Untitled

ENGEL8CHEN TE ROME.

EIELSCM TE HOME,
EN DE TRIOMF VAN PISANI
DOOR
A. L. G. BOSBOOM-TOUSSAINT.
Met Illustratie»
Naar teekeningen
VAN
Wm. STEELINK.
n T ET

ENGEL8CHEN TE ROME.

HOOFDSTUK I.
Eene wesp gewond.
Wie lust heeft den loop van dit verhaal te volgen, ver­
plaatse zich in verbeelding binnen Rome, maar Rome in 1587.
Ik heb dat woord slechts te uiten en de lezer denkt zich de
stad, die tweemaal heerschappij heeft gevoerd over de wereld;
eene heerschappij, die zij nog niet heeft opgegeven. De stad,
die tweemaal een stoffelijk en een zedelijk overwicht gehad
heeft over de volkeren, het Rome der Consuls en der Cesars,
door het zwaard en de wet; het Rome der Pausen, door den
banbliksem en het kruis; de stad, waarvan de Sibyllijnsche boe­
ken voorspeld hebben, dat zij sterker zijn zoude dan de tijd!
Zij ook die profetie valsch, moet Rome den tol betalen, dien
zij zelve Karthago heeft afgeëischt dien Babylonië heeft moeten
brengen! Wie toch zoude Vandaal genoeg zijn, om er met koel­
heid aan te denken, hoe de Zeven-heuvelstad langzaam in
zich zelve verkwijnende, roemloos vergaande onder vermolming
en onedel wormgeknaag, onbemerkt zal afnemen onder de stil
vernielende beten van den tijd, zooals eene moerassige kust
langzaam wegslibt onder de trouwelooze liefkoozingen van den
oceaan, zoo onbemerkt zelfs, dat niemand het rechte uur van
haren dood zal weten, omdat de wereld sinds lang niet meer
aan haar dacht, of haar reeds dood waande, toen ze nog op

4
haar "uitterend sterfbed lag. Wie is zóó koud voor de poëzie
der geschiedenis, om zich zonder weemoed voor te stellen, dat
Rome zou kunnen wegsterven als eene andere stad, die uitge-
wischt wordt uit de rij der steden, en om niet liever te wenschen,
dat haar val een ontzettend verheven, een schrikkelijk grootsch
schouwspel mocht zijn, waarop de volkeren met siddering staar­
den, en waarbij de wereld eenen langen lijkzang aanhief, een
val, die de aarde zoude schokken als eene hevige stuiptrekking,
opdat hare aspunten het weten konden, dat de wereldstad ge­
vallen was! En waarom zoude zij nog niet eenmaal kunnen op­
flikkeren tot eenen schijn der vorige schittering, om te eindigen
zooals Rome eindigen moet? 1)
Terwijl ik met beschouwingen speel, is de lezer misschien
reeds op het St. Pietersplein; hij heeft misschien reeds eene
standplaats gekozen, dicht bij de trappen van het Vatikaan,
hij ziet de Engelenburg, de St. Pieterskerk, het laatste wonder
der bouwkunst, de gedenkteekenen der oudheid, die weder
vernieuwd zijn geworden, en wat niet al, dat ik niet beschrijven
zal, omdat het reeds duizendmaal beter gedaan is, dan ik het
zoude kunnen doen, omdat ieder het weet, en eindelijk ook,
omdat ik slechts vertel en niet schilder. Lezer! die mij zijt
vooruitgeijld, ik volg u naar het St. Pietersplein. Wij zien daar
een ontzaglijke volksmenigte langzaam uiteengaan; daar is geen
vroolijk gejoel, geen gul gejuich, geen luid geschater, slechts
enkele mannen fluisteren te zamen in het voortgaan, en enkele
vrouwen wenden schichtig het hoofd om naar de brug van St.
Angelo, en vatten dan weder, met vaster klem, de hand ha-
rer kinderen, die naast haar gaan, als vreesde hare moeder­
liefde eenig gevaar; en er waren jongelingen, die bleek zagen,
terwijl zij zich verwijderden, een grijsaard, die somber voor
1) In 1839 toen dit geschreven werd was wel niet te voorzien: een koning­
rijk Italië met Eome tot hoofdstad en een vorst uit het huis van Savoye
tot Koning!

5
zich heen staarde, en jonge meisjes, die zich de hand voor
de oogen hielden. Maar waarom ligt er over die gansche tal­
rijke volksschaar eene zoo duistere onheilspellende neerslach­
tigheid verspreid? Waarom ligt er op het gelaat van al die
Romeinsche burgers eene uitdrukking van schuwheid, van on­
rust, van angst zelfs? Daar in de verte bij de brug van St.
Angelo staat wel eene galg opgericht, waaraan een mensch zoo
even den doodsnik gegeven heeft, daar ziet men wel het afge­
houwen hoofd van eenen anderen lijder op eenen staak tentoon­
gesteld, nog versch bloedend, afschuwelijk, en het is wel van
daar dat de menschen wegstroomen; maar terechtstellingen wa­
ren toemaals, en zijn immers nog, de eigenlijke treurspelen des
volks, waarbij het met evenveel geestdrift toeschouwt, als de
hedendaagsche beau monde naar de huiveringwekkende melodra­
ma's, en waarvan het niet gaarne ééne bloedige handeling onge­
zien zoude laten voorbijgaan; treurspelen, waarbij de mannen da
capo roepen, en de vrouwen ruw lachen, terwijl zij hare kinderen
op den arm nemen, om hun een beter gezicht te geven op den
man, die doodt — en den man, die gedood wordt. De terecht­
stelling op zich zelve kan het dus niet zijn, wat die gansche
menigte zoo terneerdrukt, zoo in stilte doet scheiden. En toch,
lezer! is het die terechtstelling; de lust der menschen om het
lijden, het lijden ter dood toe, van anderen aan te staren, ontstaat,
zegt men, uit eene soort van zelfzuchtig welbehagen bij het
bewustzijn van eigene zekerheid, en die bestond hier niet! Nie­
mand dier Romeinen hield zich gewaarborgd tegen eenen derge-
lijken dood, niemand was vermetel genoeg te schertsen bij deze
galg, ieders hart klopte met vrees bij het zien van het bloedige
hoofd op die plaats, waar ook eenmaal zijn hoofd ten schouwspel
zoude kunnen staan; men kon in die dagen zoo licht doodsschul-
dig zijn, want het was Sixtus V, die regeerde, en Sixtus Y was
geen zacht herder zijner kudde; maar een streng rechter over
een volk van schuldigen! een rechter zonder barmhartigheid, en

6
zonder aanzien des persoons, die rang, noch kunne, noch jaren
ontzag, die eenen misdadiger strafte als eene misdaad bedreven
was; en wat was geene misdaad in het oog van hem, die een­
maal besloten had door vrees te heerschen, en die onverzettelijk
uitvoerde, wat hij had voorgenomen.
Dit tooneel der Pauselijke gestrengheid moest wel eenen vree-
selijken indruk teweegbrengen. De gehangene was een jongeling
van zeventien jaren, alleen schuldig aan eenen kleinen wederstand
tegen eene, zooals later bleek, onbillijke daad der gerechtsdienaars,
een minderjarige, voor wiens vergiffenis een Yorst, de Groot-
Hertog van Florence, en twee Prelaten, de Kardinalen Este en
de Medicis, zich tevergeefs hadden bemoeid. De andere was een
bandiet, een der weinigen, die zich nog sedert de rustelooze
vervolging van Sixtus, in Rome had gewaagd. Dat het hoofd
van eenen roover werd tentoongesteld, was toenmaals geene
zeldzaamheid, die ontzetten kon; maar dat deze Cola di Luca,
die eene schuilplaats gezocht had in de woning, ja, in de huis­
kapel van den Roomsch-Keizerlijken ambassadeur, van achter
het altaar weggerukt was geworden, ondanks de onschendbaar­
heid der bulle van Paus Julius III, die den misdadigers zekere
vrijplaatsen had aangewezen, dat hij ter dood was gebracht,
ondanks de meest ootmoedige smeekingen van dien afgezant,
dat men hem en zijn huis zulk eene openlijke schande niet
zoude aandoen; dat was eene geduchte, eene ontzettende, eene
almachtig werkende waarschuwing! voortaan geene toevlucht,
geene straffeloosheid meer; de Paus had gezegd: er bestaan
geene vrijplaatsen meer, — en door dit vreeselijk voorbeeld
maakte hij hun dit woord aanschouwelijk.
Toch was Sixtus niet te veroordeelen. Bij zijne verheffing tot
den Pausenzetel leverde Rome een afzichtelijk schouwspel op.
Neen, er was geene veiligheid meer binnen de muren der
grootsche Christenstad, onschuld en schoonheid werden balda­
dig aangerand en mishandeld, weerlooze burgers, die rijk waren,

