale Commissie, die volgens deze overeenkomst
was ingesteld, op 5 April 1921 tot voortzetting der C. A.-O. zou besluiten.
Deze overeenkomst sloot zich nauw aan bij die in het boekbindersbedrijf.
Het verplicht lidmaatschap was echter niet opgenomen. Om propaganda
onder de betrokken vakgenooten te maken, werd een brochure voor
rekening van den R. K. en onzen bond uitgegeven, waarin de beteekenis
der C. A.O. ^ en haar voorwaarden op bevattelijke wijze werd uiteen-

IN HET CARTONNAGEBEDRIJF WEL, LETTERGIETERS GEEN C. A.-O. 187
gezet. Dit boekje werd op groote schaal verspreid. Bovendien werden
vergaderingen met cartonnage-arbeidsters en ..arbeiders belegd, die hier
en daar, o.a. in Enschedé, Schiedam, Rotterdam, goed slaagden en het
ledental deden toenemen. Daar in de overeenkomst was bepaald, dat bij
voldoende organisatie der arbeiders de loonen binnen één jaar tweemaal
zouden worden verhoogd, n.l. op 6 December 1920 en op 4 April 1921,
om dan gelijk te zijn met die in de C. A.-0. voor het boekbindersbedrijf,
lag er in de overeenkomst een flinke drang tot organisatie. Toch, héél
hard liep het niet. Nog geen 100 bedrijfsgenooten sloten zich bij onzen
bond aan. .-- Gestreefd werd naar het afsluiten van nog een andere
collectieve overeenkomst, namelijk voor lettergieters. Door de afdeeling
Amsterdam was reeds het vorig jaar gepoogd om een loonovereenkomst
te treffen voor de werknemers der lettergieterij Amsterdam. Die pogingen
leidden niet tot resultaat, waarna het hoofdbestuur verzocht werd de
kwestie af te werken. De lettergieters bij de firma joh. Enschedé & Zonen
te Haarlem waren onder de C. A.-O. voor de Typografie gebracht, doch
daaruit waren enkele moeilijkheden voortgesproten. Het hoofdbestuur
diende het punt in bij een der gecombineerde hoofdbestuursvergaderingen
der typografen-bonden, waar besloten werd contact te zoeken met den
Bond van Handelaren in Grafische Artikelen om op deze wijze te pogen
een overeenkomst voor alle gieterij-arbeiders te treffen. De Handelaren
waren bereid tot onderhandelen en de besprekingen boden aanvankelijk
der verwachting op welslagen goeden grond. Over het verplicht lidmaatschap
kon men het niet eens worden, terwijl ook de vraag, of het loon
moest dalen in evenredigheid met de vermindering der kosten van het
levensonderhoud, tot langdurige discussies aanleiding gaf. Gelijk andere
werkgevers hadden ook deze de verwachting, dat heel spoedig een snelle
daling der kosten van het levensonderhoud zou intreden. Na heel veel
heen en weer praten was eindelijk een conceptcontract gereed. Op
advies van de hoofdbesturen hadden de arbeiders zich bereid verklaard
de overeengekomen arbeidsvoorwaarden te aanvaarden. Nog was de brief,
waarin dit aan de werkgevers werd medegedeeld, niet verzonden, toen
dezen berichtten, dat zij de onderhandelingen als geëindigd beschouwden
en de overeenkomst niet wenschten te aanvaarden. De mededeeling, dat
dit slechts uitstel maar geen afstel beteekende, bevatte wel eenigen troost,
maar toch niet voldoende om bij de arbeiders en hun vertegenwoordigers
de hoop op het afsluiten van een collectieve overeenkomst levend te
houden. Van een C. A. ^0. voor de lettergieters kwam dan ook niets. —
Gelukkiger waren de portret-fotografen. Er waren slechts heel weinig
derzulken tot onzen bond toegetreden, daar in de portret-fotografie
veel Zondagsarbeid voorkomt en dit vak dus uitteraard de christelijk
denkende arbeiders niet het eerst trekt. Met den Ned. Litho-, Foto- en
Chemigrafenbond en den R. K. Grafischen Bond vormde onze bond het
drietal arbeiders-organisaties, dat zich opmaakte om straks als contractanten
ter andere het fotografen-contract te onderteekenen. De besprekingen

188 DE BOND CONTRACTANT BIJ C. A.-O. VOOR PORTRET-FOTOGRAFEN
met de werkgevers aan te vangen bleek echter geen gemakkelijk werk.
Er was eigenlijk geen patroonsvereeniging, die geacht kon worden namens
een belangrijke groep werkgevers te kunnen optreden. De patroonsvereeniging
werd gereorganiseerd. Onderwijl hadden de vakbonden een
concept-overeenkomst in gereedheid gebracht en dit, min of meer op
goed geluk, op 15 Juli aan de Nederlandsche Fotografen Patroons
Vereeniging toegezonden. Of het 't gevolg was van deze dreigende
collectieve overeenkomst of van oplevenden organisatiezin bij de werkgevers
is niet met beslistheid te zeggen. Wel is zeker, dat juist 14 dagen na het
indienen van het concept de besprekingen begonnen. Zij verliepen nogal
vlot en op 1 October werd de collectieve overeenkomst door alle partijen
aanvaard en geteekend. De duur was bepaald op 1 jaar. Als een merkwaardigheid
mag zeker vermeld worden, dát de patroons aan de
arbeidersleiders verzochten één hunner aan te wijzen, die het concept in
de algemeens vergadering der patroonsvereeniging zou verdedigen en de
aanvaarding er van aanbevelen. De voorzitter van den N. L. F. C. B.,
de heer J. Roelofs, werd aangewezen door de arbeidersbonden, die zich
uitstekend van zijn eervolle opdracht kweet. De opzet van deze C. A.-O.,
was het meest in overeenstemming met die in de illustratie-bedrijven.
Voor een bedrijf dat pas tot organisatie gekomen was, mocht deze opzet
te straf en te stroef gerekend worden. Misschien had een minder bepalende
en een minder regelende collectieve arbeidsovereenkomst zich in langeren
levensduur mogen verheugen. Het lag niet aan den goeden wil der
werkgevers, want die voerden de overeenkomst ter goeder trouw door,
hoewel het loonbedrag niet laag genoemd kon worden. Gewone vakarbeiders
kwamen, na regelmatige opklimming tot 40.—, speciaal-arbeiders
tot f 45.— en nog specialer arbeiders tot f 50.— per week. Nu werd
in 1921 de duur der C. A.-0. met één maand verlengd, wijl de besprekingen
over vernieuwing niet beëindigd konden worden binnen den duur van
het contract. Toch kwam er nog een tweede concept tot stand, dat in
menigerlei opzicht soepeler was dan de eerste overeenkomst. De arbeiders
aanvaardden dat concept, maar de werkgevers verwierpen het. Ter
zelfder vergadering legde het bestuur der Ned. Fotografen Patroons
Vereeniging zijn functie neer. Van een contract kon toen niets meer
komen. Het verdwijnen dezer C. A.-0. geschiedde pas in 1922, maar het
leek ons goed om heel de historie tot het eind toe te verhalen.
De overeenkomst, voor de plaatdrukkers met de firma Joh. Enschedé &
Zonen te Haarlem afgesloten, kon het heel den voorgeschreven levensduur
evenmin zonder wijzigingen houden.Want van 1 April 1917 tot 1 Januari 1925
was op zichzelf al een lange termijn. Nu de groote wijzigingen in de
sociale en economische verhoudingen zoo krachtig inwerkten op den
levensstandaard van iedere groep, moest dat ook invloed uitoefenen op
deze overeenkomst en de arbeiders, die onder haar voorwaarden werkten.
De firma Enschedé had reeds toegestemd in verhooging der bonen en
die ongeveer gelijk gemaakt met de loonbedragen in de C. A.O. voor het

VERNIEUWING DER OVEREENKOMST VOOR DE PLAATDRUKKERS 189
lithografisch bedrijf neergelegd. Een poging om de groep plaatdrukkers
onder te brengen in de C. A.O. voor de illustratiebedrijven kon de
goedkeuring van de firma niet wegdragen, daar zij er de voorkeur aan
gaf voor dit deel harer inrichting een afzonderlijke overeenkomst in stand
te houden. Nu was het personeel der plaatdrukkerij uitgebreid. Ook was
er wijziging gekomen in den aard der werkzaamheden en in de verhouding
der arbeiders aan de verschillende persen. Feitelijk klopte de overeenkomst
niet meer op de verhoudingen in de plaatdrukkerij. Wel was bepaald,
dat een geschillen-commissie (die onder leiding van Mr. J. de Vrieze
vergaderde), bindende uitspraak moest doen in ieder voorkomend geschil,
en wel had die commisie haar taak naar behooren vervuld, maar toch
was de toestand niet meer bevredigend. Een algeheele herziening der
plaatdrukkers-overeenkomst was noodzakelijk. Na wat aandringen daarop
door de werknemersbonden stemde de firma in zulk een herziening toe.
Als nieuwe contractant trad toe de Ned. Roomsch-Katholieke Graf. Bond.
De verhouding tusschen drukkers en hulpdrukkers werd nader omschreven.
De tijd, waarin een arbeider van hulpdrukker tot drukker kon opklimmen,
werd bekort van 9 tot 5 jaren. Een verbetering in de loonen der vrouwelijke
arbeiders kwam tot stand, terwijl ook verbetering werd gebracht in de
loonen der mannelijke werknemers ter plaatdrukkerij. Volwassen drukkers
zagen hun loon op f 39.— per week gesteld, volwassen hulpvakarbeiders
en hulparbeiders op de droogkamer konden tot f 34.— opklimmen, terwijl
het loon der gewone hulparbeiders tot f 31.— kon stijgen. Na al die
wijzigingen voldeed de overeenkomst aan de eischen, die de afdeeling
plaatdrukkerij haar stellen moest.
In dit jaar moest de 2-jaarlijksche algemeene vergadering (de 17de) plaats
hebben. Naar het bepaalde in het huishoudelijk reglement werd dan ook
in Mei de vergadering belegd, en wel op den 17den en 18den van die
maand. In Amsterdam kwamen de afgevaardigden van 54 afdeelingen
en correspondentschappen bijeen. 15 afdeelingen of correspondentschappen
hadden zich niet doen vertegenwoordigen. Het verslag was nu uitgedijd
tot een boekje van 54 bladzijden, waarbij het financiëel verslag alleen
over 1919, daar de penningmeester ieder jaar verantwoording van het
beheer der gelden moest afleggen. In de vergadering heerschte een prettige,
opgewekte geest. De verslagen werden goedgekeurd, evenals het optreden
van het hoofdbestuur in de dagen der wilde stakingen. Om de algemeene
vergadering meer practisch resultaat te doen hebben, had het hoofdbestuur
besloten om in een referaat den op- en uitbouw van den bond te doen
behandelen. Een afzonderlijke avondvergadering werd aan dit onderwerp
besteed. De secretaris J. Schipper trad als inleider op. De opmerking
werd gehoord, dat, waar overal in de wereld gesproken werd over groote
plannen van maatschappijbouw en -ombouw, onze bond zich bezig hield
met het kleine organisatiewerk. Maar het hoofdbestuur kende de behoefte
van eigen bond en wilde dan ook door referaat en discussies het open
uitbouwplan tot een bondszaak maken. Welk doel in de algemeene

190 HET WERK EN DE BESLUITEN DER 17DE ALGEMEENE VERGADERING
vergadering werd bereikt. De rechtspositie der gesalariëerde bestuurders
werd gewijzigd. Het 1 1/2 maal het loon van een Amsterdamschen arbeider
voldeed allerminst. Bij het toekennen der crisistoeslagen was telkens de
vraag opgekomen, of nu ook aan de vrijgestelden 1'/ 2 maal het toeslagbedrag
moest worden toegekend. Dit was wel iedere keer geschied, doch
aangenaam was het niet onophoudelijk de loonregeling der vrijgestelden
te bezien en te wijzigen. Bovendien kwam het gevaar, dat de werkgevers,
indien nieuwe verhoogingen zouden worden voorgesteld, konden denken,
dat onze vrijgestelden, bedacht op eigen voordeel, pogingen tot loonsverhooging
zouden aanwenden of steunen. Nog een ander bezwaar was,
dat een eventueel nieuw aan te stellen gesalariëerde dadelijk het maximumloon
zou ontvangen en dus zonder eenig perspectief aan den arbeid toog.
Besloten werd door de vergadering om het aanvangssalaris te stellen op
f 50.— per week en dan door vijf jaarlijksche periodieke verhoogingen
op f 60.— te brengen. Belangrijke discussies werden gevoerd over het
door verschillende afdeelingen ingezonden voorstel om van het Grafisch
Orgaan weer een weekblad te maken. Het Jeugdorgaan was uitgebreid
en reeds een maandblad geworden. Het voldeed echter als zoodanig
nog niet aan de behoefte. Het hoofdbestuur kon zich met het weekbladvoorstel
niet vereenigen. In de eerste plaats was het de meening toegedaan,
dat de financiëele kracht van den bond nog lang niet voldoende was
en vóór alle dingen gezorgd moest worden, het bondsvermogen op
behoorlijk peil te brengen. De tweede reden van afwijzing was niet
minder belangrijk. Naar de meening van den redacteur achtten de afgevaardigden
het redigeeren van een weekblad al te licht. Bij al den practischen
bondsarbeid iedere week een frisch en welverzorgd blad uit te geven,
ging naar de meening van den redacteur boven zijn krachten. Wel wilde
het hoofdbestuur het orgaan in grooter formaat laten verschijnen en had
het voorgesteld het Jeugdorgaan om de veertien dagen te doen uitkomen.
Er waren heel wat leden, die een weekblad bleven begeeren, maar het
voorstel van het hoofdbestuur werd toch met 60 tegen 39 stemmen
aangenomen. Zoo viel er heel wat te regelen en te besluiten. Deze
algemeene vergadering, waarvan het verslag in afzonderlijke brochure
verscheen, was van groote beteekenis voor de ontwikkeling van den bond.
De bijdrage voor het werkloosheidsfonds werd op 5 centen per lid
per week gebracht. Dit was noodig, daar op voorstel der Regeering de
termijn van uitkeering van 60 op 90 dagen was verhoogd, en omdat de
uitkeeringsbedragen waren gestegen in verhouding tot de in alle grafische
bedrijven overeengekomen loonen. Besloten werd verder om het werk
onder de rijpere jeugd systematisch aan te vatten en er meer organisatie
in te brengen. Dan werd aandeel genomen in de door de christelijke
arbeidersbeweging gekochte en opnieuw ingerichte drukkerij Edecea te
Hoorn. Het Grafisch Orgaan werd aan de drukkerij ter gereedmaking
opgedragen. Dit lag in den aard der ontwikkeling van de dingen. De
firma Wed. van Soest te Amsterdam, die vele jaren ons bondsorgaan

BOEKBINDERS-LEERLINGENREGELING. EERSTE INT. BIJEENKOMST 191
gereed gemaakt had, zag zich daardoor dat werk ontgaan. Wat ons
voor de firma speet. Op 24 Augustus had een bijeenkomst plaats met
de leiders der adspiranten-clubs, waarin door den bondsvoorzitter een
referaat werd gehouden over de ontwikkeling van het jeugdwerk en de
organisatie ervan. Een rooster van sociale onderwerpen en een van
vaktechnische onderwerpen werd samengesteld. In het Jeugdorgaan moest
het behandeld worden, terwijl de onderwerpen verder in de adspirantenclubs
zouden worden besproken. Ter voorbereiding van de uitbreiding
van het Jeugdorgaan werd nog een bijeenkomst belegd met de medewerkers
van ons blad voor de jongeren, teneinde de werkwijze nader
vast te stellen en ieders aandeel in den arbeid aan te geven. Bovendien
werd gepoogd met de Amsterdamsche Maatschappij voor jonge Mannen
en den Ned. Bond van Jongelingsvereenigingen op Gereform. Grondslag
een regeling te treffen voor het gebruik hunner zomerkampen voor onze
adspiranten. Hetgeen niet gelukte. De invoering der 45-uren week werd
gevierd door een extra nummer van het Grafisch Orgaan, dat op 30 Juni
verscheen en waarin de heeren H. Amelink, Prof. J. R. Slotemaker de Bruïne
en C. Smeenk artikelen schreven over de beteekenis van dit feit. —
De leerlingenregeling in het boekbindersbedrijf was voorbereid door een
commissie, waarin namens onzen bond H. A. van Ingen Schenau en
J. Schipper zitting hadden. De leerlingenregeling werd ingevoerd. Als
leden der Centrale Opleidingscommissie werden van werkgeverszijde
benoemd de heeren : F. L. van der Bom, F. C. Proost, D. N. Verschoor en
L. C. C. M. de Bruine, en van arbeiderszijde de heeren : H. A. van Ingen
Schenau, Chr. J. van den Dries, W. J. Smit, en A. J. Hagen. Aan
H. A. van Ingen Schenau werd het secretariaat der Centrale Opleidingscommissie
opgedragen. — De internationale band werd ook versterkt.
Tot nu toe was alleen met den Duitschen Christelijken Bond en daarna
heel even met den Belgischen Bond in het boekdrukkersbedrijf contact
geweest. Nu werd echter te Berlijn een Internationale Conferentie van
Christelijke Vakbonden in het Grafisch Bedrijf belegd. Deelnemers waren
de Duitsche Gutenbergbund (typografen), Berlijn ; het Duitsche Zentral-
Verband (boekbinders en enkele steendrukkers en chemigrafen), Keulen ;
de Nederlandsche Roomsch-Katholieke Grafische Bond (alle branches in
de grafische industrie), Utrecht ; de Nederlandsche Christelijke Grafische
Bond (eveneens alle branches), Amsterdam ; de Belgische Federatie van
Christene Boekbewerkers (alle branches) Antwerpen ; het Zwitsersche
Zentral-Verband van Boekbinders, waarvan de vertegenwoordiger eveneens
voor de boekdrukkers optrad ; het Zentral-Verband van Oostenrijk, dat
eveneens alle branches omvatte. Ook was er een afgevaardigde uit
Tsjecho-Slowakije, doch die kwam meer als belangstellende dan als
gemachtigde. Onze bond had den voorzitter en den secretaris afgevaardigd.
De ontwerp-statuten eener internationale christelijke federatie werden
behandeld en aangenomen. Bij het verslag over den toestand der
verschillende christelijke bonden bleek het, dat in enkele landen deze

192 DE ALGEMEENE STAKING TEGEN DE ANTI-REVOLUTIEWET
bonden niet als contractant toegelaten waren (Oostenrijk, België en wat
Duitschland betreft steendrukkers en chemigrafen). De buitenlandsche
organisaties hadden alle zeer onder de gevolgen van den oorlog geleden,
waardoor de toestand van de meeste hunner niet rooskleurig was. Speciaal
in Oostenrijk hadden de christelijke arbeiders groote moeite hun Zentral-
Verband in stand te houden. Wilden de leden arbeid bemachtigen, dan
moesten zij óók lid van den socialistischen bond zijn en waren dus tot
betalen van dubbele contributie verplicht. De Oostenrijksche Kroon was
reeds danig in waarde gedaald, wat dus de bezwaren nog deed toenemen.
Later in het jaar werd het bedrag van f 500.— aan de Oostenrijksche
collega's, door onzen bond gezonden, terwijl de R.-K. Grafische bond
in Utrecht eenzelfde bedrag overmaakte. Ter bijeenkomst in Berlijn was
in beginsel de Internationale Federatie gesticht. Op het eerste congres
zou zij volledig haar beslag krijgen.
Was het de hoop van het hoofdbestuur geweest, dat in dit jaar de
acties wat meer op den achtergrond zouden blijven, volledig werd die hoop
niet vervuld. Hoewel geen loonactie gevoerd werd, kwam het boekdrukkersbedrijf
op 8 Juli toch in aanraking met de proteststaking tegen de antirevolutiewet.
Deze staking was door het N. V. V. „afgekondigd" voor
Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Het hoofdbestuur van den A.N.T. B.
had een min of meer dubbelzinnig advies gegeven, waarin betoogd werd,
dat de afdeelingsbesturen vanzelf het gevaar van de „kluisterwet" zouden
beseffen, maar dat er niet gestaakt mocht worden wanneer staken
bijzondere bezwaren voor de werkplaats met zich zou brengen. Erg druk
gestaakt werd er niet. In Amsterdam en Den Haag bleven een aantal
arbeiders van hun werk weg om te protesteeren. Alleen het dagblad
Het Volk verscheen niet en was daarmede minder gelukkig dan De Tribune,
die wel verschrikkelijk vol protest was, maar toch op 8 Juli in 't licht
kwam. Tegen een tweetal der stakers werd een aanklacht ingediend,
die door de Centrale Commissie werd behandeld. De C. C. stelde zich
op het standpunt dat dit wegblijven om te protesteeren geen aanleiding
voor ontslag kon zijn. In Rotterdam was het aantal protest-gangers heel
miniem. Tegen geen van hen werd een klacht ingediend. — Een staking
van anderen aard brak uit te Enkhuizen bij de ongeorganiseerde firma
Bais. Daar was het doel om de firma, die niet georganiseerd was en
haar inrichting speciaal dienstbaar stelde aan het omlaaghalen van redelijke
bedrijfsverhoudingen, tot rede te brengen. Maar „hulp van buiten"
sterkte de firma in haar kwaad en deed het conflict mislukken. Beter
resultaat gaf het onderhandelen met de papierwaren-fabriek van de firma
Swart in Utrecht. Geleidelijk werden daar de voorwaarden der collectieve
arbeidsovereenkomst ingevoerd. Te Zevenbergen werden enkele gezellen
door de firma Sneep & Maris op een loon van f 45.— per week gebracht.
Voorwaarden werden er echter bij gesteld en wel, dat zij 58 uur per
week zouden werken en voor den bond bedanken. Hoewel de menschen
gewaarschuwd werden en tweemaal persoonlijk bezoek ontvingen om

UITSPRAAK DER LOONCOMMISSIE IN HET TYPOGRAFISCH BEDRIJF 193
hen te bewegen niet in deze fuik te zwemmen, gaven zij aan die waarschuwingen
geen gehoor. Zij bedankten dus voor onzen bond. Nauwelijks
„vrij" zijnde behielden zij wel de 58-uren week, maar hun loon verminderde
allengskens tot f 24. '--. Dat waren dan nog enkele gevallen.
Algemeen zou er ook nog actie gevoerd worden. De indexcijfers stegen
weer en dit gaf den arbeidersbonden aanleiding om den werkgeversleden
der looncommissie in het boekdrukkersbedrijf te verzoeken de commissie
bijeen te roepen. Nadat enkele formeele bezwaren opzij gezet waren,
geschiedde deze bijeenroeping. Het bleek toen, dat de 4.7 °/ 0 stijging
naar de meening der commissie geen aanleiding tot loonsverhooging
mocht zijn. Op 8 Augustus werd dan ook besloten om te beslissen dat
geen loonsverhooging gegeven zou worden. ^-- De stijging van de kosten
van het levensonderhoud had inmiddels de aandacht gevestigd op een
fout in de overeenkomst voor de illustratie-bedrijven. Daarin stond, dat
10 procent stijging der indexcijfers aanleiding kon zijn tot verhooging
en 20 procent daling tot verlaging der loonen. Bedoeld was 10 of 20 punten.
Na een bespreking bleken de werkgevers bereid om het woord procent
in punten te wijzigen. Gaf dit geen onmiddellijke loonsverhooging, van
principiëele beteekenis was het wel. Van practisch belang werd het,
toen aan het einde des jaars alweer omhoog gaan der kosten van het
levensonderhoud geconstateerd werd. Opnieuw werd de looncommissie
in het boekdrukkersbedrijf bijeen geroepen. Er werd heel wat gediscussiëerd.
De arbeidersleden hadden beweerd, aan de hand der indexcijfers, dat
er een stijging was van 8 O f o. De werkgeversleden vielen die bewering
aan, door er op te wijzen, dat verschillende eertijds niet beschikbare
artikelen weer in de consumptie waren opgenomen en dat er dus levensverruiming
was gekomen. Tot overeenstemming kwam de Commissie
niet. Er werd, naar het voorschrift, tot tweemaal toe (in verschillende
vergaderingen) gestemd, doch telkens stemden alle werkgevers- tegen en
alle arbeidersleden vóór verhooging. Nu werd een onpartijdige voorzitter
benoemd, n.l. Mr. J. H. van Zanten. Ook onder diens leiding moest meer
dan eens vergaderd worden. Daar de werkgevers niet alleen in levensverruiming,
maar ook in de reeds dreigende crisis in het bedrijf hun
argumenten zochten, werd door ons hoofdbestuur een spoed-bedrijfsenquête
ingesteld. De daaruit geputte gegevens werden Mr. van Zanten voorgelegd.
Ook 'werd de achterstand in de arbeidersgezinnen aangevoerd en een
tot den datum toe uitgewerkte tabel hem toegezonden. Ten slotte kwam
dan de beslissingsvergadering (22 Januari 1921) waarin een toeslag werd
toegekend van f 36.— aan de volwassen arbeiders in de gemeentenklasse
I — I I I en van f 24.— in de andere gemeentenklasse. Deze toeslag moest
vóór 1 Juli betaald zijn. — In het bindersbedrijf was de uitspraak reeds
op 15 November gekomen. Deze uitspraak was afwijzend. Ook in deze
commissie hadden de stemmen gestaakt. Ingevolge de bepalingen der
C. A.O. moest 213 der commissie-leden voor verhooging stemmen, wilde
deze van kracht worden. De helft der commissie-leden vóór was dus
13

194 UITSPRAAK ARBRITRAGE-COMMISSIE IN HET LITHOGR. BEDRIJF
te weinig. Hooger beroep was er niet, zoodat hiermede de zaak voor
dezen keer uit was. Namens het hoofdbestuur van onzen bond werd aan
den Ned. Bond van Boekbinderspatroons een schrijven gericht, waarin
betoogd werd de wenschelijkheid van een uitspraak in tweede instantie
door een crisis-commissie. De werkgevers antwoordden, dat zij meer
voelden voor een arbitrage-commissie als in de illustratie-bedrijven bestond.
Daartegen werd geen bezwaar ingebracht en in April 1921 een contractwijziging
aangebracht, waarbij een commissie bestaande uit 5 personen
werd ingesteld. — In de illustratie-bedrijven kwam nu ook de toeslagmogelijkheid
ter sprake. Daar waren het Gecombineerde Besturen, die
in eerste instantie beslisten of, indien geen beslissing genomen kon worden,
de arbitrage-commissie, die bindende uitspraak deed. De zaak, in vergadering
van Gecombineerde Besturen gebracht, kon daar niet worden opgelost,
zoodat een arbitrale uitspraak moest uitgelokt worden. Een arbitragecommissie
werd benoemd en onder leiding van Mr. J. de Vrieze gesteld.
Op 2 Februari 1921 werd het geschil der commissie voorgelegd. Op
21 Februari deed zij uitspraak. De volwassen arbeiders in het lithografisch
bedrijf zouden f 36.— ontvangen. Deze toeslag mocht ook met f 1.40
per week worden uitgekeerd. Voor het chemigrafisch bedrijf was geen
arbitrale uitspraak gevraagd, dus ontvingen de chemigrafen geen toeslag.
In dat bedrijf toch waren reeds in de tweede helft van het jaar de
gevaren van buitenlandsche valuta-concurrentie komen opzetten. Nog
had deze concurrentie niet haar volle werking kunnen doen, maar toch
had zij reeds in het chemigrafisch bedrijf zóó diep ingevreten, dat de
arbeidersbonden, toen Gecombineerde Besturen toeslag weigerden voor
de chemigrafen, daarin berustten. — In het boekdrukkersbedrijf deed zich
nog een moeilijkheid voor. De firma Ellerman Harms, & Co. te Amsterdam
had een aantal harer oudere gezellen ontslagen, die ingevolge de
bepalingen der collectieve overeenkomst niet voor ontslag in aanmerking
konden komen. Wel nam de firma, ingevolge de uitspraak der rechtsprekende
colleges, deze menschen weer in haar dienst, doch een gevaar
voor de oudere werklieden was hiermede toch maar voren gekomen.
Waren dit dus reeds donkere schaduwen, die vooruit geworpen werden,
in 1921 zou de crisis intreden, die lang, heel lang zou aanhouden en
de verhoudingen in de grafische bedrijven sterk zou beïnvloeden.

WilWW11WWIEEZ3W1 WIIWW1W
TWAALFDE HOOFDSTUK
DE ALGEMEENE MALAISE EN DE GRAFISCHE BEDRIJVEN
BESTRIJDING DER BEDRIJFSORGANISATIE
(1921/1922)
iet onmiddellijk bij het begin van 1921 had het intreden der
crisis zich reeds duidelijk afgeteekend. Op 24 October 1920 was
de arbeidswet in werking getreden en daarmede de 45-uren
week in het bindersbedrijf en in het lithografisch bedrijf. Dit gaf
nog even een kwestie met de blikdrukkerijen. Voor de metaalindustrie
was namelijk een uitzondering toegestaan. Daar bleef de 48-uren week nog.
De blikdrukkerijen bleven dan ook 48 uren werken, wijl de ondernemers
die als onderdeel van het metaalbedrijf beschouwden. Nu bleek er de
beteekenis van, dat in de C. A.-O. voor het lithografisch bedrijf toch een
termijn van invoering der 45-uren week genoemd werd. Op 1 Januari 1921
moest nu, ingevolge de bepalingen der C. A.-O., ook in de blikdrukkerijen
de arbeidstijd op 45 uren gebracht worden. — Het boekdrukkersbedrijf
had in 1920 reeds last ondervonden van bestrijding. Van allerlei kanten. Alle
man maakte zich op om zich tegen het „stelsel-Veraart" te keeren, en alle
man verkondigde of geloofde, dat het „stelsel-Veraart" in het boekdrukkersbedrijf
werd toegepast. In het Grafisch Orgaan werd tegen deze opvatting
verzet aangeteekend en met bewijzen en argumenten aangetoond, dat
de geachte opponenten het mis hadden. Toch vonden de bestrijders der
bedrijfsorganisatie meer gehoor dan de verdedigers ervan. Het scheen of
langzamerhand boekdrukker en uitbuiter synoniem werden. — Ons bondsorgaan
bood nu meerdere plaatsruimte. Het verscheen om de 14 dagen
in 8 pagina's, die per jaargang achtereenvolgend genummerd werden.
De stof werd zooveel mogelijk in vaste rubrieken onderverdeeld hetgeen
het lezen vergemakkelijkte. Het jeugdorgaan verscheen om de 14 dagen.
Het bood vakliteratuur aan zetters, drukkers, binders, steendrukkers,
lithografen en chemigrafen. Dan werden er eenvoudig gestelde artikelen
opgenomen over sociale vraagstukken en regelmatig schetsjes uit het
werkplaatsleven geplaatst. — Het ledental van den bond was per 1 Januari
tot 2206 gestegen, terwijl de kassen een totaal-bedrag van f 54.774.155

196 EENIGE UITBREIDING VAN DE KANTOORRUIMTE
ZESTIENDE JAARGANG 5 JANUARI 1921 NUMMER I
GRAFISCH ORGAAN
VAN DEN NEDERLANDSCHEN CHRISTELIJKEN GRAFISCHEN BOND
ABONNEMENTSPRIJS PER JAAR. F 2.— REDACTEUR J. HOFMAN PRIJS DER ADVERTENTIËN PER GEWONE
FRANCO PER POST R LOSSE NUMMERS BOSB. TOUSSAINTSTRAAT 30 REGEL 13 CENT E DIENSTAANVRAGEN
VOOR GEZELLEN 1313 DE GRAFISCHE k A k AMSTERDAM R A A OF DIENSTAANBIEDINGEN I-5 REGELS
VAKKEN 3 CENT, VOOR ANDEREN 50 CENT A ELKE REGEL MEER 10 CENT
A A A S CENT PER NUMMER A A A
B1J VOORUITBETALING TE VOLDOEN A A
VERSCHIJNT DES WOENSDICS DM DE 14 MEN
BONDSBUR.: BOSB. TOUSSAINTSTR. 30, TEL. Z. 6656 1 ADMINISTRATIE. W. J. L RUPPERT. DA COSTASTR. 59 .. . A'DAM
Agenda.
DORDRECHT Contributie afdracht op Zaterdag 8 Januari, van
8-9 uur in Patrimonium
Officieel.
ddreswiriging Het Secretariaat der Opleidings-Commissie voor
het Lithografisch Bedrijf is van Ringdik 77, verplaatst naar
Weesperzpde 64, Watergraafsmeer
Het bondsbureau Wij deelen hierbij mede, dat aan het bondsbureau
met meer een der bestuurders woont Daardoor is het gewenscht,
om niet zonder voorafgaande afspraak zich des avonds
aan het bondsbureau te vervoegen Ook is het niet zeker, dat men
per intercommunale telefoon na 5 uur des avonds verbinding kan
herkrijgen Men neme bier nota van om teleurstelling en vergeefsche
moeste en kosten te voorkomen J SCHIPPER, Secretaris
Leerlingen-regeling boekbinders De exemplaren zijn verzonden
naar alle afdeehngen Afdeelingsbesturen, die niet of niet voldoende
ontvingen worden verzocht om dat per omgaande te berichten De
toegezonden exemptaten moeten onmiddeflil worden uitgereikt
aan de belanghebbende leerlingen in de binderij
A H VAN 1NGEN SCHENAU
Opgave aantal losse nummers De navolgende afdeclingen en cor
Ons bondsorgaan in zijn nieuwen vorm.
Het jaar 1920 was, in vergelijking met enkele van zin voorgangers,
aan daden niet z66 rijk Vele groote momenten heeft het
niet gekend Het nos een jaar, dat in het algemeen genomen, zeer
sterk de gevolgen van den oorlog moest gevoelen, en daardoor geen
ontwikkelingskansen in etch had
LangLamerhand, maar met ontstellende zekerheid, drong tot het
besef der volken door, dat alle welvaart, de groote rijkdommen en
productie middelen vernietigd waren, en dat deze vernietiging zoo n
fatalen invloed had op den toestand, waarin zich de wereld bevindt,
dal nog in een lange reeks van jaren er geen sprake van zijn kon,
dat volledig herstel zou kunnen intreden Het was alsof een angstige
droom plotseling werkelijkheid was geworden En het zich voor
die werkelijkleid geplaatst Lien, bracht de wereld schier tot
wanhoop Lr was geen moed om de feiten te zien Men zocht aflei
ding ons toch maar aan de ontzetting der realiteit te kunnen ont
komen Het scheen alsof de menschheid, zich bewust van tiaren
ondergang, nog eenmaal haar goed voorzien laatste maat wilde
gereed gemaakt hebben
Toch meenon wij te mogen aannemen, dat 1920 in ander opricht
van groote beteekenis zal blijken Tot ren groot aantal ernstige
menschen i s het besef doorgedrongen, dat een der eerste voorwaarden
was van verbetering zich een volkomen juist beeld te vormen
van den werkeliken toestand En hoe meer deze gedachte zich wist
bevatten, verdeeld over bondskas met een saldo a f 41.641.825, werkloosheidskas
met een saldo à f 6129.53 e, en ziekenfonds met f 5780.63 5 saldo. —
De uitbreiding van het ledental, de centralisatie der administratie, werk
voor verschillende commissies, maakte het noodig meer kantoorruimte
ter beschikking te hebben. Wel bewoonde de bond een huis met belétage,
doch in één lokaal werd het bondsbeheer gevoerd. Een der lokalen was
namelijk verhuurd aan de afdeeling Amsterdam van den Ned. Christelijken
Bouwarbeidersbond, terwijl de belétage tot nu toe den bondsvoorzitter
tot woning had gediend. De r onderverhuring had ten doel de kosten
van lokaalhuur te verminderen. Besloten werd om de belétage nu als
kantoor in te richten. Het gelukte den bewoner na veel moeite om een
andere woning te huren. Daarmede was de zaak nog niet gereed, want
in Amsterdam mocht geen woningruimte aan de bewoning onttrokken
worden. Een verzoek tot Burgemeester en Wethouders gericht was aanleiding
tot een bezoek van een ambtenaar van den woningdienst, die, na eenige
malen een duimstok over de lengte en de breedte van de belétage te hebben
uitgestrekt, ons mededeelde, dat de bond, tegen betaling van f 1500.—,
de beschikking kon krijgen over de ruimte. Daar portalen en gangen

SCHADELOOSSTELLING AAN HET GEMEENTEBESTUUR 197
DERDE JAARGANG 19 JANUARI 1921 NUMMER 2
JEUGDORGAAN
VOOR DE ADSPIRANTLEDEN VAN DEN NED. CHRISTEL. GRAFISCHEN BOND
REDACTEUR: J. HOFMAN, BOSBOOM TOUSSAINTSTRAAT 30. AMSTERDAM, TELEF. ZUID 6656
Een nieuwe periode.
Met den aanvang van 1921 is ons Jeugdorgaan een
nieuw tijdperk ingetreden! Het is nu geworden een 14
daagsch blad. Dat wil heel, wat zeggen! Meer dan wij op
bet eerste oggenblik wel denken. Ga je het formaat vergelijken
met andere bladen, dan denk je misschien: wat
is ons blad klein. Vergelijk je bet met 'n dagblad, dan
meen je misschien, dat het maar heel weinig verschijnt.
Kijk je eerst naar een geïllustreerd blad en dan naar ons
Jeugdorgaan, dan denk je onwillekeurig: wat staan er
weinig plaatjes in! Zoo zou •je natuurlijk nog veel meer
vergelijkingen kunnen maken, die telkens in het nadeel
van ons Jeugdorgaan uitkwamen. Maar bij vergelijkingen
ku n je alleen soortgelijke dingen nemen. Een groote vlieg
is veel kleiner, dan, een klein paard. Ook kan je niet
vrager,: wat is nu mooier: de ijsvelden en ijsbergen van
de noordelijke ijszee of de tropische bosschen van Neder•
landsch•Indic. leder heeft zijn eigen schoon, gelijk de
Heilige schrift het zegt: God schiep alles naar zijn aard.
Wanneer je echter, zooals de redacteur van het Jeugdorgaan,
de bondsvergadering hebt bijgewoond, waarop besloten
werd ét:ns in de twee maanden de helft van het
Grafisch Orgaan beschikbaar te stellen voor de jongeren,
CD als je dan hebt meegemaakt, dat het niet kon, omdat
de grooten alle ruimte noodig hadden. Als ge je dan
herinnert, hoe eenmaal iq de twee maanden bet Jeugdorgaan
verscheen in zijn vorm van nu egt hoe betrekkelijk
Het Jeugdorgaan als 14-daagsche periodiek.
armen. Maar die zijn zoo kort en zoo weinig van kracht
voorzien, en je ziet de liefde van God komen en werken,
ook door het Jeugdorgaan!
Zoo brengt ons 14-daagsch blad ons de tijding van
een nieuwe periode. Uit moet het zijn roet de drogredenen:
Wij zijn neutraal. U,! moet bet zijn met beweringen
bet gaat maar om je maag. Het gaat om je
ziel en je laat platen alles wat bij je eigen vrienden en
kennissen nog durft te zeggen : jelui doen net als de
anderen en er is geen principieel verschil! Je komt er
tegen op en je zegt: bier met de jongens! Hter met de
christelijke jonge vakarbeiders. Haal ze, breng ze en houd
ze! En je voelt meteen je verantwoording en je ziet je
doel en je grijpt je taak! En je schreeuwt het uit, tegen
allen, tegen ouden en jongen: doet mee! Werkt en geeft
je krachten! Het moet! het moet!!
Deze taak vraagt inderdaad allen! En wij sullen voortgaan,
om naar ons vermogen, mede te werken tot de
vorming en scholing van de jongeren. Die straks, niet
minder beslist, maar met méér kennis en kan het zijn
met nog vuriger liefde, het werk zullen moeten overnemen.
In die nieuwe periode, ingeluid door bet 14daagsch
Jeugdorgaan, staan wij nu sterker! Wij hebben
ons blad, ons eigen blad, en op onze eigen wijze, met
heel onze kracht, ons wijden aan het doel : de jongeren
te leeren de eerste beginselen naar den eisch buns wegs.
Opdat zij, oud geworden, niet zullen afwijken. En wij wachten
den zegen Gods in opdat ons pogen: Bidt gij daar
wel eens om?
mede als bewoonbare ruimte waren opgemeten en in rekening gebracht,
kwam deze som het hoofdbestuur wat hoog voor. Na veel conferenties
met allerlei ambtenaren van den Woningdienst werd de schadeloosstelling
op f 750.— teruggebracht. Wel liet de wet toe een stuk van
den zolder als „nieuw beschikbare woonruimte" de plaats van de werkelijk
bewoonbare ruimte te doen innemen, maar het hoofdbestuur stelde zich
op het standpunt, dat een christelijk-sociale vereeniging niet mocht medewerken
aan het propageeren van de opvatting, dat een zolder evengoed
bewoonbaar was als een woonkamer. Het voldeed dus de f 750.—, zij
het met een zucht, wijl in een bij uitstek socialen tijd een vakvereeniging
op gelijke wijze als een bankonderneming werd behandeld. Daar bovendien
de huiseigenaar den woninghuur verhoogde tot f 800.— was de
bond nu niet direct voor een „koopje" klaar. Voordat het zoover was
werden eerst pogingen in het werk gesteld om in Amsterdam een centraal
gebouw voor de christelijke vakbeweging te stichten. Enkele te koop
zijnde groote kantoorgebouwen werden bezocht en naar den koopprijs
geïnformeerd, doch toen het plan wat vasteren vorm kreeg bleek het,
dat op voldoende medewerking van de andere bonden en afdeelingen

198 DOOR HET „JEUGDORGAAN" AANRAKING MET CHR. STUDENTEN
niet gerekend kon worden. Het plan kon niet doorgezet. — De wijziging
van het Jeugdorgaan had nog een niet verwacht gevolg. De leider onzer
adspiranten-club te Amsterdam was Meester in de rechten en lid van de
Ned. Christen Studenten Vereeniging. De N. C. S. V. belegde van tijd
tot tijd conferenties, waarin speciale onderwerpen behandeld werden.
In sommige dier conferenties werden uitsluitend sociale vragen en vraagstukken
behandeld. In Maart was weder zulk een sociale conferentie
belegd, waar o.a. „arbeidersleven" behandeld zou worden. Een viertal
sprekers van verschillende levensopvatting en uit onderscheiden maatschappelijken
kring zouden dit onderwerp behandelen. De schetsjes in het
Jeugdorgaan over het werkplaatsleven, die door tusschenkomst van onzen
adspiranten-leider, Mr. J. Vermeer, ook door enkele studenten gelezen
werden, waren aanleiding om den redacteur van het Jeugdorgaan uit
te noodigen een en ander uit het arbeidersleven te vertellen. De uitnoodiging
werd aangenomen en het gesprokene in het Maandblad der N. C. S. V.
Eltheto opgenomen. Daarmede was contact tusschen de N. C. S. V. en onzen
bond gelegd, dat van tijd tot tijd werd verstevigd doordat ons blad
aan een aantal afdeelingen van de N. C. S. V. werd toegezonden, waarvoor
wij in ruil Eltheto en Mededeelingen van de N. C. S. V. ontvingen, terwijl
op uitnoodiging van de Studentenvereeniging de redacteur meermalen
als gast of als spreker op Hardenbroek of in een zomerconferentie in
het kamp te Nunspeet aanwezig was. Dat was in meer dan een opzicht
nuttig. De N. C. S. V. kwam in nadere aanraking met de christelijke
vakbeweging (ook bestuurders van het C. N. V. werden op Hardenbroek
als gasten of sprekers genoodigd) en verschillende mannen uit de christelijke
vakbeweging leerden de inzichten en omstandigheden der studeerenden
en gepromoveerden kennen. Die conferenties stonden altijd op hoog peil,
en al werden ook wel eens wetenschappelijke onderwerpen behandeld,
die buiten de gedachtenwereld van de menschen uit de bij uitstek practische
arbeidersbeweging lagen, in het algemeen was het bijwonen van een
studenten-conferentie, hetzij op Hardenbroek, hetzij in het kamp te
Nunspeet, als een verfrisschend geestelijk bad. Wat telkens bijzonder
trof was de intieme sfeer dezer conferenties en de eenvoud van het leven
op het kasteel en in het kamp. Later werden ook enkele sociale conferenties
van den Gereformeerden Studenten Bond door onzen bondsvoorzitter
bijgewoond. Zij werden eveneens in kasteel Hardenbroek gehouden en
waren niet zoo druk bezocht. Tot het verlevendigen van sociale belangstelling
droegen ook deze conferenties veel bij, terwijl de mogelijkheid om
over actueele sociale vraagstukken van gedachten te wisselen ruimschoots
aanwezig was en gretig werd aangegrepen. Ook hier mag de hoop
gekoesterd worden, dat door het bijwonen dezer sociale conferenties
onze christelijke arbeidersbeweging meerdere waardeering verkreeg.
De crisis trad nu in ons land met groote snelheid in en werd van
schier ongekender omvang. De grafische bedrijven bleven er niet van
verschoond. Als meest aanwijsbare oorzaak van de intredende werk-

VALUTA-CONCURRENTIE EN HET INTREDEN VAN WERKLOOSHEID 199
loosheid in de grafische industrie moest de valuta-concurrentie aangemerkt
worden. Maar haar gevolgen hadden niet zoo ernstig kunnen zijn, als
de voortdurende agitatie tegen de bedrijfs-organisatie niet als het ware
opgewekt had om allerlei drukwerk in het buitenland te doen gereedmaken.
Het gevaar werd nog verhoogd door de eigenaardigheid, dat
bij den invoer van onbedrukt papier 5 Vo invoerrechten moest worden
betaald. Indien bedrukt papier werd ingevoerd, dan verviel die heffing,
zoodat, minstens, de Hollandsche drukker 5 % meer voor zijn papier
moest betalen dan zijn collega in het buitenland. België, Duitschland en
Oostenrijk traden als te vreezen concurrenten op. De arbeidersbonden
in het boekdrukkersbedrijf wilden wel aandringen op beschermende
maatregelen, doch de werkgevers-organisaties waren van meening, dat
zij voorloopig die pogingen niet konden steunen. Wel verkregen de
boekdrukkerijenbonden een overeenkomst met de Duitsche regeering,
waarbij op het drukwerk in de Hollandsche taal, dat naar ons land
verzonden werd, een uitvoerrecht van 100 °/o van den drukprijs werd
geheven. Veel baatte het niet, daar het verschil in porto-kosten reeds
zóó enorm was, dat bij de lage geldswaarde, in Oostenrijk en later ook
in Duitschland, menig drukwerk niet veel duurder kwam dan de som
van dit porto-verschil. De werkloosheidskassen van verschillende bonden
in andere bedrijven, waren niet berekend op zoo groot werkloosheidsrisico
als de crisis met zich bracht. De werkloosheidsverzekering was
nog jong en bovendien waren de bijdragen berekend op uitkeeringen bij
„normale" en niet bij crisis-werkloosheid. De Minister van Arbeid, Handel
en Nijverheid, Mr. Aalberse, schiep een regeling voor crisis-werkloosheid,
waardoor de kassen in staat zouden zijn te blijven uitkeeren. De helft
der voor uitkeering benoodigde gelden wilde de Regeering a fonds perdu
geven, dat wil zeggen schenken, de andere helft kon als voorschot
geboekt worden en moest dus later worden terugbetaald, terwijl bovendien
de mogelijkheid om meer dan 100 O/o toeslag op de bijdragen te ontvangen
geopend werd. Een andere voorwaarde was, dat de termijn van uitkeering
moest worden ingekort en de uitkeeringsbedragen moesten worden teruggebracht.
Het Rijk werd verdeeld in 3 gemeenten-klassen. Gehuwden of
gezinshoofden ontvingen f 3.—, f 2.70 of f 2.40 per dag, resp. in klasse
I, II en III. Voor ongehuwden, die niet bij hun ouders inwoonden, waren
deze bedragen onderscheidenlijk f 2.40, f 2.16 en f 1.92, voor wel bij
hun ouders inwonende ongehuwden f 1.80, f 1.62 en f 1.44. Daarmede
werd, naar de meening van ons hoofdbestuur, het verzekeringssysteem
aangetast, want bij al die verschillende uitkeeringen was de premie
voor de werkloosheidskas gelijk. De gemeenschappelijke hoofdbesturen
der grafische arbeidersbonden vergaderden over deze kwestie. Nog
waren de A. N. T. B. en de Ned. Grafische Bond niet bij den Dienst
der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling aangesloten. (De
Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond was in begin 1920 toegetreden).
Het beraad voerde tot het besluit, dat de crisis-regeling niet zou worden

200 MAATREGELEN VOOR WERKLOOZEN EN „ UITGETROKKENEN"
aanvaard, doch de rechten der leden zouden worden gewaarborgd, al moest
de uitkeering worden verlaagd van 30 op 25 uurloonen per week en de
bijdrage voor de W.kas verhoogd van 5 op 10 centen. Dit standpunt
werd van nu aan steeds ingenomen, ook al dreigde Z. Exc. met de straf,
om, ook indien de W.kas uitgeput raakte, geen gelden beschikbaar te
stellen indien niet vóór 28 Februari de crisis-regeling was aanvaard.
In October moest de bijdrage nog eens verhoogd worden en op 15 centen
per week gebracht. In beide gevallen werd per referendum door de leden
gestemd over de verhooging en verklaarde een groote meerderheid der
leden zich er voor. De bonden, die nog niet tot de regeling toegetreden
waren zagen zich, door de steeds toenemende werkloosheid, genoodzaakt
zoo spoedig mogelijk den stap te wagen. Want doordat de bijdragen
der reeds toegetreden bonden door het rijkssubsidie van 100 °/ 0 verdubbeld
werden, bleken die kassen beter bestand tegen de verhoogde
uitkeeringsbehoefte dan die der niet aangesloten bonden. — Behalve de
maatregelen voor de kassen, nam de Regeering maatregelen voor hen,
die de reglementaire uitkeering genoten hadden, de zoogenaamde „uitgetrokkenen".
Die konden via de vakvereeniging uitkeering krijgen voor
rekening van het Rijk en de gemeenten, indien in het bedrijf crisiswerkloosheid
vastgesteld kon worden. Deze regeling was gebracht onder
het Ministerie van Binnenlandsche Zaken, het departement van Minister
Ruys de Beerenbrouck. Door den R. K. en onzen bond gezamenlijk werd
een schrijven aan dezen bewindsman gericht, om ook de „uitgetrokkenen"
in de grafische bedrijven onder deze regeling te brengen. Het antwoord
kwam in, dat naar de meening van Z.Exc. nog geen crisis-werkloosheid
in genoemde bedrijven was ingetreden, zoodat het verzoek niet kon
worden ingewilligd. Door de arbeidersbonden werden nog andere pogingen
in het werk gesteld om de „uitgetrokkenen" ter hulp te komen. Bij de
werkgevers in het boekdrukkersbedrijf werd een vergadering aangevraagd
om te bespreken of maatregelen getroffen konden worden om in de gevolgen
der werkloosheid en den nood der uitgetrokkenen te voorzien. Voorgesteld
werd aan de werkgevers om óf 1/4 der werkloosheidsuitkeeringen voor
hun rekening te nemen, of de helft der bijdragen voor de werkloosheidskas
te betalen. Maar geen van beide voorstellen kon de instemming der
ondernemers verwerven. Een ander voorstel werd eveneens afgewezen
door de werkgevers. De bedoeling van het voorstel was, om iederen
arbeider per week een uur loon in een algemeen fonds te doen storten.
De werkgevers zouden een gelijk bedrag voor eiken arbeider in hun dienst
storten. Uit het fonds zouden de „uitgetrokkenen" gesteund worden. —
De werkloosheid en het aantal „uitgetrokkenen" bleven toenemen, zoodat
ten tweeden male (10 Oct.) aan den Minister van Binnenlandsche Zaken
verzocht werd de „uitgetrokkenen" in de grafische bedrijven onder de
crisis-regeling te brengen. Op 15 October reeds kwam het antwoord in.
Een zóó vlugge bediening van het departement voorspelde niet veel goeds.
Het antwoord van den Minister was dan ook niet alleen teleurstellend,

MINISTER RUYS DE BEERENBROUCK TEGENOVER DE C. A.O. 201
maar hield ook nog een veroordeeling der C. A.-0. in. Het luidde :
„De werkloosheid in de grafische bedrijven is, althans ten deele, onger
„twijfeld een gevolg van het bestaande collectief contract. Het ligt niet
„op mijn weg een oordeel uit te spreken over den inhoud van dit contract,
„doch ik mag niet verzwijgen, dat, naar mijn opvatting, de gevolgen van
„het contract in hun geheelen omvang gedragen zullen moeten worden
„door de partijen, die het contract sloten, en niet door de Overheid, Staat
„en Gemeenten. Ik zoude de last van de gevolgen op de Overheid wentelen,
„zoo ik een „steunverleening" trof voor de „uitgetrokkenen" in de grafische
„bedrijven. Ik mag derhalve niet voldoen aan het bij ter zijde vermeld
„schrijven gedaan verzoek". Hoe weinig Z. Exc., of in zijn plaats de
onderteekenaar van het schrijven, Mr. Kan, van de grafische bedrijven en
derzelver collectief contract afwist, blijkt alleen reeds uit het feit, dat niet
één, maar minstens vijf verschillende collectieve contracten de onderscheiden
bedrijven regelden. Natuurlijk lieten de vakvereenigingen na deze onheusche
en onjuiste afwijzing de zaak niet loopen. Zij vroegen een onderhoud. Dat
werd hun toegestaan en de referendaris, Mr. Harders, stond de vertegenwoordigers
der bonden te woord. Deze heer was zeer welwillend, hoorde
alles aan en sprak als zijn meening uit, dat de Minister waarschijnlijk niet
volledig was ingelicht. Om te bevorderen, dat Z. Exc. zich alsnog op de
hoogte zou kunnen stellen, moest al het gesprokene maar op schrift gebracht
en den Minister worden toegezonden. Alzoo geschiedde. Tot nu toe waren
de brieven geschreven namens den R. K. en onzen Bond. Het antwoord
op den tweeden brief werd echter niet aan het kantoor, waar de bonden
domicilie gekozen hadden, doch aan de Centrale Commissie in het typografisch
bedrijf gericht. Deze rechtspraak-commissie wilde de besprekingen
wel voortzetten en benoemde vertegenwoordigers uit alle bonden, die
zich de benoeming lieten welgevallen en dan ook bij de hooge ambtenaren
op bezoek gingen. Nu was het een groote kring van Ambtenaren, die de
vertegenwoordigers van patroons- en arbeidersbonden te woord stond.
Mr. Kan nam nu ook deel aan de conferentie. Het bleek, dat deze o.a.
bezwaren had tegen het constant blijven der bonen in de vrije bedrijven,
omdat daardoor de mogelijkheid om de salarissen der ambtenaren te
verminderen, bemoeilijkt werd. Hoewel alle moeite gegeven werd om de
aanwezige raadslieden van den raadsman der Kroon te overtuigen van
hun ongelijk, faalden al deze pogingen. Men was te zeer vooringenomen
tegen de collectieve overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf om onpartijdig
te kunnen beslissen. Dat bleek ook wel, toen de Minister van Landbouw enz.
het drukwerk van den Ned. Octrooiraad aan den Nederlandschen ondernemer
onttrok en in Duitschland liet gereedmaken. De Hollandsche prijs
was f 35.000., de Duitschers stelden zich met f 15.000.— tevreden. Maar
daar een aantal arbeiders door deze transactie blijvend werkloos werd,
en dus gesteund moest worden, was het grootste deel dezer f 20.000.—
slechts een fictieve winst. • In het boekdrukkersbedrijf waren nog andere
belangrijke dingen voorgevallen. Ook nu weer hadden verschillende werk-

