K-,\ (., mai el 4

. 1
1 A
el
I K-,\ (., mai
.----,1d--)//i
IN ALLE - DRUC - EN • ROI) .- I - - 4
' BIET-MALKANDER . DE . liANT,0 1
-- INALLE S • ZIJT• GETROU • 36'W------,
G OD S • KER IC- EN :T•VADERLANT•

OEDENKSCIIRIFTEN VAN PAUL KRUGER

^/
^^-.
^/ `
r
6=^G^

GEDENKSCHRIFTEN
VAN
PAUL KRUGER
GEDICTEERD AAN
H. C. BREDELL EN PIET GROBLER
Pant=lier Secretaria Gewezen Onder-Stutasecretaris der Zuld-
Afrikaansche Republlek
GEAUTORISEERDE NEDERLANDSCHE UITGAVE
BEWERKT DOOR
FREDERIK ROMPEL
PREMIE
VAN
HET NIEUWS VAN DEN DAG
AMSTERDAM - J. FUNKE - MCMII

INHOUD.
....M.,..^../.../..."..VS.
I. JEUGD EN PARTICULIER LEVEN Blz 1
Jachtavonturen. De eerste leeuw gedood. De doode leeuw bruit.
Verdere leeuwenjachten. Op de tijger- en neushoornjacht. Op de
buffeljacht. Worsteling met een buffel. Op de olifantenjacht.
Wedloop tusschen mensch en olifant.
II. BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN . Blz. 22
i. Reis naar de Zandrivier 1852. (Zandrivier-tractaat).
2. Strafexpeditie tegen den Kafferhoofdman Sechiel.
3. Wraaktocht tegen de Kafferhoofdlieden Makapaan en Mapela. Paul
Kruger alleen in het hol onder de belegerde Kaffers. Paul Kruger
redt het lijk van Potgieter.
4. Expeditie tegen Montsioa. Kruger valt alleen een Kafferkommando
aan.
III. VERANTWOORDELIJK Blz 34
1. Paul Kruger komt den Oranje-Vrijstaat te hulp tegen de Basuto's
en brengt den vrede met Masoes tot stand.
2. Paul Kruger als generaal in het veld tegen den Kafferhoofdman
Gasibone.
IV. DE BURGEROORLOG. (1861-1864) ..... Blz. 42
Kruger's protest tegen het verbreken van de Grondwet door Kommandant-Generaal
Schoeman. Volksvergadering te Pretoria. Kruger's
oorlogsverklaring. Pogingen tot verzoening door Schoeman.
Kruger wordt benoemd tot stemgerechtigd lid der Gereformeerde
kerk, om zonder bezwaar staatsambten te kunnen vervullen.

VIII 1NHOUD.
Nieuwe onderhandelingen. Krijgstoerustingen aan beide zijden.
De politieke strijd wordt een godsdienststrijd. Gevecht bij Potchefstroom.
Schoeman's vlucht. Herhaalde onderhandelingen. De uitspraak
van het Hooge Gerechtshof wordt niet erkend. Gevecht
bij Zwartkopje. Nieuwe verhandelingen. Wederzijdsche amnestie.
Nieuwe verkiezingen. Kruger wordt Kommandant-Generaal.
V. NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN ...... Blz. 59
1. De Transvalers komen opnieuw den Oranje-Vrijstaat te hulp tegen
de Basuto's (Masoes), doch scheiden in oneenigheid.
2. Krugers ongeval in 1866.
3. Strijd in de Zoutpansbergen. Uitblijven van munitie en ondersteuning.
Kruger alleen onder de Kaffers.
VI. REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS . . . . Blz. 65
t. Strijd om Kimberley. Kruger's protest tegen het scheidsgerecht,
waarin President Pretorius had toegestemd. De President legt het
ambt neder. Th. F. Burgers wordt met groote meerderheid gekozen
trots Kruger's tegenwerking. Uitspraak tusschen Kruger
en Burgers.
2. Burgers' politick.
3. Oorlog met Sekukuni.
4. Strijd over de oorlogsbelasting, door den President zonder toestemming
van den Volksraad opgelegd.
5. Shepstone, de Engelsche speciale commissaris komt met zijne
annexatieplannen.
6. Conferenties met Shepstone.
7. Burgers' strijd met Kruger en den Volksraad. Kruger tot Vicepresident
gekozen.
8. De annexatie van Transvaal.
9. Protest van den Uitvoerenden Raad tegen de annexatie.
VII. GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHEN-
REGEERING Blz. 78
Kruger met de Deputatie te Londen (ie bezoek) om de annexatie
te doen vernietigen.
2. Volksvergaderingen en Volksstemmingen in Transvaal.
3. Ten tweeden male te Londen.
4. De Kafferhoofdman Sekukuni brengt de Engelsche leer in praktijk.
De Engelsche gouverneur zoekt hulp bij Kruger tegen den Zoeloekoning
Cetewayo.
5. Nieuwe Volksvergaderingen en protesten tegen de annexatie.
Kruger brengt het yolk tot rust.

INHOUD. IX
6. De Hooge Commissaris Sir Bartle Frere en Sir Garnet Wolseley
treden handelend op. De overige Afrikaanders verzoeken de
vrijheid voor hun Transvaalsche broeders. Kruger wordt verdacht
een verrader te zijn.
7. De afgevaardigden van de Burgervergaderingen worden gevangen
genomen wegens hoogverraad. Kruger stilt nogmaals den storm.
8. Confederatieplannen en hun bestrijding door Kruger. Sir B. Frere
wil met Kruger privatim onderhandelen.- Kruger weigert op grond
van Frere's oneerlijkheid.
9. Kruger en Joubert wenden zich schriftelijk tot Gladstone.
ro. Alle hoop op eene vredelievende oplossing wordt opgegeven.
VIII. DE VRIJHEIDSOORLOG 1880-81 ...... Blz. 93
Bezuidenhout en de Burgervergadering te Potchefstroom. De
„onverzoenlijken" dragen te Paardekraal de regeering op aan het
driemanschap Kruger, Joubert en Pretorius.
2. Het eerste schot. Gevecht van Bronkhorstspruit. „Amajuba".
3. Paul Kruger tij dens den oorlog. Zijne onderhandelingen met den
Kafferhoofdman Magato, dien Engeland trachtte te winnen als
bondgenoot.
4. Wapenstilstand en vredes-onderhandelingen. Protesten in den
Volksraad.
5. „Transvaal" of „Zuid-Afrikaansche Republiek".
IX. PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT 1883-1888. BIz. 105
De verkiezing.
2. De oorlog met de Kaffers in Lijdenburg-district. (Mapoch en
Mampoer).
3. Kafferonlusten aan de Zuidwestelijke grenzen der Republiek. Boerenvrijwilligers
laten zich, trots een proclamatie van den President,
door de hoofden Moshette en Mankoroane aanwerven voor een
oorlog tegen andere kafferstammen. Zij stichten in het daarvoor
hun geschonken land de republieken Stellaland en land Goosen. De
hoofden Montsioa en Moshette stellen zich onder bescherming van
Transvaal, waartegen Engeland protesteert. Onderhandelingen over
de Westelijke grenzen tusschen Kruger, Sir Ch. Warren en Cecil
Rhodes.
4. President Kruger ten derde male te Londen. Sir Hercules
Robinson. Opheffing der Suzereiniteit (Londensche Conventie 1884).
Bezoek aan de Europeesche regeeringen. Dr. Leyds.
5. Inwendige toestand van de Republiek in 1885. De Delagoaspoorweg.
Ongunstige financiEn. Onrust aan de Westelijke grenzen.
Ontdekking der goudvelden.
6. Dc bevolking der goudvelden. („Uitlanciers").
7. Verhandelingen met den Vrijstaat over eene nauwere vereeniging.
8. Inlijving van de „Nieuwe Republiek".

X INHOUD.
X. HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER
1888-1893 Blz I19
Dr. Leyds Staatssecretaris.
2. Verontrusting der Noordelijke grenzen door Cecil Rhodes (De
Chartered, Lobengula, Khama).
3. Bondgenootschap tusschen den Oranje-Vrijstaat en de Zuid-
Afrikaansche Republiek.
4. /nrichtingen ten gunste der „Uitlanders" (Gerechtshof te Johannesburg,
Tweede Volksraad). Paul Kruger's haat tegen de „Uitlanders".
5. De overeenkomst betreffende Swazieland. Engelsche bedriegerijen
6. De Adendorff-trek.
7. Kerkelijke verschillen. De „Autokraat" Kruger.
8. Het onderwijsvraagstuk.
9 Nieuwe verkiezingen.
I. PAUL KRUGERS DERDE PRESIDENTSCHAP
1893-1898 Blz 734
z De Transvaal-National-Union.
2. Tweede overeenkomst betreffende Swazieland.
3. Zwarigheden met de Kafferstammen in de Blauwbergen. De
Engelschen weigeren krijgsdienst te doen. Sir Henry Loch te Pretoria.
Beleediging van den President.
4. Ongeoorloofde annexatie van Sambaans en Umbegazaland door
Engeland.
5. Feestelijke opening van den Delagoa-spoorwcg en tariefoorlog
met de Kaapkolonie.
6. De Jameson-inval.
7. Chamberlain's uittartende politick.
8. Het verslag der Mijn-Kommissie.
9. De strijd tusschen de Regeering en het Hooge Gerechtshof.
10. Conflict met den Swaziekoning Bunu. Sir Alfred Milner.
1. F. W. Reitz. J. C. Smuts.
12. Nauwere vereeniging met den Oranje-Vrijstaat. De Koningin van
Engeland eene „kwaaie" vrouw.
13. Nieuwe verkiezingen.
XII. PAUL KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. . Blz. 169
1. Agitatie van de South-African league.
2. De Krisis.
3. Het ultimatum. De oorlog
4. Kruger gedurende den oorlog.
5. Op weg naar Europa.
6. In het vreemde land.
7. Zonder Vaderland. Slotwoord.
BIJLAGEN A—H Blz. 219-274

VOORWOORD.
Deze enkele woorden z1n natuur10 niel bestemd
om het boek van een man als Kruger in te leiden,
4' dienen slechts tot toelichting.
Het zal den lezer wellicht opmerkelft sch1nen,dat
60za al deze levensherinneringen in den derden per-
soon z1n geschreven met volkomen afwifking van den
regel. President Kruger heeft dien regel niet willen
volgen. Zen opvatting is, dat zln fiersoon verdwijnt,
zoodra hI als gevolmachtigde van zz:In yolk optreedt;
clan is hI alleen een deel van zln yolk en zou het
zelfverheffing zfn van „a" te spreken. 131 deze op-
vatting komt nog Kruger's godsdienstig bezwaar. Het
past hem niet stil te staan 61 eigen daden. Wat 4
gedaan heeft, deed h1 slechts als werktuig in Gods
hand. En het zou zelfverheffing tegenover God z1n,
als 4 roemde in eigen daden.

XII VOORWOORD.
De gedenkschriften van Paul Kruger zOi zuivere
herinneringen. Slechts over het staatkundige qclperk
van den Jameson-inval tot den oorlog stonden hem
nog de ambtel0e stukken ter beschikking. Het ge-
schiedkundig dat vddr 18.96 ligt, is door den
President uit het geheugen gedicteerd. Waar
lezing niet overeenkwam met die der bestaande ge-
schiedboeken, daar is hem oft het verschil gewezen.
Kruger echter hield vast aan z!in voorstelling-, die
de ware was.
De verschillende redevoeringen, in de bfIvoegsels
opgenomen, kunnen dienen om President Kruger's
staatkundige denkbeelden nader toe to lichten.
vormen als zoodanig een onverbreekbaar geheel met
het boek zelf
De bewerker dezer Nederlandsche uitgave ten slotte
heeft zich streng gehouden aan den oorspronkelOen
tekst, omclat hif het karakter zuiver en ongeschonden
wade bewaren.

HOOFDSTUK I.
Jeugd en particulier leven.
Mijn herinneringen gaan terug tot den tijd, dat ik als
jongen van negen jaar met mijn ouders en mijn ooms Gert
en Theunis Kruger het land mijner geboorte verliet.
Tot dien tijd hadden wij gewoond op de plaats Vaalbank,
in het distrikt Colesberg, Kaap-kolonie, waar ik als derde
kind van Caspar Jan Hendrik Kruger en zijn echtgenoote
Eliza Steijn, dochter van Douw Steijn van de plaats Balhoek
(achter den Zuurberg in de Kaap-kolonie) den 'Oen October
1825 ter wereld kwam. Mijn ouders waren eenvoudige Boeren,
en op de ouderlijke plaats ben ik opgegroeid als alle andere
Boerenzoons. Ik heb op de plaats op de beesten gepast en
bij het werk op het land geholpen. Het is waar, dat een
oude vrouw mijn moeder voorspeld heeft, dat haar zoon
Stefanus Johannes Paulus hoog zou stijgen in de wereld ;
doch ik weet niet dat er ooit iets geweest is, wat iemand
zou hebben kunnen doen denken, dat God mij tot een bijzonderen
arbeid zou roepen.
De eerste beslissende gebeurtenis in mijn leven was het
verlaten van ons vaderland: onze 'trek." Ik was toen nog
te jong om mij in te laten met de beweegredenen tot deze
handeling der Afrikaners. Ik weet echter, dat mijn ouders
vertelden, dat zij wegtrokken en anderen dit ook deden,
omdat de Engelschen hun eerst slaven hadden verkocht en,
I

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
toen zij het geld er voor ontvangen hadden, de slaven weder
hadden vrijgemaakt. Er zou schadevergoeding worden gegeven,
doch die moest in Engeland worden uitbetaald en
daar persoonlijk of door een agent in ontvangst moeten
worden genomen. De kosten, die aan deze wijze van uitbetaling
waren verbonden, waren vaak hooger dan het kapitaal
en daarom zagen velen liever van het hun toekomende bedrag
af, dan dat zij er de moeite en ergernis van wilden hebben.
Zij wilden echter ook niet meer onder zulk een onrechtvaardig
bestuur wonen. Hierbij kwam nog, dat de Kaffers herhaaldelijk
in de Kolonie vielen en het vee van de Boeren wegnamen,
en wanneer dan de Boeren hun beesten gingen terughalen,
dan kwamen de Engelsche generaals en verklaarden al het
vee tot oorlogsbuit, waarvan de Engelsche regeering dan eerst
haar oorlogskosten moest aftrekken, waarna het overige aan
de vroegere eigenaren — die, nota bene, zelf meegevochten
hadden om het geroofde terug te brengen — ter verdeeling
werd gegeven. De ontevredenheid over deze onrechtvaardige
handelwijze was des te grooter, omdat elk kind van jongs
af van zijn ouders een paar schapen, ossen of paarden in
persoonlijk eigendom kreeg, waarvoor het dan met bijzondere
oplettendheid zorgde en waaraan het met heel zijn hart
hing. Onder de geroofde dieren was natuurlijk ook het
eigendom der kinderen, en het verwekte veel verbittering,
dat het geschenk, dat door het oude gebruik hoogere waarde
had, op zoo onwettige wijze werd weggenomen, en tot dekking
der oorlogskosten werd gebezigd.
Zoo verlieten dus ook mijn ouders en hun verwanten huis
en hof om in de onbekende wildernis te gaan. De „trek",
die ongeveer zo koppen sterk was met een dertig duizend
Afrikaansche schapen en eenige honderden paarden en ossen,
die onze menschen grootendeels in ruil voor hun verlaten
plaatsen gekregen hadden, ging in Mei 1833 over de Oranjerivier.
Hier verkocht mijn vader 3000 schapen tegen een
,dikketon" (een ducaton =f 1.40) per stuk aan een slachcer,
waarop wij naar de Caledon-rivier trokken en daar ons lager
opsloegen.

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 3
Mijn werk hier en op de verdere trekken bestond voornamelijk
in het aandrijven en bij-elkaar-houden van het vee.
Dit was de arbeid der kinderen van bijna alle voortrekkers;
want het zwarte dienstvolk was bijna zonder uitzondering in
de kolonie achtergebleven, en juist in dezen tijd, nu het
geheele bezit der families uit vee bestond, waren hun
diensten zeer noodig geweest. I)
De trek, waartoe mijn familie behoorde, was natuurlijk
niet de groote trek. Deze kwam eerst een jaar later (1836)
onder Hendrik Potgieter en toen vereenigden zich de andere
voortrekkers met hen.
Onmiddellijk na deze vereeniging werd een vergadering
gehouden, waarin voorschriften werden opgesteld, waaraan
zich de trekkers hadden te onderwerpen en waarbij een
soort regeering werd ingesteld. Gods woord zou echter als
hoogste wet en richtsnoer gelden. Tot Kommandant — het
hoogste ambt, dat er was — werd Potgieter gekozen. De
algemeen bindende besluiten bevatten o.a. de volgende
bepalingen dat geen land of wat ook met geweld van de
naturellen mocht worden genomen en dat geen slavernij
zou worden geduld. Hierop trok men gezamenlijk verder
naar de Vetrivier, en den geheelen Vrijstaat door, zonder
iets van de daar wonende zwakke Kafferstammen te nemen.
De gronden tusschen de Vet- en Vaalrivier werden door
den daar regeerenden Kafferkapitein tegen ossen, koeien,
enz. geruild.
Toen echter de eerste voortrekkers aan de Vaalrivier
kwamen en daar, evenals aan de Rhenoster-rivier, in kleine
troepen verspreid in lager waren, werden zij onverhoeds en
1) Bij deze gelegenheid kan de waarheid worden bevestigd der anecdote,
volgens welke een Engelsche Lord aan den President te Pretoria werd voorgesteld
door iemand, die blijkbaar vond, dat Kruger niet genoeg aandacht
wijdde aan het hooge bezoek, en daarom achter elkander opsomde welke
ambten de Lord wel bekleedde, en wat zijn voorvaderen geweest waren om
des te meer indruk te maken; zoodat de President ten slotte droogweg
opmerkte: „Zeg dien mijnheer, dat ik veehoeder ben geweest en mijn vadei
een boer." De mijnheer, die den Lord voorstelde, was de welbekende eigenaar
van een groote distilleerderij bij Zwartkop, in de buurt van Pretoria.

4
JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
zonder eenige aanleiding door den Zulu-kapitein Moselikatse
overvallen. Deze Moselikatse was toentertijd beer en
meester van het geheele land, ten westen der Lebombo- en
Drakensbergen. Alle Makatezen-stammen, die daar woonden,
hadden zich aan hem onderworpen. Moselikatse behandelde
zijn onderdanen als honden en noemde ze ook zoo ; en als
er bijv. aasvogels, die hij zijn kinderen heette, boven zijn
kraal vlogen, dan gaf hij bevel een paar oude vrouwen en
mannen te slachten en als voedsel voor de vogels te werpen.
In de holen en gaten zochten de onderworpen stammen
voor hem schuiling. Toen deze Selikats nu hoorde, dat er
witmenschen uit het zuiden gekomen waren, zond hij een
paar duizend zijner soldaten op hen af met het bevel, de
indringers in de pan te hakken. De „trekkers" die zich in
kleine lagertjes hadden gesplitst om met het vele vee voldoende
weideveld te hebben, werden dus door de Kaffers
verrast en voor het grootste deel vermoord.
Na deze slachting keerden de Matabelen met al het vee
der Boeren naar hun stad terug ; doch kwamen veertien
dagen later in groote getalen terug en vielen nu de „trekkers"
bij Vechtkop (in den Oranje-Vrijstaat) aan. Hier had
Sarel Celliers echter een sterk wagenlager getrokken en
met zijn 33 man sloeg hij de onstuimige aanvallen der
Zulu's af, waarbij de Kaffers zware verliezen leden. Vrouwen
en kinderen hadden de verdedigers van het wagenlager
wakker terzijde gestaan. Zij hadden kogels gegoten, de
geweren geladen en in sommige gevallen zelfs het geweer
ter hand genomen. Bij hun terugtocht naar Selikatsnek en
Marico, hun hoofdplaatsen, namen de Kaffers alle vee der
voortrekkers, dat natuurlijk buiten het wagenlager weidde,
mee ; doch wat erger was ook twee blanke kinderen en drie
bastaards, waarvan men nooit meer iets heeft gehoord.
Een kleine klomp Burgers onder Potgieter vervolgde den
vijand tot de Marico-rivier. God was met hen en schonk
hun bij Zeerust de overwinning. Zij vervolgden de Kaffers
weer en namen ten slotte het geheele gebied in bezit.
Ook een deel van het geroofde werd terug genomen en

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 5
hierop keerde het kommando terug. Selikatse was gevlucht.
Een deel der voortrekkers trek nu naar Natal ; want om
het verkregen gebied te kunnen ontwikkelen, moest men in
verbinding komen met de buitenwereld, en men hoopte in
Natal, waar zich ook reeds andere voortrekkers hadden
gevestigd en over den noodigen grond onderhandelden, de
haven van Durban te zullen krijgen. Na het verraderlijke
vermoorden van Piet Retief en het overvallen der daar
gevestigde voortrekkers door de horden van Dingaan, keerden
de meeste trekkers, en ook mijn vader, naar het land ten
noorden der Oranjerivier terug. Mijn familie zette zich te
Liebenbergsvlei neer — een streek die door de krijgsverrichtingen
van Kitchener tegen De Wet in den laatsten
oorlog zoo bekend is geworden.
In het jaar 1839 trek er opnieuw een Kommando over
de Vaalrivier, om Selikatse, die voortging met plunderen en
rooven, te tuchtigen en het gestolen vee terug te halen. Aan
deze expeditie nam ook ik deel. Te Wonderfontein (in het
latere distrikt Potchefstroom) liet Potgieter het lager achter
en zette Selikatse met een paardenkommando achterna.
Selikatse trok steeds terug. Bij Klein Buffelshoek in de
Magaliesbergen, dicht bij de bekende Olifantsrivier, vend
Potgieter in de spelonken het Kafferhoofd Magato, die later
in de nabijheid van Rustenburg woonde en nog dikwijls zal
genoemd worden. Hij had slechts een klein gevolg bij zich
en op de vraag, van Potgieter, waar Selikatse was, antwoordde
hij, dat deze reeds over de Krokodilrivier was getrokken.
Op de vraag, waarom hij dan was achtergebleven en zich
bier verborg, zei hij, dat hij in den nacht van Selikatse was
weggeloopen en zich nu verscholen had uit vrees voor de
achtergebleven benden van Selikatse, die nog te Selikatsnek
waren. Daar Selikats nu toch niet meer in te halen was, en
een aanval op de sterke stelling van Selikatsnek toch niet
mogelijk was, keerde het Kommando terug naar de vrouwenlagers
aan de Rhenoster- en Vaalrivier. Maar het volgend
jaar ( 184o) trok Potgieter weer uit en deze maal zelfs recht
door naar Selikatsnek. Ook aan deze expeditie nam ik deel,

6 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
Bij Selikatsnek vond Potgieter een groote kafferstad, die hij
bestormde en nam. Een groote hoeveelheid goederen van de
door Selikats vermoorde trekkers werd hier teruggevonden.
Bij de achtervolging van Selikats deelde de kafferkapitein
Mamagaliaan Potgieter mee, dat er nog een kommando
van Selikats te Strijdpoort, in het distrikt Waterberg, was.
Potgieter trok er dadelijk been en viel het kafferlager aan;
maar na een kort gevecht bleek het, dat hier een vergissing
plaats had. Het waren geen Zulu's, maar Rooi-kaffers, die
zich gedwongen bij Selikatse hadden aangesloten.
Potgieter liet onmiddellijk de vijandelijkheden staken, toen
hij de vergissing bemerkte. Magali, die de oorzaak van den
aanval was, werd gevangen genomen en na een behoorlijk
onderzoek tot zes maanden gevangenisstraf veroordeeld. Hij
was er niet zoo gemakkelijk afgekomen, als hij niet tot zijn
verontschuldiging had kunnen inbrengen, dat de Rooi-kaffers
altijd met Selikatse *op het oorlogspadc waren, en dat hij
niet anders had gedacht dan dat zij ook Zulu's waren.
Eindelijk hadden de trekkers dus weer een eenigszins
veilig tehuis. Dat het zoo onrustige leven veel schade had
gedaan, laat zich denken. Van de inrichting van scholen en
kerken kwam niets. Toch zorgden de Boeren-vaders en -moeders
voor de opvoeding hunner kinderen, zoo goed als zij konden.
Zij wisten, dat zij in een land waren, waar het niet gemakkelijk
was het verzuimde in te halen en dat de geestelijke
achteruitgang van het nageslacht de ondergang van het
yolk zou beteekenen. Daarom leerde elke Boer zijn kinderen
lezen en schrijven en onderwees hij hen in Gods woord. Als
zij gegeten hadden, moesten de kinderen elk een stuk uit
de H. Schrift voorlezen en navertellen. Ook moesten zij
dit of dat vers overschrijven of van buiten leeren. Dit gebeurde
elken dag, als buitengewone omstandigheden het
tenminste niet onmogelijk maakten. Zoo leerde ook mijn
vader mij de bijbelsche geschiedenis en gaf hij er mij 's avonds
onderricht in. Bovendien kreeg ik onderwijs van een zekeren
Tielman Roos, die niet dan met heel veel onderbrekingen
zijn ambt van onderwijzer kon uitoefenen. Dit onderricht

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 7
heeft in het geheel due maanden geduurd. Als de trek bij
een uitspanplek een tijd lang rust nam, dan werd van gras
en klei een kleine hut gebouwd, die dan het schoolgebouw
was voor de kinderen der trekkers. Zoo ging het den geheelen
tocht tot aan de Magaliesbergen, waar mijn vader
zich vestigde.
Toen ik 16 jaar oud was, had ik het recht, mij evenals
de andere zelfstandige leden van ons gezelschap, twee plaatsen
uit te zoeken ; een voor weideveld en een om te bebouwen.
Ik woonde op de plaats Waterkloof en bracht in het jaar
1842 uit het land ten zuiden van de Vaalrivier een juffrouw
Maria du Plessis als huisvrouw daarheen x).
Het huwelijk werd te Potchefstroom bevestigd. Voor een
kerkelijke huwelijksinzegening hadden de Boeren in die dagen
bijna geen gelegenheid, evenmin als voor onderwijs en voor
behoorlijke voorbereiding voor de bevestiging als lidmaat. De
Boer moest schoolmeester, predikant en staatsambtenaar zijn 2).
Na eenigen tijd van rust werd in het jaar 1845 een
nieuwen trek naar het noorden ondernomen om het verworven
land te gaan „occupeeren". Iedere trekker zou nog een
plaats krijgen in het nieuwe land. Reeds een jaar te voren
was een Kommissie, waartoe ook mijn vader behoorde, naar
Delagoabaai gegaan, om met Portugal de grenzen van het
wederzijdsch gebied vast te stellen. De graat der Lobombobergen
zou de grens vormen tusschen Portugal en het land
der voortrekkers. Met mijn vader en de andere leden mijner
I) Bij een reis op bezoek bij zijn verloofde vond de jonge Kruger de
Vaalrivier zoo sterk (vol), dat hij er niet over kon. Zijn verlangen was echter
grooter dan zijn vrees voor levensgevaar en zijn kracht starker dan het geweld
van de rivier. Hij bond zijn kleeren op zijn rug en ZWOM naar den anderen
kant, de paarden achter zich aan trekkend. Dit was roekelooze doodsverachting,
en de oude wachter, die zich met zijn pont niet op de rivier waagde,
las hem eens flink de les. Geholpen zou het toch niet hebben. Gelukkig
duurde de vrijage niet lang, zoodat Kruger niet meer in de verzoeking kwam
om hetzelfde waagstuk nog eens te ondememen.
2) Evenals in den laatsten oorlog moest ook toen een Landdrost door de
Burgers zelf in plaats van door de algemeene overheid worden benoemd, om
de huwelijken te „bevestigen".

8 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
familie ging ik als onder-veldkornet met den trek mee. Wij
kwamen tot in het noorden van het tegenwoordige Lijdenburg
en stichtten daar het dorp Orighstad. Maar wij konden
hier niet blijven. Koorts, veeziekte en andere ellenden dwongen
ons terug te gaan naar de Magaliesbergen, waar ik bleef
wonen en door ruil nog meer plaatsen in eigendom kreeg.
Hier trof mij in Januari van het jaar 1846 het ongeluk, dat
ik mijn vrouw en het kindje, dat zij het leven gaf, verloor.
God schonk mij een nieuwe levensgezellin in juffrouw Gezina
Suzanna Frederika Wilhelmina du Plessis. Uit dezen echt
werden mij 9 zonen en 7 dochters geboren, van wie nog 3
zonen en 5 dochters in leven zijn.
De eerste zorg voor de nieuwe emigranten was gekleurd
arbeidsvolk te krijgen. Dit was niet gemakkelijk, want zelfs
wanneer de Kaffer wil werken, dan tracht hij toch nog zijn
baas op de een of andere wijze te bedriegen. En als hij
iets kent, dan wordt zijn parmantigheid vaak „onverdragelijk".
Steeds hadden wij met deze karakter-eigenschappen te strijden,
— een strijd, die echter ook zijn vroolijke zijde had.
Zoo zond ik bijv. eens op een nieuwjaarsdag van mijn
plaats Waterkloof een Kaffer naar de plaats van mijn moeder
— mijn vader had ik in het jaar 1852 verloren — om eenige
gedroogde perziken te halen. Mijn moeder zond mij 5 of 6
pond en meldde dit in een briefje, dat mijn Kaffer mij ook
eerlijk ter hand stelde. Uit den brief zag ik echter dadelijk, dat
de Kaffer mij bedrogen had, want dat hij mij veel minder
perziken bracht dan er in den brief werden opgegeven. Ik
vroeg hem waarom hij mij bedroog en waarom hij bijna
alle perziken had opgegeten. DIn dien brief staat dat er veel
meer waren," zei ik hem.
'Baas," antwoordde de Kaffer, Ddie brief liegt, hij kan
niet gezien hebben, hoe ik die perziken heb opgegeten. Ik
heb hem anderen kant die grooten kop onder een klipje
gelegd en heb dees' kant die kop die perziken opgegeten."
Toen ik hem echter overtuigde, dat de brief het toch
wist, bekende hij deemoedig zijn schuld. Duidelijk was hem
de zaak echter niet,

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 9
Op Boekenhoutfontein, in het distrikt Rustenburg, een
van mijn andere plaatsen, had ik een zeer trouwen Kaffer.
In den winter trok ik met mijn vee naar Saulspoort in den
omtrek van Pilaansberg. Voor mijn vertrek riep ik dezen
Kaffer terzijde en zei hem : )Ik wil je een brief leeren lezen."
lk zette nu strepen op een stukje papier en legde
uit dat de langste strepen meloenen, de daarop volgende
in lengte zoetlemoenen (sinaasappelen) en de kortste zuurlemoenen
(citroenen) beteekenden. Als hij nu een brief
kreeg met een aantal van de strepen, dan moest hij den
brenger van den brief hetzelfde aantal van een dezer drie
vruchten meegeven en mij dit dan ook weer meedeelen door
middel van hetzelfde aantal kortere of langere strepen als
hij van elke soort had gezonden. De Kaffer was nu verschrikkelijk
trotsch op zijn schrijf- en leeskunst en vond dat
hij meer was dan elke andere Kaffer. Ik had hem niet eens
behoeven te zeggen, dat hij ons geheim aan niemand moest
meedeelen, dit had hij toch niet gedaan. Later zond ik
boden, wien ik eenvoudig zei: ,Breng dezen brief aan April,
hij zal dan meegeven, wat ik vraag." Dit gebeurde ook en
toen zij met een brief van April terugkwamen, zei ik, dat
zij mij den brief moesten geven, dien April geschreven had,
want dat ik zien wou of zij mij bedrogen hadden. Dit was
hun al te wonderlijk en de geleerdheid van April wekte
hun afgunst en bewondering. Overal vertelden zij van den
slimmen April, die plotseling lezen en schrijven had geleerd.
In dien tijd waren er in ons land nog geen zendelingen,
maar een godvruchtig Kaffer, met name David, zocht zijn
stamgenooten op om ze op godsdienstig gebied te onderwijzen.
Toen nu deze David de Kaffers in mijn streek uit
den Bijbel wou leeren lezen, weigerden zij schrijven en lezen
te leeren. Zij vroegen waarom zij eerst het 'Bock" moesten
leeren en dan zwaar moesten krijgen met schrijven te leeren
om het geleerde later weer te kunnen lezen ; terwij1 de
kaffer van Paul Kruger lezen en schrijven kon zonder dat
hij het Boek kende en schrijven geleerd had. Toen kwam
David bij mij en klaagde zijn nood, en om den onwil der

I o JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
Kaffers meester te worden, was ik wel verplicht David mijn
geheim te verraden. April was hierover heel boos op mij,
want het was nu uit met de bewondering zijner maats.
Jachtavonturen.
In de eerste jaren van ons verblijf waren wij verplicht
evenals op onze trekken het rechtmatig gewonnen land van
de roofdieren te zuiveren, die tot dusver met de wilde
Kafferstammen onbeperkt geheerscht hadden. Iedere Boer
had zijn deel aan dezen arbeid en ook de opgeschoten
jongelingen, die reeds uit zucht naar avonturen hartstochtelijke
jachters waren, droegen het hunne bij om het land bewoonbaar
te maken.
Ik kan natuurlijk thans niet meer zeggen, hoeveel roofdieren
ik geschoten heb. Het waren er te veel en bovendien
is het reeds bijna 5o jaren geleden, dat ik op een
groote jachttrek geweest ben. Ook alle bizonderheden kan
ik mij niet meer herinneren. Zoover ik echter nog weet,
heb ik tusschen de 30 en 4o olifanten en 5 zeekoeien geschoten.
Ik heb zelf 5 leeuwen neergelegd. Als ik op jacht
ging, nam ik altijd, behalve goede paarden, iemand mee. Op
groote jachttochten liet ik gewoonlijk twee of drie wagens
met arme menschen meerijden om hun het geschoten wild
te geven.
Mijn eersten leeuw schoot ik in 1839. Ik was toen 14 jaar
oud. Onze ossen waren in het weideveld bij de Rhenosterrivier
in den Oranje Vrijstaat. De leeuw had van onze ossen
gevangen. Met zes man, alien te paard, gingen zij erop uit
den leeuw te zoeken. Ik was wel de zevende, maar telde
nog niet mee. Wij reden drie bij drie en een eind van
elkander. Toen wij den' leeuw eindelijk gevonden hadden,
stormde hij dadelijk op ons los. De drie mannen, bij wie
ik was, bonden de paarden aan elkaar, en draaiden ze om

JELTGD EN PARTICULIER LEVEN. I I
met hun koppen van den leeuw af, een methode die steeds
door de Boeren op de leeuwenjacht gevolgd wordt, omdat
als de paarden den leeuw zien, men kans heeft, dat ze van
den schrik op den loop gaan.
De drie mannen namen ieder de hun aangewezen plaats
in. Ik bleef achter — maar van den leeuw uit gerekend
natuurlijk voor de paarden zitten met mijn geweer op
den leeuw gericht, die op ons afkwam. Dichtbij gekomen,
maakte hij zich klaar voor zijn sprong om, naar het mij
toescheen, over mij heen op de paarden te springen. Ik
schoot hem in zijn sprong en trof hem gelukkig doodelijk,
zoodat hij bijna bovenop mij viel. De drie mannen op wier
paarden ik paste, liepen toe om mij te helpen, och de
leeuw was reeds dood. Het was een groot dier. Op het
hooren van het schot kwamen de drie anderen ook naar ons
toejagen. Wij stonden toen samen rondom den leeuw over
het gebeurde te spreken. Een zekere Hugo ging voor den
leeuw zitten om diens tanden, die bijzonder groot waren, te
meten. Zonder eenige kwade bedoeling, gaf ik den leeuw
een schop tegen zijn buik en toen gaf hij op eenmaal een
vreeselijken brul, zoodat Hugo het tanden-meten vergat en
van schrik op zijn rug viel. De anderen schudden van het
lachen, want zooals ieder jager bij ondervinding weet, stoot
elke doode leeuw, wanneer men hem kort na zijn dood op
zijn buik trapt, een kort gebrul uit, alsof hij nog leefde. De
adem, die nog in den leeuw is en die bij den trap op den
buik zich met geweld een weg baant door de keel, brengt
dit geluid voort. Hugo wist dit natuurlijk ook, maar hij had
er niet aan gedacht en schaamde zich over zijn schrik. Hij
wilde mij te lijf ; maar de anderen beletten hem dit
lachend, en maakten hem duidelijk, dat ik hem slechts in
mijn onwetendheid dien angst bezorgd had.
Mijn tweeden leeuw schoot ik achter de Magaliesbergen
aan de Hexrivier. Mijn oom Theunis Kruger en ik waren
achter een troep elanden aan, toen mijn paard uitgeput
raakte en ik dus alleen achterbleef. Stapvoets rijdende kwam
ik een troep leeuwen tegen. Ik kon niet voor hen vluchten,

I2 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
omdat mijn paard afgemat was. Plotseling kwam er een der
leeuwen op mij aan. Toen deze op omtrent twintig treden
van mij af was, schoot ik hem door den kop in zijn lichaam.
Hij viel neder met zijn kop van mij af, doch sprong dadelijk
weer op en liep naar de andere leeuwen, terwiji ik mijn
geweer weer laadde. Bij den troep gekomen, viel hij dood
neer. Toen ik zag, dat ik deze zoo goed had getroffen, viel
ik ook de andere leeuwen aan, doch zonder succes ; zij
vluchtten alien den berg in.
Eenige jaren later had ik op dezelfde plek nog een ontmoeting
met leeuwen. Ook dezen hadden beesten van ons
geroofd. Toen wij de leeuwen nu vonden, namen zij evenals
de anderen de vlucht in denzelfden berg. Ik liep echter
harder dan mijn maats en slaagde er zoodoende in twee
leeuwen te dooden.
Mijn vijfden leeuw schoot ik in het Lijdenburgsche, toen
wij naar de Olifantsrivier waren getrokken. Ook deze leeuw
had eenige onzer runderen gevangen en wij zochten hem
daarom. Ik had bij mij een zeer trouwen bond, die mij altijd
vergezelde en die de leeuwen in de bosschen opspoorde.
Toen hij den leeuw gevonden had, begon hij te blaffen,
terwijI de leeuw aan het brullen ging. Zoodra de bond
mij zag, ging hij even ter zijde van den leeuw staan. Deze
wilde mij nu bestormen, doch toen viel mijn hond hem van
achteren aan, zoodat hij verhinderd werd op mij af te komen
en ik er in slaagde hem doodelijk te treffen. Dit was de
vijfde leeuw dien ik alleen doodde. In gezelschap van
anderen heb ik er natuurlijk meer geschoten.
Gedurende de expeditie tegen Selikatse, toen wij van een
patrouillerit terugkwamen, schoot ik mijn eersten rhenoster
(neushoorn). Mijn oom Theunis Kruger gaf mij verlof om
het eerst te schieten en het gelukte mij het dier met het
eerste schot te dooden.
Erger was een ander avontuur op den rhenosterjacht. Ik
was met mijn zwager N. Theunissen, mijn trouwe maat, op
een jachttocht. Ik moet vooraf vertellen, dat wij afgesproken
hadden, dat ieder het recht zou hebben den ander flunk af

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 13
te ranselen, als hij door onvoorzichtigheid of lafheid een
aangeschoten stuk wild liet ontkomen. Den morgen dat wij
op jacht trokken, was mijn geweer ongelukkig niet in orde.
Ik moest daarom een ander tweeloopsgeweer meenemen,
waarvan de loop in het midden was 3oorgezaagd. 1k wist
dus, dat als ik bijv. een neushoorn niet goed trof op een
plaats, waar zijn vel het dunst was, het schot geen voldoende
uitwerking zou hebben. Wij kregen drie neushoorns, een bul
en twee koeien, de zoogenaamde ywitharnoster", een van
het kwaadste soort, in het zicht. Ik zei Theunissen de twee
koeien te volgen en hen niet uit het oog te verliezen. Ik
zelf zou eerst den bul dooden en dan helpen om de koeien
te schieten. Wegens het dichte struikgewas (boschjes) moest
mijn makker telkens schieten, opdat ik weten zou, waar hij
was. Ik joeg nu voorbij den neushoorn-bul, en sprong toen
van mijn paard om te schieten. Ik liep hem toen zoo voor,
dat hij op ongeveer tien treden van mij moest passeeren ; omdat
ik zoodoende een goede kans wou krijgen om hem op de
plaats to treffen, waar zijn vel het dunst was. Gelukkig trof
het schot met doodelijk effect. Ik sprong nu weer op mijn
paard, ging dadelijk in de richting, waar ik Theunissen hoorde
schieten, terwijl ik onder het jagen mijn geweer laadde. Toen
ik bij hem kwam, schoot hij juist voor de tweede maal
op zijn neushoorn, die reeds gewond was. Het beest bleef
staan. De boschjes waren niet zoo bijzonder ruig op deze
plek, zoodat ik den tweeden neushoorn kon zien wegloopen.
Toen ik mijn maat voorbijreed, riep hij mij nog toe, dat ik
niet voor het beest uit mijn zadel moest gaan, want dat het
zeer boos was en heel hard kon loopen.
Ik sloeg echter geen acht op zijn waarschuwing, omdat
ik wist dat hij altijd zeer voorzichtig was, sprong van mijn
paard en liep den rhenoster schuins voorbij. Zoodra hij
mij zag, pijlde hij onmiddellijk op mij af. Toen hij ongeveer
drie of vier meter van mij was, wou ik hem schieten, doch
het dopje van den eenen geweerloop weigerde, en voor een
tweede schot was geen tijd. Het dier was dicht bij mij en
mij bleef dus niets anders over als om te keeren en te

14
JEUGD EN PARTICULIER LE VEN.
vluchten. Op dat oogenblik raakte mijn voet vast aan de
haakdoornboschjes op den grond, waardoor ik voorover viel.
Het beest was nu ook al op mij. De eerste stoot met zijn
gevaarlijken horen ging juist over mijn rug ; en met zijn
neus duwde hij mij heelemaal plat op den grond en wou
mij zoo vertrappen. Ik draaide mij echter onder het beest
om, en schoot hem met den anderen loop van onderen door
het blad juist in het hart. Het was mijn geluk geweest dat
ik in de oogenblikken van het grootste gevaar mijn geweer
niet uit de handen had gelaten. De rhenoster sprong toen
van mij af en viel op eenige meter afstand dood neer. Mijn
zwager Theunissen kwam nu op het tooneel, sprong op omtrent
vijftig meter van mij van zijn paard en liep zoo hard
hij kon op mij toe, niet anders denkende dan dat, in de
worsteling op leven en dood tusschen den rhenoceros en
mij, het schot was afgegaan en mij gedood had. Toen hij
naderkwam en zag dat ik opstond, liep hij op mij af en
nam mij goed onder zijn sjambok, omdat ik zoo onvoorzichtig
en tegen zijne orders in had gehandeld. Ik trachtte mijzelf
te rechtvaardigen, en meende, dat mij de straf wel mocht
worden bespaard, want dat de rhenoster mij reeds zoo had
vertrapt en gekneusd. Maar het baatte niet. Ten slotte
moest ik schuiling zoeken achter een doornboschje. Dit was
echter de eenige en laatste maal, dat Theunissen een kans
kreeg mij een pak slaag te geven.
In den omtrek van de plek, waar ik mijn eerste olifanten
gezien heb, nabij een groote rietvlei, schoot ik mijn eersten
buffel. De buffels kwamen uit de vallei en vluchtten langs
de spruit op. Wij joegen ze na. Ik was vooraan en toen
ik afsprong om te schieten, verliet een buffel-koe de troep
en stormde op mij los. Ik was echter klaar en toen zij bij
mij kwam, schoot ik ze het schouderblad stuk ; doch in haar
vaart liep zij mij omver zonder mij echter te trappen. Voorthollende
ging zij door de spruit, waar ik haar met behulp
van eenige anderen afmaakte.

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 1 5
Mijn volgend avontuur met een buffel had ik bij de Bierkraal-spruit.
In boschjes, van ongeveer vier a vijf voet hoog,
waren een aantal buffels. Wij gingen met ons zessen uit
om ze te vangen. Ik ging de boschjes het eerst in om te
zien of ik er een kon schieten. In de ruige boschjes passeerde
ik een klompje buffels zonder ze echter te zien, doch
stuitte spoedig op een ander klompje van „die beesten."
Onmiddelijk stormde een groote buffel op mij af, doch tot
mijn geluk waren zijn horens zoo wijd van elkander, dat de
boschjes gedurig zijn horens opvingen, zoodat de kracht van
den stoot werd gebroken. De buffel verloor mij echter geen
seconde uit het oog. Op de vlucht uit de boschjes, kwam
ik terecht tusschen het klompje buffels, dat ik in het begin
ongemerkt voorbij was geloopen. Door het dichte struikgewas
zag ik nu niets van het gevaar, voor ik stootte tegen
het Iichaam van een buffel, die juist opstond. Kwaad over
deze stoornis schopte het dier naar mij en rukte met zijn
poot de kleeren van mijn lijf. De andere mannen, die buiten
het boschje stonden, konden den poot van den buffel zien,
toen hij naar mij schopte, en dachten dat het zijn horens
waren, zoo hoog had hij zijn poot opgelicht. Ik kwam er
gelukkig met den schrik af.
Een zeer onaangename ontmoeting had ik met een buffel
te Vleeschkraal, in het distrikt Waterberg, waar ik met mijn
zwager Theunissen op een jachttocht was. Hij had een
buffelkoe gekwetst, die schuiling ging zoeken in het ruige
doornbosch. Daar ik het dier niet te paard kon volgen, gaf
ik dit aan mijn broeder Nicolaas en volgde de buffel te voet
en van nabij om haar niet uit het oog te verliezen in het
zeer ruige bosch.
TerwijI ik nog achter haar aanliep, stormde zij plotseling
om en op mij los. Ik wou haar schieten, doch mijn vuursteengeweer
weigerde. Ik moest toen omspringen om te
trachten mij door de vlucht te redden. Het had echter veel
geregend en juist achter mij was een groote poel modder-

6 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
water, waarin ik terechtkwam, toen ik omsprong. De buffel
viel er ook in. Mijn geweer lag ook in het water, en was
dus van geen nut meer voor mij, De buffel stootte naar
mij, doch bleef met een harer hoornen in den wal vastgeslagen.
Toen greep ik den anderen hoorn en trachtte den kop
van het dier onder water te duwen om de buffel te smoren.
Dit ging echter zeer moeilijk, want de hoorn was glibberig
van het modderwater. Ik moest beide handen gebruiken en
alle krachten inspannen om haar kop onder water te houden.
Ziende dat mijne krachten ten slotte uitgeput zouden raken,
liet ik mijn eene hand los om een groot jachtrnes, dat ik op
mijn heup droeg, te krijgen en de buffel daarmede dood te
steken. Mijn eene hand was echter te zwak om het dier
vast te houden. Het rukte zich los en richtte zich op. Het
was echter al in zeer treurigen toestand, bijna gesmoord en
de oogen vol modder, zoodat het mij niet kon zien. Ik sprong
toen ook op en verborg mij achter een boschje ; terwijl de
buffel in een tegenovergestelde richting wegliep. Toen zij
verdwenen was, ging ik mijn geweer uit de poel halen. Ik
zag er verschrikkelijk uit, bedekt met modder en slijk. Theunissen
had wel gehoord dat er iets aan den gang was, doch
kon mij in de ruige bosschen niet met zijn paard te hulp
komen. Na mij wat gewasschen te hebben, vervolgde ik de
andere buffels en slaagde er toch nog in er een te schieten.
Op de expeditie naar Selikatse, die kort te vor en onze
menschen overvallen en vermoord had, werd ik met een
sterke patrouille van Wonderfontein, waar onze wagens achterbleven,
gezonden om te gaan zien waar Selikatse was.
In de nabijheid van den tegenwoordigen Olifantsnek, — die
aan de vroegere aanwezigheid van vele olifanten zijn naam
dankt — vonden wij een grooten troep van deze dieren, die
juist den nek overgingen.
Mijn vader joeg ze na, doch kommandant Potgieter wilde
niet dat hij er op schoot. Dit waren de eerste olifanten,
die ik gezien heb.
Het meest levensgevaarlijke oogenblik op mijn jachten was
mijn wedloop met een olifant. Adriaan van Rensburg en ik

YEUGI) EN PARTICULIER LEVEN. 1 7
waren op zekeren dag in het veld om olifanten te schieten.
Toen wij den eersten troep zagen, was van Rensburg een
eind achter. Ik galoppeerde vooruit om een goede kans
tot schieten te hebben. Op van Rensburg kon ik niet wachten.
Mijn paard had de gewoonte, als ik afgesprongen
was, eerst nog eens om mij heen te loopen. Ik moest het
altijd eerst tot kalmte brengen en vasthouden, voor ik kon
schieten, want anders werd het bang en liep weg. Schuin
voor de olifanten sprong ik af. Een hunner had mij reeds
bespeurd en liep zoo snel hij kon achter mij aan het bosch
in. Op dat oogenblik wist ik niet welk gevaar mij dreigde
en evenmin dat de olifant reeds zoo dicht bij mij was. Van
Rensburg had dit alles echter wel gezien en schreeuwde zoo
hard hij kon om mij te waarschuwen. Toen eerst zag ik
wat er gaande was, en dat de alifant het boschje achter mij
al plattrapte. Het dier was feitelijk reeds op mij. Ik wou
op mijn paard springen ; doch de takken van het boschje,
door den olifant neergetrapt, sloegen mij op den grond en
ik moest het dus opgeven om zoo vrij te komen. Mijn
paard liet ik toen los en sprong dwars voorbij den olifant.
Hij vervolgde mij onder groot geschreeuw en getier, en sloeg
met zijn slurf bijna voortdurend op mij los. Het werd toen
een wedloop op leven en dood. Ten slotte echter won ik
hoe langer hoe meer op hem, zoodat ik weldra tenminste
buiten het bereik van zijn slurf was. De kaffers, die bij
ons waren, stonden zoo wat honderd meters verder, toen de
olifant mij aanviel, en zoodra zij zagen wat er gebeurde,
gingen zij ook op den loop : zij vooruit, ik achter hen en
achter mij weer de woedende olifant. Ik kwam toen op de
gedachte den kaffer, die het zwakste liep, te vangen en
zoodra dan de olifant op den kaffer afstormde, even voorbij
te springen en het dier van heel nabij te schieten. Mijn
groot geweer (een vierponder) had ik nog bij mij. Doch de
olifant was intusschen reeds zoo vermoeid geworden, dat hij
de jacht opgaf en staan bleef. Van Rensburg joeg toen
naar mij toe om mij te helpen ; doch zijn paard trapte in
een gat, met gras overgroeid, en tuimelde op den grond.
2

8 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
Van Rensburg werd meegesleurd, omdat zijn voet in den
stijgbeugel vastzat. Onderwijl had de olifant het hazenpad
gekozen. Toen van Rensburg weer op de been kwam,
zeide ik tot hem : jaag toch in die richting, ik wees hem
die met mijn vinger aan en trachtte mijn paard op te vangen.
De koers van den olifant was eerst noordwaarts geweest ;
doch hij was daarna in westelijke richting gegaan om zich
weer bij zijn makkers aan te sluiten. Ik zei nog aan van
Rensburg: pals gij mijn paard krijgt, breng het dan achter
mij aan. Ik zal intusschen den troep olifanten achtervolgen
en in het oog houden, totdat gij weer bij mij komtc. De
olifantskoe, die mij gejaagd had, had een klein kalf, dat
een eind achter zijn moeder had aangeloopen. Ik rende het
kalf voorbij om bij de groote olifanten te komen. Toen het
olifant-kalf mij nu zag, ging het aan het schreeuwen en liep
op mij af ; zoodat de koe zich omdraaide en nog juist zag,
hoe ik in het naastbijzijnde boschje wegsprong met het kalf
achter mij aan. Zonder om te zien liep ik het boschje door
en wel in een andere richting als ik er in gegaan was.
Hier stiet ik op van Rensburg, die met mijn paard aankwam
en mij toeriep : * Hier zijn tsetse-vliegen, wij moeten omdraaien.t
Maar ik antwoordde : 2. Nu ja, jaag dan maar uit,
ik wil nog eerst even die olifant schieten die mij zoo geplaagd
heeft.c
De olifant-koe was intusschen echter verdwenen. Toch
gelukte het mij twee van den troep te schieten, waarop ik
terugging.
Mijn paard, *Tempusc, een kostbaar dier, was inmiddels
door de giftige vliegen gestoken en werd, kort
na mijne thuiskomst, toen de regens begonnen te vallen,
ziek en stierf, bijna geheel uitgeteerd door het vliegen gif.
Op een groote leeuwenjacht, waarop wij gemeenschappelijk
uittrokken, had ik gelegenheid de trouw van een hond
op merkwaardige wijze te leeren kennen. Wij hadden een
troep honden bij ons, die om de leeuwen bleven staan
blaffen, zoodra zij ze gevonden hadden. Een van de honden
ging echter niet verder van ons weg dan hoogstens twintig

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 19
tree. Daar bleef hij staan blaffen en met alle moeite konden
wij hem niet van de plek krijgen. Wij wierpen hem
met steenen, doch alles was te vergeefsch. Hij was te bang
om van ons weg te gaan naar de andere honden, die bij
de leeuwen waren ; maar ook te trouw om ons te verlaten.
Plotseling viel een der leeuwen de andere honden aan, die
in alle richtingen wegstoven. Een der leeuwen stormde nu
op ons los en toen was de bange hond de eenige, die niet
vluchtte. Hij beefde en jankte van vrees en keek elk oogenblik
om naar zijn baas of deze nog niet op de vlucht ging.
Maar zijn baas bleef en zoo bleef de hond ook op zijn post.
Reeds was de leeuw tot op tien tree van den hond genaderd,
toen hij door ons werd neergeschoten. Maar toen was
ook de bange hond de eenige die hem beetpakte, de andere
honden waren nergens meer te bekennen. Hij was bijna
gestorven van angst, maar om zijn baas was hij gebleven.
Het was in het jaar 1845, dat ik nabij Secocoeni's stad en
niet ver van de plaats, waar de Spekboomrivier in de Steenpoortrivier
vloeit, met mijn vrouw en mijn broeders Douw
en Theunis en den broeder van mijn eerste vrouw was uitgespannen.
Ik ging in den loop van den dag het veld in
om wat wild te schieten en nam mijn groot vier-pondergeweer
mee. Ik was te paard. Na een uur rijdens kwam
ik op een rhenoster uit, en schoot. Ik kwetste het dier
alleen, dat toen in een ruig bosch vluchtte. Ik sprong dadelijk
van mijn paard en stond zoowat een vier tree van het dier
om dadelijk weer in het zadel te kunnen springen, als de
rhenoster mocht omkeeren en mij aanvallen, voor ik een
schot kon lossen. Doch ik kreeg nog een kans mijn geweer
of te schieten. Bij dit schot barstte mijn vier-ponder echter
juist op de plaats, waar ik het met mijn linkerhand vasthield.
Mijn linker duim lag met het slot en den laadstok van mijn
geweer voor mij op den grond ; terwijl de loop achter mij
was gevallen. Ik had echter geen oogenblik tijd om tot bezinning
te komen ; want het dier stormde reeds op mij los. Ik sprong
dus snel op mijn paard en joeg terug, achtervolgd door den

20 JEUGD EN PARTICULIER LEVEN.
rhenoster tot aan den loop van een spruitje, waar het dier
viel; terwijl ik in de richting van onze wagens verder reed.
Den volgenden dag gingen de menschen van ons lager op
de paardensporen terug naar de plaats van het onheil en
hier vonden zij den rhenoster, verwond, maar nog in leven,
en toen zij op het bloedspoor verdergingen, vonden zij ook
de stukken van mijn geweer en mijn duim.
Mijn hand was intusschen verschrikkelijk verminkt. Het
vleesch hing er bij. De groote aderen waren stuk gescheurd
en de spieren lagen bloot. Ik bloedde als een schaap, dat
geslacht wordt. Onder het rijden had ik nog gelegenheid gehad,
een grooten, witten doek om de wond te binden, opdat
het paard niet zoo erg met bloed bespat zou worden. Toen
ik bij den wagen terugkwam, zaten mijn vrouw en mijn
schoonzuster bij het vuur. Ik was bang dat zij zouden schrikken
en liep daarom lachend naar hen toe. Mijn schoonzuster zei
nog, op mijn hand wijzend: „kijk, wat voor vet wild heeft
broer Paul geschoten," want de bebloede doek zag er net
uit als een rauw stuk vleesch. Ik riep mijn vrouw toe, dat
zij niet moest komen, maar eerst de terpentijn uit den wagen
halen ; want dat ik mijn hand bezeerd had. Intusschen zei
ik tot mijn schoonzuster: „kom, haal mijn bandelier af."
En eerst nu zag zij, dat mijn hand verbrijzeld was en dat
ik zoo bleek zag — want ik had bijna geen bloed meer in
mij. Herhaaldelijk hernieuwde ik nu het terpentijn-verband,
omdat dit een goed middel is om — zooals de Boeren zeggen
— „de aderen dood te branden" en zoo het bloeden te
stoppen. Ik zond mijn jongsten broer — hij was toen werkelijk
nog jong — naar het Boerenlager, dat ongeveer een half
uur van onze wagens verwijderd was, om daar nog meer
terpentijn te halen. Vandaar kwamen nu Hermanus Potgieter,
die later op zoo gruwelijke wijze door de Kaffers vermoord
is, met zijn broeder bij ons. De eerste klom op den wagen en
toen hij de wond zag, riep hij uit: „Neen, die hand is te
leelijk, zij zal nooit gezond worden," en klom weer af, omdat
hij dreigde flauw te vallen. Zijn broeder zei, waarschijnlijk
om mij te troosten : —„Ach wat, ik heb al leelijker wonden

JEUGD EN PARTICULIER LEVEN. 2I
gezien, breng mij maar eens wat terpentijn." Toen werd onze
wagen weder ingespannen, en naar het lager getrokken.
Daar raadde men mij aan, een dokter te laten halen om mijn
hand af te zetten. Doch ik weigerde beslist mijn arm nog
verder te laten verminken. Van mijn duim waren de beide
leden af. Intusschen bleek het, dat er nog een stukje been
was blijven zitten, dat er uit moest. Ik nam nu mijn zakmes
om deze operatie te verrichten ; maar men rukte het mij uit
de hand. Later gelukte het mij toch nog een ander mes te
krijgen, en nu sneed ik mij mijn duim heelemaal af. Het
ergste bloeden was toen reeds gestopt, maar de operatie was
zeer pijnlijk. Geneesmiddelen tot het stillen van de pijn had
ik niet en daarom praatte ik mezelf maar in, dat het niet
mijn hand, maar die van een ander was, waarin ik aan het
snijden was.
Langzaam genas de wond. De vrouwen strooiden er fijn
gemaalde suiker op en nu en dan moest ik zelf het zieke
vleesch met mijn zakmes verwijderen. Later kwam het koudvuur
in de hand. Verschillende middelen werden nu aangewend,
maar geen enkel baatte. Reeds vertoonden zich zwarte
strepen, die tot den schouder liepen. Toen slachtte men een
bok, haalde er de pens uit en sneed deze open, terwijl zij
nog warm was. Daarin stak ik nu mijn hand. Dit Boerenmiddel
hielp en toen de tweede bok aan de beurt kwam om
geslacht te worden, was het gevaar reeds verminderd. Toch
duurde het nog zes maanden, voor de wond bijna geheeld
was, en voor ze heelemaal was genezen, was ik al weer uit
om te jagen.
De geneeskracht van het gebruikte middel schrijf ik toe
aan het voorkomen der vele kruidstruiken aan de Spekboomrivier,
waar de bokken gewoonlijk graasden.

HOOFDSTUK II.
Begin van Krugers openbaar optreden.
Reeds in het jaar 1842 was Paul Kruger Onder-veldcornet,
doch in het jaar 1852 trad hij voor het eerst op in een
positie van gewicht. Hij vergezelde in dat jaar, als Veldcornet
den ouden Kommandant-generaal A. W. J. Pretorius, naar
de Zand-Rivier, om er het welbekende Zand-Rivier-Tractaat
te sluiten. 1)
In hetzelfde jaar werd er ook een expeditie tegen het
Bakwena-kafferhoofd Sechiel uitgerust, waaraan Kruger als
Kommandant deelnam. Sechiel had het Kafferhoofd Moseliel,
die in de Zuid-Afrikaansche Republiek verschillende
moorden had gepleegd, geherbergd en geweigerd uit te
leveren, met de verklaring, dat wie Moseliel wou hebben,
hem uit zijne (Sechiel's) maag moest komen halen. Een
Kommando werd toen gezonden om hem te tuchtigen. Dit
Kommando stond onder de bevelen van Hoofd-Kommandant
Scholtz en Paul Kruger, die juist gekozen was tot
Kommandant. Bij de stad van Sechili gekomen, liet deze aan
i) Sedert Pretorius, die eerst in den Vrijstaat den strijd voor de onaf hankelijkheid
tegen Engeland gestreden had, naar Transvaal was gekomen, had de
Volksvergadering (1849) Potgieter tot Kommandant-generaal benoemd. Ten
slotte was men echter verplicht drie Kommandant-generaals voor het ]even te
kiezen om tweespalt te voorkomen. Pretorius werd nu tot Kommandant-generaal
gekozen voor de distrikten Potchefstroom en Rustenburg, waar ook Kruger
woonde.

BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN. 23
Kommandant Scholtz weten, dat hij hem den volgenden morgen
met rust zou laten, omdat het een Zondag was, doch dat hij
Maandag met hem zou afrekenen. Te gelijk vroeg hij —
waarschijnlijk voor de welwillendheid omdat hij ons op Zondag
niet lastig viel — om wat koffie en suiker. Kommandant
Scholtz liet hem weten, dat hij geen koffie of suiker voor
hem had ; doch dat hij hem Maandag wat rissies zou zenden.
Maandagmorgen vroeg begon het gevecht. Kruger was,
zooals gewoonlijk, een der eersten, die storm liepen. Met
zijn vierponder-geweer, dat hij met grove hagel geladen had,
schoot hij veel Kaffers neer. Toen de berg reeds gedeeltelijk
was genomen, schoot Louw du Plessis, die het kanon bediende,
ongelukkigerwijs tegen een grooten steen, en de
terugslag van den kogel ging z(56 dicht langs het hoofd van
Kruger, dat deze omver werd geworpen. Een zekere van
Rooyen, hielp hem weer op en verbond Kruger's hoofd met
een doek.
Intusschen had Kruger het bewustzijn verloren en toen hij
daar nu zoo lag, kwam een hottentot-jongen van zijn broeder
bij hem en hield de Kaffers, door zijn zuiver schieten, op
eerbiedwaardigen afstand. Zoodra Kruger zijn bewustzijn had
teruggekregen, zag hij hoe de Kaffers zich verborgen hadden
achter de rotsen en in de klipscheuren, en tegelijk bespeurde
hij het gevaar, waarin zijne Burgers zouden komen, indien
zij niet tijdig gewaarschuwd werden. Terstond richtte hij zich
op om den aanval te leiden, trots zijne verwonding en niettegenstaande
hij zelf het geweer nog niet kon hanteeren.
De Kaffers schoten nog steeds geweldig uit alle scheuren en
gaten, doch na een hard gevecht slaagden de Burgers erin,
hen uit den berg te verjagen.
Nog een andermaal in den loop van het gevecht was
Kruger in doodsgevaar. Een vijandige kogel, uit een enorm
groot geweer, scheurde Kruger's jas geheel en al open. Hij
zelf bleef toen echter ongedeerd.
Sechiel vertelde later: „ik kon nog altijd Kruger keeren ;
maar toen hij erin geslaagd was, uit mijn brandewijn-kan te
drinken, was hij niet meer tegen te houden."

24
BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN.
Welk een beweren, waar het toch bekend is, dat Kruger
nooit sterken drank gebruikt.
Na afloop van het gevecht zond Kommandant Scholtz
Theunis Pretorius naar het huis van den Engelschen zendeling
Livingstone, dat dicht bij de Kafferstad lag. Daar vond men
een geheele inrichting voor het herstellen van geweren en
een groote hoeveelheid krijgsbenoodigdheden, die door
Livingstone voor Sechiel bewaard werden. Dit was in strijd
met het Zandrivier-Tractaat van 1852, waarin bepaald was,
dat geen wapenen of ammunitie aan de Kaffers mochten worden
verschaft of door hen mochten worden aangeschaft.
Dit krijgsmateriaal werd door Kommandant Scholtz geconfisceerd,
voor welke daad de Boeren door Livingstone in
Engeland uitgescholden en op alle mogelijke manieren belasterd
werden als vijanden der zendelingen en wreede
verdrukkers der Kaffers.
In werkelijkheid waren de Boeren noch tegenstanders der
zending, noch vijanden der naturellen. Hun grondbeginsel
was om iederen stam, die bereid was rust en vrede te
bewaren en de beschaving te aanvaarden, een zeker gebied
aan te wijzen, waarvan de oppervlakte in verhouding tot
de grootte van den stam stond. Zoo gaven zij ook aan de
zendelingen, die onder de naturellen wilden werken, gratis
grond voor het bouwen van kerken en andere doeleinden.
En reeds ve•Or de komst der zendelingen, aan de andere
zijde van den Vaal, hadden enkele Boeren voor de verspreiding
van het Evangelie onder hun zwarte arbeiders gezorgd. Maar
de verplichting den naturellen de veelvuldig binnengesmokkelde
wapenen weder of te nemen, — om Engeland geen
kans te geven de Boeren van tractaat-breuk te beschuldigen
en dientengevolge de Zandrivier-conventie, die den trekkers
ten noorden van den Vaal de vrijheid waarborgde, opgeheven
te verklaren — bracht hen vaak in onaangename aanraking
met de inboorlingenstammen. 1)
i) De zendelingen schijnen meestal niet begrepen te hebben, dathet naturellenvraagstuk
niet alleen een godsdienstig en menschelijk magstuk was voor de

BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN. 25
De volgende oorlog waaraan Kruger deelnam, was de
expeditie van 1853, onder Kommandant-generaal Pretorius,
Boeren, doch ook een staatkundig. Er kon in Zuid-Afrika slechts een beschaving
heerschen, die van den blanke, en waar slechts een handvol witmenschen
waren om de honderd-duizend donkere inboorlingen aan de wet te doen
gehoorzamen, daar was strengheid noodzakelijk. De zwarte moest weten, dat
hij eerst in de tweede plaats kwam, dat hij tot de ondergeschikte klasse
behoorde, die gehoorzamen en leeren moest. Opdat men echter niet zou meenen,
dat de vriendelijke en verstandige houding der Boeren in dit vraagstuk van
den lateren tijd is, zij er hier op gewezen, hoe Kruger zich in zijn staatkundig
programma, bij de eerste Presidentsverkiezing en later als President in naam
van zijn Volk over deze kwestie heeft uitgesproken
„De naturellen-politiek in een Republiek met de zoo talrijke Kafferstammen,
die onder ons en rondom ons wonen, biedt buitengewone moeilijkheden ; als
grondbeginsel moot hierbij steeds gelden, dat de barbaarschheid in toom gehouden
en door gerechtigheid en beschaafdheid beheerscht wordt." En verder:
„Men spreekt veel over een algemeene inboorlingen-politiek in de verschillende
staten van Zuid-Afrika. leder, die de moeilijkheden van dit vraagstuk
kent, zal zekerlijk met mij samenstemmen, wanneer ik hem voor den
grootsten weldoener van Zuid-Afrika verklaar, die een volkomen bevredigende
oplossing van dit vraagstuk kan geven. Zulk een man zal waarschijnlijk eerst
nog geboren moeten worden. Wat intusschen ooze Republiek betreft, zoo is de
plicht of de taak der Republiek duidelijk en eenvoudig: iedere Kafferstam
binnen onze landgrenzen moet het gezag van onze Regeering leeren eerbiedigen,
de wet, die ook hem ten goede komt, nakomen, zijn aandeel in de algemeene
lasten dragen. Wanneer de heillooze invloed van vreemden en vijanden der
Republiek, die thans deze ongelukkige Kaffers zoo vaak voorpraten, dat zij
zich niet behoeven to beschouwen als onderdanen van de Republiek, eenmaal
uit de wereld zal zijn, dan is de tijd gekomen, waarin de naturellenstammen
de zegenrijke vruchten zullen plukken van het oude grondbeginsel der Republiek,
volgens welk beginsel elken stam van beduidenis onder de bescherming der
Regeering een zeker gebied zal worden aangewezen. 'Want wat in de Conventie
(van 1881) over deze gebiedsaanwijzingen staat, is niets anders als de oude
wet der Republiek. Voor de toekomst hoop ik, dat het nog eenmaal door
Gods zegen zoo ver zal komen, dat orde, arbeidzaamheid en godsvrucht ook
den Kaffer tot een gelukkig en tevreden onderdaan der Zuid-Afrikaansche
Republiek zullen maken."
Aan het slot zijner rode bij zijn inzwering tot Staatspresident in 1888 zeide
Kruger in verband met zijn vermaning aan de kinderen en de onderwijzers, en
de voordeelen van het school-onderricht der Republiek : „Ook tot u, kleurlingen,
een kort woord : Gij hebt recht op de bescherming der wet van deze Republiek,
of gij ook de gelegenheid, die u geboden wordt, om een opvoeding te genieten,
zult benutten, hangt van u af. Het staat u vrij beschaving aan te nemen of ze
to weigeren. Ook voor u smock ik om den zegen des almachtigen Gods "

26 BEGIN VAN KRUGER 'S OPENBAAR OPTREDEN.
tegen de Kaffer-opperhoofden Mapela en Makapaan, te
Makapaanspoort in het district Waterberg.
Dezen hadden Hermanus Potgieter, broeder van den
gewezen Kommandant-Generaal, vermoord. i) Hij was een
uitmuntend schutter en een bekend olifantenjager geweest.
Mapela nu had hem een boodschap gezonden om bij hem
te komen, omdat er zooveel olifanten in zijn gebied waren.
Tegelijk vroeg hij Potgieter naar zijn vee te komen zien,
dat Mapela hoedde en verzorgde, waarvoor hij dan de melk
der koeien mocht behouden. Potgieter had deze regeling op
Mapela's voorstel goedgekeurd. Na ontvangst van den boodschap
vertrok Potgieter met zijn zoon Andries en een paar
andere mannen, alsmede zijn kleurling-achterrijder. Zoodra
zij aangekomen waren, werden hun wagens, volgens gewoonte,
in de Kafferstad getrokken.
Nadat de Kaffers vriendelijk met Potgieter gesproken
hadden en verteld waar de olifanten waren, vielen zij onverwacht
op hem aan en doodden zijn zoon Andries en de
anderen. Potgieter zelf brachten zij daarna op eene Klipplaat,
waar zij hem levend .vilden onder groot vreugdemisbaar
en in tegenwoordigheid van zijn achterrijder. Eerst
toen zij de ingewanden van het slachtoffer uit het lichaam
hadden gescheurd, stierf Potgieter en werd hij uit zijn
vreeselijk lijden verlost. De achterrijder, die vrijgelaten werd,
heeft Kruger later gebracht op de plaats, waar deze slachting
heeft plaats gehad.
Terwijl Mapela dezen gruwelijken moord pleegde, had
Makapaan midden in vredestijd, toen niemand iets kwaads
vermoedde, een aantal vrouwen en kinderen, die van Zoutpansberg
op weg naar Pretoria waren, overvallen. De twee
Op de eerste verklaring werd Kruger tot President gekozen, en de
zegenwensch heeft hij den kleurlingen toegeroepen bij de plechtige aanvaarding
van zijn ambt.
i) De met de familie Kruger zoo nauw verbonden Kommandant en later
Kommandant-Generaal Hendrik Potgieter was intusschen (begin Maart 1853)
gestorven en zijn zoon Piet tot zijn opvolger als Kommandant.Generaal van
de districten Lijdenburg en Zoutpansberg gekozen.

BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN. 27
Kafferkapiteins hadden afgesproken te zamen de witmenschen
in hun gebied te vermoorden. Zoodra deze moorden bekend
werden, besloten de Boeren de Kafferkapiteins te straffen.
In het hol onder de belegerde Kaffers van
Mapela en Makapaan.
Generaal Piet Potgieter, de neef van den zoo gruwelijk
vermoorden Hermanus Potgieter, trok met honderd man van
Zoutpansberg en Kommandant-Generaal Pretorius met tweehonderd
man van Pretoria. Bij het laatste Kommando beyond
zich Kruger als onderbevelhebber. V6Or deze beide
Kommando's zich met elkaar konden vereenigen, vielen de
Kaffers 's nachts onverhoeds het lager van Potgieter aan.
Zij werden echter gelukkig teruggeslagen.
Zoodra nu de beide Kommando's elkander ontmoet hadden,
dreven zij de Kaffers gezamenlijk in hunne bergen, waar
dezen nu schuiling zochten in holen en gaten. Nu keerden
de twee Kommando's hen volkomen vast om hen door
honger tot overgave te dwingen. Toen dit besluit reeds geruimen
tijd had geduurd en de Kaffers reeds veel geleden
hadden door honger en het vuur der Boeren, dacht Kruger
erover hen door list tot overgave te dwingen. Te dien
einde kroop hij, zoodra het donker was geworden, in het
hol waarin de Kaffers zich bevonden. Zij hadden zijn binnenkomst
niet bemerkt en nu sprak hij hen toe in hun eigen
taal, en zeide, dat het toch beter was zich over te geven
dan van honger te sterven. De witmenschen zouden hen
niet dooden en ten slotte verklaarde hij zich bereid met de
blanken over hen te spreken. Plotseling riep een gewapende
Kaffer : „Magoa" (witman) en op dit geroep vluchtten de
andere naturellen dieper het hol in en Kruger die zich verraden
zag, liep tusschen hen in mee naar achteren, waar
het zeer donker was. Alle Kaffers keken nu naar voren in

28 BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN.
het hol, maar zagen natuurlijk den witman niet en niet een
hunner vermoedde, dat hij tusschen hen in was. Zoodra zij
nu wat van den schrik bekomen waren, sprak hij hen opnieuw
in hun eigen taal aan en raadde hen zich over te geven.
Door deze list slaagde hij er ten slotte in om van 17o tot
i 8o Kaffermeiden en kinderen mee uit te brengen, die eerst,
toen zij uit het hol waren, bemerkten dat het Kruger en
geen kaffer was, die tot hen gesproken had. Zijn plan was
eigenlijk geweest om door de overgave der Kaffers, de
schuldige kapiteins in handen te krijgen. Dit was echter
niet gelukt, zoodat het beleg moest worden voortgezet.
Kommandant-Generaal Pretorius was zeer boos, dat Kruger
zoo onvoorzichtig was geweest en bestrafte hem streng, omdat
hij het gewaagd had alleen onder de Kaffers in de holen te
gaan en zond hem uit den omtrek der holen weg. In den
verderen loop der krijgsverrichtingen ontkwam Kruger nog
eens ter nauwernood den dood. In een der gevechten werd
Generaal Potgieter gedood door een schot, uit een spleet in
de rotsen op hem gevuurd. Zijn lijk was van den loodrechten
krans, waar hij gestaan had, binnen een kafferschans gevallen.
Kruger zag het en stormde onmiddelijk naar omlaag om het
lijk uit te halen. De Kaffers openden een geweldig vuur uit
een hol bij den schans, welk vuur door de Burgers beantwoord
werd, zoodat het Kruger onder deze bedekking gelukte
over den schansmuur te springen, het lijk er boven op te
leggen en, verborgen in den kruitdamp, denzelfden weg
weer terug te gaan en het lijk te redden.
Generaal Potgieter was een groote, zwaargebouwde man,
en Kruger moest alle kracht inspannen om den dooden vriend
terug te halen. Geen letsel was hem bij dit felt overkomen.
Een der Kaffers, die gevangen genomen waren, had beweerd
dat hij verborgen holen zou kunnen aanwijzen, waarin
vele olifantstanden bewaard werden. Pretorius zond toen
Kruger in gezelschap van genoemden Kaffer om die tanden
te gaan halen.
Op dezen tocht vond Kruger nog de overblijfselen van
lichaamsdeelen der door de Kaffers vermoorde vrouwen en

BEGIN VAN KRUGER 'S OPENBAAR OPTREDEN. 2g
kinderen, welke lichaamsdeelen aan het spit waren gebraden
geworden. Hij zag zelfs geroosterde schouders, armen enz.
Ook vond hij een aantal met bloed bevlekte kleedingstukken
van deze ongelukkigen. Zelfs de Kaffer, die de plaats waar
olifantstanden bewaard werden, zou wijzen, droeg kleedingstukken
van de vermoorde blanken.
Toen Kruger ten slotte bij het hol, waar de olifantstanden
zouden liggen, was aangekomen, beproefde de Kaffer te
ontvluchten. Hij liep hard weg, doch Kruger achtervolgde
hem en haalde hem na een lange jacht in. Het hol bevatte
geen enkele olifantstand.
Ten slotte gaven de Kaffers van Makapan zich over. De
Boeren hadden ze niet uit hun holen kunnen verdrijven en
op ieder, die nabij kwam, hadden zij geschoten. Er bleef
den Kommando's dus niet anders over dan de Kaffers uit te
hongeren. Vele honderden kwamen dan ook van honger
om. Een klein deel redde zich langs onderaardsche wegen
door de bergen. Een aantal werd gevangen genomen en
voor een krijgsraad gebracht. Wor Kruger, die juist op
jacht was, terugkwam, waren zij reeds alien doodgeschoten.
Het doodschieten van deze menscheneters was onbetwistbaar
noodzakelijk geweest, omdat geen schuldigen werden uitgeleverd
en het Kafferhoofd zelf verdwenen was. De jonge
Kaffertjes van den stam werden voor zoover zij in handen
van de Boeren gevallen waren, „ingeboekt", d. w. z. tot
hun meerderjarigheid onder wettelijk toezicht aan Boerenfamilies
gegeven ter opvoeding.
Het Kommando trok nu naar Mapela, den bondgenoot
van Makapaan ; Kruger echter maakte dezen tocht niet mee.
Kommandant-Generaal Pretorius had hem met een klein
Kommando naar Marabastad gezonden, omdat men gehoord
had, dat daar veel vee van Makapan was.
Kruger had opdracht gekregen eerst een onderzoek in te
stellen en slechts, wanneer Maraba zich verzette, geweld te
gebruiken. Geen tegenstand werd echter geboden. Een
gedeelte van de Kaffers vluchtte en een ander gedeelte gaf
zich over. Deze verklaarden, dat er wel vee van Makapan

30 BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN.
bij hen was, doch dat zij niet medeplichtig waren aan zijn
misdrijven en het vee zoudcn afgeven, wat zij dan ook deden.
Het waren slechts ongeveer duizend beesten, die Kruger
meenam en toen, zonder den Kaffers van Maraba eenig leed
te hebben gedaan, de andere kommando's, die op weg waren
naar Mapela, weer achterna trok om zich bij hen aan te
sluiten.
De Kaffers van Mapela waren voor het grootste gedeelte
gevlucht, zoodat er ook daar niets te doen viel. Eenige
wagens, kisten en andere voorwerpen van de vermoorde
blanken werden nog op een kop, nabij Mapela's stad, gevonden.
Al dit goed namen de Kommando's bij hun terugkeer
naar huis mee.
Mapela kon eerst vele jaren later (in het jaar 1858) gestraft
warden. Hij had zich inmiddels weder aan vele misdaden
schuldig gemaakt. Ook moest men hem de vuurwapenen
afnemen, die hij zich had weten te verschaffen. Een Kommando
onder generaal Schoeman, wiens assistent (assistent-
Generaal) Paul Kruger was, trok naar zijn streek. Maar
Mapela had zich op een hoogen kop met aan alle zijden
steile wanden verschanst. Kruger riep vrijwilligers op om
deze vesting te bestormen en er meldden zich ongeveer 100
man aan. Met dezen ging hij in den nacht onbemerkt tot
aan den voet van den berg. Hier aangekomen, trok het
kommando zijn veldschoenen uit, om zachtjes tegen de
kloof op te klimmen, want dit was de eenige weg, waarlangs
men de hoogte kon bereiken en de Kaffers overvallen. Kruger
ging met een patrouille vooruit ; doch werd halverwege den
berg ontdekt. Een der wachten liet hem nabij komen en
schoot toen. Gelukkig weigerde het geweer ; Kruger zag
den Kaffer eerst, toen hij den haan van het geweer hoorde
knappen en schoot den naturel vlak voor zijn voeten neer.
Nu begonnen de Kaffers, die de kloof bezet hielden, van
alle kanten te schieten. Kruger's geweerdrager viel. Hij
zelf stormde zoo snel mogelijk naar zijn kameraden terug
en beval hen voorwaarts te trekken, de veldschoenen uit te
doen en zonder verzuim er op los te gaan ! Zoo werd de

BEGIN VAN KRUGER'S OPENBAAR OPTREDEN. 31
kloof genomen en bezet gehouden, tot de dag aanbrak. De
Kaffers, die zich verder hadden teruggetrokken, stormden
weer vooruit, zoodra zij den eersten klomp Burgers, (I 5 man)
zagen. Toen zij tot op 15 tree waren genaderd, had het
klompje Boeren ook reeds versterking gekregen en telde
nu zoowat roo man. Zij schoten de Kaffers in rijen neer,
zoodat de aanvallers in wilde vlucht wegstoven. Van den
klipplaat liep aan den anderen kant nog een weg af met
boomen begroeid. Hier vielen de vluchtende Kaffers af,
waardoor er nog meer omkwamen, dan in het gevecht. De
boomen waren behangen met lijken, want beneden was alles
bosch. Mapela zelf ontkwam.
Nauwelijks was Kruger van de eerste vergeefsche expeditie
tegen Mapela teruggekeerd, toen hij reeds weer op
kommando moest en wel tegen Montsioa, die op het Hoogeveld,
tusschen Schoonspruit en Marico aan de Hartsrivier
woonde. Deze Kafferkapitein had gedurende een zeer kouden
winter, waarin veel sneeuw gevallen was, een groot
aantal beesten van de Boeren gestolen en eenige veeboeren
vermoord en was daarop in het warme jaargetijde, naar
Setlagoli in Britsch Betchuanaland gevlucht. Toen nu het
Boeren-kommando, dat tegen hem was uitgetrokken, nabij
Setlagoli gekomen was, ontmoette het een grooten zwerm
sprinkhanen. Dezen sprinkhanenzwerm hadden de Kaffers
ook gezien, en toen nu de stofwolken van het Kommando
opstegen, dachten de Kaffers, dat het nog altijd de sprinkhanen
waren, en zoo kwamen de Boeren bij de stad, voor
de naturellen zich tot tegenweer hadden kunnen klaar maken.
Toen het Kommando nabij de stad was, zond Kommandant-Generaal
Pretorius Kruger, die toen adjudant van den
opperbevelhebber was, naar den Kapitein om hem mee te
deelen, dat het Kommando gekomen was om het gestolen
vee terug te halen en dat Montsioa moest uitkomen om zich
te verantwoorden.
VOOr Kruger bij den kapitein was aangekomen — hij vond
hem niet in de eerste stad en moest toen naar de hoofdstad
gaan — vielen de Kaffers plotseling op Kruger's Bur-

32 BEGIN VAN XRUGER'S OPENI3AAR OPTREDEN.
gers aan. Kruger zelf, die alleen vooruitreed, beyond zich
in een zeer netelige positie.
Zijn paard was geheel en al uitgeput ; aan vluchten viel
dus niet te denken. Hij reed derhalve stapvoets verder om
niet de aandacht van de Kaffers te trekken.
Toen de voorste Kaffers ongeveer vlak voor hem waren,
kwamen vier Burgers naar hem toe jagen, waarop de Kaffers
eerst zijn tegenwoordigheid bespeurden en zich tegen hem
keerden. Kruger bestormde toen, zoo snel zijn paard nog
kon loopen, de aankomende Kaffers om hen onder den indruk
te brengen dat zijn paard nog in goede conditie was.
De list gelukte volkomen. De Kaffers keerden zich snel om
en Kruger en de vier andere Burgers kregen dus een kans
om te ontkomen.
Kruger liet toen zijn uitgeput paard bij het vee, dat bij
het kommando behoorde, achter, en wilde te voet de Kaffers
bevechten. Kommandant Schutte verzocht hem evenwel
terug te keeren, omdat hij te voet was en dus gemakkelijk
door de Kaffers kon worden gevangen genomen. Hij antwoordde
echter, dat de meeste Kaffers toch ook te voet
waren, en hem zeker niet zouden kunnen vangen, als het
op hardloopen aankwam. Kommandant Schutte, die zag dat
Kruger niet van zijn voornemen was af te brengen, gelastte
zijn achterrijder zijn paard aan Kruger te geven en zelf naar
het lager terug te keeren. Kruger ging dus toch mee.
Het Kaffer-kommando was ongeveer 500 man sterk, terwijI
de Burgers, die vooruitgezonden waren en thans tegenover
de Kaffers stonden, slechts 4o man sterk waren. Hiervan
waren er bovendien nog eenige bij de wagens en het vee
achtergebleven. Toch slaagde dit kleine klompje er in de
Kaffers te verdrijven, na dezen aanzienlijke verliezen te hebben
toegebracht. De verliezen der Boeren bedroegen slechts
eenige gewonden.
Ook slaagde het Kommando er in het gestolen vee weer
af te nemen. Bij dit vee waren eenige kleine Kaffers, die
nog dienzelfden avond door Generaal Pretorius, onder geleide
van Kruger, naar hun stad werden teruggezonden. Ook was

BEGIN VAN KRUGER 'S OPENBAAR OPTREDEN. 33
Kruger belast met een boodschap aan het Kaffer-opperhoofd,
dat de boeren niet gekomen waren om te vechten, doch
alleen om het gestolen vee terug te halen, en dat zij den
volgenden dag zouden komen om hierover met hem te spreken.
Dicht bij de stad gekomen, liet Kruger de kleine Kaffers
gaan en keerde zelf terug naar het lager. De boodschap
werd door de losgelaten gevangenen behoorlijk aan
den Kapitein overgebracht, doch het kwam niet tot samensprekingen
met hem, want hij vluchtte nog in denzelfden
nacht. De Boeren achtervolgden hem niet, doch keerden
met het vee, dat door hen genomen was, naar hun plaatsen
terug.
3

HOOFDSTUK III.
Verantwoordelijk.
Na terugkomst van het Kommando van Montsioa, werd de
Kommandant-Generaal, A. W. J. Pretorius, zeer ernstig ziek..
Toen hij zijn einde voelde naderen liet hij Kruger roepen.
Maar deze was juist op een jachttocht in het Rustenburgdistrikt
en de boodschappers konden hem ongelukkig niet
spoedig genoeg vinden, zoodat deze leidsman der voortrekkers
reeds gestorven was, toen Kruger terugkwam. Dit is
zeer te betreuren, want wie weet wat deze groote man in
zijne laatste oogenblikken nog met Kruger had willen bespreken.
Reeds op den terugweg van Montsioastad had
hij dikwijls met Kruger over godsdienstige onderwerpen
gesproken en ook in dit opzicht zou hij hem dus zeker
nog meer hebben gezegd. Eenige dagen na zijn dood,
kwam er een brief van de Engelsche Kommissarissen Owen
en Hogge, t) aan den overledene geadresseerd, waarin hem
verzocht werd in naam der emigranten, den Oranje-Vrijstaat
van het Engelsche bestuur over te nemen. Dit was nu natuurlijk
niet meer mogelijk en de overname van het land uit handen
1) De speciale Kommissarissen der Koningin van Engeland, die tot „Ambtenaren
tot regeling der verhoudingen aan de Oostelijke en Noord-Oostelijke
grenzen van de Kaap de Goede Hoop" benoemd waren en met de Voortrekkerz
verdragen sloten, waardoor de Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek
hunne vrijheid behielden.

VERANTWOORDELIJK. 35
der Engelsche Regeering had nu plaats door de heeren Venter,
Boshoff en eenige andere inwoners van den Oranje-Vrijstaat.
Hierdoor zijn later veel moeielijkheden tusschen den jongen
Pretorius en den Oranje-Vrijstaat geboren, want het heette
in de mededeeling, dat de Vrijstaat zou worden afgestaan
aan Kommandant-Generaal Pretorius en de voortrekkers. Pretorius
was nu met vele andere Burgers van oordeel, dat het
land aan zijn vader en dus ook aan zijne nakomelingen was
overgedragen.
Het was bijna tot een broeder-oorlog gekomen tusschen
den Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek.
In plaats van den overleden Pretorius werd namelijk zijn
oudste zoon, Marthinus Wessel Pretorius, Kommandant-Generaal
der Zuid-Afrikaansche Republiek, en na het passeeren
van een wet, die voorziening maakte voor een President, een
paar jaar later ook hoofd van den Staat. Eigenlijk was het
ambt in dien tijd nog geen Presidentschap over de geheele
Republiek, want de nieuwe Grondwet werd nog niet overal
erkend ; hij was dus slechts President van de regeering.
Hij deed nu zijn vermeende aanspraken op den Vrijstaat
gelden en riep, in het jaar 1857, de Burgers te wapen, toen
hij zich door de terzijdezetting zijner aanspraken beleedigd
achtte. Kruger was toen ter tijd juist op een handelstrek,
toen men hem terugriep. Hij was zeer beslist tegen het
plan van Pretorius, dien hij met zijn Burgers aan de Vaalrivier
in lager vond, en zeide hem onomwonden zijn meening.
Maar zoodra het hem bleek, dat de President van den Vrijstaat
met Kommandant-Generaal Schoeman in het Noorden
van Transvaal — het deel van het land, dat de nieuwe
wetgeving niet wilde erkennen — was overeengekomen, dat
deze den Vrijstaat zou te hulp komen, toen was hij er voor,
snel op te treden en Boshoff aan te vallen. Men trok dus
over de rivier Boshoff tegemoet, die met een groot kommando
kwam aanrukken. Toen de tegenstanders elkander
ontmoetten, zond Boshoff een zijner officieren om voor te
stellen de zaak op vriendschappelijke wijze bij te leggen.
Pretorius vereenigde zich met dit voorstel. Zijn menschen

36 VERANTWOORDELIJK.
waren ook niet erg oorlogszuchtig ; toen de boodschapper
van de tegenpartij kwam, waren zij juist bezig zich in het
springen te oefenen, zoodat de boodschapper verbaasd uitriep
: „Denkt gij zoo min van ons?" Pretorius zond Kruger
als onderhandelaar en deze zeide Boshoff even roridborstig
zijn meening als hij het Petrorius gedaan had : „Gij zijt even
schuldig als uw tegenstander. Waarom neemt gij de wapenen
op, in plaats van Pretorius bij den Volksraad aan te klagen ?
Daar was hij zeker gestraft." Koos Venter, een groote,
sterke man, die er bij stond, began tegen Pretorius te razen
en riep telkens : „Als ik hem hier had, zou ik hem zijn hals
omdraaien als bij een vinkje." Ten slotte werd ook Kruger
boos en hij zei : „Mijnheer Boshoff, de zaak is gemakkelijk
te regelen. Koos trekt zijn baatje uit, ik doe ook zoo, en
dan vechten wij met mekaar. Verliest hij het, dan onderwerpt
hij zich aan uw voorwaarden ; verlies ik het, dan is
het omgekeerd." Maar Venter wilde hier niets van weten ; hij
had niets tegen Kruger, verklaarde hij. Kruger antwoordde
wel, dat dit niets gaf en dat, waar hij voor zijn President
optrad, hij wel voor den zijne mocht optreden ; maar zij
vochten niet. Venter hield zich nu echter rustig, en er werd
een Kommissie benoemd, die aan de Vaalrivier tezamen zou
komen en daar de zaak zou regelen. Hier moest Kruger
de. zaak van zijn President, die ook persoonlijk hard werd
gevallen, verdedigen, hoe min hij diens houding ook kon
goedkeuren. Eindelijk kwam men toch tot een schikking en
Pretorius gaf zijn ongerechtvaardigde aanspraken op.
In de overeenkomst werd bepaald, dat iedere partij het
recht had de schuldigen in haar land te straffen. Nu werden
echter twee Burgers in den Vrijstraat, die aan Pretorius' zijde
gestaan hadden, tot den dood door ophanging veroordeeld.
Weer ging toen Kruger op pad om tusschenbeide te komen.
Hij vroeg Boshoff waarom hij de overeenkomst verbrak.
Boshoff vroeg hem, hoe hij dit meende. „Wel, wilt gij dan
niet twee van uw menschen ophangen ?" „Ja, dat is ons
recht, zooals het in de overeenkomst is bepaald." „Neen
daar staat niets van in de overeenkomst. Gij hebt het recht

VERANTWOORDELIJK. 37
te „straffen" ; straffen is echter „tuchtigen, vermanen, waarschuwen
en door de tuchtiging verbeteren." En toen Boshoff
dit niet met hem eens was, haalde Kruger den Bijbel
en toonde hem, dat de Heilige Schrift onderscheid maakte
tusschen „straffen" en „bestraffen" ; men kon iemand wel met
den dood „bestraffen", maar hem niet dooden om hem te straffen.
Toen gaven de Vrijstaters toe en de zaak was geregeld.
Kort daarop kreeg Kruger gelegenheid ook den Vrijstaat
een dienst te bewijzen. Vanaf de onaf hankelijkheidsverklaring
had men daar moeilijkheden met Masoes (ook „Moshesh",
„Moschesh" geheeten) en ten slotte was de oorlog uitgebroken.
Moshesh was een niet te verachten tegenpartij en hij
beschikte over een groote legermacht. De Basuto's liepen
plunderend en roovend het Zuid-Oosten van den Vrijstaat af.
Zoodra Kruger hiervan hoorde, besloot hij naar den Vrijstaat
te gaan en de Regeering met raad en daad te helpen. President
Pretorius ging met ongeveer 3o man onder veldcornet
Bodenstein met hem mee. Te Osspruit, boven aan de Zandrivier,
trof men het eerste lager van de Vrijstraters aan.
Denzelfden nacht roofden de Kaffers de beesten van dit
lager. Kruger zond Veldcornet Bodenstein met zijn menschen
uit om het vee terug te halen, wat hun werkelijk gelukte.
Van hier trok Kruger nu met zijn menschen over Winburg
naar Bloemfontein.
Hier bood hij aan persoonlijk naar Masoes te gaan om
te zien den vrede tot stand te brengen. De Regeering van
den Oranje Vrijstaat nam het aanbod aan en gaf hem generaal
Fick en Marthinus Schoeman mee.
Masoes woonde op den berg Thaba-Bosigo. Toen Kruger
aan den voet van dezen berg was gekomen, zond hij een
boodschapper naar Masoes om hem te zeggen, dat hij niet
gekomen was om tegen hem te vechten maar om met hem
over den vrede te spreken. Masoes liet antwoorden, dat hij
dadelijk zou komen om den heer Kruger te ontmoeten.
Kruger duurde dit echter te lang en hij klom daarom den
berg op om dadelijk naar Masoes' stad te gaan. Toen hij
met zijn gezelschap boven op den berg was, kwam Masoes

38
VERANTWOORDELIJK.
hem tegemoet. Magato, de Kafferkapitein uit Rustenburg,
dien wij vroeger reeds hebben leeren kennen, en die bij Masoes
was, stelde Kruger voor met de woorden :
„Dit is Paul Kruger," waarop Masoes hem de hand gaf
en zeide : „Is dit Paul Kruger? Hoe is dat nu mogelijk. Ik
heb reeds zooveel jaren over hem hooren spreken en ik ben
nu al zoo oud. Hoe kan hij dan zoo jong zijn ?" Toen nam
hij Kruger bij den arm en bracht hem naar zijn huis in een
kamer, waar geen Kaffer moat binnentreden, maar die altijd
voor de ontvangst van blanken gereed was.
Na eenige ververschingen gebruikt te hebben, begonnen
onmiddellijk de onderhandelingen. Kruger zei : „Waarom
schieten jelui elkaar dood om zulke kleinigheiden ? Waarom
maken jelui niet liever vrede? Gij moet toch zelf inzien, dat
de oorlog U schade doet. Gij belemmert daardoor ook de
groote wegen voor de andere naties, waarmee gij in vrede
leeft." Na lang over en weer praten zei Masoes eindelijk :
„Het is waar wat gij zegt, want alles, wat ik hier in mijn
huis gebruik, moet ik van andere naties krijgen. En als de
paden door den oorlog belemmerd worden, kan ik natuurlijk
ook niets bekomen." Hierop begon hij over iets anders en zei :
„Zijt gij de man, die Mapela van zijn berg gehaald hebt?"
Kruger antwoordde : „Ja!" Nu vroeg Masoes verder : „Weet
gij dat twee van mijn dochters met Mapela getrouwd waren ?.!'
en na even gewacht te hebben : „Gij moet toch niet denken,
dat het uw dapperheid was, die Mapela van zijn berg
gehaald heeft ; het was het bestier Gods, die Mapela
gestraft heeft, omdat hij zoo'n afschuwelijken moord had
gepleegd."
Toen nu Masoes van Gods bestier begon te spreken en
vrome woorden gebruikte, zei Kruger : „Maar als gij zoo
geloovig zijt, hoe komt het dan, dat gij meer dan een vrouw
hebt?" Masoes antwoordde : „Ja, ik heb er ongeveer twee=
honderd, maar dat is nog niet de helft van het getal van
koning Salomo." Hierop verklaarde Kruger : „Ja, maar weet
gij dan niet, dat sedert Christus en volgens het Nieuwe
Testament een man slechts een vrouw mag hebben ?" Masoes

VERANTWOORDELIJK. 39
overlegde nu bij zich zelf en antwoordde toen : „Ja, wat zal
ik daarop zeggen .. het is de natuur."
's Avonds laat liet Kruger Masoes nog eenmaal bij zich
roepen. Masoes kwam, maar nu als een gewone Kaffer gekleed,
dat wil zeggen, zonder Europeesche kleeren. Toen hij binnenkwam,
zei Kruger tegen hem : „Waar blijft Masoes zoo lang?
Kan hij niet komen, als ik hem laat roepen ?" Masoes antwoordde
: „Ik ben Masoes." „Zoo," zei Kruger. „ben-jij
Masoes? Hoe komt het dan, dat gij als een meid gekleed
zijt ?" waarop Masoes hartelijk lachte.
Nog denzelfden avond werd er tusschen Kruger en Masoes
een overeenkomst getroffen, die onmiddellijk een eind aan
den oorlog zou maken. Masoes verbond zich, zijn Kaffers
terug te roepen, zoodra hij mededeeling zou hebben ontvangen,
dat de Oranje-Vrijstaat de overeenkomst goedkeurde.
Een vredesverdrag werd opgesteld en den volgenden morgen
geteekend....
Masoes noodigde toen Kruger uit nog wat bij hem te
blijven. Hij wilde hem een mooi rijpaard geven. Kruger nam
de uitnoodiging aan, hoewel generaal Fick en Schoeman
niet langer wilden wachten en alleen vertrokken. Masoes
gaf hem toen een uitmuntend rijpaard ten geschenke. De
Regeering van den Oranje-Vrijstaat keurde later het verdrag,
dat .Kruger met Masoes had ontworpen, goed en hiermee
was de eerste Basuto-oorlog ten einde.
Nog voor zijn vertrek van Masoes' stad kreeg Kruger een
boodschap van President Pretorius dat hij onmiddellijk terug
moest komen, om als Generaal (of beter assistent-Generaal)
met een Kommando op te rukken tegen Gasibone, een Kafferkapitein
aan de Hartsrivier. Deze Kapitein had eenige blanken
vermoord, een nude vrouw en een meisje van i8 jaar weggevoerd
en vee van de Boeren gestolen.
Kruger vertrok onmiddellijk, na ontvangst der boodschap,
te paard naar de Magaliesbergen, in het district Rustenburg,
en legde in drie dagen tijds meer dan vijftig uren te paard af.
Intusschen was er alreeds een Kommando opgeroepen, dat
nabij Klerksdorp op hem wachtte. Na een dag op ziju plaats

40
VERANTWOORDELIJK.
te zijn gebleven, vertrok Kruger ook daarheen. Bij zijn
Kommando aangekomen, beyond hij, dat het bijna geen
ammunitie en ook geen slachtvee had. Toch vertrok hij
dadelijk met het Kommando naar Gasibone, in de hoop onderweg
slachtvee en ammunitie bij particulieren te kunnen
krijgen. Ook zond hij naar den Oranje-Vrijstaat het verzoek
hem van daaruit van het noodige te voorzien, maar hij kreeg
niet veel, omdat hij geen geld had en dus koopen moest met
de belofte later te zullen betalen. Hij vond echter toch een
middel om zijn Kommando van vleesch te voorzien, trots hij
door gebrek aan ammunitie geen wild kon laten schieten.
Hij liet toen door de Burgers in de bochten van de Vaalrivier
het wild vastkeeren en met stokken doodslaan. Het
Kommando was ongeveer 200 man sterk, doch nabij Gasibone
voegde waarnemend Kommandant Piet Venter uit den Oranje-
Vrijstaat, met ongeveer too man blanken en kleurlingen,
zich bij hem.
Spoedig bleek het dat Gasibone gevlucht was naar een
zijner onderhoorigen, met name Mahoera, die hooger op
aan de Hartrivier woonde, in een streek vol kopjes en kloven,
genaamd de Hartsrivierpoort.
Kruger liet Mahoera weten, dat hij gekomen was om
Gasibone te vangen, dat deze langs den Zuideroever van de
Hartsrivier trok met zijn Kaffers en dat Mahoera hem geen
bescherming mocht verleenen, maar hem moest gevangen
nemen en uitleveren. Na ontvangst van die boodschap,
leverde Mahoera de oude vrouw en het jonge meisje, die door
Gasibone waren weggevoerd, uit door middel van zijn tolk.
Toen echter het Kommando tot op een paar duizend tree
van de plaats waar Gasibone zou gelagerd zijn, gekomen
was, vielen beide Kafferkapiteins de Boeren aan. Zij werden
echter verslagen en vluchtten in de rotsen en holen, die
daar in overvloed waren.
Den volgenden dag trok het Kommando weer uit en gelukte
het de Kaffers uit hun schuilplaatsen te jagen. Denzelfden
nacht vluchtte Gasibone in de richting van Britsch-Bechuanaland,
waar hij evenwel den volgenden dag door een patrouille,

VERANTWOORDELIJK. 41
die hem achterna was gezonden, in een klompje bosschen
werd gevonden en na een hevig gevecht sneuvelde. Een deel
zijner volgelingen werd hier gevangen genomen, maar later
weer vrijgelaten. Mahoera liet intusschen door een zendeling
die bij hem was, Kruger schrijven, dat hij verkeerd had
gedaan door Gasibone te helpen, en dat hij dus verdiend
had gestraft te worden, doch dat hij nu om vergiffenis smeekte
en zich wilde onderwerpen. Kruger liet hem terug weten,
dat hij hem gaarne alles wilde vergeven, doch dat hij komen
moest om zekere bevelen, hoe hij zich verder zou moeten
gedragen, te ontvangen.
Mahoera kwam echter niet zelf, hij beweerde ziek te zijn,
doch zond zijn Onderkapiteins. Kruger benoemde toen Mahoera
tot hoofd van den stam van Gasibone. Hij moest onmiddellijk
het vee, dat Gasibone van de blanken had geroofd uitleveren,
wat hij dan ook deed. Het Kommando keerde toen huiswaarts.
Een jaar van zwaren arbeid lag toen weder achter den rug
van den jongen Generaal.

HOOFDSTUK IV.
De Burger-oorlog (1861-1864).
In het jaar 186o was Pretorius, die inmiddels (in het jaar
1858) na aanname der Grondwet in de geheele Republiek,
Staats-President geworden was, naar den Oranje-Vrijstaat
gegaan om daar publieke aangelegenheden te regelen, want
na het aftreden van President Boshoff was hij ook tot President
van dezen staat gekozen.
Zijne verkiezing had hij te danken aan de Vereenigingspartij
in den Oranje-Vrijstaat, want het was vooral zijn doel
de twee Republieken samen te smelten. Na zijn verkiezing
tot President van den Oranje-Vrijstaat verkreeg hij van den
Volksraad van de Zuid-Afrikaansche Republiek, waarvan hij
ook nog President was, zes maanden verlof voor zijn reis
naar den Oranje-Vrijstaat.
Hij dacht waarschijnlijk binnen die zes maanden de zoo
gewenschte vereeniging tot stand te kunnen brengen. Gedurende
de afwezigheid van den President moest overeenkomstig
een vroeger Volksraad-besluit het oudste nonofficieele
lid van den Uitvoerenden Raad als waarnemend
President optreden, in dit geval Johannes Grobler.
Met hem waren, volgens de Wet, nog een non-officieel lid
en de Kommandant-Generaal, die samen den Uitvoerenden
Raad uitmaakten. Toen nu Grobler optrad als waarnemend
President, verzette zich Kommandant-Generaal Schoeman

DE BURGER-OORLOG (1861-1864). 43
(sedert de aanname der Grondwet in de geheele Republiek
was er slechts een Kommandant-Generaal) daartegen en
beweerde, dat dit ambt hem toekwam. Hij riep daarom een
bijeenkomst van alle krijgs-officieren te Pretoria op, en stelde
daarin voor, hem tot waarnemend President te benoemen, den
Volksraad of te schaffen en den Uitvoerenden Raad tevens
tot Wetgevend lichaam te maken. Kruger, die destijds Kommandant
van het distrikt Rustenburg was, protesteerde met
eenige officieren tegen dit voorstel, omdat zulk een daad
ongrondwettig zou zijn. Ten slotte stemde de meerderheid
der officieren met hem in, dat zulk een optreden verkeerd
zou wezen.
Generaal Schoeman stoorde zich hier echter weinig aan.
Hij ging het Gouvernements-kantoor binnen en eischte van
Grobler de papieren en documenten der Regeering op.
Grobler verzette zich wel, doch moest ten slotte toch zijn
plaats ruimen. Kruger stelde daarop voor een volksbijeenkomst
op te roepen om over de zaak te beslissen. Dit voorstel
werd aangenomen, ook door de partij van Schoeman.
Diens partijgenooten kwamen echter gewapend ter vergadering
en Schoeman had zelfs op eigen gezag Johannes Steyn
tot Kommandant-Generaal benoemd. Kruger en zijne partij
waren natuurlijk ongewapend ter bijeenkomst gekomen.
Kruger wist niet, dat de aanhangers van Schoeman het
plan hadden de wapenen mee te brengen ; doch zelfs al had
hij dat geweten, dan zou hij met de zijnen toch ongewapend
zijn gekomen, omdat er bij de opwinding der partijen gemakkelijk
een botsing had kunnen ontstaan, die tot een
burgeroorlog zou hebben geleid. Toen Kruger op weg naar
Pretoria bij Daspoort was aangekomen, kreeg hij een order
van Generaal Schoeman, dat hij niet nader mocht komen,
doch moest blijven waar hij was. Kruger antwoordde, dat
hij zeker niet zou terugkeeren, vOor hij te Pretoria was geweest,
aangezien hij ter bijwoning der bijeenkomst was op-
geroepen.
Hij reed dan ook het dorp binnen en regelrecht naar het
huis van Schoeman. Daar vroeg hij dezen, waarom hij hem

44
DE BURGER-OORLOG (1861-1864)-
beletten wou Pretoria binnen te rijden, waar hij toch zelf
had ingestemd met het plan der bijeenkomst, en de Burgers
er toe had opgeroepen en hij (Kruger) toch ook gekomen
was om deze bijeenkomst bij te wonen.
In het huis van Schoeman vond Kruger een Krijgsraad
bijeen onder voorzitterschap van den door Schoeman benoemden
Kommandant-Generaal Steijn. Deze zeide tot Kruger:
)Gij moet nu maar goedwillig met ons saamstemmen, dat is
het beste wat gij doers kunt." Kruger antwoordde hem niet,
doch wendde zich tot Schoeman en verweet dezen, dat hij en
zijne Burgers gewapend waren gekomen, terwij1 de andere
partij dit niet had gedaan. Toen hij zich duidelijk had uitgesproken,
eindigde hij : )Ik zal nou maar laten inspannen
en met mijne Burgers naar huis gaan." Toen hij rich echter
omkeerde om het vertrek te verlaten, trachtten eenige van
de officieren van Steijn hem te grijpen, anderen echter keurden
zulk een handelwijze of en verhinderden het. Toen Kruger
het huis verlaten had, liet Steijn een kanon met schroot
laden en op Krugers menschen richten, die even buiten het
dorp bij elkander hadden uitgespannen.
Hij dreigde te zullen schieten als men hem niet een zekeren
Jeppe zou uitleveren. Deze Jeppe was de eenige drukker
die er in die dagen in de Republiek was. Hij had zijn
drukkerij te Potchefstroom. Schoemans partij wilde nu proclamaties
laten drukken om die onder de Burgers te verdeelen
en hen zoo te beinvloeden. Kruger weigerde natuurlijk aan
het verzoek te voldoen, maar de bedreiging van Steijn's
menschen dat zij zouden schieten, maakte zulk een indruk
op Jeppe, dat hij voorbij Kruger sprong (hij stond eerst
achter dezen) en zich aan de tegenpartij overgaf.
Kruger liet nu inspannen om naar Rustenburg terug te
keeren. Tot afscheid zeide hij nog aan Schoeman's menschen :
„Als ik over de Magalies-bergen ben, moet gij mij als uw
vijand beschouwen." Juist toen zijne wagens zich in beweging
zetten, kwam President Pretorius uit den Oranje-Vrijstaat
te Pretoria terug. Hij reed dadelijk met een aantal van
Schoeman's menschen v6Or de wagens van Kruger om hem

DE BURGER-OORLOG (1861- 1864). 45
te spreken en te bewegen niet te vertrekken. Schoeman's
menschen verklaarden, dat zij liever hun geweren zouden
wegwerpen dan dat er een twist ontstond. Zij waren er
voor dat Kruger een besluit zou ontwerpen, dat door
de bijeenkomst kon worden genomen. Kruger liet nu zijn
wagens weer uitspannen en stelde voor, dat Pretorius en
Proes, de Staats-Procureur, met hem een voorstel zouden
opmaken, waarmee alien instemden. In een bijeenkomst
tusschen deze drie mannen stelde men een voorstel op,
volgens hetwelk een Kommissie zou worden gekozen om den
Volksraad bijeen te roepen, die dan zou beslissen wie gelijk
en wie ongelijk had. Dit voorstel werd in de volksbijeenkomst
aangenomen, en dadelijk werd de Kommissie met
Stefanus Lombard als voorzitter gekozen, welke Kommissie,
eveneens zonder verzuim, drie leden van den Volksraad,
onder wie de voorzitter Christiaan Klopper was, belastte
met het bijeenroepen van den Volksraad. Zoo kwam dan
eindelijk een behoorlijk opgeroepen Volksraad tezamen, die
na een grondig onderzoek verklaarde, dat Schoeman zich had
schuldig gemaakt aan wetsovertreding en die hem zijn ontslag
als Kommandant-Generaal gaf. Verder besloot de Volksraad,
dat het Hoog-Gerechtshof zou zitten om de gerezen
geschillen te beslechten, en benoemde W. van Rensburg
tot waarnemend Staats-Piesident en Theunis Snijman tot
Kommandant-Generaal. Toen echter het Hoog-Gerechtshof
zat om de zaak te behandelen, kwam Schoeman en deed
de rechters met geweld uiteengaan.
Kruger was dadelijk na de zitting van den Volksraad naar
huis gegaan en was juist, nu er nieuwe verwikkelingen begonnen,
op een jachttocht bij de Krokodilrivier. Men zond
hem iemand achterna om hem te zoeken. Gedurende de
vorenstaande troebelen nu, hadden sommige leden der Hervormde
kerk Kruger verweten, dat hij volstrekt geen recht had
zich met Staatszaken te bemoeien, want volgens de Grondwet
der Zuid-Afrikaansche Republiek was de Hervormde Kerk
de Staatskerk, aan welker leden alleen invloed op het
openbare leven was toegestaan. Hij was geen lid der

46
DE BURGER-OORLOG (1861-1864).
Hervormde kerk, dus ook geen stemgerechtigd Burger.
Kruger behoorde namelijk tot de Christelijk Gereformeerde
kerk, kort te voren, in 1859, door Ds. D. Postma, te Rustenburg
gesticht, en die in Zuid-Afrika algemeen bekend is
onder den naam van Dopperkerk. I)
De Dopperkerk hield zich streng aan de besluiten der
Synode van Dordrecht van 1618 en 1619. De Evangelische
gezangen werden bij de godsdienstoefeningen niet toegelaten,
alleen psalmen werden er gezongen. De leden der kerk
waren niet bij de wet erkend, omdat zij toen de Grondwet
ontstond, nog geen zelfstandig lichaam was.
Toen men Kruger nu bij de nieuwe twisten te hulp riep,
antwoordde hij, dat men maar zou moeten berusten in het
optreden van Schoeman, want dat hij (Kruger) geen stemrecht
had. Waarnemend President van Rensburg, die door
Kruger's partij gekozen was, liet toen den Kerkeraad van
de Hervormde kerk bijeenkomen en een besluit nemen,
waarin bepaald werd, dat Burgers die tot andere protestantsche
kerken behoorden, wel degelijk stemgerechtigd
waren. Zoodra Kruger van dit besluit hoorde, dat later
ook door den Volksraad werd goedgekeurd, reed hij onmiddellijk
naar Pretoria, waar hij niet alleen waarnemend President
van Rensburg met een deel zijner menschen, doch
ook Schoeman, met een aantal zijner volgelingen, aantrof.
Beide partijen stonden vijandig tegenover elkander. Kruger
ging nu onmiddellijk naar de menschen van Schoeman om
hen te bewegen de zaak in der minne te schikken. Hij
stelde voor een algemeene bijeenkomst van alle Burgers
der Republiek uit te schrijven, en dat men dan zou berusten
in het besluit, dat op zulk een bijeenkomst door
de meerderheid der Burgers zou worden genomen. Beide
partijen stemden in met dit voorstel en de bijeenkomst
I) Welke eigenlijk de oorsprong is van het woord Dopper, is niet met
zekerheid te zeggen. Sommige zijn van oordeel, dat het woord komt van
dop of demper, waarmede men de vlam van een kaars dooft. Er werd beweerd
dat evenals de dop de vlam van de kaars dooft, de Dopper-kerk alle
nieuwe gedachten verstikte en alle vooruitgang tegenhield.

DE BURGER-OORLOG (186 —1864 ) • 47
had te Pretoria plaats. Zij werd bijgewoond door een groot
aantal Burgers uit alle deelen van de Republiek, en met
groote meerderheid werd het besluit, vroeger door den
Volksraad genomen, waarbij werd bepaald, dat het Hooggerechtshof
in de geheele kwestie zou beslissen, gehandhaafd
; Schoeman verzette zich echter tegen deze beslissing
en riep al zijne manschappen, die nog buiten Pretoria waren,
op, om hem te volgen, waarop van Rensburg aan Kommandant-Generaal
Snijman bevel gaf een krijgsraad bijeen te
roepen en schildwachten uit te zetten, zoodat Schoeman niet
nog meer boodschappers naar buiten kon zenden.
Op verschillende plaatsen in den omtrek van het dorp
Pretoria worden nu wachten geplaatst, waaronder een zeer
sterke aan de Aapies-rivier, waar nu Arcadia is. De oude
Jacob Malan was Kommandant van die wacht. Den volgenden
dag liet hij den Kommandant-Generaal weten, dat zij daar
onnoodig op wacht stonden, want dat de rapportrijders
van Schoeman tusschen hen doorjoegen en hen door hun
paarden lieten omverrijden, als zij niet uit den weg gingen.
Snijman gaf Coen bevel, dat, wanneer er weer een rapportrijder
van Schoeman kwam en niet wilde staan blijven, als hij
daartoe aangemaand werd, het paard onder hem moest worden
doodgeschoten. Kort na het ontvangen van dit bevel kwam
een rapportrijder aan, die weigerde stil te houden, waarop
de wacht met loopers (grove hagel) op het paard schoot.
De rapportrijder joeg daarop terug naar Schoeman, doch het
paard zakte halverwege in elkander. Hij zelf had een looper
door zijn arm gekregen. Zoo was dan het eerste schot
gevallen, dat den Burgeroorlog opende.
Denzelfden avond werd er door den Kommandant-Generaal
en de krijgsofficieren bevel gegeven, dat alle Burgers
die in het dorp waren, bijeen moesten komen om Schoeman
vast te leggen, (te omsingelen) om hem den volgendm
inorgen gevangen te nemen. Doch Schoeman wist in den
nacht met de zijnen naar Potchefstroom te ontkomen. De
krijgsraad legde verschillende straffen op aan diegenen, die
tot Schoeman's partij behoorden, en in Pretoria waren

48
DE BURGER-OORLOG (1861-1864).
achtergebleven. Schoeman verzamelde toen een Kommando
te Potchefstroom, waarheen het Kommando van Generaal
Snijman, bij wien zich ook de waarnemend President en
Kruger bevonden, oprukte.
De partij van Schoeman verspreidde toen het gerucht, dat
Paul Kruger met een Kommando in aantocht was om zijn
Kerk, d.w.z. de Christelijk Gereformeerde, tot Staatskerk van
de Republiek te doen erkennen, in plaats van de Hervormde
Kerk. Dit gerucht was oorzaak, dat velen zich bij Schoeman
aansloten. Zelfs in het distrikt Marico kreeg Schoeman een
groot aantal aanhangers onder wie Jan Viljoen, Kommandant
van dat distrikt. Zoodra het Regeeringskommando, dat
ongeveer goo a 600 man sterk was, buiten het dorp Potschefstroom
gelagerd was, zond President van Rensburg aan
Schoeman een boodschap, waarin hij voorstelde uit beide
partijen een gezamenlijke Kommissie to doen kiezen, die een
uitweg zou moeten zoeken uit de moeilijkheden.
Schoeman stemde met dit voorstel in en zond van zijn
kant Jan Kock, vader van Generaal Kock, die in den laatsten
oorlog gevallen is, en eenige anderen ; terwijI door de
Regeeringspartij Kruger met eenige Burgers werd afgevaardigd.
De gekozenen ontmoetten elkander halverwege de beide
lagers. Zoodra zij bij elkander kwamen, zeide Jan Kock tot
Kruger : „Gij wilt dus uw Kerk tot hoofdkerk maken ?"
Kruger antwoordde bedaard : „Oom Jan, ik behoef u niet
tegen to spreken. Als gij een beetje nadenkt, moet gij zelf
inzien dat het een onwaarheid is. Daar staat het Gouvernementsleger.
Zoow.el de waarnemende President als de
officieren behooren tot de Hervormde Kerk en ik weet niet
of er onder de 500 600 man wel twintig tot mijn Kerk
behooren. Er kan dus niets waar zijn van die bewering
omtrent de Kerken." Kruger voegde er later nog aan toe :
„Al zou uwe partij ook de Kerk, waartoe ik behoor tot
Staatskerk willen maken, dan zouden wij dit beslist weigeren ;
want ons beginsel is, dat Christus en geen ander het Hoofd
der Kerk moet zijn." De Kommissie kon echter niet tot overeenstemming
geraken en ging dus onverrichterzake uiteen.

DE BURGER-OORLOG (1861-1864). 49
Generaal Snijman zond nu Kruger den volgenden dag met
een aantal burgers en een kanon naar de zuidzijde van het
dorp, om het vandaar uit te beschieten.
Zoodra Kruger op de bestemde plaats was aangekomen,
opende hij ook dadelijk het vuur uit het kanon en met het
derde schot slaagde hij er in een stuk geschut van de tegenpartij
te vernietigen. Generaal Schoeman beantwoordde het
vuur vanuit het dorp, zoowel met kanon als met klein
geweer. Het gevecht duurde omtrent den geheelen dag.
In den nacht trok Schoeman met zijn Kommando uit het
dorp naar het Noorden om daar stelling te nemen op een
plateau, vanwaar hij het lager van de Regeeringspartij
kon beschieten.
Kruger had echter vermoed, dat Schoeman zoo iets zou
doen, en was a 11 e e n tegen die hoogte gaan liggen om
een dergelijke beweging intijds te weten.
Toen nu de dageraad aanbrak, zag hij werkelijk Schoeman's
Kommando in die richting trekken. Hij keerde onmiddellijk
terug naar de zijnen, gaf bevel om op te zadelen en hem
te volgen naar de hoogte. Om geen tijd te verliezen, ging
hij vooruit met een 15 a. 20 man ; terwijl de anderen zich
gereed maakten, en joeg met degenen die bij hem waren
tot op ongeveer so of 6o treden storm tegen de positie
van Schoeman, die hen met schroot en geweer liet beschieten.
Kruger en de zijnen beantwoordden natuurlijk onmiddellijk
het vuur, dat zoo hevig werd, dat de beide partijen elkander
niet meer konden zien tengevolge van den kruitdamp, en op
gevoel moesten schieten. Kruger had drie gewonden ; terwijl
aan den kant van de tegenpartij een gesneuvelde en ongeveer
15 gewonden te betreuren waren. Generaal Schoeman, die
licht gewond was, vluchtte nog denzelfden dag naar den
Oranje-Vrijstaat. Kruger en de zijnen vervolgden hem echter
en namen nog eenige zijner mannen gevangen. Schoeman's
volgelingen verzamelden zich opnieuw op diens plaats in
den Oranje-Vrijstaat en Generaal Snijman maakte zich onmiddellijk
gereed om Schoeman daar te gaan vangen. Aan de
Regeering van den Oranje-Vrijstaat werd verlof gevraagd
4

50 DE BURGER-OORLOG (r861-1864).
om zulk een operatic te mogen doen op haar grond en binnen
haar gebied.
Dit werd toegestaan niet alleen, doch zij zond zelfs Landdrost
Truter van Kroonstad om te helpen. Schoeman was
echter te vlug en vertrok in den nacht in de richting van
Wakkerstroom en verzamelde zijn Kommando op een plaats
aan de samenvloeiing van de Vaal- en de Kliprivieren.
Het Regeeringskommando, dat eerst meer noordelijk was
getrokken, omdat het geloofde dat Generaal Schoeman naar
Pretoria zou oprukken, vervolgde hem toen naar zijn plaats,
vandaar naar Potchefstroom en vond ten slotte hem en zijn
lager aan de Mooirivier, tusschen Loopspruit en Potchefstroom.
Toen het tot den aanval wilde overgaan, kwam een
klein klompje van Schoeman's menschen naderbij, bij wie
zich ook President Pretorius beyond. Deze stelde voor nog
eens een Kommissie te kiezen om tot een oplossing te geraken.
De Regeeringspartij vond dit goed en trok een lager
een paar duizend treden boven dat van Schoeman aan de
Mooirivier en tegenover het dorp Potchefstroom. Van
Regeeringswege werden wederom Kruger en eenige anderen
tot leden der Kommissie gekozen ; terwijl door Schoeman's
partij, President Pretorius en eenige anderen benoemd werden.
De samenkomst had plaats, halverwege tusschen beide lagers.
Kruger stelde voor het besluit van den Volksraad, waarbij
van Rensburg tot waarnemend President werd benoemd en
waarbij was vastgesteld, dat het Hoog-Gerechtshof de straf der
schuldigen zou bepalen, te erkennen. Een der punten, die
hierbij het meest tot discussie aanleiding gaf, was de vraag,
wie als rechters in dat Hof zitting zouden nemen. Doch ook
deze vraag werd, na een paar uur beraadslagens, ten slotte
volgens het voorstel van Kruger geregeld, die als zijn meening
had uitgesproken, dat het Gerechtshof zou worden samengesteld,
overeenkomstig de bepalingen der Wet.
Er werd verder besloten dat w. d. President van Rensburg
het Hoog-Gerechtshof zonder verwijl zou bijeenroepen. De
besluiten der Kommissie werden daarop door beide Kommando's
goedgekeurd; men ging uiteen en de strijd scheen ten einde.

DE BURGER-OORLOG ( i861 —1864) • 51
President van Rensburg gaf onmiddellijk uitvoering aan zijn
opdracht en riep het Hoog-Gerechtshof bijeen. De eerste
zaak, die van Andries du Toit, werd in het nadeel van
Schoeman's partij uitgewezen, en hoewel nu voor het Hof
een gelijk aantal leden uit beide partijen was gekozen, was
deze uitspraak voor Schoeman's partij voldoende om dadelijk
weg te rijden.
In de kosten van het Hooge Hof, benevens in die van
het uitrukken der Kommando's werd. nu Schoeman's partij
veroordeeld en tegelijk werd er een Krijgsraad bijeengeroepen,
waartoe ook de officieren van Schoeman's partij werden uitgenoodigd.
Kruger, die intusschen tot Kommandant-generaal
gekozen was, kreeg van de Regeering bevel de onkosten
van de tegenpartij te gaan innen en tevens de officieren
naar den Krijgsraad te brengen.
Hij belegde voor dit doel eene bijeenkomst in het distrikt
Heidelberg, waar hij zeer vriendelijk door den Heer Roets,
een Veldcornet die tot de tegenpartij behoorde, werd ont-
vangen.
Hij slaagde er tevens in om een gedeelte van de opgelegde
boeten op vreedzame wijze te innen, en een aantal
officieren van de tegenpartij, onder wie Kommandant Jan
Marais, te bewegen mee naar Pretoria te gaan.
Op weg naar de bijeenkomst te Heidelberg was een jonge
Boer, die van de komst van Kruger gehoord had, steeds
vooruitgereden en had overal aan de menschen op de plaatsen
verteld, dat Paul Kruger met een gewapende macht in
aantocht was, doch dat hij hem niet zou raden bier te komen,
want dat het hem slecht zou vergaan. Aangezien Kruger
ook 's nachts reisde, haalde hij den jongen in. Deze keerde
den volgenden morgen reeds van een plaats terug die Kruger
juist bezoeken wilde. De jonge man kwam hem toen tegen
en deed nu ook weer zijn verhaal. Kruger hoorde hem aandachtig
aan en zei : „Jonge man, laat mij u een raad
geven : verspreid niet nog langer zulke onzinnige verhalen.
Uw geheele partij heeft zich reeds genoeg schuldig gemaakt
aan verzet tegen het wettig gezag." De jonge man vroeg :

5 2
DE BURGER-OORLOG (1861-1864).
„Maar wie is oom dan?" „Paul Kruger," was het antwoord.
Zoodra de jonge man dit hoorde, schrikte hij zoo, dat hij
bijna niet op zijn paard kon komen. Kruger wilde hem
tegenhouden om hem zijn naam te vragen, doch kreeg geen
ander antwoord dan uitroepen van schrik, en weg was de
jonge man.
Op zijn terugreis van Heidelberg naar Pretoria, had Kruger
nog een grappiger voorval. Hij kwam in gezelschap van
den reeds genoemden Kommandant Jan Marais, op de plaats
van een zekeren Strijdom in het distrikt Pretoria. Mevrouw
Strijdom, die alleen thuis kwam, wist niet beter, of Kommandant
Marais behoorde tot de Schoemans partij en dacht
niet anders dan dat hij met een zijner officieren gekomen
was. Haar echtgenoot was aangeschreven om als Jurylid
de zittingen van het Hooggerechtshof bij te wonen ; doch
had aan deze oproeping niet voldaan en was dientengevolge
veroordeeld tot £ too boete, waarop hij de vlucht bad genomen.
Mevrouw Strijdom nu deelde haar bezoekers mede,
dat haar echtgenoot niet thuis was, omdat ,die Paul Kruger"
hem, wegens zijne weigering om in de Jury te zitten, tot
Too boete had veroordeeld. Natuurlijk was deze straf hem
door het Hoog-Gerechtshof en niet door Kruger opgelegd ;
maar al haar haat richtte zich tegen Kruger. Zij sprak overigens
ook op zeer onvriendelijke wijze over de Regeeringspartij
en vooral over Kruger „die, om zoo te zeggen, het
hoofd van die partij" was.
Toen zij zoo ongeveer een half uur gesproken had, kwam
Jan Bantjes, die tot de Regeeringspartij behoorde, binnen.
Hij groette Kruger met een „Ah ! wel Generaal, hebt gij
Marais als gevangene meegebracht." „Neen," antwoordde
Kruger, „hij gaat vrijwillig met mij mee naar den Krijgsraad."
Mevrouw Strijdom merkte toen eerst met wien ze gesproken
had, en schrikte geweldig. Smeekend sprak zij nu tot Kruger
,,Ach, mijnheer de Generaal ! ik kende u niet. Neem het
mij toch niet kwalijk, dat ik zoo gesproken heb. Ik ben zeer
bang van aard en daarom spreek ik de menschen altijd naar
den mond om geen onaangenaamheden te krijgen. lk sprak

DE BURGER-OORLOG (1861-1864). 53
uu zoo, omdat ik dacht, dat U menschen van de tegenpartij
was. Als menschen van uw partij komen, praat ik weer
anders. De som waartoe U mijn man veroordeeld heeft, is
hier ; ik zal ze dadelijk halen." Kruger antwoordde natuurlijk,
dat hij niets met het geld te maken had, en het dus ook
niet in ontvangst kon nemen, want dat dit een zaak van het
Hooggerechtshof was. Mevrouw Strijdom was echter van dit
oogenblik, tot Krugers vertrek, zeer beleefd.
De Krijgsraad te Pretoria had zonder noemenswaardig
voorval plaats. Kort daarna werd Kruger door President van
Rensburg gelast hem naar den Oranje-Vrijstaat te vergezellen,
ten einde de grenskwestie tusschen beide Staten te regelen. Te
Potchefstroom aangekomen, vernam hij echter, dat Kommandant
Jan Viljoen, van Marico, van de Schoemanspartij,
met een Kommando in aantocht was om hem te
vangen. Kruger reed hem toen met zijn klein klompje
menschen tegemoet om hem te vragen, wat hij wilde.
Eenige van Kruger's men schen onder veldcornet Sarel Eloff,
reden snel vooruit naar een kopje, dat het doel scheen te
zijn van Viljoen's manschappen en zij slaagden er in het
kopje v6Or Viljoen te bereiken. Toen Viljoens manschappen
dit bemerkten, riepen deze hun toe, dat zij geen kwade
bedoelingen hadden, doch slechts gekomen waren om vriendschappelijke
samensprekingen te houden. Zoo kwamen zij al
nader, totdat zij Eloff met zijn paar menschen volkomen omsingeld
hadden, waarop zij alien gevangen namen en met
hun gevangenen naar het lager reden.
Toen zij ongeveer recht tegenover de plaats kwamen, waar
Kruger en de overige mannen waren achtergebleven, gaf
veldcornet Eloff plotseling zijn paard de sporen, en joeg naar
Kruger toe. Zijn bewakers zetten hem natuurlijk na, toen zij
van hunne verrassing bekomen waren, doch konden hem niet
inhalen, omdat zijn paard te goed was. De andere gevangenen
werden mee naar het lager genomen en verklaarden later,
dat zij met allerlei straffen waren gedreigd, indien Kruger
niet toegaf aan de eischen van de Schoemanspartij.
Hoewel Kruger slechts een klein getal menschen bij zich

54
DE BURGER-OORLOG (1861-1864).
had, waagden zij het niet, hem aan te vallen ; doch omsingelden
zijn lager. Het was echter ook niet mogelijk hem te verrassen,
want hij was met zijne manschappen op alle mogelijke
gebeurlijkheden voorbereid. Daar evenwel de overmacht te
groot was, en men bevreesd was, dat de gevangenen der
Kruger-partij het zouden moeten boeten, wanneer het tot een
gevecht kwam, besloot Kruger met Veldcornet Eloff naar
den Oranje-Vrijstaat de wijk te nemen en de andere burgers
naar huis te laten gaan. Beiden kwamen behouden op
de plaats van Buhrman, nabij de Rhenoster-rivier in den
Oranje-Vrijstaat aan ; terwijl van de andere Burgers op hun
terugreis nog eenige door Viljoen's menschen werden gevangen
gemaakt. Kruger werd door getrouwe rapportrijders gedurig
op de hoogte gehouden van de bedoelingen en plannen van
het Kommando van Viljoen en maakte gebruik van deze
rapportrijders om de tegenpartij berichten te doen toekomen,
waaruit zij moesten afleiden dat hij niet naar de Zuid-
Afrikaansche Republiek wenschte terug te keeren, doch van
plan was in den Oranje Vrijstaat te blijven wonen, omdat
men in de Transvaal te veel twistte. Hij kocht zelfs een
plaats in den Vrijstaat onder uitdrukkelijk beding echter,
dat hij ze later weer kon teruggeven — en liet een span
ossen komen en ten slotte zelfs zijn gezin opbreken om zoo
de berichten waarschijnlijk te maken. Hij maakte vooral
gebruik van dezen list om zijn Burgers, die nog gevangen
waren 1os te krijgen. Kort daarna kreeg hij bericht, dat
een groot Kommando van de tegenpartij op weg was naar
Pretoria, om ongeveer 20o man van de Regeeringspartij
met waarnemend President van Rensburg die bij Krokodilrivier
waren bijeengekomen, uit elkaar te jagen. Een
kleiner gedeelte van het vijandelijke Kommando was te
Potchefstroom achtergebleven, om de gevangenen te bewaken.
Toen Kruger nu spoedig daarna vernam, dat die gevangenen
waren losgelaten en reeds vertrokken waren, en toen terzelfder
tijd een afgevaardigde (Frank) van de Regeerings-partij
bij hem kwam om te vernemen wat zijne plannen waren,
besloot hij zonder verwijl terug te keeren en zich bij de

DE BURGER-OORLOG ( 1861-1864). 55
Krokodil-rivier weer bij zijne menschen aan te sluiten.
Pretorius, die intusschen bedankt had als President van den
Oranje-Vrijstaat, beyond zich op dat oogenblik te Potchefstroom.
Kruger liet hem weten, dat hij zoo mogelijk bij hem zou
komen, doch hij had tenslotte geen tijd en trok in den
nacht recht door naar de plaats Stompoortfontein, in het
district Potchefstroom, die aan Wolmarans, eveneens van
de Regeeringspartij, behoorde. Maar ook hier bleef hij
slechts ongeveer een half uur en zette toen onmiddellijk
zijn reis voort naar zijn eigen plaats Waterkloof, in het
district Rustenburg, waar hij in den namiddag van dien
dag aankwam. Veldkornet Sarel Eloff, die in den Oranje-
Vrijstaat altijd bij hem was geweest, nam op het Hoogeveld
van hem afscheid en ging direct naar Zwart-Ruggens, om
de Burgers op te kommandeeren. Hij zou zich binnen een
paar dagen weer met zijn mannen bij Kruger voegen.
De dag na aankomst op zijne plaats was een Zondag, en
daarom bleef hij thuis, maar nog denzelfden nacht vertrok
hij naar de Zwartkopjes, Krokodilrivier, waar waarnemend
President van Rensburg zich met een deel der Burgers beyond.
Daar aangekomen, vernam hij dat een groot vijandelijk
Kommando reeds naar Pretoria vertrokken was om zijn
Burgers aan te vallen.
Den volgenden dag, een Dinsdag, kwam dit Kommando
in zicht. Kruger had goede wachten uitgezet en werd dus
tijdig op de hoogte gesteld van deze aankomst. Het doel van
den vijand scheen te zijn Zwart-kopjes te bezetten, daarom
haastten zich de menschen van Kruger om hen voor te zijn. Van
beide kanten stormde men op het Kopje los om v6Or den ander
daar te wezen. Boven op het Kopje ontmoetten beide partijen
elkander. Kruger was vooraan met een zekeren Enslin. Toen
Kruger van zijn paard steeg wasEnslin reeds klaar om te vuren ;
doch iemand van de tegenpartij zeide tegen hem (Enslin) :
2.Moet niet schieten, laten wij praten, waarom zullen wij elkaar
doodschieten ?" Enslin liet zijn geweer zakken en kreeg onmiddellijk
daarop een kogel, en viel achterover dood in de

56 DE BURGER-OORLOG (1861-1864).
armen van Kruger. Het gevecht werd toen algemeen, dock
reeds na een half uur vluchtte de tegenpartij te paard weg
in de richting van Pretoria. De Burgers van Kruger bestegen
toen ook hunne paarden om de tegenpartij te achtervolgen
; doch hij hield ze tegen, en zeide dat zij geen
vijanden, doch broeders tegenover zich hadden. Op dit oogenblik
kwam ook Veldcornet Eloff met 5o man aan en Wilde
het gevecht voortzetten, maar ook hem hield Kruger tegen,
en hoewel de Burgers zeer ontevreden waren, luisterden zij
toch naar hem. President van Rensburg was zeer ontevreden
over deze houding van Kruger. Toen de Burgers der
tegenpartij nu zagen, dat zij niet achtervolgd werden, keerden
zij terug om hun wagens in veiligheid te brengen, Zij
trokken toen een lager bij eene groep kopjes eenige duizenden
treden van de plek, waar Kruger zich beyond. Dien avond
zond Kruger een wacht onder Eloff tot dicht bij het lager
van de tegenpartij, en zij kwam z66 nabij, dat zij de Burgers
konden hooren spreken en konden zien hoe men bij het
licht van een lantaarn bezig was de kanonnen in orde te
maken. Niemand bemerkte echter, dat de vijand in de
nabijheid was.
Dien nacht kwam Ex-President Pretorius in het lager van
de tegenpartij aan en zond onmiddellijk een boodschap aan
Kruger om hem te vragen den volgenden dag een samenkomst
te hebben om den toestand kalm te bespreken. Daar
Kruger eenzelfde plan had, stemde hij gereedelijk toe.
Nu werden van beide kanten afgevaardigden gekozen voor
de samensprekingen en wel voor de partij der Regeering :
de Heeren Kruger, Grobler en Prinsloo en voor de tegenpartij
de Heeren Ex-President Pretorius, Meintjes en Fourie.
Zoodra zij bij elkaar waren, stelde Kruger weer voor, evenals
bij vroegere gelegenheden, dat de wettige Regeering, door
den Volksraad overeenkomstig de Grondwet aangesteld,
erkend zou worden. Als een bewijs van zijn vredelievende
bedoelingen, verhaalde hij den tegenstanders, dat hij den
nacht na den slag, een wacht z66 dicht bij hun lager had
gehad, dat hij hen had kunnen overvallen, indien hij zuiks

DE BURGER-OORLOG ( 1861-1864) 57
had gewild. Dit feit maakte indruk en na eenige dagen
besprekingen te hebben gehouden kwam men overeen op de
volgende punten.
I. Het Gouvernement zou erkend worden.
II. Er zou een nieuwe Presidentsverkiezing plaats hebben.
III. De geschilpunten zouden onderworpen worden aan een
Hof, dat zou worden samengesteld uit Rechters van den
Oranje-Vrijstaat. Men zou voor deze Rechters aanzoek bij
dien Staat doen.
De tegenpartij stelde nog voor, dat van haar kant een
Kommissie zou worden benoemd om toe te zien, dat de
overeenkomst door het Gouvernement nauwkeurig Nerd uitgevoerd
en dat zij vrijen toegang zou hebben tot het Kantoor
van waarnemend-President van Rensburg. Ook hiertegen
was geen bezwaar en Ex-President Pretorius en een ander
werden tot leden dier Kommissie gekozen. Op diezelfde Conferentie
werden de Heeren Kruger en Fourie benoemd om
met Jan Kroep als hun Secretaris naar den Oranje-Vrijstaat
te gaan om van de Regeering van dien Staat de hulp der
Rechters te verkrijgen, die volgens de overeenkomst het Hof
zouden uitmaken.
De Burgers gingen toen uit elkaar en naar huis. Toen de
Kommissie in den Oranje-Vrijstaat aankwam, waar President
Brand juist als Staats-President was ingezworen, raadde deze
den Transvalers aan, de zaak toch liever in der minne te
schikken. Hij wees er hun op, dat het beter zou zijn een
onderlinge schikking te treffen, omdat er te vele Burgers
door een onpartij dig Hof gestraft zouden moeten worden ;
ten slotte weigerde ZHEd. zelf beslist om. Rechters voor dit
doel aan te wijzen.
Kruger zocht nu of er geen precedent was, waarbij zulk een
geval geregeld was, en beyond dat een der oude rechtsgeleerden
het principe had neergelegd dat, wanneer er een algemeene
gewapende botsing was ontstaan tusschen Burgers van hetzelfde
land, men de zaak onderling kon schikken door algemeene
amnestie te verleenen, en dat alleen de hoofdpersonen uit
hunne ambten moesten worden ontzet. De Volksraad nam

58 DE BURGER-OORLOG (1861-1864)•
in dien geest een besluit, waardoor de rust volkomen hersteld
werd. Ook stemde de Volksraad in met het voorstel
om een nieuwe Presidentsverkiezing te houden. Tegelijkertijd
werd ook de verkiezing van een Kommandant-Generaal geopend
op verzoek van Kruger zelf, die toen die betrekking
bekleedde en de Burgers gelegenheid wou geven, zich een
anderen Kommandant-Generaal te kiezen, als zij ontevreden
met hem waren. Bij die verkiezing echter verkreeg Kruger
meer dan twee derden van het aantal stemmen.

HOOFDSTUK V.
Nieuwe naturellen•oorlogen.
In het jaar 1865 was in den Oranje-Vrijstaat de groote
Basuto-oorlog uitgebroken. De Basuto's drongen, roovende
en plunderende, tot diep in den Oranje-Vrijstaat. Ook vermoordden
zij eenige Transvalers, o.a. Pretorius en zijne
familie die met hun wagens van Natal, over de Drakensbergen
terugkeerden. Daar men in den Oranje-Vrijstaat
hulp noodig had, werd Kruger met ongeveer Soo man 1)
door President Pretorius gezonden om den Oranje-Vrijstaat
te helpen. Van Malap (dat is de plaats, waar het Kafferhoofd
Malap en zijn stam woonden) nabij Masoes' sterkte,
zond Kruger een boodschap aan het Opperhoofd, dat hij de
moordenaars moest uitleveren. Malap antwoordde, dat hij
bereid was zulks te doen, hij vroeg echter eenige dagen
uitstel. Binnen het hem verleende uitstel evenvvel viel hij
het lager op verraderlijke wijze aan met ongeveer 3000
Kaffers en omtrent moo Zulus, die hem als hulpbende
dienden. Begunstigd door de duisternis, die nog verhoogd
werd door een dikken mist, en door een zachten, aanhoudenden
regen, drongen de Kaffers tot in het lager, wat, zooals
i) Hier dient verklaard dat dit getal beslist het juiste is. In geschiedboeken
over Zuid-Afrika (o.a. bij Theal) worden tot heden heel andere getallen
opgegeven.

6o NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN.
te begrijpen is, groote verwarring veroorzaakte. Eerst tegen het
aanbreken van den dag, gelukte het Kruger de Kaffers uit
het lager te verjagen.
Kruger had toen als Secretaris een zekeren Nyhoff, die
zich den avond voor het gevecht aan misbruik van sterken
drank had schuldig gemaakt en tot straf daarvoor aan een
wagenwiel was vastgebonden. Hij had zoo vast geslapen
dat hij van het gevecht niets had gem erkt en den volgenden
morgen, toen hij wakker werd, verbaasd rondkeek, en vroeg :
„Is er vannacht gevochten ?"
Na dit gevecht trok het Kommando het gebergte in om
den vijand daar aan te vallen en wel in de richting van
Malapsstad. Tegelijk echter zond Kruger een boodschap
vooruit aan Hoofd-Kommandant Fick van den Oranje-Vrijstaat,
die ongeveer 600 man bij zich had, dat hij ook in de richting
van Malapsstad met zijn Kommando trekken moest om zich
daar met hem te vereenigen. Na de ontmoeting der beide
Kommando's werd er in een gezamenlijken Krijgsraad besloten,
dat de Burgers van de Zuid-Afrikaansche Republiek plaatsen
zouden krijgen onder de wetten van den Oranje-Vrijstaat in
het gebied dat zij van den vijand zouden zuiveren. Van dit
besluit werd de Regeering van den Vrijstaat kennis gegeven,
en tegelijk werd een Kommando de bergen van Malap
ingezonden om dezen te verdrijven. De aanval slaagde volkomen.
De vijand werd verdreven, een groot aantal beesten
werd buitgemaakt en vele Kaffers werden buiten gevecht
gesteld.
Vandaar vertrokken de Kommando's naar de hoofdstad
van Masoes. Onderweg raakten zij slaags nabij Katkatsberg
met een sterke macht van ongeveer 20.000 Kaffers. De sterkte
van den vijand kan min of meer worden afgeleid uit het
volgende : Toen de Boeren de Kaffermacht, die alleen uit
paardenruiters bestond, in het oog kregen, zagen zij vee
tusschen de Kaffers meeloopen en dit kwam hun zoo weinig
voor, dat zij het voor het slachtvee van het Kommando
hielden. Toen het hun gelukt was dit vee buit te maken,
bleken het niet minder dan 8000 beesten te zijn. De Kaffers

NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN.
vluchtten terug naar hun hoofdstad en de Boeren achtervolgden
hen daarheen, waar zij na een ander gevecht
erin slaagden Masoes nog eens 30.000 schapen, 8000 beesten
en eenige honderden paarden of te nemen. Na dit gevecht
ontving Kommandant Fick bericht van President Brand van
den Oranje-Vrijstaat, dat hij het besluit van den vereenigden
Krijgsraad, waarbij gronden of plaatsen aan de Transvaalsche
Burgers onder de Oranje-Vrijstaatsche wetten werden toegekend,
niet kon goedkeuren. De Burgers van de Zuid-
Afrikaansche Republiek weigerden toen verder te vechten
en keerden naar de Transvaal terug.
Kruger was nauwelijks thuis, toen hij naar Potchefstroom
moest om de Volksraadszitting van 1866 bij te wonen. Op
de thuisreis, na afloop dezer zitting, had hij een ernstig ongeval.
Op de plaats Schoonkloof, district Rustenburg, even
aan de andere zijde van Olitantsnek, moest hij een droge sloot
doorrijden. De weg was wel droog, doch geheel en al verspoeld
en onberijdbaar. In plaats van nu een omweg te
maken, reed Kruger met zijn Kaapsche kar (tweewielig
rijtuig) een eind terug en liet toen de muilen in voile vaart
op de sloot aanrennen, om hen erover te laten springen en
de kar achter zich aan te sleepen. De kar sloeg echter om
en Kruger brak zijn linkerbeen bij de knie. Hij moest toen
met zijn gebroken been, slechts geholpen door een kleinen
Kafferjongen, die bij hem was, de kar weer optillen en recht
zetten, en zonder zijn wond te kunnen verbinden, nog anderhalf
uur verder rijden naar huis. Het schommelen van het
rijtuig deed hem verschrikkelijk veel pijn. Het gebroken been
was zoo erg, dat hij negen maanden lang tot een werkeloos
leven gedoemd was en zich alleen op krukken kon voortbewegen.
Het linkerbeen is tengevolge van dit ongeluk altijd
een beetje korter gebleven dan het rechter ; men bemerkt dit
echter niet als Kruger loopt.
Nog niet geheel en al hersteld, moest hij in het jaar 1867
weer een Kommando als aanvoerder naar Zoutpansberg vergezellen,
waar de Kaffers in opstand waren. Dit Kommando
kon echter zeer weinig uitvoeren, tengevolge van gebrek aan
61

62 NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN.
ammunitie. President Pretorius had Kruger beloofd ammunitie
te zullen zenden, doch kon hieraan niet voldoen, omdat deze
aan de grenzen niet werd doorgelaten. Vooral op het dorp
Schoemansdal, in het district Zoutpansberg, hadden de Kaffers
het gemunt. Voor de aankomst van Kruger hadden zij het
dorp verschillende keeren bestormd. Kruger moest ze dus
direct aanvallen bij zijn aankomst om de Kaffers uit den
omtrek van het dorp te verjagen ; doch toen hij dit twee
keer gedaan had, was zijn voorraad ammunitie zoo goed als
uitgeput en zag hij zich tegen zijn wil gedwongen het dorp
te ontruimen.
Kruger was tegen deze ontruiming geweest en had aangeboden
er tot bescherming te blijven, totdat er uit Pretoria,
waarheen hij twee rapportrijders naar den President had
gezonden, hulp en ammunitie kwamen. Maar slechts een
Veldcornet met zijn menschen had zich bereid verklaard bij
hem te blijven, de andere Burgers waren beslist tegen een
langer verblijf. De dorpsbewoners had Kruger tot een bijeenkomst
opgeroepen, waarin hij hun had meegedeeld, dat
hij niet zou weggaan ; maar ook zij hadden uitdrukkelijk
geweigerd onder de gegeven omstandigheden langer in het
dorp te willen wonen. Zij verlangden met het Kommando
mee te gaan, omdat zij op die wijze ten minste hun voornaamste
bezittingen zouden kunnen redden op de wagens
hunner verwanten bij de Kommando's, terwijl zij anders,
als zij niet door de Kaffers verdreven werden, toch later
zouden moeten vluchten, en dan uit gebrek aan vervoermiddelen
alles zouden moeten achterlaten. Kruger bleef dus
niets anders over als de inwoners van Schoemansdal naar
Marabastad te brengen, welk dorp nu voorloopig tot hoofdplaats
van het district Zoutpansberg werd uitgeroepen.
Op zijn terugweg over Makapaanspoort klaagden de bewoners
dezer streek, dat de Kafferkapitein Machem hun
vee gestolen had en z66 brutaal was, dat zij vreesden elk
oogenblik door hen aangevallen te zullen worden. Kruger
liet toen aan Machem weten, dat hij moest komen, aangezien
hij hem een andere woonplaats wenschte aan te wijzen. De

NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN. 63
plaats waar Machem toen woonde was een nest van holen,
scheuren en gaten, waarvan de bewoners van diefstal leefden
en zich gemakkelijk aan alle vervolging konden onttrekken.
Machem voldeed aan het bevel, doch een gedeelte van zijn
yolk wilde de gaten niet verlaten. Kruger ging er daarom,
vergezeld van den Kafferkapitein, heen om de weigerachtige
Kaffers te gaan halen. Dicht bij de stad, zond hij hun een
boodschap om hun het doel zijner komst mede te deelen ;
doch de Kaffers weigerden de boodschappers aan te hooren
en vielen hen aan. Toen Kruger schieten hoorde, joeg hij
er heen. De Kaffers begonnen nu ook op hem te vuren ;
doch na een kort gevecht, gelukte het hem de zwarten, voor
zoover zij niet gevlucht waren, uit de gaten te halen. Ook
deze klomp werd daarop bij de anderen, die aan het bevel
hadden, gehoorzaamd, naar de nieuwe woonplaats vijf a zes
mijlen hooger op langs de rivier de Nijl gebracht. Kruger
liet een kleine wacht te Makapaanspoort achter ter bescherming
der omwoners.
De zaak met Machem heeft heel wat pennen in beweging
gebracht. Gedurende het beleg van de weerspannige Kaffers
brachten de Kaffermeiden hun water en voedsel. Om nu te
beletten dat die meiden in het gevecht zouden komen en
tegelijk om te voorkomen, dat zij den tegenstand der Kaffers
verlengden, liet Kruger ze gevangen nemen, toen zij weer
naar de gaten gingen, en nam ze onder zijne bescherming.
Later nam hij ze mee naar Pretoria om daar den Uitvoerenden
Raad over haar lot te doen beslissen, en daar tegelijk de
plek te doen goedkeuren, die hij deze meiden tot woonplaats
had aangewezen — om ze van de oude plek weg te
brengen, had hij reeds vanaf het eerste oogenblik volmacht
en bevel. Had de stam van Machem zich nu niet beter
gedragen, dan waren de Kaffermeiden volgens Engelsch (en
ook volgens Boeren)gebruik ingeboekt geworden, d.w.z.
dat zij tot haar meerderjarigheid bij Boerenfamilies haar opvoeding
zouden genieten. Machem echter gedroeg zich in
het vervolg altijd zoo ordelijk, dat de Uitvoerende Raad
hem de Kaffermeiden heel gauw liet terugbrengen.

64 NIEUWE NATURELLEN-OORLOGEN.
Het volgend jaar (1868) ging Kruger weer, en thans
slechts vergezeld van een enkelen Burger, naar de districten
Waterberg en Zoutpansberg om te zien hoe de stand van
zaken daar was. Bij Makapaanspoort r) vond hij alle Kafferkapiteins
uit den omtrek bijeen. Zij zagen hem zeer verbaasd
aan, omdat zij hem niet verwacht hadden. Zij wisten
wel dat hij kwam. maar hadden gedacht dat hij hen door
boodschappers zou laten oproepen om bij hem te komen,
en waren nu aan het beraadslagen, hoe in dit geval te
handelen. Zij hadden nooit kunnen denken. dat hij zich alleen
tusschen hen zou wagen. Daar hij echter zonder zijn argwaan
te laten blijken, in de Kafferstad uitspande en aan de
Kapiteins de noodige instructies gaf, hielden zij zich rustig.
Zij begroetten hem met de woorden : „Als het vrede is, dan
is het vrede, en als het oorlog is, dan is het oorlog." Hiermede
wilden zij te kennen geven, dat zij overtuigd waren,
dat Kruger vredelievend gezind was, omdat hij zich alleen
onder hen had begeven.
Van Makapaanspoort vertrok Kruger naar Zoutpansberg,
vvaar een van de Kapiteins, die het vorige jaar nog tegen
hem had gevochten, hem zijne onderwerping kwam aanbieden.
Kruger maakte zich de reis niet alleen ten nutte. om de
Kapiteins persoonlijk op te zoeken en tot kalmte aan te
manen, doch ook om een census van de Kaffers op te maken,
vat tot de plichten van den Mommandant-Generaal behoorde.
Dat wil zeggen aan de westzijde, want de Kaffers, die aan de oostzijde
woonden, had Kruger reeds een jaar vroeger weggebracht.