7
leefden in gestadige siddering voor baldadige plundering en
moord, het leven van de achtenswaardigste mannen, het leven
der hoopvolste telgen van menig edel huis was prijsgegeven
aan gehuurde moordenaars; neven en broeders van Kardinalen
vielen als slachtoffers van verraderlijke dolksteken, en de daders
bleven ongestraft; want de adel zelf beschermde de bandieten,
hield hen openlijk in dienst en bezoldiging, en voerde ze niet
zelden met fiere vermetelheid aan tegen de handlangers der
Pauselijke gerechtigheid. Openlijke bijzitten van Kerkvorsten
en geestelijken verpestten door haar schaamteloos voorbeeld de
zeden der jongelingen, de heilige onschuld der maagden, wik­
kelden de eersten in de dichte netten der wellust, en sleepten
de anderen mede door listige kuiperijen, mestten zich zat met
het goud der adellijke huizen, die zij verarmden, en met de
aalmoezen door vrome harten voor kloosters en gestichten bestemd.
Gehuwde mannen gingen ledig op de schoonheid hunner vrou­
wen; met één woord, Rome was tot eene verzamelplaats gewor­
den van elke ondeugd, van iedere schande, van elk misdrijf,
Rome was eene prooi geworden, die overmoedige edelen, licht­
zinnige vrouwen en bloeddorstige roovers elkander met schaam-
telooze zelfzucht betwistten.
De verordeningen en straffen tegen deze misbruiken bleven
onuitgevoerd; de slappe, krachtelooze regeering wist zich niet
te handhaven tegen den machtigen adel, en terwijl de ganscho
Christenwereld in ootmoed knielde voor den wenk van Rome's
heiligen Opperpriester, zag deze zich als wereldlijk Vorst in zijne
eigene hoofdstad beschimpt, gehoond en getrotseerd.
Vooral had de laatste Paus, Gregorius XIII, door zijne mee­
warige zachtmoedigheid, die zelfs het schuldigste bloed spaarde,
het kwaad verergerd. Vijf huizen van Kardinalen had men bij
helderen dag bestolen gezien, kort voordat zij in het Conclave
gingen, zelfs dat van Farnese was niet gespaard geworden, hoe­
wel meer dan dertig hovelingen tegenwoordig waren, en zes

8
wachten nacht noch dag van daar gingen. Meer dan drie hon­
derd bandieten, met vele edellieden aan het hoofd, en versterkt
door vroegere ballingen, die op eigen gezag terugkeerden, stroop­
ten in de stad en in de omstreken, geenen gruwel te vreeselijk,
geene ontheiliging te snood achtende, en hadden het vaste besluit
genomen, in eenen onverhoedschen algemeenen aanval geheel
Eome te plunderen. Kortom, de onveiligheid door den ganschen
Kerkelijken Staat was zoo groot, dat geene vreemdelingen zich
meer in bedevaarten daarhenen waagden, of het moesten dezul­
ken zijn, die onder een sterk geleide of in het gevolg der
gezanten konden reizen. Dat was te erg, dat was te groot eene
schande, door laakbare zachtheid veroorzaakt, dat was eene goed­
heid, die de moeder der misdaad werd, dat was niet zorgen voor
het heil der aanvertrouwde schapen; zoo moest hij niet handelen,
die de vertegenwoordiger was van den goeden Herder; dat was
een trouweloos voet geven aan het kwade, zelfs in vadsige rust
onbekommerd voort te leven en het onkruid ongewied te laten;
dat was geene vorstendeugd den zwakke prijs te geven aan de
ruwe overmacht, en de onschuld aan elke loerende list; dat had
Sixtus begrepen, dat wilde Sixtus voorkomen, die smet wilde hij
wegwissehen, die ergernis wilde hij staken; maar dat eischte
strenge, vreeselijke voorbeelden; daartoe moest er veel bloed
stroomen, daartoe moesten er diepe wonden geslagen worden in
het hart van alle Romeinen, daartoe moest Rome sidderen voor
den geweldigen donderaar, die het ten gerichte daagde; want
Rome had die wandaden lief als troetelzonden, en alle Romeinen
waren medeplichtig of verwant aan de boosdoeners.
Dit is nu zeker eene lange uitweiding, en wij zijn wel verme­
tel het geduld onzer lezers op zulk eene proef te stellen; maar
zij was noodig tot opheldering van het voorgaande, en tot toe­
lichting van hetgeen volgen moet.
In eenen wijden mantel gewikkeld, met over elkander gekruiste
armen, met den hoed diep in de oogen gedrukt, met samenge-

9
klemde lippen, en onbeweeglijke strakheid in gelaat en Joog,
had een jongeling, van den volkshoop geheel afgescheiden, op
een eenzaam plekje van de Piazza voor de brug de strafoefe­
ning mede aangezien. Geen gebaar, geen geluid ontsnapte hem,
geen zijner ijskoude trekken verried medelijden, en toch hield
hij met ingespannen deelneming den blik op het afgrijselijke
schouwspel gericht. Slechts toen de knaap Francesco aan de
doodelijke koord vastgehecht, tusschen hemel en aarde zweefde
als eene vlieg in het web der spin, en zijn jeugdig hoofd zon­
der veerkracht op zijde viel, slechts toen had de zonderlinge
toeschouwer de rechterhand schielijk naar het hart gebracht
met eene beweging alsof hem daar iets veel pijn deed, en het
was toen alsof zijne bleeke lippen nog bleeker werden. Men
kon niet zeggen, dat het uiterlijk van dezen jongeling, die reeds
de mannelijke jaren nabij was, iets onbehagelijks had, zelfs stond
zijn koolzwart kroezig haar zeer goed bij het mannelijk bruin
zijner gelaatskleur, zelfs zetelde iets fiers en moedigs op zijn
voorhoofd, en toch zoude niemand zich door dat gelaat aan­
getrokken gevoeld hebben. Die sterk overvallende bovenlip, die
eenigszins ingedrukte neus, die vele samenloopende plooien rond­
om den kleinen mond, wiens onderlip door een aanhoudend
intrekken bijna niet meer bestond, en vooral zijne zonderlinge
oogen, gaven hem een voorkomen, dat ten minste eenen gelaat­
kundige niet zoude voldaan hebben. Behalve die oogenblikken
toen hij met zoo sterke aandacht toekeek dat ze als verstijfd en
glazig stonden, draaiden die oogen in rustelooze beweging in
hunne holten rond, en sloeg hij ze neder, dan nog schoten er
als elektrieke vonken van tusschen zijne lange pinkers te voor­
schijn. Hun gloed, hunne gestadige beweegljjkheid, waren als de
getuigen van een gemoed, waarin het kookte en bruiste, dat in
gestadige woeling was, ondanks dat masker van kalmte, waar­
mede hij zijn gelaat omtoog. Het was moeielijk te onderschei­
den of de kleur dier oogen een glinsterend bruin was, of wel

10
•dat schrille groen, dat men slechts zelden bij menschen aantreft,
•doch dat het eigenaardige is der kattensoort. Hij was groot,
doch zijne houding meer gebukt, dan men het op zijnen leeftijd
.zoude kunnen verwachten. Zijne kleeding had niets bijzonders,
de bruine mantel, waarin hij gehuld was, liet echter eenen fijnen
degen zien, dit en de zilveren sporen aan de laarzen kenschets­
ten hem als edelman. Eensklaps, en alsof hem iets inviel, had
hij zich gemengd onder de volksmenigte, die naar het plein toe­
stroomde. In het gedrang volgde hij zoo dicht mogelijk twee
jonge edellieden in het sierlijk kostuum van hunnen rang en
hunne jaren. Zij bemerkten hem niet.
„Bautista!" sprak de een, „wij hebben hem zien vallen den
laatsten dapperen man in Rome, die iets ondernemen durfde,
den wakkeren Cola di Luca."
„Den laatste!" herhaalde Bautista met eenen zucht, „en onze
Agatella ook weg, onze bevallige Prinses, die nog wist hoe men
het leven genieten moest. Helaas! Morforio heeft wel gelijk, het
is eene wrange peer 1), die de Kardinalen ons te eten hebben
gegeven."
„Het is, bij St. Petrus! een hondenleven, dat wij leiden moe­
ten; meent de Paus monniken van ons te maken, dat hij ons
ophangt als wij een paar frissche wangen kussen?"
„Of als wij den degen trekken; verwenscht, Jeppo! draagt gij
den uwen reeds niet meer?"
„Hoor, vriend! ik behoud nog gaarne mijnen hals, ik ben kit-
teloorig en als men mij beschimpt, en ik een goed staal bij mij
heb, dan jeukt het mij in de scheede; daarom ga ik zonder degen
uit, en zie voor mij als een Kapucijner."
„Pst! pst! gij wordt te luid," voegde Bautista zijnen vriend
toe, en beiden zwegen. Het was te laat.
Onze geheimzinnige jongeling had zacht gesproken met eenige
1) Peer, van peretti, de geslachtsnaam van Sixtus.

11
mannen, die er uitzagen als lieden van den stadvoogd, en daar­
op was hij verder gegaan; doch de beide edellieden werden door
de vreemde mannen medegevoerd, terwijl het volk eerbiedig uit­
eenweek, en niet waagde eenig medelijden te toonen.
Eenige minuten later reed een reisgezelschap het St. Pieters­
plein op. Het bestond uit twee vrouwen, een man en een
knaapje. Allen zaten op muilezels, een muilezeldrijver geleidde
daarenboven een lastdier met pakgoederen. Zoolang de dichte
volksdrommen nog heen en weder kruisten, had niemand acht
op hen geslagen, thans, nu het gezelschap in de nabijheid der
ObeMsco del Vaticano halt hield, viel het onzen jongeling in
het oog.
Hij plaatste zich op kleinen afstand van de zuil. Wij moeten
over dit reuzenwerk iets zeggen.
Achter de sakristie der St. Pieterskerk lag sedert onheuge­
lijke dagen, in treurige vernedering, eene trotsche gedenknaald,
het gewrocht der Egyptische bouwkunst, aan haar vernederd
vaderland ontschaakt, om aan Cesar Augustus en Tiberius te
worden toegewijd. Rome was gewoon de wereld op schatting
te stellen om zich triumf bogen te stichten. Toen Sixtus nog zijn
leven kommerlijk in het klooster der heilige Apostelen sleet,
vond hij er een weemoedig zoet genoegen in, dit schoone ge­
denkstuk der eeuwen te bewonderen, dat daar lag in het stof
der verwerping als een gevallen held op een verlaten slagveld.
Dan gaf hij immers zijne verwondering te kennen, dat altijd
Rome's gebieders teruggeschrikt waren tegen de roemrijke on­
derneming om dit gevaarte op te richten. „Alleen om dit uit
te voeren, zoude ik wenschen Paus te zijn," had hij gezegd.
Hij werd Paus. Hij hield vorstelijk zijn woord. Hij deinsde niet
terug voor de duizende moeielijkheden, die zich reeds in het
begin opdeden, voor de ontzettende kosten, die het volvoeren
vereischen zoude; met vuur omvatte hij het plan, met ijzeren
volharding zette hij het door; met helderheid van oordeel koos