202 WIJZIGING C. A.-0. IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF VOORGESTELD
gevers gepoogd hun oude arbeiders te ontslaan. Daar deze beschermd
werden door de bepalingen der collectieve overeenkomst, kon dat niet
worden toegelaten. Doch daar niet overal geëischt kon worden het
terugnemen van deze arbeiders, werd gepoogd, bij wijze van compromis,
een pensioensregeling voor hen te treffen. Dat gelukte voor enkelen, die
door de Vereenigde Drukkerijen Roeloffsen, Hiibner, Van Santen & Binger
waren ontslagen, en voor een drietal arbeiders der firma Auer & Zoon
te Middelburg. De Centrale Commissie keurde de getroffen regelingen
officiëel goed. — Bij de Provinciale Groninger Courant te Groningen werd
een regeling getroffen, waarbij werd overeengekomen, dat de ontslagen
oude werklieden weer in dienst zouden worden genomen, doch slechts een
bepaald aantal uren per week zouden werken, welke uren hun volgens
het in de C. A.O. - vastgestelde loon werden betaald. Was dus daarmede
voorloopig het grootste kwaad voorkomen, de noodzakelijkheid om een
pensioen-regeling tot stand te brengen was duidelijk gebleken. De werkgever,
de heer A. Reiman, werd voor zulk een regeling een ijverig propagandist.
De aanvallen op de bedrijfsorganisatie en speciaal op de tarieven, lieten
de werkgevers niet onbewogen. Zij wilden de critiek den wind uit de zeilen
nemen. Daarom noodigden zij de vertegenwoordigers der arbeidersbonden
tot een bespreking uit. Op 17 October had deze plaats. De boekdrukkerspatroons
hadden wijziging der loonen en van den arbeidstijd op het program.
Zij wilden de eerste met 5 Oh) verlagen en den laatste 3 uur verlengen.
Van hun zijde zouden de ondernemers een deel van de patroonswinst laten
vallen, om op deze wijze tot een belangrijke tariefsverlaging van drukwerk
te komen. Hun verwachting was, dat daardoor de hoeveelheid drukwerk
zou vermeerderen, wat alle bedrijfsgenooten ten goede zou komen. De
arbeiders geloofden niet in de goede resultaten van deze maatregelen en
waren dientengevolge niet te vinden om ze toe te passen. Zij vreesden
veeleer grooter werkloosheid door verlenging van den werktijd. Deze
meening werd door de werkgevers bestreden. Zij hadden echter geen
voldoende bewijzen voor de juistheid van hun standpunt. Een enquête werd
door de arbeiders ingesteld naar de oorzaken der werkloosheid. Naast de
algemeene crisis konden zij wijzen op onevenredige uitbreiding van het
machinepark en het aanstellen van vele jonge werkkrachten. De enquête
stelde dat wel niet onomstootelijk vast, maar de resultaten wezen toch
duidelijk in die richting.
Van het boekbindersbedrijf kan het volgende vermeld worden.
Ingevolge het bepaalde in de collectieve overeenkomst kwam 21 April de
looncommissie bijeen en besloot met algemeene stemmen, dat voor het
2de halfjaar 1921 geen loonsverhooging zou worden gegeven. De uitspraak
grondde zich op den bedrijfstoestand en op de vastgestelde indexcijfers
van de kosten van het levensonderhoud. Maar nog een andere commissie
deed een belangrijke uitspraak. Het ging hier over de gemeenten-groep
waarin de stad Zutfen zou geplaatst worden. Daarover was reeds eerder
een en ander te doen geweest, o.a. was er een langdurige werkstaking aan

ZUTFEN IN HET BINDERSBEDRIJF IN DE IVDE GEMEENTEN-GROEP 203
te pas gekomen. In de geldende collectieve overeenkomst was met opzet
Zutfen niet in een bepaalde gemeenten-groep geplaatst, maar vastgelegd,
dat besprekingen moesten gevoerd worden over de vraag of Zutfen in
gemeenten-groep IV of V moest worden ondergebracht. Een afzonderlijke
commissie werd benoemd, die deze zaak tot bindende beslissing moest
brengen. De commissie werd voorgelicht door twee accountants-kantoren,
nl. Pylgroms & Knapp te Zutfen als adviseur der firma C. H. F. Wohrmann 8
Zonen en Frese 8 Hogeweg te Amsterdam als adviseur der commissie. Zeer
belangrijke besprekingen werden gevoerd naar aanleiding van de in de
rapporten opgesomde gegevens. De commissie kwam na verschillende
vergaderingen tot het besluit, dat Zutfen in de IVde gemeenten-groep moest
worden geplaatst, aan welke beslissing de betrokken werkgevers gevolg
gaven. Op 4 April werd het besluit van kracht. — Hoewel de omstandigheden
niet gunstig waren voor het bindersbedrijf, bleef toch het oog gevestigd
op verbetering der vakopleiding. Naast de Centrale Opleiding ' Commissie
werden een 1 0-tal subcommissies ingesteld, die tot taak hadden de leerlingenopleiding
in een bepaalde provincie te bevorderen, te controleeren en na
volbrachten opleidingstijd den leerlingen examen af te nemen. Daarenboven
werden maatregelen genomen om een algemeen technisch handboek voor
boekbinders samen te stellen. De pogingen om daartoe te komen werden
echter niet met goed gevolg beëindigd. Voorstellen tot loonsverlaging
dienden de werkgevers in het boekbindersbedrijf niet in. Om de gevolgen
van de crisis te beperken wilden zij tot algemeen korter werken overgaan.
De arbeiders konden zich met deze plannen niet vereenigen. Wel wilden
zij aan iedere onderneming, die daarvoor aan de Centrale Commissie
toestemming vroeg, gelegenheid geven om minder uren te doen arbeiden
dan de C. A.-0. voorschreef, indien 2/3 van het personeel van zulk een
inrichting zich met het toepassen van arbeidstijdverkorting kon vereenigen.
Van de illustratiebedrijven hield het steendrukkersbedrijf zich het
beste. Ook hier was in de C. A.-0. bepaald, dat Gecombineerde Besturen
op vaste tijden zouden nagaan of een wijziging in het loon moest worden
aangebracht. Op 5 September stelde genoemd rechtsprekend college vast,
dat er, volgens den stand der indexcijfers, geen aanleiding bestond om de
loonen voor de tweede helft van het jaar te verhoogen. Reeds eerder
hadden Gecombineerde Besturen verklaard, dat maatregelen, die gedeeltelijke
werkloosheid der arbeiders tengevolge zouden hebben, volgens de
bepalingen en den geest der C. A.-O. voor de illustratie-bedrijven als niet
toelaatbaar moesten worden beschouwd. Voorts achtten Gecombineerde
Besturen de huidige crisis in het bedrijf niet van dien aard, dat van de
C. A.-0. afwijkende bepalingen genomen moesten worden. Uit een en ander
blijkt wel van hoe groote beteekenis het werk van de rechtspraakcommissies
in de grafische bedrijven was. — In de collectieve overeenkomst
voor de illustratie-bedrijven was een artikel opgenomen, waarbij het
voornemen om voor gemeenschappelijke rekening van gecontracteerde
partijen een technisch orgaan uit te geven, was vastgelegd. De heeren

204 VERSCHILLENDE KWESTIES IN HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF
M. A. Jacobson en J. Roelofs waren tot een commissie benoemd om de
uitgifte voor te bereiden. Echter, tot resultaat kwam de commissie niet.
Vooral de werkgevers in het chemigrafisch bedrijf verzetten zich tegen
de uitvoering van het plan, zoodat het orgaan „in pen en pers" bleef.
Wat vreemd deed het aan te vernemen, dat men in den N. L. F. C. B.
poogde den Roomsch Katholieken en den Christelijken Grafischen Bond
de schuld van de vertraging te geven. De tegenspraak die dezerzijds
moest volgen was afdoende om van de onjuistheid van dit beweren te
overtuigen. Een andere kwestie deed zich voor aan het einde des jaars,
toen in de metaalindustrie een groote werkstaking uitbrak. Die trof ook
de blikfabriek Bekkers te Dordrecht, doch niet de afdeeling blikdrukkerij
dier inrichting. Deze zou echter toch stop gezet moeten worden daar het
blik niet gemoffeld kon worden. Aan een der arbeiders van de blikdrukkerij
werd toen opgedragen te stoken voor de moffelinrichting. Dit mocht echter
niet van de stakers. Na bespreking met het comité-van-tien, dat de staking
leidde, kreeg de stakende stoker verlof om het staken te staken en weer
voor de moffel-inrichting te stoken. Daar de stakers het nut niet inzagen
van dien maatregel verliep de zaak niet al te vlot. Toch had zij voortgang
en konden de arbeiders der afdeeling blikdrukkerij aan den arbeid blijven.
In het chemigrafisch bedrijf waren de kwesties talrijker. De werkgevers
onderling hadden groot verschil van meening over de toepassing der
prijstarieven. Sommigen van hen wilden de tarieven met 1/3 verlagen en
van 9 op 6 centen per c.M 2. brengen. Anderen wilden heel de tarieven
aan den kant doen en in vrije concurrentie voorzwerken. De arbeiders
hadden hier wel „inzicht in de prijstarieven," doch, zooals gemeld, van
de uitvoering van inzicht geven was maar heel weinig terecht gekomen.
Onder de arbeidersbonden bestond verschil van meening over den plicht bij
tariefsovertreding. In den N. L. F. C. B. voelde men er niet veel voor om
tegen de werkgevers op te treden indien zij zich niet meer aan de tarieven
hielden en daarom voor hun vereeniging bedankten. De hoofdbesturen
van den R.-K. en Christelijken bond meenden, dat ook op dit punt de overeenkomst
moest worden nagekomen. Daarmee samen liep nog een ander
verschil. De werkgevers hadden geweigerd een der inrichtingen, de Noord-
Nederlandsche Cliché fabriek te Groningen, tot de V. N. C. I. toe te laten.
Een paar leden van den Foto-Litho-Bond werkten in die inrichting en nu
weigerde het hoofdbestuur die arbeiders te royeeren of hen te verplichten
hun werk te verlaten. Dan was er nog de firma Biegelaar & Jansen te
Utrecht, die niet georganiseerd was en waar toch georganiseerde arbeiders
werkten. De werkgevers eischten nu het verlaten der dienstbetrekking op
grond van het verplicht lidmaatschap. Maar ook aan dit verlangen wilde
de arbeidersbond geen gehoor geven. Liever liet men daar het verplicht
lidmaatschap uit de C. A.-O. vallen. De vertegenwoordigers van de
hoofdbesturen der arbeidersbonden confereerden meermalen met elkaar.
Ten slotte gelukte het een gemeenschappelijk standpunt in te nemen en
het verplicht lidmaatschap te handhaven. Met de werkgevers werd nu

IN HET CARTONNAGE- BEDRIJF GEEN LOONSVERHOOGING 205
overeengekomen, dat in een overgangstermijn aan de bepalingen uitvoering
zou worden gegeven. Dan deed zich in juni nog een belangrijke kwestie
voor ten opzichte van het nachtwerk, dat in de collectieve arbeidsovereenkomst
verboden was. De firma Nauta & Haagen had, ten behoeve
van illustraties voor het dagblad De Telegraaf, in een der nachten van
Zondag op Maandag haar arbeiders overwerk laten verrichten. De arbeidsinspectie
constateerde deze overtreding en maakte proces-verbaal op.
Daarna weigerde de firma opnieuw tot overtreding over te gaan. Bij de
cliché-inrichting in de Vereenigde Drukkerijen had het personeel eveneens
opdracht gekregen arbeid in den nacht te verrichten. Deze werknemers
weigerden het, waardoor de directeur zoo verbolgen werd, dat hij al zijn
chemigrafen ontsloeg en de chemigrafische inrichting ophief. Tegen dezen
krassen maatregel viel niets te doen. Doch het bewijs lag er in, dat zelfs
bij het bestaan eener collectieve overeenkomst de rechten der arbeiders
niet altijd op eenvoudige wijze gehandhaafd kunnen worden. Daarom werd
dan ook, na een bespreking in het Centraal Comité, aan eerstgenoemde
firma toegestaan voor eenmaal een nacht te doen arbeiden. Weigering van
deze vergunning zou groot nadeel aan de firma hebben gebracht. Niet
alle kwesties zijn hiermede gereleveerd. Het scheen zelfs dat een groot
gevaar dreigde, dat de collectieve arbeidsovereenkomst zou struikelen. De
werkgevers toch kwamen met het voorstel om in het chemigrafisch bedrijf
tot loonsverlaging over te gaan. Weigerden de arbeiders om het punt
loonsverlaging te bespreken, dan zou de werkgeversvereeniging opgeheven
worden, met al de gevolgen daaraan verbonden. Doch aan de uitvoering
van dit voornemen werd gelukkig geen gevolg gegeven.
De C. A.-O. in het cartonnagebedrijf onderging in belangrijke mate
den invloed der tijdsomstandigheden. Voordat de verhooging der loonen,
die in het contract was vastgesteld en op 4 April toegekend moest worden,
den arbeiders uitbetaald werd, werd er een spoedvergadering der Centrale
Commissie belegd. Daarin werd door de werkgevers uitstel dezer verhooging
ter sprake gebracht. Een oppervlakkig onderzoek naar den bedrijfstoestand
had de arbeidersvertegenwoordigers reeds tot de meening gebracht, dat
doorzetten der verhooging waarschijnlijk beteekende ontbinding van het
contract. Tusschen die twee moetende kiezen, besloten zij hun medewerking
te verleenen aan uitstel der loonsverhooging van drie maanden. In dien
tusschentijd zouden de gevolgen der crisis grondig onderzocht worden.
Mocht blijken, dat de bedrijfstoestand inderdaad reden gaf om van verhooging
af te zien, dan zou daarin worden bewilligd. In het andere geval
moesten de verhoogde loonen van 4 April af uitbetaald worden. Een deel
van de cartonnage-industrie was oorlogsbedrijf in dien zin, dat het in ons
land alleen bestaan kon als het buitenland geen cartonnage-artikelen
afleverde. Bijzonder stevig stonden de cartonnage-inrichtingen dan ook niet
op hun bedrijfsbeenen, waardoor van verhooging der loonen moest worden
afgezien. Van het verder uitbouwen der overeenkomst kwam evenmin veel
terecht, al werden nog rechtsprekende Districts-Commissies samengesteld.

206 VOLKOMEN CENTRALISATIE DER GELDMIDDELEN VAN DEN BOND
Was 1921 dus niet, gelijk verwacht werd, een jaar van regelmatige
ontwikkeling, de arbeid aan de inwendige organisatie werd niet vergeten
of nagelaten. De afdeelingen werden door een der vrijgestelden bezocht.
Onder den titel „Voortgaande Verantwoordelijkheid" werd de taak en de
plaats van de arbeidersbonden, speciaal der christelijke vakbonden, in het
maatschappelijk leven behandeld. Ook werd de administratie van den bond
vereenvoudigd. Door den Dienst der Werkloosheidverzekering was het
hoofdbestuur in aanraking gekomen met den accountant J. Fortuin,
die de bondsadministratie geheel nieuw inrichtte. Nadat deze uit 's Rijks
dienst ontslag had genomen, zette hij zijn arbeid in dienst van den bond
voort, totdat het systeem geheel afgewerkt was. De drie kassen, bondskas,
werkloosheidskas en kas tot uitkeering bij ziekte, werden nu niet alleen
administratief, doch ook practisch ingevoerd. Alle huishoudelijke uitgaven
werden in een begrooting der bondsvergadering voorgelegd. Bij het
toenemen van het financiëel bezit kwam het 't hoofdbestuur noodzakelijk
voor de controle niet meer alleen aan een commissie uit de leden over
te laten. Naast die commissie werd de boekhouding, de uitgaven en
alles wat ermee samenhing, onder controle gesteld van het Administratiekantoor
Blaauw & Van Altena. Ieder kwartaal werden de boekhouding, de
balans en de verlies- en winstrekening gecontroleerd en van de bevindingen
rapport uitgebracht aan het hoofdbestuur. Op 31 December vermeldde
de balans van de bondskas aan kapitaal f 66.313.45 5, waarvan f 24.671.63
het saldo over het jaar aanwees. Het contributiebedrag voor het volgend
jaar werd begroot op f 60.000.. De werkloosheidskas maakte een
voordeelig saldo van f 2660.36 5 en kwam daardoor tot een bezit van
f 11.738.97. Er werd f 16.425.38 uitgekeerd, wat een hoog bedrag was,
daar in 1920 de uitkeeringen nog maar f 5136.27 beliepen. Met het
ziekenfonds was het ook goed gegaan. Het opende het jaar met een
saldo van f 5780.63 5. Bij een ontvangst van f 14.830.54 waren de
uitkeeringen en onkosten f 9634.38 gebleven, zoodat met het voordeelig
saldo a f 5196.16 het bezit op f 10.976.79 kon worden gesteld. — Nog
andere maatregelen waren genomen. In de hoofdbestuursvergaderingen
was sedert de oprichting van den bond alle correspondentie behandeld.
Die werkwijze kostte veel tijd en bracht niet het gewenschte resultaat.
Daarom werd besloten in het vervolg alleen maar de belangrijkste
stukken te behandelen. Daar de hoofdbestuurders nu niet voldoende op
de hoogte bleven van alles wat den bond betrof, werd besloten afzonderlijke
vergaderingen van het dagelijksch bestuur, (voorzitter, secretaris en
penningmeester), te houden en van alle behandelde punten den korten
inhoud aan de hoofdbestuurders toe te zenden. Ter hoofdbestuursvergadering
werden alle gevraagde inlichtingen verstrekt. Deze maatregel
voldeed uitstekend. Dan werd een bibliotheek aangelegd van sociale en
vakliteratuur, een daarbij passend kaartsysteem ontworpen en een knipselsysteem
ingericht. In den loop der tijden is dit alles uitgebreid en bewijst
het goede diensten. Deelgenomen werd door den penningmeester aan

EERSTE CONGRES EN BESTUUR DER CHRISTELIJKE INTERNATIONALE 207
de conferentie te Lunteren, die ten doel had nauwer contact tusschen
zending en arbeidersbeweging tot stand te brengen. — Aan het Internationaal
verband werd eveneens voortgearbeid. Nadat in Keulen een
voorbereidende bestuursvergadering was gehouden, kwam op 14 en 15
Augustus te Stuttgart het eerste Internationaal Congres van Christelijke
Arbeidersbonden in het Grafisch Bedrijf bijeen. Alle bonden, die aan de
stichtingsvergadering hadden deelgenomen, waren aanwezig. Het congres
had een goed verloop, Als bestuur werd gekozen : Paul Thrnert, Berlijn,
voorzitter ; P. Claassens, Antwerpen, 2de voorzitter : J. Hofman, Amsterdam,
secretaris ; A. Hornbach, Keulen, 2e secretaris ; Chr. J. van den Dries,
Utrecht, penningmeester en 0. Keel, St. Gallen, Zwitserland, bestuurslid.
De Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond verloor zijn secretaris,
P. Kloek, door den dood. Een korte, doch hevige ziekte maakte dit
sterfgeval schier tot een plotseling. Hij had zich niet alleen als een
goed vakvereenigingsman doen kennen, doch ook als secretaris van
Gecombineerde Besturen het bedrijf met zijn krachten gediend. Onze
bond was bij de begrafenis van Kloek vertegenwoordigd. ,-- Van al het
andere voorgevallene moge nog vermeld worden, dat er kwestie kwam
over een onzer leden te Assen, die door zijn werkgever aangewezen werd
om machinezetten te leeren. Zijn modern georganiseerde collega's weigerden
hem behulpzaam te zijn, waarop zijn patroon door een monteur van den
machineleverancier hem liet onderrichten. De arbeiders motiveerden hun
weigering door te beweren, dat ons lid tot de burgerwacht was toegetreden,
hetgeen later bleek onjuist te zijn. Zijn werkgever, die in 't geheel niet
als een geestverwant wilde aangemerkt worden, wist zijn wil door te
zetten. De Centrale Commissie moest er nog bij te pas komen, daar de
werkgever nu niet meer wilde toestaan, dat de vakvereenigingscontributie
op de werkplaats werd geïnd. De C. C. maande aan tot verdraagzaamheid.
De patroon liet weer contributie innen en ons lid bleef machinezetter. —
Te Hardinxveld bleef een werkgever weigerachtig om aan zijn arbeiders
het loon uit te betalen. Toen twee leden van onzen bond een vordering
hadden van resp. f 450.— en f 120.— wilde de patroon de zaak aan
derden verkoopen. Doordat wij tijdig gewaarschuwd waren en de werkgever
geen onderhoud wilde toestaan, werd op advies van Mr. Vonkenberg,
zijn faillissement aangevraagd. Dat was den baas toch te kras. Hij voldeed
de schuld en mocht toen ongehinderd zijn onderneming aan betere
exploitanten overdoen.
1922. Vroeg in dit jaar werd reeds duidelijk, dat de moeilijkheden zich
vermenigvuldigen zouden. Op 4 Januari verzond ons hoofdbestuur aan den
Minister van Binn. Zaken een telegram, waarin op een beslissing aangaande
den steun aan onze „uitgetrokken" leden werd aangedrongen. Denzelfden
dag kwam antwoord in, dat de beslissing waarschijnlijk spoedig genomen
zou worden. Op 11 Januari o pvingen wij een nader schrijven, waarin
werd medegedeeld, dat de Minister zijn afwijzing handhaafde. Als reden
werd aangegeven het bestaan der prijstarieven in het boekdrukkersbedrijf.

208 DE MINISTER TEGENOVER HET HANDHAVEN VAN HET TARIEF
Zoolang die gehandhaafd bleven zou aan onze „uitgetrokkenen" geen
uitkeering worden verstrekt, hoewel de werkloosheid zulk een omvang
had aangenomen, dat naar de opvatting van Z.Exc. van crisiswerkloosheid
gesproken kon worden. Het was onbegrijpelijk dat de Minister dezen
eisch stelde, waar toch van dezen bewindsman mocht verwacht worden,
dat hij geen poging zou aanwenden om de arbeiders er toe te brengen
bepalingen eener overeenkomst opzij te zetten, die minstens tot einde 1922
van kracht waren. Intusschen werd, op initiatief van de afdeeling
Amsterdam, gepoogd onze „uitgetrokkenen" nu te steunen met vrijwillige
bijdragen der leden. Een afzonderlijke commissie uit leden der verschillende
afdeelingen samengesteld, werd aangewezen om deze zaak te behandelen en
te behartigen. Deze commissie werd aldus samengesteld : W. Waanders,
voorzitter; J. Schipper, secretaris; leden: J. Mol, Amsterdam; W. Vijfwinkel,
Rotterdam ; J. M. van Nierop, Utrecht. Later werd Waanders door F. Licht,
Van Nierop door B. Franken vervangen, terwijl A. L. Gerritsen, Den Haag,
werd toegevoegd. H. A. van Ingen Schenau, de bondspenningmeester,
administreerde de gelden der commissie. Bovendien werd aan het C. N. V.
verzocht pogingen in het werk te stellen om alsnog wijziging in de
beslissing te brengen, daar nu de Regeering zich ging bezighouden met
de wijze waarop de vakvereenigingsactie gevoerd werd. Voordat de
Minister het C. N. V. een definitief antwoord gaf informeerde hij, wat
de arbeidersbonden gedaan hadden om tot het opheffen der prijstarieven
te komen. Toen aan Z.Exc. duidelijk werd gemaakt, dat die bonden
met het stellen dezer tarieven niets te maken hadden en dat zij weigerden
zich aan de verplichtingen eener bestaande C. A.-O. te onttrekken, deelde
hij definitief mede, niet op zijn besluit te kunnen terugkomen. — De
werkloosheid nam nog hand over hand toe en maakte vele slachtoffers.
Om algeheele werkloosheid zooveel mogelijk te beperken, werd de
maatregel van korter dan het gewone aantal uren arbeiden op ruime
schaal toegepast. Dit laatste maakte het noodig om de contributie, die,
buiten de bijdragen voor de werkloosheidskas, op 1/45 van het weekloon
was vastgesteld, voor de korter werkenden te verminderen. Op 1 Februari
werd bepaald, dat degenen, die minder dan 35 uur arbeidden de extra
contributie a 15 centen per week niet behoefden te betalen, een maatregel,
die in overeenstemming met de andere bonden in het typografisch bedrijf
genomen werd. — De werkgevers in het boekdrukkersbedrijf namen geen
genoegen met de afwijzing van hun in October 1921 ingediende voorstellen
tot verlenging van den werktijd en verlaging van het arbeidsloon.
De opvatting van den Minister diende als aanleiding om opnieuw,
en wel op 2 Februari, wijziging der C. A.-O. voor te stellen. Nu wilden
de heeren 48 uren laten arbeiden en dan bovendien 10 0/0 loonsverlaging
toepassen. De drukwerkprijzen zouden bij aanvaarding van dezen voorslag
met 20 0/0 worden verlaagd. De werkgevers waren thans bereid om, daar
de arbeiders gewezen hadden op het gevaar van uitbreiding der werkloosheid
door werktijdverlenging, gedurende drie maanden geen ontslag

VELERLEI BESTRIJDING DER BEDRIJFSORGANISATIE 209
aan arbeiders te geven. Alles werd in hoofdzaak geargumenteerd met de
bewering, dat verlaging van prijzen vermeerdering der productie ten
gevolge zou hebben. De toen algemeen geldende populair-economische
opvatting dus. In 1921 hadden de hoofdbesturen op eigen verantwoording
de wijziging in de collectieve overeenkomst afgewezen, deze maal werd
het werkgeversvoorstel den arbeiders voorgelegd. Op voorstel van het
hoofdbestuur kwamen de leden-typografen in afdeelingsvergaderingen
bijeen. In 21 dezer vergaderingen was een der vrijgestelden aanwezig
om het patroonsvoorstel toe te lichten. De arbeiders voelden niets voor een
wijziging der collectieve arbeids-overeenkomst zooals die door de werkgevers
werd voorgesteld. Hoewel de hoofdbesturen geregeld contact met
elkander hadden, werd toch namens iederen bond afzonderlijk geantwoord.
Op 14 Maart werd door ons hoofdbestuur de beslissing der leden den werkgevers
gemeld in een breedvoerig schrijven. Die beslissing was afwijzend.
De andere bonden wezen het werkgeversvoorstel eveneens af. De patroons
legden zich voorloopig bij deze afwijzende beslissing neer. Een vooraanstaande
bestuurder der patroonsfederatie noemde het afwijzen kortzichtig.
De Minister van Binnenlandsche Zaken was niet de eenige, die het
georganiseerde boekdrukkersbedrijf bestreed. Er waren er meer, al deden
zij het op andere wijze. De firma Sneep & Maris te Zevenbergen, een
drukkerspatroon dus, was, gelijk reeds werd gemeld, uit de organisatie
getreden. Zij poogde nu allerlei provinciaal- en gemeente-drukwerk tot
zich te trekken, wat haar met het werk der provincie Drenthe gelukte.
Daardoor kwam een aantal georganiseerde arbeiders te Assen werkloos.
De arbeidersbonden beweerden nu, dat de Zevenbergsche drukker niet
aan de loonbepalingen der C. A.-0. voldeed. Deze stoute bewering bracht
de firma er toe om met gerechtelijke vervolging te dreigen. Gelukkig
stelde zij de vertegenwoordigers van het georganiseerde bedrijf in de
gelegenheid om, voordat zij aan haar begreiging gevolg gaf, ten hare kantore
inzage te nemen van de betaalde loonen en andere arbeidsvoorwaarden.
Waarschijnlijk verwachtte de firma, dat van deze uitnoodiging geen gebruik
zou worden gemaakt. Zij vergiste zich. Vertegenwoordigers van patroonsen
arbeidersbonden kwamen controleeren en konden het niet voldoen
der firma vaststellen. De getalsverhouding was niet in overeenstemming
met de C. A.-0. en voor het overwerk werd te weinig betaald. De
bestuurders bleven dus op vrije voeten. --r Een aantal georganiseerde
drukkerspatroons ontpopte zich als tegenstanders der prijstarieven. Te
Rotterdam was het de heer A. H. Kalis, die als directeur van drukkerij
„De Maasstad" het pleit er tegen ging voeren. Wegens overtreding was
hij veroordeeld tot een boete van f 40.—, die hij weigerde te betalen.
Na overleg met de hoofdbesturen der arbeidersbonden werd hij deswege
geroyeerd. Zijn personeel verliet de werkplaatsen. Doch de heer Kalis
stond niet alleen. Verschillende werkgevers, waaronder de firma's Hofmans
te Rotterdam en Van 't Hoff & Jongepier te Schiedam en nog een paar
onbeduidende drukkerij-exploitanten in andere plaatsen, adverteerden in
14

210 GEORGANISEERDE STRIJD TEGEN DE PRIJSTARIEVEN
dagbladen dat zij bereid waren het werk van „De Maasstad" gereed te
maken. Dus een soort georganiseerde actie tegen de tarieven. Bij de
firma's Hofmans en Van 't Hoff & Jongepier werd inderdaad het werk
der firma in staking aan de arbeiders ter gereedmaking opgedragen. Na
overleg met de hoofdbesturen verlieten ook die arbeiders hun werkplaatsen.
Gemakkelijk daartoe te bewegen waren zij echter niet, aangezien zij als
personeel geen grieven tegen hun patroons hadden. Maar zij staakten
dan toch, en wel op 27 Maart bij „De Maasstad", op 28 Maart bij de
firma Hofmans en op 29 Maart bij Van 't Hoff & Jongepier. De heer
Kalis had het verkeerde tijdperk voor zijn actief optreden gekozen. Want
juist tegen het zomerseizoen kreeg „De Maasstad" De Nieuwe Scheveninger
Koerier te drukken, die gedurende het badseizoen verscheen. Deze firma's
hadden gerekend, dat hun arbeiders niet zouden staken, en andere werkgevers,
al of niet tegen prijstarieven, voelden er niets voor om een conflict
in eigen huis te halen. Het verschijnen van de seizoen-courant was daardoor
niet mogelijk en de heer Kalis moest van de staking af. Hij trad uit het
comité van actie, betaalde de boete, waarop zijn royement werd ingetrokken
en op 25 April het conflict opgeheven. Daarmede was de aanleiding
tot staken bij de andere firma's eigenlijk vervallen. Er werden nog heel
wat besprekingen gevoerd, waarbij er op gewezen werd, dat de werkgevers
verplicht waren minstens zoolang de C. A.O. van kracht was,
haar bepalingen na te leven. Zoo gelukte het ook bij de firma's Hofmans
en Van 't Hoff & Jongepier den vrede weer te doen teekenen. Op 1 Mei
gingen een deel der arbeiders aan 't werk. De vakvereenigingsbesturen
hadden de toezegging dat de andere arbeiders eveneens teruggenomen
zouden worden, een belofte, die niet ten volle werd nagekomen. Overigens
staakten de firmanten hun anti-tarief-actie niet, al bleven zij daarbij
binnen de organisatorische perken. — Een conflict met andere oorzaak
brak op 24 April te Musselkanaal bij de firma Koster uit. De firmant
had een der gezellen verwijten wegens dronkenschap toegevoegd, hetgeen
de gezel niet op zich liet zitten, maar naar de politie liep met een
aanklacht wegens beleediging. Daarvoor werd hij ontslagen. De Districts-
Commissie oordeelde het ontslag niet rechtvaardig, welke mee ping door
de Centrale Commissie bekrachtigd werd. De heer Koster wilde in geen
geval den arbeider in dienst nemen, waarin, gezien de verhoudingen,
werd berust, mits een schadeloosstelling van f 250.— aan den werknemer
zou worden uitbetaald. Doch ook daaraan wenschte de heer Koster niet
te voldoen, zoodat staking noodzakelijk was. De arbeiders hadden zich
bereid verklaard met dit middel de uitspraak der Centrale Commissie
door te voeren, doch één verbrak zijn belofte en ging naar binnen, gevolgd
door een ander, die niet ter vergadering was geweest. Verder gelukte
het nog wat jongens en werkwilligen van andere plaatsen binnen te
halen, waardoor het onmogelijk was het conflict tot de gewenschte
oplossing te brengen. Hoewel geen moeite gespaard bleef, adverteerders
in en abonné's van de door de firma uitgegeven krant werden bewerkt, ging

HERSTEL DER 48-UREN WEEK IN HET BINDERSBEDRIJF 211
de staking verloren. Zij had geruimen tijd geduurd hetgeen wel blijkt
uit de som van f 5000.—, die zij den bonden aan uitkeering had gekost.
Zijn deze gebeurtenissen dus geenszins als „verheugende" te bestempelen,
de andere die onze aandacht vragen zullen evenmin aangename
gewaarwordingen wekken. De voorstellen der werkgevers tot loonsverlaging
toch bleven niet tot het boekdrukkersbedrijf beperkt. Ook de
boekbinderspatroons zaten in den druk der tijdsomstandigheden en poogden
de arbeiders er voor te winnen om in loonsverlaging toe te stemmen.
Op 10 Maart werden de voorstellen ingediend, nadat zij eerst in de
Centrale Commissie voor het boekbindersbedrijf een punt van bespreking
hadden uitgemaakt. De boekbinderspatroons wilden een gemiddelde loonsverlaging
van 10 °/o doorvoeren en meenden die te kunnen bereiken door
een loonsverlaging van 5 °/o voor gehuwden en daarmee gelijk te stellen
kostwinners, 20 Vo voor ongehuwden boven 20 jaar, 30 °j° voor ongehuwden
van 19 jaar en daarbeneden. Voor vrouwen en meisjes waren
de percentages als volgt : Van 20 jaar en daarboven 15 %, van 19 jaar
en daarbeneden 20 °/o. De hoofdbesturen, kennende den bedrijfstoestand,
hadden geen vrijmoedigheid om deze voorstellen zonder meer af te wijzen,
doch legden ze den leden ter beslissing voor. Deze verwierpen de voorstellen.
Het groote verschil in belooning van gehuwden en ongehuwden
zou, bij plaatsing van nieuwe werkkrachten, voorkeur doen geven aan
ongehuwden boven gehuwden, vreesden zij. De afwijzing werd op 8 April
bericht. Op 22 April zonden de werkgevers antwoord, waarin zij hun
teleurstelling uitspraken en uiting gaven aan hun zienswijze, dat zij nu
binnen het kader der C. A.-O. bezuiniging moesten toepassen door inkrimping
van het aantal arbeiders in hun ondernemingen. In de praktijk gaven
de ondernemers, gelukkig, aan dit hun voornemen niet op groote schaal
uitvoering. Op 17 juni kwam een nieuw voorstel in, namelijk om de
arbeidsweek op 48 uren te brengen en dan tegelijkertijd het uurloon terug
te brengen, zoodat het weekloon gelijk bleef. Over deze voorstellen werd
lang en breed van gedachten gewisseld. Waar de collectieve overeenkomst
in het boekbindersbedrijf de 48-uren week vastlegde en alleen door
de bepalingen der arbeidswet 45 uren gewerkt werd, was, nu de arbeidswet
de 48-uren week weer in eere herstelde, niet veel in te brengen tegen
het verzoek der werkgevers. De arbeiders zouden het dan ook wel ingewilligd
hebben. Echter, in het boekbindersbedrijf waren vele ondernemingen
overgegaan tot het invoeren van verkorten werktijd. Het verschil
liep nu over die korter werkenden. Zou voor hen ook het uurloon
verminderd worden, dan leden zij dubbele schade. Nu hadden de werkgevers
voorgesteld om voor die arbeiders den werktijd te doen verlengen,
zoodat zij hetzelfde bedrag per week ontvingen. Dit voorstel werd nog
nader onder het oog gezien. Toen hakten de boekbinderspatroons den
knoop door en besloten in hun algemeens vergadering om op 19 juli
de 48-uren week in te voeren en het uurloon te verlagen. Een zakelijk
protest werd nog ingediend door de arbeiders, doch dat vermocht niet

212 WAT DE WERKGEVERS IN DE ILLUSTRATIE-BEDRIJVEN WILDEN
de werkgevers van hun besluit af te brengen. De boekdrukkerspatroons
traden, naar aanleiding van de bewilliging der arbeidersbonden om in het
boekbindersbedrijf 48 uren te werken, opnieuw in het krijt om de drie
uren meer arbeid voor hun bedrijf binnen te halen. Zij hadden op 9 Juni
de collectieve arbeids-overeenkomst opgezegd. De arbeiders voelden weinig
bereidheid om vlak voor de onderhandelingen over de nieuwe C. A.-O.
nog in werktijdverlenging onder de oude overeenkomst toe te stemmen.
Het is begrijpelijk, dat de in die dagen zoo veelvuldig gegeven
economische lessen en adviezen ook hun invloed in de illustratie-bedrijven
deden gelden. In de collectieve arbeids-overeenkomst voor deze bedrijven
was de bepaling opgenomen, dat bij daling van den levensstandaard
met 20 punten loonsverlaging zou kunnen worden toegepast. Door het
Bureau voor de Statistiek te Amsterdam werd voor het vaststellen van
het index-cijfer een nieuwe bereken-methode ingevoerd. Voor een leek
was het niet duidelijk met hoeveel punten precies de kosten van het
levensonderhoud gedaald waren. Wel liep de daling dicht naar de 20
punten. Een afzonderlijke commissie werd benoemd om de juiste daling
te onderzoeken. Zij bleek 18 punten te bedragen, zoodat loonsverlaging
niet langs dien weg verkregen kon worden. De werkgevers stelden toen
andere bezuinigingsmaatregelen voor. In de eerste plaats korter werken
en wel 5 uur per week, liefst op den Zaterdag. Op 27 Maart werd het
besluit, waarbij onder bepaalde voorwaarden daartoe kon worden overgegaan,
genomen. Terzelfder vergadering kwamen de werkgevers met
nog andere voorstellen en wel vervallen van den vacantietoeslag en
48 uur per week werken indien de arbeidswet het toelaat. Omtrent de
laatste wijziging stelden de arbeiders zich op het standpunt, dat een
overeenkomst tot langer werken, voordat de wet gewijzigd zou zijn,
opgevat zou worden als een uitnoodiging om de wet zoo spoedig mogelijk
te veranderen. Was de arbeidstijd in de wet verlengd, dan wilden zij
de consequentie daarvan voor de bedrijven bespreken. De besturen echter
voelden er niets voor mee te werken om een wijziging der arbeidswet
te bespoedigen. Vacantie-toeslag inhouden kon voor de ondernemers
geen belangrijke bezuiniging brengen, daar 1/2 week vacantie-toeslag nog
niet 1 °Jo van het loon beteekende. Korter werken op aanvraag bij
Gecombineerde Besturen wilden de arbeiders wel mogelijk maken. Voor
firma's, die geen vacantie-toeslag konden uitbetalen, kon de mogelijkheid
opengelaten worden om den toeslag te doen vervangen door 3 vacantie
dagen. De besprekingen werden niet altijd met groote welwillendheid
gevoerd, hetgeen o.m. bleek uit eene mededeeling van een der werkgevers
in het chemigrafisch bedrijf, dat hij het bedrag van den vacantietoeslag
reeds had bezuinigd door het ontslag van een aantal arbeiders.
De arbeiders in de illustratiebedrijven weigerden dus ook vermindering
der arbeidsvoorwaarden te aanvaarden. Een voorstel, om bij toepassing
van de 48-uren week het contract een jaar zonder verdere veranderingen
voort te zetten, wezen de werkgevers spontaan van de hand. Op 9 Juni

ƒ
^ f
ALGEMEENE VERGADERING BIJ HET 20-JARIG BESTAAN VAN DEN BOND OP 17 EN 18 MEI 1922
Eerste rij, vierde van rechts, de Duitsche afgevaardigde W. A. Wouters
2 #;
f
^

DE ALGEMEENE VERGADERING BIJ HET 20-JARIG BONDSBESTAAN 213
werd de overeenkomst in de illustratie-bedrijven door de chemigrafenen
op 13 Juni door de steendrukkerspatroons opgezegd. Beide groepen
werkgevers gaven uiting aan hun verlangen om niet meer één C. A.O. ^
voor de twee bedrijven aan te gaan. Onderhandelen over een afzonderlijke
overeenkomst voor ieder bedrijf lag wel in het voornemen der werkgevers.
Eigenlijk waren de besprekingen over tusschentijdsche wijzigingen
nog niet definitief beëindigd. Op 29 Juni werd door ons hoofdbestuur
bericht gezonden aan de werkgevers, dat nu maar van wijziging der
nog kort durende C. A.-0. moest worden afgezien en bij de onderhandelingen
de volledige wenschen der werkgevers behandeld worden.
De tijd was dus al onderhandelende en confereerende verstreken. Ons
hoofdbestuur had echter het voorbereiden eener algemeene vergadering
niet vergeten. En daar de bond 20 jaren bestond was het besluit gevallen
om enkele feestelijkheden aan de vergadering te verbinden. Op 17 Mei werd
de 18de algemeene vergadering door een begroetingsavond voorafgegaan.
Goede muziek en zang, declamatie door den heer Feiten, toespraken van
afgevaardigden, maakten deze eerste vergadering tot een welgeslaagde.
Op 18 en 19 Mei had de eigenlijke algemeene vergadering plaats. Behalve
de gewone punten waren er twee referaten te behandelen. Het ééne was
gericht op vervolmaking van de inwendige organisatie en werd gehouden
door den secretaris J. Schipper, het andere gaf een uitvoerige uiteenzetting
van de economische en de bedrijfstoestanden en bevatte wenken in verband
daarmee bij de vernieuwing der collectieve overeenkomsten. Referent was
de bondsvoorzitter. De uitgebreide verslagen van den secretaris en den
penningmeester, die beide voorzien waren van statistieken, gaven een
duidelijk overzicht van het werk van den bond en van zijn financiëele
positie. De vergadering, die door 54 afgevaardigden werd bijgewoond,
toonde zich over het beleid en beheer van het hoofdbestuur hoogst
tevreden. Voor het eerst was een vertegenwoordiger uit het buitenland
aanwezig, en wel de heer W. A. Wouters, die namens den Gutenbergbond
het woord voerde en de gelukwenschen der Duitsche collega's overbracht.
In de wijze van verkiezing der hoofdbestuurders werd door de bondsvergadering
verandering gebracht. In het vervolg zouden voor iedere
vacature twee candidaten gesteld worden. De door de algemeene vergadering
benoemde trad in functie, de niet-gekozene werd plaatsvervanger.
Bij tusschentijds uittreden van den benoemde trad hij in diens plaats. Deze
regeling werd voorgesteld naar aanleiding van een kwestie tusschen de
afdeeling Amsterdam en het hoofdbestuur. Het hoofdbestuurslid Van Hoek
had bedankt, maar kwam na bespreking op zijn besluit terug. Het afdeelingsbestuur
achtte dit terugkeeren niet mogelijk zonder dat een nieuwe verkiezing
had plaats gehad. Het hoofdbestuur was van ander inzicht en besloot
Van Hoek als hoofdbestuurder te handhaven. Het verschil van meening,
oorzaak van wat harrewarren, eindigde na veel moeite zonder nadeelen.
De nieuwe regeling maakte tusschentijdsche verkiezing overbodig en
bovendien werd iedere hoofdbestuurder nu door de algemeene vergadering

214 DE TWEEDE KAMER TEGENOVER STANDPUNT VAN DEN MINISTER
benoemd en niet meer door een afdeeling. — De achttiende algemeene
vergadering kenmerkte zich door een opgewekte stemming en goeden moed
voor de toekomst, hoewel de bond te lijden had door een gering ledenverlies.
Het ledental toch bedroeg 2169, terwijl het reeds in januari 1921 op 2219
stond. De teruggang was het gevolg van de crisis. ,-- Met goeden moed
weer terugkeeren was wel noodig voor de afgevaardigden. Want nauwelijks
was de bijeenkomst voorbij, of Minister Ruys liet weer van zich spreken.
Deze had namelijk ontdekt, dat de „uitgetrokken" typografen in sommige
gemeenten op dezelfde wijze werden gesteund als de andere crisisrwerkloozen.
Dat macht niet. Andere crisis-werkloozen mochten uitkeering
ontvangen via hun plaatselijke vakcentrale, „uitgetrokken" typografen
moesten naar het armbestuur. Hoewel deze oekase geen uitwerking had,
vergrootte zij den lust onzer bondsleden om vrijwillige bijdragen bijeen te
brengen en bracht zij de besturen der arbeidersbonden er toe den Minister
door geestverwante Kamerleden te doen interpelleeren. Daar de Kamers der
Staten-Generaal ontbonden waren, kon dit wel niet onmiddellijk geschieden,
maar wat in het vat bleef verzuurde niet. Toen de afgevaardigden weer op
hun politieke beenen stonden, interpelleerde de heer Van den Tempel den
Minister. Kamerleden van allerlei richting keurden het optreden van Z. Exc.
af. Zonder stemming werd een motie aangenomen, waarin gezegd werd,
dat het niet wenschelijk was voor „uitgetrokken" typografen uitzonderingsmaatregelen
toe te passen en waarin de regeering uitgenoodigd werd haar
houding dienaangaande te overwegen. Minister Ruys moest dus op zijn
weloverwogen beslissing terugkomen, doch zag nog kans om de goede
gevolgen daarvan tot het volgende jaar uit te stellen.
De tijd, die de tweede helft van het jaar bracht, zou hoofdzakelijk
besteed moeten worden met besprekingen over vernieuwing der verschillende
collectieve contracten. Het was bij voorbaat al duidelijk, dat
ditmaal het vernieuwen met heel wat moeilijkheden gepaard zou gaan.
De boekdrukkerspatroons benoemden dan ook spoedig hun delegatie
en de arbeidersbonden evenzoo. Op 26 en 27 Juli werden de eerste
vergaderingen gehouden, waarin de heer H. Diemer tot voorzitter werd
benoemd. Op zijn voorstel werd de collectieve overeenkomst in eerste
lezing geheel doorloopen zonder over bepaalde punten te stemmen.
Was over een wijziging overeenstemming bereikt, dan was die van
kracht. Bleef er verschil van opvatting bestaan, dan zou na tweede
lezing gestemd worden. De onderhandelingen liepen wel niet stroef, doch
het kostte heel wat moeite om op de meest beteekenende punten overeenstemming
te krijgen. Het komen der 48-uren week was vooruit te zien.
Geen belangrijke staat was tot de conventie van Washington toegetreden,
zoodat Nederland alleen de 45-uren week niet kon houden. De arbeiders
gaven hun beperkten werktijd niet voetstoots prijs, doch een punt van
geweldigen strijd werd de verlenging tot 48 uren niet. Anders stond het met
den wensch der werkgevers om in de C. A.-O. te zetten, dat, indien de
,arbeidswet opnieuw ruimer werktijd toestond, ook in het boekdrukkers

LOONSVERLAGINGSVOORSTELLEN IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF 215
bedrijf langer gewerkt zou worden. Hoezeer de onderhandelingsdelegatie
van werkgevers ook op zoodanig artikel aandrong, de arbeidersafgevaardigden
waren niet te bewegen het te aanvaarden. Wel werd met
hun medewerking de mogelijkheid geopend om 100 uren overwerk te
kunnen maken zonder dat de arbeidsinspectie toestemming gaf. Daarmede
bereikte men de 2500 uren per jaar, die de wet toestond. Omtrent de
loonen hadden de werkgevers vergaande wenschen. Hun eerste voorstel
hield in, dat de uurloonen van 85-68 centen in de verschillende
gemeentenklassen zouden teruggebracht worden op 70-53 centen, of
van f 38.25 in klasse I op f 33.60 en in klasse VII van f 32.64 op f 25.44.
Deze verlaging gold alleen de volwassen arbeiders. De niet-volwassenen
zouden nog meer gekort worden. Na zeer uitgebreide besprekingen,
waarin de bedrijfstoestand, de stand der index-cijfers, het weder-opbouwen
der maatschappij en tal van andere argumenten hun invloed deden gelden,
werd overeenstemming bereikt op de volgende loonen voor volwassenen
in de eerste gemeentenklasse 75 centen of f 36.- per week en vervolgens
afdalende met 3 centen per uur per gemeentenklasse tot 58 centen per
uur of f 27.84 in de zevende klasse. Alleen tusschen klasse I en II was
het uurloonverschil tot 2 centen beperkt. Daarmede was een gedurende
de onderhandelingen opgekomen twee-ledige wensch der patroons onvervuld.
Het eerste deel betrof de verhooging van een leeftijd, waarop
een gezel als volwassene beloond zou worden, tot 25 jaar. Het tweede
deel was de invoering van een soort groepsminimum. De werkgevers
wilden namelijk de vrijheid behouden om een gezel, die naar hun meening
niet in aanmerking kwam om het volle loon te verdienen, een lager loon
uit te betalen. Het bedrag der verlaging zou beperkt blijven tot hoogstens
5 centen per uur en moest aan andere arbeiders worden toegekend.
Het totaal-loon werd dus niet verminderd. Dit voorstel werd door de
arbeiders niet aanvaard. In de practijk zou de doorvoering huns inziens
tot allerlei willekeur aanleiding geven. Ook de opvatting, dat een doorsneearbeider
aanspraak op het minimum-loon kan doen gelden, was er mee
in strijd. Een ander voorstel der werkgevers om de hoogere belooning
van machinezetters boven handzetters belangrijk te verminderen, werd
eveneens door de arbeiders afgewezen. Daarentegen moesten de werknemers
den vacantie-toeslag (een halve week loon) verliezen.
De ontslagregeling was een punt waarop de patroons met volharding
en energie aanvielen. Aanvankelijk kwamen zij met het voorstel om
ontslag van volwassenen buiten de bedrijfsrechtspleging te stellen. Indien
een werkgever aan een gezel, die hem minder aanstond, een paar weken
loon als schadevergoeding gaf, moest de zaak daarmede van de baan
zijn. Het behoeft niet betoogd te worden, dat de arbeidersvertegenwoordigers
dit voorstel voor onaannemelijk verklaarden. De werkgevers
lieten druppelsgewijs water in hun wijn vloeien. Schier eindeloos waren
de besprekingen over de rechtspositie der arbeiders. Ten slotte kwam
er een artikel uit de rechtspositie-brouwerij, waarbij wel eenige meerdere

216 DE REGHTSPOSITIE DER ARBEIDERS BIJ HET ONDERHANDELEN
vrijheid bij het ontslaggeven werd toegestaan, maar toch zulke moeilijkheden
bij een ontslag buiten volgorde kwamen opduiken, dat het slechts
in zeer buitengewone gevallen zou worden toegepast. Om de beteekenis
nemen wij de bepaling woordelijk over : „In zeer bijzondere gevallen
kan de werkgever zich tot de Centrale Commissie wenden, met het
verzoek, een werknemer, die den geregelden gang van het bedrijf
belemmert, of geregeld beneden zijn werkkracht arbeid verricht, de
dienstbetrekking te mogen opzeggen. Indien de Centrale Commissie dit
verzoek bij gebrek aan bewijs niet kan toestaan, maar de werkgever
volhoudt, dat de toestand van dien aard is, dat van hem redelijkerwijze
niet kan worden verlangd, dat hij de dienstbetrekking doet voortduren,
dan zal de Centrale Commissie zeer ernstig pogen partijen tot elkaar
te brengen. Gelukt dit niet, dan zal de werkgever den werknemer de
dienstbetrekking mogen opzeggen onder betaling van een schadevergoeding,
welke door de Centrale Commissie wordt vastgesteld op een bedrag,
wisselende tusschen twee weken en vier maanden loon. Bij de bepaling
van dit bedrag zal rekening moeten worden gehouden met het aantal
dienstjaren en den leeftijd van den werknemer en alle andere omstandigheden,
welke naar billijkheid hierbij in rekening moeten worden gebracht.
De werkgever moet vooraf de noodige waarborgen geven, dat het door
de Centrale Commissie te bepalen bedrag zal worden betaald. Wanneer
de werknemer aantoont, dat het ontslag is te wijten aan het feit, dat
hij als organisatieman op de niet-naleving der vastgestelde arbeidsvoorwaarden
ten zijnen opzichte of ten opzichte van anderen de aandacht
heeft gevestigd, dan kan de Centrale Commissie het ontslag weigeren.
Indien in de Centrale Commissie de stemmen staken, dan kan het ontslag
niettemin worden gegeven, maar dan met de betaling van de maximumschadevergoeding.
Werknemers ouder dan 50 jaar kunnen niet volgens
die alinea worden ontslagen. De procedure, die krachtens deze alinea
wordt toegepast, moet binnen een maand zijn beëindigd". De werkgevers
stonden op het tot stand komen van deze bepaling. De arbeiders, die
bij alle andere punten onderlinge overeenstemming hadden bereikt, werden
nu verdeeld. Van de A. N. T. B.-vertegenwoordiging stemde één voor,
de anderen tegen. De vertegenwoordigers van den R.-K., Christelijken en
Ned. Graf. Bond meenden, dat het aldus omschreven artikel eerder
aanvaard kon worden dan een strijd over het geheele bedrijf. Die stemden
dus mede voor. — Eindelijk kwam een volledig concept-overeenkomst
dat der verschillende algemeene vergaderingen kon worden voorgelegd.
Voordat wij de verdere lotgevallen van dit concept nader beschrijven,
dienen wij aandacht aan enkele andere gebeurtenissen te besteden. Het
anti-tarief-comité had niet stil gezeten, doch voor zijn denkbeelden
propaganda gemaakt en aanhang gewonnen. De heeren wilden op goeden
voet met de arbeidersbonden blijven en een afzonderlijke collectieve
overeenkomst met de vier werknemers-organisaties afsluiten. De heeren Kalis,
Van 't Hoff en de rechtskundige adviseur der groep, Mr. Perridon,

AFZONDERLIJKE C. A.-0. ZONDER PRIJSTARIEVEN AFGEWEZEN 217
kwamen in een gecombineerde hoofdbestuursvergadering hun denkbeelden
uiteen zetten. De C. A. ^0., die zij zich voorstelden, zou, wat arbeidsvoorwaarden
betrof, niet minder zijn dan de nieuw af te sluiten overeenkomst.
Alleen de clausule over de prijstarieven, die in de andere
overeenkomst, niettegenstaande alle critiek en bestrijding, gehandhaafd
was, zou in de C. A.-0. eventueel met deze heeren aan te gaan, niet
voorkomen. Naar hun mededeeling hadden een groot aantal werkgevers
zich van de patroonsfederatie losgemaakt. Het gezamenlijk personeel der
anti-tarief-heeren zou wel 800 man bedragen. Intusschen bleek bij nadere
informatie, dat de heeren zich niet voldoende ingedacht hadden hoe het
gaan moest met het verplicht lidmaatschap. Ook hadden zij zich geen
duidelijk beeld gevormd van de middelen waarmede de eventueel af te
sluiten collectieve overeenkomst gehandhaafd zou moeten worden. De
besturen der arbeidersbonden zegden toe hun voorstellen nader te zullen
bezien en te zijner tijd hun definitieve beslissing den heeren te zullen
kenbaar maken. — Nog een andere groep werkgevers was in actie
gekomen. Te Gouda zetelden een paar ondernemers, die alweder een comité
vormden. Hun doel was om een groot aantal georganiseerde werkgevers
te bewegen het lidmaatschap van hun bond voorwaardelijk op te zeggen.
Zou door de onderhandelingscommissie een concept-overeenkomst tot
stand worden gebracht, die dezen heeren voldeed, dan kon de opzegging
ingetrokken worden. Was het concept echter niet naar 't zin, dan bleef
de opzegging gehandhaafd en zouden zij daarna pogen zelfstandig de
arbeiders terug te dringen naar het door de opposanten goed genoeg
geachte levenspeil. Er waren dus moeilijkheden te over. Op 15 December
kwamen de hoofdbesturen der bonden in het typografisch bedrijf nogmaals
bijeen met het doel alsnog te pogen tot een gelijkluidend advies bij
de komende beslissingen over het concept te komen. De Roomsch-
Katholieken, die op 16 December hun algemeene vergadering hadden,
waarin over het concept zou worden bes list, waren door voorbereidingen
dier vergadering verhinderd om aanwezig te zijn. De andere hoofdbestuurders
konden het over de gewijzigde rechtspositie nog niet eens
worden. Wel stonden allen op het standpunt, dat door staking geen
betere arbeidsvoorwaarden afgedwongen zouden kunnen worden, maar
bij de vertegenwoordigers van den A. N. T. B. was men het nog niet
met zichtelven eens. Afgesproken werd om op 27 December nog een
gemeenschappelijke bijeenkomst te houden. Dan waren alle algemeene
vergaderingen achter den rug en hadden uitspraak over het concept gedaan.
Het zou dus mogelijk kunnen zijn dat dan algemeene maatregelen beraamd
konden worden. Op 15 December werd nog besloten aan de groep-Kalis,
de anti-tarievers dus, te berichten, dat de arbeidersbonden niet bereid
waren met hen een afzonderlijke collectieve overeenkomst af te sluiten.
Bij zulke gewichtige dingen lijkt het bijna klein nog afzonderlijk melding
te maken van de nog steeds toenemende werkloosheid, waardoor de
uitkeeringen der werkloosheidskas door de reeds verhoogde bijdragen en