..,,,,....,,,....,,,,,,WWW,,,,,,•,'W,./•./W,I,•,,,,W,,,e nAIN.0.0,••n0".,..0,,,,,...,•0\NS/•,,NIS,•.r."•,*.I
HOOFDSTUK VI.
Regeering van President Burgers.
In het jaar 187o werden de diamantvelden ontdekt in
Grikwaland-West, Kimberley, en in het Westen van de
Zuid-Afrikaansche Republiek, in de buurt van Barkley-West.
President Pretorius ging toen naar de velden van het Transvaalsche
gebied, om regeling in de zaken to brengen, doch
werd zeer onvriendelijk ontvangen door de Engelsche delvers.
Zij hadden reeds een soort Republiek gesticht met een zekeren
Parker als President en dreigden Pretorius met gewapend
verzet, als hij hen niet hun gang liet gaan. Pretorius diende
hierop bij de Engelsche Regeering een klacht tegen de
handelingen harer onderdanen in. Hij kreeg echter ten
antwoord, dat de gronden, waar de diamanten gevonden
werden, niet aan de Zuid-Afrikaansche Republiek, doch aan
de Kafferhoofden Gasibone en Montsiwa behoorden. Dit
was echter een valsche bewering, zooals er zoo vele door
het Engelsche Gouvernement gemaakt worden, wanneer het
dit in zijn belang acht ; want Gasibone was reeds lang
geleden — zooals reeds is verhaald — door de Regeering
der Zuid-Afrikaansche Republiek afgezet en in zijn plaats
was Kapitein Mahoera benoemd. Zijn gebied lag binnen de
grenzen van de Zuid-Afrikaansche Republiek en er was
nooit eenige kwestie of twijfel daaromtrent geweest. Ook
Waterboer had zich de gronden, alleen op aanstoken der
5

66 REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
Engelschen, toegeeigend, zonder er eenig recht op te hebben.
Trachtend uit de moeilijkheden te geraken, liet zich President
Pretorius tot het aangaan van arbitrage met Mahoera, Montsioa
en Waterboer verleiden. Dit was een politieke fout en zeer
tegen den zin van Kruger, die van oordeel was, dat de
Republiek geen arbitrage over haar eigen gebied en met
haar eigen onderdanen kon en behoefde te aanvaarden.
President Pretorius echter verzocht Keate, den Gouverneur
van Natal, als arbiter op te treden en deze kende al de
betwiste gronden aan de drie Kafferhoofden als onafhankelijke
eigenaren toe. Kapitein Mohilo, eveneens een Kafferhoofd,
was een der getuigen in deze zaak. Hem werd gevraagd of
hij ook niet had geholpen om die gronden te zuiveren en
bewoonbaar te maken. Hij antwoordde : „Ja, ik heb wel
geholpen, maar ik bleef altijd achter de blanken, evenals
een jakhals, die de kudde volgt om te zien of hij niet hier
of daar een lam kan wegvangen." Hem werd toen gezegd,
dat hij ook een deel van die gronden zou krijgen, waarop
hij zich een oogenblik in gepeins verdiepte en toen verklaarde :
„Neen baas, ik word bang ; die Molimo (God) zal kwaad op
mij worden. Toen de Kaffers van Selikatse ons vermoordden,
kwamen de witmenschen, door den „Molimo" gezonden, om
ons te redden. Hoe kan ik nu mijn voet op den nek van
mijn verlosser zetten ?" Hij herinnerde er nog verder aan
hoe Selikatse, als hij aasvogels boven zijn kraal zag zweven,
oude Kaffers liet afmaken en ze tot voedsel aan deze
vogels gaf. En de blanken, die hen van zulk een wreed
bestuur hadden bevrijd, wilde hij niet in hun rechten krenken.
Door de Regeering van de Zuid-Afrikaansche Republiek
was eene Kommissie benoemd om de zittingen van het
scheidsgerecht bij te wonen. Van die Kommissie was ook
Kruger lid. Zij protesteerde tegen de uitspraak van Gouverneur
Keate, en diende een verslag bij den Volksraad in,
waarin zij ook de handelwijze van President Pretorius
afkeurde. De Volksraad vereenigde zich met dit oordeel,
tengevolge waarvan President Pretorius zijn ontslag nam.
Het protest had tenminste die uitwerking dat de Republiek

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 67
een stukje van haar gebied behield, te weten : dat deel
waarin het dorp Christiana gelegen is.
Tengevolge van het aftreden van Pretorius moest er een
Presidents-verkiezing plaats hebben. Een groot aantal Burgers
vroegen Kruger zich kandidaat te stellen. Hij weigerde echter
en ondersteunde met zijn partij de kandidatuur-Robinson.
De tegenkandidaat was Thomas Francois Burgers ; deze had
kort te voren een rondreis gemaakt door de Zuid-Afrikaansche
Republiek en werd met groote meerderheid van stemmen gekozen,
niettegenstaande Kruger al zijne krachten v6Or Robinson,
had ingespannen. De beeediging van den nieuwen President
had plaats in het oude Gouvernements-Kantoor te Pretoria.
Kruger was er bij tegenwoordig en toen de President
was ingezworen, sprak hij hem als volgt toe : *Hoog Edele
Heer, ik heb mijn uiterste best gedaan om uwe verkiezing
tegen te werken, voornamelijk om uwe, mijns inziens, verkeerde
Godsdienstige opvattingen ; doch nu gij gekozen zijt
door de meerderheid, onderwerp ik mij als een goed Republikein
aan de uitspraak van het Volk, in de hoop dat ik
later zal mogen inzien dat gij gelooviger zijt dan ik gedacht
heb, in welk geval ik u van harte zal gelukwenschen". De
President antwoordde : *Burgers, gij die tegen mij hebt
gestemd om uws gewetens wille, gij zijt mij even lief als
zij die v66r mij gestemd hebben."
Vele Burgers kwamen toen naar Kruger en betuigden hun
instemming dat hij zoo openhartig had gesproken ; velen
hadden gedacht dat hij zich schuil zou houden.
President Burgers was ongetwijfeld een man met een
helder doorzicht en vele groote gaven. Hij probeerde zoo
spoedig mogelijk verbetering te brengen in 's lands bestuur
en handelsbetrekkingen met het buitenland aan te knoopen.
Hij ondernam een reis naar Europa met dit doel en tegelijk
om geld te leenen voor den aanleg van eene spoorlijn naar
Lourenco Marques. Met deze leening had hij maar een matig
succes, doch het gelukte hem eenige eminente mannen uit
Europa mede te brengen, o.a. Dr. Jorissen, die later het
land zoo vele nuttige diensten bewezen heeft. Het eenige,

68 REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
wat men tegen het bestuur van Burgers zou kunnen aanvoeren
is, dat hij in zijne opvattingen te veel verschilde van zijne
Burgers, niet alleen in Godsdienstige vraagstukken, doch ook
in andere zaken, die hij, voor den vooruitgang van de
Republiek, onontbeerlijk achtte, maar waarin zijne Burgers
het niet met hem eens waren. Het dient echter erkend, dat
de Republiek in dien tijd nog niet rijp was voor de vele
groote denkbeelden van Burgers. Al zou hij er bijv. in
geslaagd zijn om genoeg geld bijeen te krijgen voor het
bouwen van den spoorweg van Delagoa-Baai naar de Republiek,
dan zou dit toch geen succes zijn geweest, omdat de Republiek
toen ter tijd nog niet genoeg ontwikkeld was om zulk een
spoorlijn winstgevend te maken. Zijn voorbarige plannen en
liberale opvattingen op Godsdienstig gebied maakten hem spoedig
vele tegenstanders. De voornaamste oorzaak echter, waardoor
hij zoo snel alien invloed verloor en zich onmogelijk
maakte bij de meerderheid der Burgers, was de ongelukkige
Secocoeni-oorlog van het jaar 1876. Deze oorlog ontstond
door het optreden van dezen Secocoeni. Een zijner onderkapiteins
had vee van een Burger, aan wien de Regeering
een plaats in de nabijheid van zijn stad had verhuurd, in
beslag genomen, en toen de Regeering daarover aan Secocoeni
een boodschap zond, stuurde deze een brutaal antwoord
terug, en riep zijne kommando's op, waarmede hij het district
I_. ;;Oenburg bedreigde. De Republiek was dus wel gedwongen
Secocoeni tot zijn plicht te brengen. President Burgers
wenschte persoonlijk het kommando naar Secocoeni te vergezellen,
wat Kruger erg tegen de borst stuitte, omdat hij
het zijn plicht als Kommandant-Generaal beschouwde, de
leiding dezer expeditie op zich te nemen. Hij weigerde
dientengevolge mee te gaan. Toen de President hem nu
naar de reden van zijne weigering vroeg, antwoordde Kruger:
,Tk kan dit niet doen als u meegaat, want als u 's avonds in
het lager allerlei vermakelijkheden en Zondags bals geeft,
dan zal de vijand mij, zelfs achter een muur kunnen doodschieten,
omdat Gods zegen niet op ons werk kan rusten."
Burgers was van meening dat Kruger als Kommandant-

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 69
Generaal dit kon verbieden, als het hem te erg werd. Maar
Kruger zei : ,Gelooft gij dan dat mijn Burgers mij zullen
gehoorzamen, als gij hun eerst het voorbeeld hebt gegeven.
Toen vroeg Burgers, wien hij hem zou aanraden als vechtgeneraal
mee te nemen. Kruger noemde toen Nicolaas Smit,
den lateren Vice-President der Zuid-Afrikaansche Republiek,
en ex-President Pretorius, welke aanbeveling Burgers ter
harte nam. Met een tamelijk sterk kommando trok Burgers
toen tegen Secocoeni op. Alvorens deze echter aan te pakken,
viel hij eerst Onder-kapitein Magali aan, die in een zeer
ruwe rotswereld woonde. Het Kommando slaagde erin de
Kaffers uit de scheuren en rotsen te verjagen, wat Burgers
z6O verblijdde, dat hij uitriep : „Nu heb ik het Gibraltar
in handen "
Vandaar werd nu naar Secocoeni opgerukt, doch door onderlinge
verdeeldheid en slechte samenwerking mislukte de aanval
op diens stellingen. Een gedeelte der Burgers onder Kommandant
Joubert van Pretoria was reeds in de posities, doch moest
terugtrekken, omdat het geen hulp kreeg en van alle kanten
werd aangevallen door vier a vijfduizend Kaffers, zoodat het
in een kruisvuur geraakte.
Deze en andere gebeurtenissen waren oorzaak dat de
ontevredenheid hand over hand toenam, en de Burgers ten slotte
botweg weigerden door te vechten of langer te blijven. De
President gebruikte al zijn welsprekendheid om hen in het
veld te houden, maar het mocht hem niet gelukken, en hij
was verplicht het kommando naar huis te laten gaan. Hij
liet echter drie sterke wachten achter, onder Ferreira, een
Boeren-kommandant, en Von Schlickmann, een Duitsch officier,
om Secocoeni in bedwang te hoiden. Deze vroeg later om
vrede en betaalde duizend ossen als oorlogsschatting.
De President en de Burgers waren dus naar huis gegaan en
om nu te voorzien in de uitgaven, verbonden aan het houden
der wachten bij Secocoeni, legde Burgers een buitengewone
belasting van 5 op elken burger. Deze maatregel verwekte
den heftigsten tegenstand ; de belasting werd als onwettig
beschouwd, omdat zij zonder goedkeuring van den Volksraad

70 REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
was opgelegd. Een groot gedeelte der Burgers weigerde dan
ook om ze te betalen. Gedurende de Volksraadszitting van
het jaar na den oorlog (1877) deed de President een hevigen
aanval op de Burgers, die geweigerd hadden om de bijzondere
belasting op te brengen. Dit geschiedde in een zitting, die
ook door Sir Theophilus Shepstone werd bijgewoond, die
als speciale Kommissaris der Engelsche regeering toen reeds
in Pretoria met zijne annexatie-plannen rondliep. Kruger
verdedigde de Burgers. Hij verklaarde dat zij in hun recht
waren, omdat de belasting geheven was zonder dat de Volksraad
ze had goedgekeurd. In de pauze kwam President
Burgers bij Kruger, die met andere leden op de stoep stond
te praten, klopte hem op den schouder en zei : )Gij zult toch
niet ontkennen, Mijnheer Kruger, dat de Burgers die weigeren
de belasting te betalen, rebellie tegen de Regeering plegen ?"
Kruger antwoordde : „Ik ontken dit beslist en wel op de
gronden, die ik reeds heb aangegeven. Zij weigeren niet
hun gewone belasting te betalen, ze weigeren alleen de
buitengewone belasting op te brengen, die gij zonder volmacht
hebt ingevoerd. Doch zelfs aangenomen, dat gij gelijk
hebt, dan zou ik u alleen willen vragen : zou het een bewijs
van liefde zijn, als gij uw vrouw, al wist gij ook nog zoo
dat zij fouten had, in het openbaar voor haar ergste vijanden
slecht zou maken ? En dat hebt gij nu gedaan met de Republiek
in tegenwoordigheid van haar vijand (Kruger bedoelde
hier Shepstone) ; dat is voor mij een bewijs dat gij de
Republiek niet lief hebt en dat gij haar haat,"
De President zweeg en verliet het gezelschap.
Al deze moeilijkheden werden door de Engelschen als
voorwendsel gebruikt om hun annexatie-plannen uit te voeren.
De groote meerderheid der Burgers van het platteland
waren ontevreden met het bestuur van President Burgers ;
terwij1 daarentegen de dorpsbewoners, die bijna uitsluitend uit
vreemdelingen bestonden en van wie een groot deel niet
eens Burger was, tevreden waren met zijn beleid, vooral ook
omdat zij hoopten dat de ontworpen spoorwegverbinding
bun nut en voordeel zou geven. Toen zij nu bemerkten, hoe

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 7'
groot de oppositie tegen het bestuur van Burgers was geworden,
begonnen zij zich allengs eigen te maken met het
denkbeeld, dat aanhechting der Transvaal aan de Britsche Kroon
niet zoo slecht zou wezen. Shepstone ontving dan ook memories
met het verzoek het land te annexeeren, welke memories
bijna uitsluitend door de dorpsbewoners waren geteekend.
Shepstone, de Secretaris van Inboorlingen van Natal, die
opdracht van het Engelsche Gouvernement ontvangen had om
te zien hoe hij het land zou kunnen annexeeren, begaf zich met
een geleide van vijf-en-twintig man op weg naar Pretoria, om,
zooals hij voorgaf, met de Regeering van de Zuid-Afrikaansche
Republiek te spreken over de Kaffermoeilijkheden en
andere kwesties. Hij beweerde dat het niet-onderwerpen van
Secocoeni een prikkel voor andere Kafferstammen, ook voor
die in het Britsche grondgebied, was om oproer te maken.
Kruger, die de bedoelingen van Shepstone doorzag, zeide
aan President Burgers dat hij Shepstone niet met zijn
gewapende macht moest laten inkomen, doch alleen en onder
geleide van een Burger-escorte. Dezen wenk wou President
Burgers echter niet opvolgen.
Er zou in dezen tijd weer een Presidentsverkiezing moeten
plaats hebben, want de tijd van Burgers was verstreken.
Een massa Burgers vroegen nu Kruger om zich kandidaat
te stellen en hoewel hij eerst niet wilde, gaf hij ten
slotte toe, om aan de ontevredenheid, die de Burgers
over zijne weigering hadden betoond, een einde te maken.
Hij stelde echter als voorwaarde, dat, wanneer Burgers
gekozen mocht worden, zijn (Krugers') kiezers den nieuwen
President gehoorzaam zouden zijn, om geen verdeeldheid te
verwekken en den Engelschen niet nog meer voorwendsels
voor hun annexatie te geven.
Reeds de eerste week, dat de requisities aan Kruger, om
zich kandidaat te stellen, in omloop waren, verkreeg hij de
groote meerderheid der handteekeningen. Toen ging hij naar
President Burgers en zei : 'President, ik beloof u, dat ik de
meerderheid der Burgers naar uwe zijde zal overbrengen, als
u mij belooft, dat gij krachtige maatregelen tegen de annexatie

72 REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
zult nemen en de onafhankelijkheid zult verdedigen. Doch u
moet dit dan ook duidelijk toonen, opdat ik de Burgers met
nadruk erop kan wijzen, dat gij de onafhankelijkheid van
ons land krachtdadiglijk zult verdedigen ; anders zullen mijn
argumenten geen indruk op hen maken. Ik geef u mijn hand
er op, dat ik dan doen zal, wat ik aangeboden heb." Eer
echter de verkiezingen gehouden konden worden, woei de
Engelsche vlag te Pretoria. Shepstone was namelijk kort na
dit onderhoud, den 21 Januari 1877, met zijn gewapende
lijfwacht en eenige rijtuigen te Pretoria binnengekomen. Een
aantal »loyale" en opgewonden personen waren dwaas genoeg
de paarden van zijn rijtuig te spannen en dit zelf te trekken
naar het huis, waar hij zijn intrek zou nemen. Het geheele dorp
echter toonde zich volstrekt niet buitengewoon opgewonden.
Personen, die den intocht hebben bijgewoond en het dus
weten kunnen, beweren, dat er geen tien Burgers bij tegenwoordig
waren.
Op 26 Januari 1877, had de eerste Conferentie plaats
tusschen den President met zijn Uitvoerenden Raad en
Shepstone. Deze begon dadelijk te spreken over de innerlijke
zwakheid van de Republiek en over het feit, dat zij Secocoeni
niet tot onderwerping had kunnen brengen, waardoor hij
vreesde last te zullen krijgen van de Kaffers in Harer Majesteits
gebied. Ten einde deze zaken nader te behandelen,
werd er door den Uitvoerenden Raad een Kommissie benoemd,
bestaande uit Kruger en Staats-Procureur Jorissen. Kruger
echter weigerde op deze Conferentie beslist over zaken te
spreken, die de onafhankelijkheid van de Republiek raakten,
en zoo kwam er niets van terecht. Shepstone had bovendien
verschillende malen een onderhoud met President Burgers,
en deze besloot nu den Volksraad in buitengewone zitting
bijeen te roepen. In de maand Februari had deze buitengewone
zitting van den Volksraad plaats. De eerste zaak, die
behandeld werd, was de vredesaanbieding van het Kaffer-
Opperhoofd Secocoeni. Burgers had, zooals hiervoren reeds
gezegd, na de terugtrekking van de Burger-Kommando's
verschillende sterke vrijwilligerscorpsen achtergelaten, die

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 73
Secocoeni zoo in het nauw brachten, dat hij om vrede verzocht.
Dit nu stond Shepstone in het geheel niet aan, want,
indien er vrede kwam, zou zijn voornaamste argument voor
annexatie — de onmacht om Secocoeni ten onder te brengen,
of zooals hij het uitdrukte de „inherente zwakheid", — vervallen.
Hij wist van den President — tegen den wil en zin van
Kruger — gedaan te krijgen, dat twee afgevaardigden
naar Secocoeni werden gezonden om een onderzoek ter
plaatse in te stellen. Deze Kommissie van twee Engelschen,
bracht natuurlijk het verlangde antwoord terug, namelijk :
dat Secocoeni niet aan vrede dacht. Deze oneerlijkheid kwam
den Engelschen, zooals wij zien zullen, later duur te staan.
De tweede zaak, die ter sprake kwam, was die van de
Confederatie. Er waren vele memories over deze zaak ingekomen,
waarin de burgers met een overstelpende meerderheid
zich beslist tegen zulk een maatregel verklaarden. Kruger
hield een heftige redevoering tegen het plan, waarin hij zeide,
dat de Confederatie niets anders beteekende dan het verlies
van de onafhankelijkheid. Burgers nam toen tot een krassen
maatregel zijn toevlucht; hij vond namelijk uit, dat verschillende
van de heftigste oppositie-mannen in den Volksraad hunne
oorlogsbelasting van 5, waarover wij reeds vroeger schreven,
nog niet hadden betaald, en trachtte nu een voorstel te
doen aannemen, waarbij die mannen uit den Raad zouden
worden verwijderd als onwaardigen. Hoewel hij hierin gesteund
werd door den Staats-Procureur Dr. Jorissen, weigerde de
Volksraad aan zijn verzoek te voldoen, wat voor President
Burgers zeer zeker een zware politieke nederlaag was. Het
schijnt dat Burgers door dezen uitslag op het denkbeeld kwam,
dat de bestaande Constitutie van de Zuid-Afrikaansche Republiek
hem niet genoeg macht gaf, waarom hij een andere Constitutie
wenschte, die hem meer macht zou verleenen. Hij ontwierp en
legde aan den Raad voor een nieuwe Constitutie, waarin voorziening
werd gemaakt voor het instellen van een verantwoordelijk
Ministerie, een Hoog-Gerechtshof en de uitbreiding
der macht en bevoegdheden van den Staats-President. Ook in
het wapen van de Republiek werd een verandering gebracht

74
REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
door er het beeld van een koedoe in te plaatsen. Hoewel
de Volksraad zeer gekant was tegen dezen nieuwen maatregel,
nam hij toch eindelijk de voorgestelde Constitutie aan.
Het yolk als hoogste gezag, verwierp echter de voorgestelde
Grondwet.
Alvorens uiteen te gaan, had de Volksraad Kruger als
Vice-President gekozen. De leden waren naar huis gegaan
in niet al te opgewekte stemming. Vele leden vreesden dat
het draadje, waaraan het Damocles-zwaard boven de Zuid-
Afrikaansche Republiek hing, zou breken en een einde
maken aan het zelfstandig bestaan van het land. Hoewel
sommigen gehoopt hadden, dat de vele nieuwe maatregelen
door den Volksraad in zijne buitengewone zitting genomen,
het gevaar zouden afwenden, bleek het weldra dat de
pessimisten gelijk hadden gehad. Shepstone scheen slechts
de komst van den Hoogen Kommissaris, Sir Bartle Frere,
afgewacht te hebben om de Z.-A. R. te annexeeren. In het
begin van April 1877 kwam Frere te Kaapstad aan, en
op den 7den April had Shepstone een onderhoud met den
Uitvoerenden Raad, waarbij hij ronduit verklaarde in opdracht
van de Engelsche Regeering tot de annexatie te zullen overgaan.
Kruger gaf hem onmiddellijk ten antwoord, dat hij
nooit in zulk een maatregel zou toestemmen, aangezien hij
door zijn eed verplicht was de onafhankelijkheid van de
Republiek te handhaven. Hij zou zich alleen moeten onderwerpen,
wanneer de Volksraad de annexatie goedkeurde, en
hem zoodoende van zijn eed ontsloeg, doch anders niet.
Shepstone vroeg hem toen, hoe lang het duren zou om den
Volksraad bijeen te roepen ; waarop Kruger verklaarde, dat
dit binnen zeer korten tijd zou kunnen geschieden, als de
President onmiddellijk de oproeping deed. Nu trad President
Burgers echter tusschenbeide, met de opmerking, dat men
niet te veel misbruik mocht maken van het geduld van
Shepstone. Hierdoor viel dit plan in duigen. President Burgers
stelde daarentegen voor onmiddellijk protest aan te teekenen
tegen de annexatie, nu de Regeering der Republiek nog
bestond, en dat protest naar Engeland te zenden. Inmiddels

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 75
voerde Shepstone den 12den April 1877 zijne bedreiging uit
en lijfde de Republiek bij het Britsche Rijk in.
Wij kunnen niet nalaten even bij deze wederrechtelijke daad
van Engeland stil te staan. De annexatie was in flagranten strijd
met het Zandrivier-tractaat van 1852, waarbij Engeland plechtig
verklaard had de onafhankelijkheid der Zuid-Afrikaansche
Republiek ten voile te erkennen en nooit het grondgebied
ten Noorden van de Vaalrivier te zullen schenden. Doch zoodra
het de kans er toe schoon zag, brak het perfide Albion zijn
plechtige belofte. Welke onheilen heeft die tractaat-breuk niet
over Zuid-Afrika gebracht? De tegenwoordige oorlog, die het
geheele land tot een puinhoop heeft gemaakt en behalve aan
honderden mannen, aan duizenden onschuldige vrouwen en
kinderen het leven heeft gekost, in een woord, deze oorlog,
waarin Engeland zich op zoo onbeschaafde en lage wijze
heeft gedragen, dat alle beschaafde Volken hun verachting
en verontwaardiging er over hebben uitgesproken, is mede
ten deele te wijten aan de annexatie van Shepstone. Ik zeg
ten deele, want deze oorlog heeft twee oorzaken. De eerste
en voornaamste is de „rijke Goudvelden van de Republiek"
en de tweede het „wreken van Amajuba". Was er geen
annexatie van Shepstone geweest, dan was er ook geen
wreken van Amajuba noodig geworden.
Den 1 1 den April 1877 vaardigde de Uitvoerende Raad van
de Zuid-Afrikaansche Republiek het volgende Protest tegen
de annexatie uit :
,Nademaal Harer Britsche Majesteits Regeering bij de
conventie van Zand-rivier in 1852 plechtig de onafhankelijkheid
van het yolk ten Noorden van de Vaalrivier heeft
gewaarborgd, en nademaal de Regeering van de Zuid-
Afrikaansche Republiek zich niet bewust is, ooit eenige
reden tot een vijandige handeling gegeven te hebben aan
H. Ms. Regeering, noch ooit eenigen grond voor zulk een
daad van onverwijld geweld ; nademaal deze Regeering zich
steeds heeft bereid getoond en nog bereid is alles te doen
wat van haar met recht en billijkheid kan gevorderd worden,
en tevens alle oorzaken van ontevredenheid, die er mogen

76 REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS.
bestaan uit den weg te ruimen ; aangezien zij steeds bij
herhaling zich volkomen bereid heeft verklaard om met H. Ms.
Regeering zoodanige traktaten te sluiten of verbintenissen
aan te gaan als noodig moge geoordeeld worden voor de
algemeene beveiliging van de blanke bevolking in Zuid-
Afrika, en gewillig is zoodanige verbintenissen stiptelijk na
te komen ; aangezien volgens publieke verklaringen van
H. Ms. Minister van Kolonien, Lord Carnarvon, er geene
begeerte bestaat bij de Britsche Regeering om het yolk van
de Zuid-Afrikaansche Republiek tegen zijn zin ander haar
gezag te dwingen ; en nademaal het yolk, hetzij door memories
of anderszins bij groote meerderheid duidelijk heeft te kennen
gegeven, er niet toe genegen te zijn ; en nademaal de Regeering
overtuigd is niet in staat te zijn tegenover de overmacht
van Groot-Brittannie de rechten en onaf hankelijkheid
des Volks met het zwaard te handhaven, en bovendien in
geenen deele een stap wenscht te nemen, waardoor de blanke
inwoners van Zuid-Afrika in het aangezicht van den gemeenschappelijken
vijand tegenover elkan der zouden worden
verdeeld of in vijandelijke aanraking met elkaar komen tot
groot onheil van de gansche Christelijke bevolking van geheel
Zuid-Afrika, voor en aleer het laatste middel beproefd
is om langs vreedzamen weg en vriendschappelijke bemiddeling
de rechten des yolks te verzekeren ; zoo protesteert
de Regeering ten sterkste tegen deze handelwijze van H. Ms.
specialen Commissaris en besluit tevens een Kommissie van
afgevaardigden onverwijld naar Amerika en Europa te zenden,
met volmacht en instructie om desvereischt een derden
persoon bij zich te voegen, ten einde te beproeven aldaar
in de eerste plaats de belangen en wenschen des yolks voor
H. Ms. Regeering te leggen ; en zoo dit Been gewenscht
gevolg moge hebben, hetgeen de Regeering diep zou betreuren
en alsnog niet kan gelooven, dan te trachten de vriendschappelijke
hulp en de bemiddeling van andere Mogendheden
in te roepen, en allereerst van die, welke de onafhankelijkheid
van dezen Staat hebben erkend."
„Tot leden dezer Kommissie werden de heeren S. J. P.

REGEERING VAN PRESIDENT BURGERS. 77
Kruger, Vice-president en lid van den Uitvoerenden Raad
en Dr. E. J. P. Jorissen, Staats-procureur der Zuid-Afrikaansche
Republiek, benoemd."
Jorissen werd gekozen op verzoek van Kruger, die gaarne
een rechtsgeleerde en iemand, die vreemde talen kon spreken,
bij zich wou hebben.

HOOFDSTUK VII.
Gebeurtenissen gedurende de Tusschenregeering.
De Kommissie, die naar Engeland zou gaan met het
protest, de Heeren Kruger en Jorissen, benoemde als haar
Secretaris, den Heer W. E. Bok. In Mei 1877, vertrok de
Deputatie uit de Zuid-Afrikaansche Republiek naar Port
Elizabeth, op weg naar Engeland. Kort na haar vertrek,
schreef Shepstone aan Lord Carnarvon, den toenmaligen
Britschen Minister van Kolonien, dat zoo de Deputatie niet zou
slagen, Kruger een even getrouw onderdaan van het nieuwe
Gouvernement zou zijn, als hij van het oude Gouvernement
geweest was, en dat Dr. Jorissen zou gezegd hebben, dat
de annexatie onvermijdelijk was en de herroeping ervan een
onheil zou zijn. Kruger verklaart dat wat hem betreft dit
beslist eene onwaarheid is. Hij heeft nooit zoo iets aan
Shepstone of iemand anders te kennen gegeven. Trouwens
zijn verdere handelingen logenstraffen al vanzelf deze bewering.
In Engeland aangekomen beyond de Deputatie, dat reeds
door couranten en brieven, o.a. door een schrijven van Dr.
Jooste van Potchefstroom, gepubliceerd in de „Zuid-Afrikaan,"
het gerucht verspreid was dat er slechts een klein klompje
onverzoenlijken was, waarvan Kruger de leider was. Kruger
ontkende dit met den meesten nadruk en zeide dat men
gemakkelijk kon uitvinden of dit het geval was, door een
Volkssteinming in de Republiek te houden, waaruit dan zou

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 79
blijken, of de meerderheid v4:56r of tegen de annexatie was.
Hij schreef persoonlijk een brief aan den Minister van
Kolonien, waarin hij de gemaakte bewering tegensprak en
het voorstel van de Volksstemming deed. Dr. Jorissen had
er bezwaar tegen zulk een brief te teekenen en daarom
deed Kruger het alleen. Dit voorstel werd echter door het
Engelsche Gouvernement gewezen van de hand met de
onnoozele bewering, dat het te veel moeite en kosten zou
eischen. Men kan hieruit weer zien dat Engeland altijd zich
zelf blijft ; steeds een bewering makende, maar zoodra het
de kans krijgt om van het tegendeel overtuigd te worden,
flauwe en laffe uitvluchten zoekend. Intusschen blijft het
zijn bewering herhalen, totdat het zelf, en soms ook de overige
wereld, begint te gelooven dat het zoo moet zijn.
In November van het jaar 1877 verliet de Deputatie
Engeland, na nog eerst aan Holland, Frankrijk en Duitschand
een bezoek te hebben gebracht om te probeeren die
mogendheden tot interventie te bewegen ; doch natuurlijk
zonder eenig resultaat, hoewel de Deputatie overal zeer
vriendelijk werd ontvangen.
Tegen het einde van December bereikte Kruger weer zijne
woning in het Rustenburgsche. In Januari daaropvolgend
ging hij naar Pretoria, waar hij door zoowat een duizend
burgers werd ontmoet. In de vergadering die hierop volgde,
ging het ietwat onstuimig toe, toen men vernam dat de
Deputatie geen bevredigend antwoord van het Engelsche
Gouvernement had gekregen. Door den heer M. W. Vorster
werd voorgesteld een algemeene Volksstemming te houden,
om zich omtrent de annexatie uit te spreken. Dit voorstel
werd later ook op een andere vergadering, te Nauwpoort,
in het Potchefstroom district, aangenomen, waar een Kommissie
werd gekozen, waarvan Ex-President Pretorius de
Voorzitter was, om de Volksstemming te houden. Shepstone
was hierover zeer ontevreden en gaf te kennen
dat hij die Volksstemming niet zou toelaten. Kruger
reed daarop naar Pretoria, vergezeld van de heeren Pretorius
en Viljoen, en zeide aan Shepstone dat hij de

8o GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
Volksstemming niet kon beletten, want dat hij (Kruger)
in Engeland had verklaard, dat, indien die stemming
gehouden werd, het blijken zou dat de meerderheid
tegen de annexatie was, en hij niet als een leugenaar
wenschte aangemerkt te worden. Hij voegde er bij : „Als
gij erkent dat ik recht had en dat uwe bewering, naar Engeland
gezonden, omtrent de gezindheid van het yolk, onwaar
was, dan zou een opneming van de stemmen onnoodig zijn."
Hierop gaf Shepstone zijn toestemming tot het houden der
bijeenkomsten, mits de burgers er ongewapend kwamen. De
kommissieleden werden verzocht streng toe te zien dat alleen
werkelijk stemgerechtigde burgers stemden. Later, in April
1878, kwam de Kommissie te Doornpoort bijeen, en nu
bleek het dat er 125 memories tegen de annexatie waren
met 6591 handteekeningen en 31 memories met 587 handteekeningen
voor de annexatie. Hieruit bleek duidelijk wat
de gezindheid van het yolk was, daar uit de ongeveer achtduizend
mannen door Shepstone aan den Minister van Kolonien
opgegeven als uitmakende de blanke mannelijke bevolking
van de Republiek, 6591 zich tegen de annexatie hadden
verklaard en er nog een groot aantal ouden en anderen
waren, die even zoo zouden hebben gestemd, doch niet in
de gelegenheid waren op de bijeenkomsten te komen. De
kommissie, waarvan hierboven sprake is, besloot nu weer een
deputatie naar Engeland of te vaardigen met de bewijsstukken,
dat de groote meerderheid van het yolk tegen de
inlijving van de Republiek was. Kruger en Generaal Joubert
werden gekozen als leden dezer nieuwe deputatie. De Heer
Bok zou hen vergezellen als Secretaris. De gelden noodig voor
de reis van de deputatie werden onder de burgers gecollecteerd
en staande de vergadering werd reeds ter bestrijding der
onkosten voor 1900 pd. st. ingeteekend. De Deputatie nam met
zich een verzoekschrift, gericht aan Lord Carnarvon waarin
werd gewezen op het feit dat men van oordeel was dat de
Engelsche Regeering verkeerd was ingelicht over de werkelijke
gevoelens van het yolk, dat men niet kon gelooven dat
Engeland een yolk tegen zijn wil zou wenschen te besturen,

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 81
en dat men daarom besloten had het bewijs te leveren dat
de groote meerderheid van het yolk met hart en ziel tegen
de annexatie was, wat zou blijken uit de memories, die men
de Britsche regeering toezond.
Op haar reis naar Engeland, had de deputatie nog een
onderhoud met den Hoogen Kommissaris, Sir Battle Frere,
te Kaapstad ; doch, hoewel hij zeer vriendelijk was, weigerde
hij beslist iets voor hen te doen ; integendeel, hij gaf te
kennen dat de Boeren gelukkig zouden zijn onder de Britsche
vlag.
In de maand Juli 1878, kwam de Deputatie in Engeland
aan en beyond zij dat intusschen Lord Carnarvon was afgetreden
als Minister van Kolonien en vervangen was door
Sir Michael Hicks Beach, een verandering die voor het yolk
der Republiek alles behalve gunstig was.
De Deputatie ontving bij haar aankomst in Engeland een
brief van Shepstone, in antwoord op een door de beide heeren
persoonlijk ter hand gesteld verzoek. In dezen brief verweet
hij Kruger en Joubert in heftige woorden dat zij alleen
er oorzaak van waren, als er eenige ontevredenheid was.
Bij het eerste onderhoud, dat de Deputatie met Sir Michael
Hicks Beach had, gaf deze te kennen, dat zij haar zaak
schriftelijk moest uiteen zetten, wat zij natuurlijk deed. In
een langen brief werd in krachtige taal de zaak der Republiek
verdedigd, haar goed recht op een zelfstandig bestaan
aangetoond en werden de drogredenen, die tot de annexatie
hadden geleid, ontzenuwd. Vervolgens werd nog geprotesteerd
op grond van het feit, dat de annexatie een verbreking
was van het Zandrivier-tractaat, aangegaan tusschen
de Britsche Regeering en de Boeren-immigranten in 1852.
De brief eindigde met een krachtig beroep op het billijkheidsgevoel
van het Engelsche yolk om de onafhankelijkheid
terug te geven, eene onafhankelijkheid, die door de groote
Mogendheden van Europa erkend was geworden.
Het antwoord van Sir Michael Hicks Beach op dit schrijven
was, zooals te verwachten, al even teleurstellend voor
de Deputatie als indertijd het antwoord van Lord Carnarvon.
6

8z GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
Aileen beloofde hij haar om, zoodra de toestand van het
land zulks zou toelaten, een snort van zelfbestuur te zullen
invoeren. Hij voegde er bij dat de voortzetting van Engelands
verzoenings-politiek alleen van de Boeren zelf afhing
en vooral van de houding hunner woordvoerders. De Deputatie
antwoordde hierop, dat zij niet kon gelooven, dat de
politiek, door Engeland gevolgd, er toe zou leiden om de
heerschende ontevredenheid weg te nemen.
Later schreef de Deputatie nog eens een langen brief, het
goed recht van de Republiek verdedigend ; doch het baatte
alles niets. De Deputatie kon onverrichter zake naar Zuid-
Afrika terugkeeren.
Toen Kruger de tweede maal in Engeland was, werd hem
door een Engelschen Boerenvriend een ring ter hand gesteld,
met de woorden : „Houd moed, uwe zaak is rechtvaardig en
gij moet zegevieren." Binnen in dien ring stonden de getallen
van den uitslag der stemming inzake de annexatie. Deze
ring is de eenige opschik die Kruger draagt.
Weer werd op den terugweg in den herfst van 1878 een
bezoek gebracht bij de Regeeringen op het vasteland van
Europa. Te Parijs was toen juist de groote wereld-tentoonstel/ing
en daar waagde Kruger zich in een luchtballon,
niettegenstaande hij toen voor het eerst zoo een ding zag.
Na hoog opgestegen te zijn, verzocht hij schertsend den
bestierder van den luchtballon hem naar zijn land over te
brengen. Toen eerst vernam deze, wien hij als reisgast bij
zich had, en beneden gekomen, schonk hij Kruger een
medaille ter herinnering aan zijri luchtreis.
In de maand December 1878 kwam de Deputatie te Durban
aan. Intusschen hadden de zaken in Zuid-Afrika overal
een ernstig aanzien gekregen. Secocoeni, die vroeger door
de Engelschen overgehaald was — toen het in hun kraam
te pas kwam — om te verklaren dat hij geen vrede wenschte,.
had zich niet gestoord aan de verandering van Regeering,
doch zich nu ook tegenover de nieuwe regeering gehouden
aan de les, hem vroeger door de Britten zelf tegenover deoude
Regeering geleerd.

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 83
Waar men hem vroeger altijd had gesterkt in zijn verzet
tegen de erkenning van het wettig gezag der Zuid-Afrikaansche
Republiek over zijn gebied, daar verlangde men
thans, dat hij zich rustig zou gedragen, aangezien zijn gebied
tot de Transvaal behoorde. Ten slotte moest men een expeditie
van vrijwilligers en kleurlingen onder Kolonel Rowlands
tegen hem uitrusten. Het ergste van alles evenwel was, dat
ook Cetewayo in opstand was tegen de Engelsche Regeering.
De aanspraken der Republiek op het gebied, waarover
deze kwestie had gehad met Cetewayo, had
Engeland evenmin willen erkennen ; na de annexatie
van de Transvaal echter nam het dit gebied als onbetwistbaar
eigendom in bezit. Sir Bartle Frere verzocht
Kruger aan den Engelschen opperbevelhebber, Lord Chelmsford,
de noodige inlichtingen te willen geven, hoe de
Zulu's te bevechten. Dit deed Kruger getrouw en openhartig.
Hij raadde den Engelschen Opperbevelhebber steeds
zorg te dragen bij iedere halteplaats een lager te trekken,
zooals de Boeren dit gewoon waren te doen en verder te
zorgen altijd goede spionnen en verkenners in het veld te
hebben om hen steeds op de hoogte te houden van de bewegingen
des vijands. Eerst verzocht Sir Bartle Frere
Kruger om als raadgever en leider van een kommando den
Opperbevelhebber te vergezellen. Dit weigerde Kruger
echter, doch toen Sir Bartle Frere bleef aandringen en zeide
dat Kruger slechts behoefde te zeggen, welke belooning hij
wenschte, antwoordde deze : )Goed, ik zal het doen, en zal
met vijf honderd burgers Zululand voor. U tot rust brengen,
doch dan moet gij mij ook de belooning geven, die ik verlang."
Sir Bartle Frere was er over geraakt dat Kruger
aanbood met 500 man het werk te doen, waarvoor de Engelschen
zoovele duizenden troepen in het veld hadden gebracht,
en vroeg : ,Meent gij dan dat gij zooveel beter zijt
dan onze troepen ?‘ waarop Kruger antwoordde : 'Neen,
maar onze manier van vechten verschilt van de uwe en wij
kennen het land.< Hij wilde toen weten wat Kruger dan als
belooning zou verlangen, doch toen deze zeide : )De onaf-

84 GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
hankelijkheid van mijn land en yolk," wilde Sir Bartle Frere
verder niets meer van deze onderhandelingen hooren.
Later verzocht ook Shepstone schriftelijk Kruger om met
een Boerenkommando de Engelschen te komen helpen.
Hierop antwoordde Kruger dat de annexatie en de daaruit
voortspruitende oneenigheid tusschen het yolk der Zuid-Afrikaansche
Republiek en de Engelsche Regeering het onmogelijk
hadden gemaakt voor de twee rassen om samen te werken.
Waar geen acht werd geslagen op de dringende verzoeken
van het yolk om het zijn vrijheid terug te geven, daar moest
hij om die redenen elke hulp weigeren.
Met hun gewone hooghartigheid verachtten de Engelschen
de Zulu-Impis, wat hun de bloedige nederlaag van Isandhlwana
(22 Januari 1879) bezorgde, waar ongeveer 1200 Engelsche
soldaten in den pan werden gehakt. Hierdoor wijzer geworden,
traden de Engelschen voorzichtiger op en gelukte
het Lord Chelmsford in den slag van Ulundi (Juli 1879) de
Zulu's volkomen te verslaan en Cetewayo, hun koning, gevangen
te nemen, waardoor de oorlog beeindigd werd.
Er werd in dien tijd in Zuid-Afrika algemeen beweerd,
dat de Engelschen den Generaal van Cetewayo hadden omgekocht
om dezen aan hen over te leveren. Die Generaal
zou Cetewayo overgehaald hebben om naar een zekere plaats
te gaan, die, zooals hij beweerde, veiliger was dan de plek,
waar Cetewayo zich toen be yond. Toen deze aan dien wenk
gehoor gaf en op de plaats, hem door zijn Generaal aangewezen,
aankwam, werd hij met zijn persoonlijk gevolg door
de Engelschen omsingeld en gevangen genomen. Of dit
beweren waar is, valt niet met zekerheid te zeggen.
Intusschen (Maart 1879) was Sir Theophilus Shepstone als
administrateur vervangen door Sir Owen Lanyon, een man
die totaal ongeschikt was voor zulk een moeilijke taak. Als
militair had hij natuurlijk geen begrip van burgerlijke administratie
en was bovendien geheel en al onbekend met de
manieren, taal en aard der Boeren.
Na haar terugkomst in de Transvaal belegde de Deputatie
een bijeenkomst te Wonderfontein op 10 Januari 1879,

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 85
om verslag over hare zending- uit te brengen. Er kwamen
ongeveer 3000 burgers bijeen en ongetwijfeld zouden er
meer geweest zijn, ware het niet dat de voile rivieren en ook
de paardenziekte, die juist in dien tijd van het jaar het
ergste woedt, vele burgers verhinderd hadden ter vergadering
te komen. Inmiddels had Sir Bartle Frere onder de
burgers doen verspreiden een brief, gericht aan Kruger en
Joubert, waarin hij o. a. zeide, dat hij hoopte dat die beide
Heeren aan het yolk zouden duidelijk maken dat de annexatie
onherroepelijk was. In deze vergadering te Doomfontein
nu zeide Kruger, dat hij zeer dankbaar was zoovelen tegenwoordig
te zien en voor de verwelkoming, die de Deputatie
te beurt was gevallen. Hij drukte de burgers op het hart
om eensgezind te blijven en geen tweedracht of ongeregeldheid
te verwekken, want alleen eendracht, gehoorzaamheid
en samenwerking konden het yolk weer vrij maken.
De vergadering nam een besluit, waarin de Deputatie werd
dank gezegd voor de moeite en opoffering, die zij zich
getroost had en waarin tevens werd te kennen gegeven,
dat het yolk zich niet kon neerleggen bij het besluit van
het Engelsche Gouvernement. Sommige burgers oordeelden
dat het nu tijd was om door geweld van de Engelsche
Regeering te nemen, wat deze niet genegen was goedschiks
te geven ; doch Kruger wist hen te beduiden, dat de tijd
nog niet daar was ; in welke meening hij gesteund werd
door Joubert en Pretorius.
Een der burgers zeide tot hem : ,Mijnheer Kruger, ons
het al lang genoeg mooi gepraat, jij moet nou laat ons die
Engelschman schiet." Kruger vroeg hem toen : PAls ik zeg
sah I), zal jij dan bijt, en als jij bijt, zal jij dan vasthou?"
De Burger zweeg.
Er werd verder op de vergadering besloten om Piet
Joubert naar Natal te zenden, waar zich Sir Bartle Frere, de
Hooge Kommissaris, beyond, om dezen in kennis te stellen
1) Het woord „sah" wordt in Zuid-Afrika gebrnikt om een hood aan te
hitsen.

86 GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
met het besluit van het yolk, dat het zich niet aan Engeland
wilde onderwerpen.
De zending van Piet Joubert had geen gevolg, behalve
dan, dat Sir Bartle Frere hem beloofde zelf naar de
Transvaal te zullen komen om zich persoonlijk van den stand
van zaken te overtuigen. Tot dat doel werd er een vergadering
belegd op de plaats Kleinfontein en Sir Bartle Frere
tot deze bijeenkomst uitgenoodigd. x8 Maart x879 waren
er omtrent 4 a 5000 burgers te Kleinfontein bijeen. Piet
Joubert bracht eerst verslag uit over zijne zending en over
de mislukking er van, en zeide dat thans de vraag aan het
yolk was of het zich wilde onderwerpen of niet. Ook Kruger
hield eene aanspraak, waarin hij er sterk op aandrong,
den vrede niet te verstoren door onvoorzichtige stappen, dat
het yolk de zaak aan het Komite moest overlaten, want dat
dit wel zou te kennen geven, wanneer alle vredelievende
middelen waren uitgeput.
Deze aanmaningen waren wel noodzakelijk, want vele
burgers waren opgewonden en spraken er openlijk van de Engelschen
te „schieten"; ja zelfs gingen er op deze bijeenkomst
verschillende stemmen op, die den raad gaven met de
burgers op te rukken om Cetewayo tegen de Engelschen
te helpen ; doch Kruger bestreed dit voorstel met alle
macht en zeide, dat dit onchristelijk zou zijn en men nooit
met barbaren mocht samenspannen tegen een beschaafde
natie. Dank zij dit krachtig optreden van Kruger werd het
plan in zijn geboorte gesmoord.
Sir Bartle Frere, die van Natal kwam, zette zijn reis zeer
langzaam voort. Hij hoopte misschien dat de burgers moedeloos
zouden worden en uit elkander zouden gaan, veer
hij in het land was, zoodat hij niet in hun midden zou behoeven
te verschijnen. Uit Heidelberg liet hij weten, dat hij
geen tijd zou hebben in het lager te verwijlen, omdat hij
naar Pretoria moest. Hij kreeg echter ten antwoord, dat
men al zoo lang op hem had gewacht, dat men erop rekende
hem te ontmoeten. Hij besloot daarop te komen.
Zoodra hij in de nabijheid van het kamp was, gingen de

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERI NG. 87
voormannen van het Komite hem te paard tegemoet. De
Hooge Kommissaris steeg toen ook te paard en zoo reed men
naar en door het kamp naar de tent van het Komite. De burgers
stonden dicht opeengedrongen en bewaarden een doodsch
stilzwijgen. Niemand groette hem, hoewel de Hooge Kommissaris
in het begin de burgers naar links en rechts salueerde.
In de samenkomst, die nu plaats had, werd bepaald dat
men elkander een paar dagen later weer zou ontmoeten.
Op den vastgestelden dag had ook deze samenkomst plaats.
Sir Bartle Frere kwam daarvoor van Pretoria over, vergezeld
van Sir Owen Lanyon, den administrateur, een aantal
ambtenaren en een gewapende lijfwacht. Hij verweet den
leden van het Komite, dat zij de oorzaak waren der ontevredenheid.
Het Komite stoorde zich daar echter weinig
aan. Het eenige antwoord, dat hij kreeg was, dat men niet
in de annexatie wou berusten. De Hooge Kommissaris began
eindelijk een anderen toon aan te slaan, en zeide, dat hij
bekennen moest verkeerd ingelicht te zijn, want dat hij nu
zelf bemerkte, dat het verzet tegen de annexatie zeer sterk
was en uitging van de beste mannen van het Transvaalsche
yolk. Het Komite stelde hem voor, dat de Transvalers in een
memorie aan Engeland de bezwaren van het Volk zouden
uiteenzetten en verzocht hem die memorie te willen verzenden,
vergezeld van een rapport van hetgeen hij in de
bijeenkomst had gezien en bemerkt. Hij verklaarde dit te zullen
doen, hoewel hij persoonlijk een tegenstander van de vernietiging
der annexatie was ; doch hij zou naar Engeland schrijven
dat de memorie de ernstige aandacht van het Engelsche
Gouvernement verdiende. Kort daarop ging de vergadering
uiteen. Het bleek echter later dat Sir Bartle Frere aan het
Engelsche Gouvernement had geschreven, dat het hem gespeten
had dat hij geen voldoende artillerie had gehad om
de oproermakers uit elkaar te jagen.
Na het bezoek van Sir Bartle Frere werden er door het
Komite brieven gezonden naar den Oranje-Vrijstaat en de
Kaapkolonie, waarin verzocht werd de beweging te steunen.
De Volksraad van den Oranje-Vrijstaat nam met groote

88 GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
meerderheid een besluit, de hoop uitende, dat de burgers
mochten slagen in hun poging om de onaf hankelijkheid te
herstellen. In de Kaapkolonie ontving Sir Bartle Frere in
November 1879 een Deputatie, die bij hem op hetzelfde
aandrong ; doch natuurlijk kreeg zij weer het min of meer
stereotiepe antwoord van Engelsche staatslieden, dat de zaak
voorbij en afgedaan was.
Intusschen was Sir Garnet Wolseley met bijzondere machten
en bevoegdheden naar Zuid-Afrika gezonden. Hij was benoemd
tot tijdelijk Hoogen Kommissaris voor Natal en Transvaal,
om in dit land en Zululand de zaken te regelen. Het
was deze Sir Garnet Wolseley, van wien de welbekende gezegden
zijn : „Zoolang de zon schijnt zal Transvaal Britsch
grondgebied blijven", en „Eer zal de Vaalrivier terugstroomen
naar haar bronnen, dan dat de Transvaal weer
onaf hankelijk wordt."
Deze Sir Garnet nu begon met tegen Secocoeni op te
trekken en het gelukte hem met zijn groote overmacht het
Kafferhoofd ten onder te brengen. Na de bijeenkomst te
Kleinfontein had het Komite kennis gegeven dat er weer
een vergadering te Wonderfontein zou worden gehouden.
Naar aanleiding van deze kennisgeving vaardigde Wolseley
een proclamatie nit, waarin hij o. a. wees op de gevaarlijke
positie, waarin de personen, die aan de vergadering zouden
deelnemen, zichzelf alsmede hun familie en eigendommen
plaatsten. Verder dreigde hij al zulke personen te zullen
straffen voor hoogverraad.
Deze proclamatie had echter geen de minste uitwerking,
want op de vergadering, die den ioen December te Wonderfontein
werd gehouden, waren tusschen 5 a 6000 burgers
tegenwoordig. De Burgers, die deze vergadering bijwoonden,
waren in zeer opgewonden toestand. Zij dachten dat de tijd
nu beslist daar was om den strijd te beginnen ; doch Kruger,
hoewel verheugd over de eensgezindheid die onder de
Burgers heerschte, meende toch een waarschuwend woord
tot hen te moeten richten. Hij wees hun erop dat Engeland
machtig en sterk was, en dat zij niet later, als de strijd

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 8g
eenmaal begonnen was, moedeloos moesten worden en naar
hunne plaatsen teruggaan. In zulk een opgewonden toestand
mocht men niet over oorlog of vrede beslissen.
Dien avond laat ging Kruger in het donker het lager
rond om de gesprekken of te luisteren, die de Burgers
rondom de kampvuren voerden ; omdat hij gaarne wou weten
wat men dacht van zijne waarschuwing. Zeer kenschetsend
waren sommige opmerkingen. Een Burger beweerde nu van
oordeel te zijn, dat Kruger hen verried.
„Neen", zeide een ander, „dat zal ik nooit van hem denken,
want hij heeft te veel voor ons gedaan en werkt nog steeds
z66 hard, dat men hem niet van zoo iets kan beschuldigen."
„Maar", hernam de eerste, „als het niet zijn bedoeling is,
ons te verraden, waarom wil hij dan niet dat wij den
Engelschman schieten ?"
„Ja," hervatte de tweede, „ik geloof wel dat zijne plannen
verkeerd zijn, maar dat hij ons zou verraden, dat geloof ik
nooit."
Kruger keerde zeer voldaan naar zijn tent terug, dankbaar,
dat het Volk zoo vast besloten was zijn onafhankelijkheid te
hernemen.
Op deze vergadering werd een Volksbesluit opgesteld,
waarin o. a. voorkwam dat het Volk vrfy en onafhankelijk
wilde blijven, dat de Burgers nooit onderdanen van Hare
Majesteit geweest waren en het nu ook niet wenschten te
worden, dat zij herstel hunner onafhankelijkheid en van den
Volksraad verlangden, welk laatste lichaam stappen zou
moeten nemen tot herkrijging der onafhankelijkheid.
Na afloop van de vergadering werd door de heeren
Pretorius en Bok aan Sir Garnet Wolseley kennis gegeven
van het Volksbesluit. Deze beide heeren werden toen op
beschuldiging van hoogverraad gevangen genomen, Pretorius
te Potchefstroom en Bok te Pretoria. Dat dit groote ontevredenheid
verwekte, spreekt vanzelf. Een aantal Burgers
was bereid Pretorius met geweld te ontzetten, doch deze
schreef een brief, hen smeekende zulks niet te doen.
Tengevolge van die gebeurtenissen, begaf Kruger zich

go GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
naar Potchefstroom. Onderweg vernam hij dat, trots het
verzoek van Pretorius, een aantal gewapende Burgers op
weg waren naar het dorp om Pretorius te bevrijden. Hij
zette hen toen zoo vlug mogelijk na, en trof hen dicht bij
het dorp aan. Na lang met hen gesproken te hebben, overreedde
hij hen om van hun plan of te zien. Dienzelfden
avond werden Pretorius en Bok uit de gevangenis ontslagen.
Het is onjuist, dat Kruger borg zou gestaan hebben. De
Engelsche autoriteiten drongen nu bij Pretorius zoo lang
aan, tot hij zich bereid verklaarde een reis door het land te
maken en een kennisgeving van de Engelsche regeering
voor te lezen, die de Burgers zou overtuigen van het verkeerde
hunner handelingen. De Engelschen voorzagen hem
van paarden om den tocht te doen.
De Burgers, door Kruger bij Potchefstroom gekeerd, waren
nog niet ver van het dorp, te Nauwpoort bijeen, waar zich
ook Kruger zelf beyond. Daar las Pretorius den brief van
het Engelsche Gouvernement voor, dat de Burgers zich maar
moesten onderwerpen, want dat de tegenwoordige toestand
slechts de brug was om tot zelfbestuur te geraken. Toen hij
met lezen klaar was, sprak Kruger : „Burgers, verstaat gij
den brief van het Engelsche Gouvernement? Ik zal u duidelijk
maken wat ik geloof dat de bedoeling van deze zelfregeering
is : steek uw hoofd eerst in den strop, opdat ik u kan
ophangen, dan kunt gij met uwe beenen zoo vrij schoppen
als gij wilt. Dit is de vrijheid en het zelfbestuur." De
Burgers gaven hunne instemming te kennen met de zienswijze
van Kruger.
Pretorius schreef den volgenden dag aan Sir Garnet
Wolseley dat hij van zijn verdere reis afzag, want dat de
Burgers zoo vast besloten waren hunne onafhankelijkheid
terug te krijgen, dat het nutteloos zou zijn om te trachten
hen tot andere gedachten te brengen.
Kort na deze gebeurtenissen zou een wetsontwerp voor
de confederatie van Zuid-Afrika in het Kaapsche Parlement
behandeld worden. Dit ontwerp te doen schipbreuk lijden achtten
de Transvalers voor hen van het grootste belang ; want

GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING. 91
wanneer dit ontwerp werd aangenomen, dan zou er natuurlijk
geen denken meer zijn aan het herroepen der annexatie.
Daarom werden de Heeren Kruger en Joubert naar Kaapstad
gezonden, om er bij hunne vrienden in het Kaapsche
Parlement op aan te dringen en te bewerken dat het concept
niet werd bekrachtigd. Op hun weg naar Kaapstad werden
zij overal door de Afrikaners op de hartelijkste wijze ontvangen.
Te Kaapstad hadden zij een onderhoud met een
aantal Parlementsleden, in welke bijeenkomst Kruger in de
sterkste bewoordingen er op aandrong dat zij moesten
trachten voornoemd plan schipbreuk te doen lijden, te
kennen gevende dat de Burgers van de Republiek niet in
een federatie zouden berusten, vooral niet, omdat zij geen
stem hadden in hun toekomstig lot zelf te beslissen. „Wascht
uwe handen niet in het bloed uwer broeders," waren
Krugers laatste woorden tot die leden. Het gelukte hem
het plan te verijdelen. Volgens sommige schrijvers zou Kruger
zich te Kaapstad in particuliere gesprekken hebben uitgela ten,
dat hij zich nog zou kunnen vereenigen met inlijving van
Transvaal bij de Kaap-Kolonie. Hij ontkent dit beslist.
Gedurende hun verblijf te Kaapstad, kwam een lid van
het Kolonische Hoogerhuis Kruger en Joubert uitnoodigen
om bij Sir Bartle Frere een bezoek of te leggen. Dit
weigerden zij te doen, doch toen het verzoek werd ,herhaald
en er werd bijgevoegd dat Sir Bartle hen privaat wenschte
te spreken, zeide Kruger : „Ik zal gaan, als u mij zeggen
kunt, welke Sir Bartle Frere het is, die ons verlangt te
spreken ; want ik ken er vier. De eerste kwam bij ons te
Kleinfontein en zeide dat hij niet gekomen was met het
zwaard, doch met vrede. TOch zag ik later in een Blauwboek
dat ook een Sir Bartle Frere — dus de tweede —
op dienzelfden dag aan de Engelsche Regeering schreef :
„Had ik slechts genoeg soldaten en kanonnen gehad, dan
zou ik die oproermakers wel uit elkaar gejaagd hebben."
De derde Sir Bartle Frere zeide in zijn antwoord op onze
memorie om de annexatie te vernietigen, dat hij aan de
Engelsche Regeering geschreven had, dat hij te Kleinfontein

92 GEBEURTENISSEN GEDURENDE DE TUSSCHENREGEERING.
zoowat 4000 van de voornaamste Boeren had ontmoet en
dat hun petitie de ernstige consideratie van H.Ms. Gouvernement
verdiende ; terwijl ik later in de Blauwboeken zag
dat op dienzelfden datum ook een Sir Bartle Frere — dus
een vierde — aan de Engelsche Regeering schreef, dat het
slechts een klompje oproermakers was, dat hij ontmoet had.
Dit kan nu toch niet een en dezelfde man zijn. Wanneer
u mij nu zeggen kunt, welke van die vier Sir Bartle Freres
ons wenscht te spreken, dan zouden wij over uw uitnoodiging
kunnen nadenken. De afgezant van Sir Bartle Frere
kon dit natuurlijk niet zeggen en hij moest dus onverrichterzake
terugkeeren.
Terwij1 Kruger en Joubert nog aan Tafelbaai vertoefden,
viel het Tory-Ministerie van Lord Beaconsfield in Engeland,
en werd deze als Eerste Minister opgevolgd door den heer
Gladstone, die zich dikwijls tegen de annexatie had uitgelaten.
Nu schreven de beide Transvaalsche voormannen
in Mei 188o vanuit Kaapstad een brief aan Gladstone,
waarin zij hem den toestand uiteenzetten en hem verzochten
het land recht te doen wedervaren, de annexatie te vernietigen
en terug te keeren tot de Zandrivier-conventie van
1852. Zij hadden alle hoop op een gunstig antwoord. Groot
was daarom hun teleurstelling, toen zij van den Heer
Gladstone een schrijven ontvingen, waarin hun werd medegedeeld,
dat de annexatie niet ongedaan kon worden gemaakt
en dat hij Hare Majesteit niet kon adviseeren hare
souvereiniteit over de Transvaal op te geven.
In Transvaal teruggekeerd, deden beide afgezanten verslag
hunner zending aan het komite. Toen kwam men tot
de overtuiging dat verdere vergaderingen en protesten niets
meer zouden baten. Het best zou zijn om rustig voort te
werken en zich gereed te maken voor den uitersten stap,
door het aanschaffen van vuurwapenen en ammunitie. Dit
laatste was echter zeer moeilijk, wijl men vermijden moest
achterdocht te wekken, en men zich dus in stilte van die
artikelen moest voorzien.

HOOFDSTUK VIII.
De Vrijheidsoorlog van 188o-8r.
Het eerste teeken van den naderenden storm waren de
voorvallen te Potchefstroom bij den publieken verkoop van
den wagen van Veldcornet Bezuidenhout. De Engelsche
Regeering was begonnen belastingen te innen en nu was
een der middelen van het lijdelijk verzet tegen het Engelsche
Gouvernement, de weigering om die belasting te betalen.
Gerechtelijke stappen werden genomen tegen deze weigerachtigen.
Vroeger hadden vele Burgers hun belasting betaald
onder protest en de verklaring, dat zij alleen voor het geweld
gebukt waren. Zoodra dit echter door de Engelsche staatslieden
werd uitgelegd als een bewijs dat de bevolking tevreden
was en haar belastingen opbracht, verlangden de Burgers
een verklaring dat zij alleen onder protest betaald hadden ;
terwij1 weer anderen eenvoudig weigerden te betalen. Tot
deze laatsten behoorde Piet Bezuidenhout.
Het Gouvernement liet beslag leggen op Bezuidenhout's
wagen en dezen naar Potchefstroom brengen om daar publiek
te worden verkocht. Piet Cronje, die in den lateren
oorlog zoo bekend geworden is, zorgde er voor op den dag
waarop de verkooping zou plaats hebben, met een aantal
gewapende mannen te Potchefstroom te zijn. Toen de verkooping
zou beginnen, werd de Baljuw van den wagen geworpen
en deze in triomf door de burgers naar de plaats
van Bezuidenhout teruggebracht.

94
DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 1880-81.
Dit was een beslissende stap, die het onmogelijk maakte
terug te treden. Bezuidenhout en een andere Burger werden
toen naar Kruger gezonden, die zich op zijn plaats
Boekenhoutfontein, district Rustenburg, be yond om hem te
verzoeken zich dadelijk naar Potchefstroom te begeven, aangezien
de Burgers bereid waren den strijd te beginnen. Kruger
voldeed aan het verzoek en vond de Burgers bijeen niet ver
van Potchefstroom. De bevelvoerder van de Engelsche bezetting
van die plaats liet Kruger toen vragen of hij met hem
kon komen spreken. Kruger antwoordde bevestigend. De
ontmoeting had plaats, de Britsche officier verhaalde wat er
gebeurd was bij den verkoop van den wagen, en eindigde
met de woorden : „Gij zult moeten erkennen dat dit openlijke
rebellie is.
Kruger antwoordde: „Ik zou u dit toestemmen, indien wij
de annexatie hadden erkend ; doch dat is het geval niet. Wij
beschouwen ons niet als onderdanen van Engeland en de
belastingkwestie is niet een zaak van Bezuidenhout alleen,
maar een principieele kwestie die het geheele land raakt."
Tengevolge van dit voorval werd nu door Kruger en de
andere leiders besloten op een bijeenkomst te Kaalfontein,
waarbij ook de Secretaris der toenmalige regeering van
Transvaal tegenwoordig was, dat de Volksvergadering te
Paardekraal zou worden gehouden op 8 December 188o, in
plaats van op 8 Januari 1881, zooals oorspronkelijk het plan
was geweest en dat het Volk daar zou beslissen of een
vredelievende oplossing der kwestie nog mogelijk was. Twee
dagen wick den vastgestelden tijd werd de bijeenkomst verboden
en werden de deelnemers tot rebellen verklaard.
Een groot aantal Burgers was op den bepaalden dag
opgekomen, die eenparig besloten dat de Regeering van de
Republiek hare werkzaamheden zou hervatten en de Volksraad
zou oproepen. Er werd toen een Driemanschap gekozen
dat de Regeering zou uitmaken. Dit Driemanschap bestond
uit de H.H. Kruger als Vice-President, P. J. Joubert als
Kommandant-Generaal en Ex-President M. W. Pretorius.
(Joubert werd op Kruger's voorstel gekozen. Hij had zich

DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 188o-81. 95
lang tegen deze benoeming verzet, omdat hij verklaarde geen
generaal en niet tegen die taak opgewassen te zijn.) Het
vaardigde daarop een proclamatie uit, waarin het goed recht
van de Republiek met historische feiten werd gestaafd, en
waarin aan ieder kennis werd gegeven van het herstel der
Regeering van de Zuid-Afrikaansche Republiek. Deze proclamatie
moest toen gedrukt worden en daartoe zond men
Kommandant Piet Cronje met ongeveer 400 man naar Potchefstroom;
terwijl de Regeering naar Heidelberg vertrok,
waar zij van plan was den zetel van het bewind voorloopig te
vestigen. Heidelberg kon gemakkelijk bezet worden, omdat
er geen Engelsch garnizoen was. Onder protest ontruimde
de Landdrost zijn kantoor.
Intusschen was Generaal Cronje te Potchefstroom aangekomen
en had reeds maatregelen genomen om de proclamatie
te doen drukken. Hier werd het eerste schot gevuurd.
De Engelschen schoten op een burgerwacht die in de straat
geposteerd was. Frans Robertse, van de plaats Wijsfontein,
in het district Rustenburg, werd door zijn arm geschoten.
Nog eenmaal zonden de leden der nieuw gekozen Regeering
een verzoek aan den vertegenwoordiger der Engelsche Regeering,
den administrateur van de Transvaal, en deden een
beroep op „de edelmoedigheid der Britsche natie" om op
vredelievende wijze het land terug te krijgen. Het antwoord
was het opkommandeeren der aanwezige troepen tot demping
van den „opstand."
Het is niet de bedoeling in dit werk een verhaal van de
vrijheidsoorlog te geven. Men vindt deze tot in de kleinste
bijzonderheden beschreven in vele boeken. Wij wenschen
hier slechts te zeggen dat de Boeren wegens hun kleine
macht — in het geheel ongeveer zevenduizend man — met
groot overleg te werk moesten gaan. Het plan was de
dorpen, waar de Engelschen een bezetting hadden, vast te
leggen, alle verbindingen of te snijden, en de overige Burgers
naar de grenzen van Natal te zenden om versterkingen van
den vijand te keeren.
Een andere moeilijkheid was de schaarschte aan ammunitie.

96
DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 1880-81.
In het begin van den strijd had ieder man ongeveer 15
patronen, zoodat de Boeren toen, evenals in het latere tijdperk
van den laatsten oorlog, eerst de ammunitie op den
vijand moesten buit maken, om hem er dan mee te beschieten.
Deze taktiek is echter ook toen volkomen gelukt.
Waar de Engelschen nu ook nog Kaffers wapenden, zou
het dwaasheid geweest zijn den strijd te beginnen, als God
niet onze harten had bewerkt, zoodat wij moedig de overmacht
tegemoettrokken.
Er is slechts een gevecht in den oorlog van 188o, waarbij
wij, om zekere redenen, een oogenblik wenschen stil te staan
en wel dat van Bronkhorstspruit. Er was bericht gekomen
bij de Boerenaanvoerders, dat het 94e regiment Engelsche
troepen van Lijdenburg op weg was naar Pretoria. De Burgers,
ongeveer Iso man sterk, onder Kommandant Frans Joubert,
die uitgezonden waren om de Engelschen te keeren, ontmoetten
deze te Bronkhorstspruit nabij Pretoria. Kommandant
Joubert zond toen, door den heer Paul de Beer, die
goed Engelsch sprak, een boodschap aan den Engelschen
bevelhebber, Kolonel Anstruther, dat hij naar Lijdenburg
moest teruggaan, daar hij hem anders met geweld zou moeten
keeren.
Anstruther's antwoord was kort : „Ik ben op weg naar
Pretoria en ik gh, naar Pretoria." Er was dus Been andere
uitweg voor Joubert en de zijnen als de Engelschen aan
te vallen. Het terrein, waar de strijd plaats had, was een
kale heuvel, met enkele doornboomen begroeid. De Engelschen
namen stelling in een hol pad, teri,vij1 de burgers
hen over een open plek moesten naderen. Het gevecht, dat
slechts eenige minuten duurde, was beslissend. Ongeveer 230
Engelschen werden gedood en gewond en de overigen gaven
zich over. Kolonel Anstruther, die doodelijk gewond was,
liet Kommandant Joubert bij zich komen en zeide hem dat
hij eerlijk was verslagen en verzocht hem zijn sabel van hem
als gedachtenis aan te nemen. Eenige minuten later stierf hij.
Wij zouden niet in bijzonderheden over dit gevecht zijn
getreden, al hebben ook de Engelschen op Ieugenachtige

DE VRIJHEIDSOORLOG VAN x880-81. 97
wijze beweerd dat zij verraderlijk overvallen waren, als
Veldmaarschalk Roberts, Earl of Waterford, Kandahar en
Pretoria, deze gemeene leugen niet weder had opgehaald,
door in dezen oorlog, toen hij te Bronkhorstspruit aankwam,
naar Engeland te telegrafeeren, dat hij zich thans beyond
op de historische plek, waar een Britsche macht in 1881
op verraderlijke wijze gedecimeerd werd.
De strijd werd overal in de Republiek voortgezet onder
de bekwame opperleiding van nu wijlen Generaal joubert,
en wel met zooveel succes voor de Boeren, dat iedereen er
versteld van stond. Dit succes was echter niet alleen te
danken aan het veldheerstalent van dezen grooten Generaal,
die toen in de kracht van zijn leven was ; maar ook aan de
bekwaamheid van de verschillende mannen, die onder hem
dienden ; zooals nu wijlen Generaal Smit en Generaal Piet
Cronje, welke laatste in dezen oorlog zoo beroemd is geworden,
niet het minst door zijn heldhaftigen tegenstand te Paardeberg,
waar hij gevangen werd genomen. Het succes bereikte zijn toppunt
bij den roemrijken slag van Amajuba op 27 Februari 1881.
Het grootste gedeelte van den oorlog bleef Kruger bij de
Regeering te Heidelberg. Hij deed echter verschillende reizen
naar de kommando's, zooals naar Potchefstroom, de Drakensbergen
en Standerton om de Burgers op verschillende plaatsen
aan te moedigen. Ook begaf hij zich naar Rustenburg om
de Burgers, die daar het Engelsche kamp belegerden, toe te
spreken. Daar vernam hij dat er oproerigheid was onder Magato's
Kaffers, die dicht bij het dorp Rustenburg woonden. Hij
begaf zich onmiddellijk daarheen met zeven man, onder wie
ook zijn zoon Piet Kruger was. — In Magato's stad aangekomen,
beyond hij dat de Kaffers rondom hun stroohuizen
bij duizenden gewapend bijeen waren — zeker met geen goed
doel. Hij ging toen regelrecht naar het huis van Magato
en sprak tot hem : — „Waarom hebt gij de Engelschen in
het kamp te Rustenburg van voedsel voorzien en dat, niettegenstaande
ik u reeds vroeger had geboden u geheel en
al onzijdig te houden in dezen oorlog, aangezien het een
strijd is tusschen blanken ?”
7

98DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 188o-81.
Magato antwoordde: „Ik heb een rapport van de Engelschen
ontvangen, dat zij Heidelberg reeds hebben ingenomen
en aan het komen zijn, en dat, als ik niet naar hun bevelen
luister, zij mij zullen straffen."
Kruger hernam toen : „Als gij niet naar mij wilt luisteren, dan
zal ik u voor den krijgsraad moeten brengen," en greep zijn hand.
Terwijl Kruger nog met Magato sprak, bestormden de
Kaffers gewapend met bijlen, assagaaien en geweren van
alle kanten het huis; doch een der Burgers, — Piet van der
Walt, — stond met zijn geweer bij Magato, en dreigde hem
te zullen schieten, zoodra de Kaffers Kruger eenig Iced
deden. Ziende dat zijn leven op het spel stond, gaf Magato
order aan zijn Kapiteins om de Kaffers uiteen te jagen.
De Kapiteins moesten daartoe met knopkerries of knuppels
op de zwarten inslaan. Toen het rumoer eenigszins bedaard
was, zei Kruger tot Magato : „Roep uwe Kaffers weer bij
elkaar, ik wil hun mijn orders meedeelen." Eerst wilde hij
niet, en verklaarde dat Kruger ze hem maar moest zeggen.
Kruger echter hield vol : „Neen, ik wil uw yolk zelf toespreken."
Magato liet toen de Kaffers roepen, die nu ongewapend
en vreesachtig nader kwamen. Kruger wees hen
op hun slecht gedrag en vermaande hen, zich in het vervolg
rustig te houden, daar Kaffers niets met den oorlog te maken
hadden. Daama sprak hij langen tijd met Magato, maakte
hem duidelijk, hoe laakbaar zijne handelwijze was, en bewoog
hem ten slotte zich neutraal te houden en noch de
Boeren, noch de Engelschen bij te staan of tegen te werken.
Daar Kruger naar Heidelberg terug moest, vroeg hij
Magato hem aan paarden te helpen. De Kafferkapitein gaf
hierop Kruger een wenk am met hem in de kamer te gaan,
waar hij hem zeide : „Ik kan U geen paarden geven ; want
als ik dit deed, dan zouden de Engelschen het morgen weten.
Als gij echter in tegenwoordigheid van de Kaffers Uw
verzoek herhaalt, dan zal ik weigeren ; waarop gij moet
verklaren, dat gij ze zult nemen, als ik ze niet goedwillig
wil geven. In mijn hart zal ik dan zeggen, „het is goed,"
doch met mijn mond moet ik weigeren."

DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 188o-8i. 99
Kruger deed, zooals afgesproken was, en nam twee flinke
paarden voor de terugreis naar Heidelberg.
Omtrent dezen tijd kreeg Kruger bericht dat hij naar de
Natalsche grens moest komen ; want dat de Engelschen een
wapenstilstand gevraagd hadden om over den vrede te onderhandelen.
Bij de ontvangst van deze tijding haastte Kruger zich om
naar de Natalsche grens te gaan. Het was een zeer moeilijke
reis. Tengevolge van de zware regens waren de wegen
bijna onbegaanbaar. Bovendien moest men groote omwegen
maken, omdat de plaatsen die in Engelsch bezit waren, vermeden
moesten worden. De wapenstilstand zou den 1 4en Maart
eindigen, en groote haast was dus dringend noodig. De
zware regens waxen echter oorzaak dat Kruger niet op tijd
op de plaats zijner bestemming kon komen. Generaal Joubert
had echter intusschen van Sir Evelyn Wood vier dagen
verlenging van den wapenstilstand verkregen. Kruger en
zijn gezelschap : M. W. Pretorius, Dr. Jorissen en 3. C.
Mare, werden door de Burgers geestdriftig ingehaald. Spoedig
daarna kwamen de vertegenwoordigers van de Boeren en
de Britsche Opperbevelhebber, Sir Evelyn Wood, vertegenwoordiger
van het Britsche Rijk, samen. Deze ontmoeting had
plaats in een tent, halfi,veg tusschen beide kampen opgeslagen.
Sir Evelyn Wood had gedurende den wapenstilstand van
den Britschen Minister van Kolonien instructies ontvangen,
die hem de richting van de onderhandelingen aangaven.
De instructies behelsden :
I. Amnestie voor alle Boerenaanvoerders.
II. Het recht der Boeren om personen te machtigen
over den vrede te onderhandelen.
III. Benoeming eener Koninklijke Kommissie tot onderzoek
van alle geschilpunten en tot regeling der over-
gave van het land.
IV. Zelfbestuur onder Britsche Suzereiniteit.
V. Toelating van een Britschen Resident te Pretoria.
VI. Het stellen der buitenlandsche politick onder Britsch
toezicht.

100
DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 1880-81.
President Brand van den Oranje-Vrijstaat zou ook naar
de vergadering opkomen, ten einde zijn invloed aan te wenden
om tot een overeenkomst te geraken.
De samenstelling van de zoogenaamde Koninklijke Kommissie
gaf aanleiding tot lange besprekingen. De Engelsche
Regeering wenschte, dat de Kommissie uitsluitend uit Britsche
onderdanen zou bestaan, behalve President Brand, die
voor beide partijen zitting er in zou nemen ; terwijl de Boerenleiders
begeerden dat de Kommissie uit vertegenwoordigers
van beide zijden zou worden samengesteld. Ook wilde
de Engelsche Regeering een gedeelte van de Republiek,
nl. de districten Wakkerstroom en Utrecht voor zich behouden.
Dit wilde Kruger in geen geval toestaan. Sir Evelyn
Wood zeide toen : „Als wij op dit punt niet toegeven, zult
gij dan doorvechten ?" waarop Kruger antwoordde : „Dat
is een onbillijke vraag. Als wij niet willen toegeven zult
gij dan doorvechten ?" Wood antwoordde : „Ja", waarop
Kruger zijn hoed nam, opstond en zeide : „Dan behoeven
wij niet verder te onderhandelen."
Wood greep Kruger daarop bij den arm en zeide : „Neen,
kom terug, gij moet niet zoo haastig zijn". Generaal Smit
gaf reeds als zijn meening te kennen, dat het zwaard dan
maar zou moeten beslissen.
Een andere moeilijke kwestie was de proviandeering der
Engelsche bezettingen in de dorpen gedurende de onderhandelingen
en de terugtrekking van H. Ms. troepen uit de Republiek.
Het scheen een oogenblik alsof de onderhandelingen
schipbreuk zouden lijden op dit punt. Toen stelde Dr.
Jorissen, in opdracht van Kruger, zijn zoogenaamde Derde
Proclamatie 1) op. Deze Derde Proclamatie liet Kruger aan
President Brand voorlezen, die juist aangekomen was en
deze deed alle moeite hem te bewegen dit stuk niet te
publiceeren, doch de onderhandelingen voort te zetten. Dit
gebeurde dan ook en wel in het huis van O'Neill.
x) Deze Derde Proclamatie is opgenomen in de „Transvaaische Herinneringen
1876-1896" door Dr. E. J. P. Jorissen. (Biilage No. 5.)

DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 88o-8i. to'
Het kostte veel moeite om het over de verschillende punten
eens te worden. Wood deed zijn uiterste best om er
alleen met mondelinge beloften of te komen, en toen de
wapenstilstand verlengd moest worden tot voortzetting der
onderhandelingen, maakte hij gebruik van de gelegenheid
dat Kruger in gesprek was met Generaal Joubert en Dr.
Jorissen, om op eigen gezag een ordonnans te gelasten het
bericht van de verlenging van den wapenstilstand naar het
kamp over te brengen. Kruger, die dit bemerkte, vroeg,
waar die man heenging, en toen hij het vernomen had,
zeide hij tegen den adjudant van Wood, in het Engelsch :
„Stop that man", ging daarop de tent binnen en liet Generaal
Wood zeggen, dat hij van hem als eerlijk man eischte
een overeenkomst met de punten, die tusschem hen afgesproken
waren, te teekenen. Het document lag op tafel,
maar Wood wilde er zijn naam niet onder zetten. Eerst toen
Wood zag dat verdere uitvluchten ijdel zouden zijn, gaf hij
toe en teekende. De ordonnans kon toen met het bericht
der verlenging van den wapenstilstand vertrekken.
Toen het voorloopige vredesverdrag geteekend was, wilden
de Engelsche officieren het succes der Boeren verkleinen en
hun de bekentenis afdwingen, dat zij zware verliezen hadden
geleden en daarom het verzet tegen de Britsche wapenen
niet langer hadden kunnen volhouden. „Hoeveel dooden hebt
gij dan op den nek gehad," vroeg een der officieren aan
Joubert. „Ik-zelf een gesneuvelde," antwoordde deze, „en
nog een gewonde." De officier lachte en wilde beweren dat
hij met eigen oogen meer dooden gezien had. „Goed," riep
Joubert in groote verontwaardiging uit, „graaf er mij een van
op en breng hem hier, dan zal ik hem met huid en haar
opeten." Een predikant uit Newcastle daarentegen sprak
tegenover Kruger zijn hoogachting voor de Boeren en zijn
bewondering voor hun dapperheid uit. De officieren, die
er bij stonden, verklaarden, dat de Engelsche troepen zeer
dapper gevochten en veel Boeren neergeschoten hadden, totdat
ten slotte hun ammunitie was opgebruikt, waarna zij natuurlijk
den strijd hadden moeten opgeven. „Onze soldaten

102 DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 188o-81.
1 ten zich liever doodschieten dan dat zij een patroon afgeven."
Kruger zei hierop niets, wendde zich echter tot den
predikant en verklaarde : „Als gij bij Hare Majesteit komt,
verzoek haar dan, haar soldaten een extra-belooning te geven
voor de bizondere zorg, waarmee zij hun ammunitie hebben
bewaakt ; wij vonden ze nog behoorlijk verpakt op de pakezels."
Zelfs Wood deed soortgelijke vragen. Onder andere
vroeg hij : „Wat moesten die 200 man beteekenen, die gij
naar de Biggarsbergen gezonden hebt ?" „Wij hadden vernomen,
dat gij met 1200 man daarheen oprukte." „En
toen zondt gij 200 man ?" „Ja, wij hadden er niet meer ;
maar ik heb gezien, dat het genoeg waren."
De overeenkomst, die door de H.H. Kruger, Joubert en
Pretorius, namens het Yolk der Zuid-Afrikaansche Republiek,
onderteekend werd, waarborgde : volkomen zelfstandig
binnenlandsch bestuur onder Britsche Suzereiniteit, tegenover
de verplichting van Boerenzijde der erkenning van een
Britsch resident te Pretoria en de teruggave van Britsche
eigendommen, gedurende den oorlog in beslag genomen.
Het punt dat bijna tot afbreking der onderhandelingen had
geleid, nl. : verlies van grondgebied, werd overgelaten aan
de beslissing der Koninklijke Kommissie. Wood van zijn
kant verbond zich, namens de Britsche Regeering, de posities
op Laing's Nek niet in te nemen als de Boeren ze
ontruimd hadden, noch troepen of ammunitie naar Transvaal
te zenden. De Koninklijke Kommissie zou bovendien
binnen zes maanden alle hangende zaken regelen, het vredesverdrag
opmaken en daarna het land aan de Boeren
teruggeven.
De Koninklijke Kommissie, die kort daarop bijeenkwam,
bestond uit Sir Hercules Robinson, Hooge Kommissaris,
Sir Henry de Villiers, Hoofdrechter van de Kaap-Kolonie
en Sir Evelyn Wood, militairen bevelhebber en Gouverneur
van Natal. Zij bracht een ontwerptractaat tot stand, dat
bekend geworden is onder den naam van de Pretoria-
Conventie van 1881. Deze Conventie -werd echter niet
door den Volksraad goedgekeurd dan na zeer hevige

DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 188o-8 i . 103
en lange discussies. In een buitengewone zitting van den
Volksraad had Kruger vijf maanden vroeger de grootmoedigheid
van Engeland geroemd, zijn voile vertrouwen in de
Kommissie uitgesproken en de verzoening met Engeland
aangeduid als het begin van een gelukkige politick. Hij
had dit gedaan om de Burgers gerust te stellen. Doch hij
zag zich gedwongen protest aan te teekenen tegen eenige
artikelen der Kommissie en diende bij Gladstone langs telegrafischen
weg zijn protest er tegen in, dat verschillende beslissingen
in strijd waren met hetgeen mondeling plechtig
was toegezegd. Het protest was echter te vergeefsch. Ten
slotte werd het verdrag alleen aangenomen onder de verklaring
dat men voor het geweld bukte, dat men echter bij
deze gedwongen aanname erop vertrouwde, dat de Engelsche
Regeering bereid zou gevonden worden, de Conventie
te veranderen en de punten, die haar voor den Volksraad
onaanneembaar hadden gemaakt, voornamelijk het opleggen
der Suzereiniteit en de onrechtvaardige inkrimpingen van
grondgebied, er uit weg te nemen.
Een van deze punten was bijv.: dat de Republiek in plaats
van Zuid-Afrikaansche Republiek den naam zou dragen van
Transvaal-Staat.
Eerst bij het tot-stand-komen van de Londensche Conventie
van 1884 heeft de Republiek zijn naam van Zuid-
Afrikaansche Republiek teruggekregen, doch zelfs voor dien
tijd had Kruger steeds de gewoonte te spreken van
Zuid-Afrikaansche Republiek in zijn officieele stukken aan
den Britschen Resident. Deze kwam zich op een goeden
dag hierover beklagen, hij zeide dat de naam was Transvaal-Staat
en niet Zuid-Afrikaansche Republiek. Kruger
vroeg hem toen : „Waaruit bewijst gij dat ?" FIudson antwoordde
: „Wel, uit de Pretoria Conventie, waarin duidelijk
staat „Transvaal-Staat" ". Kruger zeide daarop : „Als ik
u een plaats verkoop en ik schrijf in den koopbrief : „Ik
Paul Kruger, hierna genoemd, de verkooper, verkoop aan,
enz.", zou ik dan in het vervolg Verkooper en niet meer
Paul Kruger heeten ? Zoo is het ook hier. In de Conven-

104
DE VRIJHEIDSOORLOG VAN 1 8 8 0-8i.
tie wordt de Republiek genoemd „Transvaal-Staat", doch
dit• is niet haar werkelijke naam, doch wel haar aanduiding.
Haar werkelijke naam is : Zuid-Afrikaansche Republiek."
Hudson lachte en verklaarde : „Wel, zeg dan zooals gij
wilt, maar neem het mij dan niet kwalijk, als ik mij aan
den naam „Transvaal-Staat" houd."
Op 8 Augustus, nog voor de Volksraad was tezamen
gekomen, werd het land formeel teruggegeven en de dierbare
vierkleur weer plechtig geheschen.

• • • • • • V...., A.. • • • • e. • • •
HOOFDSTUK IX.
Paul Kruger Staats-President.
Het eerste wat de Volksraad in 1882 deed, was te bepalen
dat er een Presidentsverkiezing zou gehouden worden.
Dit was door Joubert voorgesteld. Kruger en Joubert
werden beiden gevraagd zich kandidaat te stellen voor
deze hooge betrekking en beiden namen het aan, hoewel
de een den ander bij het publiek aanbeval. Kruger
zette in een uitvoerig antwoord op de aan hem gerichte
requisities, zijn politiek uiteen, waarin hij o. a. zeide, dat
hij ook in staatszaken Gods Woord als richtsnoer zou nemen
en dat dit ook het fondament moest zijn waarop de Staat
gebouwd moest worden. Hij gaf verder als zijn politiek
aan, de ontwikkeling van den landbouw en de hulpbronnen
van het land en gebruikmaking van die bronnen tot het
in leven roepen van een nationale nijverheid ; spoorwegverbinding
met de zee ; beperking der immigratie (alleen de
immigratie van Hollanders scheen hem niet gevaarlijk),
opdat de Boeren-nationaliteit niet onderdrukt zou worden ;
vriendschappelijke verhouding met Engeland en nauwere
aansluiting der Zuid-Afrikaansche Staten ; handhaving van
het gezag der Regeering tegenover de inboorlingen en
vriendelijke behandeling der gehoorzame inboorlingenstammen
in het hun toegewezen gebied ; bevordering van alle
pogingen om het volksleven onder den invloed van het

I o6 PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
Evangelic te stellen ; voor alles echter bevordering van het
onderwijs der jeugd. Bij de verkiezingen verkreeg Kruger
drie-vierden der stemmen en was dus voor de komende vijf
jaren gekozen tot Staats-President.
In den tijd, dat tot het kiezen van een Staats-President
besloten werd, was de Republiek in een oorlog gewikkeld
met Mapoch, ook Niabel genoemd, in Secocoenieland.
Deze had bescherming verleend aan Mampoer, die Secocoeni
vermoord had, welke na het herstel der onafhankelijkheid
van de Zuid-Afrikaansche Republiek een trouw vriend van de
Regeering geworden was. Mapoch weigerde echter Mampoer
uit te leveren en toen was de oorlog onvermijdelijk. Deze
oorlog duurde niet minder dan 9 maanden en ten laatste
moesten er bij de 4000 burgers gebruikt worden om hem
met succes ten einde te kunnen brengen. Kruger begaf zich
in den loop van het beleg zelf naar de kommando's, waar
hij een krachtige toespraak hield en de burgers erop wees,
dat zij al hunne krachten moesten aanwenden om den
oorlog spoedig tot een succesvol einde te brengen.
De kommando's hadden groot nut van nu wijlert den heer
Nelmapius, die de grotten, waarin de Kaffers zich schuil
hielden, met dynamiet liet springen. Eerst in Juli van het
jaar 1883 kwam er een eind aan den strijd ; Niabel leverde
Mampoer uit en gaf zichzelf kort daarna over. Mampoer
werd eenigen tijd daarna opgehangen en Niabel werd tot
levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Hij werd echter
kort voor het uitbreken van den oorlog met Engeland op
vrije voeten gesteld en vestigde zich met eenige zijner volgelingen
dicht bij Pretoria metterwoon.
Het prestige van de Republiek werd door dezen oorlog
zeer verhoogd, want zelfs hare vijanden moesten nu erkennen,
dat zij niet wegens inherente zwakheid, den steun van
een vreemde mogendheid noodig had, doch dat zij getoond
had sterk genoeg te zijn om orde en wet te handhaven.
Het was ongeveer in denzelfden tijd, dat de moeilijkheden
aan de Zuid-Westelijke grenzen der Republiek uitbraken.
Twee Kafferhoofden, Moshette en Montsioa, waren

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. 107
aan het oorlogvoeren. Later kreeg Montsioa hulp van
Mankoroane en Moshette van Massouw. Mankoroane, die
altijd dikke vrienden was met de Engelschen, trachtte vrijwilligers
onder dezen aan te werven om hem te helpe n.
Massouw en Moshette volgden het voorbeeld van Mankoroane
en wierven ook vrijwilligers aan, wien zij ieder een plaats van
3000 morgen beloofden. Het was te begrijpen dat velen een
gewillig oar leenden aan dit verleidelijk aanbod. Niet alleen
van de Transvaal, maar ook van den Oranje-Vrijstaat en
zelfs van de Kaapkolonie kwamen er vrijwilligers. De
Transvaalsche Regeering vaardigde toen een proclamatie
uit, waarbij den burgers van de Republiek verboden werd,
zich bij de Kaffers aan te sluiten ; doch sommige weigerden
naar de proclamatie te luisteren en bedankten als burgers
van de Republiek, waarna zij zich bij de Kaffer-kapiteins
aanmeldden. Later zond de Regeering Generaal Joubert
naar de Westergrenzen om de burgers, die geen gehoor
hadden gegeven aan de proclamatie, te bevelen terug
te komen. Direkt ingrijpen in den strijd der Kaffer-
Kapiteins kon de Republiek niet, omdat de Koninklijke
kommissie van x881 haar het gezag over dit gebied optnomen
had. De Burgers weigerden echter beslist terug te
keeren. Intusschen was ook de Kafferkapitein Calvijn in
het district Marico, oproerig geworden ; doch toen hij door
Generaal Joubert met een kommando werd bedreigd, gaf hij
toe. Massouw en Moshette, die door de Boerenvrijwilligers
gesteund werden, versloegen Mankoroane en Montsioa totaal.
Het dient vermeld te warden dat die vrijwilligers niet uitsluitend
uit Boeren bestonden, doch dat er ook Engelschen
N waren. De vrijwilligers zochten nu het beloofde land
uit en vormden, met andere immigranten, spoedig twee
kleine Republieken, Stellaland en Land (loosen. In de
eerste trad G. J. van Niekerk als Achninistrateur op. De
hoofdstad van die Republiek was Vrijburg. In de Republiek
Goosen stood Geij van Pittius aan het hoofd, terwiji
Rooigrond de hoofdstad werd. Er waren echter voortdurend
in beide Republieken gisting en oneenigheid en zelfs ge-

1o8 PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
vechten tegen een paar van bovengenoemde Kafferhoofden.
Een partij in de Republieken verlangde bij de Kaapkolonie
geannexeerd te worden ; terwijl de andere partij zich
tot de Zuid-Afrikaansche Republiek wendde. De Kaapsche
Regeering zond daarom Cecil Rhodes naar het Noorden om
de zaken te regelen. Door de Transvaalsche regeering werd
Generaal Joubert, die tegelijkertijd kommissaris der Westergrenzen
was, er met eenzelfde doel heen gezonden. Deze
gaf aan de Rooigronders te verstaan, dat het Transvaalsche
Gouvernement niets voor hen doen kon, aangezien zij buiten
de lijn waren, door de Londensche Conventie bepaald. (Het
was inmiddels het jaar 1884 geworden). Generaal Joubert
was wel verplicht dit te doen, omdat de Britsche agent te
Pretoria de Transvaalsche Regeering beschuldigd had de
Rooigronders te helpen, en de Republiek dus in moeilijkheden
met Engeland kon geraken.
Generaal Joubert werd kort daarop vervangen als Speciale
Kommissaris voor de Westergrenzen door Ds. du Toit,
Superintendent van Onderwijs. Terzelfder tijd werd een brief
gepubliceerd van Montsioa aan Generaal Joubert, waarin
deze verzocht onderdaan van de Zuid-Afrikaansche Republiek
te mogen worden om zoodoende bescherming te vinden
tegen de kans, die bestond, dat zijn geheele stam werd
uitgeroeid. Er werd toen een proclamatie uitgevaardigd,
— onder de bepalingen van de Conventie van 1884, die
de Republiek het recht gaf om met nadere goedkeuring van
Engeland, tractaten te sluiten met de Kafferhoofden ten
Oosten en Westen van de Republiek, — waarbij de Kapiteins
Moshette en Montsioa met hunne onderdanen en
rechten werden geplaatst onder de bescherming en het
bestuur der Zuid-Afrikaansche Republiek, om zoodoende
verder bloedvergieten te voorkomen, zooals duidelijk in de
proclamatie werd aangegeven. Het staatsstuk eindigde met
de vvoorden : Indeze proclamatie geschiedt voorloopig en
onder de termen en met inachtneming van art. 4 der Londensche
Conventie."
Du Toit had inmiddels de Transvaalsche vlag geheschen

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. 109
in het „geproclameerd" gebied, waarover onmiddellijk een
heftige strijd ontbrandde. Zoodra Kruger hiervan echter bericht
kreeg, verbood hij het du Toit en vroeg hem, hoe hij
zoo iets kon doen. Du Toit antwoordde, dat hij de vlag
niet geheschen had als teeken van in-bezit-name, maar
alleen om op de proclamatie opmerkzaam te maken. Het
uitvaardigen dezer proclamatie is niet, zooals tot heden werd
voorgesteld, het werk van een intrige of een ondoordachte
daad, maar een handeling, die Kruger ook heden nog als
juist beschouwd.
Deze woorden lieten dus de deur open om de proclamatie
later eventueel te herroepen, en bewees tevens dat de
annexatie zou moeten warden goedgekeurd door het
Britsche Gouvernement. Dat Gouvernement had echter
niet het minste plan zoo iets toe te laten. Het zond Sir
Charles Warren met een groote troepenmacht naar Zuid-
Afrika om een einde te maken aan de troebelen op
de Westergrenzen. Sir Hercules telegrafeerde naar Pretoria
dat de Republiek de proclamatie moest terugtrekken, want
dat Engeland reeds verklaard had, dat het gebied in kwestie
binnen zijn sfeer van invloed viel. De Regeering der Repu-
Mick, die van te voren nooit van de aanspraken van Engeland
op het protectoraat over Montsioa geweten had, trok de
proclamatie terug. De President begaf zich toen met Dr.
Leyds, Staats-Procureur, naar de Westergrens en maande
de Goosenieten tot kalmte aan. Kort daarop had er een
onderhoud te Veertienstroomen plaats tusschen Kruger, Warren
en Rhodes. Het eenige resultaat dat de Conferentie
opleverde was, dat besloten werd van beide zijden Kommissarissen
te benoemen om de Conventiegrenslijn of te bakenen
en in geval van verschil President Brand van den Oranje-
Vrijstaat als eindbeslisser te doen optreden.
Rhodes nam in die dagen de houding aan, alsof hij aan
Kruger's zijde stond. Hij trachtte echter voortdurend op
Joubert te schelden, totdat Kruger er hem opmerkzaam op
maakte, dat het hier een afwezige betrof. Ten slotte werden de
Westergrenzen door de Kommissarissen definitief vastgesteld.

I I o PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
Gedurende het onderhoud met Warren en Rhodes, had
President Kruger voorgesteld het paardenkommando van
Warren, de politie en enkele burgers, die hij (Kruger) bij
zich had, de lijn te doen afrijden en door de paarden te
doen opentrappen. Dit weigerde Warren echter, onder voorgeven
bevreesd te zijn dat zijne troepen en de burgers handgemeen
zouden worden.
Wij zijn nu echter den tijd bijna twee jaren vooruitgeloopen,
want deze laatste gebeurtenissen hadden plaats na den terugkeer
van Kruger van zijn derde reis naar Engeland. Deze
reis, waarmede de regeling der Westergrens-geschillen in
nauw verband stond, was ondernomen naar aanleiding van
een Volksraadbesluit van 1883, waarbij een deputatie naar
Engeland werd afgevaardigd om te trachten de Conventie
van 1881 te doen vervangen door een andere, die meer in
overeenstemming zou zijn met de wenschen van het yolk.
President Kruger, Generaal Smit en Ds. du Toit, de toenmalige
Superintendent van Onderwijs, waren benoemd tot leden
dier Deputatie. Dr. Jorissen was te voren naar Engeland
vertrokken en had vandaar bericht gezonden, dat de Engelsche
Regeering bereid was, een Deputatie te ontvangen om over de
zaak te onderhandelen. Ds. du Toit was vroeger hoofdredacteur
van de „Patriot", van de Paarl geweest en had tijdens
den oorlog warm de Afrikaner-zaak verdedigd. Kort na het
sluiten van den vrede, kwam hij naar de Zuid-Afrikaansche
Republiek en werd er benoemd tot Superintendent van
Onderwijs.
Door toedoen van Hoofdrechter Kotze en met behulp
van Ds. du Toit, werd in de zitting van den Volksraad,
waarin de Kommissie naar Engeland werd afgevaardigd, Dr.
Jorissen op zeer onheusche manier nit zijne betrekking als
Staats-procureur gezet, waardoor Ds. du Toit kans kreeg,
als lid der Deputatie, naar Europa te gaan. Deze handelwijze
tegenover Dr. Jorissen was niet alleen onheusch, maar
ook in de hoogste mate onbillijk, als men bedenkt, welke
diensten hij toen reeds de Republiek had bewezen.
Te vergeefs had Kruger tegen dit ontslag geprotesteerd.

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. I II
Men beweerde echter, dat de Staats-procureur zekere wetenschappelijke
rechtskundige ontwikkeling moest hebben, die
Dr. Jorissen zou missen.
De Deputatie vertrok in Augustus 1883 via Kimberley en
Kaapstad. Zoowel aan de Paarl als te Kaapstad werd zij
zeer hartelijk ontvangen. In September verliet de Deputatie
deze stad en kwam den 28sten dier maand in Engeland aan.
De deputatie moest de onderhandelingen voeren met Lord
Derby, die toen Minister van Kolonien was. Deze gaf al
spoedig als zijne meening te kennen, dat de Britsche Regeering
bereid zou zijn de Republiek, wat betreft het inwendig
bestuur, even onafhankelijk te maken als de Oranje-Vrijstaat.
Niet door het aanbieden van de een of andere schadeloosstelling
of door ruilhandel werd deze erkenning verkregen.
Het gold bier voor de deputatie een kwestie van
billijkheid en recht. Zij bewees, dat de Republiek, steunende
op het Zandrivier-tractaat van 1852, aanspraak mocht maken
op de onafhankelijkheid, die haar wederrechterlijk ontnomen
was en bij de Conventie van 1881 niet zoodanig was hersteld,
als den Transvalers mondeling was toegezegd.
Er werd ook nog onderhandeld over de wijziging der lijn
aan de Westergrens der Republiek, en het mocht de Deputatie
gelukken, de lijn zoodanig veranderd te krijgen, dat bij
de nieuwe grensregeling een aanmerkelijk stuk van het gebied,
waarover het geschil liep en dat in 1881 wederrechtelijk was
afgesneden, binnen de Republiek viel. Gedurende de onderhandelingen
over dit laatste punt, had het volgend incident
plaats : de President was juist aan het woord en zeide tot Lord
Derby dat zekere plaatsen o. a. Polfontein en Rietfontein,
binnen de grenzen der Republiek moesten komen te liggen,
aangezien zij vroeger tot deze hadden behoord. Sir Hercules
Robinson, die bij de onderhandelingen tegenwoordig was,
fluisterde Lord Derby in het oor : „It is a lie". Onmiddellijk
sprong Kruger op en wilde Sir Hercules te lijf. Lord Derby
echter en de anderen, die tegenwoordig waren, kwamen
tusschenbeide en Lord Derby sprak beide zeer vriendelijk
toe en zeide ten slotte : „De heeren moeten niet handgemeen

I 12 PAUL KRUGER STAATS-P RESIDENT.
worden". De President zeide dat Sir Hercules hem beleedigd
had ; deze bood toen zijne verontschuldigingen aan en
verklaarde dat hij het niet zoo gemeend had.
Dit incident belette niet, dat de President en Sir Hercules
later groote vrienden werden en dit bleven tot den dood
van den laatste. Hij was de eenige Hooge Kommissaris,
met wien President Kruger vertrouwelijke, private briefwisseling
hield. Het moet te zijner eere worden gezegd, dat
hij door en door eerlijk was en een edelman in den
besten zin des woords.
Het gevolg der samensprekingen te London was, dat de
Conventie van 1884 tot stand kwam, waarbij de Republiek
haar volkomen onafhankelijkheid terugkreeg. Er bleef slechts
een artikel in de nieuwe Conventie, dat de rechten der Republiek
beperkte, n.l. het weibekende artikel 4. De hatelijke
Suzereiniteit werd echter opgeheven. Wij zullen later in
dit werk op deze Conventie moeten terugkomen, om aan te
toonen, hoe valsch de beweringen van Minister Chamberlain
waren, dat de Republiek nog onder de Suzereiniteit van
Engeland stond.
Nadat de Conventie op 27 Februari 1884 was geteekend,
begaf de Deputatie zich naar het Vasteland, om, vooral in
Holland, te trachten gelden te krijgen voor het bouwen van
den Delagoa-baai-spoorweg. In Holland werd de Deputatie
met de meeste geestdrift ontvangen, feestmaaltijden werden
te harer eere overal gegeven. In Amsterdam, aan welke
stad de Deputatie kort na haar aankomst een bezoek bracht,
werd zij met de grootste hartelijkheid begroet. Ook Rotterdam
bezocht zij, en overal heerschten even groote geestdrift
en blijdschap onder de Hollandsche bevolking bij de ontmoeting
van hun stamverwanten uit Zuid-Afrika ; doch het
voornaamste, geld om den spoorweg te bouwen, kon de
Deputatie niet krijgen.
Van Holland vertrok zij naar Lissabon via Brussel, Parijs
en Madrid. In beide laatstgenoemde steden werd zij eveneens
hartelijk ontvangen. In Parijs werd haar een feestmaal
aangeboden, en werd zij door den President ont-

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. 113
vangen. Te Madrid werd zij door den Koning in gehoor
toegelaten. Daarna werd de reis naar Lissabon voortgezet.
Hier verkreeg de Deputatie van de Portugeesche r.egeering,
dat zij zich bereid verklaarde om spoedig een aanvang te
maken met de Portugeesche sectie van den Delagoa-spoorweg.
De overname der geheele spoorlijn door Portugal, waardoor
het beheer in een hand zou komen, was onmogelijk. In
Holland teruggekeerd, werd de concessie der Transvaalsche
sectie verleend aan eenige Heeren, die de kern uitmaakten
der latere Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Spoorweg-
Maatschappij.
Van hier ging de Deputatie naar Duitschland, waar zij zeer
hartelijk werd ontvangen door Bismarck en Keizer Wilhelm I.
Kort daarop keerde zij naar Zuid-Afrika terug en kwam einde
Juli te Pretoria aan. In den Volksraadszitting, die hierna
gehouden werd, zeide de President dat de onaf hankelijkheid
verkregen, de Republiek in de rij der zelfstandige Staten opgenomen
was en de Suzereiniteit niet meer bestond. In Engeland
dacht niemand er aan deze verklaring tegen te spreken.
Wij maken nog melding van het feit, dat President
Kruger meebracht als Staats-procureur, Dr. W. J. Leijds.
De belangrijke rol, die Dr. Leijds gespeeld heeft in de
Republiek, is zoo overbekend, dat wij hier niet in bijzonderheden
behoeven te treden ; zijn naam blijft onafgescheiden
verbonden aan de geschiedenis van de Republiek.
In de Volksraadszitting van 1884 kwam ook de Delagoaspoorweg-concessie
ter sprake.
Een aanmerkelijk aantal memories was ingekomen tegen
de spoorwegen. De President hield daarop een krachtige
aanspraak in den Raad tot verdediging van den spoorweg. Hij
wees er o.a. op, dat het yolk niet bevreesd behoefde te zijn
voor nieuwe belastingen tengevolge van deze plannen, dat
deze spoorweg de hulpbronnen van het land zou openen en
dat hij onontbeerlijk was, omdat de Kaapkolonie de Transvaalsche
producten zoodanig had belast, dat de Burgers geen
markt meer hadden. De concessie werd daarop- door den
Volksraad goedgekeurd.
8

114
PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
Bij de verkiezing voor Kommandant-Generaal, die in 1885
plaats had, werd Generaal Joubert met bijna algemeene
stemmen herkozen.
Er was ook in dit jaar een oorlog met Massouw op
de Westergrens. Massouw, dien de grenskommissie volkomen
zelfstandig had verklaard, en zich met eigen instemming
had laten opnemen in het staatsverband der Z. A. R.,
weigerde zijne belastingen te betalen en nam een zeer dreigende
bonding aan. Generaal Joubert trok er been met een
Kommando, gesteund door artillerie. De welbekende Generaal
Piet Cronje stormde met zijne gewone onversaagdheid de
sterkte en na een kort gevecht, waarin Massouw sneuvelde,
werd diens stad genomen. Het verlies der Boeren bedroeg
14 dooden en ongeveer 30 gewonden. Onder de dooden
was Commandant Schweizer van de Artillerie. De Koranna's
hadden een zoo zwaar verlies aan dooden en gewonden, dat
de geheele stam zich oploste in andere stammen.
Deze tijd was voor de Republiek een der treurigste ; hare
financien verkeerden in een zeer ongunstigen staat. Er was
reeds te veel getrokken op de Standard-Bank en deze weigerde
verder voorschotten te verleenen. De President spoorde
in zijne toespraken op zijn jaarlijksche rondreis door het
land, de Burgers aan niet moedeloos te worden, omdat hij
hoopte dat er spoedig redding zou komen. Deze kwam
echter anders als hij gedacht had. Korten tijd daarna werden
de rijke goudvelden aan den Witwatersrand ontdekt,
wat een geheelen omkeer in den financieelen toestand van
de Republiek bracht en waardoor een nieuw tijdperk in de
geschiedenis der Republiek aanbrak.
Is er reeds gezegd dat het goud en de verbittering over
de eerste annexatie de oorzaken waren van de tegenwoordige
ellende in Zuid-Afrika, thans zal blijken hoe de ontdekking
van de goudvelden de voornaamste oorzaak van de
twee was. Er kan geen twijfel aan bestaan dat, als er geen
good in Transvaal was geweest, er ook geen oorlog zou
geweest zijn ; want al zouden er ook nog zooveel Engelschen
in het land zijn komen wonen en al zouden zij het

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. 115
Engelsche Gouvernement ook gedurig nog zoo overstelpt
hebben met klachten over hun zoogenaamde grieven, dat
Gouvernement zou geen vinger geroerd hebben te hunnen
bate. Bovendien zou de immigratie nit het buitenland niet
zoo sterk zijn geweest, dat een wijziging van de stemrechtwet
noodig zou zijn geworden, waardoor ook de voorgewende
grieven van de uitlanders niet zouden bestaan hebben. Het
zal echter blijken, dat het tijdperk, vastgesteld voor het verkrijgen
van het stemrecht door de uitlanders, geen werkelijke
grief was, doch dat dit punt door intriganten werd gebruikt
om daardoor hunne eigene plannen te verwezenlijken. De
woorden van Generaal joubert, gesproken tot een Burger,
die hem opgetogen kwam mededeelen, dat er weer een
goudrif ontdekt was, zijn op bewonderenswaardige wijze
bewaarheid geworden. Hij zeide : eIn plaats van zoo opgegetogen
te zijn, moest gij liever weenen ; want dat goud
zal er oorzaak van zijn dat ons land met bloed gedrenkt
worclt."
In het jaar 1886 dan werden de Kwartsriffen op den Witwatersrand
ontdekt en toen de groote goudhoudendheid ervan
was gebleken, moest de Regeering spoedig overgaan
tot het proclameeren van die goudvelden. Ongeveer in het
midden van 1886 werden eenige plaatsen o. a. Turffontein,
Doornfontein, enz. tot publieke delverijen geproclameerd en
onmiddellijk stroomden uit alle oorden van de wereld gouddelvers,
speculanten en anderen, die hun geluk kwamen
zoeken, naar de nieuwe goudvelden.
Het spreekt vanzelf dat onder die toegestroomde duizenden
er vele waren van verdacht allooi, hoewel het erkend
moet worden, dat de groote meerderheid van de Witwatersrandbevolking
bestond nit menschen, die zich rustig hielden
en er alleen been gekomen waren om hun fortuin te maken.
Er werden spoedig nog meer goudvelden ontdekt, in het
Oosten (Heidelberg, Nigel), en in het Westen (Krugersdorp)
en wat later ook nog Malmanie en Klerksdorp. Het
behoeft niet gezegd te worden, dat deze vermeerdering van
bevolking en de bewerking der goudvelden spoedig grootere

I16 PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
welvaart brachten. Er kwam een markt voor de producten
van den Boer en ook de Staatskas werd ten zeerste gebaat
door de ontvangsten van licentie- en andere geiden.
In dit jaar werden ook de eerste standplaatsen op den
Witwatersrand uitgegeven, of beter gezegd, verpacht. Die
standplaatsen waren groot loo X 5o voet of 5o X 5o voet
en werden verkocht voor den tijd van gg jaren, na welken
tijd zij weer aan den Staat zouden terugkomen. Die eerste
standplaatsen waren het begin van de later zoo groote stad
Johannesburg. Daar de handel op Johannesburg de aanzienlijkste
werd van geheel Zuid-Afrika, probeerde zoowel Natal
als de Kaapkolonie om een spoorwegverbinding met die
plaats te verkrijgen ; doch de President was daartoe niet te
bewegen, voordat de Delagoa-spoorweg gereed zou zijn. Dat
hij goed had gezien, bewees de latere Driften-kwestie, die
de Republiek bijna in moeilijkheden met Engeland bracht.
Ten einde aan de belangen der nieuwe bevolking tegemoet
te komen, werd er een zoogenaamd Delvers-comite in het
leven geroepen, dat de zaken voor de delvers moest regelen
en als bemiddelaar tusschen de delvers en de Regeering
moest optreden. Rhodes was ook een tijd sang lid van dit
delvers-comite.
In het jaar 1887 bracht de President een bezoek aan
Johannesburg en, hoewel hij vriendelijk ontvangen werd,
bood men hem toch een adres aan, dat niets anders bevatte
dan grieven, die men tegen de Regeering had. De President
gaf in zijn antwoord te kennen, dat, als er moeilijkheden
waren, het delvers-comite die in de eerste plaats moest
behandelen, en zeide verder te hopen, dat er op die wijze
een vreedzame oplossing zou tot stand komen en men hem
niet zou verplichten geweld te gebruiken.
Dit antwoord is den President zeer kwalijk genomen en het
ware misschien beter geweest dat hij zachter gesproken had
om de gevoelens der Uitlanders niet te kwetsen ; doch dan
vergete men niet, dat de President wist, welke elementen
er onder de nieuwe bevolking waren. De beschuldiging van
inherente zwakheid was de Republiek vroeger duur te staan

PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT. I 17
gekomen en de President was vast besloten een aanleiding
tot het herhalen van zulk een beschuldiging te voorkomen.
Tevens moet niet worden vergeten, dat er vroeger in Kimberley
onder een bevolking, die precies uit dezelfde elementen
bestond, een oproer was uitgebroken, waardoor het Engelsche
Gouvernement gedwongen was geworden er een troepenmacht
heen te zenden. Hier dient nog gezegd te worden, dat de
klachten van de Uitlanders steeds met de grootste welwillendheid
in overweging werden genomen en dat in de meeste
gevallen aan die klachten werd tegemoet gekomen ; b.v. in
het onderhavige geval, toen er geklaagd werd over de hooge
licenties op de standplaatsen, die kort daarop aanzienlijk
werden verlaagd.
In het jaar 1887 had de eerste Conferentie plaats tusschen
den Oranje-Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek, om
tot een nauwere vereeniging te geraken. De Conferentie
leverde echter geen resultaat op, omdat President Kruger in
de eerste plaats wenschte, dat de Oranje-Vrijstaat geen
spoorweg in zijn gebied zou laten bouwen, waardoor de
Zuid-Afrikaansche Republiek zou worden verbonden met een
der Britsche kolonien in Zuid-Afrika, v6Or de Delagoabaaispoorweg
klaar was. Kruger was tegen een nauwere vereeniging
met de Britsche Zuid-Afrikaansche kolonien, zoo
lang de zelfstandigheid van de Transvaal ook niet door het
b .zit van een eigen spoorweg verzekerd was en vreesde dat
de aanleg van den alleen mogelijken, zelfstandigen spoorweg,
waarvan de Regeering de rente-garantie op zich had
genomen, opgehouden en de lijn niet winstgevend zou worden,
wanneer er ook nog andere lijnen werden gebouwd. In de
tweede plaats wilde Kruger dat de beide Staten zich zouden
verbinden, elkander wederkeerig bijstand te verleenen, in geval
de onafhankelijkheid van een hunner zou worden bedreigd.
President Brand echter kon zich met deze voorstellen niet vereenigen.
Het spreekt vanzelf dat de nieuwsbladen van de Kaapkolonie
zeer boos waren op President Kruger over zijn houding
inzake de spoorwegen, doch hij ging kalm zijn weg, zich
bewust van zijn plicht om eerst voor zijn eigen Staat te zorgen.

I18 PAUL KRUGER STAATS-PRESIDENT.
In dat jaar greep er nog een andere belangrijke gebeurtenis
plaats ; de inlijving van de Nieuwe Republiek (het
latere Distrikt Vrijheid) bij de Zuid-Afrikaansche Republiek.
Deze nieuwe Republiek had haar ontstaan te danken aan
een twist tusschen de Zulu-opperhoofden, Dinizulu (de zoon
van Cetewayo) en Usibepu, die in het jaar 1884 met elkander
in oorlog waren. Dinizulu verkreeg, tegen den wil der Regeering,
de hulp van een aantal Boeren uit de Zuid-Afrikaansche
Republiek en uit Natal. Toen Usibepu tenonder was gebracht,
gaf Dinizulu uit dankbaarheid een stuk grond aan de Boeren,
die hem geholpen hadden. Dat stuk grond werd later de
Nieuwe Republiek. Nu wijlen Lucas Meijer, die in den
jongsten oorlog zijn land in het veld als lid van den Uitvoerenden
Raad gediend heeft, werd gekozen tot President van
de Nieuwe Republiek. In het jaar 1887 werd op verzoek der
inwoners de Nieuwe Republiek bij de Zuid-Afrikaansche
Republiek ingelijfd onder den naam van Vrijheid, met het
recht om, evenals de vier andere groote districten, vier leden
naar den Volksraad te zenden.
De tijd van vijf jaar, waarvoor President Kruger gekozen
was, zou in 1888 verstreken zijn, en de Volksraad van 1887
moest nu een nieuwe verkiezing uitschrijven.

HOOFDSTUK X.
Het tweede Presidentschap van Paul Kruger.
Bij deze nieuwe verkiezing ontvingen Kruger en Joubert
weder requisities om zich kandidaat to stellen en beiden
namen de kandidatuur aan.
President Kruger werd echter met een groote meerderheid
gekozen en in Mei 1888 voor de tweede maal ingezworen
als Staats-president der Zuid-Afrikaansche Republiek.
In de Volksraadszitting van dat jaar werd Dr. Leyds
gekozen tot Staats-secretaris in plaats van Eduard Bok, die
(la arop gekozen werd tot notulenhouder van den Uitvoerenden
Raad, een betrekking die toen in het leven was geroepen.
In het eerste jaar van Kruger's nieuwe Presidentschap
gebeurde er iets, dat tot ernstige moeilijkheden aanleiding
had kunnen geven. Cecil Rhodes had reeds in dien tijd
een begin gemaakt met de verwezenlijking zijner imperialistische
droomen ; de uitbreiding van het Britsche gezag naar het
Noorden van Afrika. In dien tijd regeerde, noordelijk van
Transvaal, over Matabela- en Mashonaland het Zulu-opperhoofd
Lobengula, zoon van den vroeger door de trekkers verdreven
Selikatze. Hij stond met de Boeren op zeer goeden voet en
kwam dikwijls met burgers van de Republiek, die daar gingen
jagen, in aanraking. Er waren vroeger door de Republiek
met Selikatze vriendschapsbetrekkingen aangeknoopt, en deze
vriendschap met de Republiek duurde onder de Regeering

120 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
van zijn zoon Lobengula voort. Deze zond in 1887 een van
zijn voornaamste Indunas naar Pretoria met het verzoek
een Consul bij hem aan te stellen. De Regeering besloot
aan den wensch van Lobengula gevolg te geven door de
benoeming van Piet Grobler, die goed bekend was met
de Kaffers in Matabeleland. Voor zijn vertrek werd
er door President Kruger een tractaats-ontwerp opgetrokken,
waarbij Lobengula xijn land onder het Protectoraat
van de Republiek stelde. Grobler nam dit tractaat mede
en bij aankomst te Buluwayo las hij het Lobengula voor,
die het geheel en al goedkeurde en er mede instemde,
doch eenige dagen uitstel verzocht om zijn Indunas bijeen
te roepen teneinde hun advies over de zaak in te winnen,
alvorens het tractaat te teekenen. De echtgenoote van
Piet Grobler beyond zich toen aan de Krokodil-rivier op
weg naar Lobengula's stad om zich bij haar man te voegen.
Daar er nu door Lobengula uitstel van eenige dagen was
verlangd, wilde Piet Grobler van dit uitstel gebruik maken
om zijn echtgenoote te gaan halen. Op zijn reis naar
de Krokodil-rivier, zond het Kafferhoofd Khama een gewapende
macht, die Grobler voorkeerde. Eerst kwam een
patrouille van die gewapende macht op hem af. Hij reed
dadelijk de patrouille tegemoet en vroeg wat zij verlangde,
waarop de Kaffers de vlucht namen ; doch hij wing er een.
Aan dezen zeide hij, dat hij den Kapitein of het hoofd van
het kommando moest gaan roepen, zoodat hij vernemen
kon wat hun doel was. Grobler zelf ging het kommando
tegemoet op eenige honderden meters van zijn wagen, toen
de Kaffers dadelijk op hem begonnen te vuren.
Onder het terugloopen naar zijn wagen schoot de vijand
hem zijn been af. Toen Grobler viel, liep een jong meisje,
Lottering genaamd, toe en stelde zich tusschen den gewonde
en de Kaffers om hem zoodoende te beschermen en
als het ware met haar lichaam te dekken. De vijf of zes
mannen, die bij Grobler waren, begonnen nu op de Kaffers
te vuren, waarop dezen de vlucht namen. Grobler werd nu
naar zijn wagen gedragen en de reis werd voortgezet naar

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 121
de Krokodil-rivier, waar de gekwetste eenige dagen later
overleed. Dat deze moord geschied is op aanstoken van
Rhodes en zijn kliek, lijdt geen twijfel ; want zooals wij
vroeger reeds hebben gezegd, had Rhodes toen reeds het
oog gevestigd op de binnenlanden van Zuid-Afrika, en was
hij bevreesd dat zijne plannen verijdeld zouden worden door
de aanstelling van Grobler.
Er ontwikkelde zich nu een lange correspondentie over
deze gebeurtenis tusschen de regeering der Zuid-Afrikaansche
Republiek en den Hoogen Kommissaris, want Khama
stond onder Britsch Protectoraat. De Hooge Kommissaris
beloofde een onderzoek te zullen instellen, Welk onderzoek
dan ook plaats had en waarbij Generaal Joubert tegenwoordig
was. Om verwikkelingen te vermijden, was de regeering
der Zuid-Afrikaansche Republiek verplicht, zich bij een soort
van schikking neer te leggen, welke hierop neerkwam, dat
Khama jaarlijks een pensioen van zoo aan de weduwe
van Grobler zou betalen.
Tot goed begrip van deze en verdere gebeurtenissen in
Zuid-Afrika moeten wij het ontstaan van de Chartered Company
en het streven van Rhodes schetsen.
Rhodes is de man die het meest heeft bijgedragen tot al
het onheil, dat Zuid-Afrika heeft getroffen ; die, wat zijn
bewonderaars ook mogen zeggen, een der meest gewetenlooze
personen is, die ooit geleefd hebben ; een man, die
zich in de politiek tot levensmotto had gekozen : het
doel heiligt de middelen. Deze man is de vloek van Zuid-
Afrika geweest. Toen hij zich te Kimberley door diamantspeculaties
verrijkt had, amalgameerde hij de diamantmijrien
aldaar, waardoor hij zeer grooten invloed in de geldwereld
kreeg. Later werd hij gekozen tot lid van het Kaapsche
Parlement en in 1890 werd hij Eerste Minister van de
Kaapkolonie. Reeds veel vroeger had hij zijn oog geslagen
op de binnenlanden van Zuid-Afrika. Door zijn toedoen was
de inlijving van Land Goosen en Stellaland bij de Kaapkolonie
tot stand gekomen. Hij beschouwde dit gebied als
een soort Suezkanaal naar de binnenlanden van Zuid-Afrika.

122 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
In den eersten tijd van Kruger's presidentschap beproefde
Rhodes hem tot zijn bondgenoot te maken. Op weg van
Beira naar Kaapstad, zocht hij Kruger te Pretoria op en
zeide hem : „Wij moeten samenwerken. Ik weet dat de Republiek
een haven wil hebben ; gij moet Delagoabaai hebben."
Kruger antwoordde : „Hoe kunnen wij in dit opzicht samenwerken
; de haven behoort immers aan de Portugeezen, en
dezen zullen haar niet afgeven." Rhodes : „Wij moeten ze
eenvoudig afnemen." Kruger: „Ik mag niet het eigendom
van anderen nemen. Als de Portugeezen de haven niet verkoopen
willen, dan zal ik ze ook niet nemen, wanneer gij
ze mij levert ; want er ligt een vloek op onrechtvaardig
verkregen goed." Toen gaf Rhodes zijn pogingen op om
Kruger voor zich te winnen.
En in 1888 werd op zijn aansporen een tractaat gesloten
tusschen Sir Hercules Robinson en Lobengula.
Kort daarna wist hij een concessie van Lobengula te verkrijgen
tegen betaling van een som gelds en de levering
van vuurwapenen. De concessie verleende hem alleen het
recht tot het zoeken naar goud en andere metalen ; maar
hij gebruikte ze om vasten voet in Matabeleland te krijgen,
en de uitbreiding van de Zuid-Afrikaansche Republiek naar
die streken te verhinderen. Rhodes begreep echter spoedig
dat hij alleen onder de bescherming van Engeland veilig
zou zijn, en daarom begaf hij zich op weg daarheen om
een zoogenaamd Charter te verkrijgen. Hierin slaagde hij
gemakkelijk ; want Rhodes ging van het denkbeeld uit, dat
wat men niet met mooi praten gedaan kon krijgen, wel
kon verkregen worden door omkooperij, en hij was er
niet de man naar om zijn geld te sparen, wanneer hij zijn
doel wenschte te bereiken. Het is dan ook zeker, dat vele
van de hoogste personen in Engeland aandeelen in zijn
Chartered Company ontvangen hebben. Zelfs partijen, met
welker denkbeelden Rhodes het geheel en al niet eens
was, gaf hij duizende ponden sterling om zich haar steun
te verzekeren. Wie zal zeggen welke andere groote sommen
hij voor hetzelfde doel nog heeft uitgegeven ? Dit

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 123
zal wel altijd verborgen blijven. Hij was de incarnatie van
het kapitalisme. Hij ontzag niets om het gewenschte doel
te bereiken, omkooperij, leugen, noch bedrog. Niets was hem
te laag of te gemeen, hij zou zich over niets schamen als
het hem tot zijn doel kon brengen.
Hij verkreeg zijn zoogenaamd Charter; hoewel men vragen
mag welk recht het Engelsche Gouvernement op dit gebied
had om Rhodes dit Charter te verleenen. Er werd een
maatschappij gevormd met een kapitaal van i,000,000 pd.st.
Kort daarop in 1890 rustte Rhodes een expeditie uit om
„zijn" nieuw gebied in bezit te nemen, en hoewel de Matabele-koning
protesteerde tegen het binnendringen van de
Rhodes' pioniers, stoorde hij zich daar niet aan. Hij nam
bezit van Mashonaland, waar hij eenige forten nl. fort Charter,
fort Salisbury en fort Victoria liet bouwen. Het bleek
hem echter spoedig, dat Mashonaland noch voor landbouw,
noch veeteelt, noch voor gouddelverijen veel beteekende, en
nu begon hij op middelen te peinzen om zich van Matabeleland
meester te maken, waar, zooals hij dacht, rijke goudvelden
waren. Om tot dat doel te geraken, moest hij trachten
Lobengula in een oorlog te wikkelen, en hij slaagde
daarin maar te wel.
Men beweert in Zuid-Afrika, dat hij door zijn administrateur
aan Lobengula had laten weten, dat de Mashona's vee
hadden gestolen, en Lobengula hen moest straffen. Deze
zond toen terstond een impi, zooals zijn gewoonte in dergelijke
gevallen was, en Rhodes maakte nu van het zenden
van die impi een voorwendsel om Lobengula te straffen, omdat
hij de Mashona's had laten vermoorden. Hoe het ook al
zij, de verlangde oorlog kwam. Een kommando werd georganiseerd
door Jameson, die de Matabelen spoedig uit elkander
dreef en bij honderden met de maxims doodschoot.
Lobengula, zoo wordt verteld, stierf op zijn vlucht nabij
de Sambezie.
Wat moet deze zwarte potentaat in zijn laatste levensuren
wel gedacht hebben over een zoogenaamde Christennatie ?
Dadelijk liet Rhodes in Matabeleland in alle richtingen

124 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
naar goud zoeken, doch toen die onderzoekingen slechts
poovere resultaten opleverden, kwam bij hem de gedachte
op zich meester te maken van de rijke goudvelden der Zuid-
Afrikaansche Republiek, en tevens van de Republiek zelf.
Ook deze gemeene daad voerde hij later uit.
In 1888 stierf President Brand van den Oranje-Vrijstaat,
na bijna 25 jaren lang President geweest te zijn. In
zijn plaats werd gekozen tot Staats-President Francis
William Reitz, de latere Staats-Secretaris van de Zuid-
Afrikaansche Republiek, een man, die ieder, die hem kent,
de grootste hoogachting inboezemt ; een van die mannen,
van vie men dikwijls in boeken leest, doch die men zelden
in het leven ontmoet ; een man van een voornaam en nobel
karakter en zonder eenige zelfzucht, Wiens eenig doel is zijn
land nuttig te zijn ; in een woord, een man, dien het een
voorrecht en geluk is persoonlijk te kennen.
Kort na zijne inzwering als President, in 1889, had er
een tweede Conferentie plaats tusschen de beide Republieken
te Potchefstroom, in de Zuid-Afrikaansche Republiek. Het
doel der Conferentie was nauwere aaneensluiting van de Republieken
en ditmaal gelukte de samenspreking veel beter dan
de eerste keer. De beide Republieken verbonden zich elkander
te steunen in geval de onafhankelijkheid van een harer van
buitenaf werd bedreigd. Verder werd er een tractaat gesloten
van vrijen handel tusschen de beide Republieken, behalve voor
produkten en andere goederen, waarvan de Zuid-Afrikaansche
Republiek verplicht was invoerrechten te heffen ter bescherming
der door haar verleende monopolies. Ook een besluit, met betrekking
tot de spoorwegen, zooals Kruger dit reeds bij de
eerste samenspreking had voorgesteld, werd nu aangenomen.
In dat jaar 1888 bracht de President weer een bezoek
aan Johannesburg, waar hij zeer vriendelijk werd ontvangen.
In de adressen, die men hem aanbood, werd gevraagd om
een Municipaliteit en meer ambtenaren tot behartiging van
het Rechtswezen. Aan dit laatste verzoek werd voldaan
door de benoeming van Dr. Jorissen, die spoedig als speciale
Rechter te Johannesburg zitting nam.

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 125
President Kruger had op middelen gepeinsd, hoe aan de
verlangens van de nieuwe bevolking tegemoet te komen in
zake vertegenwoordiging, zonder de onafhankelijkheid van
de Republiek in gevaar te brengen of de belangen van de
oude Burgers te benadeelen ; want, hoewel al de klachten
van de uitlanders steeds met de grootste welwillendheid door
den Uitvoerenden Raad waren behandeld en er zooveel
mogelijk aan hun wenschen was tegemoet gekomen, was het
den President toch duidelijk geworden, dat er een middel
moest gezocht worden om aan de uitlanders een zekere stem
in de vertegenwoordiging des lands te geven, en dat middel
dacht hij gevonden te hebben in het instellen van een
Tweeden Volksraad. Het was zijn eigen plan, en hij wilde
dat dit Lichaam alle zaken, waarbij de nieuwe inkomelingen
belang hadden, zou behandelen, zooals de goudwet, het telegraafwezen,
enz. enz.
Hij wilde hierdoor de nieuwe bevolking den weg openen
om zelf in den Volksraad haar belangen te behartigen, wat
tot dusverre door de wet inzake het verkrijgen van stemrecht
niet mogelijk was geweest.
De Stemrechtwet van de Zuid-Afrikaansche Republiek van
dien tijd bepaalde namelijk, dat een vreemdeling vijf jaren op
de veldkornetslijsten ingeschreven moest zijn om zich te
kunnen laten naturaliseeren. Tegelijk met de instelling van
een Tweeden Volksraad zou die wet gewijzigd worden in
dier voege, dat twee jaar registratie voldoende zou zijn voor
naturalisatie ; de persoon aldus genaturaliseerd, zou dan
het recht hebben te stemmen voor leden van den Tweeden
Volksraad en voor alle andere ambtenaren, die door de Burgers
gekozen worden, behalve voor Staats-President, Kommandant-Generaal
en leden van den Eersten Volksraad. Na
twee jaar kiezer geweest te zijn — dus vier jaar na den dag
van inschrijving als inwoner van de Republiek — zou zulk een
genaturaliseerd persoon kunnen worden gekozen tot lid van
den Tweeden Volksraad. En tien jaar daarna zou hij het
voile burgerrecht kunnen verkrijgen, d. w. z. evenals de
oude Burgers het recht hebben Staats-President, Komman-

126 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
dant-Generaal en leden van den Eersten Raad te kiezen.
Er was in den Raad groote oppositie tegen dit voorstel,
daar sommige leden het beschouwden als een Klasse-wetgeving,
wat het dan ook ongetwijfeld in een zekere mate
was; terwijl andere leden van den Volksraad weer van
opinie waren, dat deze nieuwe maatregel te veel rechten
aan de vreemdelingen gaf. De zaak werd uitgesteld om
eerst de opinie van het publiek er over te hooren. De Burgers
hechtten hun goedkeuring aan het voorstel, wel een
bewijs hoe onbegrensd hun vertrouwen was in het beleid
van hun President. Het is zeker, dat zulk een voorstel,
waartegen zooveel oppositie was, nooit zou zijn doorgegaan,
als het van iemand anders als van den President was
uitgegaan.
In de volgende Raadszitting werd de Wet op den Tweeden
Volksraad met groote meerderheid goedgekeurd.
In de Engelsche pers is beweerd dat de Tweede Volksraad
feitelijk niets zou te beteekenen hebben gehad, een bewering
die door Minister Chamberlain is overgenomen. Het zij
hier derhalve gezegd dat, niettegenstaande de wetten en
besluiten van den Tweeden Volksraad onderworpen waren
aan de goedkeuring van den Eersten Volksraad, dit lichaam
slechts eenmaal een besluit van den Tweeden Volksraad heeft
afgekeurd ; n.l. het besluit waarbij de Tweede Volksraad de
onder-mijnrechten van de Bewaarplaatsen aan de oppervlaktehouders
had toegekend.
Nog te opmerkelijker is de aanname van de wet, waarbij
een Tweede Volksraad werd in het leven geroepen, waar
kort te voren een voor President en Burgers zeer beleedigende
daad te Johannesburg was gepleegd. De President
was op weg naar Blignauts-point om den Hoogen Kommissaris
te ontmoeten in zake de Swazieland-kwestie.
Op zijn reis daarheen toefde hij te Johannesburg, waar
als gewoonlijk een Deputatie hem zekere grieven kwam
voorleggen. Den President, die niet direct aan al hun wenschen
gevolg kon of wou geven, werd door een der afgevaardigden
toegevoegd, dat hij de nieuwe bevolking met

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 127
verachting behandelde. De President word hierop kwaad en
zei: „Niet de nieuwe bevolking, maar personen als gij zijt,
veracht ik."
Dien avond had er een oploop plaats voor het huffs van
den Heer von Brandes, waar de President gelogeerd was. De
vlag van de Republiek werd afgerukt en aan stukken gescheurd.
Dat deze daad de oude bevolking in het harnas
joeg, behoeft niet gezegd te worden ; dock de President wilt
de Burgers tot kalmte te brengen door hun mede to deelen,
dat de bevolking van Johannesburg getrouw aan den Staat
was en dat het slechts een klomp oproermakers was, die
het schandaal hadden gepleegd.
Toen de President den Hoogen Kommissaris te Blignautspoint
ontmoette, sprak deze met hem over den oploop te
Johannesburg, waarop de President zeide : „Ja, ziet U, Sir
Henry, het gaat met die menschen als met een baviaan, dien
ik vroeger gehad heb en die mij zeer lief had, en niet wou
verdragen, dat iemand mij aanraakte. Wij zaten bij het vuur
en bij ongeluk kwam zijn staart in het vuur. Daarop wierp
het dier zich op mij, denkende dat ik de oorzaak was van
de pijn aan zijn staart. De menschen in Johannesburg hebben
zich verbrand aan overspeculatie en nu willen zij zich
op Paul Kruger wreken."
Een andere gelegenheid om den President haat tegen de
Uitlanders te verwijten, deed zich voor bij het feest, dat in
1891 op Dingaansdag to Paardekraal gehouden werd, ter
herdenking van de Onafhankelijkheidsverklaring. Hier hield
Kruger een zeer krachtige toespraak tot de verzamelde menigte,
waarin hij in het licht van het Woord Gods de gesc.hiedenis
van zijn yolk naging. Hij begon zijn rode aldus: „Volk
van den Heer, gij oud yolk van het land, gij vreemdelingen,
nieuwe inkomelingen, ja zelfs gij moordenaars en dieven."
De Uitlanders, die in dien tijd er nog voortdurend op uit
waren om allerlei grieven tegen den President en de Regeering
van de Republiek uit te denken, waren woedend over
deze uitlating.
Zij beweerden dat de President hen dieven en moorde-

128 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
naars had genoemd, wat natuurlijk een grove onwaarheid
was. Hij wou alleen te kennen geven, dat hij iedereen
opriep, zich voor God te verootmoedigen, en de wonderbare
leiding van God te erkennen, zelfs moordenaars en dieven.
Als er eenige beleediging in die woorden lag, dan zou die
evengoed van toepassing geweest zijn op de oude bevolking
als op de nieuvve, zooals ieder verstandig mensch,
die zich eenigszins in Krugers gedachtengang verplaatsen
wilde, had kunnen zien.
De Swazielandkwestie, waarvoor Kruger met Sir Henry
Loch samenkwam, heeft de Republiek veel zorg gebaard.
Swazieland was aan alle zijden, behalve aan de Oosterzijde
begrensd door het grondgebied van de Zuid-Afrikaansche
Republiek, maar werd door de Koninklijke Kommissie in
1881 er van afgesneden. Eenige burgers hadden zekere
concessies van Umbandine verkregen ; andere personen,
waaronder vele avonturiers, verlangden ook zulke gunsten
en vielen Umbandine zoo lastig, dat hij het Britsche Gouvernement
om een raadgever vroeg, en, zooals te begrijpen
is, haastte dat Gouvernement zich aan dit verzoek te voldoen,
om zoodoende Swazieland binnen de Britsche sfeer
van invloed te brengen. Offy Shepstone, zoon van Sir Theofilus,
die de Republiek in 1877 annexeerde, werd door den
Hoogen Kommissaris tot raadgever van Umbandine benoemd.
De Swaziezaken geraakten echter in zulk een verwarring,
dat er ten slotte een soort van Komite werd gevormd
bestaande uit Boeren en Engelschen die tezamen het land
regeerden. Het was duidelijk, dat zulk een toestand niet
kon voortduren, en Sir H. Robinson schijnt wel genegen
geweest te zijn om Swazieland door de Republiek te doen
annexeeren. Dat evenwel paste natuurlijk niet in de kraam
van de Jingoes en Kaffervereerders in Engeland, en zoo
besloot het Engelsche Gouvernement om Sir Francis de
Winton naar Swazieland te zenden om een onderzoek in
te stellen. Deze had een onderhoud met Generaal Joubert,
die er de Zuid-Afrikaansche Republiek vertegenwoordigde

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 129
en die aan Sir F. de Winton uitlegde, waarom het Transvaalsche
Gouvernement Swazieland bij de Republiek wilde inlijven.
Na ontvangst van het Rapport van Sir Francis besloot
het Engelsche Gouvernement Sir H. Loch (sedert 1889
de nieuwe Hooge Kommissaris) te gelasten, een onderhoud
met President Kruger te hebben. Dit onderhoud vond plaats
te Blignauts-pont, waarbij Cecil Rhodes ook tegenwoordig
was. Op deze bijeenkomst drong President Kruger er sterk
op aan de toestemming van de Britsche Regeering te verkrijgen
om Swazieland, alsmede Sambaans- en Umbegasaland,
waarmede de Republiek reeds tractaten had afgesloten,
bij de Republiek in te lijven. Sir H. Loch van zijn kant
drong er op aan, dat de Zuid-Afrikaansche Republiek Natal
zou toestaan een spoorweg naar Johannesburg te bouwen, en
zich bij een algemeen Zuid-Afrikaansch Verbond zou aansluiten.
In een spoorweg van Natal wilde de President toestemmen,
omdat hij Natal wou tegemoet komen. De President
kon echter den Natal-spoorweg niet als een voorwaarde in de
onderhandeling aanhangig maken, omdat hij zich eerst in
correspondentie moest stellen met de Portugeesche autoriteiten,
ingevolge de overeenkomst inzake de tarief-kwestie,
vroeger met Portugal gesloten: De Portugeesche regeering
had alleen in den aanleg van den Delagoa-baai-spoorweg
toegestemd, onder voorwaarde, dat geen nieuwe lijn naar
Johannesburg zou worden gebouwd, die korter was dan de
Delagoa-lijn. Bij het tolverbond wilde de President zich wel
aansluiten, hoewel hij in principe er tegen was, mits Lord
Loch namens de Engelsche Regeering hem Amatongaland
met Kosi-Baai beloofde. Krugers voorwaarde was altijd
„eerst een eigen haven en dan het. tolverbond."
Het slot van de onderhandelingen was, dat de Hooge
Kommissaris aan President Kruger zeide, dat hij een concept-overeenkomst
zou opstellen en die aan den President zou
zenden. Hij verzocht verder, dat Dr. Leyds zou achterblijven
om bij de opstelling van het concept tegenwoordig te zijn,
zoodat hij later in staat zou wezen den President alle noodige
inlichtingen te geven. Dr. Leyds moest dan teekenen
9

1 30 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
dat hij bij het opstellen van het concept tegenwoordig was
geweest. Daarop ging de Conferentie uiteen.
Kort daarna zond Lord Loch aan den President het concept,
dat hierop neerkwam, dat men Swazieland gezamenlijk
zou besturen ; de Transvaal zou een spoorweg naar Kosibaai
mogen bouwen. Daartoe zou een strook grond van 3
mijl breed naar Kosibaai aan de Republiek worden afgestaan ;
doch de Britsche Regeering zou het Protectoraat over die
strook grond en over Kosibaai uitoefenen ; welke voorwaarde
het aanbod voor de Republiek natuurlijk onaannemelijk
maakte. Verder kon de Transvaal een klein stukje
grond, (den zoogenaamden kleinen Vrijstaat,) tusschen de
Republiek en Swazieland gelegen, annexeeren. Loch beweerde,
dat dit een overeenkomst was, waarover hij en
President Kruger het te Blignauts-pont eens waren geworden
en verklaarde tevens dat Dr. Leyds na het opbreken van
de Conferentie, waarvan hiervoren is gesproken, in die voorwaarden
had toegestemd en ze met zijn handteekening had
bekrachtigd. Dit ontkenden de President en Dr. Leyds ten
sterkste, en Kruger weigerde het voorstel goed te keuren.
Loch dreigde echter, dat, indien de voorgestelde regeling
niet werd aangenomen, de Engelsche Regeering gebruik zou
maken van de macht, haar verleend bij de Londensche
Conventie, om een gewapende macht naar Swazieland te
zenden. Kort daarop werd de heer Jan Hofmeyr naar
Pretoria gezonden, door wiens toedoen de zoogenaamde
Eerste Swazieland-Conventie werd gesloten. Het behoeft
niet gezegd te worden, dat de Republiek bij die Conventie
zoo goed als niets kreeg ; doch veel van haar rechten moest
afgeven, zooals b.v. het recht om met inboorlingen-stammen
ten Noorden of ten Noord-Westen tractaten te sluiten. De
Republiek verbond zich verder de spoorwegverbinding met
Natal niet langer tegen te houden, en eindelijk om de
Chartered Company in het Noorden zooveel mogelijk te
helpen. En hierin kunnen wij de hand van Rhodes bemerken.
Deze bepaling gaf aanleiding tot groote moeilijkheden,
zooals wij later zullen zien. De Volksraad keurde het trac-

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 131
taat goed, dock niet dan na zijn leedwezen te hebben uitgesproken,
dat Engeland de Republiek niet meer was tegemoet
gekomen. Deze kwestie bleef zoo tot in 1893, toen de
Tweede Swazieland-Conventie gesloten werd.
In het tweede Presidentschap vielen twee gebeurtenissen
voor, die groote ontstemming tegen Kruger verwekten.
De eerste was de Adendorff-Trek en de tweede de Conferentie
inzake de kerkkwestie. De Adendorff-Trek had
zijn oorsprong in een concessie, die een zekere Adendorff
samen met B. Vorster Jr., in Banjaland had en die zij te
vergeefs getcacht hadden aan Rhodes te verkoopen. Rhodes
verklaarde de concessie ongeldig, waarop de concessionarissen
besloten een trek op touw te zetten naar het gebied,
waarin hun concessie gelegen was.
Hiertegen verzetten zich de Hooge Kommissaris en Rhodes
ten sterkste, daar zij den trek beschouwden als een gevaar
voor de Chartered Company. Op President Kruger werd
een beroep gedaan, ingevolge de Swazieland-Conventie, om
den trekkers te beletten hun voomemen uit te voeren. De
President verklaarde zich terstond tegen den trek, en vaardigde
een proclamatie uit, waarbij den burgers streng werd
verboden iets met den trek te doen te hebben, en dat ieder,
die aan die proclamatie geen gehoor gaf, volgens de wet
gestraft zou worden. Dat deze houding van den President
tot zeer groote ontevredenheid aanleiding gaf, is niet te
verwonderen. De President wist wel, dat de proclamatie
hem een groot deel zijner populariteit zou kosten, doch als
eerlijk man was hij verplicht de bepalingen van de Swazieland-Conventie
na te komen. Hoe duur deze houding den
President is te staan gekomen, is gebleken bij de daaropvolgende
Presidentsverkiezing ; want hoeveel grieven zijne
tegenstanders ook tegen hem mochten aanhalen, de beletting
van den Adendorff-trek was zeker een der hoofdredenen,
waarom vele Burgers tegen hem stemden. De kwestie kwam
later in den Volksraad ter sprake en in het debat, dat
zich er over ontspon, verklaarden verscheidene invloedrijke
leden, o. a. Schalk Burger, na het vertrek van President

132 HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER.
Kruger, in den jongsten oorlog, waarnemend President van
de Republiek, en ook Generaal Joubert, lid van den Uitv. Raad,
zich tegen die proclamatie. Ten slotte echter werd ze door
den Volksraad goedgekeurd. Er kwam zoo goed als niets
van de heele beweging, vooral omdat de President persoonlijk,
waar hij kon, met de Burgers sprak en hun afried om
aan de beweging deel te nemen.
In denzelfden tijd, waarin deze moeilijkheden in de buitenlandsche
politiek plaats hadden, was er ook een twist op
kerkelijk gebied ontstaan. Na den oorlog van 1881 had
zich de behoefte onder de Burgers doen gevoelen om zich ook op
kerkelijk gebied nauwer aaneen te sluiten, en zoo kwam er een
vereeniging tot stand tusschen de Hervormde kerk en de Nederduitsch-Gereformeerde
kerk. De Christelijke-Gereformeerde,
de zoogenaamde Dopperkerk, waartoe Kruger behoorde, had
bezwaar om tot die vereeniging toe te treden en bleef zoodoende
direkt buiten de kwestie. Zij had haar beginselen en
inrichting vastgesteld volgens de H. Schrift en verlangde
dat alle partijen zich over deze kwesties duidelijk zouden uitspreken,
alvorens zij zich aansloot. Doch „practische" bezwaren
weerhielden haar ; omdat zij niet tot de vereeniging
kon toetreden, zonder de beginselen van deze vereeniging
to aanvaarden. Kort na de vereeniging ontstond er echter
verschil en bleven sommige leden, waarvan Chr. Joubert
de leider was, getrouw aan de Hervormde Kerk, en wilden
niets met de vereeniging te doen hebben. Later scheidden
zich nog eenigen af, waarvan A. D. W. Wolmarans
de leider was. Zooals te begrijpen is, ontstonden hierdoor
groote moeilijkheden omtrent de kwestie van het bezit der
kerkelijke eigendommen, want de leden die zich afscheidden,
maakten aanspraak op de eigendommen van de Hervormde
kerk ; terwijl de leden, die de vereeniging getrouw bleven,
er ook aanspraak op maakten. Dat er hierdoor groote
oneenigheid en twisten ontstonden, is te begrijpen. Om nu
aan deze twisten een einde te maken, richtte President
Kruger een rondschrijven aan de Predikanten en Ouderlingen

HET TWEEDE PRESIDENTSCHAP VAN PAUL KRUGER. 133
van de verschillende partijen, hen oproepende tot een
Conferentie, om te zien of men de geschillen niet uit den
weg kon ruimen. In Augustus van het jaar 1891 vond deze
Conferentie plaats in de zaal van den Tweeden Volksraad.
Alle partijen waren daarop vertegenwoordigd. In deze Conferentie
verklaarde Kruger in zijn openingsrede, dat men
niet moest denken, dat hij als Staats-President deelnam aan
de Conferentie, doch als broeder en mede-Christen, om aan
de geschillen een einde te maken.
Hij deed vooral moeite, de scheuring die er ontstaan was,
te heelen door te trachten de vereeniging te herstellen ;
doch het bleek spoedig, dat dit niet lukken zou en daarop
stelde Kruger voor, dat men zou trachten om tot een
overeenkomst te geraken omtrent de kerkeigendommen. Er
werd echter geen schikking getroffen en de Conferentie ging
uiteen zonder feitelijk iets gedaan te hebben. Hoewel er geen
twijfel aan kan bestaan, dat de President met de edelste
bedoelingen deze Conferentie had bijeengeroepen, werd zij
toch door zijne vijanden als een wapen tegen hem gebruikt.
Bij de komende Presidentsverkiezing werd hem verweten,
dat hij als een autocraat zich met alles bemoeide, zelfs met
kerkelijke kwesties.
In 1893 waren er drie kandidaten voor het Presidentschap
Kruger, Joubert en Hoofdrechter Kotze. Het was de heftigste
verkiezingsstrijd, die er ooit in de Republiek gevoerd
is. Kruger werd door de tegenpartij voor de voeten geworpen,
dat hij autocratisch was, de staatsgelden verspilde, alle
rechten en voordeelen door concessies weggat en de Hollanders
in de landsbetrekkingen plaatste. OA der tegenpartij
werden allerlei beschuldigingen naar het hoofd geworpen.
Het is niet aangenaam voor de Transvalers om
aan dien tijd terug te denken, want de twee voornaamste
mannen van de Republiek werden over en weer zoo zwart
gesmeerd dat, als er ook maar een tiende waar was geweest
van alles wat er verteld werd, beiden onwaardig zouden geweest
zijn langer het vertrouwen van het Volk te genieten.

HOOFDSTUK XI.
Paul Kruger's derde Presidentschap,
De uitslag der verkiezing was als volgt :
President Kruger 7854 stemmen.
Generaal Joubert 7009 11
Rechter Kotze 8 i 71
De partij van Generaal Joubert wilde zich echter niet aan
dezen uitslag onderwerpen en zond een protest in tegen
de herkiezing van Paul Kruger. Toen de Volksraad op
i Mei vergaderde, werd er dadelijk een Kommissie van onderzoek
gekozen, bestaande uit drie Kruger- en drie Joubertmannen.
Intusschen werd bij Volksraadbesluit bepaald, dat
de President, wiens diensttijd den yen Mei zou zijn verstreken,
in zijn ambt zou blijven, tot de Volksraad de protesten
zou hebben afgehandeld. De meerderheid van de Kommissie
vond dat de verkiezing wettig was. Er was ook een
minderheids-rapport, dat aanbeval een nieuwe verkiezing te
doen plaats hebben. De Volksraad keurde echter met a
tegen 3 stemmen het meerderheidsrapport goed en de President
werd den 12 Mei 1893 voor de derde maal als Staats-
President der Zuid-Afrikaansche Republiek ingezworen. In
zijn aanspraak bij de inzwering, die thans voor de eerste
maal plaats had op het balkon van het nieuwe Gouvernementsgebouw,
terwijl de toeschouwers op het Kerkplein v66r
het gebouw den President stonden aan te hooren, vermaande

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 135
Kruger de Burgers om eendrachtig samen te werken en
niet langer in tweedracht te leven, en richtte ook tot de
kinderen het woord, hen vermanende om getrouw te blijven
aan hun moedertaal. Deze aanmaning had bijzondere beteekenis
door het feit, dat er het vorige jaar een hervorming
in het onderwijsstelsel was gebracht, waarbij vooral
werk werd gemaakt van het behoud der taal, I) en de samen-
1) Deze rede luidde : „Lieve kinderen, op u houdt uw Staatspresident
zijn oogen gericht, in u ziet hij den toekomstigen Staat en de toekomstige
kerk, en het is mijn innige hartewensch, alle krachten in te spannen om u
tot nuttige leden der maatschappij op te voeden. Gij genet het groote
voorrecht dat uw Staat christelijk onderwijs verlangt, en dit voorrecht zal
niet tot weinigen beperkt blijven ; het is ons plan het onderwijs onder het
bereik van alien te brengen en alien deelachtig te maken aan het voordeel.
Uw regeering heeft het beginsel van christelijk onderwijs in de wet vastgelegd.
Een ander groot voordeel is het, dat uw wetgevende regeering over de taal
van het land waakt — over de taal, die uwe voorouders in strijd en Teed
is lief geworden — de teal, waarin uw Bijbel is geschreven en waarin gij
hem leest. Als gij onverschillig wordt voor uw taal, dan wordt gij onverschillig
voor uw voorvaderen en uw bijbel en ten slotte ook, voor uw godsdienst,
ja zelfs voor uw volksaard. Houdt daarom vast aan uw teal I Het is
wel noodig vreemde talen te leeren, vooral de taal van hen, met wie gij
veel omgaat, maar het moeten altijd bijtalen blijven. Uw taal, de teal van den
Bijbel, moet uw hoofdtaal wezen. Neemt het ter harte, wat ik u zeg, en
denkt gedurig daarover na, den Hoer biddend, dat gij er getrouw in moogt
blijven en bet nageslacht zal u er dankbaar voor zijn."
Joist de twee gezichtspunten, in deze rede ontvouwd, had President Burgers
in de door hem ontworpen onderwijswet van 1874, die hij alleen door
zijn welsprekendheid in den Volksraad er door had gekregen, verwaarloosd.
Die wet was in strijd met „het godsdienstig bewustzijn van den Staat," en
bleef om die reden ook een doode letter. Na den Vrijheidsoorlog was het
een der eerste daden van het bewind geweest om een wet te verkrijgen, die
paste aan den wil en wensch van het yolk. Kroger geloofde in Ds. du Toit
den man gevonden te hebben, die de noodige wetenschappelijke ontwikkeling
bezat en de overtuiging der Boeren deelde. Daarom benoemde hij hem
tot Superintendent van Onderwijs. In 1882 werd du Toit's onderwijswet
door den Volksraad aangenomen, doch du Toit voerde ze slecht nit.
Hij was nicer politicus dan onderwijsman en in het jaar 1889 nam hij
zijn ontslag. De ontwikkeling der gondvelden en het binnenstroomen der
vele vreemdelingen namen alle krachten en aandacht der regeering
zoo in beslag, dat zij niet voor het onderwijs kon zorgen, zooals
zij dit wel wilde. Later wilde men geen predikant meer belasten met de
leiding van het onderwijs-departemont, omdat de kerkelijke twisten juist
zoo hevig waren. Toen werd Dr. N. Mansvelt benoemd, die hoog-

136 PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
werking der Burgers was voornamelijk noodig, omdat in het
jaar der verkiezing, het land geteisterd was door geweldige
leeraar in de moderne talen te Stellenbosch was. Deze weigerde eerst de
benoeming te aanvaarden, doch bezweek ten slotte voor den aandrang en
na een onderhoud met President Kruger. Dit was in het jaar 1891. Onmiddellijk
na zijn optreden deed hij een inspectiereis door het land en ontwierp
toen met de hulp eener Volksraadskommissie een nieuwe wet, die door den
Volksraad met algemeene stemmen werd aangenomen.
Het beginsel der wet van 1882 was in deze nieuwe wet bewaard gebleyen,
maar in de onderdeelen waren vele verbeteringen en wijzigingen gebracht.
President Kruger had aan alle beraadslagingen der kommissie,
waarvan de vergaderingen gewoonlijk in zijn hnis gehouden werden, deelgenomen.
Oorspronkelijk had hij tegen drie punten bezwaar gehad. Hij
vreesde dat de verhooging der Staatstoelagen een verslapping van het particulier
initiatief zou tengevolge hebben en dat de ouders de plichten, die
als christelijke ouders op hen rustten, langzamerhand op den Staat zouden
overdragen. Hij had in zijn eigen kerk gezien, hoe de zware lasten waaronder
zij tegenover de Staatskerk gebukt ging, de offervaardigheid had gesterkt.
Ten slotte gaf hij echter zijn ideale opvatting prijs, omdat hij moest
inzien, dat het beste onderwijs noodig was voor de lands zonen en dochters,
waar dezen zich tegenover een snel instroomende vreemde bevolking
moesten handhaven.
Ook had hij er bezwaar tegen, dat van de onderwijzers zou gevorderd
worden, dat zij gediplomeerd waren. Dit vond hij onbillijk tegenover de
onde schoolmeesters, die den Staat en het yolk in moeilijke tijden bijna
voor niets geholpen hadden en die door deze bepaling zouden worden aan
kant gezet. Deze moeilijkheid werd echter opgelost door de bepaling dat
dergelijke onderwijzers in de „buitenscholen" konden voortwerken.
Het derde punt, waartegen de President opkwam, was het subsidieeren
van „Hoogere meisjesscholen." Hij vreesde dat hierdoor het volksleven in
gevaar zou komen. Het yolk toch achtte de plaats der vrouw in huis.
Vertrouwende op zijn raadgevers, gaf hij toe, en later was het Kruger zelf,
die aanbeval, dat talentvolle meisjes tot het Staatsgymnasium zouden worden
toegelaten. Hij zelf heeft in 1894 de Staatsmeisjesschool te Pretoria met
gebed en een redevoering geopend, en met hem was zijn yolk voor deze
hervormingen gewonnen.
Hij was vast besloten het onderwijs algemeen te maken. Dientengevolge
was hij onmiddellijk bereid toe te stemmen in een voorstel om onder zekere
voorwaarden snbsidie van Staatswege te verleenen aan scholen in streken
met een bevolking, die verschillende talen sprak, en op welke scholen het
onderwijs niet in het Hollandsch gegeven werd. Den ten Juni 1892 werd
voor dit doel een afzonderlijke wet in werking gesteld. Onder deze wet
ontwikkelden zich Engelsche scholen te Johannesburg en Duitsche en Fransche
scholen te Pretoria, Johannesburg en elders.
Toen er later te Johannesburg een fonds van £ roo.000 ward gevormd tot

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 137
overstroomingen. De rivieren stegen zoo hoog als sedert
menschenheugenis niet het geval was geweest en richtte
enorme schade aan.
Eenige jaren voor deze Presidentsverkiezing was er te
Johannesburg een vereeniging opgericht, die men den naam
had gegeven van de „Transvaal National Union."
Dit lichaam had zich ten doel gesteld de Johannesburgsche
bevolking gedurig in gisting te houden, allerlei grieven
tegen de Regeering bijeen te rakelen, en op alle mogelijke
wijzen te agiteeren tot het bereiken van zijn doel. Schijnbaar
agiteerde deze Unie om het stemrecht te verkrijgen,
doch dat die heeren hunne werkelijke doeleinden verborgen
hidden, zal later blijken. Dat Rhodes ook zijn hand in
deze zaak had, hebben de latere gebeurtenissen bewezen.
Bij het eerste het beste optreden dezer Vereeniging toonde
zij haar oproerigen geest duidelijk. Er waren in dezen tijd
voortdurend moeilijkheden met de Kafferstammen in het
Noorden. Dan was het deze dan gene, die zich brutaal
tegen de Regeering gedroeg. Eindelijk maakte een ervan,
Malaboch geheeten, die in den Blauwberg woonde, het z(545
erg, dat de Regeering verplicht was een Kommando tegen
hem uit te zenden. Hij had de vermetelheid zijne eigene
onderdanen, die niet in den berg woonden, doch op het
platteland er om heen, te vermoorden, als zij het waagden
de belastingen, hun volgens Wet opgelegd, aan de Regeering
te betalen. Generaal Joubert liet toen overal de inwoners
opkommandeeren, ook in Pretoria, waar onder de opgekommandeerden
natuurlijk ook onderdanen van andere
het in stand houden van scholen in anti-nationalen geest, werd in 1896 een
wet aangenomen, volgens welke op de goudvelden Staatsscholen, waar in de
eerste klassen het onderwijs in een vreemde teal zon worden gegeven, zouden
worden opgericht. Het schoolgeld was zeer gering en onvermogende onders
zouden zelfs bun kinderen er kosteloos heen kunnen zenden. Twee jaar na
de aanname dezer wet bestonden er in de Z. A. R. reeds 12 van dergelijke
scholen met 49 onderwijzers en 1499 leerlingen, voor wie de Staat jaarlijks
£ 20 per hoofd betaalde.