12
hij de juiste middelen en de geschiktste personen, om het uit
te voeren. Hij vreesde geen mislukken; want hij wist wat men-
schenhanden vermogen, als zij door eenen vasten wil aange­
spoord en door een schrander brein voorgelicht worden. Daarom
koos hij Dominicus Fontana, den grootsten bouwkundige van zijnen
tijd. Hij zag niet op tegen do verbazende geldsommen; want
hij wist, hoe wel aangelegde zuinigheid den overvloed tot zuster
heeft; hij wist, hoe hij herwinnen konde, wat hij hier met eene
milde hand moest uitstorten; de groote hervormer van Rome
droeg gelapt linnen! Door eene opzettelijke bul daartoe ge­
machtigd, aanvaardde Fontana het groote werk; meer dan een
jaar tijds besteedde hij alleen aan het samenstellen van een
houten gebouw of kasteel, tot de oprichting dienstbaar, waarvan
hij de uitvinder was, en dat op zich zelf niet alleen Italianen
uit alle streken van Italië, maar zelfs vreemdelingen ter bezich­
tiging naar Rome lokte. Alleen voor het winden der vier kra­
nen, die men gebruikte, had men honderdzestig kloeke, welge­
voede paarden noodig en achthonderd sterke mannen, terwijl
bovendien nog vierhonderd andere werklieden op verschillende
wijzen bezig waren. Door middel van een klokje en een trom­
petter op den top van het zoogenaamde kasteel geplaatst, werd
dit talrijke werkvolk tot den arbeid en het rustuur geseind. En
alles geschiedde met zulk eene orde en geregeldheid, dat alle
werktuigen zich te gelijk en in overeenstemming bewogen, zooals
de muziekinstrumenten bij eene goed uitgevoerde symphonie.
Op het St. Pietersplein, de waardige plaats voor zulk een ge­
denkstuk, werden de grondvesten gelegd, die de zuil moesten
schragen. Aan de vier hoeken werden onderscheidene pennin­
gen gelegd met vindingrijke opschriften, met de beeltenissen des
Pausen en van vele Kardinalen, Roomsche Prinsen en Ambas­
sadeurs; de overlevering heeft vele dier opschriften bewaard 1),
1) Ook aan de marmergroeve, die als eerste. grondslag diende, werden pen-

13
en zij zijn waarschijnlijk overbekend, wij ten minste mogen ons
niet ophouden met ze op te tellen; wij vreezen buitendien reeds
in herhalingen vervallen te zijn van hetgeen door anderen reeds
met meer bevalligheid en zaakkennis is gezegd. Om verder te
gaan, de onderneming gelukte. De schoone naald van Pyropiseh
marmer prijkte op een voetstuk naar evenredigheid groot, en
hief de trotsche spits hoog in de lucht.
Na den koperen kloot der heidenen gedragen te hebben, dien
het volkssprookje met de asch van Augustus vulde, voerde zij
thans het zinnebeeld der Christenheid: het kruis. In dit kruis
was een deel gevat van dat gewijde hout, waarop de goddelijke
Hoogepriester der Christenen zijn offer bracht, en Sixtus verbond
aan het aanbidden dier reliquie groote kerkelijke voorrechten,
zoodat onophoudelijk duizende geloovigen daarheen stroomden,
om het opgerichte meesterstuk te bewonderen en den zegen der
aflaten deelachtig te worden. Dit was kennelijk het doel van
eene der vrouwen uit het reisgezelschap, dat de jongeling gade­
sloeg en dat wij reeds vergeten hebben; want met blijkbare
drift van haar muildier springende, was zij schielijk tot bij het
voetstuk van den obelisk genaderd, en daar nederknielende, de
ineengevouwen handen ten hemel opheffende en de oogen ge­
richt naar het gulden kruis, zonk ze weg in een aandachtig
gebed. Die vrouw zag die menigte van vreemde menschen niet,
welke nog altijd op het groote plein heen en weder wemelde;
zij zag het kunstige bouwstuk niet, waarvoor zij geknield lag;
zij dacht niet aan de loerende blikken, die de vreemdeling op
ningen toevertrouwd, die aan de nakomelingschap verkondigden op welke wijze
de taak ondernomen was, hoe ze volbracht werd en wie ze uitvoerde. De
vier zijden van het voetstuk werden insgelijks van toepasselijke opschriften
voorzien, waarbij de naam van den bouwmeester niet vergeten werd. Vier
leeuwen van gegoten metaal, liggende op het voetstuk, dragen op hunne rug­
gen het gansche gevaarte, zoodat tusschen het voetstuk en de naald zelve
eene zekere ruimte is, die het geheel, bij forschheid en grootte, iets luchtigs,
iets onbeschrijfelijk zwierigs geeft.

14
haar sloeg; de vrouw vergat het knaapje, dat toch zeker haar
zoon moest zijn.
Zij bad lang, zeer lang, en toen zij eindelijk hare vrome
aandacht afbrak, stond zij langzaam op, en naderde ernstig en
in zich zelve gekeerd de op haar wachtende groep, als iemand,
die in het gebed tot hoogere sferen was opgeheven en wiens
geest zich ongaarne en met moeite weder tot de aarde wendt.
O! een oprecht gebed, in welken vorm, in welke taal, tot welke
godheid ook gericht, brengt altijd de diep voelende ziel den
hemel nader.
Terwijl de vreemdelinge zich in hare godsdienstplichten ver­
diepte, zag zich iemand van haar gezelschap in eenen woorden­
strijd gewikkeld, waaruit hij zich niet wist te redden, en die
toch gevaarlijker was, dan hij zelf konde denken. Die man droeg
de vreemde kleederdracht der Schotten; het blauwe mutsje met
de reigerveder, de korte geruite rok, de ontbloote beenen, door
de kruisbanden der voetschoeisels versierd, en de plaid, die hem
met eene zekere bevalligheid over den schouder hing, hadden
menigen blik der voorbijgangers uitgelokt, en ook de aandacht
gaande gemaakt van de mannen, die, naar hunne wapenrusting
te oordeelen, makkers waren van de barsche knapen, die wij;
de beide edellieden hebben zien wegvoeren.
Op hem wijzende, spraken zij met elkander, glurende met
loensche blikken.
„Kom, Hugh!" riep de vrouw, die bij het knaapje gebleven
was, hem in het Engelsch toe, „ga gij verder, die lieden heb­
ben niets goeds voor, ik zal Mylady hier wachten!"
Hugh, die niet antwoordde, wien dit bekijken van zijnen per­
soon verveelde, en die zich misschien tegenover eenen vijande­
lijken clan waande, trok zijne claymore, stelde zich in verdedi­
ging en vroeg hun in zijn zwaar Engelsch, wat zij van hem wil­
den. Hun antwoord, dat hij evenmin verstond als zij zijne vraag,
ging vergezeld van een driftig wijzen op zijn wapen. Beide par-

15
tijen begrepen eehter, dat ze met woorden voor elkander min­
der verstaanbaar waren, dan met daden, daarom begon de aan­
gevallene zich daarmede te verdedigen, terwijl de aanvallers
hem bij de schouders grepen en achterover uit den zadel ruk­
ten. Een luide kreet van het knaapje werd even schielijk ge­
hoord door de moeder, die juist aankwam, als door den jon­
geling, die haar gevolgd was. Snel wendde hij zich tot de krijgs­
lieden, die Hugh, reeds geheel weerloos in hun midden hielden.
„Waarom ontrust gij de lieden van die vrome pelgrimme?"
vroeg hij hun met een zeker gezag.
„Hij draagt verboden geweer, Signore!" en de man die dit
zeide toonde den claymore.
„Verboden geweer! domooren! ziet gij niet, dat het een Per­
zisch zwaard is, zooals de Japansche gezanten droegen, die Zijne
Heiligheid zoo goed ontving; verboden geweer! schaamt u,
dwazen! laat die vreemdeling met vrede, en ziet liever toe, dat
men gindschen hoofden niet van de staken rukt, zooals ik weet,
dat sommigen loshoofden hebben voorgenomen."
„Bij de Heilige Maagd! ik weet niet hoe Perzische dolken er
uitzien," sprak een der soldaten, terwijl hij Hugh zijn wapen teruggaf.
„Maar, Signor Scipione! onze orders luiden toch...." her­
vatte een man, die de aanvoerder scheen.
„Voor mijne verantwoording, en weg met u!" riep de jonge­
man barsch en driftig. En de mannen lieten den Schot los en
verwijderden zich, tusschen de tanden grommende als bulhon­
den, wien men hunne prooi ontnomen heeft.
De Engelsche dame, die het Italiaansch scheen te verstaan,
had begrepen welken dienst de jonge Romein haar bewees.
„Ik dank u voor de bevrijding van mijnen bediende, Mijnheer!"
zeide zij hem, „ofschoon ik niet weet te gissen, aan welk ver­
grijp de arme Hugh kan schuldig zijn.
„Op het dragen van verboden wapentuig staat hier de dood­
straf, Signora!" en zelfs Alexander Farnese heeft zijnen neef