218 WELKE VOORWAARDEN IN HET BINDERSCONTRACT KWAMEN
subsidie niet meer werden gedekt. Onze kas kwam wekelijks f 500. te
kort. Het hoofdbestuur bleef zijn standpunt getrouw : niet de noodmaatregelen
aanvaarden en niet het saldo aantasten. Dies stelde het den
leden een nieuwe verhooging der bijdrage voor. Weer werd per referendum
beslist en weer aanvaardden de leden met groote meerderheid de nieuwe
lasten. Immers waren er van de 1900 stemgerechtigden 1257 die van hun
recht gebruik maakten. Daarvan stemden 1100 vóór verhooging van
10 centen per lid per week, 137 stemden tegen en 20 stemmen waren
van onwaarde. De verhoogde bijdrage trad op 30 October in werking. —
Met de C. A.O. ^ voor het cartonnagebedrijf liep het niet goed. De
werkgevers berichtten in twee brieven daarvan. In den éénen brief schreven
zij, dat zij de 48-uren week invoerden en in den anderen, dat zij geen
nieuw contract wenschten aan te gaan. Voor de arbeidersbonden en voor
de heeren Joh. Keeven en J. N. Schillemans, resp. voorzitter en secretaris
van de patroonsvereeniging, was dit een teleurstelling. Doch waar de
arbeiders zelven niet willen medewerken is er, met den besten wil, geen
verbetering in hun rechts- en sociale positie te brengen.
De boekbinderspatroons hadden niet zoo bijzonder vroeg de collectieve
arbeids-overeenkomst opgezegd, maar toch op 29 Augustus medegedeeld,
dat zij haar per 31 December wilden beëindigen. Besprekingen over de
voorwaarden waarop de C. A.O. - kon worden vernieuwd, begonnen op
24 October. Uit de door de werkgevers toegezonden concept-overeenkomst
bleek al dadelijk, dat op principiëele punten door de boekbinderspatroons
dezelfde verlangens werden gekoesterd als bij hun collega's boekdrukkers.
Onder leiding van den heer F. L. van der Bom vergaderde de onderhandelingscommissie.
De spanning, die in het begin der besprekingen over de
overeenkomst in het typografisch bedrijf viel op te merken, was in de
boekbinderscommissie niet aanwezig. Over het verlengen van den werktijd
tot 48 uur per week behoefde hier niet meer gediscussiëerd te worden.
Ook was de wijziging in het loonvoorstel niet zoo ingrijpend als hetgeen
de boekdrukkerspatroons aanvankelijk voorstelden. Waarschijnlijk viel dit
te verklaren uit het reeds beëindigen van het loondebat in het boekdrukkersbedrijf.
Overigens wilden ook de boekbinderspatroons een groepsminimum
invoeren. Doch waar hier met de vertegenwoordigers derzelfde arbeidersbonden
als in het boekdrukkersbedrijf onderhandeld moest worden, waren
de bezwaren, die deze ontwikkelden, van denzelfden aard en hetzelfde
gewicht. Het groepsminimum werd niet aanvaard. 2500 uren per jaar
werken, met inbegrip der 100 overuren toestaan zonder speciale vergunning
der arbeidsinspectie, vond geen tegenkanting bij de arbeiders. De loonen
der vakarbeiders werden vastgesteld op f 36.— in de eerste gemeentengroep,
en f 29.28 in de VIde. Daar in de VIIde gemeentengroep geen binderijen
gevestigd waren, werd besloten om groep VII te doen vervallen. De
volwassen hulpvakarbeiders zagen hun loonen verminderen met f 1.44. Door
de geringere verlaging dan die der vakarbeiders kwam hun weekloon op
f 32.16 in de Iste en f 25.44 in de VIde klasse. Voor de jongere vak- en

WAT DE STEENDRUKKERSPATROONS ZEIDEN EN VOORSTELDEN 219
hulpvakarbeiders waren de loonsverlagingen ingrijpender. Op 30 November
waren de onderhandelingen tot een goed einde gebracht en werd in de
onderhandelingscommissie door beide partijen afgesproken het aannemen
van het concept door de patroons en arbeiders met alle kracht te verdedigen.
De overeenkomst zou slechts 1 jaar van kracht zijn. In de afdeelingen
van onzen bond werd het concept met de leden-binders besproken en
door een der vrijgestelden toegelicht. Er waren allerlei bezwaren, die
echter niet van voldoende gewicht mochten worden geacht om verwerping
van het advies te verwachten. De definitieve beslissing werd uitgesteld
tot een speciale vergadering met bindersafgevaardigden van alle afdeelingen.
Doordat de collectieve overeenkomst in de illustratie-bedrijven nu
weer in tweeën gesplitst zou worden, werden de onderhandelingen voor
het chemigrafisch en lithografisch bedrijf afzonderlijk gevoerd. Wat
het laatstgenoemde bedrijf betreft ging het niet bijzonder voorspoedig.
Onder voorzitterschap van den heer M. A. Jacobson werd op 25 September
met de onderhandelingen begonnen. Het bleek al spoedig, dat de werkgevers
heel wat van plan waren. Althans in een inleidende redevoering
gebruikte de voorzitter het beeld van bergbeklimmen. Wie op
den top aangeland was kon daar niet blijven, maar moest weer omlaag.
De positie der arbeiders was nu zoo, dat zij op den top van den
positie-verbeteringsberg waren aangekomen en daar een poos van het
ruime uitzicht genoten hadden. Nu was al dit schoone voorbij en wenkte
het dal onweerstaanbaar. Deze opvattingen stemden de arbeidersafgevaardigden
niet alleen weinig hoopvol, doch maakten hen bovendien
hoogst voorzichtig. Waar de werkgevers geen voorstellen tot wijziging
hadden ingediend, vreesden de vertegenwoordigers der werknemers al te
zeer een soort algemeene afbrokkelingstactiek. Zij verwachtten wijzigingsvoorstellen
op al die punten, welke, om in de beeldspraak te blijven,
nog eenige gelegenheid boden om van het uitzicht te genieten. Zoodat
zij met klem bij de werkgevers er op aandrongen om het geheele complex
wijzigingsvoorstellen op schrift te mogen ontvangen. Na herhaalden aandrang
gaven de werkgevers aan dit verlangen toe. Bij het ontvangen
en bestudeeren dezer wijzigingen bleek het, dat de werkgevers inderdaad
te ver wilden gaan. De loonen der volwassen steendrukkers zouden met
f 5.50 of met f 9.50 verlaagd worden en van f 38.— a f 40.-- op f 32.50
of f 30.50 worden teruggebracht. Van hoogere belooning der offsetdrukkers
werd niet meer gesproken. Er waren nog tal van andere
.wijzigingen, die even zoovele verminderingen inhielden. Vacantie-toeslag
werd niet genoemd. De verhouding tusschen volwassenen en jongeren
in de ondernemingen moest ten gunste der werkgevers gewijzigd worden.
Indien de arbeidswet langer werken dan 48 uren per week toestond
moest na bespreking ook voor het lithografisch bedrijf verlenging kunnen
worden ingevoerd. Werden partijen het niet eens, dan zou de C. A.-O.
met drie maanden opzegging kunnen vervallen. De mogelijkheid tot
korter werken moest worden uitgebreid tot 9 uren per week. De

220 ONDERHANDELINGEN NIET ZONDER MOEITE BEËINDIGD
percentages bij overwerk moesten worden verminderd. Pas na 5 dienstjaren
in dezelfde onderneming moest bij ontslag ancienniteit in aanmerking
genomen worden. Een reeks van geschillen werden aan berechting door
de bedrijfsrechtspraak onttrokken. Kortom, er was schier geen gunstige
bepaling in de C. A.-O. die niet ondergraven of aangevallen werd. De
vertegenwoordigers der arbeidersbonden beraadslaagden met elkaar en
kwamen tot de overtuiging, dat dit voorstel geen grond bood voor een
bespreking, die tot resultaat kon leiden. Op 6 November had een tweede
vergadering der onderhandelingscommissie plaats. Door de werknemers
werd daar gevraagd of de werkgevers nog andere voorstellen hadden.
Deze keken een weinig vreemd op en informeerden naar de beteekenis
van dit vragen. Als antwoord werd hun medegedeeld, dat naar de
meening van de hoofdbesturen deze voorstellen geen basis voor onderhandelingen
konden vormen. De voorzitter deelde daarop mede, dat de
onderhandelingen als verbroken moesten worden beschouwd, waarop
de arbeidersdelegatie de vergadering verliet. Dit alles had zich binnen
één kwartier-uurs afgespeeld. Het werd den betrokken arbeiders per
circulaire medegedeeld. In de vergaderingen, die daarna met hen gehouden
werden, keurden zij het optreden der hoofdbestuursleden goed. De geheele
maand November werd doorgebracht met afwachten. Toch kwamen de
vertegenwoordigers weer bijeen. Op 5 December had, door bemiddeling
van den heer W. A. van Leer, een voorloopige bespreking met het bestuur
van den Ned. Bond van Steendrukkerijen plaats. Besloten werd de onderhandelingen
voort te zetten en de voorwaarden der bestaande collectieve
arbeids-overeenkomst als basis te aanvaarden. Nu liep de zaak gesmeerd.
Reeds op 13 December kwam in de onderhandelingscommissie overeenstemming.
De arbeidsweek werd vastgesteld op 48 uren, zonder meer.
De 100 uur overwerk zonder vergunning der arbeidsinspectie werd
aanvaard. De overwerkregeling werd soepeler gemaakt. Een regeling
voor het in dienst nemen van tijdelijke krachten werd vastgesteld. Vacantietoeslag
verviel. Overeengekomen werd een loonsverlaging van f 2.— toe te
staan, terwijl van boven het minimum verdienenden ten hoogste f 3.— mocht
worden afgetrokken. Het dubbele minimum werd gehandhaafd. Het loon
van hulparbeiders, die boven het minimum verdienden, mocht hoogstens
met f 2.50 verlaagd worden. Al deze wijzigingen werden vastgesteld in
eerste lezing. In tweede lezing op 14 December verklaarden de vertegenwoordigers
van den Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond, dat zij met de
besprekingen der wijzigingen met de bondinstanties en -leden niet gereed
konden komen vóór 1 Januari 1923, zoodat zij verzochten nog gedurende
twee weken in het nieuwe jaar de oude loonbepalingen te handhaven.
De werkgevers bedachten er echter wat anders op. Op instructie van
het bestuur van den Ned. Bond van Steendrukkerijen zegden zij den
arbeiders op 16 December de dienstbetrekking op om op 2 Januari 1923
vrij te staan in het vaststellen der arbeidsvoorwaarden. Hoewel het groote
ontstemming bij de arbeiders verwekte had dit optreden toch tot resultaat,

OVEREENSTEMMING IN HET CHEIIGRAFISCH BEDRIJF BEREIKT 221
dat de motor van den N. L. F. C. B.-wagen op de vierde versnelling
werd gezet en het resultaat der stemmingen tijdig kon worden bericht.
Het resultaat was aanvaarding der collectieve arbeidsovereenkomst, die
op 2 Januari 1923 voor den duur van 1 jaar in werking trad. In Enschedé
had de opzegging nog een incident ten gevolge. Daar was men van
meeping, dat het contract niet aanvaard was, dus bleven de arbeiders
buiten de werkplaats. Het misverstand werd spoedig opgelost en de
arbeid hervat. Door de na te vermelden gebeurtenissen in het typografisch
bedrijf werd met de lithografen in onzen bond geen algemeene vergadering
gehouden, maar in de verschillende afdeelingen afzonderlijk gestemd.
De onderhandelingscommissie in het chemigrafisch bedrijf, die onder
leiding van den heer W. A. van Leer haar vergaderingen hield, werkte
zonder groote schokken. Op 27 September werden voorloopige besprekingen
gehouden. Daarna trad een rustpoos in, die tot 21 November
voortduurde. Op dien datum werden de werkgeversvoorstellen, zonder
beeldspraak, bekend gemaakt. De vertegenwoordigers der arbeiders namen
die in ontvangst en zouden ze voorleggen aan hun hoofdbestuur. Den
werkgevers werd medegedeeld, dat deze voorstellen als basis voor onderhandelingen
konden worden aanvaard. Op 8 December werd reeds
overeenstemming bereikt. Het minimum-loon der volwassen arbeiders werd
met f 2.— verlaagd. De bonen der leerlingen iets meer, terwijl de bepaling
werd opgenomen, dat aan een leerling, die zich niet voldoende inspande
of niet voldoende vorderingen maakte, de periodieke verhooging niet
behoefde te worden uitbetaald. Voor het overwerk werden ruimere
bepalingen gesteld. Het verbod van overwerk in den nacht en op Zondag
verviel, met het oog op de eischen, die geïllustreerde dagbladen aan het
chemigrafisch bedrijf gingen stellen. Om het toepassen van nacht- en
Zondagsarbeid niet al te gemakkelijk te maken, werd het percentage
voor dit overwerk verhoogd. Vacantietoeslag zou onder de nieuwe
collectieve overeenkomst niet worden uitbetaald. Het prijstarief in de
chemigrafie was opgeheven, waardoor vanzelf de bepaling over het
inzicht geven van het prijstarief, voordat het werd gewijzigd, verviel.
De andere wijzigingen waren niet van zoo groote beteekenis, dat zij
afzonderlijke vermelding eischen. De duur dezer overeenkomst werd
eveneens op 1 jaar gesteld. Door de werkgevers- en arbeidersbonden
werd zij aanvaard en trad met ingang van 2 Januari 1923 in werking.
Voor de boekdrukkers en -binders was door onzen bond een
algemeene vergadering op 22 December belegd. De Roomsch-Katholieken
hadden op 16 December hun vergadering gehad en daar de collectieve
overeenkomst aangenomen. Al waren de beide overeenkomsten reeds
breedvoerig toegelicht in afdeelingsvergaderingen van onzen bond, de
bezwaren waren legio. Het hoofdbestuur verdedigde als één man de
aanvaarding van het concept. In de vooraf gehouden algemeene hoofdbestuursvergadering
was overeengekomen, dat het hoofdbestuur bij
verwerping niet onmiddellijk zou aftreden, maar wel in raadkamer zou

222 ALLEEN DE A. N. T. B. VERWERPT DE CONCEPT-OVEREENKOMST
gaan om te besluiten wat te doen stond. Na breedvoerige debatten werd
ten slotte over de overeenkomst in het boekdrukkersbedrijf gestemd.
Zij werd aanvaard met 954 stemmen voor en 303 stemmen tegen.
juist had de voorzitter dezen uitslag medegedeeld, toen van Amsterdam
per telefoon de mededeeling van verwerping door de algemeene vergadering
van den Algemeenen Nederlandschen Typografenbond inkwam. Een
oogenblik kwam er spanning in de vergadering. De vraag : wat zal onze
bond nu doen ? werd den voorzitter gesteld. Deze antwoordde, dat het
hoofdbestuur zonder vooraf beraad zijn houding niet kon vaststellen.
Daar er op 27 December nog een gecombineerde hoofdbesturen-vergadering
gehouden zou worden, was het oogenblik van difinitieve beslissing nog
niet gekomen. Onzen leden zou in ieder geval advies worden verstrekt
hoe te handelen. De tegenstemmende minderheid in onzen bond, aldus
betoogde de voorzitter, was verplicht het besluit der algemeene vergadering
te aanvaarden, welke bewering algemeene instemming verwierf. Daarna
ging deze vergadering uiteen. — Aan den avond van denzelfden dag
werd met de bindersafgevaardigden afzonderlijk beraadslaagd. Deze
afgevaardigden hadden de dag-vergadering reeds bijgewoond, aangezien
de bindersbezwaren voor een deel gelijksoortig waren als die der typografen.
Die waren dus reeds in de gezamenlijke bijeenkomst tot klaarheid gekomen.
Na meer gedefinieerde besprekingen werd het hoofdbestuursadvies om het
concept te aanvaarden met algemeene stemmen aangenomen. De andere
bonden hechtten eveneens hun goedkeuring aan het concept. De binders waren
nu zonder buitengewone moeite door de contractsvernieuwing gekomen.
De algemeene vergadering had nog een andere taak dan alleen over
de collectieve overeenkomsten te beslissen. Met het oog op de komende
loonsverlagingen verwachtte het hoofdbestuur een belangrijke vermindering
van het totaal contributiebedrag. Er moest dus bezuinigd worden. De
vermindering van het contributiebedrag werd op f 10.000.— per jaar
begroot. Bezuinigingen tot zulk een som konden niet worden doorgevoerd.
Besloten werd om, naast enkele bezuinigingen op de huishoudelijke
uitgaven, het Jeugdorgaan op te heffen. De Grafische Revue voorzag
immers reeds in de behoefte aan vakliteratuur, terwijl één pagina van het
Grafisch Orgaan beschikbaar werd gesteld om voor de adspirantsleden
artikelen in christelijk-socialen geest op te nemen.
Na de algemeene vergadering van onzen bond werd het duidelijk,
dat voor de verwerping van het concept door den A. N. T. B. aanwijsbare
oorzaken bestonden. In de eerste plaats waren de hoofdbestuurders
verdeeld. Het eene deel bepleitte de aanvaarding van de overeenkomst,
het andere deel drong op verwerping aan. Deze houding maakte het
vanzelfsprekend onmogelijk de vergadering tot een juiste beslissing te
brengen. Bovendien waren de afgevaardigden van de meeste afdeelingen
met een vast mandaat gekomen. Argumenten baatten dus niets. De
uitslag der stemming stond reeds vast. Deze gang van zaken bracht het
dagelijksch bestuur van onzen bond er toe (na een bespreking met de

VOORTEEKENEN VAN STRIJD BIJ HET INTREDEN DER NIEUWE C. A.-0. 223
vertegenwoordigers van den R. K. Grafischen Bond) om, voordat wij ons
gereedmaakten om naar het kantoor van den A. N. T. B. te gaan, per
telefoon te informeeren of men daar nog prijs stelde op het houden der
afgesproken bijeenkomst. De voorzitter van den A. N. T. B. antwoordde,
dat die samenkomst „nu maar moest overgaan". Het informeeren was,
naar achteraf bleek, een verstandige daad: Want de vertegenwoordigers
van den Ned. Grafischen Bond (welke bond op 26 December zijn
algemeene vergadering had gehouden en zich voor het aannemen der
C. A.O. had verklaard), die van Utrecht waren gekomen ter bijwoning
der gecombineerde hoofdbestuursvergadering, liet men zonder veel complimenten
weer vertrekken. Door dezen gang van zaken was de toestand
vrij plotseling moeilijk geworden. Immers was gebleken, dat het bestuur
van den A. N. T. B. geen prijs stelde op eendrachtig optreden der arbeidersbonden.
Gezien het verleden lag de conclusie voor de hand, dat men
op middelen zon om aan de andere arbeidersbonden in het typografisch
bedrijf schade toe te brengen. De patroons hadden reeds op 5 December
in hun algemeene vergadering het resultaat der onderhandelingen aanvaard.
Alleen de A. N. T. B. had het verworpen. Wel was door het hoofdbestuur
van dien bond een referendum uitgeschreven en nu ongedeeld geadviseerd
de C. A.O. te aanvaarden, maar omtrent den uitslag van deze nieuwe
stemming viel niet het minste te voorspellen. Het eerste wat nu te
doen stond was zekerheid te verkrijgen omtrent het voornemen der
werkgevers. Daartoe had een bespreking plaats, waar den bonden, die
zich voor aanvaarding der C. A.-O. uitgesproken hadden, de vraag
gesteld werd of zij, niettegenstaande het niet geringe bezwaar, dat de
grootste contractant aan werknemerszijde waarschijnlijk buiten de bedrijfsgemeenschap
zou blijven, toch wilden contracteeren. .De wedervraag was
of de werkgevers de ook door hen aanvaarde C. A.-O. wilden handhaven,
nu zich zóó ongedachte moeilijkheden voordeden. Op het toestemmend
antwoord verklaarden de arbeiders de aanvaarding van de C. A...O. ten
volle te handhaven. Al dadelijk rees de vraag naar de plichten van de
werkloozen om arbeid te aanvaarden. Naar aanleiding daarvan werd
onzerzijds opgemerkt, dat deze menschen in geen geval als noodhulptroepen
zouden kunnen optreden. Indien de werkgevers zich op het
standpunt stelden, dat zij volgens de bepalingen der C. A.-O. verplicht
waren aan 't werk te gaan, dan moesten ook hunnerzijds de verplichtingen
van de overeenkomst worden nagekomen en de ontslagregeling naar
volgorde voor hen, die het contract aanvaard hadden volledig worden
toegepast. Hiermede waren de voorloopige maatregelen genomen en de
hoop gevestigd op een goede beslissing van de referendumstemming in
den A. N. T. B. Doch het hoofdbestuur van dien bond maakte geen
haast. En toen op Zaterdag 30 December nog niets bekend was van
den uitslag der referendum-stemming, werd aan alle leden van den A. N.T. B.,
die zich niet bereid verklaard hadden op de voorwaarden van de nieuwe
collectieve overeenkomst op 2 Januari 1923 aan den arbeid te gaan, met

224 ONZE VOORBEREIDENDE MAATREGELEN EN HOOFDBESTUUR-ADVIES
een termijn van 14 dagen de dienstbetrekking opgezegd. Zaterdagavond
30 December om 11 uur was nog de uitslag der referendumstemming
niet bekend. Door het dagelijksch bestuur van onzen bond waren enkele
voorbereidende maatregelen genomen. Besloten was een circulaire samen
te stellen en die, indien de verwerping van de overeenkomst door den
A. N. T. B. bestendigd bleef, op nieuwjaarsdag den leden uit te reiken.
Telegrammen aan afdeelings-secretarissen, met het verzoek om op den
aangegeven tijd aan het station ter plaatse aanwezig te zijn, teneinde
circulaires in ontvangst te nemen, werden in gereedheid gebracht. Afgesproken
werd, dat ieder der drie vrijgestelden Zondagmorgen 31 December
een ochtendblad zou koopen om daaruit te vernemen hoe de uitslag der
stemming was. Was het contract aangenomen, dan zou verder geen
enkele maatregel worden toegepast. Was het verworpen, dan zouden de
vrijgestelden naar het bureau komen en de telegrammen verzonden worden.
Zondagmorgen bleek het, dat het referendum 3501 stemmen tegen,
2860 stemmen vóór en 193 stemmen blanco had opgeleverd. Het contract
was dus verworpen, al bleef de mogelijkheid, dat het groote aantal
voorstemmers het hoofdbestuur van dien bond er toe brengen zou van
eenige actie af te zien. Die mogelijkheid moest zelfs groot geacht worden,
indien rekening gehouden werd met den uitslag der stemming over alle
bonden gerekend. Voor het contract hadden zich 6065, tegen 4106 vakgenooten
uitgesproken. In den Ned. Graf. Bond werd per afdeeling
gestemd. 9 afgevaardigden hadden zich tegen, 28 vóór de overeenkomst
verklaard. Onze vrijgestelden gingen dus ten kantore. De telegrammen
werden verzonden en de copie van de circulaire in gereedheid gebracht.
Even later bleek, dat bij het vaststellen van den tijd van aankomst in
de plaatsen waar een afdeeling gevestigd was, geen rekening gehouden
was met de treinen, die niet op Zon- en Feestdagen liepen. Er moesten
dus nieuwe telegrammen opgemaakt en verzonden worden. In zooverre
had dit een goed gevolg, dat de afdeelings-secretarissen door de ontvangst
van twee telegrammen van den ernst der omstandigheden nog sterker
doordrongen werden. Na het verzenden der goede telegrammen werd de
copie der circulaire naar Drukkerij Edecea te Hoorn gebracht. In den
nacht van 31 December 1922 op 1 januari 1923 werd zij gezet en gedrukt
en op 1 januari 1923 te Amsterdam afgeleverd. De drie vrijgestelden
namen ieder een pak in ontvangst. Eén ging in de richting Enschedé,
één in de richting Groningen, één in de richting Middelburg. Aan den
afgesproken trein stonden de afdeelings-secretarissen, al of niet van andere
bestuursleden vergezeld. Ieder nam het benoodigde aantal circulaires in
ontvangst, die nog denzelfden nieuwjaarsdag den leden werden thuisbezorgd.
De groote meerderheid onzer leden ontving dus nog op 1 januari
het toegezegde hoofdbestuurs-advies, waarvan de korte inhoud was : Ga
op 2 januari gewoon aan 't werk, houd de leden van den A. N. T. B.
van dwaze handelingen terug, en poog hen te bewegen eveneens den
arbeid als gewoonlijk aan te vatten.

W/IWW1MWIIWEWW1 W1MWIPR
DERTIENDE HOOFDSTUK
DE COLLECTIEVE OVEREENKOMST OPNIELiW IN GEVAAR
STRIJD OM HET BESTAANSRECHT VAN ONZEN BOND
(1923)
Onder bijzonder ongunstige verhoudingen was dus het jaar 1922
geëindigd en zijn opvolger ingetreden. De eerste werkdag van dit
jaar, 2 Januari, bracht al de zekerheid, dat de contract-actie niet
zonder schadelijke gevolgen zou verloopen. Van alle kanten kwamen per
telefoon en telegram berichten over staking van leden van den A. N. T. B.
in. Maar ook bestellingen van werkgevers om arbeiders te zenden. Alles
voor tijdelijk. Ons dagelijksch bestuur liet de dingen een oogenblik gaan,
daar te Amsterdam van conflict niet buitengewoon veel te bemerken was.
Bij een aantal drukkerijen van niet al te grooten omvang waren de
personeelen niet aan 't werk gegaan. De dagbladen en groote particuliere
drukkerijen werkten als gewoonlijk. Den eersten stakingsdag liet men hier
de arbeiders, leden van de andere bonden, ongestoord de inrichtingen waar
gestaakt werd binnengaan en na de dagtaak weer verlaten, hetgeen er toe
medewerkte, om ook onzerzijds alles na te laten wat het conflict verscherpen
kon. Des avonds was er een vergadering van het volledig hoofdbestuur
van onzen bond belegd. Mededeelingen uit verschillende plaatsen werden
verstrekt. In Rotterdam werd niet of zoo goed als niet gestaakt. In
Den Haag was de staking zeer uitgebreid, namelijk bij 23 drukkerijen
met ruim 400 stakers, maar van belemmering onzen leden in den weg
gelegd had men niets vernomen. In het Noorden, n.l. in Groningen,
Leeuwarden, Assen, Meppel, werd eveneens gestaakt. Zoo ook in
Apeldoorn, Deventer, Almelo, Enschedé. In Arnhem waren de arbeiders
niet tot staken overgegaan, doch wel weer in Zutfen. Utrecht was vrij van
conflict gebleven, al werd er bericht, dat enkele personeelen zeer onrustig
waren. In Haarlem werd druk aan de staking meegedaan en in Leiden
was het conflict eveneens tamelijk uitgebreid. Van al deze berichten nam
de hoofdbestuursvergadering met belangstelling kennis. Den toestand
besprekende kwam het tot de conclusie, dat onze werkloozen gewoon recht
15

226 STAKINGEN EN HET STAKERSOPTREDEN TEGEN ONZE LEDEN
op uitkeering zouden behouden. Mocht de Dienst der Werkloosheidverzekering
aangeboden werk voor onze werkloozen als passenden arbeid
beschouwen, dan zou alsnog bezien worden wat te doen stond. Toen
de toestand zoover besproken was diende zich een delegatie van het
bestuur der afdeeling te Haarlem aan. Deze deelde mede, dat de leden
van onzen bond reeds des morgens, voor het begin van den arbeid,
waren lastig gevallen, in den schafttijd de belemmeringen in kracht waren
toegenomen, en 's avonds, bij het verlaten der werkplaatsen, onze leden
door honderden werden gevolgd, waarbij de menigte tot handtastelijkheden
overging. Het afdeelingsbestuur had reeds een vergadering belegd, waar
besloten werd de delegatie naar het hoofdbestuur af te vaardigen met
de mededeeling, dat verder voortwerken in de gegeven omstandigheden
niet mogelijk was. Aan leden van den A. N. T. B., die het contract
verworpen hadden, en die toch in verschillende inrichtingen gewoon
doorwerkten, was noch aan het begin van den dag, noch aan het einde
van den werktijd, eenige last of moeite in den weg gelegd. Het hoofdbestuur
nam met groote teleurstelling van het optreden der stakers tegenover
onze leden kennis. Toch moest den volgenden morgen het werk door
onze bondsleden worden hervat. De voorzitter en de secretaris van den
bond zouden aanwezig zijn om te zien hoe alles zich zou toedragen.
Op 3 januari heel vroeg waren de twee vrijgestelden te Haarlem aanwezig.
Met de stakers, die ook reeds op post waren, werd druk van gedachten
gewisseld. Onze menschen hervatten den arbeid onder bedreiging der stakers :
„laat ze maar naar binnen gaan, maar wee als ze er uit komen". Zij hielden
hun woord. 's Middags en 's avonds was een groote massa op de been,
om den werkenden leden van de bonden die het contract aanvaard hadden
„mores te leeren". Ook nu weer hadden de leden van den A. N. T. B.,
die niet staakten, zich ongehinderd van en naar het werk begeven. —
Bij dit optreden in Haarlem bleef het niet. In Assen was onze afdeelings.voorzitter
den eersten dag reeds gevolgd. Later was men hiermede niet
voortgegaan. In Zutfen was een der werkenden bedreigd en mishandeld.
Ook in Deventer en Meppel waren den onzen bezwaren in den weg gelegd.
Het bleek uit deze dingen, dat de leden of de leiding van den stakenden
bond het recht der andere bonden om een contract zelfstandig te aanvaarden
niet erkenden en nog wel zoo hevig tegen de leden dier andere bonden
als tegen de werkgevers streden. Dit mocht zooveel te eerder verwondering
verwekken, daar in de telkens gehouden gecombineerde hoofdbesturenvergaderingen
door onze vertegenwoordigers volle openhartigheid was
betoond en bij ieder verschil van inzicht al onze overwegingen en
argumenten zonder terughouden waren bekend gemaakt. In die hoofdbesturen-vergaderingen
was duidelijk gebleken, dat de leiding van den
algemeenen bond niet de geringste hoop koesterde door middel van staking
eenige verbetering te bereiken boven hetgeen in de onderhandelingscommissie
was overeengekomen. In die omstandigheden was het plicht
van ieder verantwoordelijk hoofdbestuur om met kracht van overtuiging

EEN VERONTSCHULDIGING VAN EEN MODERN AFDEELINGSBESTUUR 227
tot aanvaarding der C. A.-O. te adviseeren. Als het hoofdbestuur van
den algemeenen bond nochtans weifelen bleef, was door de vertegenwoordigers
van onzen bond zonder omwegen verklaard, dat ons hoofdbestuur
zeker een advies tot aanvaarding zou geven en de leden, naar
de algemeene verwachting, zulk een advies zouden opvolgen. Dit alles
was vooraf gezegd, zonder de minste terughoudendheid. In den algemeenen
bond wist men dus wat men aan ons had en was men ook volkomen op
de hoogte van het inzicht en de houding der Roomsch.Katholieken.
Door dit spreken zonder terughoudendheid was ons goed vertrouwen
op het hoofdbestuur van den algemeenen bond duidelijk aan het licht
gekomen. Blijkbaar echter had men dit goed vertrouwen voor onnoozelheid
aangezien, en op die veronderstelde onnoozelheid zijn kansen van welslagen
gebouwd. Hoe dit zijn mocht, het werd duidelijk, dat wij met het pleit
op ons goed recht niet verder kwamen. Tegen ons en de onzen was
alles geoorloofd. Toen dat duidelijk bleek hielden wij onze werkloozen
niet terug, wanneer zij in dienst wilden treden. Enkelen van hen hadden
zonder overleg met ons hoofdbestuur een dienstbetrekking aanvaard.
Het was nu duidelijk geworden, dat te Haarlem voor onze leden
het werken onmogelijk was. In de plaatsen waar gestaakt werd hadden
de werkgevers comité's van actie gevormd. Met het Haarlemsche comité
werd een onderhoud aangevraagd en verkregen. Veel behoefden wij niet
te zeggen. De werkgevers waren persoonlijk getuigen geweest van het
optreden der stakers en hun handlangers tegenover de arbeiders, die de
overeenkomst aanvaard hadden. Zij hadden nog denzelfden Woensdag
3 Januari het besluit genomen om de werkplaatsen te sluiten en aan de
leden der gecontracteerde bonden, die op 2 en 3 Januari aan het werk
waren gegaan en gebleven, het volle weekloon uit te keeren. Dit besluit
werd ons medegedeeld. Op Donderdag 4 Januari waren onze leden nog
aan het werk gegaan, maar in den loop van den morgen werd ook hun
de beslissing der werkgevers medegedeeld en konden zij naar huis vertrekken.
De volksoploop kon bij dit onverwachte afscheid nog niet aanwezig
zijn. Hoezeer geweld gebruikt was bleek wel uit een mededeeling van
het bestuur der afdeeling Haarlem van den A. N. T. B. in het Algemeen
Handelsblad van 4 Januari (avondblad) : „Hedenochtend deelde het bestuur
der afdeeling Haarlem van den A. N. T. B. ons mede, dat het aantal
stakers is uitgebreid met anders-georganiseerden. Verder gaf het bestuur
te kennen, dat het den stakers op 't hart heeft gedrukt ook op waardige
wijze de aan het werk zijnde typografen door overreding te overtuigen,
dat zij de zijde der stakenden dienen te kiezen. Het bestuur wenschte
zich dan ook niet verantwoordelijk te zien geacht voor de gisteren plaats
gehad hebbende ongeregeldheden, wat betreft het naar huis brengen der
werkwilligen". — Van de pers werd ook in andere gevallen gebruik gemaakt.
De voorzitter van den algemeenen bond, de heer F. van der Wal, had
zich reeds in het begin der staking tot de groote bladen gewend met
artikelen, waarin betoogd werd dat niet zijn bond of het hoofdbestuur

228 REEDS IN DE EERSTE DAGEN GROOTE VERWARRING INGETREDEN
ervan de schuld der conflicten droeg, doch de R. K. en de Christelijke
arbeidersbonden. Deze artikelen bleven niet onbeantwoord, en daar een
eenvoudige opsomming onzerzijdsch van alles wat tijdens de onderhandelingen
gebeurd en afgesproken was wel het bewijs leverde van het
aansprakelijk zijn van het hoofdbestuur van den A. N. T. B., staakte
genoemde heer zijn publicaties in de groote pers. Ook de werkgevers
hadden hun meening tegenover dien van den heer Van der Wal geplaatst,
zoodat een vrij algemeene schriftelijke strijd gevoerd werd in de dagbladen.
Aan het hoofdbestuur van onzen bond was inmiddels heel duidelijk
geworden, dat het er met de staking niet bijzonder goed voorstond. In
enkele plaatsen was op 3 en 4 Januari nog staking „geproclameerd".
Op 3 Januari was bij de firma Bosch & Zoon te Utrecht het personeel,
behoudens de 3 leden van onzen bond, in staking gegaan. Deze staking
werd op 5 Januari weer opgeheven ; 8 slachtoffers bleven buiten. Ook
had Rotterdam, eveneens op 3 Januari, nog 'n 30-tal stakers geleverd,
terwijl ons ook bekend geworden was, dat men in Bussum, Hilversum,
Helder, Zaanstreek en nog enkele kleine plaatsen staakte ; maar van
harte ging het niet meer. Want in het Noorden des lands hadden
de stakers met ontstemmende verwondering bemerkt, dat behoudens
twee Haagsche couranten, alle dagbladen gewoon op tijd verschenen
waren en dat in Holland, met uitzondering van den Haag, de staking
verre van algemeen was. Bovendien was er groote verwarring onder
de stakers, al reeds van het eerste oogenblik af. Nergens werd gestaakt
om de rechtspositie te verstevigen. Hier was het behoud der 45-uren
week de inzet, elders staakte men om het oude loon te handhaven.
Het hoofdbestuur van den A. N. T. B. had dan ook de vrijheid om
staking te proclameeren aan afdeelingsbesturen en personeelen overgelaten.
Besloten de in den A. N. T. B. georganiseerde arbeiders van een of
andere werkplaats om te staken, dan waren de leden van de andere
bonden, die niet meestaakten, „onderkruipers". Besloten de leden van
den algemeenen bond echter om niet te staken, dan waren zij geen
„onderkruipers", maar menschen, die naar recht en rede handelden. In
andere gevallen was het weer het afdeelingsbestuur, dat bepaalde waar
wel en waar niet tot staken zou worden overgegaan. Maar wie dan
ook besloot had recht om te besluiten en het genomen besluit was wet.
De ontstemming over het niet-staken van zoovele arbeiders bij zoovele
patroons poogde het hoofdbestuur te doen verdwijnen door den indruk
te wekken, dat daar, waar niet gestaakt werd, concessies waren toegezegd
of toegestaan. Inderdaad waren er enkele werkgevers, die de kool en
de geit wilden sparen. Die betaalden het loon volgens de nieuwe
collectieve overeenkomst, maar een paar uur later of den volgenden
Maandag gaven zij dan nog een bedrag van een paar gulden als een
extra belooning. Daarmede wekten zij juist ergernis op, daar de aldus
begiftigde arbeiders, opgevoed in de leer dat de algemeene bond alles
alleen kon, deze extra-toelage allesbehalve als een resultaat van het

VOORWAARDEN, WAAROP DE STAKING IN HAARLEM EINDIGDE 229
werk hunner machtige organisatie konden aanvaarden. Andere personeelen
aanvaardden als een concessie de toezegging, dat, indien het der onderneming
goed ging en het mogelijk bleek om bij de vacantie een half
weekloon extra uit te keeren, dit dan zou geschieden. Dit in uitzicht
gestelde voordeel was reeds voldoende om hen binnen de werkplaatsmuren
te houden. — Alle plaatsen, waar staking uitgebroken was, werden
door een der vrijgestelden bezocht, zoodat wij volledig op de hoogte
bleven van hetgeen voorviel. Op het bondskantoor bleven beurtelings
W. Waanders en J. M. van Nierop, teneinde alle berichten in ontvangst
te nemen of adviezen te geven. Bovendien verscheer er een extranummer
van het Grafisch Orgaan in groote oplaag, om ook de leden
van den algemeenen bond met onze ziens- en werkwijze op de hoogte
te stellen. Het Grafisch Weekblad kon eenmaal niet verschijnen, daar het
personeel zijner drukkerij mede in staking was gegaan.
Op 4 Januari had een conferentie plaats tusschen vertegenwoordigers
der patroonsfederatie en die van de drie gecontracteerde arbeidersbonden.
Bij de punten, die ter tafel kwamen bleek het, dat de firma Enschedé te
Haarlem, waar het deel van het personeel, in den algemeenen bond
georganiseerd, in staking was gegaan, besloten had haar bedrijf in te
krimpen en een groot deel der arbeiders te ontslaan. Deze krasse maatregel
vond haar oorzaak in het optreden der stakers tegen hen, die, wijl
zij de collectieve overeenkomst hadden aanvaard, aan het werk waren
gegaan. Het gelukte de firma te bewegen de uitvoering van haar besluit
uit te stellen. Zouden de stakers op 8 Januari aan het werk gaan, dan
zouden zij over het algemeen weer in dienst genomen worden. Bleven
zij na 8 Januari doorstaken, dan bleef het besluit der firma van kracht.
Door tusschenkomst van de vrijgestelden van den Ned. Litho-, Fotoen
Chemigrafenbond gelukte het Mr. J. de Vrieze bereid te vinden als
bemiddelaar op te treden. Ofschoon de stakers deze bemiddelingspogingen
en de vrijgestelden van den N. L. F. C. B. op een wijze, tegenovergesteld
aan vriendelijk, ontvingen, werd toch doorgezet. Op Zaterdag 6 Januari
werd het volgende overeengekomen : „1. de staking wordt opgeheven
met ingang van 8 Januari tegen het gewone aanvangsuur. 2. De arbeidsvoorwaarden
zijn die van de nieuwe C. A.-O., waarbij evenwel de
georganiseerde rechtspraak (rechtspositie) met name wordt uitgezonderd.
3. Er worden door geen van beide partijen repressaille-maatregelen genomen,
noch nu, noch later. 4. Alle eventueel gegeven ontslagen worden ingetrokken.
Aan leden van den A. N. T. B. eventueel te geven ontslag
zal moeten geschieden in volgorde hunner ancienniteit. 5. Ieder werknemer
wordt hersteld in alle oude rechten, die hij, buiten de C. A.-O.
om, had vóór het conflict". Een memorie van toelichting was toegevoegd,
waarin alsnog was neergelegd : „Op Zaterdag 13 Januari zal nader worden
bepaald, aan welke werknemers, ten gevolge van slapte, van werkver
nietiging of door het in dienst nemen van werkwillig personeel, de
dienstbetrekking met 14 dagen moet worden opgezegd. Hierbij zal zooveel

230 DE WERKGEVERS WILLEN DE A. N. T. B.-LEDEN UITSLUITEN
mogelijk de volgorde van de oude C. A.-O. in acht worden genomen,
met dien verstande, dat voor ontslag niet in aanmerking zullen komen
de leden der drie bonden, die het nieuwe contract hebben aanvaard.
In zooverre er ontslagen noodig worden, doordat al door de leden van
den A. N. T. B. verlaten plaatsen door anderen zijn ingenomen, verklaren
de firma's Joh. Enschedé & Zonen en de Drukkerij „De Spaarnestad"
zich bereid, met de patroons bij wie deze ontslagen mochten zijn, een
regeling te beproeven om door overneming van personeel ontslag zooveel
mogelijk te voorkomen. Indien dit over te plaatsen personeel te eeniger
tijd bij de firma joh. Enschedé & Zonen of bij de Drukkerij „De Spaarnestad"
overtallig mocht worden, moet het terugkeeren naar de firma's, waarvan
het werd overgenomen, en moeten dan, indien noodig, de thans weder
te werk gestelde leden van den A. N. T. B. naar de volgorde van vóór
1 Januari 1923 worden ontslagen. Berechting van eventueele geschillen
omtrent het vorenstaande wordt tot nadere beslissing aan het Comité
van Actie opgedragen". Op 8 Januari werd bij alle firma's het werk
hervat. — Op de bijeenkomst op 4 Januari was nog een en ander behandeld.
Uit de mededeelingen der vertegenwoordigers van het algemeen hoofdbestuur
der patroonsfederatie bleek het voornemen van een deel der
werkgevers om het conflict toe te spitsen. Namens het algemeen hoofdbestuur
werd voorgesteld, om zoogenaamd besmet werk aan te bieden
aan alle nog aan 't werk zijnde arbeiders. De leden der gecontracteerde
bonden zouden het dienen te aanvaarden, de leden van den algemeenen
bond zouden het weigeren en dan onmiddellijk ontslagen worden. Dus
een poging om de uitsluiting op de leden van den algemeenen bond
toe te passen. Dit voorstel wekte groote verwondering, omdat er geen
enkele reden was om op deze wijze onder het conflict een reëelen grondslag
aan te brengen. Er bleek eveneens uit, dat de werkgevers in de
veronderstelling verkeerden, dat de niet stakende arbeiders tot een van
hun oogmerken hadden gesteld de bestrijding van den algemeenen bond.
Deze veronderstelling der werkgevers was een ernstige misvatting. De
leden der gecontracteerde bonden waren aan den arbeid gebleven, omdat
zij de overeenkomst hadden aanvaard en deze, nu door de handteekening
bekrachtigd zijnde, voor het geheele bedrijf behouden diende te worden.
De C. A.-O. legde ons verplichtingen op die wij en de onzen ter goeder
trouw wilden nakomen. Geenszins was de bedoeling onzer actie om den
A. N. T. B. afbreuk te doen of zijn leden te schaden. De werkgevers
waren niet gemakkelijk te overtuigen. Zij hielden sterk aan op het toepassen
der voorgestelde methode. De discussie liep tamelijk hoog, wat
toch niet tot gevolg kon hebben, dat wij tot de zienswijze der werkgevers
zouden zijn te brengen. Hetgeen ons voorgesteld werd lag buiten
de verplichtingen, die door de collectieve overeenkomst op onze schouders
waren gelegd. Van ons kon alleen geëischt worden : naleving der collectieve
overeenkomst. Tot het nakomen van die verplichting waren wij volkomen
bereid. Van den R.-K. Bond en den Ned. Graf. Bond hadden slechts een

HOE „DE STRIJD" OVER DE A. N. T. B.-LEIDING OORDEELDE 231
gering aantal leden aan de stakingen deelgenomen. Van den christelijken
bond hadden slechts 6 leden het advies van hun hoofdbestuur niet opgevolgd.
Alle hoofdbesturen waren bereid om deze contractbrekers te royeeren.
Meer eilchen konden de werkgevers niet. Waren zij daarmede niet
tevreden, meer te bieden hadden wij niet. Toch drongen de werkgevers
met klem aan op het doorvoeren van hun voorstel en waren schier niet
van hun opvatting terug te brengen, zoodat het op een weigering der
contractanten uitliep. Daardoor kwam de overtuiging bij de werkgevers, dat
bij de uitvoering van hun plannen in geen geval op de medewerking
der arbeiders viel te rekenen. De patroons zouden hun voorstel nogmaals
in de vergadering van het algemeen hoofdbestuur behandelen. Tot het
doorvoeren van hun voornemen is het echter nimmer gekomen.
Het besluit om het conflict vanwege de gecontracteerde werkgeversen
arbeidersbonden niet te verscherpen was een verstandig besluit, gelijk
weldra ging blijken. In de week van 1.6 Januari was het lot der stakingen
beslist. Bovendien was in De Strijd, het blad van het N. V. V., waarbij
de algemeene bond aangesloten was, in een beschouwing over het conflict
o.m. het volgende gezegd : „In dit verband is van vele zijden de vraag
opgeworpen of het hoofdbestuur van onzen Typografenbond zich in deze
moeilijke en verantwoordelijke situatie niets te verwijten heeft, omdat het
zich heeft onthouden van het geven van advies. Aan deze onthouding
wordt het ook toegeschreven, dat de meerderheid der gedelegeerden naar
de algemeene vergadering met bindend mandaat verscheen, waardoor deze
heele vergadering een vertooning werd, die de te nemen beslissing in geen
enkel opzicht meer kon beïnvloeden". Dat oordeel was weinig geschikt
om de stakers te versterken in het besef, dat zij goed gedaan hadden
met hun optreden en dat de leiding van hun bond berekend was voor
de taak, die zij dragen moest. Deze boodschap kwam den stakenden
arbeiders onder de oogen. Moedgevend was zij allesbehalve en vertrouwen
wekken in de bondsleiding deed zij niet. Zij poogden dan ook zoo spoedig
mogelijk weer binnen de werkplaats te komen. Te Amsterdam had daarbij
een eigenaardig voorval plaats. Bij de firma Van Soest aldaar was ook
staking uitgebroken. Den eersten dag liet men hen, die het contract hadden
aanvaard, (5 leden van onzen en 1 van den R. K. bond) ongehinderd
werken, maar Donderdag 4 Januari werden zij „afgehaald" door een 80-tal
„stakers". De mededeeling werd gedaan, dat op Vrijdag 300 werkloozen
aanwezig zouden zijn, indien de 6 man weder aan het werk gingen. De
firma besloot nu haar zaak te sluiten, hetgeen Vrijdag tegen elf uur werd
uitgevoerd. Deze maatregel was niet zeer naar het genoegen der stakers,
die om een onderhoud met den firmant verzochten. Zij werden naar het
comité van actie verwezen. De heer Van Soest deelde ons dit per telefoon
mede, waarop wij op het straffe van dezen maatregel wezen en onze
bondsvoorzitter naar de firma toeging. Na een bespreking was deze bereid
alle stakers terug te nemen, indien zij op 8 Januari aan het werk gingen.
Een der stakers ging om raad naar het afdeelingsbestuur van den algemeenen

232 STAKERS DOOR CHRISTELIJKE HOOFDBESTUURDERS BIJGESTAAN
bond. Hij kreeg ten antwoord, dat dit bestuur er zich niet mee bemoeien
kon, daar het geen opdracht tot staken gegeven had. Op Maandagmorgen
tegen het aanvangsuur waren Waanders en Hofman, resp. afdeelings- en
bondsvoorzitter van onzen bond, aanwezig in de Langestraat, waar de
drukkerij gevestigd was. Alle stakers konden aan den arbeid gaan. De
werkgever wilde, dat zij een verontschuldiging maakten tegen die leden
van het personeel, die niet gestaakt hadden. Maar die verontschuldiging
werd voorkomen. Van het bestuur van den algemeenen bond was niemand
aanwezig. Trouwens, het was niet het eenige geval, waarin door ons
gepoogd werd om een staking zonder slachtoffers te doen beëindigen.
Zoo in Gouda, waar staking uitgebroken was bij de firma Gebr. Cats.
Deze werkgever had voor den patroonsbond bedankt. Zijn personeel verliet
op 2 Januari de werkplaats. Dat er staking was werd ons pas op 5 Januari
bericht. Op 8 Januari ging Hofman naar Gouda, besprak den toestand
met J. de Rotte, afdeelingssecretaris van den algemeenen bond en vernam
van hem, dat de firma zich weer als lid van den patroonsbond had
aangemeld. Gepoogd werd om contact te verkrijgen met het bestuur der
patroonsafdeeling, wat niet gelukte. Op 10 Januari had ten kantore der
patroonsfederatie te Amsterdam een bespreking plaats tusschen den heer Cats,
Mr. Van Rhijn en Hofman. De heer Cats wenschte weer toe te treden.
Hofman stelde zich op het standpunt, dat 2 arbeiders, die gedurende het
conflict aan den arbeid waren gegaan, ontslagen moesten worden en het
oude personeel aangenomen. Na heel wat bespreking stemde de heer Cats
toe in het ontslag van 1 werkwillige. Wegens bedrijfsinkrimping zouden
3 stakers ontslagen worden. Op 11 Januari moest de staking opgeheven
zijn. In allerijl werd nu te Gouda een vergadering belegd, waar De Rotte,
een afdeelingsbestuurder van den R. K. en een van den Christelijken bond
en Hofman aanwezig waren. Van de patroons waren de heeren Mulder,
Tieter en Kamsteeg present. Toen de nieuwe toestand uiteengezet was
ging De Rotte, in de auto van den patroon Mulder, de stakers bijeenhalen
om met hen te beslissen. Eerst later werd ons bericht dat het conflict
inderdaad op 11 Januari was opgeheven. Duidelijk werd in de tweede
week van Januari, dat het conflict in sommige plaatsen voortduurde,
omdat de vrees voor het aantal slachtoffers de oplossing verhinderde.
Onder meer stond het zoo in Groningen. In een onderhoud tusschen den
heer Oppenheim en Hofman poogde de laatste invloed ten goede uit te
oefenen op de houding der werkgevers. Doch van het Groningsche drukwerk
was naar Duitschland overgebracht en aldaar voor 3 maanden uitbesteed.
Ook was op 1 Januari een nieuwe directie opgetreden aan de Provinciale
Groninger Courant, die in Groningen uitgegeven en gedrukt werd. Een
groot deel van het personeel zou op dien datum voor het eerst bij den
nieuwen firmant in dienst treden. Het verscheen echter niet, maar nam
deel aan de staking, hetgeen de eerste kennismaking niet tot een aangename
maakte. De directies der bladen in Groningen waren dan ook overgegaan
tot het uitgeven van een eenheidscourant, die als tijdelijk verschijnend

VOORWAARDEN, WAAROP DE STAKING IN DEN HAAG EINDIGDE 233
nieuwsblad voor een groot deel in de nieuwsbehoefte voorzag. Het
onderhoud met den heer Oppenheim had, mede daardoor, geen noemenswaardig
resultaat, hoewel deze werkgever toezegde zijn invloed te zullen
aanwenden om het aantal slachtoffers tot een minimum te beperken. De
Groningsche staking werd op 11 Januari opgeheven. De werkgevers
waren niet bereid verder te gaan dan tot deze toezegging, dat het aantal
slachtoffers zoo gering mogelijk zou blijven. Naar ons bericht werd,
bleven er 23 buiten de werkplaats, die successievelijk weer in het bedrijf
genomen werden. — Ook in Den Haag hokte de oplossing op het groote
getal slachtoffers, dat de staking zou nalaten. Het Dagblad voor Zuid-
Holland en 's Gravenhage was den eersten dag der staking definitief
opgeheven, en liet in elk geval een aantal slachtoffers na. Er liepen
geruchten, dat in totaal wel 90 arbeiders op straat zouden blijven. Door
Hooghiemstra van den Roomsch-Katholieken bond en Hofman van onzen
bond werd gepoogd om met het comité van actie een regeling te treffen,
die het aantal slachtoffers aanmerkelijk zou beperken. Maatregelen wilde
het comité niet toezeggen. Zij zouden wachten, totdat de stakingsleiding
een onderhoud verzocht, hetgeen op Maandag 8 Januari nog niet was
geschied. Op 10 Januari werd het conflict in Den Haag opgeheven.
Door bemiddeling van een uitgever, den heer J. Moorman, waren stakingsleiding
en comité van actie met elkander in contact gebracht. De volgende
overeenkomst werd door de leiders van het conflict geaccepteerd : „1. De
voorwaarden omtrent loon en arbeidsduur der nieuwe C. A.-O. worden
aanvaard. 2. Rancune-maatregelen worden door geen van twee partijen
genomen, noch nu, noch later, noch direct, noch indirect. 3. Onder rancunemaatregelen
worden niet verstaan ontslagen, gegeven aan stakers: a. ten
gevolge van het te werk stellen van anderen ; b. ten gevolge van werkvermindering
door de staking of door de verlenging van de arbeidsweek.
4. Zooveel mogelijk worden de werknemers teruggenomen in de volgorde
van anciënniteit. Bij afwijking hiervan is de gepasseerde arbeider bevoegd,
desgewenscht bijgestaan door den vertegenwoordiger van zijn organisatie,
de bemiddeling in te roepen van het comité van actie uit de Haagsche
patroons of van het algemeen hoofdbestuur van de Federatie van
Werkgeversorganisaties in het Boekdrukkersbedrijf. 5. Die werknemers,
die onder de oude C. A.-O. een aantal centen boven het minimum-uurloon
genoten, blijven dat boven het minimum genieten. 6. Overige geldelijke
aanspraken, verbonden aan een bepaald bedrijf, blijven voor de weder
te werk gestelde arbeiders gehandhaafd. 7. De staking wordt met ingang
van 10 Januari opgeheven". Hiermede was het conflict in Den Haag
voorbij. Het aantal slachtoffers werd ons niet precies bekend. Aannemen
dat het tusschen 60 en 70 beliep, doet niet veel missen. — Daarmede
waren wel de grootste en voornaamste conflicten, doch nog niet alle
stakingen de wereld uit. Te Bussum, Hilversum, Amersfoort, Apeldoorn,
Meppel, Enschedé, Leiden, Rotterdam en Zutfen werd nog korter of
langer gestaakt. In Enschedé kwam de staking op 10 Januari tot haar einde.