138 PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
Mogendheden waren. Allen voldeden met de grootste bereidwilligheid
aan den oproep van den Veldcornet, behalve
de Engelsche onderdanen. Dezen meenden, dat zij als
„British Subjects" veel te voornaam waren om voor de verachte
Boeren te vechten. Engelsche Predikanten bemoeiden
zich ook met de zaak ; hielden aanspraken en zweepten de
gemoederen op. De Veldcornet was eindelijk verplicht overeenkomstig
Art. 5 van de Krijgswet vijf van de onwilligen
te arresteeren. Dezen deden dadelijk een beroep op het
Hooggerechtshof om den Veldcornet te gelasten hen niet te
bemoeilijken. De beslissing van het Hof was echter, dat zij
verplicht waren krijgsdienst te verrichten, waarop die heertjes
onder een burgerlijk escorte naar het Kommando werden
gezonden. Intusschen had de zoogenaamde „National
Union" niet stil gezeten, doch allerlei brutale besluiten tegen
de Regeering genomen. Men zou de brutaliteit van deze
menschen niet hebben kunnen begrijpen, als het niet later
gebleken was, wie achter hen stond. De Engelsche Regeering
bemoeide zich met de zaak en gelastte Sir Henry Loch
zich naar Pretoria te begeven om de kwestie met de Regeering
van de Republiek te bespreken.
Intusschen had de Volksraad een besluit genomen, bepalende
dat personen, die nog geen Burger konden zijn, van
kommandodienst zouden worden vrijgesteld tegen betaling
van een wettelijk vastgesteld bedrag. Kort daarna kwam
Sir Henry Loch te Pretoria aan. Bij zijn aankomst had er
een oploop van Engelsche onderdanen plaats en zoodra de
President met den Gouverneur in het rijtuig hadden plaats
genomen, werden de paarden door de Jingo's uitgespannen
en het rijtuig onder het zingen van de gewone Engelsche
spotliederen naar het „Transvaal-hotel" getrokken. Een van
de belhamels sprong met een groote Engelsche vlag op den
bok van het rijtuig. V66r het Transvaal-hotel lieten zij het
rijtuig staan en lazen een adres aan Sir Henry Loch voor.
Eenige Transvaalsche Burgers, die intusschen bemerkt hadden
wat er gaande was, trokken toen het rijtuig, waarin de
President nog alleen was blijven zitten, naar het Gouverne-

PAUL KRUGER' S DERDE PRESIDENTSCHAP. 139
mentsgebouw. Dat deze gebeurtenis een zeer slechten indruk
op de Burgers maakte en de haat tegen de uitlanders, met
name tegen de Engelschen, aanwakkerde, behoeft niet gezegd
te worden. De Volksraad, die in dien tijd zat, nam
toen een motie aan, waarin de Regeering om uitleg werd
gevraagd, waarom er geen maatregelen genomen waren om
het yolk van de Republiek zulk een beleedigende handelwijze
te besparen. Spoedig na deze gebeurtenis waren er
een groot aantal burgers in de stad gekomen, die van plan
waren te waken tegen een herhaling van het voorgevallene.
Intusschen werkte de zoogenaamde „National Union" voort.
Zij noodigde Sir Henry Loch uit een bezoek aan Johannesburg
te brengen, wel wetende dat zij in Johannesburg beter
dan te Pretoria kans had bij die gelegenheid een oproer
te verwekken, waardoor zij hoopte interventie van Engeland
te kunnen uitlokken. President Kruger echter, die begreep,
dat een bezoek van den Hoogen Kommissaris te Johannesburg
slechts tot verwikkelingen zou Leiden, ried het hem
ten sterkste af, en ging zelfs z(56 ver van Sir Henry privaat
mede te deelen, dat, indien hij naar Johannesburg ging en
er daardoor moeilijkheden ontstonden, de verantwoordelijkheid
daarvan op hem (Sir Henry) zou rusten. Loch zag van het
bezoek af en trad in het openbaar zeer correct op. Doch
wat deed hij in het geheime Toen de „National Union"
zag, dat het voorgenomen bezoek aan Johannesburg niet zou
doorgaan, zond zij eenige harer leden, onder wie Tudhope
en Leonard, met een adres naar Sir Henry Loch te Pretoria.
Dat de inhoud van dat adres brutaal en beleedigend was
tegenover de Regeering en den Volksraad zal wel geen
verwondering baren, wanneer men de bron kent, waaruit
het afkomstig was. Sir H. Loch raadde de Deputatie in het
openbaar aan kalm haar grieven voor den Volksraad te
brengen, doch in het geheim vroeg hij haar over hoeveel
geweren en patronen de Engelschen in Johannesburg beschikten
en of zij een verzet tegen de Regeering konden
volhouden, totdat hij in staat zou zijn hen met Engelsche
troepen van buitenaf te hulp te komen. Dat de Johannes-

1 40
PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
burgers toen niet tot opstand kwamen, ingevolge den wenk
van Sir Henry, is alleen te danken aan het feit, dat zij geen
voldoende geweren en ammunitie hadden. Toch zal men
begrijpen, van welken invloed die wenk van Sir Henry
geweest is op de gebeurtenissen, die later plaats hadden.
Om het doel en het optreden der „National Union"
duidelijk te kunnen maken, hebben wij den tijd moeten
vooruitloopen.
Inmiddels hadden zich in de buitenlandsche politiek der
Zuid-Afrikaansche Republiek gebeurtenissen afgewikkeld, die
van het grootste belang waren. In het jaar 1893 was de
tweede Swazieland-conventie gesloten. Er was tot dit doel
eerst een samenkomst geweest tusschen den Hoogen Kommissaris
en den President te Colesberg, welke Conferentie
tot geen resultaat had geleid en kort daarna een tweede
ontmoeting te Pretoria, waar den Hoogen Kommissaris,
vergezeld van zijn echtgenoote en twee dochters en een
talrijken staf, een zeer schitterende ontvangst te beurt was
gevallen. De feesten ter eere van Sir Henry, zouden een
oningewijde hebben doen denken, dat de Republiek een
trouwen vriend en bondgenoot op zulke feestelijke wijze
ontving. Intusschen was de overeenkomst, die ten slotte tot
stand kwam, niet van dien aard, dat men ze met ingenomenheid
kon begroeten. De voornaamste punten ervan waren,
dat de Republiek het recht kreeg met de Swaziekoningin
een Conventie te sluiten, waardoor het recht van bescherming
en bestuur in handen van de Regeering van de Republiek
zou komen ; terwijl echter de Kafferzaken aan de Swaziekoningin
met haar Raad zouden worden overgelaten ; zoodat
Swazieland niet als een deel van de Republiek kon
worden beschouwd. Alle mannelijke blanke inwoners zouden
voile burgerrechten verkrijgen, mits door hen binnen zes
maanden daarvoor aanzoek werd gedaan. De Hollandsche en
Engelsche talen zouden aan de Hoven gelijke rechten genieten.
De Transvaalsche Regeering zou afstand doen van
eenige rechten, die zij mocht gehad hebben op gronden ten
Noorden en ten Noord-Westen van de Republiek.

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 141
Deze overeenkomst kon bovendien alleen gesloten worden
als de Swazie-regentes met haar Raad erin bewilligde.
Onder de Swazies zelven ontstond onmiddellijk veel oppositie
tegen de overname van hun land, overeenkomstig deze beslissing.
Deze oppositie werd in het leven geroepen en aangestookt
door allerlei Engelsche Jingo's en avonturiers, onder
wie vooral een zekere Hulett van Natal uitmuntte. Deze
bracht het zelfs zoover, dat de Swazies een Deputatie naar
Engeland zonden om te protesteeren tegen de overname van
hun land door de Republiek. De Deputatie bereikte echter
nets. Aangezien evenwel in Swazieland twist en tweedracht
ontstonden, terwijl de Zuid-Afrikaansche Republiek niet in
staat was met kracht op te treden, gebonden als zij was
door de getroffen overeenkomst, en er hierdoor een onhoudbare
toestand werd geschapen, had er spoedig weder een
Conferentie plaats tusschen Sir Henry Loch en den President
en wel te Volksrust (1894), waar een nieuwe (derde) Conventie
gesloten werd, waarbij de Republiek het recht krecg Swazieland
in bezit te nemen, zonder dat zij het echter tot een
integreerend deel van haar gebied zou mogen maken. Doch
behalve deze beperking maakte het zoo goed als een deel
van de Zuid-Afrikaansche Republiek uit. Deze Conventie
werd door den Volksraad in 1895 in een buitengewone zitting
goedgekeurd, waarbij deze lastige zaak eindelijk haar beslag
kreeg.
Nauw dacht men te kunnen uitrusten na deze geschillen
over het gebied van allerlei inboorlingenstammen, toen Engeland
plotseling Sambaansland en Umbegazaland annexeerde.
Met beide landen had de Republiek tractaten gesloten en ook
gedurende de onderhandelingen over Swazieland was er steeds
min of meer een stilzwijgende verstandhouding geweest, dat
de Republiek later, zoodra de Swazieland-kwestie zou zijn
geregeld, hare aanspraken ook op die beide landen zou doen
gelden en met Engeland over de annexatie ervan zou onderhandelen.
Zoodra de Swazieland-conventie van 1894 echter
door den Volksraad in Februari 1895 was bekrachtigd, annexeerde
Engeland zonder eenige reden het genoemde gebied,

1 42
PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
waarop het evenmin aanspraak had als op de maan. Er kan
geen andere reden voor deze daad geweest zijn, dan om de
Republiek onnoodig te plagen en te Barren, want de laatste
weg naar de zee werd haar hierdoor afgesneden, — een
weg, dien Engeland niet noodig had. Dat de Regeering van
de Republiek tegen de annexatie protesteerde, spreekt van
zelf ; doch Engeland stoorde zich daar niet aan.
In het jaar x895 ging eindelijk een der liefste wenschen
van den President in vervulling. De opening van den
Delagoabaai-spoorweg werd te Pretoria feestelijk gevierd.
Dit spoor was, na vele moeilijkheden, dank zij den ijver
van de Zuid-Afrikaansche Spoorweg-Maatschappij, voltooid.
Bij deze inwijding waren op uitnoodiging der Zuid-Afrikaansche
Republiek, de verschillende Regeeringen van Zuid-Afrika
vertegenwoordigd. De Volksraad had 20,000 beschikbaar
gesteld, opdat de Burgers, die het verlangden, kosteloos naar
Delagoabaai zouden kunnen reizen, om het werk in oogenschouw
te nemen. Duizende Burgers maakten van de hun
aangeboden gelegenheid gebruik en leerden de onderneming
waardeeren. Deze spoorweg bracht een verandering in de
geheele verhouding van de Transvaal. Tot dusver had de
Kaapsche spoorweg, om zoo te zeggen, het monopolie van
het vervoer naar Johannesburg gehad. Nu de Delogoabaaispoorweg
was geopend, was dit uit. Om vriendschappelijke
concurrentie mogelijk te maken en zich een behoorlijk deel
te verzekeren der opbrengst van het vervoer naar haar
groote steden, stelde de Regeering der Zuid-Afrikaansche
Republiek voor, dat de drie Staten elk een derde der inkomsten
van het vervoer naar Johannesburg zouden krijgen. Rhodes,
die thans voor de tweede maal Eerste Minister van de Kaapkolonie
was, en zijn raadslieden dachten er anders over. Zij
verlangden voor zichzelf 5o procent. De Transvaal kon dan
de avenge procenten met Natal deelen. Hierop Wilde de Regeering
van de Republiek natuurlijk niet ingaan, en zoo ontstond
er een tarieven-oorlog.
Het Kaapsche Gouvernement verlaagde het tarief naar
Vereeniging, het grensstation in het Zuiden der Zuid-Afri-

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCIIAP. 143
kaansche Republiek. (De Oranje-Vrijstaatsche spoorwegen
waren in dien tijd nog onder het beheer van het Kaapsche
Gouvernement). De Zuid-Afrikaansche Spoorweg-Maatschappij
daarentegen verhoogde weer het tarief op de sectie Vereeniging—Johannesburg,
om zoodoende de door het Kaapsche
Gouvernement gemaakte verlaging te neutraliseeren. De
Kaapsche Regeering bedacht nu een nieuw plan. Zij liet
de goederen te Viljoensdrift (in het Noorden van de Oranje-
Vrijstaat, juist op de grens der Zuid-Afrikaansche Republiek)
afladen en vandaar per ossenwagen naar het nabijgelegen
Johannesburg vervoeren. In de invoerrechtenwet van de
Republiek was een bepaling, dat de President plaatsen
aan de grenzen kon proclameeren tot zoogenaamde invoerpoorten
en ze ook weer bij procamatie kon sluiten, waardoor
er geen goederen meer op dat punt over de grens mochten
worden gebracht. Toen nu het Kaapsche Gouvernement de
goederen met ossenwagens liet vervoeren, vaardigde de Repu-
Nick een proclamatie uit, waarbij de zoogenaamde invoerpoorten
weer gesloten werden voor overzeesche goederen.
Deze laatste bepaling had ten doel den binnenlandschen
handel van den Oranje-Vrijstaat en de Kaapkolonie niet te
benadeelen. Wat gebeurde er nu echter ? Rhodes en zijn
Regeering beweerden dadelijk, dat de Republiek de Londensche
Conventie had geschonden. Er was namelijk een artikel in die
Conventie dat bepaalde, dat geen verbod zou mogen worden
uitgevaardigd tegen den invoer in de Zuid-Afrikaansche
Republiek van eenig artikel, komende van eenig deel van
het Britsche Rijk, indien dit verbod ook niet van kracht
was op dezelfde artikelen van eenig ander land. De Repu-
Nick had dus de Conventie geschonden, omdat zij aan de
Kaapkolonie, een Britsche bezitting, en aan den Oranje-Vrijstaat,
de zusterrepubliek, een meer begunstigde positie had
verzekerd dan aan de overzeesche landen. Intusschen had
Rhodes zijn beklag bij het Engelsche Gouvernement gedaan.
Er was kort te voren een algemeene verkiezing in Engeland
geweest, waardoor de Regeering, die thans nog aan het
bewind is in Engeland, op het kussen kwam. Chamberlain

[44
PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
was natuurlijk dadelijk gereed een ultimatum aan de Republiek
te zenden, onder uitdrukkelijk beding echter, dat, indien er
door het ultimatum een oorlog ontstond, de Kaapkolonie de
heeft van de onkosten zou dragen, Engeland zou bijspringen
met vrijwilligers, en de vrije beschikking over den spoorweg
zou geven.
Tot schande van de Afrikaners, die deel uitmaakten van
het Kaapsche ministerie, moet gezegd worden, dat zij hierin
toestemden. De Republiek kreeg dus een ultimatum van
Engeland, en moest natuurlijk toegeven en zich verbinden
de driften niet meer te sluiten.
De meest treffende gebeurtenissen tijdens het derde Presidentschap
was de Jameson-inval, — eene onderneming, waarvan
niet Jameson de verantwoordelijke persoon is geweest; want
al heeft ook Chamberlain bij den inval beweerd, dat hij van
het heele komplot niets afwist, later is toch gebleken dat de
Britsche Regeering, of in elk geval de Koloniale Secretaris,
Chamberlain, op de hoogte was van de plannen en intriges
van Rhodes met Jameson's schandelijken inval. Rhodes had
reeds lang het plan opgevat om zich van de Zuid-Afrikaansche
Republiek op de een of andere manier meester te maken.
Daartoe gebruikte hij zijn geld, zijn invloed en zijne positie
als Eerste Minister van de Kaapkolonie. De „National Union",
waarvan wij vroeger hebben gesproken, werd door hem gesteund
om gedurig de gemoederen te Johannesburg in beweging
te houden, en eindelijk gebruikte hij ze als werktuig
bij de samenzwering tegen den Staat.
Door zijne bemiddeling werden in het geheim wapenen
en ammunitie Johannesburg binnengesmokkeld en op de
Simmer and Jack Gold-Mining-Company, waarvan hij de
grootste aandeelhouder was, geborgen. Daar hij echter wist,
dat Johannesburg niet alleen een omwenteling met succes zou
kunnen uitvoeren, moest hij een plan maken om een geschikte
plaats aan de grenzen van de Republiek te verkrijgen, waar
hij een gewapende macht kon samentrekken Voor dit doel
opende hij onderhandelingen met het Britsche Gouvernement

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 145
door middel van zijn factotums Rutherford Harris en de Zuid-
Afrikaansche redactrice van de Londensche „Times", Miss Flora
Shaw, om het gebied der Chartered Company zoo uit te breiden,
dat de verlangde strategische punten daarbinnen vielen, en
uit de telegrammen tusschen deze personen gewisseld
blijkt, dat Chamberlain met de geheele zaak bekend was.
Een der telegrammen van Flora Shaw aan Rhodes eindigde
aldus : „Chamberlain sound in case of interference European
powers, but have special reasons to believe wishes you must
do it immediately." (Vertaling : „Chamberlain zuiver, ingeval
van tusschenkomst Europeesche mogendheden, maar heb
bijzondere redenen te gelooven, dat hij wenscht, dat gij het
dadelijk moet doen.") En verder nog de volgende telegrammen
van Rhodes aan Flora Shaw :
I. Inform Chamberlain that I shall get through all right,
if he supports me, but he must not send cables like he sent
to the High Commissioner in South-Africa. To-day the crux
is : I shall win and South-Africa will belong to England.
(Vertaling: ,Deel Chamberlain mee, dat ik de zaak goed
zal klaar krijgen, als hij mij steunt, maar hij moet geen
kabels zenden, zooals hij aan den Hoogen Kommissaris in
Zuid-Afrika gezonden heeft. Thans is het de krisis : „ik zal
winnen en Zuid-Afrika zal Engeland behooren.")
En : „Unless you can make Chamberlain instruct the High
Commissioner to proceed at once to Johannesburg, the whole
position is lost. High Commissioner would receive splendid
reception and still turn position to England's advantage, but
must be instructed by cable immediately. The instructions
must be specific, as he is weak and will take no responsibility."
(Vertaling : „Als gij niet kunt zorgen dat Chamberlain
den Hoogen Kommissaris gelast om dadelijk naar Johannesburg
te gaan, dan is de geheele zaak verloren. De Hooge
Kommissaris zou een prachtige ontvangst hebben en de zaken
nog een wending ten gunste van Engeland kunnen geven ;
maar hij moet onmiddellijk per kabel opdracht krijgen en
die opdracht moet zeer duidelijk zijn, daar hij zwak is en
geen verantwoordelijkheid op zich zal nemen.)
1 0

146
PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
Men dient hierbij wel in het oog te houden, dat de meest
compromitteerende telegrammen waarschijnlijk zijn achtergehouden,
toen de geheele wisseling van telegrammen voor
de zoogenaamde Parlementaire Kommissie van onderzoek in
Engeland moest worden gelegd.
Waarom, zou men vragen, werd zoo iets gedaan, terwijl
er toch een onderzoek plaats had om achter de voile waarheid
te komen? Zou men hieruit niet afleiden dat Chamberlain
even schuldig was als Rhodes? Uit bovenstaande gepubliceerde
telegrammen blijkt echter reeds voldoende, dat
Chamberlain in het complot betrokken was.
Toen de zaken zoover waren, dat Rhodes de verlangde
grondstreek van het Britsche Gouvernement verkregen had,
begon hij dadelijk maatregelen te nemen om de „Zuid-
Afrikaansche politie" met paarden en oorlogsmateriaal, op die
plek te verzamelen ten einde klaar te wezen, wanneer de
zaken in Johannesburg rijp zouden zijn om een inval van buiten
op de Republiek te doen. Intusschen had Rhodes zich in
verbinding gesteld met de leiders van de Nationale Unie, en
zijn broeder, Kolonel Rhodes, naar Johannesburg gezonden om
daar met hen samen te werken en hem te vertegenwoordigen,
Kolonel Rhodes had volmacht om zooveel geld uit
te geven, als hij noodig zou oordeelen. Lionel Philips, een
van de samenzweerders, was naar Kaapstad gegaan, waarschijnlijk
om de zaken nader met Rhodes zelf te regelen.
Vandaar kwam hij terug naar Johannesburg onder voorgeven,
dat hij als Voorzitter het nieuwe gebouw van de Kamer van
Mijnwezen wilde openen. Het gebouw was nog niet eens
heelemaal klaar ; dock de opening er van was ook slechts
een voorwendsel om Lionel Philips gelegenheid te geven een
politieke toespraak te houden. Tegen het einde van November
had de opening van het gebouw plaats en hield hij een
heftige redevoering tegen de Regeering van de Republiek.
Nog vroeger waren eenige leden van de Nationale Unie
naar Kaapstad gegaan, om met Cecil Rhodes of te
spreken, hoe men te werk zou gaan. Er was toen bepaald,
dat Jameson naar Johannesburg zou komen om de noodige

PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 147
verdere maatregelen met de leiders van de Unie te treffen.
Toen Jameson zich nu tegen het einde van November te
Johannesburg beyond, vroeg hij aan de leiders der Unie hem
een brief te geven, waarin zij een beroep deden op zijn
tusschenkomst, en dien hij later dan kon gebruiken als voorwendsel
voor den inval. Later werd hem dan ook werkelijk
de zoo welbekende brief ter hand gesteld, waarin men hem
o.a. mededeelde, dat er spoedig een botsing tusschen de
Uitlanders en de Regeering zou zijn, en dat men in dat
geval het ergste vreesde voor de vrouwen en kinderen en
de eigendommen in Johannesburg. Deze brief werd geteekend
door Chs. Leonard, Col. F. Rhodes, L. Philips, J. Hays
Hammond en George Farrar. Men had geen datum op den
brief geplaatst, ten einde Jameson in staat te stellen dezen
later zelf naar gelang van omstandigheden in te vullen.
Intusschen werden de Johannesburgers op alle mogelijke
manieren aangehitst door de Rhodes-pers en de Unie, om
zoodoende kunstmatig een uitbarsting voor te bereiden. Aan
het einde van December 1895 vaardigde Chs. Leonard, als
Voorzitter van de „National Union", een Lang manifest
uit, waarin een reeks beschuldigingen tegen de Regeering
werd uitgebracht. Alles wat maar kon dienen om de gemoederen
tegen de Regeering op te zweepen, werd in dat
manifest aangehaald. Natuurlijk was de stemrecht-kwestie
weer een der voornaamste punten ; terwij1 Lionel Philips,
een van de leden van de zoogenaamde „Union," eenigen
tijd vroeger aan zijn vennoot in Londen, een Duitscher, den
even befaamden Beit, die ook tot Rhodes in nauwe betrekking
stond, had geschreven : „We do not care a fig for the
franchise." (Wij geven geen steek om het kiesrecht.)
Juist toen de gisting in Johannesburg op haar hoogst was,
kwam President Kruger te Pretoria terug van zijn gewone
jaarlijksche rondreis door de districten, en bij die gelegenheid
gebruikte hij, in antwoord op een adres, dat de burgers
hem aanboden, en waarin zij aandrongen op het straffen der
oproerige elementen, de merkwaardige beeldspraak, dat men
de schildpad maar eerst tijd moest geven om haar kop uit

1 48
PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
te steken. De Engelschen hebben beweerd, dat de President
met die schildpad Jameson bedoelde, en dat hij dus wist,
dat deze een inval zou doen. Deze bewering is echter geheel
en al ongegrond. Noch President Kruger, noch iemand
anders van de Transvaalsche overheidspersonen hadden toen
ter tijd zoo iets voor mogelijk gehouden en nog veel minder
hadden zij het verwacht.
Wel werden er, zelfs in de Republiek, veel paarden, levensmiddelen
en voeder opgekocht, maar de Engelschen beweerden
steeds, dat die inkoopen en de samentrekking van
politie, nabij de Westergrens van de Republiek, moesten dienen
tegen de Kaffers, en wel tegen het Kafferhoofd Linchwe.
De Burgers hadden tengevolge van die verklaring zoo
weinig argwaan, dat zij zelfs de goederen vervoerden en
brachten naar de halteplaatsen, waarvan Jameson later, op
zijn tocht van Malmanie tot nabij Krugersdorp, veel nut
heeft gehad. Als de President geweten had van Jameson's
voornemen, dan zou men deze, voorwaar, .niet zoo de Republiek
hebben laten binnendringen. Generaal Joubert was
zelfs niet te Pretoria, doch in het district Wakkerstroom op
zijn plaats, en kwam eerst een paar dagen voor den inval
te Pretoria terug. De President bedoelde met de schildpad
eenvoudig dit, dat de Nationale Unie en haar aanhang
gedurig op de Regeering scholden en dreigden geweld te
zullen gebruiken om herstel der grieven te verkrijgen, en
het dus beter zou zijn die Unie haar gang te laten gaan,
tot zij zich had bloot gegeven en zich ze5 schuldig gemaakt,
dat de Regeering de voornaamste leiders, alsmede de eigenlijke
oproermakers, voor hoogverraad kon doen straffen.
Wanneer toen was ingegrepen, hadden zij nog kunnen trachten
hun schuld te loochenen, en dan had men ze wellicht
niet voor de geheele wereld in hun ware gedaante kunnen
toonen.
De toestand in Johannesburg was tegen het einde van
December 1895 van dien aard, dat duizenden de stad verlieten
en een goed heenkomen zochten naar de kustplaatsen,
terwijl de „National Union", die zich toen het „Reform

PAUL I(RUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 149
Committee" noemde, vrijwilligers-corpsen oprichtte en aan
dezen wapenen en ammunitie uitdeelde. Om een botsing
en bloedvergieten te voorkomen, nam de Regeering het
besluit haar politic uit de stad weg te nemen. De Regeering
zag den opstand niet ernstig in, i) omdat de beweging
niet uit het yolk voortkwam, doch van boven of werd aangestookt
door intriganten. Het geheel zou een kluchtig
schouwspel hebben geboden, wanneer de gevolgen niet zoo
ernstig waren geweest. De eenige onder de zoogenaamde
„Reformers", die begreep wat er gedaan moest worden, was
Kolonel Rhodes. De anderen waren Tooneel-oproerlingen.
De President ontving intusschen verschillende Deputaties
uit Johannesburg, uit welker verklaringen het duidelijk werd,
dat een groot gedeelte der inwoners niets met het oproer
te maken wilde hebben. Aan een dier Deputaties beloofde
de President, den Uitlanders in zekere grieven tegemoet te
zullen komen en het stemrecht te zullen verleenen aan
alien, die in dezen tijd zich trouwe vrienden der Republiek
toonden. Tevens vaardigde hij een Proclamatie uit, waarin
hij verklaarde overtuigd te zijn, dat de rustverstoorders maar
een gedeelte van de bevolking van Johannesburg uitmaakten
en waarin hij het vertrouwen uitsprak, dat de ordelievende
inwoners bereid zouden zijn, de Regeering te steunen in het
handhaven van wet en orde. Deze Proclamatie werd den
30sten December 1895 uitgevaardigd. Dienzelfden dag kreeg
Generaal Joubert echter een telegram van Mijn-kommissaris
Marais, van Ottoshoop, dat dien morgen om 5.3o een kommando
van 800 man troepen der Chartered Compagny met
Maxims en kanonnen daar waren voorbijgekomen in de
richting van Johannesburg, en dat de telegraafdraad tusschen
t) Men vertelt, (ook Nico Hofmeyr in zijn bock „De Afrikaner-Boeren en
de Jameson-inval" heeft dit verhaal opgenomen) dat de President zijn paard
gezadeld in den stal en zijn geweer naast zijn bed had staan gedurende den
Jameson-inval. Dit is onwaar. Waar' echter is, dat, toen eenige vrienden
hem hadden aangeraden, Pretoria te verlaten, omdat er gevaar was voor een
aanvtd, Kruger had geantwoord: „Als het zoover komt, neem ik mijn paard
en geweer en ga naar mijn kommando."

1 50 PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
Malmanie, Zeerust en Lichtenburg vernield was. Generaal
Joubert zond onmiddellijk telegrammen aan de verschillende
Kommandanten en in de eerste plaats aan die van Rustenburg,
Krugersdorp en Potchefstroom, waarin hij hun mededeelde,
wat hem gerapporteerd was en waarin hij hun
gelastte de burgers op te roepen en de invallers te keeren.
Te Johannesburg had de Regeering intusschen een Kommissie
benoemd om de orde te bewaren, en het is wel te
danken aan het beleid dier Kommissie, dat er te Johannesburg
geen bloed is vergoten.
De „Hervormers" besloten een Deputatie naar Pretoria te
zenden om een onderhoud met de Regeering te hebben.
De Deputatie werd van regeeringswege ontvangen door
Generaal Kock, lid van den Uitvoerenden Raad, Hoofdrechter
Kotze en Rechter Ameshoff. De Deputatie verlangde, dat
de Regeering Jameson Johannesburg zou laten binnentrekken,
in welk geval zij zich verbond, dat Jameson Johannesburg
weer in vrede zou verlaten en over de grenzen zou teruggaan.
Intusschen had de Hooge Kommissaris zijn verlangen
uitgedrukt om naar Pretoria te komen, teneinde zijn vriendschappelijke
bemiddeling te kunnen aanwenden om bloedvergieten
te voorkomen. Zijn aanbod werd door de Regeering
aangenomen en de Deputatie kreeg ten antwoord dat, v66r
de aankomst van den Hoogen Kommissaris, de Regeering
geen stappen zou nemen tegen Johannesburg, wanneer zich
de stad inmiddels stil en rustig gedroeg.
Jameson was in dien tusschentijd met de grootste snelheid
voortgetrokken in de richting van Johannesburg. De
Hooge Kommissaris had, vooral op aandringen van Jan
Hofmeyr, een Proclamatie uitgevaardigd, waarin Jameson en
alien die hem vergezelden gelast werden, zich over de
grens terug te trekken. (Kort daarna trad Rhodes of als
Eerste Minister van de Kaapkolonie). Deze Proclamatie,
alsmede een brief van Sir Jacobus de Wet, Britsch Agent
te Pretoria, werden aan Jameson overhandigd door een
Transvaalschen Burger, Ben Bouwer. Jameson stoorde zich
er echter niet aan. Sarel Eloff, van de Krugerdorpsche politie,

PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP. I51
die hem tegemoet gereden was, om hem te gelasten terug
te gaan, werd zelfs door hem gevangen genomen. Eerst
op de randen nabij Krugersdorp, stiet Jameson op de Transvaalsche
Burgers, onder de Kommandanten Malan, Potgieter
en Cronje, en richtte terstond het vuur zijner kanonnen op
de stellingen der burgers ; toen zijne troepen echter een
aanval deden op de positie, werden zij met verlies teruggeslagen.
Jameson zag nu, dat hij daar niet kon doorkomen en
zwenkte naar rechts om te trachten de stelling der Boeren
om te trekken. Gedurende den nacht werd hij echter gekeerd
door Veldcomet D. Fouche en den volgenden morgen, toen
hij nog verder rechts trok, stuitte hij te Doornkop op een
aantal burgers onder Kommandant Piet Cronje, aan wien hij
zich na een kort gevecht moest overgeven.
Er is beweerd, dat Jameson zich heeft overgegeven op
voorwaarde, dat het leven van hem en de zijnen zou worden
gespaard. Het is waar, dat Kommandant Cronje in een briefje
aan kolonel Willoughby, den aanvoerder van Jameson's
bende, verklaard heeft, dat hij hun leven zou sparen, als zij
zich overgaven met alles wat zij hadden, en aan de Zuid-
Afrikaansche Republiek schadevergoeding zouden betalen ;
doch, terwijl Kommandant Cronje nog met Jameson sprak,
kwam Kommandant Malan van Rustenburg er bij, en vroeg
wat er gebeurde, en toen hij de voorwaarden vernam, zeide
hij tot Kommandant Cronje : „Wij kunnen geen voorwaarden
stellen, dat moet de Regeering te Pretoria doen." Cronje
stemde toen hiermede in. Kommandant Malan liet toen aan
Dr. Jameson, in het Engelsch, mededeelen, dat deze wel
moest verstaan, dan hun leven slechts kon gewaarborgd
worden tot in Pretoria, waar zij aan den Kommandant-
Generaal zouden worden overhandigd. „Wij kunnen geen
definitieve voorwaarden stellen op dit oogenblik, dit moet
aan de Regeering worden overgelaten," voegde Malan er
aan toe. Hierop boog Jameson en zeide : „Ik neem Uwe
voorwaarden aan." Jameson en de zijnen werden toen eerst
ontwapend en naar Pretoria gebracht.
Intusschen was ook de Hooge Kommissaris in de Trans-

152 PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
vaalsche residentie aangekomen en had spoedig een onderhoud
met den Staats-President en zijne Staatslieden. Na
zijn spijt over het gebeurde te hebben uitgesproken, begon
hij echter onmiddellijk over de grieven der Uitlanders en
over vereischte hervormingen. Kruger viel hem toen direct
in de rede en wees er hem op, dat het nu niet de tijd was
om over zulke zaken te spreken en dat het eenige, waarover
men spreken kon, was, welke maatregelen er genomen
moesten worden om verder bloedvergieten te voorkomen,
en om Johannesburg de wapenen te doen afleggen. i) „Op
welke voorwaarde moet die overgave geschieden ?" vroeg de
Hooge Kommissaris, en Kruger antwoordde : „Onvoorwaardelijk,"
en toen de Hooge Kommissaris nog aarzelde en
bezwaar maakte tegen den eisch van den President, voegde
deze er bij, dat hij Johannesburg 24 uren tijd gaf,
om zich onvoorwaardelijk te onderwerpen, anders zou hij de
stad er toe dwingen, desnoods met geweld. Sir Hercules
kon nets gedaan krijgen. De President bleef onverbiddelijk,
en zoo eindigde deze samenkomst. De Burgers en hunne
Kommandanten verkeerden in een zeer opgewonden toestand.
Men kan begrijpen van menschen, die zoovele jaren getergd
en geplaagd waren door de „National Union", dat zij niet
in een stemming waren om Jameson en de oproermakers
van Johannesburg ongestraft te laten loopen. Als bewijs van
deze stemming kan het volgende voorval dienen : Een Kommandant
met ongeveer 400 Burgers, die op weg waren om
Jameson te keeren (deze had zich toen nog niet overgegeven),
kwamen door Pretoria, en maakten van die gelegenheid
gebruik om den President een bezoek te brengen voor zijn
huis en hem te groeten. Kruger kwam naar buiten om den
x) Sir Hercules had op zijn vraag, of hij kon komen, om te helpen de
Jameson-kwestie op vreedzame wijze te regelen, ten antwoord gekregen „Ja,
kom, gij kunt misschien bloedvergieten verhinderen." Hij had gedacht, dat
hij misschien iets doen kon om het doodschieten der opstandelingen te
voorkomen; toen hij echter hoorde, dat hij de Johannesburgers mock aanraden
zich over te geven om :too bloedvergieten te verhinderen, was hij
met zijn task niet zeer ingenomen.

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 153
groet van de Burgers te beantwoorden. De Kommandant
richtte toen het woord tot hem en zeide : „President, wij
zijn hier gekomen om U te groeten, en U tevens mede te
deelen, dat wij vast besloten zijn, als wij Jameson gevangen
genomen hebben, onmiddellijk naar Johannesburg te trekken,
om dit nest met de oproermakers plat te schieten. Zij hebben
ons nu al lang genoeg getergd."
De President antwoordde : „Neen, broeder, gij moet zoo niet
spreken. Bedenk dat er duizende onschuldigen en getrouwen
in Johannesburg zijn, en dat de anderen voor het grootste gedeelte
misleid zijn geworden. Wij moeten niet wraakzuchtig
zijn ; want wat zouden de gevolgen zijn van zulk een daad ?"
De Kommandant echter verklaarde : „Neen, President, gij
spreekt te vergeefs. Wat baat lankmoedigheid ? Juist omdat
wij de oproermakers al te lang met lankmoedigheid hebben
behandeld, zijn zij nu zoo ver gegaan. Mijn Burgers en ik
zijn vast besloten, nu voor goed een einde te maken aan
die oproermakers".
De President werd daarop driftig of deed zich voor of hij
het was en zeide : „Wel, als gij dan niet naar mij wilt
luisteren, zet mij dan maar of als Staats-President, en regeert
gij dan het land maar volgens Uwe zienswijze."
De Kommandant bedaarde nu en sprak : „Neen, President,
zoo bedoelde ik het niet; wij willen naar U luisteren, maar
wij worden vreeselijk getergd."
De President antwoordde toen ook kalmer : „Nu, als gij
naar mij wilt luisteren, doet dan wat ik u zeg en laat de
rest aan mij over."
In de Uitvoerende Raadszitting, waar over het lot van
Jameson en de zijnen zou worden beslist en waarbij ook de
Kommandanten tegenwoordig waren, had de President een
zeer harden strijd te voeren. Hij had het plan — dat reeds
door den Uitvoerenden Raad was goedgekeurd om Jameson
en de zijnen aan het Engelsche Gouvernement uit te leveren,
ten einde hen door dat Gouvernement, volgens hun eigen
wetten, te doen straffen voor hun euveldaad. Hiervan wilden
de Kommandanten echter niets weten en eerst, nadat ook

154
PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
de Heeren Fischer en Kleijnveld (respectievelijk lid van den
Uitvoerenden Raad en lid van den Volksraad van den
Oranje-Vrijstaat, die naar Pretoria gekomen waren om te
zien of hun Staat, ingevolge de Potchefstroom-conventie,
hulp zou moeten verleenen) hun aangeraden hadden, naar
den President te luisteren, gelukte het Kruger zijn plan te
doen goedkeuren en de toestemming der Kommandanten te
erlangen om de zaak in handen der Regeering te laten.
Toen de Hooge Kommissaris gedurende de samensprekingen
zag, dat de President bleef staan op onvoorwaardelijke overgave
van Johannesburg, binnen 24 uur, liet hij door Sir
Jacobus de Wet, den Britschen Agent, het Reform-Comite
telegrafisch mededeeling doen van dezen eisch. Dat de
Johannesburgsche opstandelingen er met den grootsten spoed
aan voldeden, behoeft eigenlijk niet gezegd te worden ; want
behalve Kolonel Rhodes, en misschien een of twee anderen,
was er niemand onder de samenzweerders, die niet direct
op den loop zou zijn gegaan, zoodra het eerste geweerschot
op hen zou zijn gelost. Zij hadden slechts een opstand
uitgelokt en bewerkt, in de hoop, dat Engeland voor hen
de kastanjes uit het vuur zou halen. Zelf hun leven in
gevaar te brengen voor een zaak, waarvan kort te voren
een hunner voornaamste leiders — Lionel Philips — gezegd
had : „geen rooden duit te willen geven," daaraan dachten
zij niet. De Regeering had intusschen aan den Hoogen
Kommissaris medegedeeld, dat zij van plan was, Jameson
en de zijnen aan de Engelsche Regeering uit te leveren om
door haar voor den Hoofdrechter van Engeland gebracht te
worden. Chamberlain zond hierop een telegram aan den
President, waarin hij dezen, namens Hare Majesteit, dank
bracht voor zijn „grootmoedige daad." Hoe diep die dankbaarheid
zat, en hoe Engeland Krugers grootmoedigheid
beloond heeft, hebben de latere gebeurtenissen bewezen. 1)
x) Het zij Kier vastgesteld, dat Kruger niet, zooals meermalen voorgegeven
is, bij hei bekend-worden van Jamesons inval, de bescherming van bevriende
mogendheden heeft ingeroepen. De Duitsche keizer heeft nit volkomen
eigen aandrang zijn telegram van gelukwensch gezonden.

PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 153
Johannesburg gaf intusschen zijne wapenen over, doch
veel minder dan men gedacht had, dat er waren.
Slechts ongeveer i800 geweren en drie beschadigde Maxims
kwamen in.
Jameson en de zijnen werden kort daarop uitgeleverd aan
den Gouverneur van Natal, die hen naar Engeland zond. De
troepen werden direct door de Engelsche Regeering in vrijheid
gesteld. Jameson en een paar van de aanvoerders werden tot
een korten tijd gevangenisstraf veroordeeld, doch v66r hun
tijd verstreken was, werden zij losgelaten.
Op den 9der' Januari werden de Hervormers, hetzij in hun
huizen, hetzij in de „clubs" in hechtenis genomen en naar
Pretoria gebracht.
De President vaardigde daama, den IOden Januari, eene
Proclamatie uit aan de inwoners van Johannesburg, waarin
hij herhaalde, dat hij slechts een klein aantal listige mannen
binnen en buiten Johannesburg voor de samenzwering, waardoor
zij verschrikkelijk veel onheil hadden kunnen aanrichten,
aansprakelijk hield. Verder beloofde hij Johannesburg een
Municipaliteit, en hij eindigde met een beroep op de ingezetenen
om het der Regeering mogelijk te maken voor
den Volksraad te verschijnen met de leuze „vergeten en
vergeven".
Wij vinden het niet noodig hier in bijzonderheden te treden
over het proces tegen de samenzweerders.
Ten einde de aanklacht tegen de Hervormers voor een
rechter te brengen, die geheel buiten de kwestie stond en
niet, zooals de Transvaalsche rechters de Regeering in de
dagen van den inval had ter zijde gestaan, vroeg en verkreeg
het gouvernement de hulp van Rechter Gregorowski
van den Oranje-Vrijstaat.
De meesten hunner kwamen er of met gevangenisstraf of
boeten ; slechts de vier hoofdleiders : Lionel Philips, Kolonel
Rhodes, George Farrar en J. H. Hammond werden ter dood
veroordeeld ; doch ook dit vonnis werd door den Uitvoerenden
Raad veranderd in een boete van £ 25.000 ieder. En zoo
eindigde het eerste bedrijf van het drama, waarvan het laatste

1 56 PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP;
bedrijf thans is afgespeeld op de met bloed gedrenkte velden
van Zuid-Afrika.
Voor wij dit hoofdstuk sluiten, willen wij nog melding
maken van de groote ramp, die Johannesburg den i9den
Februari 1896 getroffen heeft, door de ontploffing van een
aantal met dynamiet beladen spoorwagens, waardoor een
gedeelte van Fordsburg en een gedeelte van Braamfontein
vernield, een groot aantal menschen gedood en gewond, en
honderden van hun dak beroofd werden. De Uitlanders toonden
bij deze gelegenheid hun sympathie met de slachtoffers, door
in een paar dagen ongeveer 70.000 bij elkaar te brengen,
terwijl de Regeering nog 25.000.— gaf. De President
reisde zonder verzuim naar Johannesburg en bezocht de
gewonden in het Hospitaal, waar hij de hulp, door de Uitlanders
in deze treurige omstandigheden verleend, prees en
verklaarde, dat zij zijn hart goed deed. Hij herinnerde hun
hierbij aan het woord des Heilands : „Zalig zijn de barmhartigen,
want hunlieden zal barmhartigheid geschieden."
De aanslag op de onafhankelijkheid van de Republiek was
dus mislukt, doch nu zou Minister Chamberlain aan het werk
gaan om te zien, of hij niet meer succes zou hebben. Door
zijn toedoen zou „Jameson's inval" vervangen worden door
een reusachtigen „Britschen inval". Eerst begon hij den
President uit te noodigen naar Engeland te komen, om daar
de Transvaalsche aangelegenheden met hem te bespreken ;
hoewel hij echter vooropstelde, dat hij niet geneigd zou
bevonden worden am art. 4 van de Londensche Conventie,
het eenige art. waardoor de buitenlandsche politiek der
Republiek nog eenigszins aan banden was gelegd, te behandelen.
Te oordeelen naar deze uitnoodiging van Chamberlain zou
men werkelijk denken dat de Republiek en niet Engeland
iets goed had te maken. Terzelfder tijd zond Chamberlain
een andere depeche, waarin hij onder meer voorstelde aan
Johannesburg een soort van „Home Rule" te geven. Als
men nu bedenkt, dat juist de Home Rule-kwestie voor Ierland
de oorzaak was, dat de Heer Chamberlain zich van de partij

PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 157
van Gladstone afscheidde, en van Radicaal Jingo werd, dan
staat men verbaasd over de onbeschaamdheid om zulk een
voorstel aan den President te durven doen en dat nog wel
onder de toenmalige omstandigheden. De Transvaalsche
Regeering ontving eerst slechts een kort uittreksel uit deze
depeche, bevattende de voornaamste punten ; terwijl de heer
Chamberlain terzelfder tijd de volledige depeche in de „London
Gazette" openbaar maakte. De Regeering te Pretoria antwoordde,
dat zij het ongewenscht en onraadzaam achtte,
vooraf openbaarheid te verleenen aan de raadgevingen, die het
Britsche Gouvernement noodig achtte tot de Zuid-Afrikaansche
Republiek te richten, en dat de Republiek bovendien geen
inmenging in de binnenlandsche aangelegenheden van den
Staat kon toelaten.
Dit antwoord werd nu ook onmiddellijk in de Staatscourant
der Zuid-Afrikaansche Republiek gepubliceerd.
Kort na ontvangst van deze depeche zond Chamberlain
een telegram, waarin hij verklaarde, dat, nu zijn voorstel
niet goed scheen te zijn opgenomen, hij het zou terugnemen.
Hierop zette de President telegrafisch de voorwaarden uiteen,
waarop hij bereid zou zijn, naar Engeland te komen.
De voornaamste was : vervanging van de Londonsche Conventie
door een tractaat van vrede, handel en vriendschap.
Hierop wilde Chamberlain echter niet ingaan. Hij sprak steeds
van erkende grieven, die weggenomen moesten worden, daar
dit voor Engeland, als de opperste macht in Zuid-Afrika,
van het grootste belang was, en verklaarde verder dat al
werd ook de Conventie van Londen vervangen, art. 4 van
genoemde Conventie in elk geval in de nieuwe overeenkomst
zou moeten worden opgenomen. Wat zou het onder dit
beding gebaat hebben naar Londen te gaan ? En wat zou
de vervanging der Conventie hebben gegeven, als het eenige
artikel, waardoor de onaf hankelijkheid der Zuid-Afrikaansche
Republiek nog eenigszins beperkt werd, toch zou blijven ? Toen
Chamberlain nu zag, dat hij den President niet naar Engeland
kon krijgen, zonder dezen eenige waarborg te geven, dat de
reis niet nutteloos zou zijn, trok hij zijne uitnoodiging terug.

158 PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
Intusschen was het de Regeering duidelijk geworden, dat
zij zich moest voorbereiden op mogelijke gebeurtenissen en
dientengevolge werd er een begin gemaakt met het aankoopen
van ammunitie, geweren en kanonnen. Dit was te
meer noodzakelijk, omdat met den inval van Jameson de
Republiek zoo goed als weerloos was gebleken. De Burgers
hadden toen alleen de ouderwetsche Martini-Henri-geweren
gehad en een groot getal Burgers was zelfs geheel zonder
geweer geweest. Het was gebleken, dat er niet voldoende
ammunitie was om 14 dagen lang oorlog te voeren. Er
moesten dus maatregelen worden getroffen om de Burgers
tegen elken rooversinval te wapenen. Er werden echter
niet meer geweren besteld dan er volgens de Wet noodig
waren — en deze bepaalde dat elke Burger een geweer
moest hebben. Er werden nog grootere hoeveelheden kanonnen,
geweren en ammunitie besteld, toen het onderzoek
van de zoogenaamde Zuid-Afrikaansche Parlementaire Kommissie
te Londen was afgeloopen ; bij dit onderzoek toch
waren er dingen aan het licht gekomen, die duidelijk toonden,
dat Chamberlain niet zoo onschuldig was aan den inval,
als hij voorgaf. Uit de reeds meegedeelde telegrammen bleek
dit, doch meer nog uit de andere telegrammen, die opzettelijk
werden achtergehouden. Bovendien verklaarde Chamberlain
in het Lagerhuis, kort na het onderzoek, dat Rhodes
een eerlijk en fatsoenlijk man was, en dat er niets was gebeurd,
dat zijn persoonlijk karakter zou kunnen bevlekken.
Men kon uit deze verklaring geen andere gevolgtrekking
maken dan deze, dat Chamberlain de medeplichtige was van
Rhodes, en dat hij Rhodes nu openlijk verdedigde, omdat
hij anders bang was, dat deze misschien dingen zou zeggen,
die voor hem (Chamberlain) alles behalve aangenaam zouden
zijn. Dit tenminste was de opvatting van de zaak in de
Republiek, en in deze opvatting werd zij nog versterkt door
het feit, dat Dr. Jameson, uit de gevangenis wegens ziekte
ontslagen, onmiddellijk daarna weer gezond was. Kan men
het nu de Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek kwalijk
nemen, dat zij zich wapende om niet zonder slag of

PAUL ICRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP. 159
stoot de prooi van Engeland te worden ? Ja, nog sterker ;
was het niet haar plicht te zorgen, dat het land in staat
van verdediging werd gebracht ? En toch is van dit feit
voortdurend door Engelsche Ministers en de Engelsche pers
den President een verwijt gemaakt. Later zelfs hebben zij
het aangehaald om hun onrechtvaardigen oorlog te rechtvaardigen.
Kort na de uitspraak van de Zuid-Afrikaansche Kommissie
van onderzoek begon Chamberlain met het schrijven zijner
onafgebroken reeks depeches, die aanhielden tot het uitbreken
van den tegenwoordigen oorlog, en waarmee hij geen
ander doel had, dan het Engelsche yolk tegen de Republiek
te verbitteren en het wijs te maken, dat de Republiek
voortdurend tegen Engeland zondigde, en stelselmatig de
Londensche Conventie verbrak. Zoo zond hij in het begin
van 1897 een depeche, waarin hij betoogde, dat de Repu-
Mick de Londensche Conventie had geschonden door de volgende
handelingen :
Door het toetreden tot de Conventie van Geneve,
door de Perswet,
door de Wet op de immigratie van ongewenschte inkomelingen,
door de Wet op het uitzetten van oproerige vreemdelingen,
door het sluiten van een uitleveringstractaat met Portugal, enz.
Hij grondde zijne beweringen vooral op het meergenoemd
art. 4 der Conventie, dat bepaalde, dat geen tractaat
in werking zou treden, wanneer de Britsche Regeering het
niet had goedgekeurd, en dat de Britsche Regeering zes
maanden tijd moest hebben om haar eventueele weigering
der goedkeuring mee te deelen.
Chamberlain beweerde nu, dat de bedoeling van dit artikel
was, dat, zoodra een tractaat was ontworpen, — dus nog
v66r dat het afgesloten was — het aan Harer Majesteits
Regeering moest worden gezonden ; terwijl de Regeering der
Zuid-Afrikaansche Republiek staande hield, dat zulks eerst
moet geschieden, nadat het was afgehandeld. Zij bouwde
hare contentie op de woorden in het artikel: „Upon its

i6o PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
completion." 1) In haar antwoord deed de Regeering dan ook
uitkomen, dat zij het niet eens was met de zienswijze van
den heer Chamberlain ; zij verklaarde zich echter bereid het
geschil aan een onpartijdig scheidsgerecht te onderwerpen.
Hierop antwoordde Chamberlain, dat Engeland de Suzerein
was der Zuid-Afrikaansche Republiek, en daarom niet met
deze voor een scheidsgerecht kon verschijnen. Dat dit antwoord
van den heer Chamberlain de Regeering der Republiek
ten zeerste ergerde, behoeft niet gezegd te worden.
De Suzereiniteit was juist een der voornaamste punten, die
de Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek in 1883
bewogen had een nieuwe Conventie te verkrijgen, en
het had dan ook bij ieder vastgestaan, dat de Suzereiniteit
sedert de Conventie van 1884 was opgeheven.
Zelfs Sir Hercules Robinson, een der opstellers van de
Conventie van 1884, had in een onderhoud met een
vertegenwoordiger van een nieuwsblad, met Dr. Harris van
de „Saturday Review", verklaard, dat er geen twijfel aan
kon bestaan, dat de Suzereiniteit was opgeheven door de
Conventie van 1884. In zijn terecht zeer geprezen en bekwaam
antwoord van 16 April 1898, heeft Dr. Leyds dan ook op
onwederlegbare wijze aangetoond, dat de Suzereiniteit vervallen
was. Hij kon zich hierbij beroepen op een depeche
van Lord Derby van den 15en Februari 1884, waarbij deze
aan de Deputatie het concept eener „nieuwe" Conventie
zond, die de Conventie van Pretoria zou vervangen. In dit
concept was op de eerste bladzijde afgedrukt de inleiding
der Conventie van 1881 en daaronder die der Conventie van
Dit artikel IV luidt : Dc Zuid-Afrikaansche Republiek zal geen verdrag of
verbintenis aangaan met eenigen Staat of natie, behalve den Oranje-Vrijstaat,
noch met eenigen inboorlingenstam ten Oosten of ten Westen van de Republiek,
v66rdat het zal zijn goedgekeurd door H. M. de Koningin.
Doze goedkeuring zai geacht worden verleend te zijn als H. M's Regeering
niet binnen zes maanden na de ontvangst van een afschrift van
zoodanig verdrag (dat haar zal moeten worden overhandigd terstond na de
voltooiing ervan) zal hebben te kennen gegeven, dat de sluiting van zoodanig
verdrag strijdig is met de belangen van Groot-Brittanje of van een van
H. M's bezittingen in Zuid-Afrika.

PAUL KRUGER' S DERDE PRESIDENTSCHAP. 16 I
1884. Verder stond er bij : „de woorden en paragrafen tusschen
haken geplaatst of cursief gedrukt, worden voorgesteld
te worden opgenomen, die binnen een zwarte lijn, worden
voorgesteld te worden uitgelaten" (in de nieuwe Conventie).
En nu stond de inleiding van de Conventie van 1881 binnen
een zwarte lijn ; terwijI de woorden „onderworpen aan de
Suzereiniteit van Hare Majesteit, hare erfgenamen en hare
opvolgers" door Lord Derby waren doorgehaald. Het was
vooral van belang te bewijzen, dat de inleiding der Conventie
van i881, waarin alleen van Suzereiniteit wordt gesproken,
vervallen was ; want Chamberlain beweerde, dat die inleiding
nog bestond en nog van kracht was. Doch zelfs afgezien
van het feit, dat de inleiding binnen een zwarte lijn en dus
vervallen was, zouden er, indien Chamberlains contentie juist
ware geweest, twee inleidingen hebben bestaan, die met
elkander in strijd zouden zijn geweest en die beide voorreden
zouden hebben gevormd van een Conventie. Dit zou al te dwaas
zijn geweest. leder redelijk mensch zou nu verwacht hebben,
dat Chamberlain zou inzien, dat hij verkeerd was geweest ;
doch neen, hij bleef volhouden dat de Suzereiniteit nog
bestond. Men zal moeten toestemmen, dat verder redeneeren
op deze wijze niet kon baten. Het was dan ook alleen toe
te schrijven aan de welbekende Engelsche brutaliteit, waar
het een kleine Mogendheid geldt, dat Chamberlain zijn ongerijmde
redeneering volhield.
De correspondentie tusschen de Regeering en Chamberlain
viel samen met twee belangrijke gebeurtenissen in de
politiek der Zuid-Afrikaansche Republiek. De eerste was de
aanstelling van de zoogenaamde Industrieele Kommissie en
de tweede : de botsing tusschen de Rechterlijke en de Wetgevende
macht.
De Industrieele Kommissie werd benoemd om een onderzoek
in te stellen naar de klachten van de mijnindustrie.
Dat zekere lasten te zwaar op die Industrie drukten en verminderd
konden worden, is buiten twijfel en blijkt dan ook
uit het rapport dier Kommissie ; doch de voornaamste oor-
II

162 PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
zaak, dat sommige mijnen geen winsten afwierpen en andere
niet zulke groote winsten als de aandeelhouders wel wenschten,
was de overkapitalisatie der mijnen, het floteeren van
maatschappijen op waardeloozen grond, de reconstructie van
maatschappijen, waaruit grof voordeel door de financieele
huizen werd gemaakt, en ten slotte de speculatiegeest,
waardoor de aandeelen zoo hoog stegen, dat de houders er
onmogelijk nog hooger dividenden van konden trekken. En
zooals licht te begrijpen is, was het publiek in de macht en
het slachtoffer der geldmagnaten, die naar willekeur de aandeelen
konden doen dalen of stijgen.
De Kommissie, die te Johannesburg zat en een grout
aantal getuigen hoorde, stelde in haar rapport een aantal
aanbevelingen op om de industrie tegemoet te komen. De
voornaamste aanbevelingen waren :
I. Vermindering van de invoerrechten op levensmiddelen.
II. Treffen van een overeenkomst met andere Staten van
Zuid-Afrika voor het gemakkelijker verkrijgen en goedkooper
vervoeren van gekleurde arbeiders voor de mijnen.
III. Benoeming van een Kommissie om te onderzoeken of
het mogelijk zou zijn het dynamiet-monopolie op te heffen.
Hangende dit onderzoek zou de Regeering zelf dynamiet
invoeren en dat aan de mijnen verkoopen tegen kostprijs
plus 20 shillings invoerrechten.
IV. Een vermindering van de spoorweg-tarieven, gelijk
staande met 500,000 pd.st. van de bruto winsten der
Maatschappij.
Er waren nog eenige andere punten, doch deze zijn de
voornaamste.
De Regeering legde dit rapport ter behandeling aan den
Volksraad voor en dit Lichaam benoemde eene Kommissie
om het na te gaan en aanbevelingen daaromtrent te doen.
Over het rapport, dat deze Kommissie uitbracht, werden
lange debatten in den Volksraad gevoerd. En ten slotte
besloot men, dat de spoorweg-maatschappij haar tarief moest
verlagen, totdat een vermindering van 200,000 pd.st. op
hare inkomsten was verkregen en dat de Regeering een

PAUL KRUGER' S DERDE PRESIDENTSCHAP. 163
middel moest trachten te vinden om het dynamiet goedkooper
aan de mijnen te doen leveren. De Regeering slaagde
er in de spoorweg-tarieven, vooral voor steenkool en levensbehoeften,
te doen verlagen en het dynamiet 5 shilling per
kist goedkooper aan de mijnen te verschaffen. Verder werd
een overeenkomst gesloten met Portugal, waardoor een
groote toevoer van Kafferarbeiders van het Portugeesch gebied
werd verkregen.
Toch heeft Chamberlain later de Regeering beschuldigd,
geen acht te hebben geslagen op de wenken van haar eigen
Industrieele Kommissie.
Bij de tweede belangrijke gebeurtenis, die wij genoemd hebben,
de strijd tusschen de Rechterlijke en de Regeerende macht,
stonden de Regeering en de Volksraad aan de eene en een deel
van het Hooge Gerechtshof aan de andere zijde. De kwestie
was de volgende : Het was een algemeen aangenomen beginsel,
dat een Volksraadsbesluit kracht van wet had, zelfs
al was zulk een besluit niet in volkomen overeenstemming
met de bepalingen der Grondwet. Het Hooge Gerechtshof
zeff, en voornamelijk Hoofdrechter Kotze, had reeds vroeger,
en wel in de „Doms"-zaak, dit beginsel erkend. Thans, in
het onderhavige Brown-geval, was het van een andere meening.
Er waren zekere goudplaatsen in het district Krugersdorp
geproclameerd en duizenden kwamen daarheen om op den
dag, dat de Proclamatie in werking zou treden de eerste te
zijn om de claims of te pennen. De Regeering had .echter
vernomen, dat er op dien dag waarschijnlijk groote ongeregeldheden
zouden plaats hebben, en daar zij aan Engeland
geen aanleiding wou geven om ook hieruit weer een kwestie
te maken, besloot zij den Volksraad te verzoeken, een besluit
te nemen, dat de claims op de geproclameerde plaatsen
niet zouden worden afgepend overeenkomstig de goudwet,
doch uitgeloot, waardoor ieder gelijke kans zou krijgen en
ongeregeldheden zouden worden voorkomen. Een zekere
Brown stoorde zich echter niet aan het Volksraadsbesluit ;
doch pende op den dag, dat de Proclamatie (die teruggetrokken
was) van kracht zou zijn geworden, een groot aan-

164 PAUL KRUGER'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
tal claims of en bood zijn licentie-gelden aan, die echter
geweigerd werden. Toen de kwestie nu door Brown voor
het Hooge Gerechtshof werd gebracht, verklaarde de Hoofdrechter,
in strijd met zijn vroegere uitspraken en het tot
hiertoe aangenomen beginsel, dat de Volksraad niet het
recht had zulk een besluit te nemen, waardoor de beginselen
van de Grondwet werden geschonden.
Deze uitspraak van den Hoofdrechter zou het geheele
Staatsgebouw omvergeworpen hebben ; want vele wettelijke
bepalingen inzake de goudvelden, het stemrecht, enz. waren
bij Volksraadsbesluit geregeld. De Regeering en de Volksraad
konden zich dus onmogelijk bij de beslissing van den
Hoofdrechter neerleggen. Dit zou tot een onbeschrijfelijke
verwarring hebben aanleiding gegeven ; want in een goudland,
waar de omstandigheden zich zoo snel wijzigen, waar
zooveel speculanten en intriganten zijn, moesten dikwijls bij
Volksraadsbesluit zekere belangen beschermd en gevaren
voor den Staat afgewend worden. (Tegen een zoodanig
besluit kon naar de — klaarblijkelijk juistere — opvatting van
den President wel door het „souvereine yolk" geprotesteerd
worden, maar nooit zou het Gerechtshof of de enkele Rechter
de Volksraadsbesluiten ten opzichte hunner wettigheid mogen
toetsen. Dat bewees Kruger ook in het jaar 1898 in zijne
groote rede bij de aanvaarding van het vierde presidentschap
(zie aanhangsel) aan de hand der wetgeving, wier geschiedenis
en geest niemand beter kende dan hij. Ook reeds in
het jaar 1897 stelde hij zich meermalen op dit principieele
standpunt, o.a. ook bij gelegenheid eener redevoering te
Bloemfontein (I o Maart 1897), waar hij zeide : „Wanneer
de Staatsambtenaren den wil van het yolk niet uitvoeren,
dan heeft het yolk het recht hen tot erkenning van zijn wil te
dwingen." Deze ideaal-democratische opvatting was de leidster
van Krugers politiek. Steunend op deze opvatting, stapte hij
heen over het godsdienstige bezwaar of een „opstand"
tegen de annexatie gerechtvaardigd was, en ter wille van
deze macht, die den individueelen Burger toekwam, had hij
groote bezwaren tegen een onbegrensde vermeerdering van

PAUL KRUGER' S DERDE PRESIDENTSCHAP. 165
het aantal stemgerechtigde Burgers, zelfs wanneer de nieuwe
Burgers slechts een beperkt aantal vertegenwoordigers konden
kiezen. Volgens den geest der Transvaalsche Wetgeving
stond de stem der kiezers boven de stem der gekozenen.
Het geheele Volk was het hoogste gezag in den Staat ;
daarom was Kruger er zoo op bedacht bij het Volk de achting
voor het allerhoogste gezag, God, te bewaren; omdat anders
een zoo deinocratische Staat tot anarchie zou vervallen.) Wij
willen slechts een bewijs leveren. In November 1896 zou de
in de vorige zitting gewijzigde goudwet in werking treden ;
daarin nu kwam een artikel voor, dat niet heel duidelijk
was, zoodat de mijn-industrie groote schade zou kunnen
lijden, aangezien haar rechten door speculanten zouden
kunnen worden ontvreemd. De mijn-industrie klaagde er
natuurlijk bij de Regeering over en wees haar op het gevaar.
Dr. Leyds ging naar den Volksraad, maakte daar de
zaak duidelijk, en een besluit werd genomen, waardoor het
gevaar werd afgewend. leder beschouwde dit als een natuurlijk
verloop. Thans zou dit alles op eenmaal anders
worden. Dit nu was het conflict. Sir Henry de Villiers —
Hoofdrechter van de Kaapkolonie — die, het zij hier terloops
opgemerkt, het met de Regeering en den Volksraad eens
was, trof een schikking, waarbij de Rechters beloofden de
Raadsbesluiten te zullen eerbiedigen ; terwij1 de President
van zijn kant beloofde de Grondwet door den Volksraad
te zullen laten herzien. Kort te voren was er bovendien
een Wet aangenomen, die vaststelde dat ieder rechterlijke
ambtenaar bij zijn eedsaflegging moest beloven, zich het
zoogenaamde toetsings-recht niet te zullen aanmatigen. In
Februari 1898 schreef de Hoofdrechter echter aan President
Kruger een brief, waarin hij verklaarde dat, nu de
President de beloofde grondswets-herziening nog niet had
bewerkstelligd, wat deze nog niet had kunnen doen, omdat
de Raad eerst in Mei zou bijeenkomen — hij (Kotze)
zich in het vervolg het recht zou toekennen, Volksraadsbesluiten
te toetsen aan de Grondwet. Dit was den President
te veel en hij gaf den Hoofdrechter zijn ontslag. De

166 PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCIIAP.
Engelsche pers begon te razen en te tieren en Minister
Chamberlain maakte er een „Uitlander-grief" van.
Intusschen had ook Chamberlain den man gevonden, die
hij voor zijn onderhandelingen met de Zuid-Afrikaansche Republiek
noodig had.
In 1897 werd Sir Alfred Milner tot Gouverneur van de
Kaapkolonie en Hoogen Kommissaris voor Zuid-Afrika benoemd.
Sir Alfred Milner was voor dien in Egypte geweest,
waar hij alleen scheen geleerd te hebben de Fellah's te
beschouwen als lagere wezens. Hij bracht die ideeen, die
hij in Egypte had opgedaan, mee naar Zuid-Afrika ; doch
vergat, dat de Afrikaner geen Fellah is. Dat Chamberlain
dezen Sir Afred Milner alleen benoemd heeft met het doel,
om de zaken in Zuid-Afrika tot het uiterste te drijven, is
buiten twijfel. Zijne benoeming werd dan ook met gejuich
door de Jingoes begroet. Welke zijn denkbeelden waren,
blijkt uit zijn gezegde aan een voornaam Afrikaner: „Ik zal
de macht van het Afrikanerdom breken". I)
Dit werktuig van Chamberlain heeft zijn opdracht trouw
vervuld en heeft de voldoening, Zuid-Afrika tot een wildernis
te hebben gemaakt en duizende onschuldigen van het leven
te hebben beroofd. Sir Alfred Milner is de type van een
Jingo en een onverdragelijke autocraat, vol verachting voor
alles wat niet Engelsch is.
Toen deze man zijn werkzaamheden begon, was de ambtstijd
van den President juist verstreken en moesten er nieuwe
verkiezingen plaats hebben.
Er waren drie kandidaten : President Kruger, Generaal
Joubert en Schalk Burger, lid van den Uitvoerenden Raad
en Voorzitter van de „Industrieele Kommissie van 1897".
Het was de eerste verkiezing die overeenkomstig de bepalingen
van de Wet op de geheime stemming gehouden werd.
Ook in den Oranje-Vrijstaat was inmiddels een nieuwe
Onderhoud van James Molteno, Kaapsch Parlementslid voor Somerset
Oost, en Sir Alfred Milner, dd. 4 October 1899. (lie Blauwboek Cd. 43, in
continuation of C 9530.)

PAUL KRUGER ' S DERDE PRESIDENTSCHAP. 167
verkiezing geweest, omdat President Reitz wegens langdurige
ziekte zijn ambt had neergelegd. Rechter M. T. Steyn was
tot President gekozen in zijn plaats.
Het is onnoodig een schets te geven van dezen man.
Zijn heldenmoed, vastberadenheid en vaderlandsliefde zijn
de geheele wereld bekend en hoe machtig men ook zou
kunnen schrijven, het zou toch altijd eene onmogelijke taak
blijven om duidelijk weer te geven de gevoelens van gehechtheid,
eerbied en liefde, die het hart van iederen waren
Afrikaner voor President Steijn bezielen. Het is zeker, dat
hij bij zijn yolk tot in het verste nageslacht in herinnering
zal blijven als een der grootste en nobelste mannen, die in
Zuid-Afrika het levenslicht hebben aanschouwd.
Eenigen tijd na zijn optreden als President had er een
samenkomst te Bloemfontein plaats met het doel een nauwere
vereeniging tusschen de beide Republieken tot stand te
brengen. De noodzakelijkheid dezer nauwere vereeniging
werd aan beide zijden gevoeld. Het was de Jameson-inval,
die beide Republieken er toe gedwongen had.
Gedurende dit verblijf te Bloemfontein zei Kruger, ter
gelegenheid van een feestmaal, dat hem daar werd aangeboden,
in zijn rede schertsenderwijze, dat de Republiek voorzichtig
moest zijn met het sluiten van een verbond, want
dat de Koningin van Engeland „een kwaai vrouw" was.
Hoewel nu iedereen, die Afrikaansch verstaat, begrijpen
moet, dat de President met deze woorden hetzelfde bedoelde,
als wat men in het Hollandsch zou uitdrukken met het gezegde
: „dat Koningin Victoria eene dame is, met wie men
voorzichtig moet zijn", trachtten de Jingo-couranten het te
doen voorkomen, alsof de President de Koningin grof had
beleedigd ; terwijl het tegendeel waar was.
De Conferentie tusschen de beide Regeeringen leidde tot
zeer gunstige resultaten. Er werd bepaald, dat Burgers van
beide Staten wederzijds op gelijken voet zouden worden
behandeld, behalve ten opzichte van het stemrecht. Verder
werd er een politiek verbond gesloten, waarbij een Raad van
afgevaardigden (Federale Raad) in het leven werd geroepen,

I68 PAUL KRUGER 'S DERDE PRESIDENTSCHAP.
die ieder jaar zitting zou hebben ; het eene jaar te Pretoria
en het andere te Bloemfontein. Deze Raad zou aanbevelingen
moeten doen, die tot geleidelijke federatie zouden
kunnen leiden, alsmede tot het in overeenstemming brengen
van de wetten der beide Republieken.
De Volksraden van de twee Staten keurden dit tractaat
goed en brachten er alleen deze wijziging in aan, dat Burgers
der twee Republieken over en weder burgerrechten zouden
erlangen, na aflegging van den bij de Wet voorgeschreven
eed van trouw aan den betrokken Staat.

HOOFDSTUK XII.
Kruger's vierde Presidentschap.
De uitslag der verkiezingen was voor vriend en vijand
een verrasssing, want hoewel het vaststond dat Kruger zou
worden herkozen, had niemand toch kunnen vermoeden,
dat hij zulk een verpletterende meerderheid van stemmen
op zich zou vereenigen.
De ambtelijke cijfers waren aldus :
Kruger 12858 stemmen.
Schalk Burger . . . 3750 1)
Joubert 2001 13
Op den I2den Mei 1898 werd hij voor de vierde maal als
Staats-President van de Zuid-Afrikaansche Republiek ingezworen.
Bij die gelegenheid hield Kruger een Lange toespraak,
waarin hij zich achtereenvolgens wendde tot de twee
Volksraden, tot den Uitvoerenden Raad en de Afgezanten van
den Oranje-Vrijstaat, tot het Diplomatieke Corps, tot de Burgers,
de Genaturaliseerden en Nieuwe-Inkomelingen, de
Rechters, zijn twee tegenkandidaten, de Predikanten en tot
de Onderwijzers en hun Leerlingen. Deze aanspraak van den
President was als naar gewoonte van godsdienstige en
politieke strekking en duurde bijna drie uur.
In de Volksraadszitting van 1898 werd Dr. Leyds met bijna
algemeene stemmen herkozen als Staats-Secretaris. Kort daarop
werd hij echter benoemd tot Buitengewoon Gezant van de

170 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Republiek in Europa. Tot zijn opvolger werd nu gekozen
Abraham Fischer, een van de bekwaamste en scherpzinnigste
Staatslieden van Zuid-Afrika, die toen lid was van den
Uitvoerenden Raad van den Oranje-Vrijstaat. Deze weigerde
echter het hem aangeboden ambt te aanvaarden, waarop het
Wetgevend lichaam F. W. Reitz, die kort te voren tot
Rechter in de Zuid-Afrikaansche Republiek was benoemd, tot
dezen post riep ; een zeer gelukkige keuze, want Reitz wordt
door vriend en vijand geeerd als een van de meest rechtschapen
mannen, die ooit in de politiek zijn opgetreden. Bovendien
bezit hij rijke kennis van zaken door zijn politiek verleden.
Terzelfder tijd werd tot Staats-Procureur aangesteld
J. C. Smuts, een vertegenwoordiger van het jongere Afrikaansche
geslacht. Smuts is een van de knapste rechtsgeleerden
van Zuid-Afrika en zeer veelzijdig ontwikkeld.
Zeer eenvoudig in zijn optreden, zou men in hem niet vermoeden,
den man van ijzeren wil en beslist karakter.
Nauwelijks 3o jaren en zonder militaire opleiding, is hij op
kommando gegaan en in het latere tijdperk van dezen oorlogeen
van de schitterendste Boeren-Generaals geworden, zoodat
hij toen de tweeledige positie bekleedde van Staats-Procureur
en Assistent-Kommandant-Generaal der Zuid-Afrikaansche
Republiek. Indien Smuts gespaard blijft, dan zal hij nog eenmaal
een groote rol in de geschiedenis van Zuid-Afrika spelen.
Kort na de inzwering van Reitz en Smuts kwam de Bunukwestie
op het tapijt en kreeg Sir Alfred Milner zijn eerste
kans om de Republiek te tergen en den voet dwars te zetten.
De Bunu-kwestie is in het kort aldus ; Volgens oude
gewoonte onder de Swazies had de koning het recht om
vrijelijk iedereen te dooden, dien het hem goed dacht. Deze
toestand was natuurlijk veranderd, toen de Republiek het
bestuur van Swazieland had overgenomen. In het begin
van 1898 vermoordde Bunu echter een zijner Indunas,
met name M'Baba I), alsmede andere Swazies. Ooggetuigen
i) M'Baba was een vriend van de Boeren; terwij1 de jonge Bunu hun beschermheerschappij
met tegenzin verdroeg en bij zijn vele drinkgelagen
gemakkelijk was op te hitsen.