16
daaraan slechts door een list kunnen onttrekken. Beduid uwen
bediende, dat hij zijn wapen verberge en voortaan aflegge;
mijn voorwendsel, dat toevallig bij dezen lieden gold, zoude hem
bij anderen niet zoo gemakkelijk beschermen."
„Hugh! verberg uwen claymore," sprak de dame tot dezen,
„en gij, edele Heer! gij hebt grooter recht op mijne dankbaar­
heid dan ik in 't eerst vermoedde, en zoo het in de macht
eener vreemdelinge stond, u daarvoor te "
„Schoone Signora! gij noemt u eene vreemdelinge, en alles
bewijst dat gij het zijt, hoewel men het niet zeggen zoude aan
de wijze, waarop gij onze taal spreekt; denkt gij u lang te Rome
op te houden?"
„Ik kan dat zelve nog niet bepalen, Mijnheer!"
„En kwaamt gij van verre om de zuil te aanbidden?"
„Van zeer verre, uit Engeland; doch het was niet het eenige
oogmerk mijner reize, het was slechts eene plechtige gelofte, een
dankoffer aan mijne Beschermheilige, die mij tot hiertoe veilig
heeft geleid."
„Gij moet even moedig zijn als vroom, om zulk eenen langen,
gevaarlijken tocht te ondernemen. Gij hebt hier zeker uwe be­
trekkingen, die u verwachten, Signora?"
„Niemand verwacht mij," hernam zij zuchtende en sloeg de
oogen neder, „dat maakt mijn toestand zeer zorgelijk."
„Inderdaad," hernam Scipione, haar uitvorschend aanziende,
met een bijtend glimlachje, „het tegenwoordig bestuur is eene
op zich zelve staande schoone vrouw, eene vreemdelinge, die nie­
mand kent, niet zeer gunstig."
„Hoe moet ik dit verstaan, Mijnheer?" vroeg zij verwonderd
en bijna beleedigd.
„In den besten zin, Signora! Als de waarschuwing van iemand,
die belang in u stelt. "Waar denkt gij uwen intrek te nemen,
Signora ?"
„Ach Hemel! dat weet ik zelve niet," riep zij met eenen die-

17
pen zucht; „misschien zoude mijn bloedverwant... wist ik slechts
w r
aaromtrent zijne woning ?"
„Wiens woning!"
„Die van den ridder Karre! zoudt gij hem mogelijk kennen?
o Signore! gij weet niet hoe onbegrijpelijk veel er mij aan gele­
gen is, hem spoedig te zien."
„Karre, Karre," herhaalde de Romein, zich over het voorhoofd
strijkende, als iemand, die zich herinnert: „ik heb dien naam
meer gehoord, kent gij iemand, met wien hij in betrekking zou
kunnen staan ?"
„Monsignor Montalto beschermt hem; doch eene vrouw zoude
zeker moeielijk een gehoor bij dezen Prelaat "
„Hm! hm! Montalto!" herhaalde Scipione langzaam, terwijl
hij met het hoofd knikte en zich de onderlip verbeet, „dat is
een groote naam, Signora!"
Toen bedacht hij zich eenige oogenblikken, een donkerroode
gloed verspreidde zich over zijn gelaat, zijne oogen schitterden.
„Hoor, ik zal u helpen, ik zal den ridder Karre voor u uitvin­
den. Stelt gij vertrouwen in mij ?"
„Ik heb geene andere keuze," hernam zij, met eenen zweem
van verdrietelijkheid, „dan mij toe te vertrouwen aan een vreem­
deling, die bewezen heeft, dat hij mij dienen wil."
„Welaan dan, ons gesprek op deze volkrijke plaats heeft reeds
te lang geduurd; te Rome zijn zelfs de straatsteenen verspieders!
Ik behoor tot het gevolg van eenen bisschop, wij zouden beiden
licht in ongelegenheid kunnen komen. Laat mij u in den zadel
helpen."
De dame had werkelijk opgemerkt, dat de zonderlinge jonge­
ling, terwijl hij met haar sprak, meermalen het hoofd schichtig
omwendde.
„Rijd nu het plein dwars over tot aan gindsche straat," ver­
volgde hij, toen allen hunne muildieren weder bestegen hadden,
„ik zal u iemand nazenden, die u naar een geschikt verblijf zal
Engelschen te Rome enz. 2

18
geleiden; ik kom zelf als ik iets naders weet van uwen bloed­
verwant."
„Mijnheer! hoe zal ik u mijnen dank ..." dan, hij had zich reeds
verwijderd en wenkte met de hand, dat zij voortrijden zoude.
De overigen hadden reeds lang naar dit oogenblik verlangd, en
de muilezeldrijver, die menige verwensching over deze vertraging
had geuit, dreef nu zijne dieren voort.
De schoone vreemdelinge, want inderdaad de kap die zij nu
weder over haar hoofd trok, en die daarvan onder haar gebed
was teruggevallen, liet genoeg van haar gelaat zien, om haar
schoon te noemen, hoewel eene tint van somberheid en ernst
daarop onmiskenbaar was, de schoone vreemdelinge dan zuchtte,
terwijl zij in diep gepeins naast hare gezellin voortreed, die haar
eindelijk met de vraag stoorde: „Wist die Romeinsche Heer het
verblijf van Sir Lionel ?"
„Niet beter dan ik; doch hij heeft beloofd, hem op te sporen.
"Weet gij wel, Margaret! dat Hugh een doodsgevaar ontkomen
is door bemiddeling van den vreemde ? En daarenboven zal
deze ons eenen leidsman zenden, die ons een geschikt verblijf
zal aanwijzen."
„Waarom zou die gids dan nog niet bij ons zijn?"
„Ja, dat is zonderling. Hier te Rome beangstigt mij alles;
alles is hier zeldzaam en vreemd; gewapende mannen, gerechts­
dienaars omringen ons bij elke schrede, eischen rekenschap af
van elke nietigheid, en zelfs hij, die mij schijnt te willen be­
schermen, doet het met eenen schroom en eene geheimzinnig­
heid, die mij beklemmen en ontrusten, zijne blikken jagen mij
schrik aan, en zelfs zijne woorden hebben meer van eene ge­
rechtelijke ondervraging dan van de ridderlijke toespraak der
hulpvaardigheid."
„Ja, bij St. Andreas! het is een Heidensch land dat Christe­
lijk Italië," viel Hugh zijne meesteres in de rede, „waar men
ezels voor paarden houdt, en waar een eerlijk man zijnen clay-

19
more niet trekken mag tegen schurken, die hem aanranden."
Een: pst, pst, liet zich achter hem hooren, en een man in
een grijsachtig gewaad sloop hen op zijde.
„Signor Scipione zendt mij," zeide hij tot de Dame, doch met
eene schorre, bijna onverstaanbare stem.
„Goed," antwoordde deze, „wij zullen u volgen."
En hij plaatste zich aan het hoofd van het viertal.
De rechte, fraaie hoofdstraat, waartoe zij reeds genaderd wa­
ren, liet hij ter zijde liggen, en voerde hen door nauwe, kromme,
bochtige, ten deele slecht geplaveide straten, terwijl hij alleen
door bewegingen den weg, dien men te volgen had, aanduidde.
Ten laatste, terwijl de Lady zich niet zonder bevreemding en
onrust tegen Margaret uitliet, over de zonderlinge, onaanzienlijke
buurten, waardoor hij hen heenvoerde, hield de gids stil voor
een huis, dat een weinig uitlokkend aanzien had.
„Wist ik slechts waarheen, ik trad deze ongure herberg niet
binnen," fluisterde de vreemdelinge tot hare vrouwelijke bediende.
„Mama! gij hadt gezegd, dat het hier mooier zoude zijn dan
te Londen," riep het knaapje, half schreiende, terwijl Hugh hem
uit den zadel tilde.
De muilezeldrijver, bekend met de inrichting zijner vaderland-
sche herbergen, ging, zonder zich over iets te bekommeren, stal­
ling zoeken voor zijne beesten. De gids sprak eenige woorden
zacht tot een lang, schraalachtig man van eene bleekgele gelaats­
kleur, die, al buigende, zich als Azzo, den eigenaar des huizes,
bekend maakte, terwijl hij bij zijnen beschermheilige verzekerde,
dat zijn huis een bescheiden huis was, waar schoone dames tegen
elke opspraak en tegen elke vervolging gewaarborgd waren.
Na deze vreemde inleiding voerde hij zijne gasten (want ook
Hugh volgde de vrouwen) door eene galerij naar een vertrek op
de eerste verdieping, dat oneindig beter ingericht was, dan men
naar het uiterlijk aanzien der woning had kunnen verwachten.
„Dat kamertje ter zijde zal voor deze juffer zijn," sprak de

20
hospes, op Margaret wijzende, „en als die lange heiden daar
uw bediende is, kan hij beneden ruimte genoeg vinden."
„Ik scheide mij niet van mijne reisgenooten," sprak de dame
schielijk, „mijne kamenier verlaat mij niet, en Hugh zal slapen
in dat zijvertrekje."
„Zooals gij wilt," antwoordde de man met een licht schouder­
ophalen en wilde gaan.
„Nog een woord, Padrone!" sprak de Engelsche ernstig, „hoe­
wel ik in de verlegenheid van het oogenblik gebruik moet ma­
ken van uw huis, zal het mij hier te Rome weldra niet aan
beschermers ontbreken."
„Ik twijfel daaraan geenszins," viel Azzo haar met eenen glim­
lach in de rede.
„En het hangt van u af," vervolgde zij, zonder daarop te letten,
„hunne gunst en mijnen grooten dank te verdienen."
„Laat dat aan Azzo Tiveretto over, hij weet wat eene Signora,
zooals u, toekomt.... zal ik u voor de siësta nog eenige ver-
versching brengen ?"
„Gij hebt gelijk, Azzo! een goed ontbijt hebben wij allen
noodig," hervatte de Lady.
Dit afwachtende, wierp zij zich op een rustbed neder, terwijl
haar zoontje en de kamenier zich verlustigden, om door de
getraliede vensters op het drukke, maar zwijgende straatgewoel
te staren.
Hugh zette zich in eenen hoek en neuriede halfluid het begin
der Schotsche ballade: From mighty Odin's airy hall etc.