234 BIJ HET OPHEFFEN DER STAKINGEN VALLEN VELE SLACHTOFFERS
In Amersfoort op 11 Januari. Enschedé liet geen slachtoffers na. In Amersfoort
voerde het conflict tot een débacle, 35 arbeiders vielen als slachtoffers.
In Zutfen werd de vrede op 13 Januari geteekend. Een gering aantal
slachtoffers en een proces waren de overblijfselen. In Hilversum was
10 Januari de datum van opheffing, terwijl een 10-tal arbeiders niet
meer te werk werd gesteld. In Leiden werd ook tot 10 Januari gestaakt.
Hier was het aantal slachtoffers grooter en wel 34. In Rotterdam was
de kwestie eigenlijk al heel spoedig afgedaan, maar het conflict aldaar
kreeg pas in de tweede helft der maand officiëel zijn beslag, alweder
met een aantal buiten geblevenen. In Bussum werd nog doorgestaakt.
De firma MV rckelbach wilde namelijk een deel der stakers beslist niet
terugnemen. De arbeiders, die zij gedurende het conflict in dienst genomen
had, kwamen niet voor ontslag in aanmerking. Hoewel de firma later
dit standpunt niet handhaafde, was het voor de opheffing der staking
een belemmering. Bemiddelaars, waaronder Bussum's burgemeester, boden
hun dienst aan, maar het gelukte pas op 23 Januari, toen de heer H. Knuttel,
rayonbeheerder der patroonsfederatie, een bemiddelingsvoorstel had gedaan,
om den strijd ten einde te brengen. Te Apeldoorn was de gang van
zaken bijna gelijk, aangezien de werkgevers de nieuw in dienst getredenen
niet wilden ontslaan, daar zij, ingevolge de aanvaarding der C. A.-O., als
eerstgekomenen moesten worden aangemerkt. Eerst op 29 Januari kwam
er een oplossing, die evenwel niet naar het genoegen der stakers was.
.-- Het groote aantal slachtoffers, als gevolg der stakingen achtergebleven,
was voor niet gering gedeelte het gevolg van de verlenging der werkweek.
Wanneer de vernieuwing der C. A.-O. regelmatig had plaats
gevonden, hadden alle bonden verhoudingsgewijs in de vermeerdering
van het aantal werkloozen gedeeld. Nu kreeg de A. N. T. B. het
leeuwendeel en de grootere werkloosheid den vorm van slachtofferschap.
Natuurlijk werd wel de indruk gewekt, alsof al deze menschen buiten
de werkplaats bleven, omdat hun plaatsen door de leden van andere
bonden waren ingenomen, hetgeen echter in lijnrechte tegenspraak met
de waarheid was. In Groningen had niemand een dienstbetrekking aanvaard.
In den Haag maar 2 of 3. In Haarlem niemand. In Utrecht
evenmin. In Amersfoort geen der onzen. In Amsterdam niemand. In
Sneek evenzoo. En toch waren in al die steden de slachtoffers meer of
minder talrijk. Trouwens, later moest het hoofdbestuur van den A. N. T. B.
toegeven, dat het aantal in dienst getredenen geen noemenswaardiger
invloed op den gang van zaken kon hebben. - Het conflict te Meppel
zou het langst voortduren. Op 27 December 1922 trad een tweetal
leden van onzen bond in dienst bij de firma Boom. Op 2 Januari staakten
de leden van den algemeenen bond. De staking ging buiten het contract
om, zoo werd ons door de stakers bericht, doch in een circulaire aan
het publiek werd als een der oorzaken van het conflict aangegeven het
in dienst nemen van twee christelijk georganiseerden. De werkgever zou
nu te eeniger tijd de leden van den algemeenen bond ontslaan, meenden

DE STAKINGEN BLIJVEN ZONDER EENIG GUNSTIG RESULTAAT 235
zij. De onderneming had namelijk tot nu toe, behoudens een paar christelijk
georganiseerde meisjes, alleen leden van dien bond in haar dienst. Ons
hoofdbestuur liet niet lijdelijk toe, dat onze leden er uit gestaakt werden.
Verlof werd gegeven bij de firma in dienst te treden, met het gevolg
dat de staking aldaar verloren ging. De firma Boom verklaarde zich nog
bereid om de gehuwde stakers weer in haar dienst te nemen, maar deze
oplossing wenschten de betrokkenen niet te aanvaarden. — Zoo waren dan
in den loop van Januari zoo goed als alle stakingen opgeheven. Het
hoofdbestuur van den A. N. T. B. had op de opheffing invloed uitgeoefend.
Al heel spoedig was het ook aan hen duidelijk geworden, dat een strijd
op deze wijze gevoerd niet tot eenig resultaat kon leiden. Gepoogd
werd toen om door bemiddeling van tusschenpersonen weer met de
patroonsfederatie in contact te komen, maar tevergeefs. De werkgevers
stelden zich op het standpunt, dat de hoofdbestuurders zelf moesten
komen om te onderhandelen. Daartoe kwam het dan ook, en als
eerste voorwaarde werd door de werkgevers gesteld : Opruimen van
alle nog loopende stakingen. Tweede eisch was : Waarborgen, dat en
maatregelen nemen waardoor in de toekomst herhaling van het nu voorgevallene
uitgesloten zou zijn. Hoe de laatste voorwaarde ingewilligd werd,
valt wel te vermoeden, doch niet met volkomen zekerheid aan te geven.
De stakingen werden successievelijk opgeheven. De gecontracteerde bonden
hadden inmiddels rekening gehouden met de mogelijkheid van toetreding
en toen op 31 Januari een vergadering der Centrale Commissie plaats
had, werd het secretariaat niet bezet, maar open gelaten voor den
A. N. T. B. In de districtscommissies werden bijna overal gelijke maatregelen
toegepast. Soms werd het secretariaat voorloopig bezet. Het
weder inruimen ging echter niet altijd even gemakkelijk. Toch wilden
de hoofdbesturen der partijen bij de C. A.-0. zoo min mogelijk belemmering
aan den A. N. T. B. in den weg leggen, nu zoo goed als zeker deze bond
als vierde contractant ter andere zijde zou toetreden. Niet dat de redacteur
van het Grafisch Weekblad het gemakkelijk maakte aldus te handelen.
Zoo slap als in moeilijke dagen zijn leiding was geweest, zoo kernachtig
waren zijn artikelen, nu het tegen de andere arbeidersbonden ging.
Deze zouden „een zwaren zoen" dienen te brengen aan den algemeenen
bond, deelde hij mede, een bezigheid die bedoelde bonden in 't geheel niet
bekoorde. Ofschoon dan hakkelend, de besprekingen met de werkgevers
hadden voortgang. Omdat het hier niet ging over het aangaan van een
C. A.O. - met de patroonsbonden, maar over het als mede-contractant
toetreden tot een bestaande C.A.-0., werd in den eersten tijd vooraf overleg
gepleegd tusschen de reeds gecontracteerde partijen, een maatregel die
later door de werkgevers nagelaten werd. Ten slotte werden de volgende
vredesvoorwaarden overeengekomen: „le. De staking wordt in dit verband
niet als verbreking, doch als onderbreking der dienstbetrekking
beschouwd ; 2e. De patroon, die werkwilligen of aan het werk geblevenen
in dienst heeft zal, wanneer dezen bij ontslag wegens slapte aan de

236 DE ALGEMEENE BOND AANVAARDT, NA STEMMING, HET CONTRACT
beurt zijn, zich kunnen beroepen, dat hij zich gebonden acht door
gemaakte afspraken ; indien hij dit kan aantoonen, zal er door den
A. N. T. B. in worden berust, dat deze werkwilligen in dienst blijven ;
3e. wanneer de patroon uit vrijen wil meent, dat hij zich beter van een
gewezen werkwillige kan ontdoen dan van een anderen gezel, dan zal
daar eveneens in moeten worden berust en zal de betrokkene zich
hoogstens op zijn werkelijke anciënniteit kunnen beroepen". Toen ons
hoofdbestuur deze voorwaarden werden voorgelegd ter goedkeuring, werd
in een schrijven bezwaar gemaakt tegen de redactie, en de beduidenis
van verschillende uitdrukkingen door ons nader geïnterpreteerd. Daarop
verscheen in het werkgevers-orgaan, Het Tarief, een nadere toelichting
omtrent de bedoeling der overeenkomst. Het patroonsblad dan schreef :
„Ter toelichting zij nog opgemerkt, dat het aantoonen van afspraken
als waarover sub 2 spreekt, zoo noodig zal geschieden tegenover de
heeren Korthuis, Van de Griendt en Diemer en de drie bestuursleden van
den A. N. T. B., welke tezamen dit compromis hebben opgesteld. Zonder
gegrond vermoeden van het tegendeel zal er natuurlijk geen aanleiding
zijn een desbetreffende bewering van den patroon aan een gezel in twijfel
te trekken. De woorden uit vrijen wil onder sub 3 bedoelen te voorkomen,
dat van de zijde van den A. N. T. B. of zijn leden in dezen pressie op de
patroons wordt uitgeoefend". Ook na deze toelichting konden wij met
deze overeenkomst ons niet accoord verklaren. Van de gecontracteerde
partijen kregen de patroonsbonden de verantwoording daarvan alleen
voor zich. De nieuw ingestelde commissie werd door het hoofdbestuur
van onzen bond nimmer ter berechting van een geschil geroepen.
Rechtspraak over leden van onzen bond laten uitoefenen, zonder vertegenwoordigers
van den N. C. G. B. daarin te betrekken, deed ons hoofdbestuur
niet. Door het hoofdbestuur van den A. N. T. B. werd nu een nieuw
referendum uitgeschreven. Thans verklaarden zich 3512 stemmen voor
en 561 tegen de aanvaarding. Daarmede was de C. A.-O. ook door
dien bond aanvaard. Zij werd op 14 Maart door de vertegenwoordigers
geteekend. Haar duur was 2 jaren. Was daarmede officiëel de strijd
uit, de officieuse voortzetting duurde nog jaren voort. — Een geheel ander
minder aangenaam feit deed zich spoedig voor. In April boette het
Nieuws van den Dag zijn bestaan in. Dit dagblad werd in loondruk
gereed gemaakt ter „Vereenigde Drukkerijen" te Amsterdam. Het was
nog een goed rendeerend blad met een uitgebreiden lezerskring. De directie
van De Telegraaf legde er beslag op en deed Het Nieuws van den Dag
samensmelten met haar blad De Courant, hetwelk in het vervolg onder
dubbel hoofd verscheen. Een groot aantal slachtoffers was het gevolg
van deze samensmelting. Verreweg de meerderheid der ontslagenen had
gedurende een reeks van jaren het blad helpen gereedmaken, nu werden
zij zonder meer ontslagen. Slechts voor een klein aantal bestond nog
eenige kans om weer bij een anderen werkgever geplaatst te worden.
De anderen konden hun 90 dagen uitkeering uit de werkloosheidskas

HET „NIEUWS VAN DEN DAG' OPGEHEVEN, „DE DAG" NIET GEKOMEN 237
ontvangen en daarna zien op welke wijze zij verder hun leven zouden
kunnen voortzetten. Schrijnend bij dit massa-ontslag was niet alleen,
dat de financiëele toestand van het Nieuws van den Dag de opheffing
niet noodzakelijk maakte, maar niet minder dat de meeste der ontslagenen
tal van jaren hadden bijgedragen aan het pensioenfonds der drukkerij en
nu geen pensioen ontvingen. De basis van dit pensioenfonds was niet
voldoende hecht gebleken. Enkele jaren vroeger was het eigenlijk opgeheven.
De premie-storting werd stopgezet en aan de toen rechthebbenden
het nog aanwezige saldo als pensioen uitgekeerd. — Een oogenblik
scheen het, alsof er een mogelijkheid voor de ontslagenen zou komen
om opnieuw bij een dagblad in dienst te worden genomen. Een zekere
heer W. Broekhuis had namelijk het plan opgevat om een nieuw dagblad,
De Dag genaamd, op te richten. Reeds waren redacteuren enz. aangesteld,
toen het plan onverwachts afsprong. De aangestelde redacteuren, voor
een deel van andere bladen overgenomen, stonden nu broodeloos. Zij
poogden om zelfstandig een blad uit te geven, wat de firma Holdert & Co.
zou drukken. Bij de verschillende arbeidersbonden vroeg deze ondernemer
personeel aan. Het werd een wedstrijd tusschen de werkloozen, wie het
eerst zich zou aanmelden. Doordat wij door ijlboden en telegrammen
zooveel mogelijk werklooze bondsleden met de aanvrage onmiddellijk
in kennis brachten, werden een achttal van hen geplaatst, wat vijf meer
was dan het drietal slachtoffers ons door Het Nieuws van den Dag
achtergelaten. De vreugde was helaas van heel korten duur. Slechts één
dag hadden de werkloozen gearbeid toen zij weer ontslagen werden.
De pogingen der redacteuren slaagden niet. Het totaal aantal slachtoffers,
door de opheffing van het Nieuws van den Dag gemaakt, mag op
ongeveer 75 gesteld worden. — De bij de onderhandelingen in de verschillende
bedrijven overeengekomen overwerk-regeling had, als afwijking
van het in de arbeidswet bepaalde, geen kracht zoolang zij niet door
den Minister was goedgekeurd. De aanvraag tot goedkeuring werd het
eerst ingezonden door de Centrale Commissie in het boekbindersbedrijf,
op welke aanvraag goedkeuring volgde. Voor de andere grafische bedrijven
werd eveneens op aanvraag goedkeuring aan de afwijkende regeling
verleend, voor het eerst zoowel als bij vernieuwing, wanneer de termijn,
waarvoor de Minister toestemming had verleend, verstreken was. Daarmede
was dus toestemming verleend aan werktijdregelingen, die speciaal
met het oog op de behoefte van de bedrijven waren vastgesteld. Een
bezwaar, dat de arbeidswet, als regeling voor alle bedrijven, met de
behoefte van de bedrijven afzonderlijk geen rekening kon houden, waardoor
veel agitatie tegen de arbeidswet een schijn van waarheid tot
grondslag kreeg, was nu voor de grafische bedrijven ondervangen.
Het gewone bondsleven ging gedurende en na al die gebeurtenissen
regelmatig voort. Het jaar 1922 was een jaar van buitengewone werkloosheid
geweest. Alleen door onzen bond was bijna f 36.000.— aan
werkloosheidsuitkeering verstrekt. Dit bracht den Minister van Arbeid

238 DE „UITGETROKKENEN" EINDELIJK ONDER DE CRISIS-REGELING
er toe op het aanvaarden der crisis-maatregelen aan te dringen. Die
hielden in : verkorting van den uitkeeringstermijn, verlaging der uitkeering
en onderscheid in het bedrag der uitkeering aan gehuwden en ongehuwden.
Daar tegenover stond dan de mogelijkheid om van het Rijk
voorschotten te krijgen, indien de werkloosheidskas leeg-uitgekeerd was.
Werd de regeling niet aanvaard, dan zou de toeslag van het Rijk op
de bijdrage der leden niet boven 100 °/o uitgaan. Het hoofdbestuur bleef
zijn standpunt getrouw. Het beschouwde de maatregelen tegen geldelijke
gevolgen van werkloosheid als een verzekering en achtte verschillende
uitkeeringsbedragen bij gelijk loon niet toelaatbaar. Dit werd den Minister
bericht en, hoewel Z.Exc. nogmaals aandrong op het aanvaarden der
crisis-regeling, stemde hij eindelijk toch toe in het normaal doen functioneeren
der kas. - Minister Ruys de Beerenbrouck had nog immer niet
voldaan aan den wensch der Tweede Kamer, om ook de typografen
onder de crisis-regeling voor „uitgetrokkener" te brengen. Door het bestuur
van den R.-K. en onzen bond werd deze bewindsman per 31 Januari op
zijn nalatigheid gewezen. Uiteindelijk overwon hij zijn tegenzin en besloot,
hoewel niet openlijk, om toe te geven. Op 27 April deelde de heer Smeenk
ons mede, dat „uitgetrokken - typografen enz. als gewone crisis-werkloozen
mochten worden behandeld. Ons fonds, onder beheer van de commissie
voor „uitgetrokken" werkloozen, had inmiddels reeds ruim f 10.000.— aan
vrijwillige bijdragen der leden ontvangen. Dit ongedacht-mooie resultaat
deed de commissie besluiten haar werk voort te zetten. Tegen den winter,
met Kerstfeest en Paschen gaf zij den door de malaise meest getroffen leden
van den bond een extra-gift, terwijl zij regelmatig aanvullende uitkeeringen
deed aan hen, die crisis-uitkeering ontvingen. Een en ander naar de mate
als dit toegelaten was in de bepalingen, welke voor deze crisis-regeling
waren vastgesteld. — Tegen de reactionaire strooming allerwege en dus
ook in ons land bleef de bond zich keeren. Dat het arbeidsloon te hoog
was, dat de arbeidstijd te kort geacht moest worden, dat de werkloosheidsuitkeering
belangrijk moest verminderd worden en nog liever geheel afgeschaft,
teneinde de arbeiders te dwingen voor ieder loon arbeid te aanvaarden,
werd een in breeden kring aangehangen meening. Ons Grafisch Orgaan
kwam een en ander maal tegen dit drijven op. Het was immer de gewoonte
van ons hoofdbestuur om hun, wier meening in ons bondsblad aangevallen
of bestreden werd, een exemplaar van ons blad toe te zenden. In die dagen
trad Mej. Dr. Van Dorp nogal op den voorgrond als een kampvechtster
voor bovenaangegeven opvattingen. Zij werd in het Grafisch Orgaan
bestreden en een exemplaar, waarin het artikel was opgenomen, haar
toegezonden. Dr. Van Dorp antwoordde in ons Grafisch Orgaan, en in
een particulier schrijven aan den redacteur vroeg zij of er gelegenheid
bestond nader met arbeiders-vertegenwoordigers in aanraking te komen.
De redacteur had haar dan ook verweten, dat zij de aanraking met het
gewone leven, speciaal met de arbeiders, miste. Als gevolg van het persdebat
en de persoonlijke brieven werd het bestuur van het Christelijk

VAN DEN NOOD DER „UITGETROKKEN" WERKLOOZEN LEDEN 239
Nationaal Vakverbond bereid gevonden een algemeene vergadering te
beleggen en Dr. Van Dorp uit te noodigen haar inzichten nader uiteen te
zetten. Het werd een belangrijke vergadering, waar duidelijk werd dat niet
alleen verschil in economisch begrip, maar ook in levensopvatting scheiding
bracht. Intusschen bleek tevens, dat Dr. Van Dorp niet zoo'n steil theoretisch
ongevoelig wezen was als uit haar geschriften wel viel af te leiden. Aan dit
misverstand werd ter vergadering dan ook een einde gemaakt, terwijl
beiderzijds meer waardeering voor elkaar's opvattingen geboren werd. —
Onze secretaris, J. Schipper, werd door den bond afgevaardigd naar Berlijn,
waar de algemeene vergadering van den Gutenbergbond plaats had. De
vernieuwing van de vriendschapsbanden met de Duitsche collega's, het
kennisnemen van hun grooten nood door de toen reeds snel verminderende
waarde van het Duitsche geld, het streven onzer collega's in het groote
Duitsche rijk, gaf stof voor een paar interessante artikelen in ons bondsorgaan.
— De werkloosheid bleef niet alleen aanhouden, maar breidde zich
nog uit. In het midden des jaars waren ruim 1900 vakgenooten, of meer dan
12 O/0 werkloos. In normale tijden bleef het percentage der werkloosheid in
de grafische bedrijven tusschen 0.5 en 1 schommelen. De vakvereenigingsbestuurders
kwamen dagelijks in aanraking met die werkloozen, waarvan
maar het kleinste deel recht op uitkeering uit de Werkloosheidskas kon
doen gelden. Niet alleen de stoffelijke nood, maar meer nog de moreele
schade die de slachtoffers der crisis leden, greep hen aan. Sommigen waren
doorloopend als met stomheid geslagen. Anderen waren als wanhopig. Nog
anderen weten de veelheid hunner moeilijkheden soms aan de bestuurders.
Menigeen kwam op het bondskantoor zijn hart uitstorten. In vele gevallen
was hulp mogelijk. De leden van onzen bond bleven doorgaan met het
steunen van hun „uitgetrokken" makkers. Maar eens 'n keer van hart tot
hart spreken had meermalen een goeden invloed op de zwaar getroffenen.
Van hun wedervaren werd, zonder nadere aanduiding van namen enz.,
in ons blad verhaald onder het opschrift : „Schakels, die samen een
malaise-ketting vormen". Deze schakels werden niet alleen met belangstelling
gelezen, maar waren een aansporing tot hulp, al konden zij niet gerangschikt
worden onder de rubriek „bedelbrieven". — Een overzicht van het loon in
Duitschland werd regelmatig in het Grafisch Orgaan opgenomen. Daardoor
verkregen de leden een overzicht der valuta-ellende. Van 148 Mark in 1922
steeg het loon der Duitschers in den loop van 1923 tot 3.500000000000.
Daar onze vakgenooten met genoemd bedrag niet tevreden waren, doch recht
meenden te hebben op 5.200000000000, werd een staking geproklameerd
om de ontbrekende 1.700000000000 te bemachtigen. Voor zoover ons
bekend, was dit wel de hoogste looneisch, die ooit bij een staking in het
boekdrukkersbedrijf gesteld werd. Door de staking stond de bankbiljettenpers
stil. Daarom werden de leiders van het conflict gearresteerd, wijl in
die dagen in Duitschland het boekdrukkersbedrijf aangemerkt werd als een
der bèdrijven, die als de hartader van het rijk konden worden beschouwd.
Met al hun rijkdom leden de Duitsche arbeiders de grootste ellende,

240 DE N. C. G. B. GESTERKT DOOR DE FELLE BESTRIJDING
aangezien de koopkracht van het loon met het uur verminderde en somtijds
het gansche loonbedrag waardeloos werd in den tijd, die verliep tusschen
de uitbetaling ervan en het doen van inkoopen ervoor door de Duitsche
huisvrouwen. ,--r Het groote conflict in de textiel-industrie aan het einde
van het jaar vroeg als vanzelf behandeling in ons blad. De lezers werden op
de hoogte gehouden van het verloop van dezen strijd, terwijl toen de
algemeene bond, „De Eendracht'', zich keerde ook tegen den Christelijken
bond, „Unitas", ons standpunt in ons blad werd uiteengezet en de houding
van „Unitas" verklaard en gesteund werd. De ambtenaren vonden in ons
bondsorgaan een medestander bij hun strijd tegen de intrekking van
artikel 40 van het bezoldigingsbesluit. Overigens werd in ons blad het
principieele standpunt der christelijke vakbeweging uiteengezet en verdedigd,
waarbij wij van tijd tot tijd repliek uitlokten, die niet onbeantwoord
bleef. Het debat op hoog peil te brengen en te houden was hier het doel
van den redacteur. Naar de werkwijze der laatste jaren werden in den
winter van 1923/24 in de meeste der afdeelingen vergaderingen gehouden,
waar de gelegenheid om den bedrijfstoestand en het vooruitzicht van de
arbeiders in het algemeen en de leden van onzen bond in het bijzonder
te bespreken, werd aangegrepen. Ook nu weer werd het saamhoorigheids
besef der leden door die vergaderingen en besprekingen verlevendigd.
Met het ledental van den bond was het tijdens en na de Januaristakingen
omhoog gegaan. De teruggang van 1921/22 was weer ingehaald.
Met een inschrijving van 157 leden extra was het aantal leden in januari
op 2225 gekomen, hooger dus dan ooit te voren. De aaneengeslotenheid
der leden gedurende de conflicten, het afvallen van slechts 6 ontrouwen
in de stakingsdagen, de verontwaardiging bij het vernemen van de wijze
waarop onze menschen behandeld werden en het in feite constateeren
der onmacht van den algemeenen bond om het bedrijf naar zijn wil te
zetten, had het vertrouwen onzer bondsleden in eigen organisatie krachtig
versterkt en hen tot een aaneengesloten geheel gevormd. — Op 23 Augustus
werd weder een conferentie gehouden met de leiders der verschillende
adspirantenclubs. De gevolgde werkwijze en haar resultaten werden
besproken. Besloten werd om in dezelfde lijn voort te gaan met het
werk onder en voor de rijpere jeugd. Den jongeren kennis bij te brengen
over de sociale vraagstukken en niet minder hen aan te sporen en te
helpen bij het zich bekwamen in hun vak was en bleef het hoofddoel.
In begin October werd aan het besluit der algemeene vergadering gevolg
gegeven en op een na de laatste pagina van het Grafisch Orgaan voor
adspirant-leden beschikbaar gehouden. Met artikelen over christelijksociale
onderwerpen werd zij gevuld. — Het totaal-bezit van den bond,
in drie kassen (bondskas, werkloosheidskas en ziektekas) onderverdeeld
was tot boven de f 100.000.— gestegen. Het verzet tegen den drang
van den Minister om de uitkeeringsbepalingen ongunstiger te maken, de
krachtige steun aan onze „uitgetrokken" leden, 't had het besef verlevendigd,
dat een christelijke vakbond een waarlijk goede arbeidersorganisatie

NAWEEËN DER STAKING IN DEN ALGEMEENEN BOND 241
kan zijn en liefde en toewijding tot den bond doen toenemen. De groote
moeilijkheden hadden onzen bond gelouterd, en de doorgestane bestrijding
de innerlijke kracht aan het licht doen treden.
Was dus de bondstoestand alleszins bevredigend, de bedrijfsverhoudingen
waren het niet. Het Comité van Actie te Rotterdam had
zich weer verzameld. Tegen de per 1 Januari uitgetreden werkgevers
was geen actie gevoerd. Was de Januari-staking in de Zaanstreek spoedig
en zonder moeite opgeheven, bij de firma S. Bakker Jzn. te Koog/Zaandijk,
die bedankt had voor den patroonsbond, duurde het con flict voort. Daar
geen leden van onzen bond bij de firma Bakker werkten, stonden wij
buiten het conflict. De heer Bakker zette door en het gelukte hem zich
gaandeweg van andere arbeiders te voorzien. Deze werden van hun
organisatie geroyeerd. Geen van onze leden ging naar de Koog. 't Waren
zoo goed als uitsluitend leden en oud-leden van den A. N. T. B., die hun
diensten aanboden. — Om de houding der leiding van den algemeenen
bond aan de leden duidelijk te maken, moest men zich daar nogal wat
moeite getroosten. De afdeeling Groningen van dien bond schreef een
debat-vergadering uit met den heer Van der Wal als spreker. Ook ons
hoofdbestuur werd uitgenoodigd door het afdeelingsbestuur. Daar wij met
de debat-methode voldoende op de hoogte waren, werd aan den afdeelingssecretaris
een telegram met betaald antwoord gezonden, waarin verzocht
werd mee te deelen hoeveel spreektijd voor ons beschikbaar zou zijn. Het
antwoord luidde : zoo ruim mogelijk. Wordt in overleg met u geregeld.
Op 21 April werd de debat-vergadering gehouden. Toen onze bondsvoorzitter
zich aandiende om, volgens afspraak, den spreektijd te regelen,
was de spreker van dien avond reeds aanwezig. Het kostte meer dan een
kwartier tijd om een half uur debat-tijd toegezegd te krijgen, welk kwartier
de heer Van der Wal gebruikte om allerlei persoonlijke beleedigingen
te uiten aan het adres van onzen bondsvoorzitter. Maar gedebatteerd
werd dan toch. In zijn eerste spreken bleef de heer Van der Wal behoorlijk,
maar in zijn repliek verloor hij de grenzen der betamelijkheid uit het
oog. Onze bondssecretaris, die juist in Groningen's omgeving moest zijn,
kon de debat-vergadering bijwonen. De Groninger leden van den
algemeenen bond waren blijkbaar niet bevredigd door hun spreker, althans
een paar weken daarna ontvingen wij opnieuw een uitnoodiging om te
debatteeren. Daar wij wel begrepen dat het telegram-zenden slechts
eenmaal met goed gevolg kon worden toegepast, zonden wij een schrijven
waaruit de Groningers best konden begrijpen, dat wij ons ten tweeden
male niet wilden blootstellen aan een behandeling als ons op 21 April
wedervoer. Verschillende hoofdbestuurders van den A. N. T. B. reisden
het land af om hun volgelingen in vergaderingen voor te lichten of
tevreden te stellen. Sommigen van hen traden in debat-vergaderingen op
en wij ontvingen meermalen van de afdeelingen van den algemeenen
bond uitnoodigingen om te komen debatteeren. Voor welke feesten wij
in de meest hoffelijke vormen vriendelijk bedankten. Toch bleef de hoop
16

242 EEN GEHEIME BROCHURE DOOR DEN A. N. T. B. UITGEGEVEN
op langzamerhand terugkeeren van, zoo al niet het oude vertrouwen,
dan toch een dragelijke verhouding, bij ons bestaan en werd er in de
richting van herstel gewerkt. Onverwacht bleek het, hoe deze hoop
zonder eenigen grond was. Want in begin October deelde de heer
J. van Eijndthoven ons mede, dat het hoofdbestuur van den algemeenen bond
een geheime brochure had uitgegeven, die over de Januari-gebeurtenissen
allerlei mededeelingen bevatte. In Leiden had een der hoofdbestuurders van
den R. K. Bond zulk een brochure
gezien, maar toen hij haar in handen
had, was het exemplaar hem ontrukt,
voordat hij zelfs den titel
nauwkeurig kon lezen. Op den
omslag stond zoo iets als : „een
aanval in den rug". Wij weigerden
het te gelooven. Om zekerheid te
verkrijgen werd aan alle afdeelingen
en correspondentschappen van den
bond dit bericht medegedeeld met
het verzoek te onderzoeken of het
juist was en indien mogelijk zulk
I DEN R AAM[AEL[h
OE HOUDING VAN DE KERKELIJKE EN NEUTRALE
TYPOGRAFENORGANISATIES VOOR,TIJOENS EN NA DE
STAKING DER LEDEN VAN DEN ALGEMEENEN NEDER
LANDSCHEN TYPOGRAFENBONO IN JANUARI 1923.
DOOR ENKELE FEITEN BELICHT
GERANGSCHIKT DOOR DEN BONDSVOORZITTER
F. VAN DER WAL
EN GEDRUKT TEN DIENSTE VAN DE AFDEELINGS-
BESTUURDERS EN PROPAGANDISTEN VAN DEN BOND
SEPTEMBER 1923
een boekje in handen te krijgen en
er dan afschrift van te nemen. Het
bleek niet gemakkelijk daartoe te
komen. Wel werd zekerheid verkregen
omtrent het verschijnen van
een dergelijk geschrift, maar in
handen krijgen kon men het niet.
Tot driemaal toe moesten wij naar
Rotterdam en konden eindelijk
door bemiddeling van een onzer
afdeelingsbestuurders gedurende
één avond een exemplaar van de
brochure ter inzage krijgen. Die
avond werd gebruikt om per schrijf-
machine een aftiksel te maken van het boekje. Bijna tegelijkertijd was
het in enkele afdeelingen gelukt ook één avond het boekje ter leen
te ontvangen. Verschillende bestuursleden grepen pen en papier en schreven
den inhoud over. Zoo ontvingen wij afschriften uit enkele afdeelingen in
zeer verschillend handschrift. Uit één afdeeling ontvingen wij een exemplaar
met de mededeeling, dat het bestuurslid van den algemeenen bond wien
het toebehoorde, geen prijs stelde op het bezit van zulk een geschrift.
Wij mochten het dus behouden. De brochure was uitgereikt aan bestuursleden
en propagandisten van den algemeenen bond. De titel was : „In
den rug aangevallen". De inhoud was laag bij den grond en doorspekt met
onwaarheden. In overleg met het bestuur van den Roomsch-Katholieken

DE R. K. EN ONZE BOND GEVEN EEN TEGEN-BROCHURE UIT 243
bond werd besloten een tegenbrochure samen te stellen en die voor
gezamenlijke rekening op groote schaal onder alle bedrijfsgenooten te
verspreiden. Het viel niet moeilijk om aan de hand van de officiëele
bescheiden de beweringen van „In den rug aangevallen" te weerleggen.
Aan een drukkerij, waar geen enkel lid van den algemeenen bond werkte,
werd de uitvoering onzer brochure opgedragen en in begin November
onder den titel : „Met open Vizier", werd zij in 18000 exemplaren
verspreid. Allen hoofdbestuursleden van den A. N. T. B. werd een
exemplaar toegezonden. De uitwerking was boven verwachting. Want
een groot deel der leden van den algemeenen
bond had nog niets vernomen
van het verschijnen van het boekje hunner
organisatie, als zij „Met open Vizier"
ontvingen. Zij vroegen dus een exemplaar
aan, maar moesten vernemen, dat geen
brochures beschikbaar waren, waardoor
een groote ontstemming ontstond bij de
teleurgestelden. Om wat olie op de golven
te gieten was een nieuwe reeks van vergaderingen
met de afdeelingen van den
algemeenen bond noodig. De inhoud der
tegen-brochure was zoodanig onaanvechtbaar,
dat de heer Van der Wal zich
haastte om te verklaren, dat hij eigenlijk
niet de schrijver was van „In den rug
aangevallen", doch het slechts had samengesteld.
De afdeelingssecretarissen en
-correspondenten hadden hem de feiten
medegedeeld. Hij gaf dan ook aan hen
gelegenheid om in een extra-nummer
van het Grafisch Weekblad op te komen
tegen hetgeen in onze brochure was
aangetoond. In „Met open Vizier" was
MET OPEN VIZIER
EEN EPISODE
UIT DEN VAKVEREENIGINGSSTRIJD
IN HET JAAR 1923
SAMENGESTELD IN OPDRACHT OER HOOPDBESTUREN VAN
DEN NEDERL ROOMSCH-KATHOLIEKEN GRAPISCHEN BONDEN
DEN NEDER, CHRISTELIJKEN ORAPISCHEN BOND
DOOR
CHR. J. VAN DEN DRIES
EN
J HOFMAN
III
UTRECHT-AMSTERDAM, NOVEMBER MDCDXXIII
alles aangegeven met namen en data. De tegenspraak moest dan ook
verloopen in een paar onhandige pogingen om nog een beetje schijn te
redden. Doch het verschijnen van den heer Van der Wal's brochure had
wel bewezen, hoe ieder strijdmiddel als een geoorloofd wapen was en zou
worden aangegrepen en dat hij zou blijven voortgaan met pogingen om de
gevolgen van zijn schuld op anderen te schuiven. De hoop op herstel van
dragelijke verhoudingen werd onzerzijds nu ook voor goed opgegeven. De
verhouding was nu weer in die mate verstoord, dat door de Centrale
Commissie Mr. A. A. van Rhijn werd aangewezen om de arbeidersbonden
een beetje met elkaar te verzoenen. De uitvoering van die opdracht werd
tot tijd en wijle uitgesteld en heeft tot nu toe niet plaats gevonden.
^-- Toch hadden de arbeidersbonden elkaar hard noodig tot handhaving

244 POGINGEN OM DE BEDRIJFSORGANISATIE TE BEVESTIGEN
der reeds gehavende collectieve overeenkomst. De groep-Kalis, die, gelijk
reeds gemeld werd, zich weer bijeengevoegd had, had nu een Koninklijk
goedgekeurde vereeniging gevormd, die onder den naam van Nederlandsche
Vereeniging van Werkgevers in het Grafisch Bedrijf haar actie
tegen het georganiseerde bedrijf inzette. De groep zelf was in aantal
geslonken van 60 op 20, al maakte zij niet minder drukte dan toen zij
nog op volle kracht was. Niet bij de groep aangesloten waren er nog
een aantal werkgevers die met ingang van Januari als lid der patroonsfederatie
bedankt hadden. Toen de A. N. T. B. weer als contractant
toegetreden was, werden dus besprekingen geopend, waarin de vraag,
wat kunnen wij tegen de groep en de anderen doen ? behandeld werd.
Besloten werd om te Almelo bij de firma Gebroeders Wormgoor, te
's Gravenhage bij de firma's Brizee en Bronsgeest, indien besprekingen
geen gevolg zouden hebben, tot staken te adviseeren. Deze heeren waren
namelijk de meest op den voorgrond tredende leden in de groep-Kalis.
Hoewel de heer Kalis, directeur van drukkerij „De Maasstad", door
het ontslag van een zijner arbeiders buiten de volgorde die in de C. A.-O.
was voorgeschreven, het eerst in aanmerking kwam om tot de orde
geroepen te worden, werd het optreden tegen hem uitgesteld tot gunstiger
oogenblik. Alleen bij de firma Gebr. Wormgoor was onze bond in de
staking (die op 15 Mei werd ingezet) betrokken. Want gelijk te voorzien
was, kon van overreding geen sprake zijn. Aanvankelijk verklaarden alle
werknemers te Almelo zich bereid om hun werkplaats te verlaten, doch
toen het conflict een paar dagen oud was, verlieten enkelen hun makkers
en gingen aan den arbeid. Dat was wel een tegenslag, maar de stakers
bleven volhouden. Het anti-tarief-comité dacht met het conflict propaganda
te maken en belegde een openbare vergadering met debat. De heeren
Kalis en Van 't Hoff traden namens het comité op. Het standpunt
der bedrijfsorganisatie werd door den voorzitter der patroonsfederatie
S. S. Korthuis en door den voorzitter van den A. N. T. B. F. van der Wal
toegelicht. De talrijke aanwezigen kregen een duidelijker inzicht in de
bedrijfsverhoudingen en de vergadering had eerder een na- dan een
voordeelig resultaat voor de Kalis-groep. Het gelukte der firma Wormgoor
uit alle deelen van het land haar personeel aan te vullen. Doordat de
stakers, bijgestaan door arbeiders der andere drukkerijen in Almelo,
getrouw postten, bleven de werkwilligen dag en nacht in de drukkerij.
Verder werden de abonné's en adverteerders van het bij Gebr. Wormgoor
gedrukte Onafhankelijk Weekblad bewerkt om het blad niet meer te
bevoordeelen. Een en ander bracht de firma dusdanig in het nauw, dat
zij na ruim 8 maanden staking (op 4 Februari 1924) zich gewonnen gaf
en opnieuw als lid tot de patroonsfederatie toetrad. De van buiten
Almelo gekomen werkwilligen werden ontslagen. Het andere deel bleef
in dienst der drukkerij. Ons bij de staking betrokken lid verliet kort na
de opheffing der staking de drukkerij. De verhouding binnen de werkplaats
maakte het overgaan naar een anderen werkgever voor hem tot

HET OPTREDEN TEGEN DE LEDEN VAN DE GROEP-KALIS 245
een uitkomst. — In Den Haag waren de conflicten eveneens van langen
duur. Bij de firma Bronsgeest werd geen resultaat bereikt. Brizee echter
werd weer een tijdlang lid, maar bleek op den duur niet uit organisatiehout
gesneden te zijn. — De heer Kalis had al reeds begrepen, dat zijn
onderneming niet in stille rust haar verdere leven zou slijten. Daarom
sloot hij een individueel contract af met zijn werknemers. Na langdurige
bespreking met het personeel en met den heer Kalis, werd besloten om
in Rotterdam den strijd aan te binden. Eerst zouden slechts 3 arbeiders
staken, doch toen op 25 juni het conflict intrad, deden 8 werknemers
aan de staking mee. De strijd duurde ook hier lang en leidde tot een
eisch van schadeloosstelling tegen den Roomsch-Katholieken Grafischen
Bond. Mr. Perridon trad voor den eischer op. Mr. Mendels voor den
R. K. bond. De eerste was nog een jonge rechtsgeleerde, de andere een
advocaat met langdurige praktijk. Mr. Perridon pleitte niet al te gelukkig.
De R. K. bond werd vrijgesproken en de eisch tot schadeloosstelling
van f 150.. niet toegewezen. De heer Kalis poogde weer zijn werk
door andere firma's gereed te doen maken. De firma Hoffmans waagde
zich niet in een nieuw avontuur, doch bij Van 't Hoff & Jongepier vond
de directeur van „De Maasstad" wederom een gewillig oor. Een onzer
leden aldaar verliet de werkplaats, maar de Schiedammer afdeelingsvoorzitter
was hiertoe niet te bewegen. Voordat hij geroyeerd werd
bedankte hij als lid van den bond. De drukker bleef als slachtoffer achter.
Een lid van den algemeenen bond kwam zijn plaats innemen. Door de
Vereeniging van Nederlandsche drukkers, een afzonderlijke werkgeversorganisatie
in de patroonsfederatie, werd nog gepoogd de palstaanders tegen
de tarieven weer terug te brengen in de algemeene patroonsfederatie.
Aanvankelijk scheen het te gelukken, want het anti-tarief-comité diende
in de vergadering zijner volgelingen een compromis-voorstel in. Dit
voorstel werd met algemeene stemmen verworpen, waaruit op te maken
viel, dat ook de voorstellers tegen gestemd hadden. De strijd zou dus
tot het einde uitgestreden dienen te worden. Het einde kwam spoediger
dan gedacht werd. Drukkerij „De Maasstad" werd in het najaar van
1923 geliquideerd. De nieuwe directeur werd lid van de patroonsfederatie
en de heer Kalis ging tot een anderen staat des levens over. '-- Geheel
anders liep het met drukkerij „Elsevier" te Amsterdam. In deze groote
inrichting werkte 1 lid van onzen bond, 4 leden van den R.-K. Grafischen
bond en talrijke leden van den A. N. T. B. De directie der drukkerij
had met ingang van het nieuwe jaar voor het lidmaatschap bedankt.
Eerst in September kon de vraag onder het oog gezien worden, wat
hiertegen te doen was. Het hoofdbestuur van den algemeenen bond bleek
niet bereid tot daadwerkelijk optreden. Bij monde van den heer van
der Wal werd verklaard, dat de algemeene bond zich niet door de andere
bonden in een strijd liet dringen en geen heil in een conflict te Amsterdam
zag. Wel vergaderde het bestuur der afdeeling Amsterdam van dien
bond nog met het in den A. N. T. B. georganiseerde deel van het personeel

246 BIJ DRUKKERIJ „ELZEVIER" DOOR MISVERSTAND GEEN STAKING
van „Elsevier". In die vergadering trad een merkwaardig misverstand
naar voren. Omdat de strijd bij de andere firma's er een was, die in de
eerste plaats het verdedigen der bedrijfsgemeenschap gold, was den stakers
het volle weekloon als uitkeering verstrekt, voor gezamenlijke rekening
van werkgevers- en werknemersbonden. Voor het personeel van drukkerij
„Elsevier" zouden gelijke voorwaarden gelden. Het afdeelingsbestuur
had dit echter niet begrepen en deelde den werknemers dier drukkerij
mede, dat zij, voor zoover zij daar nog recht op hadden, werkloosheids
uitkeering zouden ontvangen. Of het aan dit misverstand alleen of aan
nog andere oorzaken mede te wijten was, valt niet absoluut zeker aan
te geven, doch de arbeiders werden niet bereid gevonden te staken.
De Roomsch Katholiek georganiseerden verlieten de werkplaats. Ons lid
werd geadviseerd in de gegeven omstandigheden hiertoe niet over te gaan,
aan welken raad hij gevolg gaf. Wij voerden dit lid, hoewel tegen zijn
zin, van de ledenlijst af. Waarschijnlijk werd het verband met de andere
werknemers en hun bond eveneens verbroken. Tot conflict kwam het
dus niet. Een groote drukkerij werkte ongeorganiseerd voort in de
hoofdstad des lands, een kwaad, waarvan nog immer de nadeelige
invloed merkbaar is..- Een soortgelijk misverstand omtrent het bedrag
en den duur der uitkeering deed zich te Leiden voor bij het personeel
der firma Buurman. Hier weigerde het bestuur van de A. N. T. B.-afdeeling
om een volledige personeel-vergadering bijeen te roepen. Zij wilden niet
samenwerken met de andere afdeelingen. — Te Naarden was het de heer
Dozy, die zich tegen de tarieven kwam verzetten en als lid bedankte.
Besprekingen met dezen heer brachten hem niet van zijn voornemen af.
Daar werkten 2 leden van onzen en 1 lid van den R.-K. bond. Zij
legden den arbeid neer op advies der hoofdbesturen. Maar leden van
den A. N. T. B. stonden weldra op hun plaatsen, zoodat deze staking
verloren ging..--r Te Haarlem werkte een lid van onzen bond bij de firma
Warnier. Deze werkgever had toegezegd tot de patroonsfederatie te
zullen toetreden, maar voldeed niet aan zijn belofte. Daarom verliet ons
lid zijn ongeorganiseerden werkgever. Heel spoedig nam een in den
algemeenen bond georganiseerde zijn plaats in. Gezien deze feiten leverde
de hetze tegen onzen en den R.-K. bond dus een wel schoon resultaat op.
In de andere grafische bedrijven ging de vernieuwing en doorvoering
der C. A.-O. met minder moeilijkheden gepaard dan in het boekdrukkersbedrijf.
Behoudens een enkele uitzondering liep het in het boekbindersbedrijf
vlot. Die uitzonderingen betroffen in de eerste plaats de firma
Hofmans te Rotterdam, van wier personeel een viertal leden van onzen
bond als lid bedankte. Ingevolge de collectieve overeenkomst moesten
zij dus ontslagen worden. Daar de firma evenwel niet al te vast aan
de organisatie zat vreesde men om toe te tasten. Uitstel werd hier
afstel. — In Dordrecht was het een geheele groep binderspatroons, die
grieven tegen hun bond hadden. Met hen, hun werknemers en vertegenwoordigers
van patroons- en arbeidersbonden gezamenlijk werden ver-

GEVANGENISBINDWERK. VERNIEUWING BOEKBINDERS C. A.-0. 247
gaderingen belegd. De grieven werden geuit en besproken, hetgeen de
heeren er toe bracht op hun bedanken terug te komen. Leiden had
in den tegenstrubbelenden heer Versney reeds jaren lang een lastigen klant.
Opnieuw werd gepoogd hem tot den Ned. Bond van Boekbinderspatroons
terug te brengen. Het mocht niet baten. De werkgever bleef
in zijn isolement zijn kracht vinden om de bedrijfsorganisatie tegen te
werken. Deze kwesties kunnen nog bij de rubriek „kleine moeilijkheden"
ondergebracht worden. Van ernstiger aard was het, dat het thuiswerken
van werklooze arbeiders in sterke mate toenam, waardoor aan het
bedrijf veel werk onttrokken werd en bovendien alle nadeelige gevolgen
voor de gezinnen der thuiswerkers weer kwamen opdagen. Alsof dit
nog niet genoeg was, werd bovendien nog uitbreiding aan den bindersarbeid
in gevangenissen gegeven. De door het Rijk ingestelde bezuinigingscommissie
had het plan om alleen op bindwerk voor het Rijk f 50.000.—
per jaar te bezuinigen. De halve ton zou uitgespaard kunnen worden,
indien alle bindwerk in de gevangenissen werd gereed gemaakt. Onder
de goed-bekwame binders waren er maar weinigen, die zoodanige vergrijpen
pleegden, die langdurige gevangenisstraf tengevolge hadden. Om
de zaak toch te doen marcheeren werden een 4-tal ongestrafte boekbinders
in de gevangenis te Scheveningen te werk gesteld, die zich
speciaal met de opleiding van niet-vakgenooten moesten bezig houden
en bindwerk van betere kwaliteit gereed maken. Door deze uitbreiding
werd veel van het Rijksbindwerk aan het particuliere bedrijf onttrokken,
terwijl het een vraag bleef of op deze wijze het te bezuinigen bedrag
inderdaad uitgespaard kon worden. Protesten tegen deze maatregelen,
uit vakkringen geuit, hadden niet het minste gevolg. — De duur der
collectieve arbeidsovereenkomst in het boekbindersbedrijf was op één
jaar bepaald en besprekingen over vernieuwing moesten plaats vinden.
Op 29 September toch hadden de werkgevers van hun recht om de C. A.-O.
op te zeggen gebruik gemaakt. Daarna zonden zij de voorgestelde wijzigingen
schriftelijk in bij de arbeidersbonden. De werkgevers waren nog
al sterk onder den indruk van de gevolgen der malaise. Hun voorstel
was om de nieuw af te sluiten C. A.-O. slechts 6 maanden te laten duren.
Wel werd niet voorgesteld de bestaande loonen te verminderen, doch
de periodieke verhoogingen, die aan de jongeren per 1 januari 1924
zouden zijn toegekend, moesten ingehouden worden. Vrouwelijke werknemers,
die in de personeelverhouding niet verder konden opklimmen
dan tot jonggezel-hulpvakarbeiders, zouden nu ook als gezel-hulpvakarbeiders
in de verhouding moeten worden toegelaten. De werkgever
zou in bedrijven, die met 9 of minder arbeiders werkten, in de personeelverhouding
mogen mede-tellen. In de eerste vergadering der onderhandelingscommissie
die op 28 November onder leiding van den heer
F. L. van der Bom plaats had, scheen het, alsof de werkgevers den duur
der C. A.O. wel op 9 maanden wilden stellen, maar in de tweede (en
laatste) vergadering op 12 December kwamen zij op dit hun voornemen

248 OPHEFFING PRIJSTARIEVEN IN BINDERS- EN LITHOGRAFISCH BEDRIJF
terug. Behoudens het opnemen van vrouwen in de personeelverhouding
als gezel-hulpvakarbeiders gaven de arbeiders aan de wenschen der werkgevers
toe. De slechte toestand van het bedrijf kon niet ontkend worden.
Zonder strijd werd de overeenkomst dus aanvaard voor 6 maanden.
Deze korte termijn was het bewijs er van, hoe de werkgevers voortgaande
kwade gevolgen van het voortduren der malaise vreesden. Een
nog ander bewijs voor die opvatting lag in het opheffen van de prijstarieven
voor het deel van het bindwerk waarvoor zij waren ingesteld.
De overtredingen waren zoo menigvuldig, dat naar de meening der
patroons handhaven der prijstarieven niet meer mogelijk was. De gelegenheid
om alle overtredingen te achterhalen ontbrak. Een deel der overtreders
straffen en een ander deel wegens onvoldoende machtsmiddelen
hun kwaad ongestraft laten voorzetten was onrechtvaardig en werd door
de werkgevers in het boekbindersbedrijf niet gewenscht. — Voor wat het
lithografisch bedrijf betreft moet aangestipt worden een werkstaking van
ongeorganiseerde en vrouwelijke arbeiders aan de Vereenigde Blikfabrieken
te Krommenie. Deze strijd gold niet de afdeeling blikdrukkerij,
die onder de C. A.-O. werkte, maar hulparbeiders in de blikfabrieken.
De staking was zonder eenig overleg met de vakbonden in het lithografisch
bedrijf geproclameerd. Toch werden de leden dier bonden niet vrijgelaten
in het waarnemen van hun dagelijkschen arbeid. Besprekingen met den
directeur dezer blikfabrieken, waarbij betoogd werd dat het ten arbeid
komen zoo goed als onmogelijk was, brachten wel verheldering, maar
toch niet de oplossing die verwacht werd : vrijgeven aan de gecontracteerde
arbeiders. De staking duurde gelukkig maar kort, zoodat de dreigende
moeilijkheden niet intraden. Dan had het lithografisch bedrijf te lijden
van valuta-concurrentie. Mede tengevolge daarvan besloot de algemeene
vergadering van den Bond van Steendrukkerijen het tot nu toe bestaande
prijstarief op te heffen en de vrije concurrentie weer in te voeren.
Vreesden wij aanvankelijk voor nog grooter nadeel bij vrije concurrentie,
achteraf bleek, dat deze zienswijze niet juist geacht kon worden. Er
deden zich enkele moeilijkheden voor. Reeds in 1922 was er een firma
geweest, die wel werk voor haar blikdrukkerij in bestelling nam, maar het
in Duitschland liet uitvoeren, terwijl zij eigen arbeiders ontsloeg. In
Augustus 1923 kwam de klacht over het in Duitschland doen gereed maken
van blikdrukwerk opnieuw in, wat aan Gecombineerde Besturen aanleiding
gaf om zich tot den Minister van Arbeid te wenden, ten einde maatregelen
te bespreken. Daar de Regeering echter was voorgegaan met
het plaatsen van drukwerkorders in het buitenland en zelfs de waardestukken
der Indische leerring in het buitenland liet gereed maken, wekt
het geen verwondering dat dit bezoek tevergeefs was. — Er kwamen een
paar kwesties voor over niet toegelaten loonsverlaging. Bij het vernieuwen
der collectieve arbeidsovereenkomst was overeengekomen, dat met een
vast bedrag, f 2. f 2.50 of f 3.—, de weekloonen konden verminderd
worden. Een firma in Amsterdam en in Rotterdam deden een poging

ENKELE KWESTIES EN OPZEGGING C. A.-O. LITHOGRAFISCH BEDRIJF 249
om alle werknemers op het contractueele minimum terug te brengen.
Voor de Amsterdamsche firma was het voldoende om door Gecombineerde
Besturen op haar onjuiste opvatting gewezen te worden. Zij
volbracht haar voornemen niet. De Rotterdamsche werkgever echter
ontsloeg 6 zijner arbeiders om hen later weer op het minimumloon in dienst
te nemen. Op deze wijze meende hij aan de beslissing der rechtspraakcommissie
te kunnen ontkomen. Van Gecombineerde Besturen werd hem
toen bericht gezonden, dat het ontslag niet kon worden gehandhaafd,
wijl ancienniteit niet in acht genomen was. Nu werd het ontslag aan
de 6 arbeiders ingetrokken, maar direct daarop aan 13 arbeiders, waaronder
de 6, ontslag aangezegd. Opnieuw werd de zaak aan Gecombineerde
Besturen ter berechting voorgelegd. De firma kon bedrijfsslapte in de
onderneming aantoonen, die ontslag noodzakelijk maakte. Het rechtsprekend
college verleende dientengevolge goedkeuring om 2 offsetdrukkers,
1 lithograaf en 1 handpersdrukker te ontslaan. Nog een andere firma
te Rotterdam nam ongeorganiseerd personeel in haar dienst. Die onge
organiseerden stonden reeds langer met de firma in relatie, gelijk bij het
onderzoek bleek, terwijl verzuimd was hen tijdig als lid van een der
werknemersbonden te doen inschrijven. Met een boete-bedrag aan de
firma en aan de arbeiders werd deze zaak in het reine gebracht. Wel
bedankten de beide Rotterdamsche firma's voor het lidmaatschap van den
patroonsbond, maar door tijdige besprekingen trokken zij dit bedanken
terug.' Daar de collectieve overeenkomst in het lithografisch bedrijf
eveneens voor 1 jaar was aangegaan, was ook hier de groote waarschijnlijkheid
aanwezig van onderhandelen. De algemeene verwachting
was dat de werkgevers de overeenkomst wel zouden opzeggen. Door
de arbeidersbonden werd dus tot opzegging overgegaan. Ons hoofdbestuur,
geleid door het verlangen om het langdurige doch vruchtelooze
onderhandelen te voorkomen, verklaarde zich bereid, ook al was de
C. A.-O. opgezegd, haar nochtans ongewijzigd voort te zetten. Dit
standpunt werd ingenomen na overleg met den Roomsch-Katholieken
Grafischen Bond en door dien bond gedeeld. De werkgevers hadden zich
evenwel grootscheepsche besprekingen voorgesteld. Niet minder dan
8 wenschen hadden zij op hun program, die den arbeiders-bonden per
schrijven van 21 November werden medegedeeld. In hoofdzaak waren
de werkgeversverlangens aldus saam te vatten : meer jongeren in het
bedrijf ; verlenging van den arbeidsduur als de wetgever daartoe de
gelegenheid opende ; een loonsverlaging van 10 %; beperking der toepassing
van het tweede minimum ; de volwassen werknemers verantwoordelijk
stellen voor de gedragingen der jongere arbeiders. Deze
verlanglijst bracht den N. L. F. C. B. er toe met niet minder vèrgaande
wenschen uit te komen. Niets minder dan herstel der loonen 1920-1922
werd gevraagd, terwijl mede het herstellen van den vacantie-toeslag hoogst
begeerlijk werd geacht. Het gewoon laten doorgaan der C. A.O. ^ leek
bij dit alles een simpel verlangen. Op 27 November had het eerste treffen

250 HET LITHOGRAFEN-CONTRACT VOOR ÉÉN JAAR AFGESLOTEN
plaats. De heer M. A. Jacobson werd weder tot voorzitter der onderhandelingscommissie
benoemd. De eerste vergadering kon beschouwd
worden als een inleidende. De hooge verlangens stonden niet op een
stevige basis, bleek daar reeds. En toen op 4 December nogmaals vergaderd
werd vielen de voorstellen tot loonswijziging, dus zoowel die
verhooging als die loonsverlaging bedoelden. De werkgevers kwamen
nu met een nieuwen eisch, namelijk het stopzetten der periodieke
verhoogingen aan de halfwassen. Tot het nader uitwerken van dit voorstel
werd een kleine commissie aangewezen, die op 13 December tot overeenstemming
kwam. De periodieke loonsverhooging werd inderdaad stop
gezet. Alleen zij, die hun halfwassen-periode volbracht hadden en dientengevolge
met 1 Januari 1924 als volwassen moesten worden aangemerkt,
konden recht op hun periodieke verhooging laten gelden. Verder waren
er enkele wijzigingen van ondergeschikte beteekenis. De werkgevers en
arbeiders verklaarden zich voor aanvaarding der collectieve arbeidsovereenkomst,
zoodat zij voor den duur van 1 jaar werd afgesloten.
De cliché-inrichting in de Vereenigde Drukkerijen te Amsterdam
bracht in het chemigrafisch bedrijf een nog al ingewikkelde kwestie.
De in 1922 gesloten inrichting werd weer heropend. Nieuwe werknemers
werden in dienst genomen. Wel wendde de directeur zich tot de
arbeidsbeurs om zijn inrichting van personeel te voorzien, doch vooraf
waren reeds enkele ongeorganiseerden in dienst genomen. De „aandeelhouders"
der Utrechtsche Clichéfabriek, directeur de heer Runckel, ontvingen
namelijk veel meer aandeel in het verlies dan in de winst der onderneming.
Hoewel zij als „aandeelhouder" op een hoogere sport der maatschappelijke
ladder stonden dan de gewone arbeiders in andere inrichtingen, waren
zij toch aan de willekeur van den directeur overgeleverd, wijl zij de
bescherming der collectieve arbeidsovereenkomst en der arbeidersbonden
moesten derven. Zij waren dan ook maar met één doel bezield: van de
Utrechtsche Clichéfabriek weg te komen. Het in dienst nemen van enkelen
hunner, deed den voorzitter van de N. L. F. C. B., den heer Roelofs, een
scherpen brief schrijven aan den directeur van de nieuw op te richten
chemigrafische inrichting in de Vereenigde Drukkerijen. De directeur was
nogal kort aangebonden, en bedankte voor het lidmaatschap der Vereeniging
van Nederlandsche Chemigrafische Inrichtingen. Voor de hand lag nu
een verder gaande poging om een ongeorganiseerd chemigrafisch bedrijf
te stichten, welke poging dan ook werd ondernomen. De Runckelsche
aandeelhouders konden in één oogenblik hun ideaal verwezenlijken : uit
de Utrechtsche Clichéfabriek wegkomen. De meesten bedachten zich niet
lang en traden in dienst bij de nu ongeorganiseerde cliché-inrichting in
de Vereenigde Drukkerijen. Besprekingen met hen hadden niet het minste
gevolg, waarna werd besloten om hen te posten. Een paar dagen werd
dit doorgevoerd. Het maakte de betrokkenen bereid om in overleg met de
organisatie te treden en tegen een geringe uitkeering buiten de inrichting
te blijven. Op 15 October werd aan dit besluit uitvoering gegeven en

STAKING EN CONTRACTSVERNIEUWING CHEMIGRAFISCH BEDRIJF 251
op 16 October had er reeds een bespreking met den directeur van de
clichéfabriek in de Vereenigde Drukkerijen plaats. Deze was nu bereid
om door middel van de arbeidsbeurs zich van georganiseerd personeel
te voorzien. Zij, die bij hem een dienstbetrekking hadden aanvaard, mochten
niet solliciteeren al waren zij nu tot de arbeidersbonden toegelaten.
Maar nu kwamen de andere leden der V. N. C. I. in verzet. Naar hun
meening moesten de Runckelianen in betrekking blijven bij de inrichting
waar zij als ongeorganiseerden geplaatst werden. Want, aldus betoogden
de patroons, nu worden onze werknemers van ons weggehaald en wij
mogen de oud-aandeelhouders in dienst nemen. Zij eischten dus, dat
alle georganiseerde arbeiders hun sollicitatie bij de inrichting in de
Vereenigde Drukkerijen zouden intrekken. Daartoe konden dezen echter
niet verplicht worden. De zaak werd het Centraal Comité ter behandeling
voorgelegd en lokte daar uitgebreide discussies uit. Bij de stemming
plaatste één der werkgevers-leden zich op het standpunt der arbeidersvertegenwoordigers,
waardoor deze in het Centraal Comité in 't gelijk
werden gesteld. Met de nog bij de firma Runckel gebleven aandeelhouders
werd nu een vergadering belegd waar zij besloten van hun rechten afstand
te doen en maar weer gewoon arbeider te worden. Als dit feit den heer
Runckel ter oore kwam, ontsloeg hij zijn aandeelhouders, die inmiddels tot
den N. L. F. C. B. waren toegetreden. Deze bond beantwoordde dit ontslag
met een staking. Daar het chemigrafisch bedrijf, door toenemende drukte
best een paar arbeiders kon plaatsen, waren de stakende aandeelhouders
spoedig als werknemers in andere chemigrafische inrichtingen geplaatst.
De vernieuwing der collectieve overeenkomst in het chemigrafisch
bedrijf had een ander verloop dan die in de andere bedrijven. De arbeidersbonden
zegden de overeenkomst op, de werkgevers deden het niet. De
bedrijfstoestand werd door de arbeiders en hun organisatiebesturen gunstig
geacht, zoodat aan de werkgevers werd voorgesteld om de loonen van
het zoogenaamde illustratie-contract weer te herstellen. Onmiddellijk
antwoordden de werkgevers op dit voorstel, dat zij van hun algemeene
vergadering de opdracht hadden om in geen enkele loonsverhooging toe
te stemmen. Indien de arbeiders na deze verklaring toch gingen onderhandelen,
zou dit kunnen worden uitgelegd alsof zij in principe van
loonsverbeteringen afzagen. Er werd dan ook niet officieel onderhandeld,
maar besprekingen gevoerd met het bestuur der V. N. C. I. De gunstige
bedrijfstoestand werd door de werkgevers niet ontkend, maar zij was
eerst van den laatsten tijd, terwijl het werk tegen lagen prijs moest
afgeleverd worden. Het bedrijf in zijn geheel kon geen loonsverhooging
dragen. De werkgevers, die daartoe in staat waren hadden 6f het oude
loon gehandhaafd of later de eerst verlaagde loonen weer op het oude
bedrag teruggebracht. Tweemaal hadden deze officieuze onderhandelingen
plaats. Daarna beraadslaagden de werknemers-vertegenwoordigers in
eigen kring en besloten gezamenlijk van loonsverhooging af te zien en
hun leden te adviseeren de overeenkomst ongewijzigd 1 jaar voort te

252 OOK DE PLAATDRUKKERIJ VOERT 48-UREN WEEK IN
zetten. Het advies werd door de drie bonden aanvaard, zoodat de
C. A.-O. ook voor 1924 van kracht bleef. — Als slot dient nog een en
ander vermeld omtrent de collectieve overeenkomst voor de Plaatdrukkerij
der firma Enschedé te Haarlem. Waar in alle Grafische bedrijven de
48-urige werkweek was ingevoerd, voelden de arbeiders de onbillijkheid
om alleen in de afdeeling plaatdrukkerij de 45-uren week te handhaven.
Op een verzoek der firma werd dan ook besloten den arbeidstijd op
48 uren te brengen, welk besluit op 29 Jan. in werking trad. Door het
onregelmatig inkomen der orders voor deze afdeeling was het noodzakelijk
van tijd tot tijd een ploegendienst in te stellen. Zoo werd op
14 April een ploegendienst ingevoerd, waarbij de werkweek werd vastgesteld
op 42 1/ 2 uur. De eene ploeg werkte van Maandag tot Vrijdag
van 's morgens 6 uur tot 's middags 2.15 en Zaterdags van 6,— .2 uur.
De arbeidstijd werd dagelijks met 1 / 2 uur schafttijd onderbroken. De
andere ploeg werkte alleen van Maandag tot Vrijdag en wel dagelijks
van 2.15 's middags tot 10 uur 's avonds. Daar de ploegen per week
wisselden werd dus de gemiddelde arbeidstijd bereikt. Door het instellen
van deze ploegen was het mogelijk een aantal werkloozen in bedrijf te
nemen en de firma te bewegen de door haar voorgestelde loonsverlaging
terug te nemen. Al deze maatregelen kwamen door middel der contractueele
Geschillen-Commissie tot stand.