KRUGER'S VIERDE PRES1DENTSCHAP. I 7
hebben beweerd, dat Bunu M'Baba met eigen hand doodde.
Toen nu Bunu gedagvaard werd door den Staatsprocureur
om voor het hof te Bremersdorp te verschijnen, weigerde hij
eerst te komen ; doch kwam later met een gewapende macht,
nam een zeer dreigende houding aan tegenover den Specialen
Kommissaris van Swazieland, den Heer Krogh, en ging
daarop weer terug naar zijn stad. De regeering vond het
toen noodig een gewapende macht naar Swazieland te zenden,
ten einde leven en eigendom te beschermen, en Bunu
desnoods met geweld te dwingen, voor het hof te verschijnen.
De Hooge Kommissaris had het intusschen noodig
gevonden, zich met de zaak te bemoeien, waarschijnlijk met
geen ander doel dan om de Republiek noodeloos te plagen.
Misschien dacht hij ook, dat de Bunu-kwestie hem aanleiding
zou geven de Republiek in een oorlog met Engeland
te wikkelen. Hij beweerde n.l., dat de regeering niet het
recht had, Bunu voor het Gerechtshof van Swazieland
te dagvaarden en dit niettegenstaande een artikel in de
Swazieland-conventie bepaalde, dat misdrijven en misdaden
in Swazieland gepleegd, door het Hooge Gerechtshof
te Bremersdorp zouden worden gestraft. Toen Bunu
nu zag, dat het de Regeering van de Republiek ernst was,
nam hij de vlucht naar Zululand en stelde zich daar onder
de bescherming van het Engelsche gouvernement. De
Regeering van de Zuid-Afrikaansche Republiek was niet van
plan om ter zake van Bunu in moeielijkheden te geraken en trof
een overeenkomst met den Hoogen Kommissaris, waarbij bepaald
werd, dat Bunu zou kunnen terugkeeren, en slechts met
een geldboete zou worden gestraft. Tevens werd een protocol
bij de Swazieland-conventie gevoegd, waarin duidelijk werd
bepaald, Welke misdaden in het vervolg door het Hooge
Gerechtshof van het land zouden kunnen worden gestraft.
Reeds gedurende de afhandeling van de Bunu-zaak, begonnen
de Engelschen in en buiten Zuid-Afrika een uitdagende
houding aan te nemen tegen de Regeering der
Republiek. In Johannesburg was, ongetwijfeld op aanstoken
van Rhodes, een afdeeling van de Zuid-Afrikaansche Liga

I72 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
opgericht. Deze Liga deed haar best om de Republiek in
moeielijkheden met Engeland te wikkelen. Geen middelen
waren haar te laag of te gemeen om tot dat doel te geraken.
Toen de Regeering eenige gekleurde Britsche onderdanen
in hechtenis liet nemen, omdat zij zonder pas waren, (die zij
krachtens de pas-wet bij zich moesten hebben) ontstond er
groot kabaal en belegden de leiders der Liga eene vergadering
in het Amphitheater te Johannesburg om te protesteeren
tegen de handelwijze der Zuid-Afrikaansche Republiek.
De burgers begonnen zich te ergeren over de houding van
deze Rhodes-instelling, en kwamen in groote getalen ter
vergadering op, waar spoedig ruzie ontstond en de betoogers
door de burgers met stokken uit elkaar werden gedreven.
Dat dit koren op den molen der Jingoes was, is licht te
begrijpen. Het was misschien juist wat zij wenschten. Kort
daarna gebeurde er bovendien iets, dat nog meer opschudding
verwekte, en op een schromelijk verkeerde wijze door de
Engelsche pers werd voorgesteld. Zelfs Chamberlain schaamde
zich niet van deze verkeerde voorstellingen gebruik te maken,
hoewel het hem gemakkelijk zou gevallen zijn, de volle waarheid
van het gebeurde te vernemen. Wat toch was de zaak ?
In den nacht van den I 8den December 1898 werd een zekere
Foster, een Britsch onderdaan, door een anderen Britschen
onderdaan, met name Edgar, aangevallen en zoo geslagen,
dat hij zwaar gekwetst op den grond bleef liggen. Hij werd
naar het hospitaal vervoerd en stierf eenige dagen daarna
ten gevolge der slagen, hem door Edgar toegebracht. Edgar
nam daarop de vlucht naar zijn kamer en op het geroep der
omstanders kwamen er spoedig eenige politie-agenten aanloopen.
Onder de politie-agenten was er een, met name Jones,
de zoon van een gewezen koetsier der Koningin van Engeland,
welke man echter als politie-agent burger van de Republiek
was geworden. Deze Jones, die dacht dat Foster dood
was, wilde Edgar in zijn kamer wegens poging tot moord in
hechtenis nemen. Aangezien Edgar op heeterdaad was betrapt,
had de politie het recht, niet alleen volgens de wetten van
Zuid-Afrika. doch ook volgens die van Engeland zelf, om

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 173
het huis binnen te gaan, desnoods met geweld, en den
schuldige te arresteeren. Edgar had echter de deur gesloten
en toen hij die niet wilde opendoen, brak Jones ze open,
doch kreeg op hetzelfde oogenblik van Edgar een geweldigen
slag met een stuk ijzer. Hierop schoot Jones en doodde
Edgar. Hoewel iedereen zal moeten erkennen, dat de politieman
slechts zijn plicht had gedaan, werd hij toch door den
Staats-procureur op een aanklacht van manslag vervolgd, ten
einde Engeland alien grond tot klagen te ontnemen. Hij
werd evenwel, zooals te verwachten was, door het Hof vrij.
gesproken. Hoe werd deze zaak nu echter door Chamberlain
voorgesteld ? Als volgt : dat politie-agenten 's nachts zonder
een lastbrief ingebroken waren in het huis van een man, —
en wel, slechts op de verklaring van een persoon, dat die
man een misdaad had gepleegd, wat later bleek onwaar
geweest te zijn — dien man hadden doodgeschoten omdat,
zooals de politie-agenten verklaarden, hij een hunner met
een stok had geslagen. Kan kwaadwilligheid verder gaan en
moest een Minister zich niet schamen in een officieele depeche
de waarheid zoo te verkrachten ?
Wij zijn nu gekomen aan het tijdperk, dat de ernstige crisis
voorafgaat. Er werd intusschen, zoowel in Zuid-Afrika als
in Engeland, door de Engelschen en de Engelsche pers tegen
de Republiek gestookt en geschreeuwd. Een jaar te voren
was er in de Kaap-Kolonie een Parlementsverkiezing geweest,
waarin de Afrikaner partij de overwinning had behaald.
Deze uitslag nu had Rhodes en zijn geheele Jingo-kiiek
woedend gemaakt. Sir Alfred Milner, in plaats van zich
tot zijn ambt van Gouverneur te bepalen, toonde zich in
zijn ware kleuren en schaarde zich openiijk aan de zijde
van de jingo-partij in de Kaapkolonie. Het was ieder duidelijk,
dat een crisis aanstaande was, die, indien niet voorzichtig
behandeld, alleen zou kunnen eindigen in een ramp.
Doch wat baatte het dat de eene partij toegevend en inschikkelijk
was als de andere met alle geweld de zaken tot het
uiterste, en dus tot den oorlog dreef ? Dat de regeering van
de Zuid-Afrikaansche Republiek in de onderhandelingen, die

1 74
KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
den oorlog voorafgingen, toegevend en inschikkelijk geweest
is, bewijst wel de gevoerde correspondentie.
Het was de stemrecht-kwestie, waarvan Milner en Chamberlain
gebruik maakten als voorwendsel om de Republiek
den oorlog op te dringen, wel wetende dat deze kwestie
voor de burgers van de republiek een zeer gevoelig vraagstuk
was en in die richting het beste middel kon gevonden
worden om hen tot het uiterste te drijven. VOOr wij echter
de onderhandelingen over de stemrecht-kwestie bespreken,
willen wij bier nadruk leggen op het feit, dat president
Kruger reeds in het begin van 1899 te Heidelberg en Rustenburg
bijeenkomsten met de burgers had gehouden, ten
einde hen voor zijn plannen te winnen, om het tijdperk,
vastgesteld voor het verkrijgen van het voile stemrecht, te
brengen van 14 op 9 jaar. Wij maken melding van dit feit,
omdat wij meenen, dat Chamberlain en Milner hierdoor opgeschrikt
werden en daarom de crisis hebben verhaast. Vast
besloten als zij waren de republiek tot den oorlog te dwingen,
zagen zij dat zij Been tijd moesten verliezen, aangezien
president Kruger al zelf begonnen was hervormingen aan
te brengen, die hun misschien later hun voorwendsel om
tot den oorlog te geraken, zouden kunnen ontnemen ; want
na de bijeenkomsten te Heidelberg en Rustenburg was
president Kruger ook naar Johannesburg gegaan en had
(lair in eene openbare vergadering gezegd, dat hij hoopte
het tijdperk van 9 jaar later nog te kunnen verminderen.
Sir Alfred Milner was in dien tijd in' Engeland en heeft
ongetwijfeld zijn verblijf aldaar besteed om met Chamberlain
of te spreken, hoe zij het zouden aanleggen om hun Imperialistisch
programma uit te voeren. Toen hij terugkwam,
was de geheele zaak geregeld en afgesproken.
De Liga in Johannesburg begon met een petitie op te
stellen aan de Koningin van Engeland, waarin zij een groot
aantal grieven, die zij vermeende dat de Britsche onderdanen
tegen de Republiek hadden, opsomde, en eindigde met
het inroepen der tusschenkomst van de Britsche regeering te
Johannesburg. Fraser, de Britsche vice-consul, weigerde deze

KRUGER ' S VIERDE PRESIDENTSCI-JAP. 175
petitie in ontvangst te nemen. Voor deze weigering werd
hij door Minister Chamberlain, die naar een gelegenheid zocht
om zich met de inwendige zaken der republiek te bemoeien
op zijn vingers getikt, zoodat bij een latere gelegenheid
Conyngham Greene, de Britsche agent te Pretoria, die
tegelijk met Milner in Engeland was, beter wist wat hem te
doen stond. Intusschen had Milner gerapporteerd, dat er
een anti-Britsche beweging onder de Afrikaander-bevolking
in geheel Zuid-Afrika was. Men lette wel, dit beweren
kwam, nadat hij in 1897, ter gelegenheid van het jubileum
der Koningin, naar Londen had gekabeld, dat de Afrikaners
in de Kaapkolonie zeer loyaal waren aan Engeland.
Een tweede petitie werd nu door de Liga opgesteld en
door 21,684 Britsche onderdanen geteekend. Die naamteekeningen
werden door het grootste bedrog verkregen. Zelfs
de namen van overledenen en afwezigen werden op de lijsten
geplaatst. Dit bedrog is te gemakkelijker te begrijpen, wanneer
men weet, dat de personen, die met de lijsten rondgingen,
betaald werden naar het aantal namen, dat zij op
de lijsten verkregen. Eenige dagen nadat dit verzoekschrift
aan den Britschen agent was ter hand gesteld, kwamen er
petities met een totaal van bijna 23,000 naamteekeningen
bij het Gouvernement te Pretoria in, in welke petities de
onderteekenaren, uitlanders van alle nationaliteiten, te kennen
gaven, dat zij tevreden waren met de administratie van
het land.
Doch het was niet de bedoeling van minister Chamberlain
om een petitie te ontvangen, waarvan de waarde onaantastbaar
was; hij wilde slechts een wapen in de hand hebben
om de Republiek te kunnen aanvallen. Dit wapen nu was
de genoemde petitie, die hem dadelijk werd toegezonden
door den Britschen agent te Pretoria.
Intusschen had Sir Alfred Milner in het begin van Mei
een telegram naar Engeland gezonden, dat een journalist,
belust op sensatie-berichten, eer zou hebben aangedaan. Hij
verklaarde daarin, dat Engeland een krachtig bewijs moest
geven van zijn beslist voornemen om niet toe te laten, dat

I76 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
het uit Zuid-Afrika verjaagd werd ; dat duizende Britsche
onderdanen in de Republiek voortdurend in den toestand van
heloten werden gehouden, en dat Engeland volkomen gerechtigd
was om tusschenbeide te treden. Chamberlain zond
daarop een depeche, gedagteekend to Mei 1899, waarin hij
de ontvangst erkende van de petitie aan de Koningin, al de
grieven der uitlanders nog eens naging en eindigde met aan
Sir Alfred Milner voor te stellen, met Kruger een samenspreking
te houden over deze kwestie.
Intusschen had President Steijn, nog v6Or de ontvangst
van die depeche, aan President Kruger en Sir Alfred Milner
hetzelfde plan aan de hand gegeven. President Steijn werd
geleid, tot het doen van dit voorstel, door den oprechten
wensch om aan de heerschende onrust een einde te maken.
Zoowel President Kruger als Sir Alfred Milner namen de uitnoodiging
aan, en zoo werd den 3Ien Mei 1899 de conferentie
te Bloemfontein begonnen. President Kruger was
vergezeld van Schalk Burger, A. D. W. Wolmarans, leden van
den Uitvoerenden Raad, en J. C. Smuts, Staats-procureur.
Abraham Fischer, lid van den Uitvoerenden Raad van den
Oranje-Vrijstaat, bood goedwillig aan als tolk dienst te doen.
Deze conferentie liep op niets uit. Sir Alfred Milner toonde
al dadelijk, dat hij geen de minste begeerte had om tot een
vergelijk te komen. Hij stelde alleen den eisch : I. dat het
tijdperk tot verkrijgen van het stemrecht zou worden gebracht
op 5 jaren, II. dat de eed van naturalisatie zou worden veranderd
en III. dat het aantal vertegenwoordigers der nieuwe
bevolking in den Volksraad zou worden uitgebreid.
President Kruger bood aan de kieswet aldus te wijzigen :
I. naturalisatie na tweejarig verblijf in het land en voile
burgerrechten vijf jaren na de naturalisatie (dus 7 jaar in het
geheel, in plaats van 14 jaren, zooals de wet toen nog bepaalde).
H. Een grootere vertegenwoordiging in den Volksraad voor
de uitlanders. III. Van den nieuwen burger zou worden gevorderd
een zekeren standaard van welvaart, het bewijs dat
hij burgerrechten in zijn eigen land bezat, en een naturalisatie-eed,
zooals die van den Oranje-Vrijstaat.

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 177
Verder gaf de President te verstaan, dat hij verlangde,
dat het Engelsche Gouvernement daartegenover in beginsel
tot arbitrage zou besluiten. Milner verklaarde echter, dat de
concessies geheel en al onvoldoende waren.
Gedurende deze conferentie wees President Kruger Sir
Alfred er op, dat een zeer groot aantal van de handteekeningen,
op de petitie aan de Koningin, onecht was ; waarop
de Hooge Kommissaris antwoordde : „Goed, wij kunnen dan
de zaak onderzoeken." Tegelijk vroeg hij Kruger, of er op_
de memories aan de Transvaalsche regeering ook geen valsche
handteekeningen voorkwamen, wat Kruger beslist ontkende.
Toen de President hierop verklaarde dat hij het
onderzoek goedvond, doch dat het een particulier onderzoek
moest zijn, en geen officieel van Engelsche zijde, omdat dit
den schijn zou kunnen geven, alsof de Republiek onder de
Suzereiniteit van Engeland stond, weigerde Sir Alfred en
zeide : „Laten wij dan maar van die zaak afstappen". Hij
bleef vasthouden aan wat hij noemde „zijn irreducible minimum".
Andere grieven, die niet door het verleenen van
stemrecht werden weggenomen, Wilde hij zelf niet voorbrengen,
zoo verklaarde hij, zoolang de stemrechtkwestie niet,
volgens zijn zin, geregeld was. Daarop werden de samensprekingen
gesloten. Dienzelfden avond liet President Kruger
Sir Alfred verzoeken den volgenden morgen weer bij elkander
te komen om verder te beraadslagen ; doch Milner liet
weten, dat hij het onnoodig vond, en dat de conferentie ge-
eindigd was.
Zoodra President Kruger te Pretoria was teruggekeerd,
schreef de Staats-secretaris der Z. A. R. een brief aan den Britschen
Agent, inzake de scheidsgerechtskwestie. In dezen
brief, gedateerd den 9den Juni 1899, deed de Staats-secretaris
het volgende voorstel aan het Britsche Gouvernement :
I. Alle toekomstige geschillen tusschen de beide Regeeringen,
voortspruitende uit de verschillende interpretaties van
de Londensche conventie, zullen, onderworpen aan paragraaf 3,
verwezen worden naareen arbitragehof ter beslissing. Geschillen
van mindere beteekenis blijven van deze bepaling uitgesloten.
I2

178 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
II. Het Arbitrage-Hof zal bestaan uit : den arbiter, te
worden benoemd door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche
Republiek, een anderen arbiter, te worden benoemd
door H. M.'s Gouvernement uit de Hoofd-Rechters van de
Zuid-Afrikaansche Republiek, de Kaap-Kolonie of Natal.
Deze twee arbiters moeten overeenkomen omtrent den derden
persoon als voorzitter van het Arbitrage-Hof. Deze persoon
mac, t:. niet een burger of onderdaan van een der beide Gouvernementen
zijn. Als de twee arbiters niet omtrent den
derden persoon kunnen overeenkomen, zullen de beide
Gouvernementen er een benoemen.
III. De acte van submissie zal in ieder geval door beide
Gouvernementen gezamenlijk worden opgetrokken, zoodat elk
van hen het recht zal hebben, om punten, welke te belangrijk
schijnen om aan arbitrage te worden onderworpen, er
van uit te sluiten, mits daardoor het principe zelf van arbitrage
niet worde verijdeld.
IV. Het Arbitrage-Hof zal zelf de plaats zijner zittingen
bepalen en zal handelen, zooals het goeddunkt, omtrent de
veroordeeling van de partijen in de kosten, tenzij speciaal
andere regelingen daaromtrent zijn gemaakt in de acte van
submissie.
V. De regulaties van het Arbitrage-Hof kunnen dezelfde
zijn als die van het Instituut van Internationaal Recht, zooals
die in 1895 in Den Haag zijn vastgesteld, in zooverre zij
niet in botsing zijn met de voorgaande artikelen of veranderd
door beide partijen in de acte van submissie.
VI. Ten einde de geschiktheid van zulk een Hof te beproeven,
wordt overeengekomen het vooreerst voor 5 jaar
te benoemen.
De brief eindigde met het uitspreken van de ernstige hoop,
dat Harer Majesteits Gouvernement het voorstel zou aannemen,
waardoor een einde zou worden gemaakt aan de
voortdurende onrust, waaronder Zuid-Afrika gebukt ging.
Wij willen hier slechts aan toevoegen, dat de voorstellen,
zooals hierboven uiteengezet, zoo gedaan waren, om aan de
bezwaren van het Britsche Gouvernement tegemoet te komen ;

KRUGER' S VIERDE PRESIDENTSCHA P. 179
dit Gouvernement toch maakte bezwaar tegen een Arbitrage-
Hof, waarin het buitenland stem zou hebben en verklaarde,
dat er punten waren, waarover het geen arbitrage kon toelaten.
Intusschen had de president in den Volksraad een wetsontwerp
ingediend, waarin werd vastgesteld :
I. dat een zevenjarig verblijf in het land voldoende zou
zijn tot het verkrijgen van het stemrecht,
II. dat het stemrecht dadelijk verleend zou worden aan
alien, die 9 jaren in het land hadden gewoond, en tevens
dat slechts 5 jaar noodig zouden zijn voor hen, die reeds 2
jaren in het land verblijf hadden gehouden,
III. dat alle zonen van vreemdelingen, in de Republiek
geboren, direct bij meerderjarigheid stemgerechtigd zou-
den zijn,
IV. dat de vertegenwoordiging der goudvelden in elken
Raad met 4 leden zou vermeerderd worden.
De wet werd aangenomen op 19 Juli. Intusschen had de
inlichtingen-afdeeling van het Departement van Oorlog in
Engeland reeds kaarten en rapporten uitgegeven, waarin
werd aangetoond, hoe de oorlog tegen de Republiek moest
worden gevoerd. Terzelfder tijd (hoewel zulks toen nog
onbekend was) had Lord Wolseley zijn plannen aan het
Engelsche Gouvernement voorgelegd, hoe de twee Republieken
moesten ingenomen en veroverd worden.
Den 26en Juni antwoordde de Britsche Agent op het
Arbitrage-voorstel, zooals het in den brief van Reitz was uiteengezet.
In dat antwoord gaf Conyngham Greene te kennen,
dat Sir Alfred Milner het voorstel niet bij het Engelsche
Gouvernement kon aanbevelen, omdat hij van meening was,
dat eerst de grieven van de uitlanders moesten worden
weggenomen. Bovendien gaf hij te kennen, dat zelfs dan
nog het plan door Reitz ontworpen, niet aanneembaar
zou zijn voor H. Ms. Gouvernement, omdat, om slechts
een punt te noemen, de voorzitter van het Hof, volgens dit
schema, geen onderdaan mocht zijn van een der arbitree-
rende partijen.
Intusschen waren in het begin van Juli Hofmeyr en

i8o KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAF.
Herholdt van Kaapstad naar Bloemfontein en vandaar
naar Pretoria gereisd om de Regeering te bewegen de
stemrechtwet, zooals onlangs aangenomen, nog meer te vereenvoudigen,
en wel in dier voege, dat als iemand 7 jaren
of langer in de Republiek was, hij onmiddellijk het stemrecht
zou kunnen verkrijgen en als iemand b.v. 6 jaren in het land
was, hij nog een jaar zou moeten wachten. Iemand, die drie jaar
in het land was, zou nog vier jaar moeten wachten enz.
Hunne voorstellen vonden een gewillig oor bij het Gouvernement
en den Volksraad, die, ter wile van den vrede,
genegen waren nog meer toe te geven. Den I8en Juli,
na waarschijnlijk van Jan Hofineyr en Herholdt verslag
te hebben ontvangen omtrent den uitslag hunner zending,
vaardigde het Kaapsche Ministerie een communiqué uit,
waarin het zijn overtuiging uitsprak, dat er, volgens zijn
opinie, geen de minste grond bestond voor inmenging van
Engelsche zijde in de binnenlandsche aangelegenheden van
de Republiek.
Den 2oen Juli telegrafeerde de zoogenaamde Uitlander-
Raad naar Engeland, dat hij niet tevreden was met de aangenomen
stemrechtwet (wet 19 Juli). Den 27en Juli zond
Minister Chamberlain een depeche, waarin hij de gebeurtenissen
vanaf de Conferentie nog eens opsomde, verder zijne
beweringen volhield, dat niet alleen de letter, maar ook de
geest van de Londensche Conventie van 1884 door de Regeering
der Republiek voortdurend was geschonden, en dat
de inleiding der Conventie van 1881 (betreffende de suzereiniteit)
nog bestond. Hij eindigde met het arbitrage-voorstel
te verwerpen, doch gaf aan de hand, bepaalde kwesties te
onderwerpen aan een zekere rechterlijke autoriteit.
Den Len Augustus telegrafeerde minister Chamberlain aan
den Hoogen Kommissaris, om voor te stellen dat Engeland
en de Regeering der Republiek een gezamenlijke Kommissie
zouden benoemen om de aangenomen stemrechtwet na te gaan,
ten einde te zien, of die wet een billijke vertegenwoordiging
aan de uitlanders zou geven, en zoo niet, welke bijvoegingen
of veranderingen noodig zouden zijn om dit doel te bereiken.

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 18 t
Dit voorstel van minister Chamberlain was een directe
schending van de Londensche Conventie van 1884, want
grootere bemoeiing met de inwendige aangelegenheden van
de Republiek kan men zich haast niet denken. De Staats-
Secretaris antwoordde dan ook den 12en Augustus, dat volgens
de Conventie van 1884 het Engelsche Gouvernement
zich niet mocht mengen in de binnenlandsche zaken van
de Republiek, en drukte de hoop uit, dat Chamberlain met
zijn voorstel niet bedoeld had inbreuk te maken op de
rechten, de Republiek bij de Conventie verzekerd. De
Staats-Secretaris meende verder dat het doel, dat Chamberlain
beoogde met het aanstellen eener gezamenlijke kommissie,
even goed kon worden verkregen door vragen te
doen en informatie in te winnen omtrent de wet. Verder
wees hij minister Chamberlain er op, dat men de werking
van de wet niet kon nagaan, vO6r deze in toepassing was
gebracht.
Den i5 en Augustus had de Staats-procureur, J. C. Smuts,
een onderhoud met den Britschen Agent, waarin hij hem
vroeg of H. M's. Gouvernement een 7 jaars-stemrechtwet
met terugwerkende kracht en vermeerdering van zetels voor
de Uitlanders in den Volksraad voldoende zou vinden en
zou afzien van de gezamenlijke Kommissie. De heer Greene
antwoordde, dat hij niet wist of H. M's. Gouvernement er in
zou toestemmen om zijn eisch te laten vallen ; maar dat de
toestand zeer critiek was; dat H. M's. Gouvernement beloften
had gedaan aan de Uitlanders en dat het verplicht was die
beloften gestand te doen, en indien het noodig was, zelfs
geweld zou gebruiken. Hij voegde erbij, dat de eenige kans
voor de Zuid-Afrikaansche Republiek was, om aan Milner's
eischen, te Bloemfontein gesteld, onmiddellijk te voldoen. Den
igen Augustus schreef nu de Staats-secretaris aan den Britschen
Agent een brief, waarin hij het volgende alternatieve
voorstel aan H. Ms. Gouvernement deed :
I. Het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek is
gewillig aan den Volksraad en het Volk een 5 jaars-stemrechtwet
met terugwerkende kracht aan te bevelen, zooals

182 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
door den Hoogen Kommissaris te Bloemfontein voorgesteld.
II. 8 nieuwe zetels zullen in den Eersten Volksraad en,
zoo noodig, ook in den Tweeden Volksraad aan de bevolking
van de Witwaterrand-goudvelden worden gegeven, waardoor
het aantal vertegenwoordigers voor de goudvelden zal
klimmen tot Lien in een Volksraad van 36 leden.
III. De Nieuwe burgers zullen, evenals de oude, gerechtigd
zijn te stemmen voor Staats-President en Kommandant-
G en eraal.
IV. Het Gouvernement der Republiek is gewillig vriendschappelijke
raadgevingen over de stemrechtwet van de zijde
van H. M's. Gouvernement in overweging te nemen.
V. Het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek
neemt dan aan :
a. dat H. M's. Gouvernement er in zal toestemmen, dat
de tegenwoordige interventie geen precedent zal vormen voor
dergelijke handelingen in de toekomst, en dat in de toekomst
geen interventie in de inwendige zaken van de Republiek
zal plaats hebben.
b. dat H. M's. Gouvernement niet verder zal aandringen
op de bewering van Suzereiniteit en dat het geschil over
dat onderwerp stilzwijgend zal vervallen.
c. Dat arbitrage, waarvan vreemde elementen, behalve de
Oranje-Vrijstaat, zullen zijn uitgesloten, zal worden toegestaan,
zoodra het nieuwe stemrecht-ontwerp wet zal zijn geworden.
VI. Zoodra H. M's. Gouvernement dit voorstel aanneemt,
zal de Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek den Volksraad
onmiddellijk verzoeken te verdagen om het yolk te
raadplegen, zoodat het geheele schema binnen een paar
weken kracht van wet zal kunnen erlangen.
VII. In den tusschentijd zullen de vorm en de werking
van het voorgestelde Arbitrage-Hof worden besproken en
voorloopig worden overeengekomen, zoodat geen tijd behoeft
verloren te gaan en er zoo spoedig mogelijk een einde kan
worden gemaakt aan den tegenwoordigen toestand van onrust.
De Staats-secretaris eindigde met te zeggen, dat zijn Re-

KRUGER ' S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 183
geering vertrouwde, dat H. M's. Gouvernement duidelijk zou
verstaan, dat volgens haar inzicht de bestaande stemrechtwet
van de Republiek redelijk en billijk was tegenover de nieuwe
inkomelingen en dat de beweegredenen, die haar geleid
hadden om verder te gaan met haar concessies, slechts
moesten worden gezocht in de sterke begeerte om een einde
te maken aan de gespannen verhouding en aan de onberekenbare
schade, die daardoor reeds aan Zuid-Afrika was
berokkend, en om een rassenoorlog te vermijden, onder welks
gevolgen Zuid-Afrika nog vele jaren zou gebukt gaan en
waarvan het misschien zelfs nooit zou herstellen. Met het
oog op bovenstaande feiten zou zij het ten zeerste waardeeren,
als H. M's. Gouvernement zoo spoedig mogelijk mededeelde
of zij het voorstel aannam of weigerde.
Den 2 1 en Augustus daaropvolgend schreef de Staats-secretaris
weer een brief aan den Britschen Agent ter verduidelijldng
en aanvulling der missieve van den igen Augustus, waarin hij
er op wees, dat de voorstellen in zake het stemrecht en
de vertegenwoordiging, vervat in den brief van den igen
Augustus, gedaan waren op voorwaarde, dat H. M's. Gouvernement
de punten, uiteengezet in paragraaf V van dien
brief, aannam d. w. z.
a. in de toekomst geen inmenging meer in de inwendige
zaken van de Republiek,
b. niet langer vasthouden aan de bewering van het bestaan
der Suzereiniteit,
c. toestemmen in de Arbitrage.
Deze voorstellen werden gedaan, nadat de Staats-procureur
weder een onderhoud had gehad met den heer Greene en uit
het spreken van dezen had begrepen, dat het Britsche Gouvernement
bereid zou zijn die voorstellen aan te nemen, waardoor
clan het voorstel van de gezamenlijke kommissie zou vervallen.
Den 2 5 - en Augustus gaven de zoogenaamde Uitlander-Raad
en de Zuid-Afrikaansche Liga te kennen, dat de stemrechtwetswijziging
nog onvoldoende was en eischten zij andere
hervormingen, zooals de ontwapening van de Boeren en het
sloopen van de forten.

184
KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Den volgenden dag hield Chamberlain een aanspraak ter
gelegenheid van een buitenpartij, die hij op zijn zomervenblijf
„Highbury" gaf, waarin hij o.a. zeide : „Bij President
Kruger komen hervormingen te voorschijn als water uit een
spons en hij doet zijne aanbiedingen vergezeld gaan van
voorwaarden, waarvan hij weet dat zij onmogelijk kunnen
ingewilligd worden, of wel hij weigert ons toe te staan een
onderzoek in te stellen naar den aard en het karakter dezer
hervormingen. Het zand loopt weg uit den tijdlooper : de
knoop moet tosser worden of anders zullen wij andere middelen
moeten gebruiken om hem los te krijgen."
Vijf dagen later, den 30sten Augustus, zond hij een depeche,
waarin hij onder meer te kennen gaf, dat H. M's. Regeering
aannam dat de voorgestelde stemrechtwet niet zou worden
bemoeilijkt door lastige bepalingen; reden waarom zij niet
kon verstaan, waarom het Gouvernement van de Republiek
bezwaar had tegen een gezamenlijke kommissie van onderzoek.
De Britsche Regeering wilde echter wel harerzijds een kommissie
benoemen om een onderzoek naar de wet in te stellen
en dan de noodige aanbevelingen aan het Gouvernement
der Republiek te doen, en vertrouwde dat verschillende bepalingen,
zooals die inzake gedrag, vroegere registratie. enz.
uit de nieuwe wet zouden worden weggelaten. Ten opzichte
der voorwaarden, door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche
Republiek gesteld, verklaarde hij (Chamberlain) dat, wat
de interventie betrof, H. M's. Gouvernement hoopte, dat
de nakoming der gedane belofte en de rechtvaardige behandeling
van de uitlanders in de toekomst, verdere inmenging
in de inwendige aangelegenheden van de Republiek onnoodig
zouden maken, dat het echter niet afstand kon doen van
zijn rechten onder de Conventies (NB. de Conventie van 188i
was, zooals bekend, vervallen). In verband met de suzereiniteit
verwees Chamberlain naar een vroegere depeche,
waarin hij volhield, dat de suzereiniteit nog bestond. Ten
opzichte van het voorgestelde Arbitrage-Hof stemde hij
toe, over te gaan tot een bespreking van den vorm
en werkkring van een scheidsgerecht, waarvan echter

KRUGEWS VIERDE PRESIDENTSCHAP. I85
vreemdelingen en vreemde invloed zouden zijn uitgesloten.
Hij stelde verder voor, een nieuwe Conferentie tusschen
den President en den Hoogen Kommissaris te Kaapstad te doen
louden, en eindigde zijn brief met het Gouvernement van
de Zuid-Afrikaansche Republiek eraan te herinneren, dat er
andere geschilspunten waren, die niet zouden worden geregeld
door het verleenen van politieke rechten aan de uitlanders
en die ook niet geschikt waren om aan een arbitrate
uitspraak te worden onderworpen.
Chamberlain beweerde later, dat hij met deze depeche
de voorstellen van het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche
Republiek, zooals hierboven uiteengezet, had aangenomen.
Hij was waarschijnlijk de eenige man, die zijn depeche als
een instemmend antwoord beschouwde.
De onpartijdige lezer kan zelf oordeelen of de depeche
een aanvaarding is der voorstellen van het Gouvernement der
Zuid-Afrikaansche Republiek.
Den 3 I sten Augustus telegrafeerde Milner aan Chamberlain :
„de vertoogen tot mij gericht, komen alle neer op de wenschelijkheid
om snel en beslist op te treden. Britsch Zuid-
Afrika is bereid tot de uiterste maatregelen. Er zal een
sterke reactie komen tegen de politiek van H.M.'s Gouvernement,
indien met de oplossing der kwestie zou worden
getalmd."
In antwoord op de depeche van Chamberlain van den
30sten Augustus schreef de Staats-Secretaris der Z. A. R. den
Zen September, aan den Britschen Agent te Pretoria, dat de
regeering van de Zuid-Afrikaansche Republiek met het
diepste leedwezen had vernomen, dat H.M.'s Gouvernement
de gedane voorstellen, voorkomende in de nota's van den
9den en 2 I sten Augustus, met de daaraan verbonden voorwaarden
niet kon aanvaarden, temeer waar de officieuse besprekingen
deden vermoeden dat de voorstellen aanneembaar
zouden zijn voor H.M.'s Gouvernement. Dientengevolge beschouwde
de regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek
haar voorstel als vervallen. Wat de eenzijdige kommissie
(in plaats van gezamenlijke) betrof, was het Gouvernement

186
KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
gewillig, voorstellen aan den Volksraad voor te leggen, indien
het zou blijken, dat de wet daardoor zou verduidelijkt ea
verbeterd worden. Het scheen de regeering der Zuid-Afrikaansche
Republiek evenwel toe, dat de bevindingen van
een eenzijdige kommissie van weinig waarde zouden zijn,
vooral wanneer er een onderzoek werd ingesteld, nog voor
de wet in werking was getreden. Overgaande tot de
aanmerkingen, door Chamberlain gemaakt op de voorwaarden,
verbonden aan de voorstellen en de nota van 19'
Augustus, merkte de Staats-Secretaris op :
a. dat het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek
nooit ten opzichte van interventie heeft gevraagd of bedoeld,
dat H.M.'s Gouvernement afstand zou doen van eenig recht,
dat het krachtens de Conventie van Londen van 1884 of
krachtens het Algemeene Internationale recht mocht bezitten
om handelend op te treden ter bescherming van Britsche
on derdanen .
b. dat, wat het beweerde bestaan van Suzereiniteit betrof,
dit reeds zoo duidelijk was weerlegd door dit Gouvernement
in zijn depeche van den I6den April 1898, dat het onnoodig
zou zijn hier de feiten en argumenten te herhalen, en dat
het Gouvernement vasthield aan zijn zienswijze, zooals in
die depeche uiteengezet.
In verband met het voorgestelde scheidsgericht was het
Gouvernement verheugd te zien, dat H.M.'s Gouvernement
bereid was in onderhandeling te treden over den vorm en
werkkring van zulk een gericht. Het was echter niet duidelijk:
a. of H.M.'s Gouvernement er in toestemde, dat ook burgers
van den Oranje-Vrijstaat konden worden benoemd tot
zulk een Hof.
b. welke onderwerpen zouden worden voorgelegd aan de
beslissing van dat Hof.
c. welke onderwerpen H.M.'s Gouvernement niet geschikt
achtte om aan de beslissing van het Hof te worden onderworpen.
H.M.'s Gouvernement zeide wel, dat er zulke punten
waren, maar specificeerde ze niet. Het doel, dat het Gouvernement
der Zuid-Afrikaansche Republiek op het oog had,

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 187
om namelijk te geraken tot een finale regeling van alle
punten van geschil, zou door die beperking verijdeld worden.
Wat de voorgestelde nieuwe conferentie betrof, zouden
nadere mededeelingen van H.M.'s Gouvernement worden
afgewacht.
De Staats-secretaris wees er verder op, dat de voorstellen,
door zijn Gouvernement gemaakt, zeer liberaal waren en nog
verder gingen dan die door Sir Alfred Milner te Bloemfontein
te berde gebracht. Dat de condities, aan die voorstellen
verbonden, niet eischten, dat H.M.'s Gouvernement
eenige van zijn rechten, voortspruitende uit de Conventie
van Londen (1884) zou opgeven ; dat het Gouvernement der
Zuid-Afrikaansche Republiek daarom niet had verwacht dat
zijn voorstellen niet zouden worden aangenomen ; doch dat
het de hoop bleef koesteren, dat een oplossing van de
bestaande geschillen zou worden gevonden ; en om nu tot
zulk een vreedzame oplossing te geraken, eindigde de Staats-
Secretaris zijn brief met de vroeger door Chamberlain voorgestelde
gezamenlijke kommissie aan te nemen.
Den t2den September beantwoordde de heer Greene, op
de instructies en aanwijzingen van het Britsche Gouvernement,
de depeche van den heer Reitz van den 2den September,
in welk antwoord te kennen werd gegeven dat H.M.'s Gouvernement
nu niet meer kon terugkomen op zijn vroeger
voorstel van een gezamenlijke kommissie ; dat het Britsche
Gouvernement nog bereid was de voorstellen der regeering
van de Zuid-Afrikaansche Republiek zonder de tegenvoorwaarden
aan te nemen, mits een gezamenlijke of eenzijdige
kommissie na onderzoek aantoonde, dat het nieuwe ontwerp
niet bezwaard werd door bepalingen, die de bedoeling, om
den Uitlanders een behoorlijke vertegenwoordiging te geven
zouden te niet doen. Ook nam zijn Gouvernement aan, dat
de nieuwe leden hun eigen taal in den Volksraad zouden
kunnen spreken. De brief eindigde met aan te dringen
op een spoedig antwoord, en met de verklaring dat, indien
het antwoord ongunstig of onbeslist was, H.M's. Gouvernement
zichzelf het recht zou voorbehouden den toestand „de

88 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
novo" te overwegen, en zijn eigen voorstellen tot een finale
regeling te doen.
Op dit schrijven antwoordde de Staats-secretaris den i5den
September, dat het zijn Gouvernement leed deed te moeten
verstaan, dat H.M's Gouvernement van zijn, den 23sten Augustus
gedane voorstellen afstapte en daarvoor geheel nieuwe in de
plaats stelde. De voorstellen van het Gouvernement der
Zuid-Afrikaansche Republiek, voorkomende in de nota's van
19 en 20 Augustus, werden uitgelokt door wenken, door den
Britschen Agent aan den Staats-procureur gegeven en werden
door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek in
goed vertrouwen gedaan en op een uitdrukkelijk verzoek,
gelijkstaande met een verzekering, dat het voorstel aanneembaar
zou zijn voor H.M's. Gouvernement.
Het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek had
zich niet ontveinsd, dat de onafhankelijkheid der Republiek
wellicht gevaar liep door die voorgestelde ingrijpende veranderingen,
doch dit gevaar was kleiner dan dat voortspruitende
uit de voortdurende bemoeiing van het Britsche
Gouvernement met de inwendige aangelegenheden van de
Republiek en uit het beweerde bestaan van de Suzereiniteit.
Het Gouvernement kon daarom niet. inzien, op welke
gronden HM's. Gouvernement nu kon verlangen, dat de voorstellen
van kracht zouden blijven zonder de tegenvoorwaarden;
terwijl de voorstellen, gevaarlijk als zij waren, alleen gedaan
waren, afhankelijk van de aanname der tegen-voorwaarden,
waardoor een grooter gevaar zou worden vermeden.
Wat betrof de kwestie van het spreken van hun eigen taal
door de nieuwe leden in den Volksraad, daarop kon het
Gouvernement niet ingaan en ontkende het, ooit zoo iets
beloofd te hebben.
De Staats-secretaris eindigde zijn brief met de hoop uit
te drukken, dat het Britsche Gouvernement zijn eigen voorstel
voor een gezamenlijke kommissie zou blijven handhaven en
aldus een einde zou maken aan de gespannen verhouding.
Op dien brief van den Staats-secretaris antwoordde de
Britsche Regeering, d.d. 25 September, door den Britschen

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 18g
Agent, dat zij dikwijls had te kennen gegeven, zich niet te
willen bemoeien met de onafhankelijkheid van de Zuid-
Afrikaansche Republiek (terwijl zij dit, nota-bene, voortdurend
deed), dat zij zich geen recht van interventie had
aangematigd, behalve waar haar dit recht verzekerd was door
de Conventies (er was maar een Conventie). De brief eindigde
met de verklaring dat het zeker nutteloos was de discussie
voort te zetten in de richting tot hiertoe gevolgd en dat
H.M's. Gouvernement nu gedwongen was den toestand op
nieuw in overweging te nemen en zijn eigen voorstellen te
doen tot regeling der kwesties, gerezen door de handelwijze
van de Republiek. H.M's. Gouvernement zou in een latere
depeche die voorstellen mededeelen.
Intusschen werd, den 2osten September 189g, in een openbare
redevoering door Hays Fisher, lid van het Engelsche Gouvernement,
de volgende bedreiging geuit tegen de Regeering
der Zuid-Afrikaansche Republiek. „Het zand is weggeloopen
uit den tijdlooper, het Gouvernement moet nu een macht
zenden, sterk genoeg om ons te verzekeren, dat, wanneer
het ultimatum wordt aangeboden, de Boeren naar rede zullen
luisteren, en ons niet zullen dwingen hun een verpletterende
nederlaag toe te brengen en van hen het land te nemen, dat
zij zoo liefhebben !"
Op den 17den September vroeg de Staats-secretaris der
Zuid-Afrikaansche Republiek inlichtingen aan den Hoogen
Kommissaris omtrent het samentrekken van troepen aan de
grens der Zuid-Afrikaansche Republiek. De Hooge Kommissaris
antwoordde, dat die troepen daar waren tot bescherming
van Britsche belangen en om voorbereid te zijn op
mogelijke gebeurlijkheden.
Den 22sten September werd de mobilisatie van een legercorps
voor Zuid-Afrika in Engeland aangekondigd, en op
28 September werd gemeld, dat het grootste gedeelte van
dat Iegercorps onmiddellijk naar Zuid-Afrika zou vertrekken.
De Regeering liet toen ook het grootste gedeelte van
de burgers opkommandeeren om nabij de grens van de
Republiek post te vatten, ten einde gereed te zijn tegen

390 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
een onverhoedschen aanval van de zijde van Engeland.
Op 3o September schreef de Staats-secretaris der Zuid-
Afrikaansche Republiek aan den Britschen Agent, dat hij
gaarne zou willen weten, welke de beslissing van het Britsche
Gouvernement was, in zake de eigen voorstellen." Chamberlain
antwoordde op 2 October, dat de depeche van H.M's.
Gouvernement gereed gemaakt werd ; maar dat het nog
eenigen tijd zou duren voor zij klaar zou zijn. Hieruit bleek
duidelijk, dat Minister Chamberlain slechts tijd wou winnen
om eerst voldoende troepen in Zuid-Afrika te hebben, alvorens
de beloofde depeche, die niets anders dan een ultimatum
•kon zijn, te zenden.
Alvorens nu de laatste stappen werden gedaan, had reeds
de President van den Oranje-Vrijstaat ook zijnerzijds alles
gedaan om den vrede te bewaren.
Op 19 September telegrafeerde de Hooge Kommissaris
aan President Steijn, dat er een aantal troepen, gewoonlijk
te Kaapstad gestationeerd, naar het Noorden werden gezonden
om de verbindingslijn tusschen de Kolonie en het
Britsche gebied in het Noorden te beschermen. Dat, aangezien
er een gedeelte van de troepen langs de grenzen van
den Oranje-Vrijstaat zouden worden geplaatst, hij, de Hooge
Kommissaris, dit vooruit mededeelde om misverstand te voorkomen.
Hij voegde er bij, dat H.M's. Revering hoopte een
vredelievende oplossing te zullen vinden van de geschillen
tusschen haar en het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche
Republiek ; doch, zoo die hoop ijdel mocht blijken, verwachtte,
dat de Oranje-Vrijstaat zich strikt neutraal zou houden.
President Steijn antwoordde denzelfden dag, dat hij zelfs
nu niet kon inzien, hoe de geschillen het gebruiken van
geweld tot oplossing ervan rechtvaardigden.
Met het oog op de spanning, die in Zuid-Afrika heerschte,
betreurde hij het stationeeren van troepen tangs de grenzen
van den Oranje-Vrijstaat, daar de burgers dit als een bedreiging
tegen dien staat zouden beschouwen. Indien dus ongewenschte
gevolgen daaruit voortsproten, zou de verantwoordelijkheid
daarvan niet rusten op het Gouvernement van den

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 191
Oranje-Vrijstaat. De President eindigde het telegram met de
verklaring dat het hem zeer zou spijten, indien de vriendschappelijke
betrekkingen, die altijd tusschen Engeland
en den Oranje-Vrijstaat hadden bestaan, zouden worden
verstoord.
Op den 2 7sterk September nam de Volksraad van den Oranje-
Vrijstaat een besluit, waarin hij te kennen gaf, dat er geen
reden voor oorlog bestond en dat zulk een oorlog een oorlog
zou, zijn tegen de geheele blanke bevolking van Zuid-Afrika ;
doch dat, wat er ook mocht gebeuren, de Oranje-Vrijstaat
trouw zou blijven aan zijne verplichtingen, voortspruitende
uit het politiek verbond met de Zuid-Afrikaansche Republiek.
Tevens werd de Regeering opgedragen alle pogingen in het
werk te stellen om te helpen een vredelievende oplossing
van de geschillen te vinden.
Nog dienzelfden dag (27 September) zond President Steijn
een depeche aan den Hoogen Kommissaris, waarin hij wees
op de banden van bloed en vriendschap, die de Oranje-
Vrijstaat zoowel aan de Kaapkolonie als aan de Zuid-
Afrikaansche Republiek bonden, en bovendien nog op den
verderen band, nl. de politieke Unie tusschen de beide
Republieken. Een sterk gevoel van vriendschap, zoowel voor
Groot-Brittannie als voor de Republiek, had hem er toe geleid
de Conferentie te Bloemfontein tusschen den Hoogen
Kommissaris en President Kruger voor te stellen ; en het
was voornamelijk te danken aan den Oranje-Vrijstaat en
andere vrienden van den vrede, dat de Zuid-Afrikaansche
Republiek in zoo korten tijd alreeds zoo groote hervormingen
had aangebracht. De Oranje-Vrijstaat had steeds in het
oog gehouden den geest der Britsche Regeering, om vriendschappelijke
wenken te geven en niet de wet voor te schrijven
in de inwendige aangelegenheden der Zuid-Afrikaansche
Republiek. Doch, terwijl het Gouvernement dier Republiek,
aangemoedigd door en op advies van den Oranje-Vrijstaat,
bezig was aan de wenschen der uitlanders tegemoet te
komen, werd van die houding afgeweken en kwam er Britsche
inmenging in de binnenlandsche zaken der Republiek. De

192 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
voorgestelde gezamenlijke kommissie van onderzoek bewees
dit boven alien twijfel.
Niettegenstaande deze veranderde houding, had het Gouvernement
van den Oranje-Vrijstaat toch nog dat van
de Zuid-Afrikaansche Republiek geraden, gevoig te geven
aan den wensch van het Britsche Gouvernement, in de
hoop, dat daardoor opnieuw de wijze van onderhandeling
vriendschappelijk zou worden. Groot was daarom de verwondering
van het Gouvernement van den Oranje-Vrijstaat geweest,
toen het vernam, dat het Britsche Gouvernement nu zijn
voorstel terugnam, waardoor de ongelukkige spanning slechts
scheen toe te nemen. De Regeering van den Oranje-Vrijstaat
is steeds bereid hare diensten aan te bieden, om tot een
vredelievende oplossing van de geschillen te geraken, maar,
het gevoelt zich nu evenals vroeger bemoeilijkt door :
a. onbekendheid met het uiteindelijke doel en den omvang
der wenschen van het Britsche Gouvernement, op welker
voldoening dit Gouvernement zich gerechtigd acht aan te
dringen.
b. het feit, dat, niettegenstaande de herhaalde verzekeringen
van het Britsche Gouvernement, dat het zich niet wenscht
te bemoeien met de inwendige aangelegenheden van de
Republiek, noch de onafhankelijkheid te verstoren, het
Gouvernement een politiek heeft gevolgd, die een tegenovergestelde
gevolgtrekking schijnt te rechtvaardigen. Als bewijs
van deze bewering haalde Steijn het feit aan, dat, niettegenstaanden
den beweerden vriendschappelijken aard der onderhandelingen,
H. M.'s Gouvernement voortdurend zijn troepenmacht
uitbreidde en groote militaire toebereidsen maakte die
niets anders konden bedoelen dan een politiek van geweld.
De President zou het daarom ten zeerste waardeeren, wanneer
hangende de ontvangst van de aangekondigde depeche,
verdere beweging en vermeerdering van troepen op de
grenzen der beide Staten werden gestaakt en een verzekering te
dien effecte werd gegeven ; zoomede, wanneer mochten worden
vernomen den juisten aard en omvang van de concessies, welke
H. M's. Gouvernement verlangt, of waarop zij zich gerechtigd

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 193
beschouwt aanspraak te kunnen maken, waardoor een vredelievende
oplossing van de gerezen geschillen zou kunnen
worden verkregen.
Den 2den October deelde President Steijn den Hoogen
Kommissaris mede dat, met het oog op de volkomen afwezigheid
van eenige bescherming der grenzen en met het oog
op de heerschende onrust en de voortdurende beweging
en vermeerdering der troepen aan de grenzen van den
Oranje-Vrijstaat, hij zijne burgers had doen oproepen,
ten einde hen gerust te stellen dat behoorlijke voorzorg
tot bescherming der grenzen genomen werd. Bij
deze mededeeling voegde Steijn de opmerking dat hij nog
wachtende was op een antwoord op zijn depeche van
27 Sept. De Hooge Kommissaris seinde denzelfden dag
terug, dat hij het betreurde, dat de President de burgers had
doen oproepen en dat het Z. H. Ed. bekend moest zijn, dat
de Zuid-Afrikaansche Republiek een groote gewapende macht
op de grenzen van Natal had samengetrokken.
De President antwoordde den 3den October, dat het verzamelen
van burgers op de Natalsche grenzen door de Zuid-
Afrikaansche Republiek een natuurlijk gevolg was van de
voortdurende vermeerdering van Britsche troepen en hunne
beweging in de richting van de Transvaalsche grens. Hij
verwachtte echter geen aggressieve daad van de Zuid-
Afrikaansche Republiek, tenzij verdere voorwaartsche bewegingen
van Britsche troepen mochten wijzen op het voornemen
om een aanval te doen op de Zuid-Afrikaansche
Republiek. Hij drong verder aan op een antwoord op zijn
depeche van 27 September.
De Hooge-Kommissaris antwoordde denzelfden dag, dat
de beweging en samentrekking van de Britsche troepen
moesten worden toegeschreven aan de vrees der inwoners
in blootgestelde districten en dat die troepen niet in verhouding
stonden tot de macht, door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche
Republiek op de grenzen van Natal bijeengebracht.
De President antwoordde, insgelijks den 3 den October,
dat het bijeentrekken van Britsche troepen niet noodzakelijk
13

194
KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
was geworden door de vrees, gekoesterd door de inwoners
van blootgestelde districten. Bovendien bestond er geen
enkele redelijke grond voor zulke bewegingen. Integendeel
hadden de militaire toebereidselen, zoowel in Engeland als
in Zuid-Afrika, tot niets anders geleid dan tot bemoeilijking
der pogingen, die aangewend werden om een vreedzame
oplossing te verkrijgen.
Aan den bitteren, vijandigen toon en uitlatingen, zoowel
van verantwoordelijke Engelsche staatslieden als van de
Engelsche pers, in Zuid-Afrika en Engeland, aan de voortdurende
bedreigingen gericht tegen de Transvaal, die gepaard
gingen met steeds toenemende militaire toebereidselen,
niet alleen in Engeland, maar in het geheele Britsche Keizerrijk,
en die, zooals openlijk gezegd is, tegen de Transvaal
gericht waren, schreef hij het toe, dat alle pogingen mislukt
waren om tot een oplossing van de bestaande moeielijkheden
te geraken. De President wenschte verder als zijn overtuiging
uit te spreken, dat zij, die het militaire element en
daardoor een politiek van bedreiging en gewelddadige interventie
in het leven hadden geroepen, verantwoordelijk
zouden zijn, indien de pogingen, om tot een vredelievende
oplossing te geraken, mislukten. Hij kon slechts erkennen,
dat, de Britsche handelingen in aanmerking genomen,
de Transvaalsche Regeering niet kon geblameerd worden
voor hare daden, nog te minder, omdat hij nog geen
antwoord had ontvangen op zijn telegrafische depeche van
den 27 September, waarin hij o.a. het redelijk verzoek had
gedaan, dat de vermeerdering en bewegingen der Britsche
troepen mochten worden gestaakt, waardoor de oproeping
van de burgers van de twee Republieken onnoodig zou zijn
geworden. In plaats daarvan waren echter de uitzendingen
van troepen en de militaire bedrijvigheid nog grooter geworden
dan vroeger. Hij kon niet beoordeelen of de Britsche
troepen op de grenzen van de Zuid-Afrikaansche Republiek
evenredig waren aan de macht, door die Republiek op de
been gebracht; maar men moest niet vergeten dat door de
Engelsche pers en elders voortdurend vverd beweerd, dat de

KRUGER' S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 195
troepen thans in Zuid-Afrika meer dan voldoende waren
voor de ongedisciplineerde macht van de Republiek. Bovendien
werden er voortdurend meer troepen gezonden, wat de
burgers der Republiek rechtvaardigde in hunne beschouwing,
dat Engeland alleen door geweld tot eene oplossing van de
gerezen geschillen wilde komen.
Hierop antwoordde de Hooge Kommissaris den 4en October,
dat de beweringen van den President gemakkelijk zouden
kunnen worden weerlegd, doch dat hij het onnoodig achtte
dit te doen.
De Britsche troepen hadden verdedigende posities, ver
binnen de Natalsche grenzen, ingenomen ; terwijl de burgers
dicht bij de grenzen stonden. Hij wanhoopte echter nog
niet aan den vrede, en hield zich er van verzekerd, dat elk
voorstel, van waar clan ook komende, door H.M's. Gouvernement
in gunstige overweging zou worden genomen .
Onmiddellijk den volgenden dag verklaarde de President
hierop, dat hij bereid was een voorstel te doen ; doch dat
dit niet billijk zou zijn tegenover ' de Zuid-Afrikaansche Republiek,
zoo lang H.M's. Gouvernement de zending en vermeerdering
van troepen niet staakte, en de troepen op zee
aan land liet gaan, of in elk geval niet zoover mogelijk
verwijderd hield van het terrein van mogelijke vijandelijkheden.
Hij drong er verder op aan, spoedig te vernemen
of Z.Ex. kans zag uitvoering te geven aan deze zijne opmerkingen.
Hij, de President, zou dan trachten onmiddellijk de
verzekering te verkrijgen van het Gouvernement der Zuid-
Afrikaansche Republiek, dat er geen vijandelijke daad zou
worden ondernomen tegen eenig deel van H.M's. gebied.
Hij zou verder elk redelijk voorstel steunen, mits het
opening zou geven voor volkomen afwikkeling der kwesties
en waarborgen zou bieden voor een blijvenden vrede.
In zijn antwoord van den Eden October betreurde de
Hooge Kommissaris het, dat de President als voorwaarde voor
verdere onderhandelingen stelde een verzekering van Harer
Majesteits Gouvernement, die zijn vrijheid van handelen ten
opzichte van de plaatsing der Britsche troepen tot bescher-

196 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
ming van het Britsch gebied zou belemmeren. Zoo een
verzekering zou de Hooge Kommissaris onmogelijk van Harer
Majesteits Gouvernement kunnen vragen. Indien echter de
President de verzekering zou verkrijgen, dat gedurende de
onderhandelingen geen vijandige daad zou worden bedreven,
dan was hij (de Hooge Kommissaris) bereid H.M's. Gouvernement
te adviseeren hetzelfde te doen.
Steijn antwoordde hierop denzelfden dag, dat het hem
onmogelijk was de Zuid-Afrikaansche Republiek te verzoeken,
de onderhandelingen voort te zetten, waar het feit bestond,
dat van alle kanten van H.M.'s gebied troepen Zuid-Afrika
binnenstroomden met het erkende doel de Zuid-Afrikaansche
Republiek te dwingen, elke voorwaarde, die H.M's. Gouvernement
zou stellen, aan te nemen. Hij voegde er aan
toe, dat de bescherming van het Britsche gebied tegen een
mogelijken inval volkomen doeltreffend kon geschieden zonder
dat de eene partij gedurende of juist door die onderhandelingen
in een nadeeliger toestand kwam. Hij was bereid
hiertoe mede te werken : maar de kwestie was dat de Zuid-
Afrikaansche Republiek de voortdurende vermeerdering van
Britsche troepen gedurende de onderhandelingen niet anders
kon beschouwen als feitelijk gelijk staande met een vijandelijke
daad.
Den den October kreeg de President antwoord op zijn depeche
van 27 September waarin de Britsche Regeering te
kennen gaf, dat zij herhaaldelijk hare inzichten over de kwesties
met de Zuid-Afrikaansche Republiek had ontvouwd en
geloofde dat hare houding niet tot misvatting aanleiding kon
geven. Als de President van den Oranje-Vrijstaat echter
inlichtingen verlangde, dan zou zij hem die verstrekken. Wat
de militaire toebereidselen betrof, die waren noodig geworden,
doordat de Zuid-Afrikaansche Republiek in een gewapend
kamp was veranderd. Met het oog op de verwerping harer
voorstellen door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek,
was H.M's. regeering nu bezig den toestand opnieuw
in overweging te nemen, tegelijk rekening houdende met het
ernstige feit, dat beide Republieken nu op voet van oorlog waren.

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 197
Dienzelfden dag (den 7en October 1899) verscheen er in
Engeland een proclamatie der Koningin, waarbij het Parlement
werd bijeengeroepen. De reserve-troepen moesten
onder de wapenen komen en de mobilisatie van een legercorps
voor Zuid-Afrika werd gelast. Den g en October zond
President Steijn nog een telegram aan den Hoogen Kommissaris,
waarin de bewering van het Engelsche Gouvernement,
dat de vermeerdering van troepen toe te schrijven
was aan de houding van de Zuid-Afrikaansche Republiek
werd weerlegd en nogmaals werd aangedrongen op het
terugtrekken der gewapende machten aan beide zijden ; die
terugtrekking zou echter vergezeld moeten gaan van eene
verzekering van de zijde van H.M's. Regeering, dat de
vermeerdering van troepen harerzijds zou gestaakt worden.
Steijn wees er op, dat dit het eenige middel was om de
crisis te doen eindigen, en alleen als dit gedaan werd, zouden
verdere onderhandelingen mogelijk zijn.
Wij hebben thans den loop der onderhandelingen nagegaan
en de feiten beschreven, precies zooals ze zich hebben toegedragen.
Het zal ieder onbevooroordeeld lezer duidelijk zijn, dat
het Britsche Gouvernement en vooral de Hooge Kommissaris en
Chamberlain hun uiterste best hebben gedaan de onderhandelingen
te doen mislukken en een oorlog uit te lokken.
Het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek zag
duidelijk, wat het Britsche Gouvernement wilde, zag duidelijk
dat een botsing niet te vermijden was, dat de Britsche
Regeering slechts wachtte met het verzenden van haar
ultimatum, totdat er een voldoend aantal troepen in Zuid-
Afrika zou zijn aangekomen, om de Republiek van alle zijden
te overstroomen. Toen de Zuid-Afrikaansche Republiek nu bespeurde,
dat eeri oorlog onvermijdelijk was, dat toegeven niets
baatte en dat haar eenige kans was het Britsche Gouvernement
te dwingen zijn ware bedoelingen te ontvouwen,
voordat alle Britsche troepen zouden zijn geland, nam de
Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek tot een uitersten
maatregel haar toevlucht en schreef den glen October een
brief aan den Britschen Agent, „het zoogenaamde ultimatum",

198 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
waarin zij aantoonde, hoe Engeland niet het minste recht
had zich te bemoeien met de binnenlandsche zaken der
Republiek, hoe er langzamerhand tot bedreigingen was overgegaan,
niettegenstaande de Zuid-Afrikaansche Republiek,
om moeielijkheden te voorkomen, er in had toegestemd om in
discussie te treden met het Britsche Gouvernement over het
stemrecht ; hoe, sedert het afbreken der onderhandelingen door
het Britsch Gouvernement, de Republiek nog steeds wachtte
op de ontvangst van de aangekondigde voorstellen van het
Britsche Gouvernement, en hoe, met het oog op de Britsche
militaire macht op de grenzen, de Republiek, als een verdedigings-maatregel,
de burgers had moeten oproepen tot bescherming
der grenzen ; hoe door H. M.'s onwettige inmenging in de
binnenlandsche aangelegenheden van de Repubiek, in strijd
met de Conventie van 1884 en door de buitengewone versterking
van troepen op de grenzen van de Republiek, een ondragelijke
toestand in het leven was geroepen, waaraan het
Gouvernement verplicht was, zoowel in het belang van de
Republiek als van Zuid-Afrika, zoo spoedig mogelijk een
einde te maken en daarom met den grootsten nadruk H. M.'s
Gouvernement moest verzoeken een verzekering te geven
op de volgende punten :
a. dat alle punten van onderling geschil zouden worden
geregeld langs den vriendschappelijken weg van Arbitrage,
of door zulke andere vriendschappelijke middelen, als beide
Gouvernementen zouden overeenkomen.
b. Dat de troepen op de grenzen van de Republiek
onmiddellijk zouden worden teruggetrokken.
c. Dat alle troepen-versterkingen, die sedert 1 Juni 1899
in Zuid-Afrika waren aangekomen, binnen een redelijken
tijd, nader overeen te komen tusschen de beide Gouvernementen,
verwijderd zouden worden, met wederkeerige verzekering
en waarborg van de zijde van het Gouvernement
der Zuid-Afrikaansche Republiek, dat Been aanval op of vijandelijkheden
tegen eenig deel van H.M's. bezittingen zouden
worden ondernomen door de Republiek gedurende de verdere
onderhandelingen, binnen een tijdperk nader overeen te komen

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAr. 199
tusschen de beide Gouvernementen, terwiji het gouvernement
der Republiek, in overeenstemming daarmede, bereid zou zijn
de gewapende burgers terug te trekken van de grenzen.
d. Dat H.M's. troepen nu in voile zee, in geen enkele
haven van Zuid-Afrika zouden worden aan land gezet.
De depeche eindigde met het Britsche Gouvernement te
verzoeken vO6r 5 uur in den achtermiddag van II October
antwoord te willen zenden, er bij voegende, dat, zoo er geen
afdoend antwoord binnen dien tijd zou zijn ontvangen, de
Republiek tot haar leedwezen zou gedwongen zijn de handelwijze
van H.M's. Gouvernement te beschouwen als een formeele
oorlogsverklaring en zich niet verantwoordelijk zou beschouwen
voor de gevolgen daarvan.
En, indien verdere troepen-bewegingen in de richting van
de grenzen der Republiek zouden plaats hebben binnen genoemd
tijdperk, zou zulks eveneens beschouwd worden als
een oorlogsverklaring.
Den II den October bracht de heer Greene het antwoord
van het Britsche Gouvernement, meldende dat de voorwaarden,
door het Gouvernement der Zuid-Afrikaansche Republiek
gesteld, van dien aard waren, dat het Britsche Gouvernement
het onmogelijk beschouwde ze te overwegen.
Hij vroeg tevens zijn paspoort om het land te verlaten. En
zoo brak dan de oorlog uit, niettegenstaande alle concessies,
alle verdraagzaamheid en toegevendheid van de Republiek.
De Volksraad was den 2en October reeds uiteengegaan toen
het duidelijk werd dat de vijandelijkheden spoedig zouden
beginnen.
Kruger gedurende den Oorlog.
Het ligt niet in de bedoeling den loop en de verschillende
phasen van den oorlog te beschrijven, want President
Kruger nam niet persoonlijk deel aan de krijgsverrichtingen.
Hem wachtte een andere taak. Niettegenstaande zijn hoogen

200 KRUGER'S VTERDE PRESIDENTSCFIAP.
leeftijd werkte de President met grooten ijver dag en nacht.
Massa's telegrammen met raadgevingen en vermaningen
werden voortdurend door hem aan verschillende kommando's
verzonden. Zeer dankbaar voor behaalde overwinningen,
liet hij echter nooit den moed zakken, wanneer hem nederlagen
werden gerapporteerd. Er zijn massa's telegrammen,
die ongelukkig bijna alle verloren zijn gegaan, die dit kunnen
bewijzen. Gedurende den oorlog ging hij gewoonlijk
om 8 of 8.3o voormiddag's naar zijn bureau, bleef er tot 12
of 12.3o, kwam om 2 uur terug en bleef dan tot 4 of 5
uur naar gelang van omstandigheden. Om 8 uur ging hij
gewoonlijk naar bed en stond om i i uur weer op om de
later ingekomen telegrammen of te doen. Om twee uur
in den nacht werd hij weer gewekt om de verdere berichten
door te werken. Vaak gebeurde het dan, dat hij eerst om
4 uur weer naar bed ging. In het latere gedeelte van den
oorlog, toen de Republikeinsche legermachten overal werden
teruggedrongen, stond hij in den regel drie maal en soms
vier maal 's nachts op om de telegrammen door te arbeiden.
Na het opgeven der Ladysmith-stellingen ging Kruger persoonlijk
naar Natal om de burgers moed in te spreken. Te
Glencoe, in Natal, waar de burgers nieuwe posities hadden
ingenomen, sprak hij hen toe en wees hun in krachtige taal
op de noodzakelijkheid om niet te verzwakken in den strijd.
Ook wijlen Generaal Joubert sprak daar in denzelfden geest.
Nauwelijks te Pretoria teruggekeerd, ging de President
naar Bloemfontein en vandaar per rijtuig naar Poplar Grove,
aan de Modderrivier, om de burgers ook daar toe te spreken.
Dit gelukte hem echter niet, want nauwelijks bij generaal
de Wet aangekomen, was hij verplicht weer te vertrekken,
daar generaal French met zijn bereden manschappen een
omtrekkende beweging had uitgevoerd en den President den
weg kon afsnijden. Bij Kruger's aankomst werd er juist
hevig gevochten, want de Engelsche opperbevelhebber was
blijkbaar bekend met de tegenwoordigheid van den President.
Deze verliet generaal de Wet juist intijds, want nauwelijks
was hij de Modderrivier door, toen generaal French met zijn

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 20I
ruiters aankwam. Deze werd echter door generaal de la Rey,
die juist met zijn staf opdaagde, tegengehouden, zoodat het
lager en de kanonnen nog gered konden worden. Bij het
vertrek van den President begonnen de bommen overal in
het rond te vallen. Een viel achter het wagentje, waarin
hij zat.
Te Pretoria teruggekeerd, ging Kruger enkele dagen later
weer naar Kroonstad, om daar de burgers moed in te spreken
en een algemeenen krijgsraad bij te wonen. Het was bij
die gelegenheid, dat de diep betreurde Generaal de Villebois-
Mareuil zijn aanstelling als Generaal van het Vreemdelingen-
Legioen ontving.
Kort daarop trof den President een bizonder zware slag
in den dood van Generaal Joubert, die zoovele jaren met
hem had samengewerkt aan den opbouw van de Republiek.
Zijn dood werd door het geheele yolk diep betreurd en
gevoeld als een onherstelbaar verlies. Er is geen twijfel,
dat het afsterven van dien oprechten patriot en vaderlandslievenden
Generaal op vele burgers een ontmoedigenden
invloed had. Gelukkig dat hij nog voor zijn dood iemand
kon aanwijzen, die waardig was zijn plaats in te nemen.
Die man is Kommandant-Generaal Louis Botha, die de bewijzen
heeft geleverd, dat het vertrouwen, door den stervenden
Generaal Joubert in hem gesteld, niet misplaatst was.
Kort voor de inname van Bloemfontein besloten de beide
Regeeringen een deputatie naar Europa of te vaardigen om te
trachten Europeesche interventie te verkrijgen. Die deputatie
bestond uit de heeren : A. Fischer, lid van den Uitvoerenden
Raad van den Oranje-Vrijstaat, die gedurende de crisis
een voornaam aandeel heeft gehad in de onderhandelingen,
als afgevaardigde voor beide Republieken ; C. H. Wessels,
voorzitter van den Volksraad van den Oranje-Vrijstaat, als
afgevaardigde voor dien Staat, en A. D. W. Wolmarans, lid
van den Uitvoerenden Raad der Zuid-Afrikaansche Republiek,
als afgevaardigde voor dien Staat ; alien zeer geachte en
bekwame mannen, in wie de Regeeringen en het yolk der
beide Republieken het meest volkomen vertrouwen stelden.

202 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Kort te voren, na de overgave van Cronje, hadden beide
Regeeringen een depeche aan Lord Salisbury gezonden, hem de
verzekering gevende, dat de Republieken bereid waren, onmiddellijk
vrede te sluiten op de basis van volkomen onafhankelijkheid;
want dat die onafhankelijkheid het eenige was,
waarvoor zij vochten. Lord Salisbury antwoordde, dat hij
er niet in kon toestemmen, dat de Republieken ook zelfs
maar een greintje onafhankelijkheid zouden behouden.
Deze verklaring kwam nog wel, nadat hij 4 maanden
vroeger in een publieke aanspraak had gezegd, dat Engeland
met dezen oorlog geen goudvelden en geen grondgebied
zocht.
Waren reeds de dagen van toen met al hun plichten en
eischen zwaar voor den President, er zouden nog zwaardere
dagen komen. Toen, na het ontzet van Mafeking, de
Britsche troepen van alle kanten de Republiek binnenstroomden,
werd het duidelijk, dat Kruger op zijn ouden dag echtgenoot
en huis, ja alles wat hem dierbaar was, zou moeten verlaten
om in het Oosten van de Republiek, waar de strijd zou
worden voortgezet, een schuilplaats te vinden. Het is te begrijpen,
hoe zwaar dit afscheid den ouden President moest vallen.
Zijne echtgenoote was reeds zoo oud en zwak, dat er niet aan
viel te denken, haar mede te nemen. Dit zou volgens het
oordeel van den dokter haar het leven kosten. Aan den
anderen kant kon Kruger er zoo goed als zeker van zijn,
dat hij haar in dit leven niet meer zou terugzien. En toch
kwam de dag van het scheiden, na een zoo lang en gelukkig
huwelijksleven, steeds nader, en weldra zou de President
een onzekere toekomst vol gevaren en ontberingen tegemoet
moeten gaan. Alvorens die voor den President zoo
gewichtige en treurige dag aanbrak, zou hij nog eens gelegenheid
hebben, in het openbaar blijk te geven van het
vertrouwen in de toekomst, dat hem bleef bezielen. In het
begin van de maand Mei werd er een buitengewone Volksraadszitting
te Pretoria gehouden. Vele van de bekende
figuren in het Transvaalsche openbare leven rustten toen al
in het graf en hun onbezette plaatsen in de vergaderzaal

KRUGER ' S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 203
deden pijnlijk aan. Ter gelegenheid dier zitting hield de
President twee toespraken, die den geest die hem bezielde,
duidelijk weergeven.
Lord Roberts was reeds doorgedrongen tot bij Johannesburg
en daar men vernomen had, dat bij de Engelschen het
plan bestond om den Delagoabaai-spoorweg, ten Oosten van
Pretoria, door een vliegende colonne te laten vernielen,
werd besloten, dat de President en de Regeering Pretoria
zouden verlaten en de zetel der Regeering naar het Oosten
van de Republiek zou werden verplaatst. Den Iaatsten dag
van zijn verblijf te Pretoria, den 2ge n Mei 1900, ontving
Kruger in den achtermiddag, terwijl men bezig was zijn
goederen te pakken, nog den Amerikaanschen jongen Jimmy
Smith, die hem een adres bracht, waarin duizende schoolkinderen
van Philadelphia, als kinderen van een stad, die
zich het eerst tegenover Groot-Brittanje onaf hankelijk had
verklaard, een groet van sympathie zonden aan de leiders
van het yolk, dat thans aan de beurt was, zijn onafhankelijkheid
tegenover dezelfde natie te verdedigen. Ook
overhandigde hij een Transvaalsche vlag, in Amerika
vervaardigd. De President dankte den jongen en de
andere Amerikanen, die bij de aanbieding tegenwoordig
waren, voor de blijken van sympathie. Een uur na dit onderhoud,
toen het reeds donker was, vertrok hij per rijtuig,
vergezeld van eenige vertrouwden, naar Eerste-Fabrieken,
het eerste station van de Ooster-spoorlijn. Vandaar ging
hij per trein naar Middelburg, waar de nacht werd doorgebracht,
en den volgenden dag vertrok hij naar Machadodorp,
waar kort na zijn aankomst een proclamatie werd uitgevaardigd,
waarbij dit plaatsje voorloopig tot zetel der
Regeering werd uitgeroepen. Hier woonde de President in
zijn salonspoorwagen en was zijn leven, in zooverre dit zijn
werkzaamheden betrof, volkomen gelijk aan dat te Pretoria.
Een telegraaftoestel werd in den wagen geplaatst en voortdurend
ontving hij telegrammen en verzond hij er, waarin
de burgers te velde werden aangemoedigd om den strijd vol
te houden.

204 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
De eerste dagen van Juni behooren tot de somberste van
Kruger's geschiedenis. Op den yen Juni nam Lord Roberts
Pretoria in, en vele burgers, ontmoedigd door de jongste
gebeurtenissen, gaven gehoor aan de verleidelijke proclamaties,
door dezen veldheer uitgevaardigd, en waarin hij de burgers
aanspoorde de wapenen neer te leggen en den neutraliteitseed
te zweren. (Vele van de telegrammen, in dezen tijd verzonden,
zijn bewaard gebleven en onlangs door het Algemeen
Nederlandsch Verbond met andere belangrijke stukken in
boekvorm uitgegeven. Wij zullen in den verderen loop van
ons verhaal hier en daar telegrammen en andere belangrijke
stukken uit genoemd werkje aanhalen.) Zoo werd een
telegram door Kruger aan de burgers verzonden met betrekking
tot het nederleggen der wapenen :
„Zeg aan burgers, dat het hen niets baten zal de wapens
neer te leggen, daar Roberts een proclamatie uitgevaardigd
heeft, dat hij in het vervolg geen burger meer onder zijn
eed zal uitlaten, daar hij ondervonden heeft, dat de burgers
hem weer schieten, niettegenstaande zulk een eed afgelegd
te hebben ; hij heeft bovendien besloten alle manspersonen
boven twaalf jaar gevangen te nemen, al zijn zij ongewapend.
Wanneer zij gevangen genomen zijn, worden zij naar St.-
Helena gezonden. Kinderen zijn dus ook niet meer veilig.
Wij hebben derhalve besloten te vechten tot het einde. Weest
getrouw en strijdt in den naam des Heeren, want diegenen
die vluchten en hunne positie's verlaten of wegloopen van
Kommando, vluchten recht uit naar St. Helena."
Daar Machadodorp een van de koudste plaatsen is in de
Transvaal en de President in dien tijd veel last had van
zijn oogen, werd er besloten, ook op aandringen van de
burgers, dat hij naar Waterval-Onder zou verhuizen. Dit
gebeurde den Oosten Juni 1900. Deze plaats, hoewel slechts
ongeveer 15 K.M. ten Oosten van Machadodorp, mag zich
verheugen in een zeer zacht klimaat gedurende den winter,
is bovendien heel lief gelegen aan de Elandsrivier en omringd
door zeer hooge bergen. Hier kreeg men een kleine
woning, die zoo geriefelijk mogelijk voor den President werd

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 205
ingericht, en waar hij 2 maanden gebleven is en den minst
droevigen tijd, sedert zijn vertrek uit Pretoria, mocht
doorbrengen. De zetel der Regeering bleef echter te Machadodorp,
waar ook de Staats-secretaris en de leden van
den Uitvoerenden Raad verblijf hielden. Dezen gingen iederen
morgen per spoor naar Waterval-Onder om de Uitvoerende
Raadszitting bij te wonen. Tegen het einde van
Augustus kwam President Steyn met gevolg hier aan om
met President Kruger den toestand van het land te bespreken.
Het was ongeveer in den tijd, dat Lord Roberts in
samenwerking met Generaal Sir Redvers Buller, een beslisten
aanval deed op de posities van Generaal Botha te
Dalmanutha, en hoewel de burgers met leeuwenmoed vochten
en een week lang alle pogingen van den vijand om door
te breken verijdelden, gelukte het Generaal Buller toch
eindelijk een zwak punt, door een 7o man van de Johannesburger-politie
bezet, te nemen. Generaal Botha beschikte
over ongeveer 4000 man om een terrein van meer dan 5o K.M.
breedte te verdedigen. Roberts viel hem aan met ongeveer
50.000 man, alsmede veel grof geschut. Het was na dezen slag,
dat het den Kommandant-Generaal en andere officieren duidelijk
werd, dat het dit klein getal burgers niet mogelijk was, den
vijand te keeren of te bevechten, zooals zij tot dusverre gedaan
hadden, en dat het beter zou zijn, indien de President
vertrok, waardoor de bewegingen der kommando's vrijer
zouden worden. Er werd echter eerst besloten voorloopig
naar Nelspruit, een station aan den Delagoabaai-spoorweg,
ongeveer halverwege tusschen Waterval-Onder en de Portugeesche
grens, te gaan. Het vervoer van al de goederen,
zooals wagens, karren, paarden, muilen enz. enz. leverde
veel moeielijkheden en bezwaren op ; doch de Nederlandsche
Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij, die gedurende den
geheelen oorlog alle moeielijkheden uitmuntend te boven
was gekomen, trad ook nu weer op schitterende wijze op.
Op de plaats, die nu tot zetel der Regeering werd uitgeroepen,
ontving de Regeering de proclamatie van Lord Roberts,
waarbij deze de Zuid-Afrikaansche Republiek aan Engeland

206 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
hechtte. Dadelijk vaardigde Kruger een tegen-proclamatie
uit : 1)
)Nademaal aan het yolk van de Zuid-Afrikaansche Republiek
en van den Oranje-Vrijstaat een onrechtvaardige oorlog
door Groot-Brittannie in de maand October 1899 werd opgedrongen
en deze twee kleine Republieken den ongelijken
strijd tegen het machtige Britsche Rijk hebben volgehouden
voor bijna elf maanden en nog steeds volhouden ;
snademaal mij bericht is geworden, dat een zekere proclamatie,
gedateerd 1 September 1900, is uitgevaardigd door Roberts,
Veldmaarschalk, Opperbevelhebber der Britsche krijgsmacht in
Zuid-Afrika, waarin beweerd wordt, dat de Zuid-Afrikaansche
Republiek veroverd is geworden door Harer Majesteits
troepen en de Zuid-Afrikaansche Republiek geannexeerd
wordt aan het Britsche Rijk, terwijl de krijgsmacht van de
Zuid-Afrikaansche Republiek nog te velde is en de Zuid-
Afrikaansche Republiek niet is veroverd en gemelde proclamatie
dus in strijd is met het volkenrecht ;
„en nademaal de onafhankelijkheid van de Zuid-Afrikaansche
Republiek erkend is geworden door meest alle beschaafde
mogendheden ;
„nademaal ik het wenschelijk acht, om dadelijk ter kennis
van alien, die het moge aangaan te brengen, dat gemelde
Proclamatie door de Regeering en het yolk van de Zuid-
Afrikaansche Republiek niet erkend wordt;
„Zoo is het, dat ik, Stephanus Johannes Paulus Kruger,
Staatspresident van de Zuid-Afrikaansche Republiek, met
advies en consent van den Uitvoerenden Raad, blijkens
artikel 147 zijner notulen, dd. 3 September 1900, namens
het onafhankelijke yolk van de Zuid-Afrikaansche Republiek,
mits deze proclameer, dat de gemelde annexatie niet erkend
t) Een proclamatie, waarbij de Burgers voor het afleggen van den onzijdigheidseed
gewaarschuwd werden en deze eed onwettig werd verklaard, was
reeds den 2I en Juni uitgevaardigd en een proclamatie, waarbij Staatsambte.
naren, die den vijand diensten bewezen, ontslagen werden verklaard wegens
het breken van hun ambtseed, was den 29en Juni gevolgd.