HOOFDSTUK II.
De ridder Karre en zijne bezoekers
De eenvoudige woning van den ridder Karre paalde aan de
sakristie der St. Pieterskerk. Het prachtige koepeldak, een der
reuzenwerken door den regeerenden Paus ondernomen en met
zooveel luister ten einde gebracht, was op dit tijdstip nog niet
voltooid; doch reeds bestond de trap, door Sixtus daar geplaatst,
om zich uit de vertrekken van het Apostolische paleis binnen­
door naar de hoofdkerk te begeven, zonder aan onbescheidene
blikken blootgesteld te zijn. Deze opmerking zal misschien in
het vervolg minder ongepast schijnen, dan zij nu moet voorko­
men, want wij spraken van het huis eens vreemdelings, waarvan
wel niemand zal vermoeden, dat het met de St. Pieterskerk, noch
met den Pauselijken trap, noch met de Gregoriaansche kapel,
waarop deze uitliep, noch met de vertrekken van het Yatikaan
eenige gemeenschap had.
Toen Signor Scipione zich zoo vreemd hield van elke ken­
nis aan dien Karre, moest hij of wel zeer onnoozel geweest zijn,
of wel zeer gewichtige redenen gehad hebben om het te schij­
nen; want ieder Romeinsch edelman kende hem als een Engel­
sehen balling, die stil voor zich heen leefde met hetgeen hij uit
zijn, door Elisabeth verbeurdverklaard, vermogen had kunnen
redden. Zijne persoonlijke rampspoeden, zijne ballingschap, zijn
38

22
lijden voor het Katholieke geloof, hadden hem in de Pauselijke
stad vele harten gewonnen, en zijne gezelligheid, zijne aange­
name manieren, de losse gemakkelijkheid van zijnen omgang,
die den man van opvoeding en geboorte kenschetsten, hadden
hem daar, ondanks zijne bekende armoede, de aanzienlijkste
huizen geopend. Sommige kerkvorsten ontvingen hem aan hunne
tafels, en menige voorname Romeinsche vrouw zag met wangunst
op de schoone, die hij den arm gaf; en menig bekoorlijk meisje
trok met coquetterie den donkeren mezzaro ter zijde, als zij den
ridder op de wandelplaatsen ontmoette, en bij de avondtochten
van het Corso was hij zeker meer bloemruikers te ontvangen,
dan hij dragen kon. Hij was ook een ongehuwd man, die nog
geen dertig jaren wezen kon, en zijne gestalte.... doch wij
zullen hem zoo aanstonds zien en zeiven kunnen oordeelen, of
de Romeinsche dames gelijk hadden. Een hupsch, beschaafd,
vroolijk, geestig, zorgeloos edelman, martelaar van de vervol­
gingen der Protestanten, zonder eerzucht, zonder aanmatiging,
zonder eenigen lust tot staatkundige bemoeiingen, ziedaar wat
de Romeinen in hem zagen. Toch was hij nog iets anders.
Na den zedigen ingang van zijn huis, volgde eene armoedig
gemeubelde voorkamer, die, behalve de levensgroote portretten
der Schotsche Maria en van twee Engelsche bisschoppen, niets
bijzonders bevatte. Dan, eene kleine achter een tapijt ver­
borgene zijdeur ontsloot alleen voor den eigenaar den toegang
tot eene enge galerij, van waar men in eene zaal trad, die een
gansch ander denkbeeld moest geven van des ridders welvaart.
Neen, voorwaar, geen schatrijke prelaat konde zijn geheim bidver­
trek met meer uitgezochte gemakken voorzien, met meer smaak-
vollen luister, met meer zelflievende weelde hebben opgesierd.
De wanden prijkten met een stevig Hongaarsch leder, van eene
lichtblauwe kleur, bezaaid met dooreengeslingerde, grillige figuren
van zilver. Op den vloer lag een veelkleurig Perzisch tapijt,
dat glinsterde van nieuwheid en frischheid, en zóó zacht, zóó

23
mollig, dat de voet zich bij het gaan in het weeke weefsel ver­
school, als in het versche zomergras van onze vaderlandsche
weiden. Op eene kostbare ottomane van citroenboomenhout lagen
welgevulde kussens van blauw fluweel, welker zware zilveren
koordfranjes en kwasten tot op den grond nederhingen. Een
prachtig buffet, rijk met zilveren vaatwerk bezet, was voorzien
van gekonfijte vruchten en allerlei suikergebak. In een albasten
koelvat, met water gevuld, stonden vergulde schenkkannen met
Cyprischen wijn en dien van ^Syracuse. De schikking van dit
alles scheen ten doel te hebben, den bewoner van alles te voor­
zien, zonder de tusschenkomst van bedienden; ook hield de ridder
er slechts eenen enkelen, die dit vertrek niet betrad dan om het
in orde te brengen. Daar het avond was, brandden er talrijke
waskaarsen op de bronzen luchters, wier sombere kleur en grillige
vormen de al te helle schittering van het behangsel aangenaam
braken, zooals somtijds een grauwachtig wolkje eenen al te
eentonig blauwen hemel niet onbehagelijk afwisselt. Een levens-
groote genius van porfiersteen hield eene antieke urne in de
hand, waaruit zich een reukwerk ontwikkelde, dat het gansche
vertrek met aangename geuren vervulde. Maar het meest in het
oog loopend van pracht was de zetel of leunstoel, tegenover de
sofa geplaatst, en wiens karmozijn fluweel bekleedsel, hoewel
zonder wapens, met vorstelijken rijkdom van borduursel en ver­
guld snijwerk overladen was. Achter dien zetel zag men eene
draperie van zware damastzijde. Verder tabouretten, kleine
tafeltjes, op een van welke, dicht nevens den leunstoel, sierlijk
schrijftuig, een lessenaar en papier, en eene spiegelkast, waarvan
eene der openstaande deuren eenen belangrijken inhoud van fraai
gebondene boeken zien liet. Dit alles maakte het huisraad van
deze zaal uit, die blijkbaar noch een bidvertrek, noch eene
slaapkamer was. Wilde men tot die beide den toegang hebben,
dan moest men de kleine deur ter linkerzijde openen, en men
kon zijn oog verlustigen aan het prachtige toilet en het fraaie

24
ledekant des ridders, die, zoo het scheen, al deze genietingen
van weelde en rijkdom alleen in het geheim rondom zijnen
persoon verzameld had. Maar laat ons hem zeiven bespieden,
terwijl hij zich daar op zijne ottomane nedervlijt, nadat hij onder­
scheidene malen met kennelijken onrust de kamer op en neder
gegaan was. Groot kon men hem wel niet noemen, doch hij
was welgevormd van gestalte, en zelfs duidden zijne breede
schouders en de korte, gevulde hals, door eenen geplooiden kan­
ten kraag slechts half bedekt, eene zekere mate van lichaams­
kracht aan. Hij had zeer lichtbruin haar, dat in lange lokken
nederviel; dit, gevoegd bij donkerblauwe oogen, die iets weg-
sleepend dweepachtigs hadden, vergoedde eene zekere onevenre­
digheid in zijne trekken, en deed het lage, platte voorhoofd,
den te sterk gebogen neus en de spits uitloopende kin geheel
vergeten. Rondom de fijne lippen van zijnen kleinen mond
speelde iets, dat somtijds een beleefde, veeltijds een gulle glim­
lach heeten moest, doch die voor beide iets te scherps en te
sarkastisch had. Over het geheel teekende zijn gelaat meer schran­
derheid dan gevoel, meer berekening dan hartstocht, alles echter
vergoelijkt door eenen glimp van innemende welwillendheid,
die zeer wel waar konde zijn; doch wij mogen het niet ver­
bergen, dat die diepliggende, levendige, kleine oogen, evengoed
slimheid uitdrukken konden als dweepachtige teederheid, hoe
liefelijk zij zich ook voordeden van achter hunne donkere pin­
kers. Zoo achteloos hij daar lag, terwijl hij de breede, blanke
hand, wier keurig onderhouden nagels van de zorg getuigden,
die hij voor zijn uiterlijk droeg, al zuchtend over het voorhoofd
streek, en dan weder in de blinkende lokken drukte, was er
veel bekommering te lezen in geheel zijne houding. Zijne kleeding
beantwoordde aan zijn pronkvertrek. Hij droeg de Spaansche
onderkleeding, met de wijde, alleen aan den enkel sluitende
laarzen van rood marokijnleder, met zilveren franje en wit zijden
voering. Een lichtgrijs satijnen wambuis, waarvan de mouwen,

25
beneden de schouders en aan den onderarm opengesneden, doffen
van eene fijne witte stof zien lieten; een donkergroen fluweelen
mantel, met eenen rand van kostbaar borduursel, losjes omge­
slagen, voltooide benevens den degen met gouden gevest, zijn
gewaad, dat echter niet prachtiger was, dan hetgeen hij ge­
woonlijk droeg, en het verwonderde niemand, dat de Edelman,
die zich in de eerste huizen van Rome vertoonde, het grootste
gedeelte, zoo men meende, van zijn inkomen aan den zwier van
zijn voorkomen besteedde. De klok van eene der naburige ka­
pellen sloeg de tweede ure 1).
„Twee ure!'' riep Karre, „bij den hemel! twee ure en geene
tijding uit Engeland! Nog weinige sekonden en hij zal hier zijn,
en ik heb niets voor hem; het is ongehoord, dat men mij in
deze verlegenheid laat, en dat nu, in deze crisis." Toen stond
hij driftig op, en het oog strak gericht houdende op een sier­
lijk tapijt ter rechterhand, dat zeker eene deur bedekte, ver­
volgde hij met eenen glimlach, terwijl hij luchtig zijne lokken
heen en weder schudde: „Foei! schaam u, Lionel! gij hebt
u uit nauwer engten gered, gij hebt uw schip zonder aarzelen
heen gestuurd over klippen, die elk ander zouden afgeschrikt
of verbrijzeld hebben. Deze gevaren zijn immers juist uw ele­
ment? Zoudt gij dan leven kunnen in die altijd wederkeerende,
alledaagsche gerustheid des levens, die niets belangwekkends
heeft, waarbij men in slaap zoude kunnen vallen, zoo de matte
loomheid der verveling zelve niet den slaap benam. Het is
waar, ik wandel in een doolhof, en men geeft mij eenen
blinddoek in plaats van eene fakkel; maar ik heb scherpe
oogen, en ik zie vaak nog eene uitkomst, als men meenen
zou, dat ik het dan bijster was. Maar eene Ariadne zoude mij
nu toch niet onwelkom ...." Haastig brak hij hier zijne alleen­
spraak af; want de gordijn, waarop hij voortdurend het oog
1) Het tweede uur na zonsondergang. Italiaansche tijdrekening.