WIIWWIM EZZWIWIIWW11W
VEERTIENDE HOOFDSTUK
VERDER DOORWERKEN DER ECONOMISCHE INZINKING
TOENEMENDE ONTWIKKELING VAN DEN BOND
(1924)
De nawerking van het verschijnen der beide brochures bleek uit
uitnoodigingen aan ons adres om te komen debateeren met een
hoofdbestuurder van den algemeenen bond. Voor bijna al die
uitnoodigingen werd bedankt, slechts in Apeldoorn werd zij aanvaard. Daar
sprak op 7 januari de heer B. Ponstein, de jongste der vrijgestelden van
den A. N. T. B. De behandeling van zijn onderwerp : „De misleidende
houding der religieuse typografenorganisaties inzake de Januari-staking
1923 en hare gevolgen", schonk hem niet de gelegenheid om het misleidende
aan te toonen. Onze bondsvoorzitter kwam van gedachten
wisselen met den spreker. De laatste hield er wat betere debatmethoden
op na dan de spreker te Groningen. Eenige oplossing bracht het debat
niet. De in Apeldoorn geuite wensch om hen, die tijdens de stakingen
in 1923 arbeid hadden aanvaard, hun ontslag te doen nemen, kon niet
worden vervuld. Niemand was door ons hoofdbestuur verplicht om aan
het werk te gaan, dus kon door ons hoofdbestuur op ontslag nemen geen
invloed uitgeoefend hebben. Maar zelfs indien invloed-uitoefenen wel
mogelijk zou zijn geweest, was ons hoofdbestuur er niet toe bereid. De
wijze van optreden der stakers tegen hen, die de C. A.-O. aanvaard
hadden en de houding van het hoofdbestuur van den A. N. T. B. gedurende
het geheele jaar 1923, maakte het onmogelijk hier eenig resultaat te
verwachten. — De werkloosheid in de bedrijven was wel niet verminderd,
maar de bepaling, waardoor een lid, hetwelk gedurende 90 dagen uitkeering
had gehad, weder 52 weken in het bedrijf moest werken om opnieuw
recht op uitkeering te verkrijgen, deed de uitkeeringsbehoefte der
werkloosheidskas verminderen. Op aandrang van den Minister van Arbeid
was de termijn indertijd van 60 op 90 dagen verlengd. Voor de grafische
bedrijven was deze maatregel een goede, daar in normale tijden de
werkloosheid vrij algemeen tot de zomermaanden beperkt bleef. Met
90 dagen uitkeering konden de werkloozen dus gedurende een groot

254 EERSTE VERLAGING DER BIJDRAGE VOOR DE WERKLOOSHEIDSKAS
deel dezer periode gesteund worden. De handhaving van den vollen
termijn was dus van veel beteekenis. De verhooging der bijdrage telkens
wanneer het bedrag der uitkeeringen dat der ontvangsten naderde, was
een wijze maatregel gebleken. Het saldo der werkloosheidskas vertoonde
een niet onbelangrijke stijging en stond bij het intreden van 1924 op
f 47.385.10. Er was dus in 1923, niettegenstaande het bedrag aan uitkeering
nog f 25.774.14 beliep, een saldo gekweekt van ruim f 34.000.—. De
leden van onzen bond waren steeds bereid geweest om in dagen van
nood de bijdrage voor de W.-kas telkens te verhoogen. Nu het saldo
toegenomen was, konden pogingen aangewend worden om de bijdrage
te verminderen. Daartoe werd dan ook een voorstel bij den Minister
ingediend. Er werd gunstig op beschikt, zoodat de bijdrage van de W.-kas
per 31 Maart van 30 op 20 centen per week kon worden teruggebracht.
Daardoor kon de totale contributie met 5 centen per week worden
verminderd. Nu was de bijdrage voor de W.-kas dus gesteld boven de
uurloon-contributie voor den bond. Dit verlagen was geschied zonder
overleg met de andere bonden, hetgeen tot een protest voerde. Het niet
vooraf overleg plegen was niet aan opzet te wijten, doch daar de
verschillende organisaties ten behoeve van hun werkloosheidskas telkens
verschillende maatregelen hadden genomen bij de opvoering der bijdragen,
verkeerde ons hoofdbestuur in de meening, dat bij het gedeeltelijk terugnemen
der verhooging vooraf overleg niet noodzakelijk was. Toen dit
misverstand bleek en erkend werd, was het hoofdbestuur van zelf sprekend
bereid om in den vervolge eerst na overleg met de besturen der andere
bonden maatregelen toe te passen. — Een andere financiëele aangelegenheid
was het opslaan van de huur van het bondskantoor. Deze opslag
bracht het hoofdbestuur er toe om te overwegen of het in het belang
van den bond kon zijn een geschikt pand te koopen en daar het bondsbureau
te vestigen. De ingestelde pogingen slaagden niet onmiddellijk
wijl de verkoopers van huizen zeer hooge prijzen vroegen en het aan
't hoofdbestuur voordeeliger voorkwam om met den eigenaar van het perceel
Bosboom Toussaintstraat 30 een 3-jarig huurcontract aan te gaan. Van
het dubbele voorstel, een 3-jarig contract met een huurbedrag in het
eerste jaar van f 900.—, in het tweede jaar van f 950.— en in het derde
jaar van f 1000.— Of een contract van drie jaar met een huurbedrag
van f 950.— per jaar koos het hoofdbestuur het laatste. Het bracht in
't eerste jaar een nadeel van f 50.—, doch de overweging, dat bij een
mogelijke nadere verhooging bij vernieuwing van het huurcontract de
huurprijs dan automatisch op f 1000.-- zou zijn gebracht, deed dit eerste
nadeel aanvaarden. — Het hoofdbestuurslid P. L. Poorter was door zijn
werkgever tijdelijk geplaatst aan een filiaal der blikdrukkerij te Ljubljana
in Joego-Slavie. Geruimen tijd bleef hij aldaar werkzaam. Van zijn wedervaren
op reis en in het vreemde land deed hij verslag in artikelen, aan
welke gaarne een plaats in het Grafisch Orgaan werd ingeruimd. —
De algemeene vergadering van den bond werd op 20 en 21 Mei te

VAN HET VERSLAG VAN DEN BOND EN DE ALG. VERG. TE HAARLEM 255
Haarlem gehouden. De afdeeling aldaar bestond 10 jaar en naar aanleiding
van dezen gedenkdag had het bestuur der afdeeling sterk aangedrongen
op het houden der bondsvergadering in Coster's veste. De verslagen
van secretaris, penningmeester en redacteur, door drukkerij Edecea te
Hoorn gedrukt, besloegen tezamen 126 pagina's compres gedrukt. De
gewoonte, in de laatste jaren ingevoerd, om uitgebreide ledenstatistieken
op te nemen, tabellen over het aantal werkloozen en werkloosheidsdagen
aan het verslag toe te voegen, was ook nu gevolgd. De verslagen kregen
daardoor grooter waarde voor de toekomst, terwijl tevens den leden het
verloop van den toestand in de bedrijven gedurende de verslagperiode
werd aangetoond. De secretaris verschafte in dit verslag allerlei gegevens
over den bond, de rechtspraak, het leerlingwezen, leeftijden der leden,
loonen in de grafische en andere bedrijven, het vernieuwen der collectieve
contracten, de doorvoering dezer overeenkomsten, den strijd tegen het
ongeorganiseerde bedrijf, nieuwe afdeelingen en correspondentschappen,
contributieregeling, het jeugdwerk, de verhouding met de andere bonden,
met het C. N. V., de ondersteuning aan „uitgetrokken" leden, kortom
over alles wat het leven en de actie van den bond betrof. De penningmeester
publiceerde de balansen van bondskas, werkloosheids- en ziektekas,
gaf statistiek van het ziekte- en werkloosheidsverloop, en deed dus
verslag van alles wat op het financiëel beheer betrekking had. De
administrateur van het Grafisch Orgaan liet zijn verslag opnemen, terwijl
de redacteur een beknopt overzicht gaf van den inhoud van het blad,
den aard der artikelen en het werk der medewerkers. Zoo waren de
verslagen een spiegel van heel het bondsleven en bevatten vele gegevens
en een groot stuk bondsgeschiedenis. Op den beschrijvingsbrief werden tal
van voorstellen geplaatst, waarbij die van meerdere afdeelingen om van
het Grafisch Orgaan een weekblad te maken. Het hoofdbestuur kon
dat voorstel niet steunen. Mochten de bondsfinanciën al een toegeven
aan dit verlangen gedoogen, er waren andere beletselen. Naast zijn arbeid
voor het blad was de redacteur belast met een deel der dagelijksche
werkzaamheden van den bond. Daaraan kon hij zich niet onttrekken.
Een frisch en goedverzorgd bondsorgaan in het licht geven was een
moeilijk werk, zelfs bij het veertien-daags verschijnen. Werd er een
weekblad van gemaakt, dan zou de inhoud ongetwijfeld in peil dalen,
wat allerminst in het belang van den bond geacht kon worden. De
bondsvergadering aanvaardde de argumenten van het hoofdbestuur, al
bleef het verlangen der leden en hun afgevaardigden naar een weekblad
uitgaan. Ter algemeene vergadering werden twee onderwerpen ingeleid
en wel door den bondsvoorzitter. „De aanstaande vernieuwing der
collectieve arbeids-overeenkomsten" en „Hoe moet in de naaste toekomst
worden beslist over het aannemen af verwerpen der collectieve contracten"
door den secretaris. De collectieve arbeids-overeenkomst stond dus wel
in het midden der belangstelling. De leiding van het hoofdbestuur
gedurende alles wat in 1923 geschied was werd volkomen goedgekeurd.

256 DE ONZEKERHEID IN DE BEDRIJFSVERHOUDINGEN TIJDENS DE CRISIS
In een door de afdeeling Haarlem aangeboden feestvergadering werd
een bondsvaandel aangeboden door de vaandelcommissie. Deze commissie
was ingesteld tegen September 1923, toen H. M. de Koningin herdacht
dat Zij voor 25-jaren gekroond werd. Bij de huldiging van Hare Majesteit
ter gelegenheid van dit jubileum mocht, meenden een aantal leden der
Amsterdamsche afdeeling, de N. C. G. B. niet zonder vaandel verschijnen.
De bond bezat geen vaandel, zoodat zich een vaandel-commissie vormde,
die zich met het inzamelen van vrijwillige bijdragen der leden belastte.
Volledig succes had deze inzameling niet. Van het benoodigde bedrag
groot f 450.— kwam f 120.. uit vrijwillige bijdragen bijeen. De vervaardiging
van het vaandel was reeds opgedragen en het hoofdbestuur
van den bond kon niet anders doen dan de ontbrekende gelden uit de
bondskas bijpassen. In Haarlem werd het officieel overgedragen, en
het vindt thans een plaats op het bondskantoor. De algemeene vergadering
met het feest te Haarlem slaagden uitstekend. Het verslag dezer vergadering
werd weder in het Grafisch Orgaan opgenomen, waardoor ieder lid
zich van het verhandelde en de besluiten op de hoogte kon stellen.
De bedrijven bevonden zich nog in een periode van onzekerheid,
hetgeen duidelijk bleek uit den korten termijn waarvoor de collectieve
overeenkomsten werden afgesloten en uit den strijd, die gevoerd moest
worden om deze overeenkomsten te bevestigen. Voor een deel kwam
die onzekerheid voort uit den minder rooskleurigen toestand waarin
verschillende takken van het grafisch bedrijf zich bevonden. Voor een
ander deel waren ook de werkgevers in onze bedrijven niet ontkomen
aan de algemeene opvattingen, dat het herstel der maatschappij allereerst
noodig had vermindering der arbeidsvoorwaarden. Want ook in de
onderdeelen der grafische industrie, die niet of niet meer in ernstige
mate te lijden hadden van de gevolgen der crisis, werd het sociaal besef
naar den achtergrond geschoven en scheen het een wijle of de invloed
van de collectieve arbeids-overeenkomst aan beteekenis verloor. — In het
boekdrukkersbedrijf verloren een aantal werkloozen te Amsterdam den
moed. In een circulaire wendden zij zich tot de werkgevers om werk, zich
bereid verklarende om tegen f 30.— per week in dienst te treden. Was
deze handelwijze verklaarbaar uit den nood, waarin de crisis-slachtoffers
verkeerden, toelaatbaar was zij niet. Aanbiedingen beneden het overeengekomen
loon toelaten, beteekende terugkeer tot den ouden toestand
van loonbepaling door den meest-nooddruftige. De bond, waarvan deze
werkloozen lid waren of geweest waren, vermaande hen dan ook en
dreigde hen buiten het bedrijf te sluiten. De ontmoedigden verzonden
toen een tweede circulaire aan de ondernemers, waarin de aanbieding
beneden het geldende loon teruggenomen werd. Alle moeilijkheden waren
hiermede niet overwonnen. De collectieve arbeids-overeenkomst en haar
bevestiging werd hier en daar tot inzet van strijd gemaakt. Zoo dreigde
het te worden in Assen. Aan een drukkerij aldaar was, door aanbieding
beneden het geldend prijstarief, een belangrijke drukorder opgedragen.

DE BANIER VAN DEN N. C. G. B.

OVERTREDINGEN PRIJSTARIEVEN IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF 257
Tengevolge daarvan werd haar een boete opgelegd, die de firma niet wilde
voldoen, waarop haar royement volgde. Besprekingen, daarna met de
firmanten gevoerd, brachten geen enkel resultaat. Het personeel, daartoe
geadviseerd, verklaarde zich bereid om het werk neer te leggen. Voordat
het zoover kwam, was het mogelijk een compromis te treffen, waarbij
staking voorkomen en opheffing van het royement mogelijk werd. — De
firma Altorffer te Middelburg zag zich door tariefsovertreding een belangrijk
deel van het drukwerk der gemeente Dordrecht opgedragen. Een boete
en een verbod van uitvoering was het gevolg van haar overtreding. Zij
weigerde aan de uitspraak te voldoen en werd dus geroyeerd. Hier
waren langdurige besprekingen en op 13 Mei een staking van een halven
dag noodig om nakoming der uitspraak te bereiken. Het royement werd
ingetrokken. — Drukkerij „Gooi en Sticht" te Hilversum overtrad ook
al het prijstarief en zag zich tot boete veroordeeld. Weigeren te betalen
leidde tot royement. Staking volgde. Hier duurde het conflict langer en
werd in de plaatselijke pers een hevige pennestrijd gevoerd. Doch de
firma moest toegeven. Later ontdeed zij zich zooveel mogelijk van de
arbeiders, die het advies hunner organisatie hadden opgevolgd. Vooral
de jongeren moesten het ontgelden, hetgeen gemakkelijk kon geschieden,
daar hun ontslag niet door de collectieve arbeidsovereenkomst geregeld
was. Bij het laatste conflict was onze bond niet met leden betrokken. —
In Barneveld bedankte de firma Boonstra voor het lidmaatschap. Zij
had uitsluitend leden van onzen bond in dienst, die niet bereid waren
bij den ongeorganiseerder werkgever het dienstverband te bestendigen.
Toen het intreden van een conflict dreigde keerde de firma binnen het
georganiseerd verband terug, waardoor staking kon voorkomen worden.
Het malaise-tijdperk deed in het boekbindersbedrijf de collectieve
overeenkomst voor den duur van een half jaar afsluiten. De werkgevers
deelden mee op 26 April, dat zij de overeenkomst voor een half jaar
wilden verlengen, maar niet zonder ingrijpende wijzigingen. Als punt 1
werd genoemd een loonsverlaging van 10 °/a. Punt 2 : De loonen voor de
vrouwelijke werknemers in het papierwarenbedrijf zouden niet hooger
komen dan die, vastgesteld voor den 18-jarigen leeftijd der werkneemsters.
Als 3de punt : Vrouwelijke arbeiders zullen, hoogstens tot de helft van
het in de getalsverhouding aangegeven getal, als jonggezellen vakarbeiders
en gezel hulpvakarbeiders worden toegelaten. Namens de gezamenlijke
arbeidersbonden werd een schriftelijk antwoord aan den patroonsbond
gezonden. Dit antwoord bevatte het voorstel tot een 8-tal wijzigingen,
waarvan enkele redactiewijzigingen waren en andere bedoelden verbeteringen
in de C. A.-O. aan te brengen. Een dier wijzigingen was het
weder toepassen van periodieke verhoogingen voor de jongere werknemers.
Op ' 27 Mei werden besprekingen gevoerd. De voorstellen van beide
groepen werden in behandeling genomen, doch veel resultaat leverde
de discussie niet op. In den loop der besprekingen wezen de werkgevers
op de groote concurrentie, die drukkerij-binderijen het georganiseerde
17

258 DE C. A.-O. VOOR DE BINDERS MET EEN HALF JAAR VERLENGD
bindersbedrijf aandeden. Deze drukkerij-binderijen waren van het verplicht
lidmaatschap van den boekbinderspatroonsbond vrijgesteld, daar zij niet
anders deden dan het werk der eigen drukkerij afmaken. Indien 8 of
meer binders in zulk een drukkerij-binderij werkzaam waren, werd zij
als een zelfstandige binderij beschouwd en was de ondernemer verplicht
lid der organisatie van binderspatroons te worden. Verschillende dezer
drukkerij-binderijen bepaalden zich niet tot het in gereedheid brengen
van eigen drukwerk, maar werkten ook voor derden. Ook werden de
improductieve uren door de drukkerspatroons afgeschoven op hun drukkerij
binderij. Hadden zetters of drukkers door bedrijfsslapte een paar uren
of een halven dag geen werk, dan werden zij met eenvoudigen arbeid ter
binderij bezig gehouden. Allerlei brocheerwerk, vroeger door drukkers aan
binderijen opgedragen, werd op deze wijze aan het bindersbedrijf onttrokken.
De vertegenwoordigers der arbeiders openbaarden de bezwaren tegen de
patroonsvoorstellen. De werkgevers hoorden ze aan, zouden ze overwegen
en schriftelijk hun beslising mededeelen. Op 5 Juni kwam het werkgeversantwoord
in. De oorspronkelijke patroonsvoorstellen werden teruggenomen.
Gevraagd werd van de arbeiders om mede te werken in de C. A.-O.
voor het drukkersbedrijf een nadere omschrijving van wat onder drukkerijbinderij
moest worden verstaan op te nemen. De werkgevers wilden nog
verder gaan en vroegen de toezegging, met de werkgeversbonden in
het boekdrukkersbedrijf niet weder een C. A.-O. aan te gaan, indien op
dit punt geen afdoende regeling was getroffen. In de daarop volgende
bespreking, op 10 Juni, werd tegen het aangaan dezer verplichting door
de arbeiders bezwaar aangeteekend. Op voortzetting der periodieke
verhooging bleven zij aandringen. Op 20 Juni werd overeenstemming
verkregen. De arbeiders zouden hun medewerking verleenen bij het
regelen der verhouding tusschen gewone binderij en drukkerij-binderij.
De periodieke verhooging zou worden uitgekeerd aan hen, die met
1 Januari haar niet hadden ontvangen. Werknemers, die met 1 Juli voor
deze verhooging in aanmerking zouden komen, moesten wachten tot
1 Januari 1925. De C. A.-O. werd verlengd tot 3 januari van dat jaar.
De leden van alle betrokken organisaties vereenigden zich met deze
wijzigingen. Voor het eerstvolgende half jaar was de bedrijfsregeling van
kracht geworden en deze tusschentijdsche onderhandeling zonder stoornis
of ingrijpende meeningsverschillen tot een goed einde gebracht.
Nu wachtten aan het einde des jaars besprekingen over mogelijke
vernieuwing van alle collectieve overeenkomsten, die namens onzen bond
mede onderteekend waren. Voordat de beschrijving hiervan begint dienen
wij nog mede te deelen het verloop van enkele conflicten in het chemir
grafisch bedrijf. De toenemende bedrijfsdrukte had hier de mogelijkheid
gebracht om de organisatie-banden wat strakker aan te halen en te pogen
alle nog niet toegetreden ondernemingen tot de bedrijfsgemeenschap te
brengen. De Utrechtsche Clichéfabriek voorheen Runckel gaf het eerst
aanleiding tot optreden. Nu deze firma van medewerkende aandeelhouders

ACTIE TEGEN UTRECHTSCHE CLICHÉFABRIEK EN HAAR GEVOLGEN 259
ontbloot was, trachtte zij op een tot nu toe niet toegepaste wijze een
chemigrafische inrichting in bedrijf te houden. Mannelijke werkkrachten
waren niet voor haar beschikbaar, dus besloot zij een aantal meisjes,
waaronder een paar Duitsche, in de chemigrafische kunst te bekwamen.
De arbeidersbonden besloten nu de zaak te posten. De heer Runckel
werd daardoor niet teruggehouden om zijn plannen door te voeren.
Hij nam een deel zijner leerlingen mede naar zijn woning, die in de
gemeente Woudenberg nabij Utrecht stond. Per automobiel gingen de
meisjes heen en terug. Op een dag huurden de postenden een vrachtauto
en reden den automobiel van den heer Runckel vooruit. Daarna werd
de vrachtauto zóó op den weg geplaatst, dat de heer Runckel met zijn
gezelschap slechts langzaam passeeren kon. Op dit oogenblik sprongen
de posters van achter hun vrachtauto en drongen op den automobiel
van den heer Runckel aan. Enkelen gingen zich te buiten, vernielden
den signaalhoorn en sloegen een achterruit van den automobiel stuk.
Bovendien verklaarde een der inzittende meisjes later, dat zij door de
ontstane opening geslagen was. Na deze afkeurenswaardige handelingen
reden de posters in hun vrachtauto naar Utrecht terug. Daar was de
zaak reeds bekend en werd tegen een tweetal proces-verbaal opgemaakt.
Dit alles geschiedde op 16 Maart. Op 9 April werd de zaak voor den
politierechter te Utrecht behandeld. De bestuurder van den N. L. F. C. B.,
H. Lindeman en onze bondsvoorzitter, die bij de gebeurtenissen op
16 Maart niet aanwezig waren geweest, en die beiden afgeraden hadden
om den heer Runckel en zijn getrouwen aldus lastig te vallen, riepen
de posters in een vergadering bijeen om zich nauwkeurig van de gebeurtenissen
op de hoogte te stellen. Na eenig heen en weder vragen kwam
het uit, dat degenen, tegen wie het proces-verbaal was opgemaakt, de
feiten niet hadden bedreven. Twee anderen waren de schuldigen. Een
van hen was geen vakgenoot en had niets met de posters te maken.
Om in zijn langdurige werkloosheid een verzetje te hebben was hij
met de vrachtauto medegegaan. De schuldigen moesten als getuigen
optreden en de posters waren als verslagen over de gevolgen van hun
daden. Toen genoemde bestuurders van de juiste toedracht op de hoogte
waren, drongen zij er op aan om zonder omwegen de waarheid aan het
licht te brengen. De getuigen zegden dit toe en kwamen die toezegging
na door te verklaren, dat niet de beklaagden, doch zij zelven aan het
euvel schuldig waren. De behandeling der zaak werd toen geschorst en
een nieuw onderzoek gelast. Op 21 juni kwam de zaak opnieuw voor.
De meisjes hielden onder eede vol, dat de oorspronkelijk beklaagden de
daders waren. De getuigen bleven bij hun zelfbeschuldiging. Zij werden
onder verdenking van meineed gearresteerd en onmiddellijk ingesloten.
De Officier van Justitie, bewerende dat, indien boete werd opgelegd de vakvereenigingen
die zouden betalen, eischte 6 weken gevangenisstraf tegen
een der beklaagden. Op 28 Juni viel de uitspraak. Zonder eenige aanleiding
was de gevangenisstraf op 3 maanden gebracht, tegen welk vonnis hooger

260 ARBEIDERS EN VAKVEREEN.-BESTUURDERS VOOR DEN RECHTER
beroep werd aangeteekend. Den 28sten Augustus werd de meineedzaak
behandeld. De bestuurders H. Lindeman en J. Hofman hadden zich als
getuigen aangemeld, daar op hun aanraden om uitsluitend de waarheid
te zeggen, de beide getuigen zichzelf beschuldigd hadden. Met uitzondering
van den president waren de rechters en de Officier van justitie tegen
de vakvereeniging en haar bestuurders zeer vooringenomen, en gaven
daarvan duidelijk blijk. Tal van vragen, die veel op strikvragen geleken,
werden den getuigenden vakvereenigingsbestuurders gesteld. Het dreigend
gevaar, om ook onder verdenking van meineed ingesloten te worden,
was niet denkbeeldig. Gelukkig kwam het zoover niet. De rechtbank
sprak de van meineed verdachten vrij en gelastte hun onmiddellijke in
vrijheidstelling. De hooger beroepszaak ging voort, en hoewel de beide
eerste getuigen van meineed vrijgesproken werden, bleef de straf van
3 maanden gehandhaafd. Mr. Schretlen van Utrecht en Mr. Mendels van
Amsterdam waren pleiters. Het gelukte door middel van een gratieverzoek
de gevangenisstraf op 6 weken terug te brengen, die het lid
van onzen bond inderdaad onderging. Naar onze vaste overtuiging
onschuldig. ^-- De firma Runckel boerde met haar meisjes blijkbaar niet
voordeelig. Want toen de bestuurders der vakvereenigingen later een
onderhoud met dezen heer hadden, om hem te bewegen zich alsnog aan
te sluiten, bood hij hun zijn zaak te koop aan. Het bod was ernstig
gemeend. Al gingen de bestuurders er niet op in, de onderneming werd
later verkocht en de heer Runckel met zijn vrouwelijke chemigrafen
verlieten de inrichting. De nieuwe eigenaars traden tot de werkgeversvereeniging
toe.. Een andere Utrechtsche ongeorganiseerde firma,
Biegelaar & Jansen, kwam eveneens tot de organisatie. Het personeel
trad tot de arbeidersbonden toe. Daardoor was het mogelijk om in een
paar maal herhaald onderhoud ook den werkgever tot de werkgeversvereeniging
te brengen. Conflict was hier niet noodig. Deze zaak kon
zonder groote moeilijkheden in het reine worden gebracht,
De onderhandelingen over de nieuwe collectieve arbeidsovereenkomsten
vormen een belangrijk deel van de geschiedenis der tweede helft
van 1924. De boekdrukkerspatroons namen het initiatief en deden per
aangeteekend schrijven van 3 Juni mededeeling van hun voornemen om
de collectieve overeenkomst per 5 Januari 1925 te beëindigen. In onzen
bond werd de reeds meerdere malen toegepaste methode gevolgd. Op
vragenlijsten werd geïnformeerd naar de wenschen der leden. De
antwoorden werden tot een rapport omgewerkt en gepoogd met de
andere arbeidersbonden overeenstemming te verkrijgen over de gezamenlijk
naar voren te brengen wenschen. Deze werkwijze werd bij alle in
den bond georganiseerde groepen regelmatig toegepast. Over het algemeen
waren de verlangens onzer leden typografen bescheiden gehouden, al
was de algemeene wensch ook ditmaal om bij de nieuwe overeenkomst
één klasse hooger te komen in de gemeentenklasse-indeeling. De boekdrukkerspatroons
weken van een getrouw gevolgde gewoonte af. Tot

WAT DE BOEKDRUKKERSPATROONS DEN ARBEIDERS VOORSTELDEN 261
nu toe waren de onderhandelingen strikt binnenskamers gevoerd, maar
thans had Mr. Dr. van Rhijn De Telegraaf een interview toegestaan over
de aanstaande vernieuwing. Uit hetgeen in genoemd dagblad gepubliceerd
werd bleek, dat loonsverlaging en verandering in de werktijdregeling de
hoofdpunten van het werkgeversprogram vormden. Op 17 September
werd met onderhandelen begonnen. De heer I. Oppenheim werd als
voorzitter benoemd, terwijl ook nu weer Mr. Dr. A. A. van Rhijn als
secretaris van werkgeverszijde en de heer W. C. van Haalen als secretaris
van werknemerszijde werden aangewezen. Al onderhandelende openbaarden
de werkgevers hun verlangens. Op verzoek der arbeidersdelegatie
zonden de werkgevers hun voorstel tot wijziging der loonen schriftelijk
in. De heeren patroons hadden hun verwachtingen nogal hoog gespannen.
Een algemeene loonsverlaging van 6 centen per uur of f 2.88 per week
voor de volwassenen was het begin. De jongeren zouden grooter verlaging
moeten accepteeren. De leeftijd waarop een gezel als volwassen zou
worden aangemerkt moest van 24 op 25 jaren gebracht worden. Maar
als een gezel 25 jaar was moest hij eerst een examen afleggen. Slaagde hij,
dan kreeg hij ook onmiddellijk het loon van een volwassen gezel.
Ingeval van niet-slagen ontving hij 5 centen per uur minder. Doch door
drie jaarlijksche verhoogingen van resp. 2, 2 en 1 cent zou hij toch nog
op 28-jarigen leeftijd volbeloond worden. De jongeren moesten loonsverlagingen
van 10-15 centen per uur ondergaan. Deze voorstellen
werden allen geargumenteerd met den slechten bedrijfstoestand en de
in andere bedrijven toegepaste loonsverlagingen. Naast deze directe
loonsvermindering moesten de extra-percentages bij overwerk belangrijk
verlaagd worden. Dit waren dan nog maar de hoofdpunten. De kleinere
wijzigingen, door de werkgevers voorgesteld, waren zonder getal en
bedoelden alle vermindering van het bestaande. De boekdrukkerspatroons
waren aangegrepen door den tijdgeest en zagen blijkbaar elke vermindering
der arbeidsvoorwaarden als een bewijs van hun goed economisch inzicht.
De arbeiders hingen andere opvatting aan. Zij wilden liefst zoo min
mogelijk achteruit. Met tal van gegevens omtrent de loonen van arbeiders
in andere bedrijven kon de dwaling der werkgevers, namelijk dat de
gezellen in het boekdrukkersbedrijf tot de hoogstbetaalden behoorden,
worden aangetoond. De verlaging van salarissen en loonen voor ambtenaren
en ,arbeiders bij het Rijk en aan de spoorwegen legde bij de werkgevers
nog al gewicht in de schaal. Met de cijfers bewezen de arbeiders, dat
zelfs na de verlaging der loonen voor deze groepen, de loonbedragen
hooger waren dan onze werkgevers aan hun arbeiders wilden uitkeeren.
De onderhandelingen liepen niet gemakkelijk. De arbeiders zouden zelf
een voorstel doen. Zij kwamen met twee centen verlaging per uur voor
den dag, mits dit bedrag in een pensioenfonds zou worden gestort en
de werkgevers een gelijk bedrag zouden storten. De patroonsdelegatie
verklaarde niet gerechtigd te zijn over het instellen van een pensioenfonds
te beraadslagen en kwam met betere looncijfers. Eerst werd hun aanbod

262 DE WERKGEVERS VRAGEN VERRUIMING WERKTIJDBEGRENZING
van 69 centen per uur (lste gemeentenklasse) op 71 centen gebracht, toen
op 72 centen en als een paar maal stranden der onderhandelingen gedreigd
had, vonden de partijen elkaar op 73 centen, of 2 centen per uur verlaging
voor de volwassenen, met wat grootere verlaging (van 2-7 centen per
uur) voor de jongeren. Aan dit toegeven aan de voorstellen der arbeiders
hadden de werkgevers een voorwaarde vastgeknoopt, namelijk verruiming
van de arbeidstijdbegrenzing door de mogelijkheid te openen, om aan
machines in twee ploegen, van des morgens 6 tot des avonds 9 uur, te
doen werken. Het laatste voorstel vond niet bij alle arbeidersvertegenwoordigers
even krachtigen tegenstand. Feitelijk was reeds aan de patroons
wenschen op dit punt toegegeven. De argumentatie der werkgevers
was hier zoodanig, als alleen maar in een bedrijf waarin de bedrijfsorganisatie
belangrijke vorderingen heeft gemaakt, kan worden aangewend.
De ondernemers wenschten verruiming der werkgelegenheid zonder in de
noodzakelijkheid te komen door aanschaffing van nieuwe machines grootere
kapitalen in hun ondernemingen te beleggen. Daarom wilden zij aan de
machines in twee ploegen doen werken. De arbeiders waren wel toegankelijk
voor dit betoog, hoewel een deel hunner den nieuwen werktijd te ruim
vond en voorstelde wel ploegendienst in te voeren, maar dan tusschen 6 uur
des morgens en 7 uur des avonds. Ook de arbeiders, die ter werkplaats
de onaangename gevolgen van deze onregelmatige dagindeeling zouden
ondervinden, waren ten slotte bereid, zelfs om de uitgebreide verruiming
te aanvaarden. Dat was onder anderen gebleken in de vergadering met de
vertrouwensmannen der afdeelingen van onzen bond belegd, met het doel
om dit speciale punt te bespreken. Er was verzet en tegenkanting ; vrees
voor uitbreiding van werkloosheid, vooral onder de groep handzetters,
kwam naar voren, maar toch bleek ten slotte de bereidheid om toe te geven,
en daarmede de kansen op bedrijfsherstel te vergrooten. De werkgevers
hadden zich ook bij dit punt schrap gezet. De besprekingen over de loonen
waren op 29 October gevoerd, en daar de afgevaardigden der arbeidersbonden
niet bereid waren om zonder meer toe te stemmen, kregen zij
gelegenheid om onderling te beraden en zoo noodig niet de vertrouwens
menschen in hun bonden te overleggen. Was het resultaat dier besprekingen
niet naar het genoegen der werkgevers, dan zouden zij berichten, of zij
verder onderhandelen nog noodig achtten. Ontvingen de leden der arbeidersdelegatie
geen bericht, dan werden zij op 4 November ter conferentie
verwacht. Het bericht bleef uit, zoodat werkgevers- en arbeidersvertegen
woordigers op dien datum ter conferentie togen. Maar nu werd duidelijk,
dat de werkgevers heel iets anders bedoeld dan gezegd hadden. Want na
de toestemming der arbeiders, om in het invoeren van twee ploegen tusschen
6 en 9 uur te bewilligen, kwamen allerlei bezwaren van patroonszijde naar
voren. De heeren wilden namelijk vergunning hebben om in ploegen te
werken als hun dit noodig leek. Was dit één dag in de week het geval,
dan één dag. Bovendien moest gelegenheid gelaten worden om op den eenen
dag korter te werken en op een anderen dag langer. Al die wijzigingen

BIJ HET ONDERHANDELEN WORDT OVEREENSTEMMING BEREIKT 263
en veranderingen vielen onder het begrip „normale arbeidsdag". De
arbeidersvertegenwoordigers dachten er niet aan deze regeling te aanvaarden.
Er werd lang en breed over gepraat. De arbeiders wilden
nu niet verder gaan dan het toelaten van een ploegendienst tusschen
's morgens 6 en 's avonds 7 uur. Ten slotte namen de patroons met deze
wijziging genoegen en waren daarmede de grootste moeilijkheden overwonnen.
Aan enkele verlangens der arbeiders was of werd nog toegegeven.
Bijvoorbeeld aan den wensch om het ontslag van een jonggezel, indien het
klaarblijkelijk gegeven was omdat hij door mede-staken de handhaving der
collectieve arbeids-overeenkomst mede-bevorderd had, onder de bedrijfsrechtspleging
te brengen. Verder, om meesterknechts van ongeorganiseerde
werkgevers niet later als georganiseerde arbeiders toe te laten en te
verbieden, dat een ongeorganiseerde arbeider als meesterknecht in dienst
zou mogen treden bij een georganiseerden werkgever. De belangrijkste
toezegging der werkgevers was, dat zij op hun algemeene vergadering
met klem zouden adviseeren gedurende een jaar geen nieuwe leerlingen
in dienst te nemen. Dit adviseeren deed de delegatie wel, doch de meeste
werkgevers trokken zich in de practijk van dit verlangen niets aan. —
Nog een tweede lezing moest plaats vinden. Die had een gemakkelijker
verloop. Op 12 November was zij gereed. Op 13 November verscheen
een extranummer van het Grafisch Orgaan met den uitslag der onderhandelingen.
In heel wat afdeelingen werden vergaderingen met typografenleden
van onzen bond belegd, waar de onderhandelingen en het resultaat
nader werden uiteengezet. De vergadering met afgevaardigden uit alle
afdeelingen kon op 18 December plaats hebben. Met waardeering werd
het concept besproken. De uiterst moeilijke omstandigheden, waaronder
de onderhandelingen hadden plaats gehad, waren oorzaak geweest voor
vrees van nog grooteren teruggang van de sociale positie der typografen.
De collectieve overeenkomst werd met algemeene stemmen aanvaard
voor 2 jaar en 3 maanden. De drie maanden waren er bijgevoegd ter
voorkoming van voorwaardelijk bedanken van werkgevers bij eventueele
vernieuwing der C. A.-0. Het lidmaatschap der patroonsbonden kon per
31 December van ieder jaar vervallen. Nu niet op denzelfden datum ook
de C. A.-O. afliep was het bedanken voor de zwakkeren minder aanlokkelijk.
Alle contracteerende partijen gaven het fiat op het resultaat
der onderhandelingen. Bij vernieuwing werd een in gemeenschappelijk
overleg overeengekomen regeling voor het boekdrukkersbedrijf van kracht.
De werkgevers in het boekbindersbedrijf hadden ook ditmaal minder
haast gemaakt met het opzeggen der collectieve arbeids-overeenkomst dan
hun collega's boekdrukkers. Op den laatsten dag waarop het nog kon,
1 October, zonden zij hun mededeeling van beëindiging der C. A.O. in.
Op den laatsten dier maand hadden de eerste besprekingen plaats, waarin
de werkgevers-boekbinders aan ongeveer dezelfde verlangens als de
boekdrukkerspatroons uiting gaven. Loonsverlaging, vermindering van het
percentage bij overwerk, verhooging van den leeftijd, waarop een gezel

264 DE BOEKBINDERSOVEREENKOMST GEWIJZIGD EN AANVAARD
recht op het loon voor volwassenen kon doen gelden. Daarnaast een
voorstel om voor jongeren een groepsminimum-loon in te voeren en een
ander, om de getalsverhouding te verbeteren. Onder het voorzitterschap
van den heer F. L. van der Bom, met Mr. J. C. Steneker als rechtskundig
adviseur der werkgevers, werden die wenschen nader toegelicht, doch
ook door de arbeiders-vertegenwoordigers bestreden. Vooral de wensch :
een groepsminimum in te voeren voor jongeren, stuitte op tegenkanting
bij de arbeiders. Bij alle verschil van meening bleef ook thans weer de
stemming milder en de onderlinge toon minder scherp. De eerste onderhandelingsdag
werd doorgebracht met onderlinge bespreking. Aan het
einde verklaarden de werkgevers zich bereid hun definitieve voorstellen
schriftelijk in te zenden aan het adres der arbeidersbonden. Deze toezegging
waren zij reeds op 6 November nagekomen. De voorstellen, om groepsloon
in te voeren en een aantal overuren zonder extra-percentage toe te laten,
waren teruggenomen. Het loonvoorstel was vrijwel in overeenstemming
met hetgeen voor de boekdrukkers was overeengekomen. 24-jarige
mannelijke vakarbeiders in de eerste gemeenten-groep werden op 73 centen
per uur gebracht, volwassen mannelijke hulpvakarbeiders op 65 centen.
De loonen der vrouwelijke hulpvakarbeiders ondergingen een gelijke
verlaging. Den 17en November kwam de onderhandelingscommissie
opnieuw bijeen. De delegatie van arbeiderszijde had met goed gevolg
vooraf besprekingen gevoerd om zoo mogelijk tot eenzelfde standpunt
te komen. Nu de werkgevers het reeds voor langen tijd ingenomen standpunt
handhaafden om het bindersloori niet belangrijk te doen verschillen
met het typografenloon, was de hoop op overeenstemming alleszins
gerechtvaardigd. Die verwachting werd op 17 November vervuld. De
arbeidstijd bleef ongewijzigd en voor arbeid aan machines werd de begrenzing
verruimd. Zij werd gebracht tusschen 6 uur des morgens en 7 uur des
avonds. In de getalsverhouding werd eenige verbetering aangebracht.
Werden de loonen der volwassenen met 2 centen per uur verlaagd, de
jeugdige hulpvakarbeiders zouden onder de nieuwe C. A.O. 2-4 centen
per uur minder ontvangen. De jonggezel ^hulpvakarbeiders kwamen
5-8 centen per uur lager dan in de oude overeenkomst. De loonen der
vrouwelijke jeugdige hulpvakarbeiders werden maar weinig verlaagd.
Op 19 November verscheen het nummer van het Grafisch Orgaan met
den uitslag der onderhandelingen. Evenals dit met de typografen-leden
geschied was, werden met de leden-boekbinders in de afdeelingen vergaderingen
belegd, waarin de aard der besprekingen en de uitslag ervan
den leden nader werd verklaard. Gelijk met de typografen werd op
18 December door de binders vergaderd. Daar de wijzigingen der beide
collectieve overeenkomsten niet belangrijk verschilden, kon nu met een
gemeenschappelijke vergadering volstaan worden. De afgevaardigden der
binders stemden afzonderlijk. Evenals bij de typografen werd met algemeene
stemmen het concept tot collectieve overeenkomst verheven, welk besluit
door alle binders-bonden genomen werd. Zoo kwam de hernieuwing

VOORSTELLEN ARBEIDERSBONDEN CHEMIGRAFISCH BEDRIJF 265
der overeenkomst tot stand. De werkgevers hadden wat meer vertrouwen
in de toekomst gekregen en durfden het aan den duur der C. A. ^0. over
een langeren termijn, namelijk 2 jaar en 3 maanden, uit te strekken.
In het chemigrafisch bedrijf was de ruime werkgelegenheid het
geheele jaar bestendigd gebleven, hetgeen bij de vakgenooten het verlangen
versterkte om de verlaging, in tijd van malaise aanvaard, ongedaan te
maken. Nu het ongeorganiseerde bedrijf vrijwel verdwenen was, werd
de kans om dien wensch te vervullen grooter. Verbetering kon echter
niet intreden, zonder vernieuwing der C. A.O. ,- Na onderling overleg
besloten de arbeiders tot beëindiging der overeenkomst over te gaan,
den werkgevers hiervan mededeeling te doen en zich bereid te verklaren
tot besprekingen over vernieuwing der collectieve overeenkomst. Deze
mededeeling werd op 20 October aan de werkgevers verzonden. In dit
bedrijf werden de besprekingen op 7 November geopend. Deze vergadering
was uitsluitend bestemd voor het toelichten der werknemers-voorstellen.
Zij zouden den werkgevers schriftelijk worden overgelegd. De patroons
hadden alle hoop op een goede ontvangst doen vervliegen. Want na
de toelichting deelden zij mede, dat de wenschen, indien ze schriftelijk
ter kennis der onderhandelaars zouden zijn gebracht, door dezen wel aan
de andere werkgevers zouden worden meegedeeld, doch geenszins met
een gunstig advies. Een groot aantal ondernemers hadden reeds aan hun
gezellen opslag toegekend, waarom van het vragen eener algemeene
loonsverhooging werd afgezien. De voorstellen van de werknemers
bepaalden zich tot de volgende 4 punten : „1. Aan allen wien per
januari 1923 loonsverlaging werd verleend, en ter wier opzichte deze
loonsverlaging, hetzij door verplaatsing, hetzij door loonsverhooging, nog
niet weder ongedaan werd gemaakt, wordt per januari 1925 een loonsverhooging
verleend gelijk aan het bedrag der loonsverlaging. 2. Zij die
op dit oogenblik het thans voor hun branche geldende minimum-loon
verdienen, en niet vallen onder de sub 1 bedoelde categorie, zullen per
januari 1925 het verhoogde minimum-loon ontvangen, tenzij, dat zij
gedurende het jaar 1924, hetzij door verplaatsing, hetzij door loonsverhooging,
een inkomsten-vermeerdering hebben gehad van f 4.— per
week of meer. Hun zal echter per juli 1925 deze verhooging als een gewone
periodieke verhooging worden uitgekeerd. 3. Ten opzichte van leerlingen
en halfwassen heeft dit voorstel per januari 1925 geen bijzondere gevolgen.
Aan hen wordt dan niet meer dan de gewone loonsverhooging verleend.
Alleen duurt hun leerling-, resp. hun halfwassen-periode, daardoor een
half jaar langer. 4. Voor het handhaven van de derde loongroep als
afzonderlijke, lager betaalde groep, zien wij geen aanleiding meer. Hetzelfde
geldt voor de lijn-fotografen uit de vierde loongroep. Wij stellen u dus
voor deze branches in de tweede loongroep op te nemen". — Het
antwoord dat de werkgevers gaven en dat inkwam, nadat zij een algemeene
vergadering (op 12 December) hadden gehouden, was niet zeer aanmoedigend.
Zij‘ ontkenden het bestaan eener reden om de bonen weer

266 HOE HET ONDERHANDELEN BIJ DE CHEMIGRAFEN GING
te brengen op het bedrag, dat bereikt werd toen de levensstandaard
hooger was. De vrees werd uitgesproken, dat bij loonsverhooging in één
bedrijf, verhoogingen in alle bedrijven zouden volgen, waardoor het
levensniveau algemeen verhoogd zou worden, een omstandigheid waarvoor
de werkgevers geen verantwoording wenschten te aanvaarden. De patroons
wilden de C. A.O. ongewijzigd voortzetten en zagen het bericht van
instemming met deze opvatting van de arbeidersbonden tegemoet. Uit de
laatste uitdrukking lazen de besturen der arbeidersbonden een weigering tot
verder onderhandelen. Over deze weigering werd het leedwezen door hen
uitgesproken, wat aanleiding was tot de mededeeling van patroons-zijde,
dat deze opvatting niet juist was. Een officieuse bespreking had plaats
tusschen twee vertegenwoordigers der werkgevers, namelijk de heeren
W. A. van Leer en S. Bakker Jzn., en twee arbeidersvertegenwoordigers,
en wel de heeren H. Lindeman en J. Schipper. Zonder eenig resultaat.
Alleen andere voorstellen der arbeiders zouden in bespreking genomen
kunnen worden. Het officieuse onderhoud vond plaats op 24 December,
zoodat nog maar een korte tijd overbleef om tot overeenstemming
te komen. Op 20 December had ons hoofdbestuur te Haarlem een
vergadering belegd met de leden, die in het chemigrafisch bedrijf
werkzaam waren. Onze leden bleven prijs stellen op het herstel der oude
loonen, een opvatting, die onder de vakgenooten algemeen was. Hoofdzakelijk
waren het twee firma's, die nog niet uit eigen initiatief opslag
hadden toegekend aan hun werknemers. Zij vormden dus de belemmering
om het reeds verhoogd minimum-loon in het contract te zetten.
Hun werd toen een bezoek gebracht door de vertegenwoordigers der
arbeidersbonden en hun medegedeeld, dat zij de oorzaak der moeilijkheden
waren en indien geen overeenstemming bereikt werd, de arbeidersbonden
zich geroepen zouden achten om door conflict alsnog te pogen het verlangen
der werknemers vervuld te krijgen. Aan de werkgeversvereeniging werd
medegedeeld, dat na afloop der collectieve overeenkomst aan de arbeiders
zou worden opgedragen geen overwerk meer te verrichten. De beide
firma's verhoogden toen de loonen van hen, die geen opslag hadden gehad.
Daarmede was de aanleiding tot conflict in hun ondernemingen weggenomen.
Door bemiddeling van den directeur der chemigrafische inrichting
Dirk Schnabel te Amsterdam werd een bespreking op 2 Januari 1925 met
den voorzitter en den secretaris der V. N. C. I. verkregen. Daar uitten
de werkgevers hun ontstemming over de genomen maatregelen, die, onder
het bestaan eener C. A.-O. niet genomen hadden mogen worden. De
arbeiders zagen in het aanzeggen van maatregelen, die na het afloopen der
overeenkomst zouden worden toegepast, geen handeling in strijd met de
bepalingen der C. A.O. Het resultaat der besprekingen was het besluit, dat
de uitvoering van alle maatregelen zou worden opgeschort en op 5 Januari
opnieuw een bijeenkomst zou worden belegd. Deze bijeenkomst voerde tot
het bijeenroepen der volledige onderhandelingscommissie op 6 Januari. In die
vergadering werd overeenstemming bereikt over de volgende wijzigingen:

OVEREENSTEMMING BIJ DE CHEMIGRAFEN BEREIKT 267
1. De in de C. A.-O. genoemde minimum-loonen worden alle met f 2.—
verhoogd, terwijl de werkgevers het recht verkregen om aan hen, die door
onbekwaamheid geen aanspraak op het verhoogde minimum konden doen
gelden, deze verhooging niet uit te keeren. Het Centraal Comité zou uitspraak
doen, indien tengevolge van het toepassen van dezen maatregel geschil
ontstond, 2. De halftoon-fotografen en de fraisers worden in de tweede
loongroep geplaatst. 3. Tijdelijke maatregelen worden getroffen om jongeren,
die ouder zijn dan de leerlingen-regeling toelaat, toch nog in het bedrijf op
te nemen. Hun leertijd zal kunnen worden verkort, zoodat zij spoediger als
halfwassen worden aangemerkt. 4. Degenen, wier loon met Januari 1923
verlaagd werd en nog niet weder het oude loonbedrag ontvingen, zullen
loonsverhooging ontvangen met Januari 1925. (Enkele overgangsbepalingen
werden getroffen om het laatste zonder bezwaar te kunnen doorvoeren).
Dit resultaat werd aan de arbeiders ter goedkeuring voorgelegd. Op
10 Januari 1925 werd in onzen bond die goedkeuring verkregen en,
daar ook de andere bonden de wijzigingen accepteerden, was in het
chemigrafisch bedrijf de collectieve overeenkomst behouden aan wal
gekomen. Ook de duur dezer C. A.-0. werd op 2 jaar en 3 maanden gesteld.
De wensch tot het beëindigen der C. A.O. - in het lithografisch bedrijf
ging van de werkgevers uit. Reeds op 6 October deelden de patroons
hun besluit tot opzeggen mede, hoewel de collectieve overeenkomst
15 November als uitersten datum noemde. De opzeggende partij wenschte
een ruimeren bespreektijd voor vernieuwing. Toch had eerst op 3 November
de eerste vergadering der onderhandelingscommissie plaats. De heer
M. A. Jacobson trad weder als voorzitter op, Mr. H. J. A. J. Niemeijer
als rechtskundig adviseur. Wat in deze eerste conferentie het meest
duidelijk werd was de wensch der werkgevers om tot loonsverlaging te
komen. Eenige soepelheid in de overwerklimiet stond mede op het
program, terwijl ruimere arbeidsdagbegrenzing eveneens een plaats
gevonden had, evenals het verlangen om den duur der overeenkomst tot
een paar maanden voorbij de jaarwisseling uit te strekken. De werkgevers
lichtten hun wenschen toe, waarmede de eerste bespreking gevuld werd.
Op 11 November werd een tweede vergadering belegd. Doch ook in
dit samenzijn werden nog geen concrete besprekingen gevoerd. Blijkbaar
waren de werkgevers in afwachting van het resultaat der onderhandelingen
in de andere grafische bedrijven. Een rapport der opleidingscommissie
over de opleiding van snelpers-drukkers, verschafte de onderhandelingscommissie
voorloopig bezigheid. Gewenscht werd een vooropleiding
dezer jonge werknemers aan de handpers. Daarover werden de partijen
het wel eens, wat niet het geval was met het nieuw naar voren gebrachte
verlangen der werkgevers om leerlingen op te leiden voor de bediening
van offsetpersen. Dit begeeren vond tegenstand bij de arbeiders-vertegenwoordiging.
De derde vergadering vond op 19 November plaats. De
uitslag der onderhandelingen bij de boekdrukkers en boekbinders was
inmiddels bekend geworden. Wellicht tengevolge daarvan wenschten de

268 BIJ STEENDRUKKERS LOONSVELAGING EEN PRINCIPIËEL VRAAGSTUK
steendrukkerspatroons nu ook een tusschen-examen voor volwassenen
in te voeren, ofschoon zulk een voorproef bij de boekdrukkers niet was
aanvaard. Sterker nadruk werd gelegd op de verruiming der arbeidsdagbegrenzing,
die hier krachtiger tegenstand vond dan in de typografie.
De bedrijfsomstandigheden waren dan ook niet gelijk aan die in het
boekdrukkersbedrijf. De afwijzing door de arbeiders van alles wat de
werkgevers voorstelden irriteerde de laatsten een weinig, zoodat de
derde vergadering beëindigd werd met de raadgeving aan de arbeidersvertegenwoordigers,
om nog eens ernstig over de voorstellen na te
denken. De onderhandelingen werden op 25 November voortgezet. Hier
kwam de loonsverlaging weer naar voren. Zij zou f 1.— bedragen en
worden toegepast op alle arbeiders in het bedrijf werkzaam. De minimumloonen
in de collectieve overeenkomst zouden met hetzelfde bedrag
verlaagd moeten worden. Het voorstel tot loonsverlaging in het steendrukkersbedrijf
kon door de werkgevers niet aannemelijk gemaakt worden
met een beroep op den bedrijfstoestand. De verlaging der kosten van het
levensonderhoud kon evenmin worden aangevoerd, daar de laatst bekend
geworden publicatie juist een kleine stijging, n.l. 81.1 °hi op 82.5 (',sta
aangaf. Het was dus verklaarbaar, dat de arbeiders niet in loonsverlaging
wilden toestemmen. Velen der werknemers in het bedrijf hoopten zelfs
op een terugkeer naar de loonen van 1920.-1922. De hoofdbesturen
hadden dit verlangen geen voet gegeven, daar naar hun meening uitbreiding
der werkloosheid zich zou openbaren, indien de bedrijfslasten verzwaard
werden. Zij hadden zich dus bepaald tot den wensch : voortzetting der
collectieve overeenkomst op dezelfde voorwaarden. De werkgevers stonden
echter op loonsverlaging, waardoor lang en breed gediscussiëerd moest
worden, zonder dat eenig resultaat bereikt werd. Het argument der
werkgevers : „in andere bedrijven is toch ook loonsverlaging toegepast
en dus moet voor het steendrukkersbedrijf een zelfde maatregel alleszins
gewenscht geacht worden", vermocht de delegatie van partijen ter andere
zijde niet van de noodzakelijkheid om toe te stemmen te overtuigen.
Om den schijn te ontgaan, dat de meer verantwoordelijke bestuurders
de loonsverlaging tegenhielden, doch de arbeiders wel zouden toestemmen
in een loonkorting, die de werkgevers gering noemden, werd besloten
die voorstellen aan de arbeiders ter beslissing voor te leggen. Wat
te voorzien was geschiedde. Overal werden de werkgeversvoorstellen
afgestemd. Met dit resultaat kwamen de arbeidersvertegenwoordigers
ter vergadering op 11 December. De mededeeling ervan aan de werkgevers
bracht hen niet van hun voornemen af. Zij waren uiteindelijk
bereid om, indien de verlaging der minimumloonen in de looncijfers der
C. A.-O. tot uitdrukking werd gebracht, aan de werkgevers de vrijheid
te laten deze al of niet toe te passen. Dit voorstel maakte het vraagstuk
tot een principiëele kwestie. In de praktijk zou zoo goed als geen der
werkgevers tot verlaging overgaan. Daarmede was het bewijs geleverd
dat het bedrijf loonsverlaging niet behoefde, doch om te gemoet te komen

DE DREIGENDE MOEILIJKHEDEN IN HET STEENDRUKKERSBEDRIJF 269
aan de algemeene mentaliteit in de kringen der werkgevers een principiëele
loonsverlaging aanvaard moest worden om tot een accoord te komen.
Voor de arbeidersgroep was een dergelijke beslissing niet te accepteeren.
Hoewel het debat nog een geheelen avond werd voortgezet, werden de
onderhandelingen resultaat-loos afgebroken. Zoo dreigde een tijdperk
zonder C. A.-O. de bedrijfsverhoudingen te bemoeilijken. Aan werkgeverszijde
was de meening sterk, dat zulk een tijdperk zou intreden. De
bestuurders der arbeidersbonden zonnen op maatregelen om zulk een
tijdvak zonder regelende C. A.-O. te voorkomen. De eersten wapenden
zich tegen de moeilijkheden, door een reeds eerder genomen besluit van
kracht te verklaren. Dit besluit was door de algemeene vergadering van
den N. B. v. Steendrukkerijen op 6 December genomen, en verbood den
werkgevers om wijziging in den toestand hunner inrichting te brengen.
Zij mochten de loonen niet verhoogen of verlagen, geen arbeiders
aannemen of ontslaan, zonder vooraf overleg met het bestuur van hun
bond te plegen. De arbeidersbonden belegden vergaderingen met hun
leden, nadat de besturen overeenstemming hadden verkregen over de te
volgen gedragslijn. Het doel : voortzetting van een ongewijzigde C. A.-O.
zonder contractloos tijdperk. wilden zij bereiken en zij vonden de arbeiders
bereid om, desnoods door werkstaking, dit voornemen te verwezenlijken.
Bij het nastreven van dit doel werd alles in het werk gesteld om de
verhoudingen in het bedrijf zoo min mogelijk te schaden, en zeker niet
door roekeloos of onvoorzichtig optreden het spoedig tot elkaar komen
onmogelijk te maken. De veronderstelling, dat de werkgevers zeker geen
algemeen conflict zouden aanvaarden voor een loonsverlaging in principe
deed de arbeiders sterk staan in de verwachting, dat zonder al te groote
schade voor het bedrijf hun inzichten zouden doorgevoerd worden.
Besloten werd om te beproeven, of de werkgevers zich inderdaad
algemeen achter den looneisch stelden. Na beraad werden een viertal
firma's aangewezen waar het conflict zou ingezet worden, nl. Belderbos &
Coesel, Desguerrois, Luiï en Van Roessel, alle te Amsterdam. Dezen
ondernemers werd medegedeeld, dat hun personeel op 5 Januari 1925 in
staking zou gaan, tenzij door de ondernemers een individueele overeenkomst
met de arbeidersbonden werd aangegaan, waarin de voorwaarden
der C. A.O. 1924 als ook voor 1925 geldend waren verklaard. Geen
der werkgevers was bereid om zulk een overeenkomst te teekenen, al
wilden zij handhaving der loonen toezeggen. Het bestuur van den
Ned. Bond van Steendrukkerijen liet op 31 December een bekendmaking
in alle werkplaatsen aanplakken, waarin ter voorkoming van misverstand
den arbeiders werd medegedeeld, dat de verplichting tot loonsverlaging
den werkgevers niet was opgelegd. Het genoemde bindend besluit, werd
eveneens officiëel medegedeeld. Voor de arbeiders werd het daardoor
duidelijk, dat de strijd alleen zou gaan om het behoud der overeenkomst.
Waarschijnlijk geloofden de werkgevers niet aan het intreden van
conflicten. Dat zij daarin miszagen zal uit het vervolg duidelijk blijken.