KRUGER'S VIERDE PRES1DENTSCHAP. 207
wordt en wordt zij mits deze, van nul en geener waarde verklaard.
„Het yolk van de Zuid-Afrikaansche Republiek is en blijft
een vrij en onafhankelijk yolk en weigert zich te onderwerpen
aan Britsch gezag.
„Aldus gedaan en gegeven onder mijne hand te Nelspruit,
in de Zuid-Afrikaansche Republiek, op den 3den dag der
maand September 1900."
Niettegenstaande men eerst nog hoopte, dat de burgers
in staat zouden zijn den vijand in de bergen tot staan te
brengen, bleek het al spoedig, dat de overmacht te groot
was, en toen nu de vijand al nader en nader kwam en van
alle kanten op Nelspruit aanrukte, moest een beslissende
stap worden genomen en in een bijeenkomst van de leden
van de Transvaalsche en Oranje-Vrijstaatsche Regeeringen,
alsmede van een aantal officieren, waaronder de Kommandant-
Generaal, werd besloten den President naar Europa of te
vaardigen om te trachten daar de zaak der Republieken
te bevorderen. Gedurende zijn afwezigheid zou Generaal
S. W. Burger, Vice-President, als waarnemend Staats-
President van de Zuid-Afrikaansche Republiek optreden.
Bij proclamatie werd dit besluit aldus bekend gemaakt :
Nademaal de hooggevorderde leeftijd van Zijn HoogEdele
den Staatspresident het onmogelijk maakt voor Zijn Hoog-
Edele om verder met de kommando's mee te trekken ;
) en nademaal de Uitvoerende Raad overtuigd is, dat de
hooggewaardeerde diensten van Zijn HoogEdele nog nuttig
besteed kunnen worden in belang van land en yolk ;
vbesluit de Uitvoerende Raad hiermede om Zijn HoogEdele
verlof van aanwezigheid naar Europa te verleenen voor den
tijd van zes maanden, om onze zaak aldaar te bevorderen,
en treedt de heer S. W. Burger, Vice-President op, in zijne
plaafs, volgens Wet.
S. W. BURGER,
Vice-President.
F. W. REITZ,
Nelspruit, io September 1900. Staats-Secretaris

208 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Was het verlaten van Pretoria zwaar voor Kruger geweest,
het verlaten van zijn land en yolk, terwijl het onder
vele rampen zuchtte, was dubbel zwaar. Terwiji het land
geheel en al overstroomd was door den vijand, die in zijn
overmoed reeds verklaarde, dat de oorlog uit was en er nog
slechts Guerilla-benden rondtrokken, moest de President
afscheid nemen van zijn land en yolk en van de mannen,
die hem zoovele jaren ter zij hadden gestaan en van het
klein aantal mannen, die van alle kanten ingesloten, zich een
weg moesten banen door een woeste, onbewoonde streek
naar het Noorden van de Republiek, ten einde daar de
Burgermacht te reorganiseeren en van daaruit den strijd
voort te zetten.
Doch het was de harde noodzakelijkheid ; hij moest instemmen
met het genomen besluit, of zich laten gevangennemen ;
want het was hem, op zijn hooge jaren, onmogelijk om de
Kommando's te volgen, omdat hij niet meer kon paardrijden.
Een troost was het hem echter, dat het bestuur werd achtergelaten
in de bekwame handen van S. W. Burger, bijgestaan
door F. W. Reitz, Louis Botha, de la Rey en anderen, die
gesteund en versterkt werden in het aanmoedigen der burgers
door den nobelen President Steyn. In den avond van den
/t om December werd afscheid genomen van de achterblijvenden
te Nelspruit. Dien nacht bleef Kruger nog te Krokodilpoort.
Op reis naar Europa.
Den volgenden dag begon de lange pelgrims-tocht naar
Europa, waarvan het einde toen nog door niemand kon
worden voorzien en voorspeld. Vanaf Krokodilpoort reisde
de President in den spoorwegwagen van den bestuurder der
Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Spoorweg-Maatschappij. Te
Hectorspruit werd eenige uren gewacht op President Steyn
en anderen, en laat in den middag werd afscheid van hen

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 209
genomen en zette de trein met Kruger en het gevolg, door
den Uitvoerenden Raad aangewezen om hem te vergezellen,
zich in beweging naar Lourenco Marques. De trein stoomde
Komatiepoort, het laatste station in de Republiek, voorbij
en te Ressano-Garcia, het eerste station op het Portugeesche
gebied, kwam de bestuurder van de Portugeesche Spoorwegen
den trein overnemen. In plaats van in het station te
Lourenco Marques, lieten de Portugeezen den trein op een
zijspoor stilhouden, waardoor Kruger zich ongemerkt — het
was reeds donker — naar de woning van den Heer Pott,
Consul-Generaal van de Zuid-Afrikaansche Republiek, kon
begeven. Het was de bedoeling van den President om bij
den Heer Pott te blijven, tot hij zich op de eerstvolgende
boot naar Europa kon inschepen ; — dit zou zijn de „Herzog",
van de Duitsche Oost-Afrika Lijn, — maar reeds den volgenden
dag kwam de Portugeesche Gouverneur en deelde
Kruger mede, dat hij in opdracht van zijn Gouvernement den
President mede moest nemen naar zijne woning om daar
als gast der Portugeesche regeering te blijven, en toen
Kruger hiertegen bezwaar maakte, gaf de Gouverneur hem
te kennen, dat de President geen keuze had, doch zou
moeten medegaan, willig of onwillig. Deze handelwijze
van de Portugeesche Regeering is ongetwijfeld alleen toe
te schrijven aan de pressie, door het Engelsche Gouvernement
op haar uitgeoefend; want de Portugeesche Gouverneur
regeerde slechts in naam; de werkelijke Gouverneur
was de Engelsche Consul te Delagoabaai. Gouverneur
Machado, die misschien geheel tegen zijn zin zijn onaangenamen
plicht vervulde, behandelde den President zeer
vriendelijk, doch deze mocht nergens heengaan, zonder
vergezeld te zijn van den Gouverneur, en die leden van het
gevolg van Kruger, die met hem in het Huis waren gelogeerd,
konden ook slechts vergezeld van een adjudant naar de
stad gaan. Zij mochten echter met niemand een onderhoud
hebben of spreken. De eerste paar dagen werd den beiden
anderen leden van Kruger's gevolg, alsmede eenige vrienden,
nog toegestaan den President te bezoeken ; doch ook
14

210 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
dit werd spoedig verboden, omdat, zooals werd verklaard, de
Engelsche Consul zich hierover had beklaagd. Deze toestand
duurde eenige weken, Kruger was feitelijk een gevangene
in het huis van den Gouverneur.
Gedurende Kruger's verblijf te Lourengo Marques viel zijn
75ste verjaardag. Hoe verschillend was die dag van vroegere
gelegenheden, als heel Pretoria en vele burgers van elders zich
opmaakten, om hun President hun gelukwenschen aan te
bieden en er zich een stroom van bezoekers van den morgen
tot den avond in de richting van de Presidents-woning
bewoog. Thans, verwijderd van zijn land en yolk en van
zijne familiebetrekkingen, feitelijk een gevangene van den
Portugeeschen Gouverneur, mocht Kruger niet eens de
gelukwenschen van de Burgers, die te Delagoabaai waren,
ontvangen. Hun werd verboden anders dan vanaf de straat
hem hun gelukwenschen toe te roepen, wat ieder burger,
die zich ter plaatse beyond, dan ook deed.
In deze donkere dagen brak gelukkig een lichtstraal door,
die het hart van den President en de zijnen met vreugde
vervulde. Het bericht kwam dat Hare Majesteit de Koningin
der Nederlanden een oorlogschip ter beschikking had gesteld
om den President naar Europa te brengen. Dat dit een
daad was, door het geheele Boerenvolk gewaardeerd, behoeft
geen betoog. Hierdoor werd nu ook de onzekerheid weggenomen,
die er omtrent het al of niet slagen van de reis
naar Europa had bestaan. Daar het schip echter ver van
Delagoabaai was, zou het nog een geruimen tijd duren voor
Kruger zich zou kunnen inschepen. Dit gebeurde dan ook
eerst 21 October 1900 en toen moest de „Gelderland,"
waar hij uiterst vriendelijk en hartelijk door den Kommandant
en officieren ontvangen werd, eerst nog kolen innemen.
De reis van Delagoabaai naar Dar-es-Salaam, waar de
„Gelderland" den morgen van den vijfden dag aankwam,
was zeer voorspoedig. De President had echter voor het
eerst van zijn leven een weinig last van zeeziekte, doch al
spoedig begon hij weer zijn pijp te rooken, een duidelijk
bewijs, dat hij weer hersteld was. Te Dar-es-Salaam kwam

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 211
een aantal Duitsche ambtenaren Kruger een bezoek brengen
aan boord van de „Gelderland" en hem uitnoodigen tot bijwoning
van een maaltijd, dien zij te zijner eere dachten te
geven. Wegens de omstandigheden van zijn land, verzocht de
President hun echter beleefd hem te willen verontschuldigen.
Van Dar-es-Salaam naar Djibouti, waar de gGelderlanth den
Zen November aankwam, had men nog altijd een kalme zee.
Ook te Djibouti werd Kruger tot een diner uitgenoodigd,
aan welke uitnoodiging hij echter om dezelfde redenen geen
gevolg kon geven. Vandaar ging de reis naar Suez. Alle
schepen, die de „Gelderland" langs voeren, groetten, en
van sommige, die dichtbij kwamen, juichten de passagiers
den President toe. Van Suez werd de reis voortgezet naar
Port-Said, waar kolen zouden worden ingenomen. Hier had
men wat last van de vele correspondenten, die den President
trachtten te interviewen, doch zonder succes. Van hier naar
Marseille was de reis bijzonder onaangenaam. Er woedde
een storm, die de golven over het schip joeg, dat dan ook
zoo onzettend rolde dat Kruger weer last kreeg van zeeziekte.
Dicht bij Sardinie stoomden vijf Engelsche oorlogsschepen de
„Gelderland" voorbij, als ook een Fransch schip, dat zelfs
uit zijn koers ging om het Nederlandsche oorlogschip, met
Kruger aan boord, te groeten. Alleen de meeste Engelsche
schepen groetten niet. To en de reis ten einde liep, bood
de Kommandant van de «Gelderlandp den President en zijn
gevolg een officieelen maaltijd aan. De zaal was versierd
met de Hollandsche vlaggen en een Transvaalsche vlag,
dezelfde die de Amerikaansche schooljongens uit Philadelphia
met een adres aan Kruger hadden gezonden.
Men zou den 22en November te Marseille aankomen, doch
tengevolge van den storm die op de Middellandsche zee
woedde, kwam de g Gelderland) eerst den morgen van den
23sten November in de haven van Marseille aan.

212 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Kruger in Europa.
Eenige dagen voor de aankomst van den President in
Europa, hadden de leden der Zuid-Afrikaansche deputatie
(Wolmarans ontbrak, omdat hij ziek was) met Dr. Leyds en
een aantal andere heeren zich naar Marseille begeven om
daar den President te ontmoeten. Professor van Hamel, van
de Hoogeschool te Groningen, had welwillend op zich
genomen te tolken. Van het dek van het schip, waarheen
de leden der Zuid-Afrikaansche deputatie zich per sloep
hadden laten brengen, zag men niets dan een gewemel van
menschen, die alien jubelden en met hun zakdoeken zwaaiden.
Zelfs de stoombooten, die in de haven lagen, krioelden van
de menschen.
Met de betuigingen van zijn hartelijken dank voor hun
vriendelijkheid en voorkomendheid nam de President van
den Kommandant en de officieren van het schip afscheid en
hij bewaart steeds de aangenaamste herinneringen aan zijn
reis met de „Gelderland."
Toen hij aan land kwam, juichten de duizenden hem in
groote geestdrift tegen. De Voorzitter van het „Comite voor
de onafhankelijkheid der Boeren", begroette hem en riep
hem als „tolk der gevoelens van geheel Marseille," zooals
hij zeide, een hartelijk welkom toe en verklaarde, dat als de
President de geestdrift zag, deze hem meer zou zeggen dan
woorden.
De President aanvaardde den welkomstgroet dankbaar,
hoewel hij bij den rouw, waarin zijn land gedompeld was,
niet was gekomen om gevierd te worden. „De Oorlog in
Zuid-Afrika," ging hij voort, „heeft de grenzen der barbaarschheid
bereikt. Ik heb in mijn leven veel tegen barbaarsche
Kafferstammen gevochten, maar zoo barbaarsch als de
Engelschen, die plaatsen verbranden en vrouwen en kinderen
zonder voedsel of dekking in de ellende jagen, zijn zij niet.
Ik hoop, dat God het Boerenvolk niet zal verlaten. Als echter
Transvaal en Vrijstaat hun onafhankelijkheid moeten verliezen,

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 213
den zal dat eerst geschieden, wanneer beide volken met
vrouwen en kinderen vernietigd zijn."
Op weg naar het hotel stonden duizenden, die den President
voortdurend toejuichten, en in den loop van den middag
brachten verschillende deputaties haar welkomstgroet.
Onmiddellijk na zijn aankomst had de President een telegram
aan President Loubet gezonden am hem te begroeten en hem
zijn dank te brengen voor de belangstelling van zijn regeering
en zijn land. De prefect van Marseille had namens den
President zijn opwachting gemaakt.
Den 24sten November vertrok President Kruger met een
extra-trein naar Parijs en overal werd hij onderweg jubelend
begroet. De trein hield aan een aantal stations stil, waar
overal groote menschenmenigten waren saAmgestroomd en die
den President bloemen ter begroeting brachten. Te Lyon
moest hij uitstappen en den groet der menigte in ontvangst
nemen. De Burgemeester stelde hem als herinnering een
prachtige medaille terhand. Te Lyon, waar men overnachtte,
werd de weg naar het hotel onder het bulderen der kanonnen
afgelegd.
Den volgenden dag werd de reis naar Parijs weder aanvaard,
waar Kruger aan het station plechtig werd ontvangen
en waar vele redevoeringen werden gehouden. Op de redevoering
van den Vice-President van den Gemeenteraad van
Parijs antwoordde Kruger, dat hij „dadelijk nieuw vertrouwen
had gekregen, toen hij den voet op Parijschen bodem
zette, want dat het wapen van deze stad een schip,
dat niet zinkt, — hem toeriep, dat ook de Republieken niet
tenonder zouden gaan."
Langs den weg naar het hotel stonden onafzienbare
menschenmassa's die riepen „Leve Kruger," „Arbitrage," en
onophoudelijk bloemen in zijn rijtuig wierpen. Voor het
hotel riep het publiek hem op het balkon en drie-, viermaal
daags moest de President daar verschijnen, v6Or de menschenmenigten
zich weer verspreidden.
Te vier uur namiddags ontving President Loubet Kruger
officieel op het Elysee en liet hem door een afdeeling kurassiers

214 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
escorteeren. Zoodra Kruger in het hotel terug was, bracht
President Loubet hem onmiddellijk een tegenbezoek.
Gedurende het oponthoud te Parijs, van den 26stea November
tot den ' sten December, werden ook de bezienswaardigheden
bezocht, zooals de Eiffeltoren, het Stadhuis, de wereldtentoonstelling,
waar de President met ontroering de opschriften
zag, die op de muren van het Transvaalsche paviljoen waren
aangebracht en even zoovele goede wenschen voor de Boeren
bevatten. In de vergaderzaal van het Stadhuis, waar de geheele
Gemeenteraad bijeen was, uitte de Voorzitter de bewondering
van zijn yolk voor den heldenmoed der Republieken
en verklaarde, dat hij van oordeel was, dat, „als de regeeringen
zwegen, de volken moesten spreken," en dat zoo dan toch
een scheidsgerecht tot stand zou komen.
Ook de President van den Algemeenen Raad hield een
toespraak. In zijn antwoord verklaarde Kruger : „Als de
Boeren, die nog niet overwonnen zijn, maar nog lang zullen
vechten, van de ontvangst hooren, dan zal hun beslistheid
om den strijd voort te zetten, nog gesterkt worden." Overigens
dankte hij ook nog de pers, voor haar inlichting van het
publiek over de Engelsche wijze van oorlogvoeren en hij
voegde hierbij : „Wanneer men rechtstreeks verslaggevers
naar het oorlogsterrein kon zenden, dan zou men ontsteld
staan over de wreedheden, die daar door Engeland bedreven
worden." Na de ontvangst van een groot aantal deputaties,
vertrok de President onder nooit verzwakkende geestdrift
en door Staatsambtenaren en particuliere vereenigingen uitgeleide
gedaan, den I sten December van Parijs naar Keulen.
Op weg naar de Fransche grens herhaalde zich het schouwspel,
dat zich reeds op den weg van Marseille naar Parijs
had voorgedaan. Aan elk station, dat de President voorbijstoomde,
werd hij door een groote volksmenigte begroet en
zoo was het ook in Belgi& De geestdrift, die hij in Frankrijk
zag, was hem niet alleen tot vreugde, maar versterkte
hem ook in de hoop, dat zijn reis niet te vergeefsch zou zijn.
Deze hoop zou echter zeer spoedig verdwijnen. Den
avond van denzelfden dag bereikte men Keulen, waar een

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 215
geestdrift heerschte, zooals zij misschien nog nooit in Keulen
was gezien. Helaas gebeurde er aan het station een ongeluk,
waardoor een toeschouwer het leven verloor. In het gedrang
vielen een paar menschen door een gat op het perron,
waarbij een van hen zijn been brak, aan de gevolgen waarvan
hij overleed. Tengevolge der menschenmassa's moest de
President langs een omweg naar zijn hotel gaan. Hier
ontving hij kort na zijn aankomst een telegram van den
Duitschen Keizer, die hem meldde, dat Zijne Majesteit hem
nu niet kon ontvangen, omdat hij op de jacht moest. Er
werd toen besloten, naar den Haag te reizen. V66r de
President echter Keulen verliet, ontving hij nog een aantal
deputaties, die hem sympathie kwamen betuigen. Ook de
vrouw van den man, die tengevolge van het ongeluk aan
het station gestorven was, werd door den President ontvangen
en hij betuigde haar zijn innig medelijden. De gelegenheid
om den beroemden Dom van Keulen te zien, liet zich Kruger
evenmin ontnemen. Dat bij de reis door Duitschland en
Holland zich overal dezelfde hartstochtelijke sympathie voor
de zaak der Boeren openbaarde als in Keulen, behoeft eigenlijk
niet te worden verzekerd. Aan elk station verschenen
de vertegenwoordigers der steden en de corporaties en vereenigingen
met hun vaandels en insignes. De trein kwam
eerst in den Haag aan, toen het reeds begon te schemeren.
In den omtrek van het station en in alle straten tot aan
het hotel, waar de President zou verblijven, was het zwart
van de onafzienbare menschenmenigte, waaruit een luide
jubel opsteeg. Aan de Hollandsche grens had de President
reeds een telegram aan de Koningin gezonden, om haar zijn
hulde te brengen. Hare Ministers bezochten hem dadelijk
na aankomst in zijn hotel en den volgenden dag ging hij naar
het paleis om de Koningin zijn opwachting te maken en
haar dank te zeggen voor het schip, dat H. M. zoo welwillend
gezonden had. Door de Koningin werd hij later nog aan haar
tafel genoodigd en ook de Prins-Gemaal bracht hem een
bezoek in zijn hotel. Na een korte rust bracht hij een bezoek
aan Amsterdam, waar een groote receptie in het „Paleis voor

2 16 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
Volksvlijt" en een plechtige godsdienst-oefening in de Nieuwe
Kerk plaats hadden.
Weer in den Haag teruggekeerd, waar hij volgens het
oorspronkelijk plan zou blijven, omdat hij wegens zijn oogziekte
zoo snel mogelijk een goeden dokter moest raadplegen,
werd hij ernstig ziek ; waarschijnlijk had hij een kou gevat,
die spoedig in een zware aandoening der longen ontaardde.
Zijn toestand baarde zijn omgeving toen veel angst. Na zijn
herstel ging hij naar Utrecht, en bleef hier twee-en-een-halve
maand ; terwijl hij in dien tijd met gunstig gevolg een operatie
aan beide oogen onderging, die door Professor Snellen en
zijn lijfarts, Dr. Heymans, verricht werd. Vandaar ging hij
naar Hilversum, waar hij met zijn gevolg acht maanden in
de Villa Casa Cara woonde. Het verblijf aldaar werd slechts
onderbroken door een bezoek van enkele weken bij A. D.
W. Wolmarans te Scheveningen en door het reeds lang
bepaalde bezoek aan de Hollandsche steden. Zoo kwam de
President in Rotterdam, waar hij o.m. een boompje bezichtigde
in den Dierentuin, dien hij in het jaar 1884 geplant had, en
een tochtje deed op de Maas, waarvoor de reederij Fop
Smit hem een harer mooiste stoombooten, de „W. F. Lehmans"
ter beschikking had gesteld. Bij deze gelegenheid zag
hij ook met eerbied naar de oude kerk van Dordrecht,
waar de Synode van 1618/'19 tezamen is gekomen, welker
besluiten van zoo grooten invloed waren op de Kerk, waartoe
de President behoort.
En zoo kwam hij ook weder te Kampen, het Mekka der
Gereformeerde Kerk, dat hij reeds vroeger bezocht had. In
beide steden was de ontvangst zoo hartelijk als het maar
zijn kon. Kort na den terugkeer te Hilversum trof hem de
zwaarste slag zijns levens. Een kabeltelegram meldde dat
zijn echtgenoote gestorven was. Hoewel diep bedroefd, liet
hij zich niet terneer slaan, gesteund als hij werd door de
gedachte, dat de scheiding slechts tijdelijk was en niet lang
zou duren. En zijn geloof gaf hem ook de kracht een brief
van bemoediging en troost te schrijven aan zijn dochter,
Mevrouw Malan. Ten slotte noodigde hem A. D. W. Wol-

KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP. 217
marans nogmaals voor een paar weken op Scheveningen am
hem wat afleiding te bezorgen. Naar Hilversum teruggekeerd,
woonde hij daar zeer teruggetrokken en besteedde er den
tijd, dien hij niet noodig had voor beraadslagingen, uitsluitend
met het lezen van den Bijbel.
In het begin van den winter, den I Oden December 1901,
betrok hij de Villa „Oranjelust" te Utrecht. Hier ontving hij
het bericht der schitterende overwinning van de la Rey
over Lord Methuen. Hij was over deze overwinning zeer
verheugd, doch zeide, toen men bij het voorlezen de opmerking
maakte, dat men hoopte dat de la Rey Methuen zou
gevangen houden : „Ik zou dit niet goedkeuren. Ik hoop,
dat de la Rey hem zonder dralen in vrijheid zal stellen ;
want wij Boeren moeten ons tot het einde als Christenen
gedragen, hoe onbeschaafd de Engelschen ons ook al mogen
behandelen." Toen hij het bericht kreeg, dat Lord Methuen
in vrijheid was gesteld, uitte hij zijn oprechte vreugde. Ook
een aantal andere berichten waren uit Zuid-Afrika aangekomen,
zoodat de stand van zaken de beste verwachtingen
rechtvaardigde.
Overigens heeft hij gedurende den oorlog op vragen van
het oorlogsterrein, steeds geantwoord, dat zijn vertrouwen
nog ongeschokt was ; doch dat de leiders in het veld volkomen
te beslissen hadden, of en hoe vroegere besluiten
door den drang der omstandigheden verandering behoefden.
Gedurende de vredes-onderhandelingen had hij op alle vragen,
wat hij van den vrede dacht, slechts een antwoord, te weten
dit, dat alles zou komen, zcoals God het wilde. En toen
hem het sluiten van den vrede bekend werd, heeft hij op
de leiders het bijbelwoord : 2 Cor. 8 : 3 toegepast : „Want
zij zijn naar vermogen, — ilc betuig het — ja, boven vermogen
gewillig geweest."
Wat hemzelf betreft, hij heeft verklaard, dat hij ook zelfs
tegenover het feit, dat de vrede niet was, zooals de Burgers
dien gewenscht hadden, toch den moed niet liet zakken.
„Want," zoo ging hij voort, „nog geheel ervan afgezien,
dat er een einde is gemaakt aan het bloedvergieten en het

218 KRUGER'S VIERDE PRESIDENTSCHAP.
vreeselijk lijden van het yolk der beide Republieken, ben ik
overtuigd, dat God de zijnen niet verlaat, ook al schijnt dit
zoo. Daarom onderwerp ik mij aan den wil des Heeren.
Ilc weet, dat Hij het verdrukte yolk niet tenonder zal laten
gaan. Hij is de Heer en heeft ale harten in Zijn hand en
bestuurt ze naar Zijn wil."

BIJLAGE A.
TOESPRAKEN
GEHOUDEN
bij gelegenheid van de Plechtige Inzwering
VAN
S. J. P. KROGER
ALS
Staatsfiresident der Zuid-Afrikaansche Republiek,
op DONDERDAG 1s MEI 1898.
De Voorzitter (Eersten Volksraad) sprak Z.H.Ed. den Staatspresident
toe als volgt :
a HoogEd. Heer Staatspresident
31k heet u namens de Volksraden welkom bij deze plechtigheid,
waarbij gij voor de vierde maal den ambtseed als Staatspresident
der Zuid-Afrikaansche Republiek hebt afgelegd.
z Vijftien jaren zijn er reeds verloopen, sinds gij voor het eerst
als Hoofd van dezen Staat zijt opgetreden. Ja, wat zal ik zeggen ;
niet alleen 15 jaren als Staatspresident is het, dat gij het land
gediend hebt, doch ook in andere betrekkingen, zooals Lid van
het Driemanschap, als Vice-President, om later als Staatspresident
op te treden. — Zoover mij en menig ander bekend, was de taak
om het land te dienen van uwe jeugd of op uwe schouders gelegd,
en toen gij nog jong waart, was het reeds de wil des Heeren, u
daar te plaatsen om dit land op politiek gebied van dienst te zijn.
Het is geen geringe tijd dat gij het land gediend hebt en natuurlijk
hebt gij vele zware dagen en tegenheden op uwen weg ontmoet,

220 TOESPRAKEN.
maar wij weten het toch, dat de weg van den mensch, zooals God
hem op aarde leidt, niet over rozen gaat. Vele dagen van tegenspoed
en menige donkere en moeilijke dagen zijn gekomen, dat
zal een ieder moeten erkennen, doch wij als een christenvolk
moeten steeds gelooven, dat het Gods wil en leiding is.
HoogEd. Heer, ik gevoel het en ook de Raad en al degenen,
die op politiek gebied arbeiden, gevoelen het, dat de taak die van
daag op nieuw op uwe schouders gelegd is, niet gemakkelijk is,
om als Hoofd van dezen jongen Staat op te treden, die steeds
zooveel te worstelen en te strijden heeft. 1k meen echter duidelijk
te zien, dat onze troost daarin ligt, dat het yolk der Zuid-Afrikaansche
Republiek u getrouw blijft en u aankleeft. Het moet u natuurlijk
een groote troost zijn, wanneer gij denkt aan de laatste verkiezingen,
waardoor bewezen is hoe het yolk aan uw persoon verkleefd blijft
en dat het nog het voile vertrouwen in u stelt, omdat het natuurlijk
overtuigd is van uw goed bestuur gedurende de 15 jaar, dat gij
het land als Staatspresident hebt gediend.
)Een groot bewijs daarvan is de groote belangstelling, die het
publiek toont om u, die reeds hoog van jaren zijt, andermaal te
zien bevestigd worden door het afleggen van uwen ambtseed als
Staatspresident.
,Waarlijk, HoogEd. Staatspresident, namens de Volksraden mag
ik u geluk wenschen en ik mag ook zeggen dat wij als Christenen,
onze hoop steeds moeten vestigen op den Heer, want zou de Heer
ons aan ons zelven overlaten om het land te bestieren naar onze
wijsheid en verstand, dan zouden wij moeten bezwij ken en alles
opgeven, want wij hebben het doorzicht niet uit eigen verstand, om
het land te bestieren.
Een ding echter weet ik en mag ik zeggen, dat gij uwen God
kent en dat gij met uwen Schepptr dagelijks te rade gaat, en wij
als Christenen gaan gedurig met u op dit punt samen om den
Heer te vragen om verstand, wijsheid en kracht. Wij weten het
wat het is, als de mensch geen oogenblik meer doorziet, en menigmaal
is het oog zoo verdonkerd, dat het schijnt alsof er duistere
wolken voor hangen; maar God heeft ons altijd weer het licht ge
toond, en ons ook altijd getoond onzen Raadgever te zijn, die ons
leidt naar Zijnen raad. Met dat vertrouwen op God en met die
bewezen verkleefdheid van het yolk aan uw persoon, denk ik, dat
gij heden op dezen dag getroost zult zijn. God schenke u, waar
Hij u bijstand verleent, ook Zijne genade en zegen. Het yolk

TOESPRAKEN. 221
is steeds getrouw aan u en blijft bij u staan. Daarom HoogEd.
Heer, wensch ik u, namens de Volksraden, Gods besten zegen
toe, en ik wil hopen en vertrouwen, dat de Heer u in ons midden
moge sparen, u de krachten moge schenken, die gij noodig moogt
hebben en dat mijn gebed moge verhoord worden, opdat gij door
Gods kracht in staat gesteld moogt worden om uwe moeilijke taak
te volvoeren.
)Wij en het yolk vertrouwen immers ook, dat God u leiden zal,
en dat gij de rechten van het yolk, evenals de onafhankelijkheid
van het land, die in uwe handen gesteld zijn, zult bewaren, zooals
gij steeds gedaan hebt.
2HoogEd. Heer, ik wensch u namens dit Lichaam Gods besten
zegen toe, alsmede verstand, wijsheid en kracht. Dat God u op
uwen ouden dag moge sterken en bijstaan om de moeilijke plichten
te vervullen, en opdat wij steeds tezamen mogen werken. 1k mag
u namens den Volksraad wel de belofte doen, dat de Raad in
alles, waar mogelijk, u tegemoet zal komen en bijstaan om u te
steunen met alle kracht, zooals dat Lichaam steeds doet, omdat
wij weten dat wij het bestier van ons land in vertrouwbare handen
hebben gesteld. Daarom wil ik u van de zijde van den Volksraad
den besten steun toezeggen en ik hoop, dat de goede God geve,
dat het werk van Volksraad en Regeering als met een broederband
gebonden moge worden, want zoolang de Uitvoerende Raad
en Volksraad met verstand handelen, en steeds als broeders hand
aan hand arbeiden, betwijfel ik niet of aan ons zal vervuld worden
de belofte : Waar liefde woont, gebiedt de Heer zijn zegen.
aIk heb gezegd."
De Voorzitter, zich thans tot de verzamelde menigte wendende,
sprak als volgt :
,Ingezetenen van het land, yolk van de Zuid-Afrikaansche Republiek.
Ik stel u voor Z.H.Ed. Stephanus Johannes Paulus Kruger,
Staatspresident der Znid-Afrikaansche Republiek, die op dit oogenblik
opnieuw als zoodanig zijn eed voor den Eersten Volksraad
heeft afgelegd (driewerf hoera). Burgers, ik geloof, dat dit voor
u en mij een plechtige dag is.
' Hier staat onze Staatspresident; 15 jaar lang heeft hij het land
als zoodanig gediend en van dit jaar hebben we weer gezien, dat
het yolk der Zuid-Afrikaansche Republiek, vertrouwen in Z.H.Ed.
stelt, hetgeen ook uit de laatste verkiezing weer is gebleken (langdurige
hoera's). Burgers ! Z.H.Ed. heeft aan uwe stem gehoor-

222 TOESPRAKEN.
zaamd; het "publiek heeft hem geroepen, en op zijn ouden dag
nog heeft hij aan uwe roepstem gehoor gegeven, omdat Z.H.Ed.
deze beschouwd heeft als Gods stem. Z.H.Ed. heeft den eed
afgelegd, doch wat moeten wij als burgers des lands nu doen ?
Wij moeten Z.H.Ed. met kracht, gehoorzaamheid, liefde en eensgezindheid
steunen. (Hoera's).
DWanneer het yolk eensgezind blijft en wanneer het yolk den
liefdeband der Afrikaner Natie bewaart, geeft dat Z.H.Ed. kracht
om zijn ambtsplicht meer en meer met een gewillig en opgeruimd
gemoed te vervullen; doch gij weet, daar waar verdeeldheid heerscht,
valt dit een Hoofd van den Staat altijd moeilijk en zwaar. Daarom
hoop en vertrouw ik, dat elk burger dit ter harte zal nemen en
Z.H.Ed. niet alleen zal steunen met aardschen steun, doch ook
met gebeden tot God.
1Laat elk burger zich buigen voor God en den Heer smeeken
om kracht en sterkte voor onzen Staatspresident, opdat Z.H.Ed.
gesterkt moge worden door Gods hand. Wij weten immers, dat
we het bestaan der Zuid-Afrikaansche Republiek te danken hebben
aan de kracht van onzen Alwetenden Schepper, die ons geleid
heeft.
vIk hoop dan ook, dat gij Z.H.Ed. gehoorzaam en trouw
zult zijn.
)Ik heb gezegd." (Langdurige hoera's.)
De Staatspresident nam thans het woord en sprak als volgt
,H.Ed. Achtb. Heeren Voorzitters en Ed. Achtb. Heeren leden
van de beide Volksraden.
,Ik heb echter vooraf te verzoeken, dat de Secretaris mijne
woorden uit mijnen mond zal opschrijven, opdat mijne rede later
niet om de eene of andere reden verkeerd verstaan zal worden.
2.Ed. Achtb. Heeren ! Ik sta hier voor u, gehoorzamende aan de
stem des yolks, in dewelke ik ook meen de stem Gods te herkennen,
om wederom als Staatspresident het bestier van het land
op mij te nemen.
Achtbare Heeren, wanneer ik terugzie op mijne afgelegde
loopbaan, bij ondervinding kennis hebbende aan alle bezwaren
en groote moeilijkheden aan deze zware betrekking verbonden,
kan ik niet anders dan tot eene openhartige belijdenis komen
door te erkennen, dat ik mijzelf onbekwaam en blind acht ; ik
herhaal : onbekwaam en blind. Als ik terugzie, hoe de Heer het
Volk geleid heeft en dat God het vrij gemaakt heeft, dan weet ik,

TOESPRAKEN. 223
nu ik het yolk moet bestieren, wat er op zou volgen, wanneer ik
zou afwijken ; want ik heb niet alleen verslag te geven aan UEd.
Achtbare Heeren, maar ook rekenschap te geven aan God en mijn
leven is kort ; ik zal voor hem moeten verschijnen en wanneer ik
daaraan denk, bezwijkt mijn hart en kan ik niet anders zeggen dan :
„Heer ai, maak mij uwe wecen,
Door uw Woord en Geest bekend ;
Leer mij hoe die zijn gelegen,
En waarheen g' Uw treden wendt.
Leid mij in Uw waarheid; leer
IJv'rig mij Uw wet betrachten;
Want Gij zijt mijn heil, o Heer,
'k Blijf U al den dag verwachten.
^ Zijne belofte is : hij, die al zijn hulp en kracht van den Heer
verwacht, kiest de wel gebaande wegen, en die lust heeft Hem te
vreezen, zal Hij tot een Leidsman wezen.c Die dit van harte erkent,
ziet uit tot den Heer, onzen getrouwen Verbonds-God, om licht,
wijsheid en goddelijke kracht. Hij wil ons alles schenken uit zijnen
oneindigen rijkdom der genade, ja, op dien trouwen Verbonds-God
vertrouw ik, daar hij ons zoo zichtbaar heeft geleid op verschillende
wegen.
Alzoo aanvaard ik dit ambt in den vreeze Gods, in oprechtheid,
ja, het is mijn innigste begeerte en wensch des harten, om voor
Hem te leven, en het Volk te regeeren naar Zijnen wil. Mijn
ernstig streven zal niet anders zijn dan te beoogen het welzijn des
Volks, en den vooruitgang, welvaart en onafhankelijkheid des Lands
te beschermen. EdelAchtbare Heeren 1 1k zal stiptelijk letten op
de omstandigheden des Lands, waar soms zoo spoedig en snel
vooruitgang te bespeuren was, ja in het bijzonder zal ik bij noodzakelijken
vooruitgang, mijn oog gedurig daarop houden, dat niet
op de minste wijze de onafhankelijkheid des Lands in gevaar zal
gebracht werden, en dat ook niet het minste recht zal afgegeven
worden, dat de onafhankelijkheid des Lands zou ondermijnen; want
ik zou een oordeel over mij halen, indien door mij de onaf hankelijkheid
geschonden werd ; immers God heeft ons zoo zichtbaar geleid,
dat de blindste heiden en het ongeloovigste schepsel moesten
erkennen, dat het Godes hand is geweest, die ons de onaf hankelijkheid
geschonken heeft.
zEdelAchtbare Heeren, ik vertrouw op u als het lichaam der
Wetgevende macht, dat u mij zult steunen in deze mijne inzichten

224 TOESPRAKEN.
en dat gij, in uwe wijsheid en in het meest ernstige belang van
het land onzer inwoning, zulke maatregelen mij zult voorstellen,
waardoor het Land in zijne onafhankelijkheid en welvaart in alle
deelen kan gesteund worden, ja, EdelAchtbare Heeren! en in het
bijzonder, dat gij alle behoeften van al de inwoners des Lands zonder
onderscheid des persoons of nationaliteit, in ernstige overweging
zult nemen.
Tot mijn diepste leedwezen heb ik vernomen, dat er zulk een
zware druk heerscht op de goudvelden en het meest onder de
armen en minvermogenden. Ik geef u de verzekering van mijn
deelneming in hun lot, en ik vertrouw dat die zware druk spoedig
voorbij moge gaan. Van de zijde der Regeering wordt gedaan
wat kan om de goudvelden te steunen, en de bewijzen daarvan
zijn, ten eerste, de vermindering van het spoorwegtarief met
zoo.000 ; ten tweede, de vermindering der invoerrechten met
ongeveer; 700.000 op eetwaren en andere zaken, die direct in
de mijnen benoodigd zijn; ten derde, de regeling, die opgetrokken
is om inboorlingen van Mozambique in te voeren als werklieden,
ten einde de mijnen te ondersteunen, en ten vierde, de prijsvermindering
van het dynamiet. Gij weet alien, dat toen in 1893 het
contract was opgetrokken ter oprichting der dynamietfabriek, het
dynamiet tegen ongeveer 6.— per kist werd ingevoerd. Door die
Maatschappij werd de prijs gebracht op 5.—, welke prijs langzamerhand
tot op 85 sh. per kist is gekomen, en nu weer gebracht
is tot op 75 sh., en ik hoop en vertrouw den prijs nog lager te
brengen. Daarmee ben ik nog bezig.
Zooals ik op de bijeenkomsten gezegd heb, is de dynamietfabriek
niet opgericht om onze mijnindustrie te verdrukken, doch
om ze te ondersteunen en te helpen en voornamelijk de zwakke
mijnen, en ik hoop, dat zij zich zoolang sullen staande houden
tot ik zoover ben; want zoowel de mijnindustrie als dynamietfabriek
beiden behooren aan den Staat en moeten elkaar ondersteunen, en
men zal overtuigd raken, dat ik van die loopbaan niet zal afwij ken,
doch zoover sal komen, dat het dynamiet goedkoop is voor de mijnen.
,Tot mijn diepste leedwezen vernam ik, dat op de goudvelden
eenige banken en andere inrichtingen zijn die de armen en minvermogenden
ruineeren. Toen nl. voor eenige jaren geleden de
mijnen vooruitgingen, hebben zij geld geleend, zooals mij bericht
is, op goede securiteit, om de werkzaamheden uit te breiden en
nu de druk daar is, worden hun de verbanden opgelegd en moeten

TOESPRAKEN. 225
zij het geld terugbetalen, hoewel de securiteit nog even goed is
als te voren en worden zoodoende hunne eigendommen verkocht
onder hunne waarde. Indien dat waar is, dan kunnen 2ulke
banken niet anders gebrandmerkt worden dan als goddelooze en
onchristelijke ; immers, zij brengen hongersnood en verdrukking
op de armen teweeg en werken alles in de handen der rijken.
Achtbare Heeren ! Wij hebben reeds de diamantvelden als een
waarschuwende les en indien, wat mij abericht is, waar is, dan zal de
Volksraad maatregelen moeten nemen om die armen en minvermogenden
te beschermen en zal het Gouvernement genoodzaakt worden om
aan zulke banken de licentie op te zeggen of ze niet te vernieuwen ;
want zdo zijn ze meer ter verdrukking en onderkruiping der armen
dan dat ze hun tot steun strekken. God ziet alles en de Heere
zegt: s Ruk de armen uit de hand des vogelvangers. c Zoo iets mag
onder ons niet bestaan. Dan is mij verder ter oore gekomen, dat
in Europa contracten worden gesloten met arme werklieden, die
niet beter weten of de levensbehoeften zijn hier even duur als
daar, zoodat, wanneer zij hier komen, ze in een strik gevangen
zij n, daar ze van het loon in het contract vermeld, niet kunnen
leven. Ik hoop, dat gij maatregelen zult nemen, dat geen contract
buitenslands gesloten, hier van kracht zal zijn, v66r het door een
daarvoor aangesteld ambtenaar alhier goedgekeurd en bekrachtigcl
is geworden en met toestemming van beide zijden nl. van hem,
die zich laat verbinden en van hem die verbindt.
Zulk bedrog en zulke misleiding mogen onder ons niet plaats
vinden, hoewel ik hoop, dat het niet zoo is.
sDan is mij verder ter oore gekomen, Achtbare Heeren, dat hier
maatschappij en geflotteerd worden op gronden niet eens goed onderzocht,
of zij goudhoudend zijn. Men roept aandeelhouders op in
Europa, die niet beter weten of de grond is goed, en eerst wanneer
ze hier komen, bemerken zij, dat de gronden niets waard zijn en dan
wordt de schuld op het Gouvernement gegooid. De aandeelhouders
in Europa moeten evengoed beschermd worden door het Gouvernement
als de menschen hier. Ik hoop dan ook, dat zulke regels
zullen vastgesteld worden, dat geen Maatschappij aandeelhouders
mag oproepen, alvorens de Staats-mineraloog of Staats-mijningenieur
den grond onderzocht heeft en rapport zal uitgebracht
hebben, opdat het Europeesche publiek niet 'anger bedrogen zal
worden, dat dan meent het de schuld van het Gouvernement is, en
daartegen moet gewaakt worden. Ten slotte wil ik zeggen, dat er
15

226
TOESPRAKEN.
twee punten zijn, die in het oog gehouden moeten worden, en het
tweede zeg ik, op grond van Gods Woord. Het eerste punt is,
dat gij geene zulke voorrechten zult afgeven, die de onaf hankelijkheid
zullen benadeelen en het tweede, dat gij uwe ooren niet zult
sluiten voor het gekerm van armen, vreemden of vrienden ; doch
trachten zult, zulke armen uit de verdrukking te redden en te helpen
uit het net des vogelvangers, en God zal dan in het midden
van ons zijn en ons daarin zegenen. Ja, Ed.Achtb. Heeren, wanneer
wij daarin te zamen vaststaan en gij mij in die punten zult ondersteunen,
dan is het waar, dat „Eendracht macht maakt" en God
zal dan in ons zijn.
HoogEd. Leden van den Uitvoerenden Raad. — Tot u ook
een kort woord. In de eerste plaats zeg ik u hartelijk dank voor
uwen steun tot hiertoe aan mij gegeven, voor den steun, dat gij
de zaken met mij, waar noodzakelijk, drijft, en voor den steun mij
gegeven om de zaken uit te voeren. In de tweede plaats dank ik
u, HoogEdele Leden, voor alles aan het land gedaan en voor
uwe trouw en voor uw gevoel voor de onafhankelijkheid, zoodat gij
uwe goederen en persoon veil hebt voor de onaf hankelijkheid des
lands. Ik zeg u daarvoor nogmaals dank en ik zal verblijd zijn,
wanneer gij in deze loopbaan zult blijven om mij te ondersteunen
waar noodig, en trouw zult blijven aan uw land, opdat wij als 6dn
man staan voor de onaf hankelijkheid, ons door God geschonken,
en onze goederen veil hebben met de burgers, die getoond hebben,
daarvoor alles te willen opofferen. Laten wij zoo getrouw blijven
en bidt voor mij, zooals ik dat voor u doe, om alzoo te zamen te
mogen werken als Uitvoerende 14Iacht.
sH.Ed. Heeren, Leden van den Uitvoerenden Raad en Wetgevende
Vergadering van onzen Zusterstaat — In de eerste plaats
zeg ik u dank voor de belangstelling, die gij getoond hebt door
dit alles bij te wonen. Wij zijn zeer nauw met elkander verbonden
en gij zijt het met mij eens, dat er niets beters is dan vrede en
vriendschap, voornamelijk tusschen twee Zusterstaten en wanneer
er zulk eene samenwerking is, al bruit dan ook de gansche aarde,
dan zegent ons God; want waar eensgezindheid en liefde heerschen,
gebiedt Hij Zijn zegen en wordt Zijn heil verkregen, en woont Hij
in ons midden tot in der eeuwigheid."
De President, zich thans wendende tot het Corps diplomatique,
sprak als volgt:
Diplomatieke en consulaire ambtenaren van Buitenlandsche

TOESPRAKEN. 227
Mogendheden. Tot u oak een kort woord. U is het zeker bekend
nit mijn afgelegde loopbaan, dat mij nets dierbaarder is, dan in
vrede en vriendschap met de Buitenlandsche Mogendheden te leven,
elkanders belangen in het oog te houden en elkander zooveel
mogelijk te ondersteunen. Dat deze Regeering onzen Staat zoo
moge besturen, dat de Bnitenlandsche Mogendheden nooit reden
krijgen om wettelijke grieven tegen ons aan te voeren, is mijn
wensch. Op dezen weg hoop ik voort te gaan en zal dat steeds
mijn ernstig streven zijn. Daarom vertrouw ik, dat ik uwe welwillende
ondersteuning moge erlangen, want dan zal de band van
vriendschap nauwer en nauwer aangehaald worden tusschen ons en
de Buitenlandsche Mogendheden, en waar zulk eene samenwerking,
vrede en vriendschap heerschen, daar gebiedt God Zijn zegen,
daar woont Hij in het midden. Ik wensch u alien zegen toe, een
ieder voor zijn land. Dat vrede en vriendschap mogen heerschen.
Aan mij zal het niet mankeeren om wanneer gij belangen van den
Staat, waarvan gij diplomatiek Vertegenwoordiger of Consul zijt,
voor mij brengt n te ondersteunen, opdat er geen grieven aan uwe
zijde jegens ons zullen ontstaan."
De President, zich thans wendende tot het publiek, sprak als volgt:
Gij gansche schare, die hier staat, verleent mij uwe aandacht,
opdat gij mij verstaat in hetgeen ik tot u spreken wil. Ten eerste
wil ik spreken tot de burgers van het land, ten tweede tot de
nieuwe burgers, die zich hebben laten naturaliseeren, en ten derde
tot de vreemdelingen, die niet begeeren om hunnen Staat of te
danken, maar onder ons als vreemdelingen willen leven.
,Nu dan, gij, burgers des lands. lk heb aan uw roepstem gehoor
gegeven, door de betrekking, die door uwe keus tot mij is gekomen
aan te nemen, om weer het bestier des lands als Staatspresident
op mij te nemen.
In de eerste piaats dank ik u voor het vertrouwen, dat gij in
mij gesteld hebt. Wanneer ik zoo voor u sta, en u overzie, dan
zie ik hier zoovelen, die met mij geworsteld, geleden en gestreden
hebben voor het land onzer inwoning en onze onaf hankelijkheid.
)0, dan komt een reeks van gedachten in mij op, die mij Leiden
tot een punt, nl. om te letten op Gods wegen. Om die echter
alien weer na te gaan, daartoe ontbreekt de tijd ; doch ik vertrouw,
dat gij alles zult terugr , oepen in uwe eigene gedachten om weer die
wegen na te gaan, die getuigen van Gods trouw, aan ons bewezen;
dat Hij ons uit de verdrukking gered en bovendien nog gezegend

228 TOESPRAKEN.
heeft; wegen waarop God ons getuchtigd heeft en wij door onze
tegenpartij verdrukt werden. Toen waren wij onmachtig, maar
eensgezind, trachtende om hulp van God te verkrijgen. Toen
deden wij krachtige daden. Laat ik met u in onze gedachten
terugkeeren naar Paardenkraal, waar wij onmachtig en hulpeloos
waren. Maar het Volk, de Volksraad en Ifitvoerende Raad waren
eendrachtig, eensgezind en een van hart, om samen God aan te
roepen om hulp en toen heeft God ons geleid door wonderen en
mirakelen. Burgers, laten wij het tot eene les nemen wat de
eensgezindheid deed, waarin God ons steeds heeft gezegend ; laten
we dus trachten om tweedracht, waar die onder ons heerscht, uit
te roeien, en laten wij gezamenlijk trachten den boozen geest, die
ons leidt in wederstrevigheid, te onderdrukken. Ik zeg, den boozen
geest, en let op, ik sluit niemand uit, ook mij zelven niet, van
den boozen geest, die ons verleidt om Gods woord en geboden
te overtreden. Gods negende gebod zegt : „Gij zult geene valsche
„getuigenis spreken jegens uwen naaste," en het is waarlijk eene
gewoonte onder ons geworden, dat de eene broeder jegens den
ander valsche getuigenis spreekt. Laat niemand met zij nen vinger
op een ander wijzen, maar weest oprecht; laat ieder zijne hand
in zijn eigen boezem steken, en hij zal bevinden dat ze melaatsch
er uit komt. Laten wij ons oprecht op dezen dag voor Gods
aangezicht stellen. Wij zien, Gods arm is uitgestrekt, Hij tuchtigt
ons, en wij zullen vinden dat wij overal Gods gebod overtreden.
Laat ik u een voorbeeld aanhalen. Veronderstelt, dat een vader
rijk is en vele goederen heeft, en dat zijn kind niets heeft en van
hem moet leven, en zijn vader geeft hem de goederen en zegt :
„Kind, neem deze goederen en gebruik ze, en ik zal u melden,
„wanneer ik er van wensch te hebben, doch misbruik niets." Zal
de vader dan niet boos zijn, wanneer hij, nadat de zoon is heengegaan,
om eenige van zijn eigene goederen zendt, en de zoon ze
niet wil geven of alleen de slechtste geeft ?
sWij vragen vele malen, waarom straft de Heer ons zoo ? Doch
gebeurt dat niet, opdat er wederkeeringen onder ons moge komen ? Ja,
wij handelen waarlijk met God als iemand die huwelijksche voorwaarden
maakt. Het wereldsche goed houdt ons terug, en doet
ons de wereld er mee dienen ; terwijl wij willen, dat de Heer voor
onze ziel zal zorgen. Laat ons elkeen zijn hart afvragen, broeders,
opdat gij overtuigd wordt van Gods welgevallen. Ziet, God schenkt
wereldsch goed, doch waarvoor krijgen wij dat ? Om daarmee te

TOESPRAKEN, 229
leven tot Gods eer. Naakt zijn wij in de wereld gekomen, naakt
zullen wij er weder uitgaan, niets zullen wij medenemen. God
schenkt ons dus die goederen, kost en kleeren om van te leven,
doch ook voor kerk, school, armen, enz. enz. Wat doen wij,
broeders en landgenooten, wat doen wij ? Van onze slechtste en
gemeenste goederen geven wij, wanneer er nood is; doch ziet wanneer
er circus, comedie, dobbelarij of races is, dan moedigt de
een den ander aan en leent elkander zelfs geld om wereldsche
vermaken na te jagen; maar wanneer Gods herder ons toeroept :
„werpt toch iets in der armen beurs om de armen te steunen",
dan gaan er velen naar de kerk, die niets in de bus werpen of
daarvoor het geringste uitzoeken.
iWaarvoor gebruikt hij zijn goed, Gods goed ? Is het dan niet
waar, wat God zegt : ,,Gij ontrooft mij, gij ontneemt mij mijne
goederen en geeft ze aan de wereld, en wilt mij daarmee niet
dienen." Ziet gij, broeders en landgenooten, een ieder die eene
onsterfelijke ziel heeft, lette daarop. Ziet Gods hand. De pest
heerscht onder rnensch en beest. De sprinkhanen eten de kruiden
des velds en zware droogte heerschte er, en van jaar tot jaar wordt
het zwaarder en zal jaar na jaar zwaarder worden, tot wij moeten
terugkeeren. God wil zijn yolk niet verlaten. Leest in psalm 89.
„Ik zal de heerschappij doen duren bij zijn zaad,
Zoolang de hemel zelf op vaste pijlers staat.
Maar zoo zijn kinders ooit mijn zuivre wet verlaten;
Zoo 't richtsnoer van mijn recht ter reeling niet kan baten;
Zoo zij ontheiligen, wat Ik heb voorgeschreven,
Dan mogen zij gewis voor mijne straffen beven.
Dan zal Ik hen, die dwaas of wreevlig overtreèn,
Bezoeken met de roe en bittre tegenheên ;
Doch over hem mijn gunst en goedheid nooit doen enden,
Niet feilen in mijn trouw, noch mijn verbond ooit schenden.
'k Zal niet herroepen, 't geen Ik eenmaal heb gesproken;
't Geen nit mijn lippen ging, blijft vast en onverbroken.
,Dit trekt de Heer niet terug, doch tuchtigt ons, om ons nader
tot Hem te brengen. Gij zult zeggen: hoe kan David zeggen:
„Ik kus de roede, en van harte ?" Ja, wanneer gij uwen Vader
liefhebt en gij hebt niets en moet van hem leven, dan zult gij,
wanneer gij eene fout hebt begaan en uw Vader zegt : „Ga weg
van voor mijn aangezicht," op uwe knieen kruipende, zeggen:
„Sla mij liever, maar jaag mij niet weg." Vandaar dat David van

230 TOESPRAKEN.
harte kon zeggen : „toen ik in weelde verkeerde, dwaalde ik weg,
„doch nu God mij kastijdt, keer ik weer." Dat gevoelde hij van harte.
s Laten wij het ook zoo gevoelen, dat de Heer ons liever tuchtigt
dan verstoot. Hoort naar zijne stem en wanneer gij Zijne stem
hoort, verhardt dan uwe harten niet, doch laat u leiden, want
waarom wilt gij sterven ? Wilt gij er mee aanhouden ? Ziet, hoe
barmhartig de Groote God is. Hij zegt: „Keen weder, gij afkeerige
„kinderen en ik zal uwe afkeeringen genezen ; ja, beproeft mij dan,
„indien gij niet gelooven wilt, zegt God, en ziet of de vensters
„des Hemels zich niet zullen openen en u zegen afgieten. 1k zal
„den opeter schelden, opdat uwe schuren vol worden en uwe
„velden vol kudden, maar keert weder, gij afvallige kinderen, en
„ik zal uwe afkeeringen genezen."
,Broeders en landgenooten, denkt niet, dat ik mijzelf uitsluit.
Ik heb met mijzelf ook veel te doen en ik ben schuldig aan deze
zaak ; doch laten wij samen schuld bekennen, eer het te laat is en
God zal ons helpen.
*Gij nieuwe burgers ! De laatste herinnering was ook voor u en
voor alles wat eene onsterfelijke ziel heeft, maar toch nog een
kort woord tot u afzonderlijk.
2Ik noem u nieuwe burgers, die u hebt laten naturaliseeren en
uw Vaderland hebt afgedankt. Gij hebt zeker goed verstaan, dat
God zegt: „Gij kunt geen twee Heeren tegelijk dienen, of gij
zult den een aanhangen en den ander verachten," en daarom hebt
gij uw Vaderland afgedankt, met alle fatsoenlijkheid en dit land
als een nieuw Vaderland aangenomen. Tracht nu om met de oude
burgers eens te worden en eendrachtig te 'even; want dan werkt
ook gij mee tot den vooruitgang van het land. Gehoorzaamt aan
de wetten des lands en wanneer gij alzoo handelt, dan hebt gij
niet alleen veel toegedaan tot den bloei en de welvaart van het
land, maar ook tot uwe eigene belangen en waar eendracht en
samenwerking heerschen, gebiedt de Heer Zijn zegen.
s Ook een woord tot u, gij vreemdelingen, die niet begeert om uw
Vaderland of te danken en u te laten naturaliseeren, doch begeert als
vreemdelingen ander ons te wandelen ; indien gij gehoorzaam zijt
aan de wetten des lands, dan zijt gij welkom in ons midden.
Maakt uw voordeel en tracht uw fortuin te zoeken, wij zullen u
ondersteunen en het u gunnen. Leeft met ons, gehoorzaamt aan
de Wet en waar zulks mogelijk is, verzeker ik u mijne ondersteuning,
zoover mijne , macht strekt, ook al wilt gij geene burgers

TOESPRAKEN. 231
van het land worden en dan bevordert gij niet alleen uwe belangen,
doch ook de onze.
sWanneer gij, vreemdelingen, uw fortuin maakt en met ons
samenwerkt, zult gij dezelfde bescherming van de wetten genieten
als ieder ander, en wanneer gij alzoo weggaat, zal het mij
spijten, dat zulk een vriend van ons vertrekt, en zoudt gij terugkeeren
om weer fortuin te maken, dan zult gij met open armen
ontvangen worden; wij zullen dan verblijd zijn, dat gij weer tot
ons komt, wetende, dat gij ons een waar vriend zijt, ook al hebt
gij uw Vaderland niet willen afdanken. Weest verzekerd, dat alle
verstandigen u zullen ondersteunen en ontvangen, opdat gij ook
met vreugde en blijdschap in ons midden zult wonen." (Hoera's.)
De President, zich tot de Rechters wendende, sprak als volgt:
sHoogEdelAchtbare Hoofdrechter en Rechters van het Hoaggerechtshof
en Staatsprocureur
Gij hebt eene gewichtige taak onder uwe verantwoording, want
gij zijt door uw ambt de vastheid van den Staat; van u hangt af
om het vertrouwen in het land te bevestigen, doch van u hangt
ook veel af om het vertrouwen in het land te schokken. Laat mij
echter eerst stilstaan om na te gaan wat betreft het bevestigen van
het vertrouwen in het land en gij alien, die bier staat, let op
hetgeen ik zeg. Onze voorouders zijn uitgeleid, duidelijk ziende,
dat het Gods hand was; elk mensch leidt in zijn natuurstaat,
wanneer er geen wet is, een losbandig en roekeloos leven. Toen
het yolk in het jaar 1836 over de Oranjerivier trok, zijn wij bij
elkaar gekomen, doch werd het niet toegelaten, dat wij roekeloos
leefden.
s Wij namen Gods Woord tot Gids om te trekken en kozen
bestierders om het kwaad tegen te gaan en om alle geschillen te
beslissen. Het is duidelijk, dat dit niet uit onze natuur is voortgekomen,
maar uit Gods hand, en zoo zijn wij aan dezen kant
van den Vaalrivier gekomen.
sVan den anderen trek zal ik nu niet spreken, want dan zou het
te lang duren.
Het Volk heeft toen een Volksraad gekozen als hoogste gezag
des Lands, als Wetgevende macht. Dat lichaam heeft opdracht
gekregen om ons vaste wetten te maken, daar we enders niets
hadden dan besluiten en regelen van den Krijgsraad.
Zoo is door den Achtb. Volksraad eene Kommissie gekozen om
eene constitutie op te trekken, die bestond uit wijlen den heer

232
TOESPRAKEN.
Lombard, landdrost van Potchefstroom, wijlen den beer Bosman,
grootvader van onzen predikant Bosman, en mijzelven. Aan ons
was toegevoegd de heer Stuart als secretaris, om ons te ondersteunen,
en wij hebben de constitutie neergelegd ; onze namen staan daar.
En wat ligt daarin opgesloten?
1Bij artikel 8 der Grondwet hebben wij in het oog gehad, hoe
God het Volk geleid heeft en Gods woord als Gids om naar te
handelen. In art. 8 staat : a Het Volk eischt de meest mogelijke
vrijheid en verwacht die van het behoud van zijn godsdienstig
geloof, van de nakoming zijner verbintenissen ; van zijne ondergeschiktheid
aan wet, orde en recht en handhaving van dezelve."
Let nu op dat artikel, waar het ons henen wijst. Het wijst ons
naar Gods woord. Het yolk eischt de incest mogelijke maatschappelijke
vrijheid; geene losbandige of roekelooze vrijheid,
maar gegrond op Gods woord.
)Dat ligt in dat artikel opgesloten. Vrijheid eischt het yolk, doch
het is wel een vrij, doch ook een beschaafd yolk, dat geene
roekelooze of losbandige vrijheid eischt, maar gegrond op Gods
Woord. En waar wijst dat ons heen ? Het is gewichtig, wat ik wil
spreken en ik kan niet anders dan aanwijzen, wat God ons zegt.
2.Mozes leidde Israel uit en was wetgever en stelde de Wet op
Gods bevel en wat zegt die? „Gij zult niet doen wat goed is in
uwe oogen, doch wat Ik u gebied, dat zult gij doen, en dat zult
gij waarnemen ; gij zult daar niet bijdoen noch van hfdoen."
1>Mozes koos onder zich van uit het Volk de verstandigste en
oudste mannen en stelde deze als Ambtenaren en Rechters aan en
gaf regels aan, waarvan niet afgeweken mocht worden, doch liet
het den Rechters naar hun verstand en geweten vrij, de wetten uit
te leggen en toe te passen, doch niet om van de wetten weg te
slingeren. Dat is Gods bevel.
„Het Nieuwe Testament wijst ons op den Heer en Meester; doch
ik wil eerst zeggen, dat de ondergeschikte ambtenaren van Mozes
niet de Wetgevers waren en dus niet te vragen hadden of de Wet
recht was, want dat moet de Wetgever verantwoorden; alleen de
souvereine macht boven Mozes kon veranderen, wat de Wetgever
gegeven heeft, zooals God bij den steenrots, waarop Mozes met
zijn staf sloeg, doch de rechters moeten naar de Wet rechtspreken,
zooals zij de wet krijgen en dus handelen als trouwe dienstknechten,
door de wetten toe te passen naar hunne beste kennis en geweten.
a Zoo is het ook met U Edele Gestr. Heeren Rechters. Het Volk

TOESPRAKEN. 233
heeft bij een Grondwetsartikel een Volksraad daargesteld als hoogste
gezag van het Land, de Wetgevende Macht, die wetten en besluiten
daarstelt, en gij moet ze toepassen naar uwe beste kennis en geweten.
,Niemand kan u daarin hinderen en wanneer gij die wetten en
besluiten, zooals gij ze ontvangt van het Wetgevend Lichaam,
toepast, dan bevestigt gij het vertrouwen in het Land ; want dan
weten al degenen, die op besluiten hun eigendomsrecht verkregen
hebben, dat zij vaststaan en dat alle wetten en besluiten, daarop
toepasselijk, gehandhaafd zullen worden. Vreemdelingen, die hier
komen, die weten welke de wetten en besluiten zijn, door den
Volksraad gepasseerd en die zich er aan willen onderwerpen, zien
hunne rechten daaronder te verkrijgen in het vertrouwen op het
Hof, dat niet daarvan afgeslingerd zal worden, doch dat de wetten
en besluiten, door het hoogste gezag des Lands neergelegd en
waaronder zij hunne rechten gekregen hebben, niet door het Hof
veranderd zullen worden, noch ter linker-, noch ter rechterhand ;
dan bevestigt gij het vertrouwen in het land van den hoogsten tot
den laagsten rechter toe. Elkeen behoort te handelen naar orders,
wetten en regelen door de boven hen staande, door de Wetgevende
Macht neergelegd.
* Al zou nu en dan door de zwakheid van den mensch, een
artikel niet goed zijn toegepast en al wordt een vonnis, van een
lager Hof in appel gebracht, door het Hooggerechtshof vernietigd,
dan kan niemand dit verweten of daarvoor gestraft worden, immers
er wordt gehandeld naar iemands beste kennis en geweten onder
den eed.
Van het Hooggerechtshof is geen appel meer en acht gij, Edele
Rechters, een Volksraadsbesluit naar uwe berekening niet van
toepassing, dan eigent gij u het toetsingsrecht aan van den duivel;
doch hebt gij wellicht uit zwakheid een vonnis uitgesproken, dat
niet zuiver overeenkomstig de wet is, doch naar uwe beste kennis en
geweten uitgesproken, dan zijt gij niet strafbaar, noch voor God,
noch voor den mensch.
'Van u is er geen appel meer en daarom wordt gij goden genoemd,
maar God staat in 't midden van de goden-raad en
oordeelt over goed en kwaad.
Handelt gij naar uwe beste kennis en geweten, en zijt gij binnen
de Wet gebleven, dan zal ook eens tot u gezegd worden: „gij
getrouwe dienstknecht, over weinig zijt gij getrouw geweest, over
veel zal ik u zetten" ; dan zal niet alleen het vertrouwen in het

234 TOESPRAKEN.
land bevestigd worden, doch ook in u, die bij de Wet blijft en
zal men vertrouwen hebben ook in het hoogste gezag des lands
en zal dit Diet bespot worden.
' Dan zal ook de Koningsstem bevestigd worden, dat gij alleen
het recht hebt om wetten of te keuren. Laten we terugkeeren op
het punt, waarin gij het vertrouwen schokken kunt en terugzien
op Mozes. Deze gaf de Wet, doch mocht er niet van afwijken ;
doch moest uitspraak doen, zooals de Wet zeide.
' Aileen het oppergezag, de Souverein, God alleen, mocht de wet
afkeuren en niet de ondergeschikten. De duivel heeft in het
paradijs het beginsel van het toetsingsrecht ingesteld en Gods
Woord getoetst, dat zegt : gij zult van dien boom niet eten of gij
zult sterven. Maar de duivel komt en toetst dat woord, zeggende :
gij zult niet sterven, doch God weet dat gij dan God gelijk zult worden
en gij u zelf zult helpen, en die uitleg is geldig over de gansche
aarde. Zoo zien wij onder Mozes, dat Korah, Dathan en Abiram
zich het toetsingsrecht naar het beginsel des duivels hebben aangematigd
en het land op losse schroeven gezet. Er ontstond oproer
en tweedracht tegen Mozes, totdat God Korah, Dathan en
Abiram vernietigde. God strafte hen zwaar, omdat zij tegen de
waarheid, tegen Gods Woord gehandeld hadden. Het toetsingsrecht
is een beginsel van den duivel. Luistert met aandacht naar
hetgeen ik zeg en acht bet niet te gering.
'Wij zullen eenmaal voor God moeten verschijnen en ik weet
niet of ik nog eens de gelegenheid zal hebben tot u te spreken.
Het kan de laatste maal zijn. Laat ook de leeraars hooren wat
ik zeg: Dan schokt gij rechters het geheele land, wanneer gij het
toetsingsrecht aangrijpt, want die rechten hebben gekregen onder
welke Wet of Volksraadsbesluit ook, zullen dan geschokt worden,
want zij weten niet hoe het gaan zal, wanneer het Hof moet beslissen
en dit eene Wet kan terzijde stellen. Dan is het vertrouwen
gevallen in het land, en niet alleen in het land, doch ook in het
Hof, en de Volksraad zal veracht en bespot worden.
" Indien gij daartoe komt, dan zijt gij gelijk aan den rentmeester
in het Nieuwe Testament, die de orders van zijn Heer en Meester
niet opvolgde, maar naar zijn eigen goedvinden handelde, en zooals
de duivel zegt : „gij zult God gelijk worden en niet sterven." Die
zich zoo iets aanmatigt, wordt van zijnen post gezet. Dat Ieert
ons Christus. Dan wordt het vertrouwen in het land geschokt en
wanneer wij daarbij stil staan, dan zien wij wat Gods Woord ons

TOESPRAKEN. 235
leert, dat wanner een ieder trouw blijft in zijn vak, God dan
alleen in het midden van ons kan wonen.
„EdelAchtbare Heeren I Gij weet dat onze gewezen Hoofdrechter
met eenige zijner kameraden, het toetsingsrecht in handen heeft
genomen en zoo weelderig is geworden als een visch in het water,
die daarin vrij kan rondzwemmen. Hij is echter uit het water op
het droge, rd. nit de Wet gesprongen. De Volksraad heeft toen
een besluit genomen, wijzende op de wetten des lands, dat wanneer
een Rechter zich daaraan niet wil onderwerpen, ik hem dan ontslag
moet geven. 1k heb mijn best gedaan, doch de gewezen hoofdrechter
was zoo glad als een visch, die pas uit het water is gesprongen,
zoodat ik hem niet baas kon raken. Toen kwam zijn
medebroeder, de Hoofdrechter der Kaapkolonie, uit vrije beweging,
die bekend was met de bekwaamheid van onzen gewezen hoofdrechter,
mij te hulp en kregen wij hem weer in het water, n.l. in
de Wet.
slk was toen verblijd, omdat ik de bekwaamheden van den gewezen
Hoofdrechter kende en ik hem niet gaarne wilde verliezen.
Daarna werd de gewezen Hoofdrechter weer zoo weelderig, dat hij
zoo ver nit het water sprong, dat ik geene kans zag hem er weer
in te krijgen en heb hem moeten laten varen, te meer omdat hij
toen ronduit verklaarde, er niet weer in te willen, omdat hij de
Wet niet wilde erkennen, zooals ik hem begrepen heb.
sWat zegt echter de gewezen Hoofdrechter nu? Dat het mijn
schuld is. Hij zegt, dat ik mijn belofte niet gehouden heb en
wat ik nu zeg, wil ik op papier hebben, opdat de geheele wereld
het zal lezen.
Hij kan het eene belofte noemen, maar ik noem het geene
belofte; doch heb aan mijn woord voldaan, waar ik hem gezegd
had, de Grondwet te wijzigen en dat ik die zoo spoedig mogelijk
voor den Volksraad zou leggen. Dat was omtrent Maart, in alien
gevallen ver voor den tijd, dat de Volksraad zou zitten.
sDoch nu zie ik, dat hij in een speech in de Kaapkolonie gezegd
heeft, indien het waar is, wat de couranten zeggen, dat s zoo spoedig
mogelijk" wil zeggen : heden. De man schijnt niet meer bij zijn
verstand. Hoe kan ik de zaak in Maart voor den Raad leggen,
die eerst in Mei zitting neemt. Zoodra de Volksraad zat, heb ik
de zaak voor den Raad gelegd en heeft dat lichaam niet verzuimd
eene Kommissie to kiezen, die den gewezen Hoofdrechter gevraagd
heeft te helpen, de Grondwet te regelen, hetgeen hij echter

236 TOESPRAKEN.
weigerd heeft, niettegenstaande hij het per brief had beloofd.
neem het hem echter niet meer kwalijk, want in mijne oogen
schijnt hij niet bij zijn verstand te zijn. Wat doet hij verder; in
een manifest zegt hij, dat als het yolk hem niet helpt, hij zich
tot Engeland zal vervoegen, indien ik dat schrijven n.l. goed versta.
Hij weet, dat hij zijn eed heeft afgelegd, niet alleen voor zijne
betrekking, doch dat ook de eed hem bindt als burger des lands,
en hij weet, dat een burger zich niet op eene andere mogendheid
mag beroepen of hij maakt zich schuldig.
Hij heeft dan ook zelf verscheidene malen gezegd, dat de
suzereiniteit niet meer bestaat in ons inwendig bestaan, en toch
vlucht hij daarheen. Doch ik neem hem dat niet meer kwalijk ;
want in mijn oogen schijnt hij niet meer bij zijn verstand.
'Dat is niet alles. Hij maakte ook eene vergelijkenis zeggende :
veronderstelt de Volksraad neemt een besluit om het yolk zijne
rechten te ontnemen, wie moet het yolk dan beschermen ? De
gewezen Hoofdrechter vergeet echter te zeggen, dat wat de Volksraad
zou kunnen doen, hij zelf reeds heeft gedaan, immers
honderden eigendomsrechten op den Rand tijdens de claimloterij
heeft hij feitelijk iedereen ontnomen en aan een of twee toegezegd,
en daaraan is niets te doen, want het Hooggerechtshof heeft de
uiteindelijke beslissing ; doch wanneer de Volksraad zulk een stap
zou doen, zoo zou het yolk met memories komen om dien stap te
laten vernietigen. Wat zegt de gewezen Hoofdrechter meer?
'Hij zegt, dat door zijn ontslag de Conventie verbroken is, omdat
hij door de tusschenregeering is aangesteld geworden, maar
hij weet, dat het niet zoo is. Hij was Rechter in den tijd van
President Burgers en toen de tusschenregeering kwam, is de beer
de Wet als hoofdrechter aangesteld. Althans zoo is mij verhaald,
en ik meen, dit waarheid is. Toen wij het land weer overnamen,
is de gewezen Hoofdrechter vertrokken. Wij hebben hem geroepen
van Kimberley om als Hoofdrechter op te treden, doch door de
tusschenregeering is hij niet als zoodanig aangesteld. Hij zal dit
vergeten hebben, of ik heb verkeerd gelezen. Wat doet hij verder ?
Hij zelf verbreekt feitelijk de Conventie door zijn aangenomen
beginsel; immers alle besluiten van den Volksraad, strijdig met de
Grondwet, erkent hij niet. Bij de Conventie hebben wij land
gekregen; doch er zijn door de Conventie ook honderden van plaatsen
afgesneden, waarvan reeds grondbrieven waren uitgegeven. Er waren
er zelfs onder Locaties gevallen en de Conventie zelve eischt, dat

TOESPRAKEN. 237
de Volksraad moest besluiten wat het vernietigen van transporten
betreft, dus was dat tegen de Grondwet. Was nu het beginsel
van den gewezen Hoofdrechter gehandhaafd gebleven, dan zou de
Conventie daardoor verbroken zijn geworden, en dat molten wij
niet doen, want dan zouden wij in botsing zijn gekomen met
Engeland. Daarheen zou de handhaving van dat beginsel ons gebracht
hebben. Dan zouden die plaatsen aan ons moeten terugvallen
en transporten hersteld worden ; want de desbetreffende
Volksraadsbesluiten waren in strij d met de Grondwet, weshalve hij
ze niet erkent.
Was dus dat beginsel recht, dan konden we maar het zwaard
opnemen om tegen Engeland te gaan vechten. Edel Gestrenge
Heeren, ik houd zooveel van de bekwaamheden van den gewezen
Hoofdrechter, dat, indien ik wist, dat zulks zou helpen, ik hem in
het krankzinnigengesticht zou laten zetten, want ik hield veel van
hem, en wachten tot hij weer hersteld is, om hem dan weer te
kunnen gebruiken.
9Zijne bekwaamheden waren goed, maar hij is aan het dwalen
gegaan, doordat hij het beginsel van den duivel, het toetsingsrecht
aangenomen heeft. Laat mij toe ronduit te spreken, want de gewezen
Hoofdrechter heeft gezegd, dat ik hem onwettig ontslagen
heb. Thans kan de geheele wereld hooren, hoe naar waarheid de
loop van zaken is geweest.
1Gij andere ambtenaren en officieren van den hoogsten tot den
laagsten toe, van u hangt ook veel of wat den bloei en welvaart
van het land betreft, van u, die onder orders en instruction, zoowel
mondelinge als schriftelijke, staat. Wanneer gij stiptelijk en ijverig
uwe verplichtingen nakomt en een ieder op zijn plek die uitvoert,
dan brengt gij het land vooruit en doet veel toe aan den vooruitgang
en welvaart van het land, en niet alleen aan het belang van
het land, doch ook aan uw eigen belang, zoolang gij vaststaat
bij uwe instruction, zoowel mondelinge als schriftelijke en een
ieder in zijn ambt. Onderkruipt elkaar niet.
2En gij krij gsmacht
'Tot UEd. Gestr. Kommandant-Generaal en andere officieren
ook een kort woord. Van u tot aan den Staatspresident toe en
tot den minst in rang zijnden officier, die de bescherming uitmaakt
van ons land tegen den vijand ; wanneer de Staatspresident bericht
krijgt van een vijandelijken inval en hij dezen niet aan u bericht,
dan zal dat op het Hoofd van den Staatspresident neerkomen en

238 TOESPRAKEN.
het bloed, dat vergoten wordt, zal hij moeten verantwoorden, en
zal hij gestraft worden, en wanneer gij, Kommandant-generaal, het
bericht ontvangt en gij waakt niet of gij zet geene wachten uit, dan
komt dat op uw hoofd en het bloed daardoor vergoten, zult gij
moeten verantwoorden, en zult gij gestraft worden. Hebt gij echter
uwe orders gegeven aan uwe ondergeschikten en dezen waken niet,
dan komt het vergoten bloed op hurt hoofd en zullen zij verantwoording
en straf daarvan moeten dragen. Dat leert ons Gods
Woord.
ILaat een ieder in zijn vak waken. Van of den Volksraad tot den
laagsten ambtenaar toe vormen alien eene Staatsmachinerie met
vele raderen, en waar elk rad in zij ne plaats met de anderen samenwerkt,
daar heerscht eendracht, en eendracht maakt macht, waarop
God Zijn zegen geeft. Waar echter een rad niet in de machinerie
van den Staat past, daar moet dat uitgehaald en ter zij de gesteld
of verplaatst worden, daar anders de gansche machinerie zou kunnen
breken. Past zulk een rad op geene andere plaats, zet het dan ter
zijde. Past het echter op eene andere plek, dan kan, waar het
kleinste rad met het grootste samenwerkt, verwacht worden, dat de
machinerie van den Staat goed zal loopen en dan zal alles licht
verspreiden en op zulk eene samenwerking rust Gods zegen."
De President richtte zich thans tot de Heeren Predikanten.
3Eerwaarde heeren, dienaren van Gods Woord. Wanneer ik mijne
oogen op u sla, dan komt eene dierbareltekst bij mij op, nl. : 3Hoe
lieflijk zijn de voeten dergenen die vrede verkondigenor Ik zeg,
vrede verkondigen ; ik weet, dat gij dit te doen hebt over de aarde.
Het toetsingsrecht is door den duivel ingesteld, immers deze heeft
tot Adam en Eva gezegd : 3 eet van de vrucht dezes booms en
gij zult niet sterven, doch God gelijk worden a; en zoo heeft de
duivel op aarde duizenden weggetrokken om te bouwen op eigen
verdiensten en alzoo Gods Woord te toetsen en alles op losse
schroeven te zetten, zoodat er geen fondament is en wanneer deze
prediking niet in het oog gehouden wordt, zoo weet gij wat de
Christenen op de aarde, die vasthouden aan Gods Woord, te strijden
hebben. Ik praat niet van ondergeschikte punten, maar van de
hoofdpunten, en die daaraan vasthoudt, heeft te kampen met den
geest der lucht.
3De duivel had de ziel van Kahl ingenomen en deze erkent de
straf niet, hij stelt zich God gelijk, stelt zijn offer in en God moet
tevreden wezen met wat in Kain's oogen mooi is en deze zingt

TOESPRAKEN. 239
den Heer loffiederen, die uit de natuur voortkomen, doch die hij
meent Gode aangenaam zijn; maar God verwierp ze, want God
vond bij Kain geenen Godsdienst. Hij was bniten Gods Woord,
maar hoe lieflijk zijn de voeten dergenen, die vrede verkondigen,
zooals Abel. Hij erkent het vonnis in het paradijs gevallen, dat
de mensch verdoemd is, hetgeen de duivel ingebracht heeft met
het toetsingsrecht en neemt een eerstgeboren lam, en dit ziet op
Christus, ja, en bidt door den geest, dat de straf, die hij verdiend
heeft op het Lam moge vallen, daar hij anders eeuwig in den dood
zal zijn. God neemt het offer aan en verhoort zijn gebed, en daar
hebben wij den Vader, Zoon en Heiligen Geest. De gestrengheid
van de wet wordt niet geerbiedigd door de menschen ter oorzake
van het toetsingsrecht van den duivel en evenmin het verlossingswerk
van Christus, door den Heiligen Geest Predikt dan deze
woorden: 2 hoe lieflijk zijn de voeten dergenen die vrede verkondigen.c
Staat dan vast in den strijd. De duivel gaat verder en ontziet niets,
immers er staat: zik zal vijandschap zetten tusschen u en deze
vrouw en haar zaad en uw zaad, en zij zullen u den kop vermorselen,
en gij zult haar de verzenen vermorselen.t Zoo komt hij
eindelijk tot den Zoon Gods in de woestijn en met dezelfde bedoeling
komt hij tot de gansche garde en zegt tot jezus : 2indien
Gij Gods Zoon zijt en indien dat waar is, zoo zegt dan, dat deze
steenen brood worden.i Maar Christus zeg-t: vde mensch kan bij
brood alleen niet leven, maar door al de woorden, die den mond
Gods uitgaan.c Daarna brengt hij Christus op de tinne des tempels
en daar gebeurt weer hetzelfde en zegt de duivel tot Hem : 'indien
het waar is, dat Gij Gods Zoon zijt, werp U nederwaarts, want er
staat geschreven, dat God Zijne Engelen zal zenden, die U op hunne
handen zullen nemen, opdat gij Uwen voet niet zult stooten c ; doch
Christus antwoordt: 2daar staat wederom geschreven, gij zult den
Heer Uwen God niet verzoeken.c Daarna leidt de duivel Christus
op een hoogen berg en toont Hem al de Koninkrijken der Aarde,
zeggende : indien Gij mij aanbidt, dan zal ik u dit aIles geven.c
Maar Christus zegt: er staat geschreven: Gij zult den Heere God
alleen aanbidden en alleen dienen. ‘ Zietdaar uwe prediking van
het Evangelie, gij dienaren van Christus, gegrondvest op Gods
Woord, en wanneer gij aldus predikt, dan zult gij tot steun van
den Staat zijn, want dan rust deze op Gods woord, zooals aangewezen
in art. 8 van de Grondwet. Het Volk zegt, het heeft vrijheid
en dat is zoo, maar gegrond op Gods Woord en zoo is ons land

240 TOESPRAKEN.
aangelegd door onze voorouders, op het fundament van Gods Woord
ter handhaving van wet en orde. Dat is iets wat niet uit de menschen
voortkomt, want ik heb zelf eene der diepten van het artikel niet
verstaan, hoe God ons toen geleid heeft. Eerwaarde Heeren predikanten,
staat vast in het geloof, immers hoe lieflijk zijn de voeten
dergenen die vrede verkondigen in Jezus Christus ; want het toetsingswerk
van den duivel zegt, de mensch is God gelijk geworden en
kan zich zelf gelukkig maken door zijne eigen veriichting en zijne
eigen rede en verdienste en daardoor, dat hij dan niet zal sterven.
Neen, staat vast en predikt naar Gods Woord, want dan zijt gij
waarlijk de voorgangers van ons yolk en leidt het op dien weg en
stelt het gedurig de vreeze des Heeren voor oogen, opdat het
Volk, zoowel maatschappelijk als kerkelijk, in de rechte paden
wandelt en indien uw werk in ernst is en in der waarheid oprecht,
dan zult gij werkelijk een steun voor den Staat zijn. Dan wordt
gezamenlijk vereenigd : Vreest God, eert den Koning.
a Wij zullen u eerbiedigen in uwe heerlijke betrekking, in uwen
dierbaren arbeid, uw heerlijk werk ; immers hoe lieflijk zijn de
voeten dergenen, die vrede verkondigen. Wij kunnen u echter niet
verder beschermen dan onze macht ons toelaat. Wij zullen u eerbiedigen
en beschermen, ja, zelfs helpen en steunen om de Kerk
te helpen opbouwen ; maar ook niet verder dan Gods Woord voorschrijft,
en weet, dat wanner de aardsche Rechter zoover gaat
dat hij begint te tasten in het inwendige bestuur der Kerk, hij dan
bezield is met den geest van den Anti-christ, immers dan treedt
hij in het ambt van Christus, die het Hoofd der Kerk is. Indien
de wereldlijke macht dat doet, dan eigent die zich het toetsingsrecht
van den duivel aan, om dit in zijn klauwen te krijgen en den Godsdienst
te vernietigen. God heeft dezen christelijken Staat opgericht en
een christelijk Gouvernement, dat de Kerk buiten om zal beschermen
en ook u eerwaarde Heeren ; maar indien gij tast buiten het Lichaam,
dat gezegd heeft : „Weidt mijne lammeren en hoedt mijne schapen,"
dan tast gij in het politieke lichaam en zijt bezeten met den geest
van de lucht en dan is uwe prediking niet eene lieflijke prediking
van het Evangelie. Zoolang elkeen in zijn eigen werkkring blijft,
zal er eene gezonde samenwerking zijn en zal. Gods Geest op ons
rusten en de Heere zal ons zegenen.
Nu een kort woord tot u, lieve kinderen
2U zijt degenen waar uw Staatspresident zijne oogen op houdt,
want ik zie onze toekomstige Kerk en Staat in uwe handen, want

TOESPRAKEN. 241
wanneer alle bejaarde menschen weggevallen zijn, dan zult gij de
Kerk en Staat zijn, doch wanneer gij de Waarheid verlaat en
afdwaalt, dan verleidt gij het nageslacht. Staat vast op Gods
Woord, waarmee uwe ouders u opgevoed hebben. Laat dat Woord
u dierbaar zijn. Ik zal met al mijne krachten trachten Kerk en
scholen te ondersteunen, om in het christelijk onderwijs u te doen
opvoeden, opdat gij zoowel kerkelijk als maatschappelijk nuttige
leden zult worden van Kerk en Staat, en ik vertrouw de leeraren
en voorgangers ook hun best daartoe zullen doen. FIet is een
groot voorrecht, dat uwe Regeering christelijk onderwijs heeft neergelegd,
en gij zijt grootelijks bevoorrecht, daar gij van christelijk
onderwijs gebruik kunt maken en niet voor u alleen, doch het doel
is het zoo uit te breiden, dat elkeen in de gelegenheid gesteld is
er aan deel te nemen en er nut van te trekken. Het is een groot
voorrecht, dat uwe Regeering en Wetgevende Macht de Wet op
Christelijk Onderwijs zoo hebben vastgesteld. Ook is het voor u
een groot voorrecht, dat Regeering en Volksraad uwe taal als taal
van den Staat aangenomen hebben. Houdt daaraan vast, aan de
taal, waarin uwe voorouders, die God uitgeleid heeft, geworsteld en
God aangebeden en ze hoe langer hoe liever gekregen hebben.
De taal, waarin uw Bijbel tot u komt en waarin uwe voorouders
dien Bijbel gelezen hebben, en die den Godsdienst onzer voorouders
inhoudt.
»Indien gij dus onverschillig wordt jegens uwe taal, dan worth
gij dat ook jegens uwe voorouders en wordt gij onverschillig jegens
uwen Bijbel, dan ook jegens uwen Godsdienst, en dan dwaalt gij
spoedig geheel weg, en het nageslacht ontrooft gij van uwen Holiandschen
Bijbel en uw geloof, dat God met mirakelen en wonderen
aan onze voorouders heeft bevestigd. Staat dan vast, opdat
niet te vergeefs op u vertrouwd wordt, en houdt u vast aan uwe
taal, bijbel en godsdienst.
Het is wel goed om vreemde talen te leeren, voornamelijk de
taal van uwen buurman, waar gij het meest mee omgaat, doch laat
eene vreemde taal u een bijtaal zijn. Bidt den Heer, dat gij daarop
moogt vaststaan en niet afdwalen, opdat de Heer in het midden
van u blijft, en dan zal het nageslacht u danken voor uwe getrouwheid.
s Meesters en Meesteressen. Ook een kort woord tot u. Gij zijt
als het ware als voogd over de kinderen in de plaats der ouders
getreden, die hunne kinderen voor het preekgestoelte God gegeven
16

242
TOESPRAKEN.
hebben om hen voor den Heer op te voeden, in Zijnen dienst en
te Zijner eere. Gij hebt ze overgenomen om ze alzoo, en dus
zooals Christus heeft gezegd, als lammeren ter eere Gods, te
weiden. Gij weet, dat in het Nieuwe Testament staat, dat vrouwen
hunne kinderen tot Jezus brachten. Het waren gezonde en niet
zieke kinderen. De ongeloovigen brengen ze alleen naar den
dokter, maar niemand van hen zal ze gezond naar den dokter
zenden. Hier ziet gij echter de moeders met gezonde kinderen
tot Jezus komen, hetgeen de discipelen verhinderen wilden; doch
Jezus zegt: ,Verhindert ze niet, maar laat de kinderkens tot Mij
,komen", want dezulken, dus die door het geloof tot hem gebracht
worden, is de belofte, dat het Koninkrijk der Hemelen hun toekomt.
De moeders brachten hunne kinderen om den Hemelschen
zegen in de inwendige roeping te ontvangen en om inwendig genezen
te worden. Maar wanneer gij, Meesters en Meesteressen,
het geloof niet kent, hoe zult gij dan de kinderen door het geloof
tot Christus brengen ? 1k vertrouw echter, dat gij dat kent, en
vergeet dus nooit om door het geloof de kinderen tot den Heer
te brengen, en waakt er voor, de godsdienst niet op den achtergrond
komt en alleen wetenschappen geleerd worden, want dan
tast gij den godsdienst aan en deze wordt vergeten. Want wanneer
de mensch in zijne natuur en met zijne wetenschappen alleen zou
voortgaan, dan begint hij te gelooven wat de duivel gezegd heeft,
dat de mensch God gelijk zal warden, en dan kan van zoo iemand
gezegd worden: hoe grooter geest, hoe grooter beest. Dan holt
hij van de eene plaats naar de andere.
2.Laat de godsdienst dan niet verwaarloosd worden, want deze
is de grondslag van Kerk en Staat. Blijft vast staan bij den
Bijbel, en onderwijst de kinderen, die daartoe aan u zijn toevertrouwd,
en dan zult ook gij hiernamaals hooren : „Gij getrouwe
dienstknecht, over weinig zijt gij getrouw geweest, over veel zal
1k u zetten. Gaat in gij gezegende des Heeren en zit aan mijne
rechterhand."
,Ik heb gezegd."