26
geslagen hield, werd teruggeschoven, en een grijsaard trad binnen.
Men stelle zich echter niet voor een zwakken, ineengebo­
gen man, met verstramde leden en ingezonken, verdoofde oogen,
neen! de zilveren baard en de diepgegroefde trekken alleen
kenschetsten eenen eerwaardigen ouderdom. Het was eene sta­
tige, sterke, vaste gestalte, die in een eenvoudig geestelijk ge­
waad gehuld, bij de achtbare houding, bij den gebiedend stou­
ten blik van het vurig oog, bij het vermetele en strenge, dat
op zijn voorhoofd zetelde, bij de ernstige en rustige uitdrukking
van het sprekend gelaat, volkomen het aanzien had van een
dier achtbare oudvaders, van een dier hechte, vrome, moedige
herdersvorsten, van een dier kalme, krachtvolle godsmannen, die
met heldenvuur in de borst en godsdienstzin in het hart, met
het oog ten hemel en de hand aan het zwaard, voorttrokken
aan het hoofd huns volks. Toch was er meer strengs dan vrien-
deljjks in den langen, scherpen blik, dien hij op den ridder
sloeg, toen deze schielijk opgestaan, zich diep, bijna tot knielens
toe, voor hem boog. Die zonderlinge geestelijke wierp zich drif­
tig in den prachtigen zetel, zag Karre, die zich ongedekt hield,
nogmaals uitvorschend aan, en sprak toen, terwijl hij de armen
over elkander kruiste: „Maria Stuart is gevallen!" — „Zij is
gevallen!" herhaalde de andere in eene zekere verslagenheid.—
„Welnu, wat nu verder? wat zegt, wat doet men te Londen?"
„Wat zegt men te Rome?" hernam Karre, en waagde het
zijnen ondervrager aan te zien.
Deze sprak met eenigen nadruk: „Gisteren avond kwam de
Kardinaal Montalto met een brief van den Nuncius aan het
Fransche hof een vertrek van het Vatikaan binnen, en las luide
een lang verhaal van hare onthoofding, en toen was er een
man, die Elisabeth zalig prees, die zijne hand op Montalto's
schouder legde, en die uitriep: — Ik zoude hetzelfde gedaan
hebben."
Een kort zwijgen volgde. De ridder richtte zich meer op, als

27
•vond hij zich van een groot bezwaar ontheven, en op zijne beurt
zag hij met doordringende blikken zijnen geestelijken bezoeker
aan, als wilde hij den rechten zin der woorden uit diens gelaat
lezen. — „En nu, wat zegt men te Londen?" vroeg deze.
„De vredebreuk met Spanje is nu onvermijdelijk, Hoogwaar­
digste ! en ik houd mij overtuigd ...."
„Bij St. Franciscus! wij vragen niet naar uwe overtuiging;
wij willen weten wat er in Engeland omgaat, of de Koningin
na dezen krachtigen stap verder zal gaan, of zij zich staande
zal houden, of zij alles gewonnen of alles verloren heeft?"
„Ik aarzel het te zeggen, Hoogwaardige Heer! Ik weet dat
gij moeite hebben zult mij te gelooven; ik verkeer in de grootste
verlegenheid; want men laat mij zonder tijding. Men moet in­
derdaad veel gewonnen of veel verloren hebben, dat men mij
vergeet, of.... niet meer noodig heeft."
„Karre!" sprak de geestelijke met eenen blik van toorn en
verontwaardiging, „geveinsdheid en logen van u tot mij is toch
wel het ongerijmdste, dat zich denken laat. Voor den dag met
hetgeen gij weet, man !"
„Ik weet niets, Hoogwaardigste!" hernam de ridder bedaard,
hoewel het weifelen zijner stem te kennen gaf, dat hij niet zoo
op zijn gemak was als hij trachtte voor te geven.
„Wie van ons beiden denkt gij te verraden, Mijnheer? Ons?
Dan, bij den Hemel! waggelt uw hoofd op uwe schouders. En
is het uwe meesteres, dan zijt gij een ondankbare schelm!"
Des ridders oogen fonkelden.
„Hoogwaardigste! gij zijt de eenigste, van wien ik dit woord
vergeten wil," zeide hij, het hoofd met trots opheffende. „Mijne
eer duldt niet, dat ik mjj verdedig."
„Neen, die onbeschaamdheid gaat te ver," hernam de grijs­
aard, terwijl hij driftig van zijnen zetel opstond en snel naar
Karre toegaande, legde hij hem beide handen op de schouders
en zag hem aan, oog in oog, met onweerstaanbare scherpheid,

28
en zeide langzaam, doch met eene stem, die van opgekropte
drift beefde:
„Gij hebt dan geene brieven ontvangen, dat zij zoo; maar
hebt gij ook geene mondelinge kondschap door uwe bloedver­
wante, die gij, God moge het u vergeven, tot zulk een schande­
lijk spel bestemd hebt? Zeg niet neen, ongelukkige! bij mjjnen
vloek! zeg niet neen."
Dat was iets zeer ernstigs die toorn van dien grijsaard, en
het kon alleen een besef van onschuld zijn, dat den ridder moed
gaf, om met eenige vastheid te antwoorden: „Ik ben in uwe
hand, Heer! zij mogen het verantwoorden, die mij in dezen toe­
stand geplaatst hebben; maar ik weet noch van brieven, noch
van kondschap, noch van bloedverwanten, en bij mijn tijdelijk
en eeuwig heil, gij zijt bedrogen, doch niet door mij."
Een zacht gekuch, dat zich reeds eenige oogenblikken te
voren in de galerij had doen hooren, herhaalde zich nu, sterker
en luider.
„Mijn bediende geeft mij eenen wenk; men zoude ons wel
niet kunnen storen, maar mijne tegenwoordigheid is zeker nood­
zakelijk : veroorloof mij ?" sprak Karre, zich aan de stevige aan­
raking des ondervragers onttrekkende, en misschien niet onte­
vreden over deze afwending.
„Ga! die man koos voor u zijn oogenblik goed." Karre ver­
liet de zaal door de zijdeur der galerij, die van binnen gegren­
deld was; en na eenige oogenblikken terugkomende, sprak hij,
met eene mengeling van onrust en verbazing:
„Monsignore! Rome noemt u alwetend, ik zoude u voorwetend
durven noemen; want daar laat zich eene vrouw aanmelden, die
inderdaad mijne bloedverwante zijn moet."
„En nog loochent gij ?" hernam de oude gestreng.
„Elke kennis aan hare komst, elke kennis aan hetgeen ik had
moeten weten, ja Heer!"
„Ik wil mij overtuigen," en hij rukte de deur open, en hij

29
riep den wachtende bediende toe: „Laat de vrouw komen!"
„Het is mijne schuld niet, zoo uwe Hoogwaardigheid zich aan
vreemde blikken waagt," merkte de ridder aan.
„Als die vrouw is, wat wij onderstellen, dan zullen noch hare,
noch uwe oogen hierna veel meer zien. Karre! Karre! die vrouw
had het lokaas moeten zijn om de jeugd van Montalto te ver­
strikken; maar bij het lichaam van Petrus! zoo gij mij den jon­
gen ik wil zeggen den Kardinaal, in een net wikkelt, dan
ware het u beter...." Hier zweeg de sprekende; want de deur
der galerij ging open, en eene vrouw trad binnen; men begrijpt
reeds, dat het de Engelsche vreemdelinge was, die wij vroeger
ontmoet hebben. Zij had thans het ernstige pelgrimskleed met
een diep rouwgewaad verwisseld. Een zwart fluweelen overkleed,
van voren loshangende en open, was met strikken van wit krip
bezet, en liet een ander gewaad van doffe witte zijde zien. Het
blonde haar, waarin een goudkleurige gloed lag, was op het
voorhoofd gescheiden, en verder geheel verborgen onder een
kapje van zwart fluweel met zilveren boordsel, waaraan een
zwarte sluier was vastgemaakt, die tot op den grond neder-
hing. Aan hare gordel droeg zij eenen eenvoudigen paternoster,
met een agnus Deï van gedreven goud. Wat de hooge halfne-
dervallende kraag zien liet van haren hals, gaf evenzeer een
denkbeeld van de melkwitte blankheid, als van de mollige ge­
vuldheid van schouders en boezem. Die vrouw moest reeds eenige
schreden gevorderd zijn in den zomer des levens, dat bleek duide­
lijk aan de voltooide rondheid harer vormen, aan dat waardige dei-
houding en dat vrijmoedige in de oogopslag, dat niet der jonkvrouw
eigen is. Hare oogen waren meer schoon van glans en uitdruk­
king, dan van kleur, en zooals men het bij sterk blonde vrou­
wen meer vindt, waren de wenkbrauwen slechts even merkbaar.
Veeleer groot dan klein was haar mond, doch zeer fraai gevormd
en met de lippen omzoomd, wier reine frischheid tot de verbeel­
ding sprak. Haar neus, zacht gebogen, stemde goed overeen met