270 VAKTECHNISCHE ONTWIKKELING VRAAGT MEERDER AANDACHT ,
Nog voortgaande met de gebeurtenissen, die in 1924 plaats vonden,
stippen wij aan, dat onze bondsvoorzitter gekozen werd tot lid van het
dagelijksch bestuur van het Christelijk Nationaal Vakverbond. Hem werd de
functie van 2den voorzitter opgedragen. — Breedere beschrijving erlangt het
feit, dat het hoofdbestuur meer aandacht ging besteden aan de vaktechnische
ontwikkeling der leden. Een der middelen was reeds het tegen de helft van
den prijs verstrekken van de Grafische Revue aan adspirantleden. Doch
ook de volwassenen hadden behoefte aan meer voorlichting. Het machinezetten
beperkte het werk van den handzetter tot een minimum. De
zetmachine deed zich op steeds uitgebreider gebied gelden. De gevolgen
van deze technische omzetting van een belangrijk deel van het bedrijf
den leden voor oogen stellen en vooral de jongeren wijzen op de gevolgen,
indien zij zich niet met alle kracht op de vakstudie toelegden, was de
plicht van het hoofdbestuur. De nieuwere opvattingen omtrent vlakversiering
vonden op het gebied der boekdrukkunst breede toepassing.
Het toepassen van de rechte lijn bij smoutwerk was voor vele leden een
struikelblok. of zij waren niet voldoende op de hoogte met de producten,
die door deze zetwijze het aanzijn verkregen. Ook de druktechniek
ontwikkelde zich snel en in allerlei richting. In steendrukkerijen werden
steeds meer offset-persen geplaatst en een enkele boekdrukkerij ook ging
tot het in bedrijf nemen van offsetmachines over. Concurrentie met het
werk dezer vlakdrukmachines tegen het product der hoogdruktechniek was
niet alleen te vreezen, doch openbaarde zich in meer dan één opzicht. Vooral
in het buitenland, maar toch ook op eigen bodem. De rasterdiepdruk liet
zich eveneens gelden. Nu was het niet de hoofdbestuurs-bedoeling de
vak-ontwikkeling te keeren, doch belangstelling wekken, vakstudie aanwakkeren
en vakbekwaamheid bevorderen lagen naar de meening van ons
hoofdbestuur op den weg van een arbeiders-vakvereeniging. Een verzoek
om drukwerk, product van allerlei methode en opvatting, aan onzen bond
toe te zenden, werd aan een 1000-tal werkgevers toegezonden. De bedoeling
zat voor om in iedere afdeeling een kleinere of grootere tentoonstelling
te organiseeren en den leden en anderen bezoekers een overzicht te geven
van de ontwikkeling in het drukkersbedrijf en van de producten der verschillende
drukprocédé's. Veel medewerking der werkgevers om dit doel
te verwezenlijken, viel ons niet ten deel. Slechts een 12-tal zonden eenig
drukwerk in. De doorvoering van het plan moest daardoor worden
uitgesteld. — Onze secretaris Schipper, die van de oprichting af in de
Centrale Leerlingen-Commissie zitting had, deed der commissie een voorstel
om te pogen, ingevolge het bepaalde in titel II der nijverheidsonderwijswet
subsidie te verkrijgen als opleidings-instituut. Zijn doel ging eigenlijk nog
verder. Hij wilde op deze wijze de mogelijkheid openen, om een centraal
opleidingsinstituut voor alle grafische vakken in het leven te roepen. Deze
nieuwe gedachte kon niet zonder meer worden uitgewerkt. Zij was echter
opgeworpen en al zou haar nadere bespreking nog eenigen tijd op zich laten
wachten, het oogenblik van maatregelen nemen was voorbereid. — Met

GESCHIL OVER DE RECHTEN VAN WERKLOOZE LEDEN 271
den dienst der Werkloosheidsverzekering deed zich een kwestie voor,
die belangrijker was dan tot nu toe voorgekomen geschillen. Te Groningen
werd een drietal onzer leden ontslagen. doordat de firma zetmachines
in bedrijf genomen had. Zij hadden recht op uitkeering gedurende
90 dagen. Doch in de derde week hunner werkloosheid werden zij te
werk gesteld in Jipsinghuizen. Dit werk bestond in graaf.. en grondwerk.
Zij weigerden dien arbeid te aanvaarden, als niet geschikt voor letterzetters,
waarop hun werd medegedeeld, dat hun uitkeering uit de werkloosheidskas
zou worden stopgezet. Bij deze beslissing kon ons hoofdbestuur zich niet
neerleggen. Het zag de werkloosheidskas als een verzekering waarbij het
regelmatig betalen van de premie rechten schiep, die niet willekeurig
door derden ontnomen konden worden. Ook niet, indien deze derde
de Staat was en een deel der totaal-premie voor zijn rekening had genomen.
De bond kon voor zijn rekening de uitkeering verstrekken en het hoofdbestuur
kon daarna in beroep komen tegen de Groningsche beslissing. Zulk
een beroep werd echter behandeld door denzelfden Minister, die de werkverschaffing
te Jipsinghuizen tot passenden arbeid had verklaard. Deze
vorm van rechtspleging leek ons hoofdbestuur niet de meest objectieve.
Na een onderhoud met den directeur van den werkloosheidsdienst, den
heer A. Folmer, bleven de uitkeeringsrechten der verzekerde leden
gewaarborgd, zij het ook, dat de beslissing zich grondde op de mogelijkheid,
aan twee der werkloozen geboden, om leerling-machinezetter te
worden. Het derde bij de kwestie betrokken lid werd spoedig ziek,
welk onheil ongetwijfeld op rekening der werkverschaffing gesteld zou zijn,
indien de man het ongewone graafwerk gedurende eenigen tijd had moeten
verrichten. • Nog werd gepoogd de leden der vakgroepen chemi- en
lithografen tot meerdere belangstelling in den bond en tot op ruimere
schaal deelnemen aan het bondswerk te bewegen, daar de groep als vakgroep
zich te veel op den achtergrond bleef houden. Deze poging mag niet als
geslaagd beschouwd worden. De vakgroep als zoodanig hernieuwde de
oude activiteit niet. — De voorbereiding der pensioenregeling in het
boekdrukkersbedrijf werd mede door onzen bond zoo krachtig mogelijk
gesteund. Gedurende 1924 moest die steun zich beperken tot het plaatsen
van artikelen in het Grafisch Orgaan. Aan het einde des jaars werd het
rapport der pensioencommissie uit de werkgeversbonden in het patroonsorgaan
Het Tarief gepubliceerd. Daarmee was de gelegenheid gekomen
om bij de arbeiders meerdere belangstelling voor dit vraagstuk te wekken.
Hetgeen echter eerst in 1925 kon geschieden. — Ten slotte besloot het
hoofdbestuur om het Grafisch Orgaan op beter papier te doen drukken.
Drukkerij Edecea schafte zich nieuwe matrijzen aan en trad in overleg
met ons hoofdbestuur over de keuze van het letterbeeld. In verband
met deze wijzigingen werd nu ook de kop van ons blad uit een ander
lettertype gezet, waardoor het blad een geheel nieuw uiterlijk verkreeg.

WIIWW11WW11W M'MWilW3W11WWIIP
VIJFTIENDE HOOFDSTUK
MEERDERE STABILITEIT IN DE BEDRIJFSVERHOUDINGEN
UITBREIDING VAN DE TAAK VAN DEN BOND
(1925)
I
n de eerste nieuwe week van dit jaar (op 5 Januari) trad bij vier
steendrukkerijen, en wel bij de firma's Belderbos & Coesel, Desguerrois,
Luiï en Van Roessel, de aangekondigde staking in. De ondernemers,
wier vrijheid van handelen door het bindend besluit ten zeerste beknot
was, oefenden krachtigen drang uit op het bestuur van den werkgeversbond
om maatregelen te nemen. Een algemeene uitsluiting met zoo slappe basis
behoorde tot de onmogelijkheden, zoodat reeds op Dinsdag 6 Januari, door
tusschenkomst van Mr. H. J. A. J. Niemeijer, contact met de werkgevers
werd verkregen. Dien dag had namelijk een buitengewone algemeene
vergadering van den patroonsbond plaats gehad. Waarschijnlijk was daar
de toestand besproken en de conclusie getrokken, dat de inzet een ernstig
conflict niet rechtvaardigde. De werkgevers waren bereid tot nader overleg
op de volgende voorwaarden : 1. De collectieve overeenkomst wordt met
6 weken verlengd ; 2. de staking wordt opgeheven ; 3. een commissie
uit 8 personen, 4 werkgevers en 4 werknemers, onder leiding van een
onpartijdigen voorzitter, doet bindende uitspraak over het geschil. In de
daarop volgende vergadering van de vertegenwoordigers der arbeidersbonden
werd tegen het opheffen der staking ernstige bedenking ingebracht,
daar, door het aanvaarden van een arbitrage-commissie, de beslissing in de
handen van één man zou worden gelegd en dus de arbeiders in principe
ervan afzagen om zelf hun eischen door te voeren. Toch kon het voorstel
niet zonder meer afgewezen worden. Den volgenden dag had met enkele
patroonsgedelegeerden een bespreking plaats, teneinde nadere inlichtingen
in te winnen, en onze bezwaren naar voren te brengen. De werkgevers
bedoelden niet een arbitrage-commissie in dien zin, dat de onpartijdige
voorzitter de alleen-beslissing had. Zij zagen het ter hulp roepen van
een commissie meer als een mogelijkheid om tot een voor alle partijen
bevredigende oplossing te komen. Als onpartijdig voorzitter wenschten
de heeren Mr. J. de Vrieze aan te wijzen, indien deze de taak op zich

EEN STAKING IN HET STEENDRUKKERSBEDRIJF TE AMSTERDAM 273
TWiNTIGSTJ; IA 4RGe1NG 7 JANUARI 1925 NUMMER
GRAFISCH ORGAAN
VAN DEN NEDERLANDSCHEN CHRISTELIJKEN GRAFISCHEN BOND
DiT BLAD VERSCHIJNT S WOENSDAGS
OM DE VEERTIEN DAGEN ABONNEMENTS•
PRIJS f2.— PER JAAR FRANCO PER POST
ADMINISTRATIEADRES W J L RUPPERT
VLiETSTRAAT No 28 iii TE AMSTERDAM
Bij de jaarwisseling.
Ook in het vakvereenigingslcven is er dc drang om hij het afscheid
nemen van een jaar even terug te zien cn to pogen wat van de naante
toekomst te weten te komen Het laatste is ungetwgfeld mociloker
dan het cerstc Wat achter ons ligt kennen w ij hebben w ij doorleefd
beschouwd gezien Hct heeft een ~tempel op ons gezet, of mij hebben
het gevormd Het groeide cen voor in ooit. herinnering of het plaatste
er een lichtplek Maar waarneembaar blijft het
De toekomst daarentegen is verhorgcn Hoop geeft haar kleur en
verwachting doet haar met blijmoedigheid tegentreden Haar bek.
ring is dat rij verborgen is en daardoor in het menschenhart ver,
wachtingen wekt Als dc toekomst straks Eerleden is geworden dan
blijkt het pas of zij dc hoop kon vervullen. de verwachting verwezcn,
lijken Op dat oogcnhlik echter is wat wij nu nog als toekomst ken,
nen herinnering geworden Herinnering, die wij liefhebben, omdat zij
een stuk van ons eielf werd
In het verleden was noodig geloof en geloofskracht om te leven
Leven toch wil zeggen, niet de Bigen en dc dingen langs ons laten
hcenglijden, maar cr in door te dringen Te lesren wat zi j zijn en wat
lij /eggen Dat is !even, cn het is nimmer droog of doelloos Omdat
het r ijk is Rijk aan ervaring Wie ervaart vermeerdert de weten,
schap en dc smart Om dc vreugde en dc smart te dragen, daar,
toe is geloof noodig Wij begrijpen hen niet Doch het geloof leert ze
ons aanvaarden Niet als toevalligheden, niet als beschikkingen van
een blind noodlot, maar als bemoeiingen van God en Zijn liefde met
ons cn ons !oven
ADRES VAN REDACTIE
J HOFMAN
BOSS TOUSSAINTSTR 30
TELEPOON INiERCOMM 266S6
AMSTERDAM
PRIJS DER ADVERTENTIEN PER GEWONEN
REGEL 15 CENT • DIENSTAANVRAGEN
OP DIENSTAANBIEDINGEN I—S REGELS
50 CENT • ELKE REGEL MEER 10 CENT
BIJ VOORUITBETALING TE VOLDOEN
Mcn is cr nog met. In het laatst van dit j aar kwam cr weer een
kink in den Label Dc ontruiming van het bezette deel van Dmtsch•
land wordt uitgesteld. omdat in Duischland wapens gevonden werd. n
en once Oosterburen in het algemeen ervan hcschuldigd werden do
overeenkomst van ontwapening niet te goeder trouw na to Icven
Ongetwijfeld is dit gebeuren een moeilijkheid Doch dat men het /.il
aandurven daarom all, weer in dc waagschaal ie stcllon valt niet
aan te nemen
Zoo is er dus weer hoop in de harten der volkeren gekomen op
nieuw leven Handel en nijverheid begonnen in menig land met rich
te herstellen Van de opgelegde schepen werden cr weer in de vaart
gezonden Dc werkloosheid begon te verminderen 1924 bracht dus
nieuwe hoop Het Dawes.plan opende den weg naar omhoog gaan
Toch bleef in menig land een groot deel der arbeidersbevolking in
nood verkeeren Het meest degenen, die van arbeid verstoken bleven
Daarnaast allen, die hun arheidsvoo •waarden onevenredig zagen
delen Dat waren vele duizendtallen ook in ons Isind Voor die se—
mindering warden allerlei redenen usage tragen Hier woest dc ho
grootmg sluitend gemaakt worden Daar was het de noodzakelijkheid
om zoo goedkoop mogelijk te producceren Of de concurrentie mot
het buitenland. Of dc slechte toestand van het bedrijf Of de nood,
zakelijkheid van nieuwe kapitaalvorming Of nog andere redenen
Voor dc arbeiders. die voor hat meerendecl gehukt gaan onder de
zorgen van allen dag zijn deze dingen moeilijk to, vatton on zwaar
om te verstaan. Hun gedachtewereld is vaak beperkt en tact vermo,
Ons bondsorgaan in zijn tegenwoordigen vorm,
wilde nemen. Dit werd onmiddellijk onderzocht en Mr. de Vrieze
aanvaardde de functie. De bezwaren waren nu heel wat verminderd en
de bestuurders besloten deze oplossing den stakers voor te leggen en tot
aanvaarden te adviseeren. De stakers waren reeds bijeen geroepen in
de zaal van „Harmonie" aan de Rozengracht. Hun werd de gang van
zaken uiteengezet en het voorstel gedaan de staking op te heffen, wat
niet naliet eenige verbazing te wekken. Doch als in breedvoerige en
herhaalde toelichting het doellooze van verder staken den arbeiders was
duidelijk gemaakt, werd met algemeene stemmen besloten op Donderdag
8 Januari het werk te hervatten. Rancune-maatregelen werden niet
genomen en onderkruipers waren er niet, zoodat iedere arbeider zonder
moeilijkheden op zijn oude plaats in atelier of drukkerij terugkeerde.
Op Maandag 12 Januari kwam de bemiddelingscommissie bijeen. Wel
moest nog een heele middag besteed worden om een juiste formuleering
van het compromis te vinden, doch men kwam er toch mee gereed.
Behoudens enkele punten, waarover in de onderhandelingscommissie reeds
overeenstemming werd bereikt, werd overeengekomen : „1e. In de C. A.-O.
blijven de loonen gehandhaafd ; 2e. Echter heeft de Ned. Bond van Steen-
18

274 VOORWAARDEN WAAROP DE STAKING WERD BEËINDIGD
drukkerijen het recht om gedurende den contractsduur bij Gecombineerde
Besturen een voorstel tot verlaging der loonen met f 1. aanhangig te
maken. De werknemersorganisaties zullen in deze verlaging toestemmen,
wanneer zich een zoodanige wijziging in den algemeenen bedrijfstoestand
voordoet, dat loonsverlaging gemotiveerd is. Zulk een voorstel moet
binnen 14 dagen worden behandeld. Bij staking van stemmen besluit binnen
14 dagen daarna een speciale daarvoor te benoemen arbitrage-commissie,
bestaande uit 4 leden van den Nederlandschen Bond van Steendrukkerijen,
aan te wijzen door dien bond, 4 werknemers, aan te wijzen door de
werknemers-organisaties, terwijl deze 8 leden een onpartijdigen voorzitter
benoemen. De arbitrage-commissie beslist bij meerderheid van stemmen ;
3e. Beide partijen zullen in elk opzicht medewerken om dit compromis
te goeder trouw ten uitvoer te leggen. Ten aanzien van de staking van
5.--7 januari 1925 zal door den Ned. Bond van Steendrukkerijen of zijn
leden geen enkele rancune-maatregel worden genomen. Bij twijfel over de
vraag of in eenig geval rancune is toegepast, wordt hierover door
Gecombineerde Besturen beslist". Daarmede was dus het korte conflict
beëindigd en een vorm voor het compromis gevonden, die geen der partijen
tot overwinnaar maakte. Een 100-tal stakers had aan dezen strijd om het
behoud der C. A.-O. deelgenomen. Daar de overeenkomst tot 1 Mei 1926
zou duren, was de bedrijfsvrede ook in het steendrukkersbedrijf voorloopig
verzekerd. — Met meer of minder moeite was dus in elk der onderdeelen
van het grafisch bedrijf een collectieve overeenkomst tot stand gekomen.
De duur van die overeenkomsten was op twee jaar en drie maanden
bepaald, een bewijs van het toenemen van het vertrouwen in meer
regelmatige ontwikkeling en minder wisselvalligen bedrijfsgang. Hierop
maakte het steendrukkersbedrijf eigenlijk geen uitzondering. De moeilijkheden,
die hier waren voorgekomen, vonden hun oorzaak niet in een
diepgaand verschil van opvatting over de beteekenis der C. A.-O., maar
waren veeleer te wijten aan een niet juist inzicht bij de werkgevers
omtrent de omstandigheden waarin de arbeiders wilden toestemmen in
loonsverlaging. Toegeven aan de wenschen in die richting, uit de overweging
dat het nu eenmaal een „eisch des tijds" was om loonsverlaging te
accepteeren, deden en konden de arbeiders niet. Maar wanneer hun
redelijkerwijze kon worden aangetoond, dat het bedrijf de lasten niet
dragen kon en de verwachting op verbetering in den bedrijfstoestand door
vermindering der arbeidsvoorwaarden redelijken grond had, dan waren zij
bereid om mede te werken aan bedrijfsherstel, ook al kostte het hun offers.
Bij herstel van den goeden bedrijfsgang vroegen daarentegen de arbeiders
een deel der resultaten. Zij waren bereid zich in te spannen om dat te
bereiken, indien de werkgevers een andere meening waren toegedaan.
De verhouding der verschillende arbeidersbonden in het boekdrukkersbedrijf
onderling was door den gemeenschappelijken nood in de tweede helft
van 1924 iets verbeterd. Doch die verbetering was niet van blijvenden
aard. Want nauwelijks was de collectieve overeenkomst aanvaard, of

VOORBEREIDING TOT VERSTERKING VAN ONZEN BOND 275
de redacteur van het Grafisch Weekblad hervatte zijn onderbroken werk,
en zaaide opnieuw tweedracht en wantrouwen. Ons inzicht in de verhouding
werd daardoor bevestigd. Hersteld zou zij niet meer worden.
De fouten, door de leiding van den algemeenen bond in den loop van
1923 gemaakt, hadden aan dien bond groote schade toegebracht. Daar
de leiding haar fouten verdoezeld of bedekt had, was zij wel gedwongen
onophoudelijk en op allerlei manier te pogen de schuld anderen aan te
wrijven. Daardoor moest steeds de nadruk gelegd worden op het optreden
dier anderen (onder welke bestredenen onze bond een belangrijke plaats
innam) wat tengevolge had dat veel meer het tegen anderen, dus het
negatieve, dan het positieve „voor eigen zaak" in dezen bond op den
voorgrond trad. — Tusschen den Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond
was de verhouding in den regel veel minder scherp geweest dan tusschen
de bonden in het typografisch bedrijf. Wel waren er kleine schermutselingen
geweest, maar, aangezien het hoofdbestuur van dien bond in het openbaar
het optreden van den R. K. en Christelijken bond in 1923 volkomen
begrijpelijk en juist had genoemd, was verschil in opvatting daarover geen
oorzaak van scheiding. Met den secretaris van den N. L. F. C. B., den heer
H. Lindeman, had de redacteur van ons orgaan meermalen van gedachten
gewisseld over de grondslagen en taktiek der vakbeweging. Dit debat had
niet tot eenheid van inzicht en opvatting geleid, doch daar aan beide zijden
de gedachtenwisseling op hoog peil stond, was de betere verstandhouding
niet verstoord. De federatie tusschen den Roomsch-Katholieken en
onzen bond was niet vernieuwd. Een oorzaak, gelegen in verschil van
opvatting, bestond hiervoor niet. Doch zoowel de Roomsch-Katholieke
als de Christelijke bond waren in beteekenis en invloed toegenomen,
zoodat de behoefte aan meerdere zelfstandigheid nu ook meer bevredigd
kon worden. Het niet vernieuwen der federatie had dan ook niet ten
gevolge een minder nauwe samenwerking tusschen de beide hoofdbesturen.
Bij alle belangrijke aangelegenheden werd overleg gepleegd en door
bespreking gepoogd een gemeenschappelijk standpunt te vinden, hetgeen
zoo goed als altijd gelukte. Al deze omstandigheden in aanmerking
nemende, begreep het hoofdbestuur van onzen bond zijn taak. Hopen
op herstel der bedorven verhoudingen in het boekdrukkersbedrijf was
vruchteloos. Voorloopig was bespreking over wijziging in de verschillende
overeenkomsten van de baan. Met alle kracht kon dus gewerkt worden
aan het versterken van eigen organisatie en den uitbouw van den bond.
Door het veelvuldig onderhandelen was de gelegenheid om gedurende
den winter alle afdeelingen te bezoeken voorbij gegaan. Het contact
tusschen afdeelingen en hoofdbestuur was daardoor niet verflauwd, daar
alle concept-overeenkomsten in de afdeelingen waren toegelicht. Besloten
werd dan ook om dezen winter niet een afzonderlijk onderwerp in
afdeelingsvergaderingen te behandelen. — Nadere belangstelling vroeg het
verzorgen van het bondsbezit. In den loop der laatste jaren was dat
sterk toegenomen. 1924 sloot met een bedrag van f 109.215.84' j 2 in de

276 HET PERCEEL BOSBOOM TOUSSAINTSTRAAT 30 GEKOCHT
bondskas. Deze kas had dat jaar een voordeelig saldo van f 18.790.78
geboekt. De werkloosheidskas mocht met een saldo van f 19.614.58 een
totaal bezit van f 66.999.72 noteeren, hoewel nog een bedrag van f 20.519.31
was uitgekeerd. Het ziekenfonds had een bezit van f 17.767.91 1 (2 , waarbij
het saldo a f 5.026.18' 1 2 inbegrepen was. Niet alleen het toenemen van
het bondsbezit was oorzaak van blijdschap. Meer nog lag de voldoening
in het besef, dat het zoo vaak door niet-christelijke bonden opgeworpen
propaganda-woord : „de christelijke bond kan wegens gebrek aan geld
niet als behoorlijke vakvereeniging aangemerkt worden", alle beteekenis
verloren had. Het doel van het hoofdbestuur was benaderd. Naar
verhouding van het ledental maakte onze bond geen slecht figuur in de rij
der arbeidersbonden in de grafische bedrijven. De leden waren bereid
bevonden om den niet te ontkennen achterstand in te halen. Het resultaat
van het inzicht van het hoofdbestuur en het willen der bondsleden
demonstreerde zich in de toeneming van het vermogen van den bond
en zijn fondsen. In den loop der jaren was een niet onbelangrijk bedrag
geleend aan Christelijke arbeidersbonden, die in groote conflicten gewikkeld
waren. Ook werd aan het C. N. V. een bedrag van f 10.000.— als voorschot
verstrekt. Het totaal der uitgeleende gelden beliep de som van f 31.000.---.
Het was al hooger geweest, maar verschillende debiteuren hadden een
begin met aflossing gemaakt. Ons hoofdbestuur achtte het niet verstandig
heel het bondskapitaal in effecten te beleggen en gaf er voorkeur aan
voor een zeker deel van het bondsvermogen vaste belegging te zoeken.
Besloten werd om gelden op 1 e hypotheek te verstrekken. Het gelukte
f 20.000.— gedurende 5 jaren tegen 5 3/4 Vo in dezen vorm te beleggen.
Dan werd in onderhandeling getreden met den eigenaar van het huis,
waarin het bondskantoor gevestigd was, om te vernemen of het pand
tegen een niet te hoogen prijs te koop was. Tusschenkomst van een
makelaar werd niet gewenscht. De Grondbrief bank, die het pand in eigendom
had, wilde het wel verkoopen. Na wat onderhandelen werd de
koopsom vastgesteld op f 19.000.—, waarbij nog een bedrag van f 728.21
aan onkosten kwam. Zoowel bij het afsluiten der hypotheek als bij het
overschrijven van het huis werd van de tusschenkomst der heeren
Voskuijl E Klopper, notarissen te Amsterdam, gebruik gemaakt. — Het
bedrag, door vrijwillige bijdragen voor uitgetrokken werkloozen bijeengebracht
door de leden van onzen bond, was reeds bij het begin van
dit jaar tot f 24.776.30 gestegen. De opofferingszin der leden van den
Christelijken bond kwam hier misschien het duidelijkst naar voren.
Nimmer was gepoogd de leden tot steunen te bewegen uit een oogpunt
van bescherming van eigen positie. Steeds was aangedrongen op medeleven
met het lot van hen, die door de crisis het zwaarste getroffen
waren. Het bezwaar, meermalen ingebracht tegen het verplicht lidmaatschap,
namelijk dat bij toepassing ervan de arbeiders „dood" voor de
organisatie werden, was met dit bewijs van medeleven volkomen ontzenuwd..-
, Het voordeelig saldo der werkloosheidskas deed uitkomen,

BOSBOOM TOUSSAINTSTRAAT 30, AMSTERDAM WEST

BEZOEK DER GRAFISCHE TENTOONSTELLING IN LONDEN 277
dat de bijdrage voor de kas hooger was, dan met het oog op de
uitkeeringsbehoefte noodzakelijk geacht moest worden. Bij een saldo van
bijna f 67.000.— kon rekening gehouden worden met de rente, die dit
bedrag opleverde en bij de inkomsten van het fonds gerekend kon worden.
Een verzoek werd tot den Minister van Arbeid gericht om de bijdrage
op 10 centen per week en per lid te verlagen. Dit verzoek lokte uitvoerige
correspondentie uit, terwijl de inwilliging langen tijd op zich liet wachten.
Bijzonderlijk twee zaken werden bij het bondswerk op den voorgrond
geplaatst. De vaktechnische ontwikkeling der leden en het tot stand komen
van een pensioensregeling in het boekdrukkersbedrijf. Wat het eerste punt
aangaat kon het hoofdbestuur zelfstandig maatregelen beramen en ten
uitvoer brengen. Het doel was nog steeds om drukwerk van allerlei
tijdvak en druktechniek samen te brengen en dan in de afdeelingen van
den bond ten toon te stellen. Een ander plan was het aanschaffen van
een projectie-lantaarn met bijbehoorend gereedschap, om door middel
daarvan afbeeldingen van drukwerk natuurgetrouw op doek te brengen.
Het laatste plan verwierf het meest de instemming der hoofdbestuurders.
Het was niet uitvoerbaar, daar de projectie-lantaarn aan een vaste
afmeting gebonden was en drukwerk in allerlei formaat en vorm vervaardigd
werd. Zoo moest het mindere plan voor uitvoering in aanmerking
komen. Het hoofdbestuur begreep wel, dat het onvruchtbaar werk zou
zijn, indien de sprekers in de afdeelingen niet voldoende met de ontwikkeling
der techniek op de hoogte waren. Alle hoofdbestuurders, waarbij de
gesalariëerde bestuurders, waren wel uit de verschillende grafische vakken
gekomen, doch de laatstgenoemden waren al geruimen tijd buiten het
bedrijf werkzaam. Een goede gelegenheid deed zich voor om te pogen het
ontbrekende aan te vullen. Te Londen werd een tentoonstelling op
grafisch gebied gehouden, waar machines en gereedschappen en drukwerk
en drukmethoden gedemonstreerd werden. Besloten werd om een drietal
hoofdbestuurders, twee gesalariëerden en een niet-gesalariëerde uit de
steendrukkersbranche, in de gelegenheid te stellen die tentoonstelling te
bezoeken. Dit bezoek had plaats van 18-22 Mei. Het bezwaar, dat
geen der aangewezen tentoonstellingbezoekers de Engelsche taal machtig
was, werd voor een groot deel ondervangen doordat de reis en het bezoek
in gezelschap van de heeren J. Roelofs en H. Lindeman, voorzitter en
secretaris van den N. L. F. C. B., konden plaats hebben. De heer Lindeman
was voldoende met de Engelsche taal op de hoogte, om als tolk en gids
te kunnen optreden. Ter tentoonstelling konden de bezoekers zich van
allerlei machines en haar werking op de hoogte stellen, welke schoone
gelegenheid op 't zeerst benut werd. Ook werd nog een groote offsetdrukkerij
te Londen bezocht en een bezoek gebracht aan een chemigrafische
inrichting. Het eerste bezoek leverde meer vrucht op dan het laatste.
Soortgelijke chemigrafische inrichtingen waren in Holland ook gevestigd.
Het was niet gemakkelijk toegang te verkrijgen in een offset-drukkerij.
De Engelsche ondernemers wezen alle verzoeken af, bewerende dat zij

278 LEZING EN DRLIKWERKrTENTOONSTELLING IN DE AFDEELINGEN
reeds voldoende schade ondervonden van concurrentie uit Holland en
niet van plan waren vertegenwoordigers van zulk een gevaarlijk land
in hun drukkerijen toe te laten. Zelfs de welwillende medewerking van
een bestuurder van den Engelschen Steendrukkersbond was niet voldoende
om den Hollanders de poorten van eenige inrichting te openen. Eerst
toen de hoofdvertegenwoordiger van de machinefabriek Mann & Co.
persoonlijk als onze beschermheer optrad, kon na wat moeite de drukkerij
der firma Waterlow Ei Zn. bezocht worden. In deze inrichting stonden
offsetpersen van zeer verschillend formaat en met onderscheiden snelheid.
Maar de bewering der werkgevers in het steendrukkersbedrijf, dat die
groote machines in Engeland door meisjes bediend werden, bleek niet in
overeenstemming met de werkelijkheid. Toch was zij bij het onderhandelen
gebruikt als een verdediging voor loonsverlaging aan offsetdrukkers. Een
poging om een fotografische zetmachine in oogenschouw te nemen, mislukte.
Kennis werd genomen van de werking der typar tikmachine, die, met
uitschakelen van zetten, onmiddellijk drukproeven leverde. Door het tentoonstellingsbezoek
was een duidelijk overzicht verkregen van de ontwikkeling
op vaktechnisch gebied, maar heel veel drukwerk konden wij niet naar
Holland meebrengen. Wel verschillende catalogi van machinefabrieken
en enkele afdrukken van reclame-werk. De hoofdbestuurder Poorter, die
als lid van het steendrukkersgilde de reis naar Engeland had meegemaakt,
deed verslag van zijn wedervaren in het Grafisch Orgaan, terwijl ook de
redacteur van hetgeen gezien en geleerd werd, in het bondsorgaan verhaalde.
In Holland teruggekeerd werden verschillende Nederlandsche drukkers aangeklampt
om wat van hun producten los te krijgen, een werk, waarmede
Schipper zich belastte en waarin hij, vooral door persoonlijk bezoek, slaagde.
Het waren vooral drukkerij Senefelder te Amsterdam, drukkerij Mortelmans
in Den Haag, die mooi steendruk- of offsetdrukwerk beschikbaar stelden.
Drukkerij „De Brakke Grond" te Amsterdam stelde een uitgebreide
collectie afdrukken van linoleum-snede beschikbaar. Wij hadden zelf
nog wat Duitsch boekdruk-, steendruk- en offsetdrukwerk, terwijl ook
Hollandsch boekdrukwerk in drie- en vierkleuren in het bezit van den bond
was. Zoo ontstond nog een mooie collectie drukwerk, die in twee groote
portefeuilles werd bijeengebracht en aangevuld met afbeeldingen van
groote en kleine giet, zet- en drukmachines. Gewapend met deze collectie
en verschillend gereedschap om het aan allerlei soort muren te bevestigen,
togen bondssecretaris en bondsvoorzitter ieder naar een aantal afdeelingen,
toen eenmaal de wintercampagne was ingezet. Een uitgebreide toelichting
op het drukwerk en de ontwikkeling der vaktechniek werd bij de tentoongestelde
drukwerken gegeven. De vergaderingen werden in de meeste
plaatsen een succes. -- Het organiseeren dezer tentoonstelling met een
uitgebreide uiteenzetting was niet het eenige, wat door den bond gedaan
werd om den lust tot vakstudie aan te moedigen. In verschillende steden
bestond en bestaat gelegenheid voor jongeren en ouderen om in vakschool
of door vakcursus zich meerdere vakbekwaamheid eigen te maken. Doch

VOLGEN VAN SCHRIFTELIJKE CURSUSSEN WORDT AANGEMOEDIGD 279
in nog meer plaatsen ontbrak die gelegenheid. Door de Amsterdamsche
Grafische School werden schriftelijke cursussen voor leerlingen ingesteld.
Ons hoofdbestuur besloot om aan de adspirant-leden, die woonden in
gemeenten waar die scholen of cursussen niet of nog niet bestonden,
de helft der kosten, aan het volgen van een schriftelijken leerlingen-cursus
verbonden, te vergoeden. Toen bleek, dat deze pogingen gewaardeerd
werden en een niet onbelangrijk getal adspirant-leden van de gelegenheid
gebruik maakte om zich verder te bekwamen, werd met den directeur
der A. G. S., den heer L. Ronner, overleg gepleegd over het instellen
van een schriftelijken cursus voor leermeester-gezel in het boekdrukkersbedrijf.
De directeur was bereid zulk een cursus te openen. De leden
van onzen bond, die den cursus wilden volgen, konden de helft der te
maken kosten bij den bond in rekening brengen, mits zij zich verbonden
het cursuswerk regelmatig af te werken en bij de A. G. S. in te zenden.
De definitieve regeling van dezen cursus kwam in 1926 tot stand. Toch
mogen wij hier reeds vermelden, dat ook succes werd bereikt. Velen
onzer leden lieten zich voor den cursus inschrijven en volgden de lessen
getrouw. Door al dit werk ontstond behoefte aan leerboeken. Voor
rekening van den bond werden een aantal dezer boeken aangeschaft en
in de bibliotheek geplaatst. Op aanvraag werden de leden in de gelegenheid
gesteld bij hun vakstudie hiervan gebruik te maken, terwijl voor
hen, die vakstudie-boeken in eigen bezit wilden hebben, door bemiddeling
van den bond dit studiemateriaal kon worden aangeschaft. Hierdoor
werd, daar de bond bij aankoop van studieboeken korting kreeg,
welke korting aan de leden werd afgestaan, op den koopprijs nog
bezuinigd, terwijl, indien dit gewenscht werd, de leden het verschuldigde
bedrag in termijnen aan den bond konden terugbetalen. Behalve deze
leerboeken schafte het hoofdbestuur andere vakstudie-boeken aan, plaatste
die in de bondsbibliotheek en stelde ze beschikbaar voor ieder lid, dat
er gebruik van wenschte te maken. Door al deze maatregelen werd de
lust tot studie bij de leden opgewekt of versterkt. Het resultaat is duidelijk
merkbaar. In den bond wordt veel meer aan vakstudie gedaan dan vroeger.
Op bijzondere medewerking van een aantal leden mag hier nog
gewezen worden. Zij houden zich bezig met het geven van vakonderricht
aan adspirant-leden. In steden waar een adspiranten-club bestaat, wordt
dit onderricht in vergaderingen dier clubs gegeven. In andere plaatsen
ontvangen één of twee adspirant-leden bij een der volwassen leden thuis
vakonderricht of worden voor het examen voorbereid. Het eerste practisch
gevolg is het opkweeken van goede vaklieden in den bond, doch mede
wordt den arbeiders het mooie van hun arbeid duidelijker voor oogen gesteld,
wat de liefde tot hun beroep doet toenemen en den arbeidslust verhoogt.
Meerdere malen is reeds genoemd het vaktechnisch tijdschrift Grafische
Revue. Nu wij toch bezig zijn het werken op het gebied der vaktechniek
te beschrijven, kunnen wij de gelegenheid aangrijpen om over dit tijdschrift,
zijn doel en bestaan, een en ander mede te deelen. Het werd als maandblad

280 SUBSIDIE VAKTECHNISCH TIJDSCHRIFT „GRAFISCHE REVUE"
uitgegeven door den Bond van Typografische Studiegezelschappen, de
werkgeversbonden . in het boekdrukkers- en het boekbinders-bedrijf en de
leerlingen-commissiën in die bedrijven. De B. V. T. S. bemoeit zich uitsluitend
met het vakonderricht voor typografen, hoewel haar maandblad
regelmatig artikelen voor de boekbinders bevat. De Grafische Revue kon
zichzelf niet bedruipen en moest dus gesteund worden. Het eerste tekort,
groot f 300.--•, werd door de Centrale Commissie in het boekdrukkers
bedrijf beschikbaar gesteld. Deze maatregel was niet voldoende, daar het
tekort op de exploitatie grooter werd. Een subsidie-regeling werd getroffen,
waaraan zoowel de Federatie van Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf,
de Nederlandsche Bond van Boekbinderspatroons als de
arbeidersbonden in het boekdrukkers- en boekbindersbedrijf deelnamen.
De leerlingen-commissies gaven geen financiëelen doch uitsluitend moreelen
steun aan het blad. Ook op dit gebied werkte de verdeeldheid door.
Toen in begin 1925 weder over het subsidie-bedrag beraadslaagd moest
worden, stelden de R. K. en de Christelijke Grafische Bond voldoen der
subsidie naar verhouding van het ledental der arbeidersbonden voor.
Het hoofdbestuur van den algemeenen bond wilde een anderen maatstaf
aanleggen, namelijk het aantal stemmen namens iederen bond in de
Centrale Commissie voor het typografisch bedrijf uitgebracht. Indertijd
had ons hoofdbestuur er grooten prijs op gesteld om in de Centrale
Commissie door een stemgerechtigd lid vertegenwoordigd te zijn. Om dien
wensch vervuld te zien was het bereid de kosten, welke deze rechtspraakcommissie
met zich bracht, per stem te verdeelen. Gezien de verhouding
van ons ledental betaalden wij dus per 100 leden meer dan de algemeene
bond voor een zelfde leden-aantal betaalde. De uitgifte der Grafische Revue
had natuurlijk niets te maken met het stemmen in de Centrale Commissie.
Doordat het tekort van f 300.— door de Centrale Commissie beschikbaar
werd gesteld, was dit bedrag naar het stemmental in die commissie voldaan.
Nu het waarschijnlijk een blijvende subsidie-regeling gold, achtten wij
den maatstaf onbillijk en meenden, dat het ledental een betere verdeeling
waarborgde. Bij de besprekingen over het subsidie-bedrag sneed het
bestuur van den A. N. T. B. het gemeenschappelijk overleg af door te
verklaren, dat het in geen geval een andere verdeeling dan volgens het
stemmen in de Centrale Commissie in overweging zou nemen. Om de
uitgifte van het vaktechnisch maandblad niet plotseling onmogelijk te
maken, verklaarden de vertegenwoordigers van den R. K. en Christelijken
Grafischen Bond voor dit ééne jaar in het toepassen van die verdeeling
te willen berusten. Bij een volgende subsidie-verleening zou niet meer
beschikbaar worden gesteld, dan in verhouding van het ledental gerechtvaardigd
was. Voor één jaar was de uitgave gered, doch tevens was het
intreden van verdere verdeeldheid zeker. Hetgeen later bevestigd werd.
Het te verwachten pensioenfonds voor typografen vroeg grootere
belangstelling. Aan het einde van 1924 was in Het Tarief, het Orgaan
der Federatie van Werkgeversorganisatiën in het Boekdrukkersbedrijf,

PENSIOEN-REGELING IN HET DRUKKERSBEDRIJF VOORBEREID 281
het rapport van een verzekeringsdeskundige opgenomen. Het rapport ging
uit van de gedachte aan een bedrijfsfonds, met een pensioenbedrag van
f 9.— op 65-jarigen leeftijd en een eenheidspremie van f 2.— per week,
waarvan de helft door den werkgever en de andere helft door den arbeider
zou worden voldaan. Door de publicatie van het rapport had de gedachte
aan pensioen een vasteren vorm aangenomen en kon met besprekingen
een aanvang worden gemaakt. De werkgevers waren bereid in bespreking
te treden, mits de arbeiders vooraf verklaarden in twee principiëele punten
toe te stemmen en wel ten eerste, het premiebedrag voor gezamenlijke
rekening nemen en ten tweede, het bedrag der premie zoodanig te stellen,
dat voldoende reserve gekweekt kon worden. Over deze principiëele punten
pleegden de vertegenwoordigers der arbeidersbonden gezamenlijk overleg.
Bezwaar tot aanvaarden dezer punten bleek bij hen niet te bestaan.
Daar de werkgevers een specialiteit hadden geraadpleegd, werd besloten
ook tot het inwinnen van deskundig advies over te gaan. Was de heer Cross
de adviseur der werkgevers, de arbeiders besloten om advies in te winnen
bij den heer Lindner, technisch adviseur der Rijksverzekeringsbank. Het
rapport door den laatste uitgebracht verschilde niet belangrijk met dat van
den heer Cross, doch door het vormen van reserve over langeren termijn
uit te strekken, kon de premie gesteld worden op f 1.40 a f 1.50 per week.
Het rapport werd den werkgevers toegezonden, terwijl onderwijl een vaste
pensioen-commissie werd geïnstalleerd. Deze commissie was samengesteld
uit 5 werkgevers- en 5 arbeidersvertegenwoordigers. De heer H. Diemer
werd tot voorzitter benoemd, Mr. Dr. A. A. van Rhijn tot secretaris van
werkgeverszijde en de heer W. C. van Haalen tot secretaris van arbeiderszijde.
Verder dan het installeeren der commissie kwam men in dit jaar
niet. Wel werd in vele afdeelingen van onzen bond vergaderd en het
pensioen-vraagstuk nader toegelicht. Doordat de jongeren meer moesten
betalen dan bij het afsluiten van een privé-verzekering voor hen noodzakelijk
was, bestond er aanleiding van hen de meeste bezwaren te
verwachten. De toelichting in ons bondsorgaan en in de afdeelingsvergaderingen
werkte er toe mede, om die bezwaren te overwinnen en
het pensioenplan bij onze leden aanvankelijk ingang te doen vinden.
Was het werk aan de beide hoofdpunten het allerbelangrijkste, er
bleef nog ander werk overig. De collectieve overeenkomsten in alle
grafische bedrijven waren van kracht geworden, doch de doorvoering
en handhaving ervan vroeg nog groote aandacht. Na de vernieuwing der
collectieve overeenkomsten was opnieuw bekrachtiging der afwijkende
regeling van den arbeidstijd gevraagd. De arbeidsinspectie maakte bezwaar
om zonder meer goedkeuring te verleenen. De getroffen regeling werd
telkens overtreden en de controle-maatregelen niet nageleefd. In het
bijzonder in het boekdrukkers- en in het steendrukkersbedrijf gaven deze
overtredingen aanleiding tot klachten en het dreigement om de vergunning
in te trekken, indien werkgevers en arbeiders niet naar behooren medewerkten
aan de uitvoering der bepalingen. De rechtsprekende commissies

282 MAATREGELEN TER HANDHAVING VAN HET COLL. CONTRACT
trokken zich de zaak aan. Met de arbeidsinspectie werd samengewerkt
teneinde de bepalingen van wet en C. A.-O. behoorlijk te doen naleven.
In gevallen, waarin nochtans overtreding werd geconstateerd, werden
strafmaatregelen toegepast. Somtijds werd zoowel aan overtredende
arbeiders als aan hun werkgevers boete opgelegd. — Dan waren er nog
altijd werkgevers in de grafische bedrijven, die zich niet best schikken
konden in de bedrijfsgemeenschap. In het boekdrukkersbedrijf was het de
firma Calif & Meischke te Amsterdam, die hoewel georganiseerd, van de
bepalingen der C. A.-0. en der arbeidswet zich niet al te veel aantrok.
Meermalen was gepoogd de firmanten tot naleving der C. A.-O. te
brengen en meermalen was de arbeidsinspectie in de noodzakelijkheid
gekomen proces-verbaal op te maken wegens overtreding der arbeidswet.
Doch gebaat had dit alles niet. Zoodat de noodzakelijkheid kwam om,
daar de firma zelfs de uitspraken der rechtsprekende colleges naast zich
neerlegde, door staking te pogen naleving der C. A.-O. te verzekeren.
Op 29 April werd de arbeid stopgezet. Pogingen om zich van nieuw
personeel te voorzien, slaagden maar zeer ten deele. Op 4 Mei moest
de firma toegeven en f 1000.— waarborg stellen voor het betalen van
het achterstallige loon. -- Ook de firma Mulder te Gouda meende, dat
de bepalingen der C. A.-O. niet volledig op haar van toepassing waren.
Zij liet regelmatig haar personeel werken buiten de begrenzing van den
arbeidstijd. Van 's morgens 6 uur tot 's avonds 10 uur werd in twee
ploegen gearbeid. Eerst geschiedde dit buiten toestemming der Centrale
Commissie. Later werd de firma bereid gevonden vergunning aan te
vragen, die haar voor een bepaald tijdvak verleend werd. Bij een aanvrage
om dezen termijn te verlengen, weigerde de C. C. Toch ging de firma
voort, waardoor een conflict onvermijdelijk werd. Op 26 Mei bleven
de werknemers, behoudens een tweetal, buiten de werkplaats. De staking
duurde kort. Om 11 uur werd zij opgeheven en teekende de heer Mulder
een verklaring, waarin hij beloofde de C. A.-O. en de besluiten der
C. C. te zullen naleven. — Te Sommelsdijk was de firma W. Boekhoven &
Zonen ongeorganiseerd. Meer dan eens was er contact met sommige
leden van het personeel en onzen bond geweest, doch het was niet
gelukt blijvend vasten voet in deze onderneming te verkrijgen. In het
midden des jaars kwam een aanvrage om als lid toe te treden van een
der arbeiders in. De reis naar Sommelsdijk werd ondernomen en in een
bespreking met den vragenden arbeider het standpunt van het hoofdbestuur
uiteen gezet. Een of twee der arbeiders afzonderlijk konden niet
tot de arbeidersbonden worden toegelaten. Alleen als het geheele personeel,
of minstens een belangrijke meerderheid, bereid was tot de bonden toe
te treden, zou er mogelijkheid bestaan om zich te organiseeren. Het
aanstaande bondslid zegde toe voor de organisatie-idee propaganda te
maken. Al heel spoedig daarna kwam bericht in, dat een vergadering
met een groot deel van het personeel gehouden kon worden. De datum
werd vastgesteld en ter vergadering traden alle aanwezigen, (nagenoeg