BIJLAGE B.
OPENINGSREDE
VAN
President Kruger in den Eersten Volksraad
OP
MAANDAG, I MEI 1899.
•••nn•n.*•n•n••
Heeren I
Het is mij wederom hoogst aangenaam U hartelijk welkom te
mogen heeten in deze Uwe Vergaderzaal en mijn hartelij ken dank
uit te brengen aan Bien God, die het heelal bestuurt en die U
alien gespaard en bewaard heeft, om nogmaals met Zijn hulp al
uwe krachten te kunnen geven aan de belangen van ons dierbaar
Land en Volk.
Daar, waar volgens rooster verschillende leden van UEd.
Achtb. Vergadering het vorige jaar zijn afgetreden, heb ik nieuwe
electies geopend voor leden van den Ed. Achtb. Eersten en Tweeden
Valksraad. De uitslag dier electies zal u worden voorgelegd.
2. Daar de vacature, ontstaande door de verkiezing van den
Heer A. D. W. Wolmarans tat lid van den Uitvoerenden Raad,
zoo spoedig mogelijk opgevuld moest worden, heb ik eene electie
uitgeschreven voor het kiezen van een nieuw lid voor het dorp en
district Pretoria.
De uitslag dier electie zal u nader worden bekend gemaakt.
3. De diensttijd van den Heer S. W. Burger, lid van den Uitvoerenden
Raad, zal op den 6den dezer maand verstreken zijn ;
ik verzoek u derhalve voor lien tijd in de vacature te willen voor-

244
TOESPRAKEN.
zien en veroorloof mij u er aan te herinneren, dat de tegenwoordige
titularis herkiesbaar is.
4. Ik hoop in deze zitting, zoo spoedig mogelijk uwe aandacht
te trekken tot zekere voorstellen, die ik aan UEd. Achtb. Vergadering
wensch te maken met betrekking tot het stemrecht, de
bewaarplaatsen en de dynamiet.
5. Het is mij een groot genoegen opnieuw te kunnen constateeren,
dat de Republiek bij voortduring in vriendschappelijke
betrekkingen staat tot de Buitenlandsche Mogendheden.
De Correspondentie tusschen onze en de Britsche Regeering,
voortspruitende uit het verschil van gevoelen omtrent de Volkenrechterlijke
verhouding van de Republiek tot Groot-Brittanje en
lerland, is nog niet beeindigd ; ik vertrouw echter, dat deze zaak
spoedig tot een bevredigend einde zal worden gebracht.
Het is steeds mijn streven alles in mijn vermogen te doen tot
het bestendigen van deze goede relaties.
6. De Raad van Afgevaardigden hield hare jaarlijksche zitting
dit jaar te Bloemfontein. Het rapport met de aanbevelingen van
dit Iichaam zullen u worden voorgelegd. De aanbevelingen, waarmede
deze Regeering zich vereenigt, verdienen uwe ernstige
aandacht.
7. Uitvoering gevende aan de besluiten van UEd. Achtb.
Vergadering omtrent de aanbevelingen van den Raad van Afgevaardigden
over 1898, werden door de Regeeringen der Republieken
Kommissies aangesteld, ten einde te trachten de Constitution der
beide Staten, zoover doenlijk gelijkvormig te maken.
Die Kommissien vergaderden in de maand Februari j.1. te Pretoria.
Het rapport harer verrichtingen zal u worden voorgelegd.
Eene Kommissie, bestaande uit de heeren Hoofdrechters der twee
Republieken, heeft de taak op zich genomen om verdere voorstellen
te doen omtrent gelijkvormig-maken van wetten overeenkomstig
de besluiten in uwe zitting van 1898 genomen. Dit belangrijke
werk vereischt echter langdurige overweging en rijp beraad en deze
Kommissie is nog niet ten voile gereed met een werk, dat, wanneer
eenmaal door de Volksvertegenwoordigingen der beide Staten tot
wet verheven, voorzeker den bloei en de welvaart der Zuster-
Republieken zal bevorderen.
8. Met de Regeering van den Oranje-Vrijstaat werd in onderhandeling
getreden omtrent de betaling van registratiegelden voor
goederen, die volgens tractaten vrij van invoerrechten in de Zuid-

TOESPRAKEN. 245
Afrikaansche Republiek worden ingevoerd, zulks overdeeennokocrosbteigr
besluit van UEd. Achtb. Vergadering art. 1365 van den 4
1898. Die onderhandelingen hebben geleid tot eene voorloopige
overeenkomst tusschen de Regeeringen der beide Staten, die u ter
goedkeuring zal worden voorgelegd.
9. Met het oog op het dreigende gevaar, dat de gevreesde ziekte,
Bubonische plaag genaamd, ook Zuid-Afrika zoude bezoeken, werd
er op uitnoodiging dezer Regeering, in het begin van dit jaar eene
Conferentie te Pretoria gehouden van vertegenwoordigers van den
Oranje-Vrijstaat, Mozambique, Natal en de Kaapkolonie, ten einde
middelen te beramen om het binnenkomen en de verspreiding der
Aziatische pest in Zuid-Afrika te voorkomen.
Het rapport der werkzaamheden van de Conferentie, waarvan
zeker door u met belangstelling zal worden kennis genomen, zal
u gedurende deze zitting ter goedkeuring der aanbevelingen en
voorstellen, daarin vervat, worden voorgelegd.
to. Vanwege de Keizerlijke Duitsche Regeering is eene uitnoodiging
ontvangen om een vertegenwoordiger der Republiek af
te vaardigen ter bijwoning van een Internationaal Veeartsenijkundig
Congres, hetwelk zal worden gehouden te Baden-Baden in de
maand Augustus van dit jaar. In aanmerking nemende, dat dit
congres ook voor de Republiek van een zeer groot belang kan zijn,
heeft de Regeering goedgevonden den Gouvernements-Veearts als
haren vertegenwoordiger af te vaardigen, hetgeen ik vertrouw uwe
goedkeuring zal kunnen wegdragen. Hij zal tevens van deze
gelegenheid gebruik maken om de Bubo-plaag en de verschillende
geneesmiddelen te bestudeeren.
1. Ik kan u mededeelen, dat er ernstige pogingen in het werk
worden gesteld en dat er reeds onderhandelingen zijn aangeknoopt
voor de aanstelling van een bekwaam financier voor de Zuid-
Afrikaansche Republiek.
12. Het doet mij zeer veel genoegen u te kunnen mededeelen,
dat er dit jaar een groote vooruitgang in den handel heeft plaats
gehad, vooral in het eerste kwartaal, zooals blijkt uit de vermeerderde
inkomsten van den Staat.
13. Ik vestig uwe aandacht op het besluit van UEd. Achtb.
Vergadering, genomen onder art. 325 dd. is Maart 1899, in zake
het toekennen van een bonus aan het afgetreden lid van den Uitvoerenden
Raad, den Heer J. M. A. Wolmarans. Ik heb mijn
innigen spijt uit te drukken, dat ZEd. door den toestand zijner

246
TOESPRAKEN.
gezondheid genoodzaakt is geworden zijne bedanking in te dienen,
zijnde hij steeds een groote stem geweest in den Uitvoerenden
Raad door zijn klaar inzicht van zaken, werkkracht en de groote
liefde voor zijn land, waar hij steeds toonde de waarachtige belangen
van land en yolk voor te staan, en ik kan niet nalaten hem mijn
dank te betuigen, voor het vele door hem gedaan, hopende dat
uwe Vergadering een goedgunstig besluit zal nemen op het reeds
door mij gedane verzoek, zooals vervat in Regeeringsmissive dd.
Maart 1899.
14. De Uitvoerende Raad heeft het noodig geacht een Kommando
te sturen tegen het oproerige yolk van den stam van Ramapoelaan
onder den Kapitein M'Pefu, in het district Zoutpansberg. 1k kan
niet genoeg roemen den moed, het beleid en het goede doorzicht
van onzen Kommandant-Generaal en Officieren om dezen oorlog
tot een goed einde te brengen, en over de goede en dappere
houding door onze burgers ingenomen en ons alien geluk te
wenschen over de spoedige en afdoende wijze, waarop deze opstand
onderdrukt geworden is. Wij betreuren het, dat ook dit Kommando
weder eenige kostbare offers van ons gevorderd heeft, en onze
sympathie is met de nablijvenden.
Op de plaats waar de legers gelegen hebben, heeft de Regeering
goedgevonden een dorp te stichten, onder den naam Louis Trichardt,
en ik ben er van overtuigd, dat de handelwijze der Regeering uwe
instemming wegdraagt.
15. Aangezien de Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij
besloten heeft het door haar van de Regeering geleende
bedrag ad. Z. 2.000.000.- terug te betalen, vervalt voor het oogenblik
de noodzakelijkheid voor de Regeering voor het sluiten eener
leening.
16. Ik moet namens mijzelven en den Uitvoerenden Raad
onze hooge tevredenheid uitdrukken over de werkzaamheden en
handelingen van onzen Buitengewonen Gezant, Dr. W. J. Leyds,
die bij zijn bezoek alhier verslag aan ons heeft uitgebracht.
17. Uit verschillende gegevens blijkt, dat de Mijnindustrie in
het afgeloopen jaar den grootsten vooruitgang toont. Er werd toen
voor een waarde van Z' 16,240.630.— gewonnen, zijnde eene vermeerdering
van 4,586.905.— boven 1897. Tot einde 1898 bedraagt
de totale waarde aan goud uit ons land gewonnen J 70,228.608.—
De resultaten van 1898 plaatsen de Zuid-Afrikaansche Republiek
bij eene goede meerderheid boven eenig ander goudproduceerend

TOESPRAKEN. 247
land en vertegenwoordigen 28% van de geschatte productie van
de geheele wereld.
18. De Regeering heeft besloten effect te geven aan de
vroegere besluiten genomen naar aanleiding van de koeliekwestie
en wel dat koelies van of 1 Juli 1899 alleen in de voor hen bestemde
straten, wijken en locaties der verschillende steden en dorpen
mogen wonen.
19. Er zijn vele plannen voor Publieke Werken, voornamelijk
bruggen en gebouwen, die niet in uitvoering of zelfs niet in behandeling
konden komen, om reden de Uitvoerende Raad met
zoovele andere bezigheden was overstelpt en ook omdat te dien
einde financieele schikkingen moesten worden getroffen.
20. Ingevolge opdracht van UEd. Achtb. Vergaderingen heeft
de Regeering de Concept-Grondwet en de crimineele procedure in
de Staatscourant gepubliceerd ter approbatie van het yolk.
Tot deze gewichtige wetten wordt uwe ernstige aandacht getrokken.
21. Ingevolge uwe opdracht zal de Regeering andermaal een
pensioenwet voor UEd. Achtb. Vergadering ter behandeling voorleggen.
Ik hoop dat deze wet uwe ernstige consideratie zal genieten.
22. Het was mij vergund eenige districten en dorpen te bezoeken,
en bijeenkomsten te houden op de volgende plaatsen : Heidelberg,
Rustenburg en Johannesburg.
Ik hoop in deze zitting uwe aandacht te bepalen bij de begeerten
en wenschen der burgers, voor zoover die onder mijne aandacht
zijn gebracht.
23. Uit de verschillende rapporten is het de Regeering gebleken,
dat ongeveer 746.500 runderen aan de pest zijn bezweken. Tot
mijn groote dankbaarheid echter kan ik u mededeelen, dat die zoo
gevreesde ziekte als geheel geweken kan beschouwd worden.
Slechts te Lij denburg, Krugersdorp en Piet-Retief deden zich in
Januari jl. nog eenige gevallen voor, doch door de onmiddellijke
nakoming van de verordeningen, vervat in de Proclamatie, en door
de goedheid der Voorzienigheid, heeft het zich daarbij bepaald en
geen verdere verspreiding van de ziekte tengevolge gehad.
24. De Regeering heeft order gegeven tot het opnemen van
plaatsen voor besproeiingsdoeleinden en zal het verslag daarvan u
worden voorgelegd.
25. Een lijst van nieuw aangestelde, afgetreden, geschorste en
ontslagen ambtenaren zal aan uwe goedkeuring worden onderworpen.

248
TOESPRAKEN.
z6. De verschillende versiagen van de Hoofden van Departementen
zullen aan u worden voorgelegd.
27. Verschillende wetsvoorstellen en wetswijzigingen zullen aan
uwe goedkeuring worden onderworpen.
28. De Regeering heeft, voor zoover haar zulks mogelijk was,
uitvoering gegeven aan de opdrachten, haar door uwe Hooge Vergadering
gegeven, zooals u zal blijken uit de voor te leggen
stukken en rapporten.
29. De Regeering stelt zich voor gedurende den loop dezer
zitting uwe aandacht te bepalen bij verschillende zaken van meer
of minder belang voor uwe consideratie en beslissing.
En hiermede mijne 1-leeren, leg ik andermaal en met vertrouwen
de belangen van ons dierbaar Land en Volk in uwe handers. God
geve u de noodige kracht en wijsheid om de zaken, Welke door
u ter hand zullen worden genomen, onder Zijn hoogen zegen te
re ,, elen tot bloei en welvaart van Land en Volk.

BIJLAGE C.
REDEVOERINGEN VAN PRESIDENT KRUGER?
TER GELEGENHEID DER
LAATSTE ZITTING VAN DEN EERSTEN EN
TWEEDEN VOLKSRAAD
Op 2 October 1899.
EdelAchtb. Heeren!
Om U te zeggen wat er in mijn gemoed omgaat, U is het
bekend, hoe dat de Heer dit Volk in dit Land geplant en met
mirakelen tot hiertoe geleid heeft en wij zouden moeten zeggen:
ik geloof U nu niet meer, indien wij er toe zouden overgaan,
nu duizende vijanden op ons afkomen, om ons land of te
geven, wat Hij ons gegeven heeft, en niet wij Laten wij op
God vertrouwen, en te samen onze gebeden tot den Heer opheffen.
Hij wacht op onze stem; Hij zal met ons zijn; Hij zal de
eindbeslisser zijn en Hij beslist nooit op leugenachtige taal, maar
op waarheid. Gij zijt met onze loopbaan bekend, hoe de Volksraad
en het Volk ingegeven hebben in alles, waarover getwist werd.
Eerst betrof het het stemrecht. Driemaal hebben wij in die zaak
ingegeven, en ik zeg nogmaals, opdat zulks in de notulen zal
komen, dat het een leugen is, als zouden wij hen, die van elders
kwamen, niet als onze gelijken willen behandelen. Toen de Conventie
van 1881 gesloten werd, waren er hier slechts weinige Engelschen
en wat wilden die? Ze wenschten wel gelijk behandeld te
worden, doch lieten zich registreeren als Britsche onderdanen; zij
wilden liever vreemdeling blijven en geen onderdanen van dezen
Staat zijn. Dan is het U ook bekend, dat onder de Conventie van
1884, gedurende het Blauwberg kommando, zij weigerden om
te zamen met onze burgers op kommando te gaan, waardoor ze dan

250 TOESPRAKEN.
dadelijk het stemrecht zouden verkregen hebben. Ik heb de zaak
driemaal voor den Raad gelegd, verzoekende een besluit te nemen,
dat zij het Land moeten verdedigen, en de Volksraad heeft daarmede
ingestemd, dat alien, die op kommando gingen, stemrecht
zouden verkrijgen. Toen kwam Loch hier, zeggende, dat de Engelschen
niet behandeld werden als de meest begunstigde natie.
Ik heb toen weer een proclamatie uitgevaardigd, denkende, dat er
wel een gedeelte zou zijn, dat gelijk wilde staan met onze burgers,
hoewel de Conventie uitdrukkelijk bepaalt, dat zij geen gelijke
politieke, maar alleen gelijke handelsrechten bezitten. Laat uwe
gedachten gaan, wij staan voor den Heer, en laat elkeen zijn gebeden
tot den Heer opzenden. Waar kunnen zij zeggen in den
handel minder begunstigd te zijn dan onze burgers? Neen, zij
waren daarin zelfs meer begunstigd, zij konden goud en alles uit
het Land halen en zelfs politieke rechten hebben zij kunnen krijgen,
maar niet willen hebben. De Hooge Kommissaris had gevraagd
het stemrecht uit te breiden en wij hebben getracht ze gelijk te
behandelen als onze burgers, maar zij hebben geweigerd. In dat
opzicht is er dus geen onrechtvaardigheid aan onzen kant. Laat
ons daarom vrijmoedig tot onzen Heer gaan. Hij zal de eindbeslisser
zijn en Hij beslist niet op leugentaal, maar op recht en
waarheid. Laten wij daarom onze gebeden tot hem opzenden, opdat
Hij ons leide en al komen er dan ook nog duizenden, in recht
en gerechtigheid zal de Heer ons leiden, tot wij misschien eenmaal
van die last ontslagen zullen zijn. Ik geef mij geheel in Zijne
handen. Ik wil niets zeggen van valsche profeten, doch leest Ps.
to8, vers 7, dat voor mijn geest gekomen is gedurende mijne
worsteling in mijn gebed. Gij moet het niet lezen, omdat ik het
zeg, maar omdat het Gods Woord is. Het is geen droom, valsche
droomen misleiden ons en ik zie daar niet naar om. Ik wijs op
Gods Woord. Lees die Psalm met aandacht na en laat uwe gebeden
daarmede samengaan. De Heer zal ons dan leiden en als Hij
met ons is, wie zal dan tegen ons zijn? Daarom zeg ik U, gaat
onder uwe burgers rond, moedig hen aan om hunne gebeden gedurig
te laten opgaan in den strijd. Wij vergeten zoo dikwijls wat
de Heer gedaan heeft. Ik wit niet spreken van den Vrijheidsoorlog.
Daar heeft de Heer wonderlijk met ons gewerkt, doch hoe is het
gegaan, zelfs met den Jameson inval. Duizende bommen en kogels
hebben zij op ons afgezonden en hoe wonderlijk zijn daar de
kogels niet bestuurd, waar onze menschen slechts met geweren

TOESPRAKEN. 251
schoten. Drie van ons werden daar gedood, terwijl de vijand aan
zijnen kant over de 100 aan dooden en gekwetsten had. En wie
bestierde die kogels ? De Heer. Toen heeft God ons gespaard om
te toonen, dat Hij alles bestiert. De Heer zal U ook nu sparen,
ook als duizende kogels om U heen vliegen. Dat is mijn vertrouwen
en ook gedurig mijn bede voor mijzelf, voor de burgers en
voor alien, die met ons samenstrij den. Ik wijs er nogmaals op, dat
de Heer ons zal leiden. Hij zal de eindbeslisser zijn en zal ons
toonen, dat Hij regeert en niemand anders.
De Staatspresident, later nogmaals den Raad toesprekende, zeide:
Het geeft zooveel vrijmoedigheid, nu ik zie de Raad met mij is.
Ik weet gij gelooft, evenals ik, aan Gods Woord. Als gij daarin
teruggaat, ziet gij dat, waar God zijn yolk kastijdt en tuchtigt, Hij
het niet gestraft heeft door het in de hand zijns vijands over te
geven. Ook wij, wanneer wij onze kinderen tuchtigen, laten immers
niet toe, dat een ander hen slaat. Doch waar het Volk (van
Israel) God had losgelaten en afgoderij pleegde, is het gestraft en
bijna in slavernij gekomen. Zoo ziet gij in het Oude Testament,
dat waar duizende vijanden gekomen zijn om Gods Volk te ver-
nietigen, het Volk zich verlaat op God, den Schepper en Verlosser.
Mijne heereni U hebt gehoord, hoe men ons bespot, omdat wij
ons op den Heer beroepen, en dat is lastertaal tegen God en
daarom is het mijn vertrouwen, dat de Heer dat niet zal toelaten.
De Heer tuchtigt ons, maar zal niet toelaten, dat Hij gelasterd
wordt. Nog een kort woord. Mozes was een man Gods en de
Heer heeft met hem gesproken, doch toen zware druk en strijd
kwamen, moesten zijne vrienden hem als zwak mensch de armen
omhoog houden. Aaron moest hem steunen in het geloof. Laat
ons in onze gebeden onzen Generaal en Vecht-Generaals gedenken
en laat ons onze gebeden gedurig voor hen doen opgaan. Laat
ons hen ondersteunen in het geloof en laat ons hen, die het Volk
moeten besturen, nooit vergeten te ondersteunen door onze gebeden.

BULAGE D.
TOESPRAAK VAN PRESIDENT STEYN
OP DE
Gewone Jaarlijksche Vergadering van den Volksraad
te Kroonstad
op den 2' n April 1900.
Ilfijnheer de Voorzifier en WeZEd. Heeren I
Par. I. Hoewel de vijand in bezit is van Bloemfontein, en ik
verplicht ben geweest den zetel van de Regeering tijdelijk naar
Kroonstad te verplaatsen, is het met een gevoel van vast vertrouwen
in de toekomst, dat ik u hartelijk welkom heet in deze uwe Gewone
Jaarlijksche zitting alhier.
Par. II. Niettegenstaande uwe pogingen en die van de Regeering
om den vrede te bewaren, werd door de Britsche Regeering de
oorlog de Zuid-Afrikaansche Republiek opgedrongen, en de Oranje-
Vrijstaat, getrouw aan zijne verplichtingen, overeenkomstig uw
besluit, heeft, toen op den II'n October de oorlog tusschen de
Zuid-Afrikaansche Republiek en de Britsche Regeering uitbrak,
zich aan de zijde van de Zuster-Republiek geschaard.
Par. III. De Republieken hebben den strijd aanvaard, met geen
ander oogmerk dan alleen om hare onafhankelijkheid, die onzen
voorvaderen zooveel bloed heeft gekost, en die ons dierbaar is,
tot het uiterste te verdedigen. Dank zij den Algoede, onze wapenen
werden gezegend op eene wijze, die niet alleen de wereld verbaasde,
maar ook onze eigene verwachting verre te boven ging.
Hoewel de gevangenneming van Generaal Cronj6 en zijne dappere
Burgers, en de inbezitneming van Bloemfontein voor ons zware

TOESPRAKEN. 253
slagen waren, is het nochtans voor mij aangenaam u te kunnen
mededeelen, dat onze Burgers nog vol moed zijn en vastbesloten
om te strijden, en, indien noodig, te sterven voor het behoud onzer
duurgekochte onafhankelijkheid, zooals reeds vele onzer dierbare,
dappere en nimmer te vergeten helden gedaan hebben. Het is
met innig en diep leedwezen, dat ik melding moet maken van het
afsterven van Z. W. EdelGestr. Petrus Jacobus Joubert, Vice-
President en Kommandant-Generaal van onze Zuster-Republiek,
een man, in wien niet alleen de Zuster-Republiek, maar gansch
Zuid-Afrika een getrouw vriend en waar patriot en een oprecht
Christen heeft verloren, die zijn beste jaren aan den dienst van
zijn yolk heeft gewijd. Moge zijn leven ons alien tot een voorbeeld
strekken en moge zijn sterven voor ons een spoorslag zijn,
om den strijd, dien hij tot hiertoe in de Zuster-Republiek met
zooveel bekwaamheid heeft geleid, onder Gods zegen voort te
zetten en tot een gelukkig einde te brengen.
Par. IV. De vijand, niet tevreden met zijn groote overmacht,
heeft zich schuldig gemaakt aan het gedurig misbruik maken van
'Het Roode Kruis" en z De Witte Vlag", waartegen ik verplicht
was bij de neutrale Mogendheden te protesteeren.
Het machtige Britsche Rijk heeft zelfs niet geaarzeld in dezen
strijd tegen twee kleine Republieken, zich van listige Proclamaties
te bedienen, ten einde verdeeldheid onder onze bevolking te brengen.
Ik heb door Proclamaties het yolk op de list en het gevaar daarvan
gewezen, en ik ben blijde u te kunnen mededeelen, dat er
betrekkelijk weinig van ons Volk, zooverre mij bekend, zich zoo
zwak en lafhartig hebben gedragen om zich vrijwillig te onderwerpen.
Par. V. Ten einde verdere bloedvergieting te voorkomen en
andermaal de beschaafde wereld te verzekeren, dat wij geen oogmerk
hebben om de naburige Kolonies te bezitten, of eenig ander
doel, maar slechts ten strijde zijn getrokken voor Vrijheid en
Recht, hebben Z. H. Ed. de Staats-President der Zuid-Afrikaansche
Republiek en ik een schrijven gericht aan Z. Exc. den Eersten •
Minister van Groot-Brittannie om den vrede te herstellen.
In plaats van ons behulpzaam te zijn in onze poging, kregen
wij een antwoord, dat u zal worden voorgelegd, waaruit duidelijk
blijkt, dat deze oorlog van het begin of aanvaard werd met geen
ander doel, dan de vemietiging van de twee Republieken.
Par. VI. Evenals ik en de Uitvoerende Raad vroeger alles

254 TOESPRAKEN.
hebben aangewend om den vrede te bewaren, zoo ook laten wij
nu niets onaangeroerd, om den vrede te herstellen.
De Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek en de onze
hebben derhalve goedgevonden om een gezamenlijke Kommissie,
bestaande uit de Heeren A. Fischer, L. U. R., C. H. Wessels,
Voorzitter van den HEd. Volksraad, en A. D. W. Wolmarans, L. U. R.
der Zuid-Afrikaansche Republiek, of te vaardigen naar Europa en
Amerika, ten einde de beschaafde Mogendheden te verzoeken
tusschenbeide te komen om een einde aan verdere bloedvergieting
te maken.
Dat hun werk gezegend moge zijn, zal en moet het onderwerp
van een ieders bede zijn.
Par. VII. Gebruik makende van de machtiging, die mij gegeven
is, heb ik een tijdelijke leening gesloten met de Zuid-Afrikaansche
Republiek.
Par. VIII. Het zal ons onmogelijk zijn de gewone werkzaamheden
van onze Jaarlijksche Zitting voort te zetten, en zal ik
derhalve aan de hand geven, dat die zal overstaan tot eene latere
gelegenheid, en alleen die zaken en wetten behandelen, die voor
u mogen worden gebracht.
Ik sluit met de oprechte bede, dat wij alien kracht mogen
ontvangen om den heiligen strijd voor Vrijheid en Recht, dien
wij in alien ernst hebben aanvaard, in den naam van den Driemaal
Heiligen God te volharden en met kracht voort te zetten tot het
einde toe; want God verhoede, dat wij onze met bloed gekochte
onafhankelijkheid lichtvaardig zullen opgeven.
Ik heb gezegd.

BIJLAGE E.
Aanspraak van Staatspresident
KRUGER,
bij de opening der gewone jaarlijksche vergaderingen van de
H.Ed. Achtb. Eersten en H.Ed. Achtb. Tweeden Volksraad
der Zuid-Afrikaansche Republiek in de vereenigde
zitting te Pretoria, 7 Mei 1 goo.
11riffle Heeren /
Het is mij wederom hoogst aangenaam U hartelijk welkom te
mogen heeten in deze Uwe Vergaderzaal en mijn hartelijken dank
uit te brengen aan dien God, die het heelal bestuurt, en die U
gespaard en bewaard heeft om nogmaals met Zijne hulp al uw
krachten te kunnen geven aan de belangen van ons dierbaar land
en yolk.
r. Eenige leden uwer Achtb. Vergadering hebben mij kennis
gegeven, dat zij tengevolge van den oorlog, die hunne aanwezigheid
bij de Kommando's noodzakelijk maakt, aan de hun gezonden
oproeping tot bijwoning dezer vergadering geen gevolg konden geven.
2. De oorlog, waarin het land gewikkeld is met Engeland, heeft,
behalve de vele kostbare offers, die de strijd onder de Burgers van
beide Staten gekost heeft, ook hare offers geeischt in de Wetgevende
en Uitvoerende Lichamen, waar wij den dood te betreuren hebben
van de zeer verdienstelijke leden de heeren J. H .Barnard, C. J.
Tosen, J. H. M. Kock, alsmede van onzen geliefden Vice-president

256 TOESPRAKEN.
en Kommandant-Generaal den heer P. J. Joubert; die, de een te
Derdepoort een roemrijken dood stierf in de verdediging van zijn
vaderland tegen woeste kafferhorden, welke door een Engelsch
officier werden aangevoerd ; de ander aan de door hem bekomen
wonden overleden is, door hem opgedaan, terwijl hij onze burgers.
aanvoerde in den slag bij Elandslaagte ; terwijl de heer C. J. Tosen
en de Vice-President en Kommandant-Generaal tengevolge van
ziekte, opgedaan door ontbering, ons ontvielen.
Een woord van diep gevoelde waardeering voor deze ontslapen
broeders die in het midden hunner nuttige loopbaan werden weggerukt,
is hier, naar ik meen, niet misplaatst.
Het nageslacht zal naar waarde weten te beoordeelen het work
van den ontslapen Kommandant-Generaal, miens optreden zelfs aan
den vijand ontzag inboezemde, en Wiens humaan en roemrijk gedrag
den Staat een naam van beteekenis gaf onder de beschaafde volkeren.
3. Electies ter opvulling van de vacaturen in den Volksraad
ontstaan, konden, wegens de buitengewone landsomstandigheden, niet
plaats hebben.
4. 1k heb den Ed. Achtb. Heer S. W. Burger benoemd als
Waarnemend Vice-President der Zuid-Afrikaansche Republiek, deze
benoeming geschiedde tijdelijk, totdat door den Ed. Achtb. Eersten
Volksraad te dien opzichte nadere voorziening zal zijn gemaakt.
5. 1k heb den Ed. Achtb. Heer L. Botha benoemd tot Waarnemend
Kommandant-Generaal der Zuid-Afrikaansche Republiek,
tot tijd en wijle eene verkiezing zal kunnen gehouden worden.
Het was de wil van wijlen den Kommandant-Generaal, dat de
heer Botha hem in die belangrijke functie zou opvolgen ; ik vertrouw,
dat deze voorloopige benoeming ook de goedkeuring van het yolk
zal hebben weggedragen.
6. Ik ben diep getroffen door het blijk van innige gehechtheid
van het yolk onzer Zuster-Republiek, dat metterdaad getoond heeft
gereed te zijn om zijne verplichtingen na te komen aan het yolk
der Zuid-Afrikaansche Republiek verschuldigd ingevolge bestaande
tractaten, en waardoor op zoo schitterende wij ze de aloude banden
bevestigd en versterkt zijn, die bestonden onder het yolk, dat de
beide oevers van de Vaalrivier bewoont. Zij hebben het duidelijk
ingezien, dat een gezamenlijk optreden vereischt werd, omdat een
aanslag op de onaf hankelijkheid van de Zuid-Afrikaansche Republiek,
in zich sluit de bedreiging met ondergang van het onafhankelijk
bestaan van den Oranje-Vrijstaat.

TOESPRAKEN. 257
De opgewektheid en het onbeperkt vertrouwen in een toekomst
van de Afrikaansche natie door het flinke optreden van onzen
Zuster-Staat, heeft aan het yolk en de regeering van de Zuid-
Afrikaansche Republiek een heerlijk voorbeeld gesteld en is ons
ten kracht geworden in de worsteling om het bestaan, ons door
den oorlog met Groot-Britannia opgelegd, en is voor de buitenwereld
en voor wien de pogingen van een klein yolk om vrij te
blijven volgen, van nog grooter moreele waarde.
Deswege in deze, Uwe Vergaderplaats, de oprechte en diepgegronde
gevoelens van waardeering uit te spreken en te vertolken,
is, naar ik meen, eene geringe nakoming onzer verplichting jegens
onze getrouwe stamgenooten en broeders in den Oranje-Vrijstaat.
God zegene hen voor hunne toewijding aan de zaak der vrijheid.
7. Het verschaft mij genoegen U wederom te kunnen mededeelen,
dat, met uitzondering van het Vereenigd Koninkrijk Groot-
Britannie en Ierland, de Republiek bij voortduring in vriendschappelijke
betrekkingen staat tot de Buitenlandsche Mogendheden.
8. Ten tijde van mijn bezoek aan de verschillende lagers, was
ik ook te Bloemfontein waar ik met Z.H.Ed. den Staatspresident
van den Oranje-Vrijstaat overeenkwam om aan de Engelsche
Regeering gezamenlijk een depeche te zenden, waarin wij, onder
kennisgeving, dat wij geen oorlog gezocht hadden en geen uitbreiding
van grondgebied bedoelden, voorstelden om over te gaan tot
het onderhandelen over den vrede; onder voorwaarde dat de beide
Republieken zouden erkend worden als Souvereine Internationale
Staten, en de verzekering te verkrijgen, dat degenen van Harer
Majesteits onderdanen, die met ons in dezen oorlog hebben deelgenomen,
geen leed hoegenaamd aan persoon of eigendom zou
worden aangedaan.
Uit het antwoord der Britsche Regeering, dat U zal worden
voorgelegd, zal U blijken, dat het die Regeering steeds te doen
was en nog is, om het onafhankelijk Volksbestaan der beide
Republieken te vernietigen.
9. Heeft onze wetgeving van verleden jaar en de onderhandelingen
met de Britsche Regeering aangetoond, dat wij alles doen
wilden om den vrede te bewaren, nu de oorlog, trots al onze
pogingen om dien te voorkomen, uitgebroken is, willen we al het
mogelijke doen en niets onaangeroerd laten, om den vrede te
herstellen.
Daartoe ben ik met ZHEd. den Staatspresident van den Oranje-
17

258 TOESPRAKEN.
Vrijstaat overeengekomen om den Heer A. Fischer, het geachte
lid van den Uitvoerenden Raad van den Oranje-Vrijstaat voor de
beide Republieken, den Heer C. H. Wessels, Voorzitter van den
Volksraad voor dien Staat en den Heer A. D. W. Wolmarans, Lid
van den Uitvoerenden Raad van deze Republiek, of te vaardigen
naar Europa en Amerika, met opdracht om aldaar representaties te
doen namens het Volk en de Regeeringen van de Zuid-Afrikaansche
Republiek en den Oranje-Vrijstaat tot herstel van den vrede, op
de basis van de onafhankelijkheid der beide Republieken.
xo. De aanwezigheid van Attaches in onze gevechtslinie, afgevaardigd
door verschillende Staten om den strijd te volgen, getuigt
van de groote belangstelling, die de Regeeringen dier Staten stellen
in de wijze van oorlogvoeren der Republieken.
Tevens was het mij verblijdend te bespeuren hoe de sympathie
van schier de geheele siereld in dezen strijd voor vrijheid en recht
aan onze zij de is en hoe in verschillende landen afdeelingen van
het Roode Kruis als ambulances naar de slagvelden zijn gezonden,
om de smarten en pijnen van onze gewonden te verzachten ; terwijl
er in Europa, zoowel als in Amerika en Azle, fond sen zijn gesticht
tot hulp en tegemoetkoming van de weduwen en weezen van de
gesneuvelden.
Ik vertrouw, dat gij U met mij zult kunnen vereenigen deswege
onzen dank uit te spreken voor deze zelfopofferende daden van
edele menschenliefde.
. Ik heb mij genoodzaakt gezien bij de verschillende neutrale
Mogendheden protest in te dienen tegen onderscheidene handelingen,
die in strijd zijn met het internationale recht, en met de wijze van
oorlogvoeren door beschaafde naties ; zooals misbruik maken van
het Roode Kruis en de witte vlag ; het mishandelen van gewonden
op het slagveld en van krijgsgevangenen ; het bezigen van kleurlingen
om tegen de Republieken te strij den.
2. Niettegenstaande de bezwarende landsomstandigheden door
dezen oorlog, is het tot mijn vreugde gebleken, dat de financial
de groote uitgaven van den oorlog zullen kunnen dragen en dat
de ontwikkeling der mij nen steeds voortgaande is.
13. Gebruikmakende van Uwe machtiging, heb ik met den
Oranje-Vrijstaat tijdelijk een leening gesloten.
14. Ingevolge de door Uwe Achtbare Vergadering verleende
machtiging bij besluit art. 1416a, dd. 28 September 1899, heeft de
Regeering, naarmate omstandigheden dit vereischten, besluiten ge-

TOESPRAKEN. 259
nomen en in werking gesteld. De Regeering vertrouwt, dat hare
handelwijze onder deze machtiging Uwe goedkeuring heeft mogen
erlangen; en verzoekt Uwe instructies ten einde op den ingeslagen
weg te kunnen blijven voortgaan.
15. Het zal wel niet mogelijk zijn de werkzaamheden van
onze jaarlijksche zitting voort te zetten, en zal ik derhalve aan de
hand geven, dat die zullen overstaan tot een latere gelegenheid en
alleen die zaken behandeld zullen worden, die voor U zullen worden
gebracht.
r6. En hiermede Mijne Heeren, sluit ik.
Moge het den Bestuurder der Volkeren behagen ons met kracht
te omgorden om dezen ongelijken en geweldigen kampstrijd, in Zijn
naam en voor ons heilig recht ondernomen, tot een gewenscht einde
te brengen ; mogen het yolk en de officieren zich opgewekt gevoelen,
om, bezield door hoogere kracht en gedreven door plichtsgevoel
tegenover de dapperen, die voor het behoud van het vaderland
hun Leven lieten, zoowel als tegenover het nageslacht, dat van hen
een vrij vaderland verwacht, den krijg voort te zetten en te blijven
volharden.
Moge alzoo de Zuid-Afrikaansche stam, wiens toekomst immer
hoopvol was, in het eind opgroeien tot een krachtigen boom en
onze daden toonen, dat wij waardig zijn een plaats te bekleeden
in de rij der Volkeren.
God in den Hemel helpe ons daartoe.
1k heb gezegd.

BIJLAGE F.
REDEVOERING
GEHOUDEN DOOR
PRESIDENT KRUGER,
TOT TOELICHTING VAN
ZIJN AANSPRAAK
IN DE
Gewone Zitting van 1900, op 7 Mei.
HoogEd. Achtb. Heeren Voorzitters en Ed. Achtb.
Leden van beide Volksraden I
Laat mij toe, hoewel het niet mijn gewoonte is, om buiten mijn
aanspraak nog iets te zeggen; de toestand des lands is zoodanig,
dat ik openlijk verzoek op mijn aanspraak eene toelichting te geven.
U is het bekend hoe, voor de oorlog begon, aangedrongen is
geworden op het stemrecht. U is het bekend, dat de Regeering
toegegeven heeft, nadat de Raad toegestemd had, hoewel dit lichaam
er bezwaar in gezien heeft, totdat zelfs de Burgers memories
maakten, als zouden wij bijna al onze rechten gaan afgeven. De
Regeering had voorkoming van bloedvergieten in het oog gehad.
De Raad heeft toen toegestemd in het zevenjarig stemrecht en ook
dat alle personen, die hier langer dan zeven jaren waren, oogenblikkelijk
het stemrecht konden verkrijgen. Er waren toen bijna
30.000, welke oogenblikkelijk stemrecht konden verkrijgen en
zoover was toegegeven, dat, wanneer die alien het stemrecht hadden
gekregen, ze de oude Burgers hadden kunnen overstemmen.

TOESPRAKEN. 261
Aileen om bloedvergieten te voorkomen, hebben wij zooveel
toegegeven. Toch was men nog niet tevreden en zeide men het
stemrecht te willen hebben na vijf jaar.
Onze Burgers waren daar op tegen en ook waren er Raadsleden,
die daaraan niet wilden toegeven, maar nochtans heeft de Regeering
een voorstel daaromtrent gedaan, omdat zij gemerkt had het
niet ging om het stemrecht, doch dat dit een voorwendsel was vol
pharizeesche geveinsdheid, want er waren documenten gevonden,
dat er in 1896 reeds was besloten, dat de twee onafhankelijke
Republieken niet meer mochten bestaan. 1k kan mij niet anders
uitdrukken dan het een ;.cluivelsch bedrogc te noemen. Van vrede
werd er gesproken, terwip het besluit al genomen was om ons te
vernietigen.
Al hadden wij dus meer toegegeven, al hadden wij zelfs gezegd,
dat na ein jaar het stemrecht verkregen kon worden, dan zou dat
dus niet aangenomen zijn geworden.
Uit documenten was het immers gebleken, dat dit yolk geen
vrij yolk meer mocht zijn. Zooals in de aanspraak voorkomende,
heeft de Regeering ten einde verder bloedvergieten te voorkomen,
een desbetreffend voorstel gedaan aan Chamberlain en Salisbury
en wat is daarop geantwoord ? U zult dat stuk gelezen hebben,
en hoewel ik den inhoud van het stuk niet woordelijk kan weergeven,
komt het daarop neer, dat men kwaad was, ons ooit als
onafhankelijk yolk erkend te hebben en niettegenstaande alle Conventies,
die gemaakt zijn, zou men nooit erkennen, dat dit yolk
zelfstandig is.
Achtbare Heerent Ik moet uitspreken wat op mijn gemoed
ligt. Psalm 83 spreekt van den aanslag van den Booze op Christus'
rijk. Dat moet niet bestaan. Daar komen dezelfde woorden van
Salisbury, want ook hij zegt: ,Dit yolk moet niet bestaanc, en God
zegt : 'DU yolk zal bestaanc. Wie zal winnen ? Zeker de Heer.
U ziet daarin de listen, die men van toenaf reeds gebruikte,
ook hoe ons yolk zijne rechten heeft willen afstaan en dat de
Uitvoerende Raad zoover gegaan is met toegeven, dat wij bijna
het land kwijt waren.
Het was echter niet de bedoeling om die rechten te bekomen,
men wilde ons land hebben, dat niet meer zelfstandig mocht zijn.
Al het andere zou niet voldoende voor hen geweest zijn.
Laten wij daarop letten en ziet de fijne list, die in de zaak ligt
opgesloten. Aan den Oranje-Vrijstaat had men geschreven, niets

262 TOESPRAKEN.
tegen dien Staat te hebben, maar wel tegen deze Republiek. Men
wilde alzoo de twee Republieken van elkaar scheuren, terwijl uit
de documenten gebleken is, dat geen van beiden zou blijven bestaan.
Ziet wat bedrog daarin steekt. De documenten wijzen
immers uit, dat dit reeds in 1896, van Jameson's inval af, besloten
was, en toch beweerde men nog dat, wanneer de Oranje-Vrijstaat
de wapens neerlegde, dat land zou blijven bestaan.
De Oranje-Vrijstaat heeft toen besloten de wapens niet neer te
leggen en samen zijn wij begonnen. Wij waren 40.000 man,
maar overal moest gewaakt worden tegen Kaffers en zelfs de Kommandant
te Mafeking had ons geschreven dat zekere Kaffer-kapiteins
hem zouden bijstaan, en wij zijn bekend, dat die te samen 30.000
weerbare Kaffers tellen. Dat getal Kaffers alleen was bijna reeds
zoo groat als het getal van onze strijdmacht; terwijI daarbij nog
over de 200.000 Engelsche troepen kwamen. En daartegen moeten
wij vechten.
Edel Achtbare Heeren ! Let op Gods bestuur. Is het niet
wonderlijk dat 40.000 man moeten vechten tegen honderd duizenden
en buitendien nog tegen eene zwarte natie en dat wij dan nog
leven ? Erken daarin Gods hand. Waar ik op druk is dit. Het
is toch opmerkenswaardig, dat waar wij met den vijand in aanraking
komen, wij tot hem staan in verhouding van bijna zo tot
too, en toch heeft de Heer u tot hiertoe het leven gespaard.
Ik voor mij wil niet profeteeren, maar wil aanwijzen, wat de
leiddraad is in Gods Woord. Dat is buitengewoon. Deze oorlog
is een punt des tijds. Het loopt daarop uit, dat het Beest de
macht krijgt om de Kerk te vervolgen en het zal dat zoover ten
uitvoer brengen, tot de Heer zegt: 'Tot hiertoe en niet verde' . g.
En waarom? Omdat de Kerk beproefd en gelouterd moet warden,
want er is veel kwaad ander ons. Daarom is deze oorlog een
buitengewone, en een punt des tijds.
Een elk zal overtuigd raken, dat Gods Woord duidelijk daarin
is. Daar zegt men, dat het yolk niet moet bestaan, maar Liod
zegt Ihet zal bestaan, maar moet gelouterd wordenc.
In mijn gemoed ligt het zoo klaar en open, dat de dag der
genade niet meer veraf is ; dat de Heer zal toonen de Regeerder
te zijn en dat nets zal gebeuren buiten Zijn wil.
Wanneer Hij toelaat, dat kastijding op ons komt, dan moeten
wij bukken en ons vernederen; onze zonden belij den en tot den
Heer terugkeeren. Wanneer dan het gansche yolk tot vernedering

TOESPRAKEN. 263
is gekomen, ziende dat het niets kan doen, doch dat het de Heer
is, dan zullen we zeker dadelijk vrede hebben. Die vernedering
ligt echter nog niet genoeg in ons hart opgesloten en wij moeten
onzen ernstigen plicht doen, zooals Petrus zegt in I Petr. 5 vs. 7, 8.
„Werpt al uwe bekommernissen op mu ; ik zorg voor u"; maar
in het 8e vs. staat echter: s Weest nuchter en waakt, want de
vijand gaat rond als een brieschende leeuw om u te verscheuren."
Dat is het punt, waarvoor wij moeten waken, en vallen wij in ongeloof,
dan brengen wij ons zelf ten onder.
Ik vraag u, broeders, is dat eene handelwijze, zooals gebeurd is,
dat op een brief, Kaffers zijn opgeroepen, en dat door dezen,
zooals te Derdepoort, zelfs vrouwen en kinderen zijn vermoord
geworden ? Er was door de Engelschen beweerd, dat er geen
Kaffers tegen ons werden gebruikt; maar een feit is het, dat
Montsioa met zijne Kaffers in Mafeking is, en tegen ons gebruikt
wordt om te vechten. Meer dan de helft in Mafeking bestaat uit
Kaffers, die tegen ons vechten.
Ed. Achtb. Heeren 1 U moet niet verstaan, dat alles wat tegen
ons vecht, tot het Beest behoort ; daar zijn zeker honderden kinderen
Gods bij, die echter door de vrees voor het Beest, gedwongen
worden zoo te handelen; doch God kent alle harten. Wij hebben
niet gezocht, dat het bloed, dat op aarde ligt, zou vergoten worden;
want wij hadden bijna al onze rechten afgegeven; doch toen men
ons wilde vermoorden, konden wij niet meer toegeven. Hoe is bet
met Achab gegaan. De machtige vij and kwam tot voor de muren
der stad en men had den moed verloren. Toen kwam de profeet
Gods en zeide : s vreest niets." Toen stond God op, en op dien
God moeten wij vertrouwen, want het is nog dezelfde God. Laten
wij dus niet leven alsof er geen God bestaat. Hij regeert. In het
begin was het Woord en het Woord was God en het Woord is
vleesch geworden en heeft onder ons gewoond. Let op de geschiedenis,
die ons tot voorbeeld moet zijn. Het is nog diezelfde God, die
Israel uitgeleid en het hart van Pharao heeft verhard tot het einde
toe, totdat eindelijk alle eerstgeborenen der Egyptenaren stierven,
waarop Pharao de Israelieten trekken laat. Het is nog dezelfde God,
die winden en stormen op zee stilt, en zijn arm is niet verkort.
Sommigen vragen, maar ziet dat dan alleen op de Kerk in de
twee Republieken ? Neen. Ziet de drie jongelieden in den vurigen
oven. Hebben dezen zich alleen verheugd ? Neen, Gods Volk over
de gansche Aarde. Was het alleen voor Daniel in den Leeuwen-

264 TOESPRAKEN.
kuiI ? Neen, maar voor alle Christenen op de geheele Aarde.
Zoo gebruikt de Heer dikwijls een klein klompje, waaraan Hij
Zijne mirakelen toont tot voorbeeld voor de geheele Christen-
wereld. Ziet het bloed, dat hier op aarde is gestort. Wie is daarvan
de oorzaak ? Wij willen vrede en onze vrijheid, reeds van 1836
af, en de Heer heeft ons deze gegeven, en zal ooit de Heer iets
beginnen en zich daaraan onttrekken ? Neen, maar laten wij ons
vernederen voor den Heer. Er valt niet aan te twijfelen, dat uiteindelijk
de Heer ons zal leiden tot de overwinning.
De dag der genade is niet ver meer voor Zijn yolk. Laten wij
niet twijfelen, maar trouw blijven aan Gods Woord en in Zijnen
Naam strijden.
Wanneer het water tot de lippen komt — en wij vernederen ons
ernstig voor den Heer, dan is de dag der genade daar.
Laat elkeen dan erkennen dat het Gods hand is, die ons vrij
maakt en niemand anders, opdat de mensch niet roeme. Nochtans
gebruikt Hij den mensch om dat te doen.
Mijn aanspraak heb ik voorgelegd en ik hoop, dat de Volk sraa d
niet langer daarover zal zitten dan tot het uiterst morgen, daar er
onder de Volksraadsleden velen zijn, welke burger te velde of krij gsofficier
zijn.
Het is geen tijd om gewone zaken te behandelen en laat alleen
de zaken behandeld worden, die ik voorbreng. Dan heb ik een
waarnemend Kommandant-generaal aangesteld; want mijne rechterhand
is mij ontvallen, alhoewel ik daarmee niet wil zeggen, dat ik
niet meer zulke mannen heb. Wijlen ZEd. Gestr. de Kommandantgeneraal,
de Heeren Kock en Wolmarans, eertijds Leden van den
Uitvoerenden Raad, zijn mij ontvallen. Ook de Staats-secretaris is
een nieuw aangestelde en ben ik nu alleen over van al de oude
leden van den Uitvoerenden Raad; nochtans ondervind ik veel
hulp en steun van de tegenwoordige leden en ook God zal ons
steunen, Hij zal ons kracht geven. Laat ons dus strijden in den
naam des Heeren tot het einde toe. De Heer toch is onze Opperbevelhebber
; Hij geeft orders en Hij weet wanneer te zeggen :
x, Tot hiertoe en niet verder."
Het is verwonderlijk, hoe de andere Mogendheden eenparig met
ons zijn en hoe gansch Europa eenparig voor ons bidt, en zal de
Heer die gebeden afwij zen ? 0 neen, vertrouwt toch op den Heer
en laat ons bij Hem vaststaan en Hij zal mirakelen verrichten.
Al komt het ook zoo ver, dat ik naar St. Helena moet, want

TOESPRAKEN. 265
dan zal de Heer het Volk terugbrengen en vrijmaken en hetzelfde
oordeel zal dan vallen op Babylon, de veroorzaker van al
het gestorte bloed. Wij strijden voor de vrijheid door God ons
geschonken.
Et zeg nogmaals. Mogen er broeders uit dezen Raad en private
personen door het zwaard vallen, die streden in den naam des
Heeren en geloofden, dan, zoo zegt Gods Woord, worden zij
geofferd op het altaar ter verheerlijking van Zijn Naam en van den
heerlijken Kerkstaat, die in deze punt des tijds staat om openbaar
to worden.
De Kerk moet beproefd en gewonnen worden en daarom kan ik
niet inzien dat het door die buitengewone oorlog toegelaten zal
worden, dat wij verdelgd worden. Die oorlog zal Buren tot de Heer
zegt : *tot hiertoe en niet verder." Blijft daarbij en strijdt met mij.
1k geef mij in handen van den Heer. Wat Hij ook over mij
besloten heeft, ik zal Zijn roede, die mij slaat, kussen, want ik ben
ook schuldig. Dat elkeen zich vernedere voor den Heer.
1k heb gezegd.

BuLAGE G.
TELEGRAM van 20 Juni 1900, door den President
aan de krijgsofficieren verzonden :
„Wankelt toch niet en valt niet in het ongeloof. Het is de tijd
van Gods yolk, dat zij gelouterd worden. Het beest heeft macht
gekregen om de Christenen to vervolgen, en die uit het geloof
vallen, zullen buiten blijven en niet den heerlijken Kerkstaat ingaan
en zoodoende uitgesloten worden uit het Hemelrijk, wanneer de
Kerk gesloten wordt volgens Openbaring ; maar die in het geloof
blijven en in den naam des Heeren strijden, zullen de kroon
behalen en den heerlijken Kerkstaat van duizend jaar hier nog op
de aarde ingaan en zoodoende de eeuwige heerlijkheid. Broeders,
broeders, ik smeek u, valt niet uit het geloof, maar blijft in het
geloof en strijdt in den naam des Heeren. Vraagt uw eigen hart
of ; indien gij zoo lafhartig wordt en vlucht, dan is het dat gij niet
meer gelooft, dat er een God in den Hemel is en dan wordt gij
compleet een Godverloochenaar. Maar ik zeg u, op grond van
Gods Woord, daar kan nets gebeuren buiten Zijn wil. De overwinning
en het zwaard zijn in Zijn hand en Hij geeft ze aan
diegenen, die in Zijn naam strijden. Is het niet nog diezelfde God,
die Israel uitgeleid heeft onder Farao met mirakelen en wonderheden
? Is het niet nog dezelfde God, die hen door de Roode Zee
leidde door een wolkkolom, donker voor de vijanden, maar licht
voor Zijne kinderen, en die wolkkolom ziet op het Woord des Heeren
als een lamp voor onzen voet en als een Licht op ons pad, doch
die in ongeloof vallen, die vallen ook zoo in het donker en gelooven
het Woord des Heeren niet meer en zoodoende vergaan zij in het
ongeloof. Is het niet nog dezelfde God, die uit den dorren steenrots
een stroom van water deed uitspringen en het gansche Israel waiter

TOE SPRAKEN. 26 7
gaf ? Is het niet nog dezelfde God, die de drie jonge lieden in den
vurigen oven bewaarde, die liever den dood verkozen dan dat zij
van het geloof wilden afzien ? Is het niet nog dezelfde God, die
Daniel in den Leeuwenkuil bewaarde, dat de leeuwen hem niet
opaten, en toen de Koning de vervolgers van Daniel daarin wierpen,
werden zij verscheurd en door de leeuwen opgevreten ? Is het niet
nog dezelfde God, die, daar op de baren der zee wandelde en
Petrus gebood om naar Hem te komen en Petrus op de zee naar
Hem wandelde door het geloof, en zoodra hij voor de baren begon
te vreezen en zijn geloof verzwakte, ging hij zinken, toen de Heer
hem aan de hand greep, hem oprichtte en bestrafte voor zijn
ongeloof ? Is het nog niet dezelfde God, die toen de storm zoo
erg was, de winden belette en het was stil ? En is het nog niet
dezelfde God, die- den melaatsche Zijne handen oplegde en hem
met Zijne handen aanraakte, toen de schellen van zijn lichaam
afvielen en hij genezen werd ? Is het niet nog dezelfde God, onze
Zaligmaker, die aan Zijne kinderen zeide : „Uwe harten worden
niet ontroerd. Gijlieden gelooft in God en ook in Mij. Ik zal u
niet als weezen achterlaten, noch begeven tot het einde der wereld ;"
maar die ons voorspeld heeft, dat er oorlogen en geruchten van
oorlogen zullen zijn, doch wij niet verschrikt moeten worden, want
deze dingen moeten geschieden ? Is het niet onze zelfde Zaligmaker,
die den dood heeft overwonnen en den derden dag is opgestaan
en 4o dagen bij den mensch is gebleven, ofschoon de wereld Hem
niet heeft gezien, maar zij hebben Hem gezien en Hij is voor
hun oogen naar den Hemel opgevaren en heeft gezegd : strijdt
den waren strijd en Ik zal wederom tot u komen, gelijk u Mij
heeft zien wegga,an ? En diezelfde God, die heeft ons uitgeleid en
met wonderheden en mirakelen ons onze vrijheid gegeven, en
denkt gij, dat Hij Zijn zaak, die Hij eenmaal heeft begonnen, zal
laten varen ? Neen, Hij zal het niet laten varen. Ik zeg, het is nog
dezelfde God, die Gideon en zijn 30o dapperen heeft bijgestaan
en geleid en gesterkt in den strijd, en de overwinning en het
zwaard zijn in Zijn hand alleen. Lieve broeders, lieve broeders,
ik smeek u, valt niet in het ongeloof. Staat gelijk en bij elkaar en
strijdt in den naam des Heeren. Ik verneem, dat elkeen in zijn
district wil gaan strijden. Dit verwekt verwoesting en dan komt er
niets van den strijd. Elkeen, waar hij is en onder welk officier hij
ook al is, sta vast en strijdt manmoedig, want gehoorzaamheid en
trouw is de overwinning. Lieve broeders, ik smeek u nogmaals,

268 TOESPRAKEN.
weest gehoorzaam aan uwe officieren, en zij weer aan den Kommandant-generaal,
want zooals ik hierboven heb gezegd, gehoorzaamheid
en trouw is de overwinning. Merkt op onze goede
berichten van onze Kommissie uit Europa. Merkt op Roberts'
proclamatie, door hem in den Oranje-Ii rijstaat uitgegeven, waaruit
blijkt, dat nadat hij hen in handen heeft, hoe slecht dat hij hen
behandelde. Het is niets minder dan een lokaas. Volgens Psalm
83 zeggen de vijanden van ouds af, dat dit yolk in het rijk van
Christus niet mocht bestaan, en Salisbury en Chamberlain hebben
hetzelfde in hunne stukken gezegd, zooals gij zelf hebt gelezen,
dat wij niet moeten bestaan ; doch de Heer zegt : dit yolk zal
bestaan. Christus is onze Opper-Generaal die ons door Zijn Woord
leidt. Lieve broeders, ik smeek u nogmaals, laat ons niet ongeloovig
worden, maar zijn bevelen opvolgen wat Hij ons voorschrijft. Zooals
ik hierboven gezegd heb, Hij leidt zijne kinderen soms door de
dorre woestijn, waar het schijnt, dat niemand door kan gaan ; maar
ik verzeker u : Hij zal ons daar door leiden, indien wij vast op
Hem vertrouwen. Hij die op Gods bescherming wacht, wordt door
den Hoogsten Koning beveiligd en beschaduwd in den duisteren
nacht. Zijn woord is waarachtig. Ziet Psalm 92. Leest dit aan
alle officieren en burgers voor, want het lijden in dezen tegenwoordigen
tijd is niets to waardeeren tegen de Eeuwige heerlijkheid.
Laten wij onzen Zaligmaker gehoorzaam zijn.c
TELEGRAM van President Kruger, aan den
Kommandant-Generaal, uit Machadodorp,
gedagteekend 7 Juli 190o.
Officieren en Burgers, stelt uw gansche vertrouwen op den Heer,
Hij is onze Opperste Generaal, die ieders hart beweegt, waartoe
Hij wil, en Hij zegt : „het gevaar is het Mijne," en de eindoverwinning
is ook in Zijn hand. Let nu op onzen strijd vanaf het
begin tot nu toe, of de Heer nog niet altijd met mirakelen aan

TOESPRAKEN. 269
onze zijde staat ; hoe ons zwaard gezegend is, dat er gewoonlijk
zoo weinigen aan onzen kant sneuvelen en zoovele aan dien des
vijands, in aanmerking nemende de groote menigte van troepen
en kanonnen, dat er duizende schoten op ons afgezonden worden,
en toch is des vijands zwaard niet gezegend. Broeders, wij zouden
ongeloovig moeten worden en Gods bestier uit het oog verliezen,
als wij twijfelden, dat Hij aan onze zijde is. De vijand is tot
hiertoe ons land binnengestroomd door zijn groote menigte, die
wij niet overal konden keeren; maar geenszins door zijn zwaard ;
zoo is er geen twijfel, dat in het einde ook de overstrooming paal
en perk zullen worden gesteld en de overwinning de onze zal zijn.
Maar wankelt niet in het geloof, ziet en laat u ook niet verschrikken,
dat sommigen van ons afvallen. De apostel Paulus heeft het
voorspeld in I Timotheus 4 : 1. Maar beschouwt het zoo, sommige
onzer Burgers, die hun wapens moesten neerleggen door overweldiging
des vijands, verschoon ik, indien zij zich weer bij de
eerste gelegenheid aansluiten om verder te vechten ; maar zij die
zoover gaan om hunne wapens of te leggen en den eed afleggen en
niet terugkeeren, zijn volgens de Schrift, de afval van God. Maar
het beest en dezulken zullen ook nog zeggen, dat zij in den Heer
gelooven. Maar de Heer zegt, toont Uw geloof uit Uw werken en,
indien zij dan de werken van het beest uitvoeren om hunne medebroeders
te verraden, dan is het een dood geloof, dat zij toeeigenen.
Zie Openbaringen 14, vers 9 en ro, „indien iemand het
beest aanbidt en zijn beeld," enz. — vers 10 — „die zal ook
drinken uit den wijn des toorns Gods," enz. Broeders, die alleen
misschien zoo ver gegaan zijn, keert terug en valt in voor den
Heer, Hij zal U vergeven, en strijdt dan verder moedig in
Zijnen naam.

270 TOESPRAKEN.
Rondzend telegram van den Staatspresident
aan den Kommandant-Generaal, de Assi-
stent-Kommandant-Generaals en de Krijgs-
officieren, verzonden uit Machadodorp
24 Juli 1900.
„Naar aanleiding van uwe en verschillende andere berichten
vind ik, dat de geest des ongeloofs vliegt overal rond als een
brieschende leeuw om onze menschen tot wankelmoedigheid te
drijven. Broeders, gij begrijpt wel, wanner gij den vijand bij u
laat voorbijgaan en begint te twijfelen hem aan te pakken, brengt
gij de anderen, die nog achter zijn door het geheele land, waar
zij het hooren, ook in wankelmoedigheid en ongeloof; maar wanneer
gij uw plicht doet, en op den Heer vertrouwt, a/ moet gij
achterwaarts en voorwaarts keeren en zoodoende den vijand aanpakken,
waar gij kunt, en onze achterblijvenden op de plaatsen
in de Republiek dit hoorende, moedigt gij hen daardoor aan om
ook te helpen vechten, al zijn zij en wij maar min; want de overwinning
is niet in de hand der overmacht, maar in de hand des
Heeren en de Heer geeft die aan hen, die in Zijn naam strijden,
al zijn zij nog zoo min. Let op het woord des Heeren : „Als Hij
het yolk verlaat, dan maakt Hij zijn zwaard stomp en ongezegend."
En ziet, wij zijn er van overtuigd, dat de Heer ons zwaard niet
stomp gemaakt heeft, doch integendeel, wonderbaarlijk heeft gezegend
tegenover dat van den vijand. Waar de vijand ons aanvalt en
zij hunne duizende en duizende van schoten op ons afschieten tegenover
de weinige van ons, treffen onze weinige schoten toch veel
meer van hen als dat zij ons treffen en is het dan niet het geloof
des ongeloofs, dat door de lucht gaat om ons daardoor in twijfel
te brengen en zoodoende ons voor den Heer te laten bezondigen
en ons te laten twijfelen, dat alles in de macht des Heeren is.
En is dat u niet duidelijk geworden, zooals ik gezegd heb in
mijn vorige stukken, dat wij nu in een punt des tijds leven om
door het geloof te worden beproefd. Wie in den Heer standvastig
is en wie met bn den apostel Paulus en Timotheus zeggen: „wordt

TOESPRAKEN. 271
niet moedvallig als er afvalligen zijn, want er zal een afval komen"
en de Heer Jezus zegt zelf in Mattheus 24, dat er oorlogen en
geruchten van oorlogen zullen zijn, maar wordt niet verschrikt;
maar blijft getrouw, want deze dingen moeten geschieden. Leest
I Petrus 5 vers 7 en 8. Het 7e vers zegt „Werpt al Uw bekommernissen
op den Heer, Hij zorgt voor u," en het 8ste vers zegt :
„maar weest gij nuchter en waakt tegen den boozen geest der
lucht, want hij zal trachten u tot ongeloof te drijven en u als
een brieschende leeuw te verscheuren;" want ziet in Mattheus, toen
de booze geest den Heer Jezus op den berg bracht, zeide hij :
„Ik zal U geven de geheele wereld en hare heerlijkheid, indien
U mij aanbidt." Toen zeide de Heer Jezus: „Ga weg, Satan, gij
zult den Heer uwen God alleen aanbidden en Hem alleen dienen."
Broeders, merkt op, dit is de wettige strijd om de kroon te behalen,
en die den wettigen strijd niet strijden, kunnen de kroon ook
niet behalen; want dan valt hij en hij wordt vereenigd met den
boozen geest der lucht, die met zijn groote macht over de aarde
vliegt en zoodoende krijgt hij de merkteekenen van het beest aan
zijn voorhoofd en dan zal hij samen met het beest ook drinken
uit den wijn des toorns Gods. Leest Openbaring 1 4, verzen 9, to,
12 en 13. Let voornamelijk op vers 12, dat zegt: „Hier is de lijdzaamheid
der heiligen. Hier zijn zij die de geboden Gods bewaren
en het geloof van Jezus Christus." Neen, neen, Broeders, die er
reeds in gevallen zijn, haast u om tot den Heer te vluchten en
Hem getrouw te blijven en gij zult door uw getrouwe daden duizende
anderen aantrekken tot het geloof, opdat zij strijden in
de vrijheid, die de Heer ons gegeven heeft ! Diegene, die zegt,
hij gelooft in de vrijheid van den Heer Jezus, en Zijn vaandel is
met den boozen geest, dan is hetzelve een dood geloof, want zegt
de Heer: „Toont uw geloof door uw werken." En ziet de belofte
des Heeren in Psalm 1o8. Daar zegt de Heer: „die in Zijn naam
strijden, die zullen kloeke daden doen en de Heer zal hen bevrijden
en hun vijand vernietigen." Houdt dus goeden moed, gij, godvruchtige
schaar ; in uwe zwakheid zal de Heer Zijn kracht volbrengen.
Ook wil ik u opmerkzaam maken, dat, volgens de
geschiedenis van den Vrijheidsoorlog in Amerika, dat zij met hun
weinigen tegenover honderden en duizenden moesten strijden, en
alhoewel zij later slechts tot een kleine tweeduizend waren verminderd,
overwonnen zij toch en gaf de Heer hun de vrijheid terug.
En gij alien zijt met mij bekend, hoe een onrechtvaardige en

2 72 TOESPRAKEN.
goddelooze oorlog het is, daar wij bijna alles wilden toegeven,
indien wij slechts onze vrijheid en onafhankelijkheid konden behouden.
Ziet Psalm 83, dat de booze geest der lucht gezegd heeft,
dat de ware worstelaar, genoemd niet mag bestaan en de
Heer zegt: Hij zal niet bestaan. En ziet in het stuk, dat wij geschreven
hebben aan Salisbury, dat wij slechts onze onafhankelijkheid
wilden behouden, toen antwoordde hij ook in denzelfden
geest, dat dit yolk niet moet bestaan, of om zijn eigen woorden
to gebruiken : „Ik zal er nooit in toestemmen, dat uw yolk moet
bestaan als een yolk." Lieve Broeders, op grond van Gods woord
ben ik er zeker van, dat de overwinning de onze is ; doch laten
wij getrouw blijven en strijden in den naam des Heeren op zijn
belofte."

BIJLAGE H.
PROCLAMATIE VAN PRESIDENT STEIJN
TEGEN DE
ANNEXATIE VAN DEN ORANJE-VRIJSTAAT.
Nademaal aan het yolk van den Oranje-Vrijstaat en van de
Zuid-Afrikaansche Republiek een onrechtvaardigen oorlog door
Groot-Brittanni8 in de maand October 1899 werd opgedrongen en
deze twee kleine Republieken den ongelijken strijd tegen het
machtige Britsche Rijk hebben volgehouden voor meer dan 8
maanden en nog steeds volhouden;
nademaal verder een zekere Proclamatie, gedateerd 24 Mei 1900,
voorgevende te zijn uitgevaardigd door Roberts, Veldmaarschalk,
Opperbevelhebber der Britsche Krijgsmacht in Zuid-Afrika, mij heden
is getoond, waarin beweerd wordt, dat de Oranje-Vrijstaat veroverd
is geworden door Harer Majesteits troepen en de Oranje-Vrijstaat
geannexeerd wordt aan het Britsche Rijk, terwijl de Krijgsmacht
van den Oranje-Vrijstaat nog te velde is en de Oranje-Vrijstaat
niet is veroverd, en gemelde Proclamatie dus in strijd is met het
volkenrecht ;
en nademaal de onaf hankelijkheid van den Oranje-Vrijstaat erkend
is geworden door meest alle beschaafde Mogendheden ;
nademaal het werelbekend is dat de Britsche autoriteiten zelf
onlangs erkend hebben, dat de Oranje-Vrijstaat op voordeelige wijze
bestuurd wordt en het dus verkrachting der beschaving is, zoowel
als in strijd met de fundamenteele rechten van zulk een yolk, om,
op welk voorwendsel ook, van zijn vrijheid beroofd te worden ;
en nademaal ik het wenschelijk acht om dadelijk ter kennis van
alien, die het mogen aangaan, te brengen, dat gemelde Proclamatie
18

274 TOESPRAKEN.
door de Regeering en het yolk van den Oranje-Vrijstaat niet
erkend wordt;
zoo is het, dat ik, Martinus Theunis Steijn, Staatspresident van
den Oranje-Vrijstaat, in overleg met den Uitvoerenden Raad,
namens het onafhankelijk yolk van den Oranje-Vrijstaat, mits dezen
proclameer, dat de gemelde annexatie niet erkend wordt, en wordt
zij mits deze van nul en van geener waarde verklaard.
Het yolk van den Oranje-Vrijstaat is en blijft een vrij en onafhankelijk
yolk en weigert zich te onderwerpen aan het Britsch gezag.
Aldus gedaan en gegeven onder mijn hand te Reitz, in den
Oranje-Vrijstaat, op den elfden dag der maand Juni 1900.
M. T. STEIJN,
Staatspresident.
op order P. J. BLIGNAUT,
Gouvernementssecr.

VERBETERINGEN.
Blz. 13 staat: Withamoster ; lees: Zwarthamoster.
Volgens President Kruger's beschrijving heeft de Zwarthamoster
(zwarte rhinoceros) twee horens, terwijl de witte er slechts den heeft.
De Zwarthamoster, die door de oude Trekkers ook „Magal" werd
genoemd, valt den mensch ook zonder aanleiding aan.
Blz. 135 lees begin noot (t) als volgt: Deze waarschuwing was
een voorloopster der latere aanspraak van President Kruger bij zijn
inzwering van 1898, in welke latere aanspraak hij zijn vermaning
nog duidelijker herhaalde en die in het kader der onderwijs-her-
vormingen, toen pas tot stand gebracht, dubbele beteekenis kreeg,
omdat zij bewees, hoe hij nooit een haarbreed was afgeweken van
zijn denkbeelden over het behoud der taal. Deze rede luidde: enz.

In 1898 verscheen :
EERIE HHLVE EEUW
1848-1898.
Nederland onder de regeering van Koning WILLEM III
en het regentschap van Koningin EMMA
door Nederlanders beschreven, onder redactie van
D R. P. H. RITTER.
Historisch Gedenkboek uitgegeven door „Het Nieuws van den Dag"
BIJ DE INHULDIGING VAN
Koningin WILHELMINA.
3e onveranderde uitgave.
2 Deelen, royaal 8o, bevattende th 900 bladzijden.
Pits: afgehaald aan ons Bureau f 2.—; bulten Amsterdam blj franc°
toezending f 2.20.
In 1900 verscheen :
DE NE0ENTIENDE EEUW
DOOR
Dr. F. J. L. KRAMER,
Hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit to Utrecht.
Historisch Gedenkboek uitgegeven door „HET NIEUWS VAN DEN DAG"
bij het einde der Negentiende eeuw.
Een Deel royaal 80., bevattende ± 450 bladzijden.
Prijs: afgehaald aan ons Bureau f I.—; buiten Amsterdam bij franco
toezending f 1.15.
Hij zet ons geen „leerboek" voor, maar onthaalt ons op een
flunk gestyleerd, kort, kernig, rijk leesboek. leder hoofdstuk ervan
is pakkend, is boeiend. Vooral waardeerde ik het eerste „Napoleon."
Heb over den grooten Keizer veel gelezen, din juist zult gij
erkennen, dat KRAMER in enkele trekken u den machtigen heros
zien laat en begrij pen doet
In den loop der twintigste eeuw zullen legioenen van boeken,
in de negentiende geschreven, totaal vergeten zijn. Maar tot KRAMER'S
werk zullen wij en onze kinderen en onze kindskinderen gedurig
wederkeeren als tot een gedenksteen, in sobere, edelkrachtige lijnen,
gehouwen uit graniet.
DR. F. E. DAUBANTON, in Theologische Studiin.