30
den strakken ernst harer trekken, nog verhoogd door eene bijna
schrikwekkende bleekheid, en door eene diepe groeve in het
voorhoofd, die van geledene smart getuigde, of wel als een voor­
teeken was van toekomstig lijden. Op het eerste gezicht moest
haar uiterlijk meer bevreemden en belangwekken dan bevallen.
Er lag op haar gelaat meer stroefs dan aanvalligs, meer pein­
zende zwaarmoedigheid dan vriendelijke innemendheid; en hare
sombere kleeding, het volstrekte gemis van eenig versiersel, de
sluier van zwart floers, waarin zij als in een wolk gehuld was
en die hare doodsbleekheid nog meer deed uitkomen, de langzame,
statige tred, waarmede zij binnenkwam, dat alles gaf haar iets
spookachtigs, iets van eene geestverschijning; en de beide man­
nen, die haar zoo zagen naderen, moesten voor hunne eeuw wel
sterke geesten zijn, om haar niet daarvoor te houden. Zij voerde
haar zoontje aan de hand met zich. De geestelijke had zich ter
zijde van den armstoel zóó geplaatst, dat de binnentredende hem
niet terstond bemerken konde; ook scheen deze zich met Karre
alleen te wanen, toen zij op eenen halfvragenden, halfsmeeken-
den toon in het Italiaansch tot hem zeide: „Lionel! herkent
gij mij?"
Hoe hachelijk ook de toestand des ridders zijn mocht, en hoe­
zeer de komst zijner bloedverwante het gevaarvolle daarvan nog
scheen te vermeerderen, toch verried de drift, waarmede hij haar
te gemoet ging, geenen zweem van hetgeen er misschien in zijn
binnenste woelde; er was zelfs hartelijkheid, zelfs iets van blijde
aandoening in de wijze, waarop hij de hand kuste, die zij hem
toereikte.
„Wees daarvoor gedankt, Anna! dat gij u Lionel nog her­
innert !"
„Moet u dat vreemd voorkomen ? Het is waar, wij hebben elk­
ander sinds twaalf jaren niet gezien. Maar ongelukkigen hebben
een goed geheugen, als zij in eenen voormaligen vriend eenen
beschermer zoeken moeten."

31
„Is Lady Oston zoo ongelukkig, dat zij buiten haar vaderland
eene toevlucht zoeken moet? Spreek Anna, wat drijft u hier­
heen? hoe hebt gij mijn verblijf uitgevonden? wie lichtte u in?
en waarom hebt gij mij niet van uwe overkomst verwittigd? ik
had dan maatregelen kunnen nemen om.... gij weet niet, gij
kunt niet weten aan welke gevaren gij zelve en mij blootstelt."
„O! ik heb daarvan vreeseljjke bewijzen! Ik heb angsten door­
gestaan, die.... doch dat is een lang en treurig verhaal, om­
hels eerst mijnen zoon en laat mij eene poos rusten." Dit zeg­
gende naderde zij den armstoel, de eerste zitplaats, die haar in
het oog viel; dan de ridder nam haar eenigszins snel, doch met
galanterie, bij de hand en voerde haar naar de sofa. Inmiddels
had zij den geestelijke opgemerkt, die de ongeziene getuige had
willen zijn van hun gesprek, en zij riep met eenigen schrik: „Neef!
wij zijn niet alleen."
„Het is zoo, Mylady! doch deze eerwaardige Heer, mjjn biecht­
vader, kunt gij volkomen vertrouwen."
„Een biechtvader! een priester dus, o! stel mij aan hem voor,
ach! reeds zoo langen tijd heb ik de troostende toespraak van
eenen Katholieken geestelijke ontbeerd."
De ridder antwoordde niet, en zag eenigszins verlegen voor
zich. Zijn bezoeker, die intusschen plaats genomen had, en wiens
gelaat nu weder die ernstige waardigheid, die verhevene kalmte
teekende, waaraan men hem bij zijne heftige woordenwisseling
met den ridder bijna vreemd geacht zoude hebben, kwam hem
te hulp.
„Kom dan, mijne dochter!" sprak hij tot Anna, „en ontvang
den zegen van den Bisschop van St. Jan Lateraan."
Nu voerde Karre terstond zijne bloedverwante tot voor den
zetel van den Bisschop, terwijl hij zeide: „Hoogwaardigste Heer!
mijne nicht, Anna Oston van Berwickshire!"
Ofschoon Anna niet sprak, drukten het schitteren harer oogen
en de blos, die haar de wangen kleurde, hare vrome geestdrift

32
en diepe ontroering genoegzaam uit, toen zij voor den eerwaar-
digen grijsaard nederknielde, die met eene indrukwekkende stem
den zegen over haar uitsprak. De ridder hielp haar, zich oprich­
ten. — „Ook mijn zoontje, mijn William, Hoogwaardige Heer,"
zeide Lady Oston met eenen smeekenden blik, „hij genoot nim­
mer de weldaad van zulk een zegen."
„Ik geloof u," sprak de Bisschop met eenen glimlach, die
bijna dubbelzinnig heeten kon. Toch voldeed hij aan de half uit­
gesproken bede. Daarna richtte hij eenige onverschillige vragen
tot den kleine, die ze met ongemeene bevalligheid en gevatheid
beantwoordde.
„Op mijn woord, Mevrouw! gij spreekt het Italiaansch van
Petrarca en Tasso, en uw knaapje drukt zich beter uit, dan
menig Romeinsch kind. Hoe komt dat ?"
„Elke Engelsche vrouw vaneenigen rang en opvoeding verstaat
tegenwoordig Latijn en Italiaansch. Ik onderwees mijn zoontje,
de gewoonte op reis heeft het verdere gedaan."
„Waarlijk onze Romeinsche vrouwen, die haren tijd met beu­
zelingen en kuiperijen verspillen, mochten van de Engelsche lee-
ren, zich dien ten nutte te maken," hernam de geestelijke, „en
nu, mevrouw! wat zullen wij van u hooren uit Engeland? Gij
hebt zeker nieuws medegebracht voor uwen bloedverwant ?
Waarom hebt gij hem onkundig gelaten van uwe overkomst,
en wat is u te Rome wedervaren?"
Deze vragen, in éénen adem, met eenige aanmatiging, hoewel
niet zonder vriendelijkheid uitgesproken, verwonderden wel is
waar de Lady, dan zij was de laatste persoon der wereld om
het gezag van eenen biechtvader, die daarenboven Bisschop was,
te miskennen, ^ook haalde zij snel een pakje te voorschijn en
gaf het Karre, terwijl zij er bijvoegde: „Ten deele van onze
bloedverwanten, ten deele van uwen weldoener, den edelen Essex,
van wien het te betreuren is, dat hij de goddelooze Jesabel
dient."

33
Met eenen uitvorschenden blik, waarin men evenzeer wantrou­
wen als nieuwsgierigheid lezen kon, als men dacht aan hetgeen
er reeds tusschen den ridder en zijnen zonderlingen bezoeker
was voorgevallen, zag deze naar het pakket.
Karre overreikte het hem, zonder het in te zien. „Hoogwaar­
digste! oordeel zelf of ik te goeder trouw ben," sprak hij met
eene vastheid in zijne stem, die zelfs iets verwijtends had.
Inmiddels had de Bisschop eenige der papieren ingezien. Hij
scheen met zichtbaar genoegen te lezen, eindelijk sprak hij luid,
de tegenwoordigheid der vrouw geheel vergetende: „Gij zijt
volkomen gerechtvaardigd, Karre! man! gij zijt onbetaalbaar,
ik heb u verongelijkt, ik ben uw vriend! Laat mij deze brieven,
die van uwe familie behoef ik niet. Deze hier, in cijferschrift,
zullen wij te zamen lezen ...." Te vergeefs had de ridder hem
door blikken en gebaren aan de getuige van hun gesprek her­
innerd, het scheen hem volkomen onverschillig welke gissingen
deze over hunne zeldzame verstandhouding maken wilde; en hij
verdiepte zich op nieuw in zijne lektuur, met eene gerustheid
als ware hij geheel alleen geweest.
„Zet u, Mevrouw!" zeide hij eindelijk tot Anna, hierbij op
een der vouwstoeltjes wijzende, „gij hadt ons veel te verhalen."
Anna nam plaats; de ridder wilde weder teruggaan op den
eerbiedigen afstand, waarop hij zich vroeger gehouden had,
doch de Bisschop wenkte hem naast zich.
„De treurige gebeurtenis, die mij uit mijn vaderland ver­
dreven heeft, zal hier te Rome nog niet bekend zijn," begon
de Lady, „ware dit zoo, dan zag ik eenen dienaar der Kerk,
zooals uwe Hoogwaardigheid, in even diepen rouw verzonken
als dien, waarvan ik de teekenen draag, en die ik niet afleg­
gen zal, dan nadat het gruwelijke feit zal gewroken zijn. Het
is eene gebeurtenis, waarover de gansche Christenheid treurt;
en gij ook, mijn neef! zult haar met weemoed vernemen. Maria
Stuart, de Koningin van Schotland, de rechtmatige Koningin
Engelsclien te Rome enz. 3

34
van Engeland, is gevallen onder de slagen der overweldigster,
heeft haar schoon hoofd moeten buigen onder de scherpte van
de bijl. De verfoeielijkste ketterin heeft de vroomste dochter
der Kerk gedood. Elizabeth heeft Maria Stuart onthoofd."
De sombere klagende stem, waarmede Anna begon, was al­
lengs tot scheller en scherper tonen van haat en toorn opge­
klommen, en het laatste sprak zij uit met eenen kreet van af­
schuw en smart.
'„Een lange omhaal van woorden om ons te zeggen, dat eene
Koningin gebruik gemaakt heeft van hare macht, dat Elizabeth
eenen staatszet heeft uitgevoerd, die reeds veel te lang werd
verschoven," fluisterde de Bisschop tot zijnen vertrouweling;
deze boog zich met zijnen sarkastischen glimlach. Toch namen
beiden een uiterlijk aan, dat eenigszins met de verwachting der
Lady overkwam, en de geestelijke antwoordde zelfs: „Ofschoon
wij deze vreeselijke uitkomst te gemoet zagen, ziet gij er ons
zoozeer over getroffen, als met onze onderwerping aan hoogere
toelating overeenstemt."
„Ja, inderdaad, Hoogwaardige Heer! de Hemel laat zeker
de goddeloozen wel voor eenen tijd zegevieren, doch zij vinden
juist daardoor hun eigen verderf; uit den schoot der Kerk ver­
dreven, van de menschen vervloekt, door God en de Heiligen
verlaten, daalt eenmaal de straf des Hemels op het schuldige
hoofd der geveinsde Elizabeth neder. Dat ten minste is de
wraakbede van elk, die zich een goed Christen noemt.
Met blijkbare afkeuring had Karre's geheimzinnige biechtvader
Anna's heftige taal aangehoord, nu viel hij haar in de rede met
de vraag: „En hoe maakt zij het met haar volk?"
„Helaas! haar volk! het bestaat uit verharde ketters, die
hare daad goedkeuren, die vreugdevuren branden, die hunne
huizen versieren, die bloem en palm strooien, als de Heidenen
bij hunne menschenoffers; en slechts weinige onder hen zijn
billijk genoeg om haar te veroordeelen, Het getal getrouwe