HET PRIJSTARIEF DER BOEKDRUKKERS EEN PUNT VAN STRIJD 283
het geheele personeel) als leden van den bond toe. Reeds den volgenden
dag, 10 Juni, had een onderhoud met een der firmanten plaats, hetwelk
nog niet tot resultaat voerde. Een 14 dagen later gehouden bespreking
voerde tot overeenstemming. De firma trad toe tot het georganiseerde
bedrijf. Een regeling werd getroffen, waardoor de firma geleidelijk tot
doorvoering der C. A.-O. kwam, welke regeling door de Centrale
Commissie werd goedgekeurd. Hoewel een zeer belangrijke loonsverhooging
moest worden doorgevoerd, (f 125.— per week) kwam de
firma de getroffen regeling ter goeder trouw na. Het hoofdbestuur van
onzen bond had zich reeds voorbereid op het voeren van een conflict,
welke voorzorgsmaatregelen dus overbodig bleken. De bond kreeg te
Middelharnis—Sommelsdijk er een nieuwe afdeeling bij, die tot 21 leden
uitgroeide. — Minder succes hadden wij bij de ongeorganiseerde firma
Verwey te Mijdrecht. Ook daar was van een benaderen der contractueele
verhoudingen geen sprake, doch toen een paar vrijgestelden van den
bond zich door middel van huisbezoek met de ongeorganiseerde arbeiders
in verbinding stelden, werd hun de onmogelijkheid van optreden heel
duidelijk. Wel wilden de arbeiders lid van een der arbeidersbonden
worden en dan zoo spoedig mogelijk een andere betrekking zoeken, doch
pogingen om hun werkgever tot de organisatie te brengen wenschten
zij niet te ondernemen. Het hoofdbestuur voelde er niets voor om als
arbeidsbeurs voor niet georganiseerde arbeiders op te treden, zoodat de
zaak gelaten werd als zij was. — Zoo ook in Enschedé, waar de heer
Te Sligte een drukkerij dreef. Oud-lid en .-afdeelingsbestuurder van
onzen bond was hij van het organisatiepad afgeweken en verkoos niet
terug te keeren, ofschoon afdeelings- en hoofdbestuurders zoowel met
dezen werkgever als met zijn personeel herhaaldelijk in bespreking traden.
De vrees om, indien zij met den bond in relatie traden, ontslagen te
worden, hield de arbeiders gevangen en buiten de arbeidersorganisatie.
In den loop van het jaar kwam een tamelijk felle strijd over het
al of niet voortzetten der prijstarieven in de Federatie van Werkgeversorganisatiën
in het Boekdrukkersbedrijf tot uiting. Er was een algemeene
klacht van niet meer handhaven der tarieven bij het inschrijven op of
noteeren van drukorders. Het algemeen hoofdbestuur stelde de gelegenheid
open om in het werkgeversorgaan, Het Tarief, de zienswijze van vooren
tegenstanders bekend te maken. Velen maakten daarvan gebruik.
De klachten over het niet handhaven in de practijk waren overdreven,
maar toch was het algemeen vertrouwen in de werkelijke toepassing
geschokt. Een reeks van bepalingen, die betere handhaving moesten
waarborgen, werd aangegeven. De algemeene vergadering der werkgeversfederatie
sprak zich uit voor het doorvoeren der prijstarieven en aanvaardde
de voorgestelde bepalingen omtrent sterkere controle. Daarmede
was de zaak dus voorloopig van de baan. Wat evenwel niet beteekent,
blijvend. De strijd om de prijstarieven moge geluwd zijn, het algemeen
vertrouwen bij de werkgevers is daarmede niet teruggekeerd. In breeder

284 WAARMEDE HET BOEKBINDERSBEDRIJF TE KAMPEN HAD
kring vindt de meeping ingang, dat te eeniger tijd de prijstarieven zullen
hebben afgedaan. Of daarmede een betere grond gelegd zal zijn voor
den opbloei van het bedrijf, kan voorloopig worden afgewacht, maar
mag lettende op de lessen der geschiedenis, ernstig worden betwijfeld.
Het boekbindersbedrijf bracht niet zooveel moeilijkheden. Toch was
de lucht niet geheel onbewolkt. Na de afschaffing van het prijstarief
was een zeer sterke onderlinge concurrentie tusschen de werkgevers ingetreden,
waardoor het bestaan van een deel der ondernemingen bedreigd
werd. Golden de klachten meer in het bijzonder de groote inrichtingen, de
kleinere zaken hadden meer te maken met het nog steeds toenemend
kleinbedrijf, dat werk van geringen omvang tot zich trok en „zonder prijs"
gereed maakte. Hier en daar had dit kleinbedrijf den vorm van huisindustrie
aangenomen. De groote werkloosheid, die menigen volwassen
of bijna volwassen arbeider uit het bedrijf stootte, was een der belangrijkste
oorzaken van dit euvel. Het kwaad werd nog vergroot door het voortduren
van gevangenis-arbeid, die een deel van het goede werk aan het
bedrijf bleef onttrekken en dus de moeilijkheden vergrootte. Dan was
er het niet-georganiseerd papierwaren bedrijf, hetwelk door lage arbeidsvoorwaarden
de georganiseerde ondernemers concurrentie aandeed, zoodat
dezen gingen dreigen eveneens buiten het georganiseerde verband te zullen
treden, indien de bedrijfsgemeenschap geen middelen wist te vinden aan
deze concurrentie een einde te maken. Geheel op rails liep het dus niet
in het boekbindersbedrijf, al spande de meerderheid der werkgevers zich
in om de C. A.-O. ten volle na te leven. Waar dit niet het geval was
werd gepoogd verbetering aan te brengen. In Utrecht gelukte het.
In Amersfoort scheen het te gelukken. Daar zetelde de ongeorganiseerde
firma D'Huy, die het gansche terrein harer omgeving onveilig maakte.
Door besprekingen met den werkgever leek het een oogenblik of ook
hier het been in 't lid gebracht zou worden. Eerst later kwam het
vruchtelooze dezer poging vast te staan, doch het levert geen bezwaar
op om dit hier reeds te vermelden. De firma, uitvluchten vindende, bleef
op zichzelf staan en zette haar concurrentiestrijd voort. Te Leiden bleef
de firma Versneij zich verzetten tegen de organisatie van het bedrijf.
Zij werd teruggehouden door haar lage arbeidsvoorwaarden om tot de
bedrijfsgemeenschap toe te treden. Want toen de Centrale Commissie
overgangsmaatregelen voorstelde om haar langs geleidelijken weg te
brengen tot de arbeidsvoorwaarden in de collectieve overeenkomst
bepaald, schrok zij van haar voornemen om zich te organiseeren terug.
Trouwens, zij was niet de eenige in Leiden, die eigenaardige opvattingen
had. Naast haar was nog het bestuur van de afdeeling A. N. T. B.,
dat niet een volkomen inzicht van eigen taak had. Om de bedrijfseuvelen
zooveel mogelijk te bestrijden ging het voorstel van besturen van andere
afdeelingen uit tot gemeenschappelijk actie-voeren. Genoemd afdeelings
bestuur weigerde echter die samenwerking, en bleef bij haar houding,
ook toen vertegenwoordigers der Centrale Commissie poogden alsnog

OPTREDEN TEGEN ONGEORGANISEERDE STEENDRUKKERS 285
samenwerking tot stand te brengen. De bestuurders hadden waarschijnlijk
hoogere adspiraties dan het bevorderen van het arbeidersbelang door
middel van het georganiseerde bedrijf. Bewerende krachtig genoeg te
zijn om de zaken alleen in het reine te brengen, weigerde het samen-
werking met anderen. Een bewijs voor de juistheid der bewering werd
tot heden niet geleverd. — Aan het einde des jaars werden nog pogingen
in het werk gesteld om het ongeorganiseerde papierwaren bedrijf tot
organisatie te brengen, welke pogingen nog niet tot het gewenschte
doel leidden. Zoo had ook het boekbindersbedrijf zijn moeilijkheden.
Het ongeorganiseerde bedrijf in de steendrukkersbranche was zeer
beperkt. Er waren slechts vier firma's bekend, die in aanmerking kwamen
om tot de organisatie toe te treden. Dat waren de ondernemingen
„Zaanlandia" te Koog/Zaandijk, Nout & Co. te Utrecht, De jong te
Heerlen en Verweij te Mijdrecht. Drukkerij „Zaanlandia" was vroeger
lid van den Ned. Bond van Steendrukkerijen geweest, maar geroyeerd
in 1921. De daaruit voortvloeiende staking was verloren gegaan, doordat
werkwilligen de plaatsen der stakers hadden ingenomen. Bij dit conflict
was onze bond niet betrokken geweest. De werkwilligen hadden alleen
een individueel contract, waarin de bepaling van een vast loon was overeen-
gekomen en o.m. de bepaling opgenomen was, dat bij geschil tusschen
den werknemer en zijn patroon een scheidsgerecht bindende uitspraak
zou doen. Bij de toepassing der loonsverlaging in het georganiseerde
bedrijf, verminderde de heer Kleiman, de ondernemer van drukkerij
„Zaanlandia", ook het loon zijner arbeiders, welke maatregel dezen heeres
weinig naar den zin was. Een van hen zocht weer contact met den bond
waarvan hij geroyeerd was. Hem werd verteld dat de arbeidersbonden
weinig met het personeel van „Zaanlandia" te maken wilden hebben
en het beter achtten als deze ongeorganiseerden hun zaken zelf regelden.
De arbeider echter liet zich door die boodschap niet afschrikken. Daar
een deel van „Zaanlandia's" personeel na de staking in de zaak was
opgekweekt en dus met het eerste conflict weinig te maken had, poogde
hij hun organisatie-zin bij te brengen. Heel moeilijk was dit niet, aangezien
de aankomende vakgenooten aan „Zaanlandia" gebonden waren
en dus weinig vooruitzicht hadden. Door een en ander werd een groot
deel van het personeel bereid gemaakt om tot een der arbeidersbonden
toe te treden. In dit stadium zochten de bestuurders contact met den
ondernemer. Een paar maal werd met hem geconfereerd. Hij werd
gewezen op zijn overtreden van het individueel contract, daar hij loonsverlaging
had toegepast en toen daaruit een geschil ontstond niet had
willen medewerken aan het samenstellen van het scheidsgerecht. De heer
Kleiman erkende de fout en zegde toe alsnog een scheidsman aan te
wijzen. De uitvoering dezer toezegging deed echter op zich wachten.
Een herinnering had tot gevolg een antwoord van den heer Kleiman,
waarin hij mededeelde „te zijner tijd" zijn toezegging te zullen nakomen.
Bovendien deelde hij in een telefoongesprek mede zich nimmer te zullen

286 EEN OFFSET-KWESTIE TUSSCHEN VERSCHILLENDE BONDEN
organiseeren. Nu werden de arbeiders tot de organisaties toegelaten en
den heer Kleiman medegedeeld, dat tot staking zou worden overgegaan.
De staking brak uit, duurde een paar maanden, doch de heer Kleiman
kwam opnieuw als overwinnaar uit den strijd. Het gelukte hem een
aantal werkwilligen in dienst te krijgen, terwijl ook een deel van zijn
oude personeel in de zaak bleef. De staking werd zonder resultaat
opgeheven en de stakers bij andere ondernemers onder dak gebracht.
„Zaanlandia" werkte op den ouden voet voort. — Bij Nout 8 Co. had
de strijd een gunstiger afloop. De arbeidsvoorwaarden bij deze drukkerij
waren veel ongunstiger dan bij „Zaanlandia". Te Utrecht waren zoo
goed als enkel jongeren in dienst, terwijl het loon van den enkelen volwassen
arbeiders ver beneden de loonen der C. A.-O. bleef. Dit dreef
de arbeiders tot de organisaties. Het geheele personeel trad als lid toe,
nadat met hen een vergadering belegd was. Den firmanten werd toen
de eisch gesteld zich eveneens te organiseeren. De ééne firmant had er
wel ooren naar, de andere weigerde en won het pleit, zoodat tot staken
werd overgegaan. De firma hield het 2 maanden vol, maar trad toen
tot den Ned. Bond van Steendrukkerijen toe. Om haar dien stap niet
al te zwaar te maken werden overgangsbepalingen gesteld, waardoor
de door de C. A.-O. gestelde voorwaarden geleidelijk werden ingevoerd.
— De firma Verweij te Mijdrecht bleef buiten de organisatie. Haar
Steendrukkerij is van geringe beteekenis. Enkele harer werknemers verlieten
wel haar inrichting, maar zij kreeg hulp van buiten, zoodat zij toch voort
kon werken. Gestaakt werd er niet, doch door overplaatsing van arbeiders
werd gepoogd de onderneming tot het georganiseerde bedrijf te brengen. —
Met de firma te Heerlen werden wel besprekingen gevoerd, maar daar
deze kleine onderneming niet voldoende personeel had om een actie te
beginnen, werden de besprekingen niet meer voortgezet. Eenig resultaat
brachten zij niet. — Behoudens van deze acties dient melding gemaakt
te worden van een onderzoek naar het aantal in bedrijf zijnde offsetpersen,
namens Gecombineerde Besturen ingesteld. Daaruit bleek, dat 54
van dit soort persen in bedrijf waren genomen, een aantal, dat langzamerhand
toenam en nog toeneemt. De capaciteit van het steendrukkers
bedrijf breidt zich verhoudingsgewijs uit. Enkele boekdrukkerijen schaften
zich eveneens een offsetpers aan, hoewel dit in ons land niet zulk een
omvang aangenomen heeft als over de grenzen. Het komen van de
offsetpers en de uitbreiding van het aantal dier drukmachines is oorzaak
van strijd tusschen de moderne boekdrukkers- en steendrukkersbonden.
Het gaat over de vraag, tot welke bedrijfsgroep deze persen behooren
en van welke der arbeidersbonden offsetdrukkers lid moeten zijn. Vaktechnisch
behoort het offset-procédé ongetwijfeld tot het gebied van den
vlakdruk. Volgens die opvattingen moet de offsetpers dus bij de steendrukkerij
onder gebracht worden. Zij onttrekt echter een belangrijk deel
van het drukwerk aan de boekdrukkerij, wat werkloosheid van boekdrukkers
tengevolge heeft. Er is dus veel voor te zeggen, dat deze

DE LAATSTE CHEMIGRAFISCHE INRICHTING GEORGANISEERD 287
arbeiders gelegenheid krijgen om tot offsetdrukkers te worden opgeleid.
In Nederland bestaat de mogelijkheid daartoe en zij werd in de praktijk
reeds enkele malen toegepast. Daarmede is de strijd tusschen de arbeidersbonden
nog niet beslist. De steendrukkersbonden eischen namelijk het
lidmaatschap van de offsetdrukkers, ex-boekdrukkers, voor zich op, welke
eisch de eer van een echte boekdrukkers-organisatie te na komt. Het
verschil van opvatting gaf reeds in het buitenland tot conflicten aanleiding.
In ons land bleven de gevolgen beperkt tot niet altijd vriendschappelijke
gedachten-wisselingen. Voor een bond, samengesteld als de
onze en de R.K. bond, bestaat de offset-kwestie niet. Die bonden
omvatten alle grafische bedrijven. Verandert de drukker aan een boekdrukpers
zijn levenstaak door aan een offsetpers zijn kunst uit te oefenen,
dan wordt hij eenvoudig onder een andere collectieve overeenkomst
gebracht. Want hoe de boekdrukkers ook mogen tegensputteren, alleen de
steendrukkers zijn contractanten der collectieve arbeidsovereenkomst,
waarin de arbeidsvoorwaarden voor offsetdrukkers worden geregeld.
De eenige ongeorganiseerde firma in het chemigrafisch bedrijf was
nu nog de Cliché-inrichting „Union" te Amsterdam. Ook hier was het
't personeel, dat contact met de organisaties zocht en verkreeg. Een
paar besprekingen met de firmanten brachten hen er toe tot de V. N. C. I.
toe te treden. Van het personeel kwam één werknemer in aanmerking
om zich als lid van onzen bond te doen inschrijven. Hetgeen geschiedde. —
Geheel zonder contractvernieuwing zou het jaar niet voorbijgaan. Nog
was daar de collectieve overeenkomst met de firma Joh. Enschedé & Zonen
te Haarlem voor haar afdeeling plaatdrukkerij met de arbeidersbonden
afgesloten. De besprekingen waren vertraagd, omdat de firmanten buitenslands
waren. Daar de plaatdrukkerij in niet zeer welvarende omstandigheden
verkeerde moest ook hier loonsverlaging aanvaard worden. Die
hedroeg ongeveer 81/2 °/o van het weekloon of f 3.— per arbeider.
Deze verlaging werd in twee termijnen toegepast, en wel één van f 2.—
en later nog een van f 1.4— per week. De afloop der overeenkomst werd
na het aanbrengen der aangegeven wijzigingen op 31 Maart 1926 bepaald.
De zorg voor de werklooze leden deed op allerlei middelen zinnen
om hun een kansje, te bieden weer arbeid te bekomen. Om de aandacht
der werkgevers op het groote aantal werklooze arbeiders in het boekdrukkers-
en boekbindersbedrijf te vestigen, werd gedurende de maanden
October—Mei maandelijks een lijst aan deze ondernemers toegezonden,
waarop namen, woonplaatsen, leeftijden en branche's onzer werkloozen
waren vermeld. Een opwekking om zoomin mogelijk te laten overwerken,
doch liever werklooze arbeiders tijdelijk in dienst te nemen, was aan
deze lijst toegevoegd. Deze maatregel had goed gevolg. Verschillende
onzer werkloozen werden geplaatst doordat de werkgevers met hun
adressen en vakbekwaamheid door middel der lijst op de hoogte waren
gebracht. Het hoofdbestuur besliste dientengevolge om in den winter van
1926/'27 op dezelfde wijze de aandacht op onze werkloozen te vestigen.

288 BESTUURSVERGADERING ONZER INTERNATIONALE TE LUZERN
Verder werden de werkloozen in kennis gesteld met de advertenties van
verschillende vakbladen en tijdschriften, waarin personeel gevraagd werd.
Bij aanvragen om werkkrachten aan het bondskantoor werden de in
aanmerking komende werkloozen telegrafisch van de aanvrage op de
hoogte gebracht. Een lijst van werkloozen, die bereid waren om in het
buitenland werk te aanvaarden, werd samengesteld. De op deze lijst
voorkomende werkzoekenden ontvingen mededeeling van alle vacatures
in het buitenland, die het hoofdbestuur ter kennis kwamen. Daar de
boekdrukindustrie in Duitschland arbeidskrachten te kort kwam, had het
hoofdbestuur voornamelijk het oog gevestigd op onze Oosterburen. Toch
gelukte het slechts aan twee onzer leden een plaats in Duitschland tijdelijk
te bemachtigen. Daarom werd in Essen, voordat de Duitsche Christelijke
Boekbindersbond (Grafisch Zentral Verband) zijn algemeene vergadering
in Freiburg hield, een bespreking gevoerd tusschen de vertegenwoordigers
van dezen bond, van den Gutenbergbond, (Christelijke typografenbond
in Duitschland) en den secretaris van onzen bond J. Schipper. De medewerking
der Duitsche collega's bij het plaatsen van arbeiders in hun land
werd verkregen, maar tot een algemeenen uittocht onzer werkloozen kwam
het niet. De Duitsche grenzen bleven vrijwel voor Hollandsche werkzoekenden
gesloten. Schipper vertegenwoordigde daarna onzen bond te
Freiburg op het congres der Duitsche binders. In het Grafisch Orgaan
vertelde hij een en ander van zijn ondervindingen. — Ter gelegenheid
van het Internationaal Congres van het I. C. V. te Luzern werd een
bestuursvergadering van onze internationale in die stad belegd. Die
vergadering en het congres werd bijgewoond door Hofman. Een verslag
van het congres ligt buiten het bestek van dit boek. Wel dient wat
naders vermeld te worden van de bestuursvergadering. Als voornaam
punt stond op het program een bespreking van de offset-kwestie, waarover
wij reeds een en ander hebben medegedeeld. De strijd over de drukkers
aan die pers bleek in de Christelijke bonden niet te bestaan. De Duitsche
Gutenbergbond blijft offsetdrukkers, ex-boekdrukkers, organiseeren, tot
het oogenblik waarop het Grafisch Zentral-Verband als contractant bij
de overeenkomst in het steendrukkersbedrijf zal worden erkend. Dan
worden de offsetdrukkers naar de gecontracteerde organisatie overgeschreven.
— In de bestuursvergadering der Christelijke Internationale
in onze bedrijven werden nog regelingen getroffen voor wederzijdschen
steun bij staking en het overnemen der rechten van leden, die in een
ander land arbeid vinden. In verband met de Zwitsersche toestanden
kwam het vraagstuk van interconfessioneele vakorganisatie nog even ter
sprake, doch deze vergadering was niet bevoegd daarin uitspraak te doen. —
De goede verstandhouding met den R. K. Grafischen Bond werd bevestigd
doordat bij gelegenheid van het zilveren feest van dien bond op
14-16 Augustus een bloemstuk werd aangeboden en een tweetal
afgevaardigden van ons hoofdbestuur de officieele en feestelijke vergaderingen
bijwoonden. Tegelijkertijd was de heer J. van Eijndthoven

INTERIEUR BUREAU SECRETARIS EN REDACTEUR
INTERIEUR BUREAU BONDSPENNINGMEESTER

VAN HET BONDSWERK EN DEN REGELMATIGEN VOORUITGANG 289
25 jaar als hoofdbestuurder van den N. R.-K. G. B. in functie. Hem werd
een Pauselijke Orde Pro Ecclesia et Pontifice verleend. Namens ons hoofdbestuur
werden hem gelukwenschen aangeboden. —, Om de kennis van
Christelijk-sociale vraagstukken te vermeerderen, vaardigde ons hoofdbestuur
een vijftal bondsleden, twee gesalarieerde, twee niet-gesalarieerde hoofdbestuurders
en den leider der adspiranten-club te Rotterdam, naar de
Christelijk-sociale conferentie te Lunteren af. Ieder van hen gaf in ons
bondsblad een overzicht over een der behandelde onderwerpen, terwijl
een afzonderlijke hoofdbestuursvergadering werd gewijd aan een algemeene
bespreking van het ter conferentie behandelde. — De door het hoofdbestuur
voorgestelde verlaging der bijdrage voor de werkloosheidskas
werd met ingang van 28 December door den Minister goedgekeurd.
Daarmede werd de bijdrage der leden op 10 centen gebracht. Aangezien
het niet mogelijk bleek de bijdrage van de andere vakbonden in het
grafisch bedrijf tot eenzelfde bedrag terug te brengen, bleef de verlaging
voor onze kas zonder invloed op de totaal-contributie voor den bond.
— Het Grafisch Orgaan poogde te voldoen aan de eischen, die men
een orgaan van een arbeidersbond stellen kan. De bedrijfsomstandigheden
werden er in besproken en artikelen van Christelijk-sociale strekking
opgenomen, aanvallen op den bond en de Christelijke vakbeweging
gepareerd. Op de pagina voor adspirant-leden werden allerlei vraagstukken
zoo eenvoudig mogelijk behandeld. Momenten uit rechtspraak- en
onderhandelingscommissies volgden, als kleine artikeltjes, de schakels op.
Daarna werden illustraties opgenomen met bijschriften, die op allerlei
verplichtingen de aandacht vestigden. Door het bondsorgaan werd van
alles gedaan om het bondsleven te versterken, om kennis aan te kweeken
en belangstelling voor bond en vakbeweging te wekken.
Zoo werd in het kort de inhoud van het boek „Practische Sociologie",
van de hand van Prof. Kohlbrugge, besproken. Daar wij critiek op
den inhoud uitoefenden en een exemplaar, waarin die critiek opgenomen
was, den professor toezonden, ontstond er correspondentie tusschen den
schrijver en den redacteur van ons orgaan. Prof. Kohlbrugge erkende
dat hij ten opzichte van de chistelijke vakbeweging onvoldoende op de
hoogte was en dus, dat de critiek van onzen redacteur juist was. —
1925 was dus een jaar zonder felle actie en kon het werk aan den
bond en in het directe belang der leden krachtiger dan in de laatste
jaren ter hand genomen worden. De bond ging vooruit. Het ledental
klom langzaam. Met 2234 leden traden wij het jaar in. Bij het eindigen
van het jaar stonden 2277 leden ingeschreven, een getal, in de jaren van
hoogconjunctuur zelfs niet bereikt. Al ging de vooruitgang niet met sprongen,
in aanmerking nemende, dat 252 leden toetraden en 209 leden om allerlei
redenen afgevoerd werden, was de winst bevredigend. Het hoofdbestuur
zag dan ook in den vooruitgang in ieder opzicht een bewijs voor de juistheid
der gevolgde werkwijze. Slechts doordat vele leden actief deelnam
aan den arbeid van den bond, kon dit resultaat bereikt worden.
19

WilWW/MW11W V% 1WWIITWIW
ZESTIENDE HOOFDSTUK
VERLENGING DER CONTRACTEN ZONDER OPZEGGING
HOE DE BONDSARBEID VOORTGAAT EN TOENEEMT
(1926/27)
De gang van zaken in 1925 bracht als vanzelf een voortgaan in
de ingeslagen richting en een verder toepassen der gevolgde wijze
van werken. Voor alles was het noodig aan de bijzondere behoeften
van een sterk gecentraliseerden bond aandacht te schenken. Hoofd- en
afdeelingsbestuur moest ieder lid overtuigen van de noodzakelijkheid om
zelf mee te werken en van het belang, dat hij bij den bond en de bond
bij het lid had. Dan mocht het ontginnen van nieuw terrein niet achterwege
gelaten worden. Nieuw terrein was er nog. In Zeeuwsch-Vlaanderen
was de organisatie nog steeds niet doorgedrongen. Met name in Ter Neuzen
werd een groot aantal arbeiders, vroeger lid van onzen bond, door den
werkgever buiten de organisatie gehouden. Door middel van een der
leden van den Roomsch-Katholieken Bond van Personeel in Publieken
Dienst werd contact met dit personeel verkregen. De menschen waren
echter ontoegankelijk voor organisatieleven. Zij wilden niet eens een
vergadering bijwonen, bevreesd als zij waren om door zulk een wandaad
als slachtoffer te vallen. Een ander terrein was 'dat van den rotogravuredruk,
een der procedé's, die eerst in latere jaren op eenigszins uitgebreide
schaal in ons land werden toegepast. Reeds veel eerder was, in samenwerking
met den Ned. Roomsch-Katholieken Grafischen Bond en den
Ned. Litho-, Foto- en Chemigrafenbond, getracht patroons en arbeiders
in deze branche tot organisatie te brengen en te pogen een collectieve
arbeidsovereenkomst voor die groep af te sluiten. Een ontwerp-contract
was samengesteld en in druk verschenen, doch de werkgevers verscholen
zich achter elkander en van het doorvoeren dezer overeenkomst kwam
niets. Wel bleef een groot deel der arbeiders lid van de bonden, doch
het tot krachtiger optreden komen werd belet door enkele eigenaardige
bezwaren. Er was namelijk tusschen den A. N. T. B. en den N. L. F. C. B.
verschil van meening over de vraag welke dier beide bij het N. V. V.

VOORBEREIDING EENER C. A.-0. VOOR HET DIEPDRUK-BEDRIJF 291
aangesloten bonden recht had de rotogravure-drukkers te organiseeren.
Het grootste deel van deze vaklieden, die met de N. V. V.-beginselen
sympathiseerden, was lid van den N. L. F. C. B. In 1923 waren enkele
drukkers in Leiden overgeschreven van den A. N. T. B. naar den
Litho-Foto-Bond, zoodat de positie van eerstgenoemden bond verzwakt,
die van laatstgenoemden bond versterkt was. Daartegenover stond een
bepaling der collectieve overeenkomst voor het boekdrukkersbedrijf,
waarin de rotogravure-drukkers onder deze overeenkomst waren gebracht.
De werkgevers-rotogravure-drukkers hadden deze bepaling nooit nageleefd,
doch waren voor dit deel van hun onderneming niet aangesloten bij een
der patroonsbonden in het boekdrukkers- of ander grafisch bedrijf. De
verwarring in die branche werd nog vergroot, doordat bij uitbreiding
van de rotogravure-inrichtingen de arbeidsvoorwaarden bij een deel der
werkgevers beneden die in andere takken van het grafisch bedrijf bleven.
De vakarbeiders hadden over hun loonen niet te klagen, indien zij die
vergeleken met die voor soortgelijken arbeid betaald, doch de groote
groep hulpvak- en hulparbeiders werd niet alleen willekeurig beloond,
maar ook de onderlinge verhouding naar leeftijd was ongeregeld. Dan was
hier en daar de arbeidstijd onbegrensd en de betaling bij overwerk viel
niet te roemen. Zoo had zich dus langzamerhand tusschen de krachtig
georganiseerde en nogal sterk gereglementeerde grafische bedrijven
een ongeorganiseerd bedrijf ontwikkeld, waarvoor elke regeling ontbrak.
Alleen organisatie kon hier helpen, het bleek opnieuw. Om tot organisatie
te komen, moesten de arbeidersbonden zich met elkaar verstaan. De
moeilijkheden zaten nu eens niet daarin, dat bonden van verschillende
richting elkaar niet verstonden, maar werden veroorzaakt door verschil
van meening bij bonden van gelijke kleur. Er was eerst nogal wat
gesputter, voordat de gemeenschappelijke bijeenkomst gehouden werd,
maar eindelijk bleek het toch mogelijk. Toen het zoover was, dat de
verschillen openlijk besproken konden worden, was het ook mogelijk
te pogen een oplossing te vinden. Na wat vergaderen werd het verschil
tusschen de beide bonden uit den weg geruimd. De rotogravure-drukkers,
die lid waren van den N. L. F. C. B. konden lid blijven, doch nieuwgekweekte
drukkers moesten lid van den A. N. T. B. worden. De
Algemeene Typografenbond was niet te vinden voor het afsluiten van
een collectieve overeenkomst voor het rotogravure-bedrijf afzonderlijk.
Daarom werd besloten te onderzoeken of een regeling als onderdeel
der C. A.-0. voor het boekdrukkersbedrijf tot stand kon komen. Een
bij-overeenkomst dus, waarbij de Litho-Foto-Bond als mede-contractant zou
toetreden. Om daartoe te geraken verdiende het aanbeveling om niet met de
werkgevers in het rotogravure-bedrijf afzonderlijk de besprekingen te
voeren, doch te trachten de overeenkomst tot stand te brengen onder
leiding van het bestuur der patroons-federatie in het boekdrukkersbedrijf.
Dit bestuur was bereid de besprekingen te leiden, nadat in een vergadering
bedoeling en beteekenis van het bij-contract waren uiteengezet. De begin-

292 HET SUBSIDIE AAN DE „GRAFISCHE REVUE" EN NOG WAT
moeilijkheden waren daarmede overwonnen, doch de werkgevers maakten
gansch geen haast om tot een regeling te komen. De arbeiders werden
ongeduldig en wijl het talmen niet aan het bestuur der patroons-federatie
te wijten was, won de meening bij de hoofdbesturen der arbeidersbonden
veld, dat het 't meest gewenschte was om te probeeren door partiëele
actie spoediger resultaat te bereiken. Van deze meening werd het federatiebestuur
op de hoogte gebracht. De betrokken werkgevers werden nu
aangespoord om te kiezen tusschen partiëele actie of medewerken aan
het tot stand komen van een bedrijfsregeling. Eindelijk werd een datum
vastgesteld waarop zij de arbeiders-vertegenwoordigers wilden ontmoeten
om besprekingen te voeren. Die datum was 8 Maart 1927. De hoop op
het tot stand komen van een regeling voor het rotogravure bedrijf werd
in de eerste ontmoeting met de werkgevers versterkt. Helaas kon met
het werken aan de tot standkoming eener overeenkomst niet worden
voortgearbeid. De voorzitter der benoemde onderhandelingscommissie,
de heer F. H. M. van de Griendt, overleed plotseling, kort nadat de eerste
vergadering had plaats gevonden. Een plaatsvervanger werd nog niet benoemd,
zoodat daarop gewacht moet worden. — Bij het subsidiëeren
van de Grafische Revue werd de gelijkstemmigheid der arbeidersbonden
niet bereikt. Het hoofdbestuur van den Algemeenen Typografenbond was
op zijn standpunt blijven staan, dat het bedrag, noodig om dit algemeen
vaktechnisch tijdschrift in het leven te houden, voldaan moest worden naar
het stemmen-tal in de Centrale Commissie. De hoofdbesturen van den Ned.
Roomsch Katholieken Grafischen Bond en van onzen bond hadden eveneens
hun standpunt gehandhaafd. De A. N. T. B. wilde niet wijken en weigerde
toen subsidie te verstrekken. Een oogenblik kwam het voortbestaan van
het blad in gevaar. Indien het vallen zou, waren de beide christelijke
bonden van zins gezamenlijk een vaktechnisch orgaan in het leven te roepen,
hoewel voorkeur gegeven werd aan een vaktijdschrift, waarop geen partijstempel
stond. De loop van zaken viel gemakkelijk te voorzien, want reeds
was het Grafisch Weekblad van den algemeenen bond vergroot en werden
artikelen over vaktechniek opgenomen. De kans op medewerking bij het
instandhouden van een algemeen vakorgaan was dus uiterst gering en
het zich onttrekken van den algemeenen bond aan de subsidie-regeling
vooruit te voorzien. Het was dan ook allerminst een verrassing toen het
hoofdbestuur van den A. N. T .B. zijn inzicht wilde doorvoeren en bij
niet slagen zich aan de subsidie-regeling onttrok. De hoofdbesturen van
den R. K. en Christelijken Grafischen Bond besloten aan te bieden het
ontbrekende subsidie-bedrag voor gezamenlijke rekening te voldoen.
Niet onmiddellijk werd dit aanbod aanvaard. Het tekort op de exploitatie
der Grafische Revue beliep f 1200.. De Ned. Bond van Boekbinders
patroons nam f 200 voor zijn rekening, de Federatie van Boekdrukkerspatroonsorganisatiën
wilden f 400.-- voldoen, het Gerrit Jan Thiemefonds
trad voor het eerst als donateur op en stelde f 100.. beschikbaar. Zoo
was dan f 700.— van werkgeverszijde bijeengebracht. De beide christelijke

HET SECRETARIAAT DER CENTRALE LEERLINGEN-COMMISSIF 293
bonden wilden f 500.— geven. Het maandschrift bleef bestaan, toen alle
subsidiëerende bonden hun goedkeuring verleenden aan het plan om de
Grafische Revue een uitgave te doen zijn van den Bond van Typografische
Studiegezelschappen alleen. Het bedrag van f500.— werd voldaan door
den R. K. en Christelijken Grafischen Bond en wel naar verhouding
van het ledental. In den loop van het jaar deed het hoofdbestuur van
den A. N. T. B. nog een poging om den Litho-Foto-Bond te winnen
voor een plan om gezamenlijk een vaktechnisch blad uit te geven. De
N. L. F. C. B. verleende geen medewerking aan de uitvoering ervan. In
Januari 1927 gaf de A. N. T. B. toen afzonderlijk een vaktechnisch
maandblad uit, dat alleen voor de leden verkrijgbaar werd gesteld. In
hoeverre dat afzonderlijk orgaan het bestaan van de Grafische Revue
bemoeilijkt, zal in den loop van den tijd nader moeten blijken.
Van de Centrale Leerlingen-Commissie in het boekdrukkersbedrijf
was het secretariaat voortdurend toegewezen aan den A. N. T. B. In de
plaats van den heer F. van der Wal was de heer B. Ponstein als secretaris
benoemd. Ook hij had met toewijding de belangen der Leerlingen-Commissie
en daarmede die van de contractueele opleiding gediend. Daar naast dit
secretariaat een belangrijk deel van het werk in eigen bond op zijn
schouders rustte, moest hij, mede om gezondheidsredenen, een deel van zijn
arbeid neerleggen. Het secretariaat van de Centrale Leerlingen-Commissie
kwam daarvoor z.i. het meest in aanmerking, zoodat hij voor deze functie,
die hij 5 jaar lang had vervuld, in Februari bedankte. Zijn bond had
tot nu toe immer op de bezetting van dit secretariaat aanspraak gemaakt
en die rechten geargumenteerd met zijn aantal leden, dat in het boekdrukkersbedrijf
werkzaam was, welk aantal grooter was dan het ledental
van een der andere bonden. De Centrale Leerlingen-Commissie zag den
heer Ponstein niet gaarne vertrekken. Haar voorzitter, de heer J. F. Duwaer,
die den heer F. J. A. M. Wierdels was opgevolgd, lanceerde het denkbeeld
om voor rekening der gemeenschappelijke contractanten den
secretaris drie dagen per week te salariëeren, terwijl hij de resteerende
drie dagen in dienst en voor rekening van zijn bond zou blijven. De
heer Schipper bracht dit denkbeeld eerst in het D. B. van onzen bond,
terwijl hij ook het hoofdbestuur van den R. K. bond ermede op de
hoogte bracht. Er was geen verschil van meening. Indien de A. N. T. B.
als grootste der bonden prijs stelde op het vervullen van het secretariaat,
dan konden daar op redelijke gronden geen bezwaren tegen in gebracht
worden. Doch dan vloeide uit dit standpunt vanzelf voort, dat al de uit
deze pretentie voortkomende onkosten door dien bond gedragen moesten
worden. Er was nog een andere reden, die het onmogelijk maakte om
in dit voorstel te treden. Het hoofdbestuur van den A. N. T.B. ontkende
nog immer principiëel het bestaansrecht van onze bonden. Het zou
waarlijk toch al te dwaas zijn om iemand drie dagen per week mede te
salariëeren, om hem mede daardoor in de gelegenheid te stellen de drie
resteerende dagen onze bonden te bestrijden waar Cdit mogelijk was.

294 J. SCHIPPER ALS SECRETARIS DER C. L.-C. AANGEWEZEN
Dit bezwaar gold natuurlijk niet speciaal den heer Ponstein. Trouwens
later bleek, dat hij persoonlijk geen voorstander was van de toepassing
van dit denkbeeld. De andere hoofdbestuurders van den algemeenen bond
voelden er wel voor. Van de benoodigde f 2500.— zouden de werkgevers
de helft te betalen hebben. De andere helft zou aldus betaald moeten
worden: door den algemeenen bond f 500.—, door den R. K. Bond f 400..—,
door onzen bond f 225.—, door den Ned. Graf. Bond f 125.—, zoo
meende het hoofdbestuur. De geliefkoosde verdeeling volgens het aantal
stemmen in de Centrale Commissie werd bij deze berekening niet eens
gehandhaafd. De andere contracteerende partijen waren echter niet te
vinden voor het denkbeeld, zoodat het niet doorgevoerd kon worden.
Ook nu was vooruit te zien, dat met een enkele afwijzing onzerzijdsch niet
volstaan kon worden. In overleg met het hoofdbestuur werd de vraag
dus onder het oog gezien of, ingeval de A. N. T. B. weigerachtig bleef
op de oude wijze het secretariaat te bezetten, een der beide bonden
in staat en bereid was het vervullen dezer functie op zich te nemen.
Onze secretaris, J. Schipper, had reeds van de oprichting zitting in de
C. L.C. Het bureau van den R. K. Bond was te Utrecht gevestigd,
zoodat, indien deze bond een secretaris aanwees, het overleg tusschen
voorzitter, den heer J. F. Duwaer, en secretaris zeer bemoeilijkt zou worden.
De meest voor de hand liggende oplossing was dus, dat Schipper
als secretaris optreden zou, indien de omstandigheden daartoe drongen.
In volkomen overeenstemming tusschen de beide hoofdbesturen werd
deze oplossing aanvaard. Het bedanken van den heer Ponstein werd in
de Centrale Commissie behandeld. Onzerzijds werd uitdrukkelijk de
wensch uitgesproken, dat de A. N. T. B., als grootste bond, het secretariaat
op zich zou blijven nemen. Het hoofdbestuur was alleen bereid daarin
toe te stemmen, indien de andere bonden in de kosten bijdroegen. Deze
eisch was onvervulbaar, zoodat de heer J. Schipper als secretaris benoemd
werd. Onze bond nam toen de kosten, aan het vervullen dezer functie
verbonden, voor zijn rekening. De heer Ponstein trad uit de Centrale
Leerlingen-Commissie terug. Zijn hoofdbestuur benoemde in zijn plaats
den heer J. Verreyk, een niet gesalariëerden hoofdbestuurder.
De twee-jaarlijksche algemeene vergadering van den bond werd dit
jaar op 2 en 3 Juni te Utrecht gehouden. De Groningsche afdeeling had reeds
meermalen aangedrongen op de uitvoering van het besluit, om in de
stad harer vestiging een algemeene vergadering te doen houden. Echter,
de beteekenis, die een bondsvergadering in vroeger dagen had voor de
plaats waar zij samenkwam, was verminderd. Voorheen kreeg de bond
ter plaatse waar zij vergaderde meerdere bekendheid en ging dus propaganda
van die bijeenkomst uit. In latere jaren mocht verwacht worden, dat men
in de grafische bedrijven voldoende met het bestaan van den bond op
de hoogte was en van de bondsvergadering niet zooveel plaatselijke
propaganda uitging. Vergaderen in Groningen zou, door verhooging van
het bedrag der reiskosten, aanmerkelijk duurder worden dan een vergadering

^^- -^*aw2
DE 20STE ALGEMEENE VERGADERING OP 3 JUNI 1926 VOOR HET JAARBEURSGEBOUW TE UTRECHT GEKIEKT
Links van Schipper| Paulra Gert, de voorzitter onzer Internationale

DE TWINTIGSTE ALGEMEENE VERGADERING TE UTRECHT 295
in het centrum des lands. De Groninger vrienden waren dan ook bereid
om van hun rechten vrijwillig afstand te doen, al bleef bij hen het
voornemen bestaan om bij nadere gelegenheid Groningen te doen
aanwijzen als plaats van samenkomst. De algemeene vergadering werd
voorbereid door een korten bidstond in hoofdbestuurskring, welk gebruik
sedert 1920 was ingevoerd. De zaal van het Gebouw voor Christelijk-
Sociale belangen was met afgevaardigden uit bijna alle afdeelingen gevuld.
De voorzitter van de Christelijke Internationale in de Grafische Industrie,
de heer Paul Thránert, vertegenwoordigde den Duitschen Gutenbergbond.
Het C. N. V. was door den heer J. Nauta vertegenwoordigd, terwijl de
heeren Chr. J. van den Dries en J. van Eijndthoven namens den Nederl.
Roomsch-Katholieken Grafischen Bond de vergadering bijwoonden. Het
19de verslag van de werkzaamheden van den bond, bevattende de verslagen
van den secretaris, den penningmeester, den redacteur en den administrateur
van het Grafisch Orgaan, werd behandeld en goedgekeurd. Daarmede
verwierf de leiding en de arbeid van het hoofdbestuur algemeene
instemming. De bevordering van vakstudie werd in een referaat door den
bondssecretaris behandeld, daar dit werk tot nu toe op verantwoording
van het hoofdbestuur geschied was. Het werken op dit gebied werd
algemeen toegejuicht en f 2000.— beschikbaar gesteld voor een jaar om
voort te gaan met het aankweeken van vakkennis en het bevorderen van
vakstudie. Per besluit van de algemeene vergadering werd op voorstel
van het hoofdbestuur aan de besturen van de afdeelingen het recht op
een jaarlijksche vergoeding toegekend. De werkzaamheden der afdeelingsfunctionarissen
waren in de laatste jaren zeer in omvang toegenomen.
Incidenteel was reeds voor enkele afdeelingen een toelage voor bestuurders
beschikbaar gesteld. Op voorstel van het hoofdbestuur werd de maatregel
nu algemeen. 30 °1 0 van het subsidiebedrag waarop de afdeelingen recht
hadden kon als toelage uitgekeerd worden. — De voorbereiding van het in
1927 te vieren jubileum van den bond was mede een punt van bespreking.
Ons hoofdbestuur had namelijk het denkbeeld geopperd om dit feest niet
alleen met afgevaardigden en genoodigden te vieren, maar om zooveel
mogelijk bondsleden in de gelegenheid te stellen aan het feest deel te
nemen. Voor rekening van de bondskas zouden consumptie en maaltijd
worden gebracht, terwijl zij, die aan het feest wenschten deel te nemen,
de reiskosten zelf moesten betalen en van hun vacantie een dag gebruiken.
Deze regeling ondervond nogal bezwaar van de ver van Amsterdam
wonende afgevaardigden. Daarom werd het hoofdbestuur opgedragen een
ander plan te ontwerpen, dat tegemoet kwam in de reiskosten, en dus
hooger suppletie gaf aan hen, die veel aan reiskosten moesten uitleggen
om in Amsterdam te komen, en lager suppletie aan hen, die weinig geld
voor de reis besteedden. Het voorstel van het hoofdbestuur om ter
gelegenheid van het 25-jarig bestaan de geschiedenis van den bond in
druk te doen verschijnen, vond algemeene instemming, terwijl het plan,
om dit boek niet gratis uit te reiken, doch tegen een lagen prijs aan

NEDERLANDSCHE CHRISTELIJKE GRAFISCHE BOND
OPGERICHT 19 MEI 1902 GOEDGEKEURD BIJ KONINKLIJK BESLUIT
GEVESTIGD TE AMSTERDAM
Aan den Heer Z04/ Wite47.411./ 4.5)/ar./(5/ 4(2/Z /, /VA(24/1/ /b/e/ Je
...ZA/12.20.K0 A/tti/ 4)94)3 tab 0 ar&g/i/ 09.Z6
wordt dit
BEWIJS VAN EERE-LIDMAATSCHAP
uitgereikt, als erkenning van zijn vruchtbaren arbeid ter verbreiding der christelijk sociale beginselen
en in het belang van den bond, door hem als ev.V..0.‘,./Z/ZA/a/Z/
in bizondere mate verricht.
Amsterdam, A/ , Secretaris.
J. W. Polder is de eerste, die het bewijs van eere-lidmaatschap ontving.
4
, Voortitter.

DE STEENDRUKKERS- C. A.-0. ZONDER OPZEGGING VOORTGEZET 297
leden te verkoopgin, maar weinig tegenkanting vond en dus aanvaard
werd. Bovendien moest beraadslaagd worden over verlenging der C. A.-0.
in het boekdrukkersbedrijf, waarvan wij de aanleiding en den afloop nader
zullen aangeven. De andere agendapunten waren wel voor de vergadering
van beteekenis, doch behoeven hier niet alle afzonderlijk vermeld te worden.
Op den 2den Juni bood de afdeeling Utrecht de bondsvergadering een
feestavond aan. De afdeeling vierde namelijk gelijktijdig haar 12'/2 jarig
bestaan. Bedoeld was een tuinfeest te geven, doch de regen dreef zangers,
afgevaardigden en genoodigden de zaal in. Alleen het muziekgezelschap
„De Bazuin" bleef in den tuin. Na dezen goed geslaagden feestavond
was er aan den morgen van den tweeden dag nog iets bijzonders. De
voorzitter van de afdeeling Zwolle, onze oude vriend J. W. Polder, was
door zijn werkgever gepensioneerd en daarmede buiten het bedrijf getreden.
Hem werd onder hartelijk applaus der vergadering het bewijs van
eere-lidmaatschap uitgereikt. J. W. Polder was de eerste in den Nederl.
Christelijken Grafischen Bond, wien het bewijs van eere-lidmaatschap
overhandigd werd. — De bondsvergadering had een zeer goed verloop.
De critiek was weinig en werd in welwillenden toon geuit. Ook in deze
vergadering viel te constateeren, dat het doel bereikt was : een krachtige
zelfstandige Christelijke arbeidersbond in de grafische bedrijven te vormen.
Die overtuiging was echter geen oorzaak van verslapping. Integendeel.
Na de algemeene vergadering mocht verwacht worden, dat de
geest, die daar heerschte, in de afdeelingen zijn goede uitwerking zou
bewijzen. De tijd om de collectieve overeenkomsten op te zeggen was
weer aangebroken. Of liever, voor de C. A.-0. in het steendrukkersbedrijf
was die tijd al voorbij. Daar was de duur van de overeenkomst
slechts ruim één jaar. De uiterlijke datum van opzegging, 1 Maart, was
reeds verstreken. Ons hoofdbestuur had tijdig per vragenlijst geinformeerd
naar de meening der leden, of zij opzeggen der C. A.-O. wenschelijk
achtten en zoo ja, welke wenschen zij dachten te kunnen verwezenlijken.
Merkwaardig was, dat na den afloop van den strijd in 1925 niet de
gedachte aan min of meer gewaagd spel zich van de meerderheid der
leden had meester gemaakt. Wel gingen sommiger wenschen in de
richting van herstel der loonen en van den vacantie-toeslag, maar de
meerderheid adviseerde : zoo mogelijk bestendiging der C. A.O. ^ Het
bleek bij de besprekingen met de hoofdbestuurders der andere bonden,
(den R. K. Grafischen bond en den Litho-Foto-Bond) dat de opvattingen
der arbeiders in het algemeen niet veel uiteen liepen. De groote vraag
was hoe de werkgevers over de beëindiging der C. A.O. dachten.
Geen der partijen ter andere zijde wilde gaarne in de positie geplaatst
worden van afweren der werkgeversvoorstellen. Gaven de patroons hun
wensch tot vernieuwen der C. A.-O. te kennen en hadden de arbeiders
haar niet opgezegd, dan waren de laatsten in die niet begeerde positie
gekomen. Op 28 Februari waren de hoofdbestuurders der arbeidersbonden
nog bijeen. De werkgevers hadden hun mededeeling nog niet

298 DE C. A.-O. IN HET BOEKDRUKKERSBEDRIJF EVENEENS VERLENGD
ingezonden. Besloten werd toen, om het er maar op te wagen en de
C. A.-O. niet op te zeggen. Blijkbaar hadden de patroons een soortgelijk
besluit genomen, want van hen werd niets vernomen. Zoo werd de
collectieve arbeidsovereenkomst in het steendrukkersbedrijf, ingevolge
haar bepalingen over dit punt, stilzwijgend met één jaar verlengd. —
Hoewel het later in het jaar gevierd werd, namelijk op 19 November,
moge hier de vermelding van het zilveren feest van den Ned. Bond
van Steendrukkerijen volgen. De arbeidersbonden gezamenlijk deden het
bestuur van dien bond een bloemstuk toekomen en waren vertegenwoordigd
ter receptie. Namens de drie arbeidersbonden, den N. L. F. C. B.,
den R.-K. Grafischen Bond en onzen bond, werd het bestuur van den
patroonsbond gecomplimenteerd. De gelegenheid werd aangegrepen om
waardeering uit te spreken voor de wijze waarop de werkgevers in den
loop der jaren met de arbeiders hadden samengewerkt. De reeds dertien
jaren voortgezette collectieve arbeids-overeenkomst was er het bewijs
voor. Deze overeenkomst was uitgebouwd tot een bedrijfsregeling, die
den vorm van bedrijfsorganisatie had aangenomen. Dat dit mogelijk was
geweest, was voor een niet gering deel te danken aan de medewerking
der werkgevers. De samenwerking tusschen de werkgevers- en arbeidersorganisaties
had voor het bedrijf goede resultaten afgeworpen. De bedrijfs
vrede was zoo goed als niet verstoord geworden, de rechtspositie der
arbeiders erkend en met volle medewerking der werkgevers gehandhaafd.
Op deze wijze werd gesproken en het optreden van den bond en zijn
bestuurders door de arbeiders gewaardeerd. — Over de vernieuwing der
collectieve overeenkomst in het Boekdrukkersbedrijf moest ook in dit
jaar beslist worden. Voordat de maatregelen genomen waren om te weten
te komen wat de meening der leden was over het vraagstuk opzeggingvernieuwing,
waren de contracteerende partijen met elkander in overleg
getreden. Het ging er om te weten te komen of er mogelijkheid bestond
den duur der C. A.-O. zonder opzegging met een jaar te verlengen.
Bij het voor-overleg tusschen de contractanten ter andere zijde werd het wel
duidelijk, dat geen der hoofdbesturen opzegging der overeenkomst door
de omstandigheden geboden achtte. Naar de meening der werkgevers
werd geïnformeerd. Zij ook waren te vinden voor verlenging zonder
opzegging, althans indien geen der partijen tot het opzeggen der overeenkomst
zou overgaan. In een wat meer officiëel onderhoud kon een
gedragslijn worden vastgesteld. Alle hoofdbesturen zouden adviseeren
om de collectieve arbeids-overeenkomst voort te zetten. Mocht een der
partijen voorkeur geven aan beëindiging der C. A.O. en het openen
der onderhandelingen, dan was de afspraak vervallen en waren de andere
partijen eveneens vrij om naar eigen inzicht te handelen. Werkgevers
noch arbeiders wenschten dus in verdedigingsstellingen terug gedrongen
te worden. De patroons konden hun algemeene vergadering voor het
denkbeeld winnen. In ons Grafisch Orgaan was de mogelijkheid van
voortzetting der C. A.O. ^ toegelicht, voordat onze algemeene vergadering

HOUDING CHRISTELIJKE VEREENIGINGEN TEGENOVER DE C. A.-0. 299
bijeen kwam. Het op den beschrijvingsbrief dier vergadering geplaatste
punt : verlenging van den duur der C. A.-O. in het boekdrukkersbedrijf
vroeg niet heel veel tijd. De afgevaardigden stemden algemeen toe, dat
opnieuw onderhandelen niet noodzakelijk was. Het besluit om, indien mogelijk,
zonder bespreking tot verlenging van den duur der C. A.-O. over te gaan,
werd dan ook met algemeene stemmen genomen. De andere arbeidersbonden
besloten in gelijken geest, hetzij in een algemeene vergadering, hetzij op
andere wijze. Zoo kwam de mogelijkheid in het boekdrukkersbedrijf de
collectieve overeenkomst weer drie jaren te doen gelden. Hoewel de
bedrijfsomstandigheden nog niet als normaal konden worden aangemerkt,
was, na een periode van onzekerheid de stabiliteit in de verhoudingen
tusschen de werkgevers- en arbeidersbonden weergekeerd.
Bij het intreden van het jaar hadden weer enkele werkgevers voor
het lidmaatschap van den bond bedankt. Groot was het aantal niet en
het waren meerendeels ondernemers, die een gering aantal arbeiders in
hun dienst hadden. Drukkerij „De Voorzorg" te Rotterdam behoorde
bij de bedankende firma's. Daar het weekblad van den Christelijken
Nationalen Werkmansbond, De Voorzorg, door deze drukkerij gereed
gemaakt werd, verkeerde ons hoofdbestuur in de meening, dat het mogelijk
zou zijn door invloed van het bestuur van den C. N. W. B. den ondernemer,
den heer W. Kalkman, van zijn bedanken terug te houden of
te brengen. Mocht dit niet lukken, dan, zoo meende ons hoofdbestuur,
zou de C. N. W. B. in geen geval haar bondsorgaan bij een niet
georganiseerden drukker doen gereed maken. Het overleg tusschen het
hoofdbestuur van den C. N. W. B. en ons hoofdbestuur vlotte niet
bijzonder. Onze brieven werden maar traag beantwoord en een concreet
standpunt nam het hoofdbestuur van den C. N. W. B. niet in. Wel werd
ons bericht, dat de drukker tevens als uitgever optrad en de zaak pas
afgedaan kon worden, als het contract met den drukker-uitgever afgeloopen
was, doch wanneer het contract afliep werd niet bericht en of daarna
het parool zou zijn : het drukwerk van den C. N. W. B. alleen door
georganiseerde drukkers doen gereed maken, niet met zekerheid verklaard.
Tot een of ander resultaat kwam deze kwestie niet. — Over medewerking
van christelijke corporaties of vereenigingen om de C. A.-O. in het
boekdrukkersbedrijf door te voeren, was trouwens meer reden tot klagen.
Correspondentie en besprekingen met vertegenwoordigers van den Bond
van Christelijke Politieambtenaren in Nederland waren eveneens zonder
resultaat. De ongeorganiseerde drukker bleef het orgaan, De Christelijke
Politieambtenaar, en waarschijnlijk ook het andere drukwerk van dien
bond, gereedmaken, ofschoon het bewijs geleverd werd, dat de arbeidsvoorwaarden
zijner drukkerij bleven ver beneden die, welke in het
georganiseerde bedrijf waren overeengekomen. — Met het orgaan van den
Nederl. Bond van Christelijk-Protestantsch Post-, Telegraaf- en Telefoonpersoneel
„Door Plicht tot Recht" ging het niet anders. Het orgaan van den
bond, Door Plicht tot Recht geheeten, werd door een ongeorganiseerden

300 OPHEFFING DER „VEREENIGDE DRUKKERIJEN" TE AMSTERDAM
werkgever gedrukt. Wel waren de arbeidsvoorwaarden in die drukkerij
niet zóó ongunstig als bij de inrichting. die door den Christelijken
Politiebond werd begunstigd, doch aan de contractueele voorwaarden
voldeden zij niet. Nochtans was de moeite door ons hoofdbestuur in
het werk gesteld om of den drukker tot de bedrijfsorganisatie te brengen,
of „Door Plicht tot Recht" te bewegen zijn orgaan door een anderen
drukker te doen gereedmaken, vruchteloos. — Een gelijk verloop hadden
de pogingen van ons hoofdbestuur om het bestuur van de Nederl.
Christelijke Onder-officiers-vereeniging te bewegen het bondsorgaan,
Onze Banier, voor het georganiseerde bedrijf te behouden: De ongeorganiseerde
drukker voldeed evenmin aan de arbeidsvoorwaarden, die overeen
gekomen waren tusschen de organisaties van werkgevers en arbeiders.
Het blad bleef den ongeorganiseerden werkgever ter gereedmaking
opgedragen. — Deze bonden bewogen zich op sociaal terrein en waren
niet bereid om die maatregelen te nemen, die in de lijn van eigen streven
lagen. Dat het Bestuur van den Ned. Bond van Meisjesvereenigingen
op Gereformeerden Grondslag niet te bewegen was zijn blad naar een
georganiseerde drukkerij over te brengen mag dus in dit licht bekeken,
niet eens al te zeer verwonderen. Het bestuur van den Bond van
Ned. Herv. jongelingsvereenigingen op Geref. Grondslag was al evenmin
tot de overtuiging te brengen, dat het doen drukken bij een georganiseerden
drukker voorkeur verdiende. Zoomin als het bestuur van den
Bond van Gereformeerde Mannenvereenigingen. Al deze vereenigingen
en bonden voelden er niets voor om hun invloed aan te wenden teneinde
resultaat van het overleg tusschen werkgevers en arbeiders erkend te
zien. — Alleen het bestuur van den Amsterdamschen Bond van Christelijke
Zangvereenigingen nam breeder standpunt in. Na overleg met het bestuur
van onze Amsterdamsche afdeeling besloot het zijn drukwerk slechts
door georganiseerde werkgevers te doen vervaardigen. Welk besluit
door ons ten zeerste gewaardeerd wordt.
De Vereenigde Drukkerijen v/h Roelofzen, Hiibner & Van Santen,
waren ook na de opheffing van het Nieuws van den Dag in bedrijf
gebleven. Te voorzien was echter de te eeniger tijd komende opheffing
dezer onderneming. In Februari kwam het daartoe. De Telegraaf-directie
kocht het pand en spoedig daarna werd de onderneming geliquideerd.
Alleen de cliché-inrichting Pax bleef haar bedrijf voortzetten, al werd
zij in een ander gebouw ondergebracht. Bij de liquidatie der Vereenigde
Drukkerijen traden voor de daar werkende arbeiders soortgelijke gevolgen
in als reeds bij de opheffing van genoemd dagblad vermeld werden.
Onze bond had nog maar een paar leden, die in dienst der Vereenigde
Drukkerijen gebleven waren. Een trad op als ondernemer, een ander
bleef nog aan den arbeid en een derde verhuisde met een door de
Vereenigde Drukkerijen gedrukt periodiek naar een andere onderneming.
Er trad opnieuw conflict in bij de firma S. Bakker Jzn. te Koog-
Zaandijk. De heer Bakker werkte sinds 1923 met ongeorganiseerd personeel.

NEIUWE STRIJD TEGEN DE FIRMA BAKKER TE KOOG/ZAANDIJK 301
Toch was de verhouding tusschen werkgevers en arbeiders niet van
dien aard, dat de vrede bestendigd kon blijven. Het ongeorganiseerde
personeel had verschillende grieven tegen zijn werkgever. Naar aanleiding
van het ontslag van twee arbeiders ging het grootste deel dezer
ongeorganiseerder op 24 juni in staking. Een der eischen was : toetreden
tot den patroonsbond. De stakers zochten contact met de arbeidersbonden.
Vertegenwoordigers der patroonsfederatie verkregen weer nauwere
aanraking met den heer Bakker. Daar gedurende het ongeorganiseerd
zijn der firma het weekblad Het Leven naar de drukkerij verhuisd was,
werd gepoogd door het toekennen eener schadeloosstelling, door den
heer Bakker aan den oud-drukker te voldoen, de vervaardiging van het
weekblad te Koog-Zaandijk te laten geschieden. Reeds was over het
bedrag der schadeloosstelling nagenoeg overeenstemming bereikt, als de
onderhandelingen afsprongen. Invloeden van andere Zaansche werkgevers,
buiten het grafisch bedrijf staande, waren hoogstwaarschijnlijk
de oorzaak van het terugtreden van den heer Bakker. In de Zaanstreek
mag geen staking gewonnen worden. Het conflict werd dus voortgezet.
Van de gezamenlijke contractanten ontvingen de stakers financieelen
steun. De heer Bakker was een kranig vechter. Van de 31 stakers werd
een groot deel vervangen door werkwilligen, die het bedrijf van den
Zaanschen drukker in gang wisten te houden, zoodat Het Leven kon
blijven verschijnen. Langzamerhand werd het personeel zoo wat geheel
aangevuld en ging de staking verloren. Half October werd ze opgeheven.
De stakers werden weer tot de bonden toegelaten. Niemand van hen
trad tot onzen bond toe. — De directie van het dagblad De Telegraaf
deed een poging om haar drukkerij buiten het georganiseerd verband
te brengen. Voor dat zij echter tot bedanken voor den patroonsbond
overging stelde zij zich op de hoogte van de meening van het personeel
aan de drukkerij werkzaam. Deze brachten hun besturen op de hoogte
van het voornemen hunner directie, waarna de besturen met elkander
in bespreking traden. Een personeelsvergadering werd bijeen geroepen.
De directie had het personeel toegezegd, de voorwaarden der C. A.-O.
te willen handhaven en verschillende verbeteringen in de arbeidsvoorwaarden
aan te brengen. In de personeelsvergadering werd dat alles
van alle kanten bekeken. Het antwoord van het personeel werd in een
motie samengevat, in welke motie was uitgedrukt, dat het personeel op
het voorstel der directie niet inging en dus hun organisatie trouw bleef.
Het is niet onwaarschijnlijk, dat De Telegraaf-directie tot haar voorstel
gekomen was mede door het voorzwerken van drukkerij Elzevier te
Amsterdam met ongeorganiseerd personeel. De arbeiders van De Telegraaf
stelden grooter prijs op het behoud van het lidmaatschap der arbeidersbonden.
— Nog deed zich in het boekdrukkersbedrijf een kort conflict
voor met de machinale loonzetterij Groot te Amsterdam. De ondernemer
werkte voor het ongeorganiseerde bedrijf en wenschte dat niet na te
laten. De opgelegde boete wilde hij niet voldoen. Bovendien was er

302 GEVAAR VOOR DE ZONDAGSRUST IN HET CHEMIGRAFISCH BEDRIJF
waarschijnlijk sprake van het overdoen zijner loonzetterij aan een ongeorganiseerde
firma. Na een buitengewoon korte staking op 13 December
gaf hij toe, betaalde de boete, ontsloeg de meisjes, die hij ter opleiding
in zijn dienst genomen had en verklaarde de collectieve overeenkomst
te zullen nakomen. Onze bond was niet bij dit conflict betrokken.
Gedurende het jaar kwamen in het Chemigrafisch bedrijf geen ernstige
moeilijkheden voor. Want een verschil van meeping tusschen werkgevers
en werknemers over de plaatsing van buitenlandsche werkkrachten, kan
niet als ernstige moeilijkheid aangemerkt worden. De bedrijfsdrukte bleef
voortduren en tengevolge daarvan meenden de werkgevers zich benadeeld
bij het voorzien in opengekomen plaatsen in hun inrichtingen. De loonen
gingen door het overnemen van personeel omhoog, wat de werkgevers
als in strijd met den geest der C. A.-0. beschouwden. Zij wilden niet,
dat de arbeidsbeurs bemiddelend optrad bij het plaatsen van werkkrachten
uit het buitenland, indien hier te lande geen voldoende aanbiedingen tegen
het minimumloon op een gestelde vacature inkwamen. De arbeiders van
hun kant maakten bezwaar tegen het vragen van Hollandsche werkkrachten
tegen het minimum-loon, bij vrijheid van loonbepaling indien
een buitenlander in dienst genomen werd. Zij stelden dus voor om alleen
indien tegen het in de praktijk betaalde gemiddelde loon geen voldoende
werkkrachten beschikbaar waren, bij het plaatsen van buitenlanders
bemiddeling der bedrijfs-arbeidsbeurs mogelijk te maken. Hiertegen hadden
de werkgevers weer bezwaar. De overeenstemming werd bereikt in dezen
zin, dat het loonbedrag in de aanvrage om een werkkracht genoemd moest
worden. Kwamen dan geen voldoende aanbiedingen in van Hollandsche
arbeiders, dan kon tegen hetzelfde bedrag een buitenlander in dienst
genomen worden en de arbeidsbeurs dus bemiddelen bij het plaatsen van
zulk een vakgenoot. — De Zondagsrust in het Chemigrafisch bedrijf kwam
in gevaar. Het verbod van Zondagsarbeid was uit de collectieve overeenkomst
weggenomen. Toch werd in het bedrijf heel zelden op Zondag arbeid
verricht. De lust om Zondagsarbeid te doen verrichten werd, indien die
lust bestond, getemperd door de zeer verhoogde belooning voor overwerk
op den Zondag. Nu waren in den loop van enkele jaren de dagbladen
overgegaan tot het opnemen van afbeeldingen van allerlei voorvallen uit
het dagelijksch leven. De Telegraaf was er in ons land mede begonnen
en dit voorbeeld had uitgebreide navolging gevonden. Vooral actueele
afbeeldingen van sportwedstrijden en -feesten vonden ingang bij het publiek.
Daar deze sportvermakelijkheden voor een groot deel op Zondag plaats
vonden, was het niet of weinig werken op dien dag een verhindering om
het nieuwsgierige publiek reeds op Maandagmorgen afbeeldingen te bieden
van alles wat op Zondag was geschied. De Courant had het meest behoefte
aan die afbeeldingen, daar dit blad illustraties in het ochtendblad opnam
en ook des Maandagsmorgens verscheen. Nu gebeurde het een paar maal,
dat een afbeelding van gebeurtenissen, die Zondags hadden plaats gevonden,
in het Maandagochtendblad geplaatst werden. Daarmede was dus het

WAT DE BONDEN DEDEN OM DE ZONDAGSRUST TE BESCHERMEN 303
bewijs van Zondagsarbeid geleverd. Het georganiseerde bedrijf had deze
overtreding niet begaan, zoodat er een niet-georganiseerd bedrijf moest
zijn, waarin Zondagsarbeid was verricht. De arbeidsinspectie te Amsterdam
gaf in geen geval toestemming tot het verrichten van Zondagsarbeid.
Het bleek het bestuur van den Litho-Foto-Bond en der arbeidsinspectie,
dat de cliché's toch in Amsterdam vervaardigd waren, en toen bekend
was waar de overtreding plaats vond deed de arbeidsinspectie een inval,
maakte een proces-verbaal op en daarmede was voorloopig een einde
gekomen aan het werken op Zondag in Amsterdam. Doch heel kort
daarna waren in Den Haag op Zondag cliché's gemaakt, die in het
Maandagochtenblad van De Courant opgenomen werden. Het was hier
een georganiseerd bedrijf, dat zich met de vervaardiging had bezig
gehouden. Twee werkgevers. die een kleine onderneming dreven, hadden
zelf op Zondag gewerkt en hun producten vonden in het Maandagochtendblad
een plaats. Ingevolge de bepalingen der arbeidswet kan dit
werken niet aan de ondernemers verboden worden. Zou het op den
duur onmogelijk blijken om het werken op Zondag tegen te gaan, dan
kwam het gevaar van permanenten Zondagsarbeid, ook door georganiseerde
bedrijven die met arbeiders werkten, om den hoek gluren. De
beide Haagsche ondernemers bleken bereid het werken op Zondag in
den vervolge na te laten, mits de zekerheid werd verkregen, dat dan
ook nergens op Zondag werd gearbeid. Om dit te bereiken stelden de
bestuurders der arbeidersbonden zich in verbinding met den Directeur-
Generaal van den Arbeid, den heer Zaalberg. Er bleek slechts één
mogelijkheid te bestaan om Zondagsarbeid geheel uit te schakelen,
namelijk door een verbod aan dagbladen om op Maandagochtend met
illustraties te verschijnen. In een audiëntie met den Minister van Arbeid,
Zijne Exc. Slotemaker de Bruine, daarna gehouden, werd dit denkbeeld
namens de drie bij het collectief contract betrokken bonden bepleit. Tot
wet geworden is dit voorstel nog niet, doch tot nu toe verschenen niet
meer op Maandagmorgen afbeeldingen, waarvan zeker was dat zij op
Zondag vervaardigd waren. Misschien weerhield de vrees voor een
komend verbod in den geest als bij den Minister werd bepleit de
betrokkenen er van terug clandestien Zondagsarbeid te doen verrichten.
Indien dit zoo is, hopen wij dat nog gedurende geruimen tijd dagbladdirecties
en anderen, die voorstanders mochten zijn van arbeiden op Zondag,
door die vrees gevangen worden gehouden. — Opzegging der C. A.-0.
in het chemigrafisch bedrijf kwam niet in het geding, daar deze overeenkomst
voor twee jaar was afgesloten en tot 1927 van kracht bleef.
Om de lotgevallen der collectieve arbeidsovereenkomsten achtereenvolgens
af te handelen, verdient het aanbeveling hier mede te deelen,
dat de duur der C. A.-O. in het boekbindersbedrijf met een jaar werd
verlengd. Vooraf-overleg tusschen de arbeidersbonden had reeds plaats
gehad, toen in een min of meer officieus onderhoud met den heer
F. L. van der Bom naar de meening der werkgevers werd geïnformeerd.

304 BESPREKINGEN VERLENGING DER BOEKBINDERS-OVEREENKOMST
In werkgeverskring wilde men de C. A.-O. wel voortzetten, maar ten
opzichte van enkele punten hadden de patroons wenschen, die zij gaarne
in de voortgezette C. A.-0. verwezenlijkt zagen. In een vergadering
met vertegenwoordigers van den patroonsbond en vertegenwoordigers
van alle bij de overeenkomst betrokken vakbonden werden de voorstellen
door de werkgevers ontvouwd en nader toegelicht. In hoofdzaak waren
zij in drie punten onder te brengen en wel : ten eerste de mogelijkheid
openen om met bijzondere toestemming der Centrale Commissie voor
ieder geval, vrouwelijke arbeiders als gezel-hulpvakarbeiders in de getalsverhouding
te doen opnemen. Het loon van de aldus bevorderde werkneemster
zou ongeveer 25 Vo hooger worden gesteld dan het in de
C. A.-0. aangegeven loon voor een werkneemster van 22 jaren. Bovendien
zou, indien de C. C. toestemming gaf tot deze bevordering, een
mannelijke hulpvakarbeider naar de categorie gezellen vakarbeiders
worden overgeplaatst, hetgeen hem een niet te versmaden verhooging
van loon ten deel deed vallen. Hoogstens de helft der groep hulpvakarbeiders
zou uit vrouwen kunnen bestaan. De tweede voorgestelde
wijziging was een beperking van den toevoer van leerlingen. Was de
verhouding tot nu toe aldus : bij 10 werknemers en ieder veelvoud
daarvan kon 1 leerling voor de contractueele opleiding in aanmerking
komen, in den vervolge zou het getal 10 in 15 veranderd worden. De
groep jeugdige hulpvakarbeiders zou uitsluitend uit meisjes bestaan. Ten
slotte wilden de werkgevers nog pogen om geëxamineerde jonge menschen,
die na voltooiing van hun vakstudie kans liepen om ontslagen te worden,
in het bedrijf te houden. Daarom stelden zij voor aan dezulken de door
C. A.-0. voorgeschreven verhoogingen niet op de vastgestelde tijdstippen
te doen uitkeeren, maar hen vanaf den 22-jarigen leeftijd met een
jaarlijksche verhooging van 3 centen per uur geleidelijk op het minimumloon
te brengen. Tot hun 22ste jaar zouden zij het contractueele loon
dienen te ontvangen en, indien door ontslag van een reeds volwassen
arbeider in de inrichting waar zulk een jonggezel werkzaam was een
plaats open kwam, onmiddellijk die plaats moeten innemen. Bovendien
vroegen de werkgevers om, weder na toestemming der Centrale Commissie,
bij machines die door twee personen bediend moeten worden, een jeugdige
vrouwelijke hulparbeider boven de getalsverhouding te mogen in dienst
nemen. De bedoeling van een en ander was in de eerste plaats om de
positie der mannelijke vakarbeiders, die in het bedrijf werkzaam waren
of werden gesteld, zekerder te stellen. Vandaar de beperking van toevoer
van leerlingen, waardoor het kwaad van ontslag der geëxamineerde
leerlingen, aan welke het bedrijf geen voldoende bestaanszekerheid bood,
ingeperkt werd. Vandaar ook de poging, om door wat soepeler toepassing
der loonsverhooging aan dezulken, hun ontslag zoo mogelijk te voorkomen.
Bij het doorwerken dezer maatregelen zou alle vakarbeid hoofdzakelijk
door mannen worden verricht, terwijl voor hulpvakarbeid en
hulparbeid allermeest vrouwen en meisjes in aanmerking zouden komen.

HET HOOFDBESTUUR IN ZIJN TEGENWOORDIGE SAMENSTELLING
Staande : A. Fok, M. J. Wattel, W. J. L. Ruppert, A. B. Snijder, P. jukes, J. jonker, A. H. van Pareren, J. R. Jordaan, J. J. de Vries
Zittend : J. M. van Nierop, J. Schipper, J. Hofman, H. A. van Ingen Schenau, P. L. Poorter

WAT IN DE BINDERSOVEREENKOMST GEWIJZIGD MOEST WORDEN 305
Bij de eerste bespreking met de werkgevers moesten deze voorstellen
nog wel uitvoerig worden toegelicht, maar ernstigen tegenstand van de
bestuurders ondervonden zij niet. Na publicatie in de bondsorganen,
rezen bij de arbeiders, die op de werkplaatsen met de practische uitvoering
te maken hadden, bezwaren. Zij vreesden, dat het tegendeel bereikt
werd van hetgeen de voorstellen bedoelden. Vooral indien na ontslag
in een slappe periode, het aantal arbeiders weer op de oude sterkte
werd teruggebracht, zouden meer vrouwen dan mannen in dienst genomen
worden, terwijl bij nauwkeurige narekening bij groote personeelen het
aantal mannelijke arbeiders in de oude personeelsverhouding grooter
was dan bij de nieuwe voorgestelde indeeling. Dan rees bezwaar tegen
het toelaten van vrouwelijke hulparbeiders boven de getalsverhouding:
Zij zoudeti in de praktijk met het bedienen van machines belast worden
of aan hen zou allerlei vakarbeid worden opgedragen, zoo meenden de
bindersgezellen. Hoewel de wijzigingen der C. A.-O. reeds door de
Centrale Commissie waren behandeld en spoedeischend waren verklaard,
werd toch nog een nieuwe bespreking met de werkgevers aangevraagd
en verkregen. Aan deze wijze van behandeling gaven de arbeiders de
voorkeur boven het afstemmen der voorstellen. Geschiedde het laatste,
dan was de wijziging niet doorvoerbaar en bleef de C. A.-O. ongewijzigd
een jaar voortduren. De bespreking had tot gevolg een nauwkeuriger
omschrijving der voorwaarden, die bij het toepassen der wijzigingen in
acht genomen moeten worden. Een minder juiste samenstelling van de
verhoudingstabel had de opvatting, dat na het aanvaarden der wijzigingen
bij groote personeelen minder mannen zouden werken dan voor de
verandering, veroorzaakt. Die fout kon zonder meer hersteld worden.
Hulparbeidsters boven de getalsverhouding toelaten, zou alleen kunnen
geschieden bij groepen machines en dus niet bij iedere machine die een
bediening door twee personen vereischte. Zoo werden de voorstellen
gewijzigd en aan de arbeiders voorgelegd en met hen besproken. De
bezwaren waren nu vrijwel ondervangen, vooral daar gedurende één
jaar de werking der wijzigingen kon worden nagegaan. Na het goedkeuren
dezer nieuwe veranderingen door de Centrale Commissie,
verklaarden de binders in onzen bond zich accoord met de voorstellen
der patroons. De werkgevers zoowel als de vakgenooten, die in andere
bonden georganiseerd waren, hechtten hun goedkeuring eraan, zoodat de
collectieve overeenkomst in het boekbindersbedrijf, op enkele onderdeelen
gewijzigd, tot 25 Maart 1928 zal voortduren.
De jaargang van het Grafisch Orgaan besloeg over 1926 256 pagina's.
Artikelen van allerlei aard waren opgenomen en de afzonderlijke pagina
voor adspiranten regelmatig geplaatst. Een enkele maal was weer van
gedachten gewisseld met bestuurders van de andere grafische bonden,
o.a. met de heeren B. Ponstein en H. Lindeman. Het bespreken van de
artikelen van Dr. Dooyeweerd over „medezeggenschap", welke artikelen
in Anti-Revolutionaire Staatkunde, het orgaan van het Kuyperhuis, opge-
20

306 EEN EN ANDER OVER DEN INHOUD VAN HET „GRAFISCH ORGAAN"
nomen waren, bracht den redacteur in correspondentie met Dr. Dooyeweerd.
Ook nu weer trad duidelijk aan het licht, hoe weinig eenheid van
opvatting over de sociale vraagstukken in christelijke kringen bestaat.
Is dit feit op zichzelf al te betreuren, nog spijtiger is het uitblijven van
ernstige pogingen om althans naar de meest mogelijke eenheid te streven.
Terwijl de Christelijke arbeidersbeweging het pleidooi voerde voor
medezeggenschap, werd zonder eenig voor-overleg het banvonnis uitgesproken
in het studie-orgaan van een der groote christelijke politieke
partijen. Door den heer H. Amelink werd in De Gids van het C. N. V.
scherpe critiek op Dr. Dooyeweerd's publicatie geleverd. Naar aanleiding
van deze discussies werd het onderwerp medezeggenschap in het Centrale
Convent door den heer C. Smeenk ingeleid. Al was deze volgorde der dingen
wat averechts, dit goede kwam er toch uit voort, dat aan het licht kwam
hoe Dr. Dooyeweerd's standpunt in A. R. Staatkunde door hem zelf wat
al te scherp was gesteld en de A. R. Partij de gepubliceerde inzichten
zeker niet zonder meer onderschreef. — Met den nieuwen jaargang was
op de pagina voor adspirant-leden in het Grafisch Orgaan een begin
gemaakt met een korte beschrijving van het leven en werken van de
voortrekkers der christelijk-sociale beweging. Speciaal van Talma, Sikkel,
Slotemaker de Bruine en hun arbeid werd een en ander verteld. Met
deze artikelen werd van verschillende zijden instemming betuigd. Daarna
werden allerlei vraagstukken van practischen aard besproken terwijl, ter
afwisseling, van tijd tot tijd een schets uit het werkplaatsleven werd
opgenomen. Op deze wijze werd getracht den jongeren van voorlichting
te dienen, hun van nut te zijn en op te kweeken tot goede vakvereenigingsmannen.
In andere artikelen werd meer dan eens aandacht gewijd aan
de opvoeding der rijpere jeugd en de taak, die de christelijke vakbeweging
daarbij had. Een nieuwe serie „korte stukjes" werd geplaatst. Nu waren
het ondervindingen van gesalariëerde bestuurders, die met werkgevers
kwesties te regelen hadden, waarvan korte verslagen onder het opschrift
„Uurtjes van Overleg" werden opgenomen. Op die wijze werd getracht
de leeslust te prikkelen, terwijl voor den goeden lezer het zich voordoen
van allerlei moeilijkheden bij het verrichten van den vakvereenigingsarbeid
duidelijk werd. — Aan den socialen cursus te Lunteren werd door
zes leden van den bond deelgenomen. Drie hoofdbestuurders en uit drie
afdeelingen vooraanstaande functionarissen waren de aangewezenen.
Rotterdam, Zwolle en Kampen waren deze keer aan de beurt. Weer werd in
een extra-bijvoegsel door ieder verslag over een afzonderlijk onderwerp
uitgebracht en in een speciaal daarvoor belegde hoofdbestuursvergadering
door een der bezoekers een overzicht van den cursus gegeven. De inhoud
van het officiëele verslag leverde stof voor artikelen voor de adspiranten
in het laatste deel van het jaar. — Het christelijk-sociaal weekblad
De Maatschappij werd onder hoofdredactie van den heer H. Amelink,
secretaris van het C. N. V., gebracht. Om de sociale voorlichting van
onze leden door middel van dit blad te dienen, werd hun de gelegenheid

DE PROPAGANDACAMPAGNE VOOR HET C. N. V. EN ONZEN BOND 307
geopend om voor den halven prijs zich te abonneeren. De bond betaalde
de andere helft. Het hoofdbestuur bereikte met dezen maatregel niet wat
het bedoelde. Te weinig leden maakten van deze gelegenheid gebruik om
zich van goede, christelijk-sociale lectuur tegen een gering bedrag te
voorzien. — De bondssecretaris vertegenwoordigde den bond te Würzburg,
waar de Duitsche Gutenbergbond zijn 3-jaarlijksch congres hield. Het
is als vanzelf sprekend, dat het Grafisch Orgaan van dit congres en
van de ondervindingen van den vertegenwoordiger verslag en een door
hem geschreven overzicht opnam. Het verslag der algemeene vergadering
werd weer in het bondsorgaan geplaatst. Door dit alles was het orgaan van
den bond de weerspiegeling van het bondsleven, wat nog nader bleek uit
de talrijke berichten, die de afdeelings-correspondenten deden plaatsen.
De verstandhouding met den A. N. T. B. herstelde zich ook dit jaar
niet geheel, hoewel de omstandigheden, waarin gearbeid moest worden,
menige gezamenlijke bijeenkomst van hoofdbestuurders noodzakelijk
maakte. De algemeene bond vierde zijn 60-jarig bestaan. Een groot deel
der openingsrede van den voorzitter was aan „de anders-georganiseerden"
gewijd. De leden dier bonden moesten als ongeorganiseerd beschouwd
worden, het waren geen goede vaklieden enz. waren uitdrukkingen, die
een belangrijk deel van de feestrede vormden. In het ter gelegenheid
van het jubileum verschenen feestnummer van het Grafisch Weekblad,
waarin artikelen van vele schrijvers opgenomen waren, was schier geen
artikel, waarin niet van de „sekte-organisaties" gesproken en over de
verdorvenheid van genoemde sekte-bonden geweeklaagd werd. Het was
kenmerkend voor den geest, die het feest en den algemeenen bond beheerschte.
Negativisme sprak uit bijna iedere zinsnede.
Ons hoofdbestuur liet zich niet van den goeden weg brengen door
deze critiek van den kleinen kant. De propaganda voor den winter
1926/1927 werd met kracht voorbereid en ingezet. Onze gesalariëerde
bestuurders namen deel aan de groote propaganda-campagne, die door
het C. N. V. werd gedreven en die voor de christelijke vakbeweging
goede vruchten afwierp. Voor onzen eigen bond werd een afzonderlijk
werkprogramma opgezet. Eerst werd een propaganda-brochuretje samengesteld
en gedrukt, waarin in populairen vorm allerlei inlichtingen over
den bond en zijn arbeid werden verstrekt. Boven iedere bladzijde was
een toepasselijke teekening van Tjeerd Bottema aangebracht. In zoo goed
als alle afdeelingen werden vergaderingen belegd waar een hoofdbestuurder
sprak. De drie vrijgestelden en de hoofdbestuurder M. J. Wattel
traden als sprekers op. Besproken werd een stukje geschiedenis van den
bond en de aanwezigen werden opgewekt om als het zilveren jubileum
gevierd werd naar Amsterdam te gaan. In opdracht der laatst gehouden
algemeene vergadering had het hoofdbestuur nu een regeling getroffen,
waarbij aan ieder lid een vrije maaltijd en de helft der reiskosten werd
terugbetaald. Deze regeling werd ter afdeelings-vergadering medegedeeld
en uiteengezet op welke wijze het bondsfeest zou worden ingericht. De

308 NOG ALTIJD STRIJD OM BEVESTIGING DER COLL. OVEREENKOMST
vergaderingen waren, behoudens enkele uitzonderingen, goed bezocht.
Voorloopig meldden zich ongeveer 500 bezoekers van het feest bij het
hoofdbestuur. — Voor de leden van de vakgroep lithografen-steendrukkers
werden in een aantal afdeelingen afzonderlijke vergaderingen belegd. De
hoofdbestuurder P. L. Poorter sprak daar over : Den doolhof van den
chemischen druk. Specimen van drukwerk en afbeeldingen van machines had
hij ter vergadering medegebracht. Het oud-hoofdbestuurslid M. van Hoek
hield in afdeelingen, die daartoe hun verlangen te kennen gaven, een causerie
over het onderwerp : Hoe een cliché tot stand komt. Voor de hindersleden
trad de bondspenningmeester, H. A. van Ingen Schenau, op met het
onderwerp: De technische ontwikkeling van het boekbindersbedrijf. Al deze
onderwerpen werden met veel belangstelling beluisterd. Deze arbeid ging
van het hoofdbestuur uit. Doch in de afdeelingen werd met liefde voor
den bond gearbeid door afdeelingsbestuurders en leden. Zoo werd 1926
een voorspoedig jaar. Het ledental klom met 79 en kwam daardoor op 2356
te staan. Het bondsbezit nam toe. De bondskas bezit thans f 153.997.261/2
De werkloosheidskas heeft een saldo van f 92.564.98. Het Ziekenfonds
kwam op f 24.844.85, waardoor het totaal vermogen van den bond
f 271.407.09 1/2 bedraagt.
Het begin van Januari 1927 bracht weer enkele conflicten in het
boekdrukkersbedrijf. Van het aantal werkgevers, dat met ingang van
1 Januari voor hun bond bedankt had, waren ook nu weer verschillenden
voor den fatalen datum op hun besluit teruggekomen. Anderen volhardden.
Bij een viertal kwam het tot werkstaking, n.l. bij de firma's
Van Tilburg en Jaen Smits & Zn. te Tilburg, bij de firma Schippers te
Nijmegen en bij de Wed. Van Wijngen te Amersfoort. Onze bond was
alleen bij het laatste conflict betrokken en wel met 7 leden. 9 werknemers
staakten er. Daar de firma veel Anti-Revolutionaire periodieken drukte
en de uitgever dezer bladen zelf een drukkerij oprichtte, kon een
deel der stakers bij hem in dienst treden. Dit werd in gemeen overleg
overeengekomen, daar de bladen niet meer naar de drukkerij Van Wijngen
zouden terugkeeren en dus bij voorbaat vaststond, dat de stakers niet op
hun oude plaatsen zouden terugkomen. De Amersfoortsche Post, eveneens
een periodiek, uitgegeven door de A. R. Persvereeniging te Amersfoort,
bleef bij de firma. Een bespreking tusschen hoofdbestuurders en bestuur
der persvereeniging leidde niet tot het gewenschte gevolg. Het blad
bleef ter drukkerij Van Wijngen en mevrouw Van Wijngen bleef ongeorganiseerd.
Daar zij verklaard had aan de arbeidsvoorwaarden der
collectieve overeenkomst te zullen blijven voldoen, was het noodig met
den Christelijken Besturenbond ter plaatse te vergaderen om de oorzaak
en het doel der staking uiteen te zetten. Onze bondsvoorzitter nam die
taak op zich en het gelukte hem den aanwezigen een nader inzicht te
geven in het ontstaan der C. A.-O., haar doel en verplichtingen, zoodat
de staking na deze bespreking begrepen en gebillijkt werd. Nog andere
pogingen werden in het werk gesteld om het doel : terugbrengen der

WAARDEERING VOOR DEN BONDSSECRETARIS BIJ ZIJN 10-JARIG FEEST 309
firma tot de bedrijfsgemeenschap te bereiken. Tot nu toe tevergeefs.
Voor de drukkerij wordt regelmatig gepost. Doch een 7-tal werkwilligen
maakt het werk, dat der firma nog overig bleef, vrijwel regelmatig gereed.
Bij de andere firma's duurt de staking ook nog voort. Daar ook wordt
het bereiken van het doel door het komen van werkwilligen bemoeilijkt.
Een prettiger herinnering bracht het feit, dat op 1 Februari onze
bondssecretaris 10 jaren als vrijgestelde van den bond in diens dienst
werkzaam was. Het hoofdbestuur had dien dag tot een feestdag gemaakt.
Maar niet het hoofdbestuur alleen. Tal van bloemstukken en een fruitmand
werden op 1 Februari bezorgd aan het bondskantoor. 't Was alles voor
onzen secretaris. Brieven, kaarten en telegrammen brachten gelukwenschen
van alle kanten, terwijl de afdeeling Patrimonium bij monde van den
heer Bossenbroek kwam gelukwenschen. Namens de Geschillen-Commissie
kwam Mr. J. de Vrieze, namens de patroons in de Centrale Leerlingen-
Commissie kwam de heer J. F. Duwaer Schipper feliciteeren. De heer
Duwaer overhandigde een keurige toevouwbare kist met sigaren ; een
schitterende cyclame in mand was reeds des morgens namens de Geschillen--
Commissie bezorgd. Des avonds kwam het hoofdbestuur bijeen en werd
een feestelijke vergadering belegd. Van het hoofdbestuur ontving de
jubilaris een enveloppe met inhoud. Zoo werd dit 10-jarig feest tot een
hoogte-punt in het leven van den vrijgestelden J. Schipper. Als om strijd
werd zijn groote werkkracht voor en zijn trouw aan den bond geroemd.
De beschrijving der geschiedenis van den bond kan met dit feest
nochtans niet beëindigd worden. De laatste mededeeling zal moeten zijn,
dat op 10 Februari, na overleg met de mede-contractanten ter andere
zijde, de collectieve overeenkomst in het chemigrafisch bedrijf werd opgezegd
en dat op 19 Februari de opzegging van de C. A.-0. in het
lithografisch bedrijf plaats vond. De werkgevers zonden ditmaal geen
opzegging der C. A.-0. in. De arbeidersbonden deden den werkgevers
in het chemigrafisch bedrijf reeds hun voorstellen toekomen. Een der
hoofdpunten is het voorstel tot het in 't leven roepen van een pensioenregeling
met premie-betaling door den werkgever en den arbeider, ieder
voor de helft. De pensioen-regeling zal bij de V. 0. V. afgesloten worden.
De werkgevers in het steendrukkersbedrijf zullen o.m. een voorstel van
denzelfden inhoud ontvangen. De beschreven periode wordt dus besloten
met het releveeren van ingetreden onderhandelingen over drie collectieve
overeenkomsten, n.l. die der chemigrafen, der steendrukkers en de nieuwe
collectieve arbeids-overeenkomst voor het rotogravure-bedrijf.

WIIWIWW111WW1ITIW
D e
NASCHRIFT.
geschiedenis van den Nederlandschen Christelijken Grafischen
bond tot hiertoe . is dan beëindigd. Daarmede is een stuk
geschiedenis van de christelijke vakbeweging in ons land in
druk verschenen. Den lezer zal het duidelijk geworden zijn, dat het niet
zonder moeite gaat, mede te werken aan het verschaffen van behoorlijke
arbeidsvoorwaarden en een rechtspositie aan de arbeiders. En dat het
niet minder moeilijk is, wat eenmaal verkregen werd, mede in stand te
houden. Moeite en strijd, opoffering en liefde vraagt deze zaak. Zij is
het echter waard. Het zal den lezer evenmin verborgen zijn gebleven,
dat het vestigen en in stand houden van een christelijken arbeidersbond
al met bijzondere bezwaren gepaard gaat. Miskenning en tegenwerking
van vele zijden. Van anders gezinden. Van geestverwanten niet begrijpen.
Niet begrijpen van het doel, van de taak, van de werkwijze. Toch
dient het werk voortgezet te worden. Tegen alle bezwaren in. Want
de christelijk-sociale idee moet nog een breed terrein veroveren. Daar
zal nog veel eleden en gestreden moeten worden om haar ingang te
doen vinden. og vee gebeden ook. De christelijke vakbeweging is dien
strijd waard en heeft recht op het gebed, ook van hen, die niet tot haar
meer beperkten kring behooren. De toekomst zal nog veel van de
christelijke arbeiders en hun vakbonden vragen. Trouw aan Gods Woord
en de christelijke levensopvatting zal de christelijke arbeidersbeweging
in staat maken plaats en recht in de samenleving te behouden. Of er
meer eenheid . van opvatting over sociale vragen onder christenen van
allerlei schakeering en maatschappelijke positie zal komen, valt niet te
voorspellen. Naar onze meening is het wel noodzakelijk, wil het christendom
blijvend invloed uitoefenen in het maatschappelijk leven. Maar dan zal
de overtuiging : het christendom heeft een positieve taak op sociaal terrein,
krachtiger moeten doorbreken. Tot nu toe is de meening overheerschend
dat dan pas christelijk-sociale actie tot ontplooiïng mag komen als het
sociaal streven onder den invloed van andere levens- en wereldbeschouwing
in een verkeerde richting dreigt te gaan of gaat. Als
echter veler oogen geopend worden voor het feit, dat het op sociaal
terrein óók gaat om het recht Gods en het schepsel Gods, dan zal de

NASCHRIFT. OVER CHRISTENDOM EN SOCIALE BEWEGING 311
liefde voor het contra-optreden verdwijnen en komen het kiezen voor
het recht en het schepsel Gods. En dáárom zal sociale actie voeren in
het program van de algemeene christelijke actie zonder tegenzin opgenomen
worden. Wij hebben goed vertrouwen in het terrein winnen dezer
opvatting onder de christenen. Daarom hebben wij een sterk geloof in
de toekomst der christelijk-sociale en christelijke arbeidersbeweging.
Omdat wij weten, dat alleen het stellen van een positief doel tot ontplooiing
van krachten drijft. De christelijke arbeiders, in den Nederlandschen
Christelijken Grafischen Bond georganiseerd, zijn, menigmaal door den
gang der feiten en soms tegen hun wil in, tot de overtuiging gekomen,
dat christelijke arbeiders het afzonderlijk georganiseerd zijn volledig
dienen te aanvaarden. De practische vakvereenigingsstrijd maakt het
noodzakelijk en halfheid van opvatting en in optreden maakt de werking
van het christelijk beginsel krachteloos en den christelijken arbeidersbond
zwak. Dat op christelijken grondslag een goede arbeidersbond te bouwen
is, dat een groep christelijke arbeiders niet minder bereid is tot offeren
voor hun sociale beweging dan arbeiders van andere levensbeschouwing,
dat zij oog hebben voor hun taak en plaats in het productie-proces, dat zij
bereid zijn aan hun verlangen naar medezeggenschap het dragen van
mede-verantwoordelijkheid voor den gang in de bedrijven te verbinden, de
bondsgeschiedenis heeft het ons geleerd en leert het ons nog dag bij dag.
Mede daardoor is onze overtuiging, dat de christelijke levensbeschouwing
oplossing voor de sociale vraagstukken biedt, uitnemend
versterkt. Bij het waarnemen van de ontplooiing van het krachtige leven
in de arbeidersvereeniging, op christelijken grondslag gebouwd, verdwijnen
de teleurstellingen, die noodwendig aan den arbeid op dit terrein verbonden
zijn. In een goeden christelijken arbeidersbond is eenheid des geestes, is
een gemeenschappelijk geloof in God en in de sociale taak, dat in de
moeilijkste dagen samenbindt en altijd richting aan den arbeid geeft en
er de stuwkracht van is. Indien geesteseenheid en geloof het leven van
den bond blijven beheerschen en sturen, zal een plaats voor den bond
bestendigd blijven en het recht op die plaats in de arbeidersbeweging,
speciaal in de grafische bedrijven, ten slotte moeten worden erkend.
In de geschiedenis van den Nederlandschen Christelijken Grafischen
Bond hebben wij daarvoor reeds menigerlei bewijs gevonden. Of ook
de lezers dier geschiedenis tot dezelfde conclusie zullen komen, weten wij
niet. Wij hopen het van harte. Gelijk wij hopen, dat het trouw blijven
aan Gods Woord en Gods eisch ook in de toekomst den Nederlandschen
Christelijken Grafischen Bond en de geheele christelijke arbeiders- en
sociale beweging tot zegen zal zijn. Dat alleen kan haar arbeid vruchtbaar
maken en haar een zegen voor het geheele volk doen worden.
Amsterdam, 10 Maart 1927. DE SCHRIJVER.

OVERZICHT VAN ONTVANGSTEN EN UITGAVEN VAN BONDS-,
WERKLOOSHEIDS- EN ZIEKTEKAS.
Bondskas.
Jaar Ontvangsten Uitgaven
1917 14797 90 11116 06
1918 24424 58 19769 90
1919 41198 33 26154 44
1920 63766 88 46994 33
1921 63492 99 38821 36
1922 58713 45 47665 80
1923 55899 80 42835 85
1924 64044 65 45253 87
1925 63438 06 43986 15
1926 71299 43 45969 93
Werkloosheidskas.
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926
Ziektekas.
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926
1690 62
2082 85
4012 22
8605 85
19085 74
37406 20
59671 92
40133 89
33285 67
25180 72
2391 91
3478 87
6163 28
11590 34
14830 54
14819 66
15544 10
16488 02
16658 91
18379 22
516 80
528 47
3140 65
6972 05
16425 38
35657 81
25774 14
20519 31
16408 04
16493 09
Saldo Vermogen 1)
3681 84 5170170
4654 68 9825 38
15043 89 24869 27
16772 55 41641 82
24671 63 66313 45
11047 65 77361 11
13063 95 90425 06
18790 78 109215 84
19451 91 128667 76
25329 50 153997 26
1173 82 2956 52
1554 38 4510 90
871 54 5382 47
1633 80 2) 9078 60
2660 36 11738 97
1748 39 13487 36
33897 78 47385 14
19614 58 66999 72
16877 63 83887 35
8687 63 92564 98
1588 21 803 70 1320 81
5840 49 3) 2361 62 8) 1040 81
4443 45 1709 83 679 02
6488 72 5101 61 5780 63
9634 38 5196 16 10976 79
15177 74 3) 358 08 10618 70
13421 07 2123 02 12741 73
11461 84 5026 18 17767 91
13537 30 3121 61 20889 52
14423 89 3955 33 24844 85
`) Inventaris inbegrepen. 2) Door den Dienst W. V. vastgesteld. 3) Nadeelig saldo,

OVERZICHT VAN HET LEDENTAL 1917.-1927.
Adspiranten Volwassen leden Waarvan werkzaam in het
Jaar Totaal Boekbinders- Illustratie-
Typografisch
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
en Cartonnage bedrijf en
bedrijf
bedrijf Plaatdrukkerij
1917 - ^- -- ^-- 1005 .- .- -
1918 246 7 1152 16 1421 1009 308 104
1919 296 22 1348 22 1688 1170 403 115
1920 383 61 1439 62 1945 1397 457 117
1921 438 76 1602 85 2201 1533 501 167
1922 406 48 1646 83 2183 1524 514 145
1923 317 20 1729 57 2123 1593 402 131
1924 268 9 1901 64 2242 1716 387 139
1925 248 10 1915 61 2234 1716 369 149
1926 257 12 1949 59 2277 1731 3$6 160
1927 279 10 2012 55 2356 1806 390 160
OVERZICHT DER MINIMUM-LOONEN GEDURENDE HET TIJDVAK DER
COLLECTIEVE ARBEIDS-OVEREENKOMSTEN.
Boekbinders 2) (vakarbeiders).
Boekbinders 4)
(hulpvakarbeiders).
Gemeenten- Dec. 3) Jan.Mei Oct. 1920 1923 1925 1920 1923 1925
klassen
19161) 1917 1919 1919 1919 1922 1924 1926 1922 1924 1926
I 15.39 18.24 24.02 27.52 31.02 38.25 36.-- 35.04 33.75 32.16 31.20
II 14.82 17.67 23.45 26.95 30.35 37.35 35.04 34.08 32.85 31.20 30.24
III 14.25 17.10 22.88 26.38 29.58 36,--- 33.60 32.64 31.50 29.76 28.80
IV 13.68 16.53 22.31 25.81 28.81 34,65 32.16 31.20 30.15 28.32 27.36
V 13.11 15.96 21.74 25.24 28.04 33.30 30.72 29.76 28.35 26.88 25.92
VI 12.54 15,39 21.17 24.67 27.27 31.95 29.28 28.32 27,-- 25.44 24.48
VII 11.97 14.82 20.60 24.10 26.50 30.60 -- - 25.65 - --
VIII 11.40 14.25 20.03 23.53 25.73 - - - --, ^- r
IX 10.83 13.68 19.46 22.96 24.96 r r r r - .-
1 ) Voor 1916 bestond er reeds een landelijke overeenkomst voor het boekbindersbedrijf,
geldende voor de plaatsen Amsterdarfi, Rotterdam, 's Gravenhage, Leiden en Delft. Het
weekloon bedroeg voor deze plaatsen resp. : f 13.20, f 12.54. f 13.20 f 12.- en f 9.60.
2) Over de jaren 1916 tot einde 1919 ontvingen de specialisten (hand-, pers-, sneevergulders
en liniëerders) f 1.14 per week meer.
3) In September 1918 werd een toeslag op het loon van Dec. 1917 uitbetaald van f 10.per
maand. Per 1 Januari 1919 werd het loon der binders gelijk met dat van de typografen
op 1 October 1918.
4) Bij de invoering van de tweede collectieve arbeids-overeenkomst werd het instituut van
de hulpvakarbeiders in de C. A,-0. opgenomen De loonen van de vrouwelijke hulpvakarbeiders
hebben we in deze statistiek niet vermeld.

OVERZICHT DER MINIMUM-LOONEN GEDURENDE HET TIJDVAK DER
COLLECTIEVE ARBEIDS-OVEREENKOMSTEN.
Handzetters en Drukkers. ')
Gemeenten. 1914 Mei Oct. April Oct.
1920 Jan'
Juli 1923 1925
1917
1918 1918 1919 1919 1921 1921 1924 1926
klassen 2) 1916
I 15.39 18.24 20.52 24.02 27.52 31.02 38.25 39.60 38.25 36.- 35.04
II 14.82 17.67 19.95 23.45 26.95 30.35 37.35 38.70 37.35 35.04 34.08
III 14.25 17,10 19.38 22.88 26.38 29.58 36.^- 37.35 36.- 33.60 32.64
IV 13.68 16.53 18.81 22.31 25.81 28.81 34.65 35.55 34.65 32.66 31.20
V 13.11 15,95 18.24 21.74 25.24 28.04 33.30 34.20 33.30 30.72 29.76
VI 12.54 15.39 17.67 21.17 24.67 27.27 31.95 32.85 31.95 29.28 28.32
VII 11.97 14.82 17.10 20.60 24.10 26.50 30.60 31.50 30.60 27.84 26.88
VIII 11.40 14.52 16.53 20.03 23.53 25.73 - ,- ,- ,- -
IX 10.83 13.68 15.96 19.46 22.96 24.96 ,- - - -- r
Gemeenten.
klassent)
1914
1916
1917
Mei
1918
Oct.
1918
Machinezetters.
April
1919
Oct.
1919
1920
Jan,
1921
Juli
1921
1923
1924
1925
1926
I 17.67 20.52 22.80 26.30 29.80 33.30 42.75 44.10 42.75 40.32 39.36
II 17.10 19.95 22.23 25.73 29.23 32.63 41.85 43.20 41.85 39.36 38,40
III 16.53 19.38 21.66 25.16 28.66 31.86 40.50 41.85 40.50 37.92 36.96
IV 15.96 18,81 21.09 24.59 28.09 31.09 38.70 39.60 38.70 36.48 35.52
V 15.39 18.24 20.52 24.02 27.52 30.32 37.35 38.25 37.35 35.04 34.08
VI 14.82 17.67 19.95 23.45 26.95 29.55 35.55 36.45 35.55 33.60 32.64
VII 14.25 17.10 19.38 22.88 26.38 28.78 34.20 35.10 34.20 32.16 31.20
VIII 13.68 16.53 18.81 22.31 25.81 28.01 ,- ,- - ^- -
IX 13.11 15.96 18.24 21.74 25.24 27.24 -- ,- - ^- ^-
I ) De drukkers verdienden in de jaren 1914 tot en met 1919 (le en 2e C. A.-0.) f 0.57 per
week meer dan de zetters. Daarna waren de loonen van zetters en drukkers gelijk. De hier
gegeven loonen zijn die der handzetters, zoodat over de de periode 1914,-1919 f 0.57
bijgeteld moet worden om de drukkersloonen te berekenen.
2) Bij de inwerkingtreding der derde C. A.-0. in 1920 werd het aantal gemeentenklassen
ingekrompen tot 7, zoodat verschillende plaatsen des lands in een hoogere klasse kwamen.
Gedurende de perioden der collectieve arbeidsovereenkomst 1914,-1917 en in het jaar 1918
der tweede C. A.-0. werd 57 uren per week gearbeid. De uurloonen voor zetters, drukkers,
machinezetters zijn dus 1/57 deel van de hier gegeven weekloonen. In den loop van het jaar 1919
werd de arbeidstijd tot 51 uren ingekrompen. Bij het intreden der derde collectieve overeenkomst
waren de uurloonen berekend op een arbeidsweek van 45 uren, hoewel tot 1 Juli 1920 nog
48 uur gearbeid werd. De vierde collectieve overeenkomst, die in 1923 in werking trad, bracht
den arbeidstijd weer op 48 uren per week, welk getal in het vervolg gehandhaafd bleef. De
arbeidstijd der boekbinders werd niet op dezelfde datum veranderd, maar week toch niet in
belangrijke mate van dien der typografen af.
In het lithografisch en chemigrafisch bedrijf komen geen uurloonen voor. De wijziging van
den arbeidstijd bleef daar dus zonder invloed op het loon.

OVERZICHT DER MINIMUM-LOONEN GEDURENDE HET TIJDVAK DER
COLLECTIEVE ARBEIDS-OVEREENKOMSTEN.
Branches
Hand- en Snelpersdrukkers
Lithografen . .
Offsetdrukkers ') .
Hulpvakarbeiders . .
Steenslijpers en hulparb.
Branches
Hand- en Snelpersdrukkers
Lithografen . .
Offsetdrukkers ') .
Hulpvakarbeiders . .
Steenslijpers en hulparb. .
Lithografen en Steendrukkers.
1914
1916
Vanaf f 14.-- tot f 17.-
„ f16.- tot f 20.-
-,
,- inP
„ f10.- tot fl2.-
1917 2) Oct. 1918 3)
le 2e le 2e
min. min. min. min.
19.- 21.- 24.50 26.50
23.- 25..- 28.50 30.50
22.-- 25.- 27.50 30.50
p...+ .--. n--. r
13.-- tot 14.- 18.50 tot 19.50
Mei 1919 3) Oct.1919 4) 1920-1922 1923-1926 5)
le
min.
2e le 2e le 2e le 2e
min. min. min. min. min. min. min.
28.- 30.- 30.50 32.50 38.- 40.- 36.- 38.-
32.- 34.- 34.50 36,50 43..- 45.- 41.--- 43.-
31.- 34.-- 33.50 36.50 42.- 40.-
- - 32.50 30.-
22. tot 23.-- - 25.- tot 27.50 22.50 tot 25.
') In de tweede C. A.-0. (1917--1919) was bepaald dat offsetdrukkers aan een tweekleuren-offsetpers
tenminste f 25.- per week moesten verdienen. De drukkers aan andere
offsetpersen verdienden tenminste f 22.- per week.
2) In Mei 1918 werd op de loonen van 1917 een toeslag betaald, variëerende, naar de
hoegrootheid van het verdiende loon, van f 1.-- tot f 3.- per maand, vermeerderd met
kindertoeslag van f 0.50 voor elk kind boven een aantal van 2.
3) Het loon werd verhoogd met een kindertoeslag van f 0.50 per week voor elk kind
beneden 14 jaar.
4) Het loon werd verhoogd met een kindertoeslag van f 1.- per week voor elk kind
beneden 14 jaar.
5) De doorsnee-loonen zijn over het algemeen hooger dan de contractueele minima.
Blijkens de loon-statistiek van 12 Februari 1927 bedroeg het doorsnee-weekloon van de
handpersdrukkers f 39.36, van de snelpersdrukkers f 38.98, van de lithografen f 45.27 en van
de offsetdrukkers f 44.58.

OVERZICHT DER MINIMUM-LOONEN GEDURENDE HET TIJDVAK DER
COLLECTIEVE ARBEIDS-OVEREENKOMSTEN
Branches
I. Kleurfotografen, kleuretsers, graveurs
II. Positiefretoucheurs, zwartautofotogr.
auto-etsers, kleurdrukkers . . .
III. Zwartdrukkers, halftoonfotografen,
papiercopieïsten, metaalretoucheurs,
fraisers . . . . . . .
IV. Negatiefretoucheurs,metaalcopieïsten
lijnetsers 3)
V. Teekenaars
VI. Blokmakers
VII. Laboranten .
VIII. Hulparbeiders .
Branches
I. Kleurfotografen, kleuretsers, graveurs
II. Positiefretoucheurs, zwartfotografen,
metaalcopieïsten, zwartetsers, lijnetsers,
nasnijders, drukkers . .
III. Reproductieteekenaars, halftoonfotogr.,
negatiefretoucheurs, metaalretoucheurs,
blokmakers, fraisers 4)
IV. Laboranten, lijnfotografen, hulpcopieïsten
. . .
V. Hulparbeiders
Chemigrafen.
191419181) 19192)
le 2e
min. min.
22.r-
20.--
le
min.
24.-- I 30.--
22.r 28.-
26.--
25.--
24.--
23.-
22.
2e
min.
32.-
30.-
28.-
27.-
26.^-
25.^-
1920-1922 1923 -1924 1925--1926 `)
le
min.
43.-
38.-
2e
min.
45.--
40.--
35.- 37.-
le 2e
min. min.
le 2e
min. min.
41.-- 43.- 43.-- 45.--
36.- 38.- 38..--, 40.--
33.- 35.- 35.-- 37.,--
32.50 30.50 32.50
25.-- tot 27.50 23. ^- tot 35.- 25.--- tot 27..-
1) In 1915 werden deze loonen alle met f 1.-- , per week verhoogd. 1 Februari 1917
werd op de in 1915 verhoogde loonen een toeslag verleend, op een loon van f 30.- 4 °/o,
f 26.- 6 O/0, f 22.- 8 O/0, f 18.- en minder 10 °/0.
2) Op deze loonen werd een toeslag verleend van f 0.75 per kind beneden 15 jaar.
3) In 1919 werden de lijnetsers naar de derde groep gebracht.
4) In 1925 werden de halftoonfotografen en de fraisers in de tweede groep geplaatst.
') De doorsneeloonen zijn over het algemeen hooger dan de contractueele minima.
Blijkens de loonstatistiek van 12 Februari 1927 bedroeg het doorsnee-weekloon van
kleurfotografen f 50.61, kleuretsers f 49.37, graveurs f 46.----, positiefretoucheurs f 44.79,
halftoonfotografen f 40.40, zwartfotograven f 43.23, metaalcopieïsten f 42.40, zwartauto-etsers
f 43.47, lijnetsers f 42.62, fraisers f 41.45, drukkers f 41.08, teekenaars f 42.20, negatiefretoucheur
f 38.-, metaalretoucheurs f 40.67, blokmakers f 38.10, laboranten f 33.81,
lijnfotografen f 38.81 en hulparbeiders f 27.61.

W.11WIMEZ3W/MW11WW11W
INHOUD
Hoofdst. Bladz.
Inleiding .. . . . . . . 5
I. Wat aan de oprichting van den bond voorafging (1894-1902) . 9
II. De Christelijke Typografenbond in Nederland opgericht. Zijn eerste
moeilijke jaren (1902-1905) . . . . . . . . . . . . . . 31
III. Met kleine kracht en onder tegenslag vooruit. Allerlei loonbewegingen
Federaties en combinaties (1905/06.-1908) . . . . . . . . . 41
IV. Nog weinig groei. Plaatselijke contracten. Een landelijke overeenkomst
voor boekbinders (1909 ^-1912) . . . . . . . . . . . . . 64
V. De werkstaking te Amsterdam en haar gevolgen. Een jaar van groei
en nieuwe beloften (1913) . . . . . . . . . . . . . . . 90
VI. Landelijke collectieve arbeidsovereenkomsten. De wereldoorlog en
zijn gevolgen (1914) . . . , . . . . . . . . . . . . . 107
VII. De periode van toenemenden bloei ingetreden. Oorlogsomstandigheden
(1915) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
VIII. Het overlijden van Smit een groot verlies. Voortgaande centralisatie
(1916) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
IX. Vernieuwing der collectieve overeenkomsten. De centralisatie volledig
doorgevoerd. W. Wattel overleden (1917/18) 144
X. De collectieve overeenkomst in de vuurproef. Onze bond neemt in
kracht toe (1919) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
XI. Een jaar van bondsversterking en -uitbouw. Voorteekenen der
economische inzinking (1920) . . . . . . . . . . . . . . 184
XII. De algemeene malaise en de grafische bedrijven. Bestrijding der
bedrijfsorganisatie (1921/1922) . . . . . . . . . . . . . . 195
XIII. De collectieve overeenkomst opnieuw in gevaar. Strijd om het
bestaansrecht van onzen bond (1923) . . . . . . . . . . . 225
XIV. Verder doorwerken der economische inzinking. Toenemende ontwikkeling
van den bond (1924) . . . . . . . . . . . . . . 253
XV. Meerdere stabiliteit in de bedrijfsverhoudingen. Uitbreiding van de
taak van den bond (1925) 272
XVI. Verlenging der contracten zonder opzegging. Hoe de bondsarbeid
voortgaat en toeneemt (1926/27) .. 290
Naschrift . . . . . . . . . . . . 310
Enkele toegevoegde cijfers en getallen 313

•
*
-t•‘,.
t
.,^ :
A ^ -: ' A
?^>:•
•';^,^.
v '
^
'
•