35
Katholieken, dat nog in mijn rampzalig vaderland geduld wordt,
leeft onder eene verdrukking, die hun het zwijgen oplegt; en
sedert de noodlottige dagen van Babinghton wagen zij het niet
meer, openlijk voor hunne gevoelens uit te komen ; zeker leven
er nog wel enkele moedige mannen, enkele hooggestemde vrouwen,
die het voornemen hebben, de edele martelares te wreken, dan,
zij behoeven ondersteuning en hunne plannen zijn nog door
duizend moeielijkheden belemmerd. Ik ben de vertrouwde hun­
ner geheimen, de deelgenoote hunner wenschen, ik nam het op
mij, zoo mogelijk binnen deze heilige stad, hulp en raad voor
hen te vinden; want zij weten het, er bestaat in Engeland, in
Londen zelfs, eene Spaansche partij, die zich aan de onze zal
aansluiten, als Koning Filips zijne onderneming tegen Elizabeth
werkelijk doorzet."
De bisschop luisterde nu met zeer veel belangstelling. Hij
ondervroeg de Engelsche met drift en levendigheid over de hulp­
bronnen dier partij, hare macht, hare voornemens; en Anna,
die de draden daarvan in handen had, deelde hem met eerbie­
dig vertrouwen alles mede, niet weinig verheugd reeds zoo schie­
lijk eenen prelaat voor hare zaak gewonnen te hebben. Daarop
vervolgde zij:
„Behalve deze gewichtige zending, die ik op mij nam, kon ik
niet van mij verkrijgen, langer te leven onder de wetten der
misdadige tirannes; de lucht van Engeland, die zij inademt,
werd mij hatelijk. De grond, die Maria's bloed gedronken had,
brandde mij onder de voeten, mijne bloedverwanten, mijne be­
trekkingen noodzaakten mij eenen schijn van gematigdheid aan
te nemen, die ik niet huichelen kon. Ik besloot te vluchten;
ik kon niet langer ademen in dien pestwalm der ketterij, die
mij drukte als een banvloek, en wilde mijnen William een ge­
lukzaliger vaderland schenken, hem opvoeden onder de vleuge­
len van den godsdienst en in de schaduw der moederkerk. Ik
stelde mij Rome als woonplaats voor. Ik rekende daarbij op

36
uwe bescherming, Karre! op de trouw uwer vriendschap, op uwe
edelmoedigheid, die de bannelinge niet verstooten zouden. Hei­
melijk uit Londen vertrokken met het vervoerbare gedeelte van
mijn vermogen, en slechts van twee trouwe bedienden vergezeld,
wachtte ik in eene der zuid-oosteljjke zeehavens eene scheeps­
gelegenheid af. Van hier wilde ik uwen raad innemen omtrent
den weg dien ik volgen moest, en u verzoeken hier een voeg­
zaam verblijf voor mij te vinden. Uw oom, de Baronet van Southe-
well, die mij dit pakket deed toekomen, beloofde mij aanbeve­
lingsbrieven en uw adres. Ik weet niet door welk een nood­
lottig toeval, juist om dezen tijd, mijn naam betrokken werd in
een der talrijke processen uit Babinghton's zaak voortgevloeid:
mijn trouwe zaakgelastigde, die mijne onroerende goederen zoude
verkoopen, schreef mij en ried mij dringend, geen oogenblik te
verzuimen om naar den vasten wal over te steken; mijne vrij­
heid, mijn leven waren in gevaar. Eene kleine visscherspink
was mij tot reddingsboot. Ik landde gelukkig in Frankrijk,
zonder eenig vooruitzicht op menschelijke hulp; maar steunende
op de bescherming der Heiligen, bemoedigd door eene plechtige
gelofte, bezield door geestdrift voor eene gewijde zaak en sterk
in het geloof, aanvaardde ik met rusteloozen ijver den moeie-
lijken, den gevaarvollen tocht. Ik volbracht dien in den kortst
mogelijken tijd. Ik zag dat Eome van mijn gloeiend verlangen,
ik stortte mijne dankgebeden uit aan den voet der Vatikaansche
zuil. Het is waar, mijn toestand was niet benijdenswaardig; op
mij zelve staande, geheel alleen in het midden van eene on­
metelijke groote stad, krioelende van vreemdelingen, zonder be­
schermer, zonder vriend, zonder bloedverwanten, de eenige, op
wiens hulp ik had kunnen hopen, even onkundig van mijne
nabijheid als ik van zijne woning, dat was inderdaad ontrus­
tend, droevig! Dan, hooger hand leidde mij. Juist bij diezelfde
zuil, waar ik mijne gelofte volbracht, vond ik een hulpvaardig
mensch, die aannam uw verblijf voor mij op te sporen, en die

37
mij eindelijk, na bejegeningen even vreemd als vernederend,
hierheen heeft geleid."
„En wat was dat voor een mensch, goede Anna?"
„Een zonderlinge jonge man, die .. .."
„Ridder Karre! ge hebt uwe gast niets van die ververschin-
gen aangeboden, waarvan uw buffet zoo rijk voorzien is, en de
kleine snaak hier zal zeker iets begeeren," sprak de Bisschop,
Lady Oston schielijk in de rede vallende, en William toewen­
kende om zich te bedienen. En het oogenblik waarnemende,
waarop Karre en de knaap zich op eenigen afstand bevonden,
zeide hij zacht tot haar: „Zoo gij dien man wederzaagt en hem
herkendet, zoudt gij dan willen zwijgen en hem als eenen vreem­
deling behandelen?"
„Indien dat uw wensch en zijn belang is, Hoogwaardige Heer!
waarom dan niet ?" antwoordde Anna, ten hoogste verwonderd,
„want ik heb hem alles vergeven. De dienst, die hij mij nü
bewezen heeft. . . •"
„Goed, goed, vergeet niet, dat ik uw woord heb. Ik hoop u
spoedig weder te zien," vervolgde hij luid. „Karre! gij geeft
uwe nicht toch zeker huisvesting?"
„Als zij die aannemen wil met de verzekering der eerbiedigste
gastvrijheid," zeide deze met eene hoffelijke buiging tot Anna.
„Helaas, neef! ik bevind mij in de treurige noodzakelijkheid,
om mij aan iemands hoede toe te vertrouwen, en ik weet, dat
ik mij onder geene meer edelmoedige plaatsen kan, dan de uwe.
Het huis, mij door den vreemden Heer aangewezen, was mij een
zeer ongeschikt verblijf, dat ik plotseling heb moeten verlaten.
Ik weet inderdaad niet waarheen; want ik heb twee bedienden
bij mij en mijnen William."
De ridder zag de bisschop aarzelend aan.
„Wat zegt dat, goede Mevrouw!" zeide deze, „het huis van
uwen bloedverwant is ruimer dan men denken zoude, en uw ver­
blijf bij hem zal slechts kort zijn. Ik belast er mij mede, u als

38
gast te doen opnemen bjj eene aanzienlijke en achtenswaardige
dame; ik zal in het ontbrekende van uw vermogen voorzien.
Eene zoo vrome en moedige dochter der Katholieke Kerk heeft
recht op een goed onthaal in de Pauselijke stad. En ik zal zor­
gen dat deze kleine, (hier legde hij vriendelijk de hand op Wil­
liams blonde lokken) aan eenen bekwamen opvoeder worde toe­
vertrouwd; ik heb goede verwachting van zijnen gelukkigen
aanleg."
„Maar, Hoogwaardige Heer! zoovele weldaden, hoe kan ik..."
„Dank het de heilige Bonaventura, die ons te zamen bracht,"
hernam de zonderlinge geestelijke, terwijl hij snel naar de deur
terugging, waardoor hij gekomen was.
„Men heeft mij een verkeerd denkbeeld willen geven van die
vrouw," zeide hij fluisterend tot Karre, die het tapijtbehangsel
voor hem ter zijde schoof. „Ik heb haar gansch anders gevon­
den dan ik vreesde. Over het andere spreken wij morgen. Doch
verzwijg Montalto wat hier voorgevallen is. En nu vaarwel, St.
Petrus zij met u!" en de ridder liet voor Anna's verwonderd
oog het rijke weefsel vallen waarachter zijn zonderlinge bezoe­
ker verdween.
„Neef!" zeide Anna, toen zij alleen waren, „uw biechtvader
belooft zeer veel."
„En zal het houden, mylady! gij weet niet hoe het mij
verheugt, dat hij zich uwer aantrekt."
„Heeft die bisschop van St. Jan Lateraan dan zooveel invloed ?"
„Herinnert gij u dan niet, dat de St. Lateraan zonder bisschop
is, als de Heilige stoel ledig staat?"
„Bij de Heilige Maagd!" riep Anna, rood en bleek wordende,
„wie konde op zoo iets bedacht zijn, het ongehoopt geluk van
zulk een eer, van zulk eenan zegen! William, mijn zoon! mijn
gelukkig kind! Groot is het heil, dat ons wedervaren is, en wat
laat zich niet hopen van zulk een begin!" Met hartstocht kuste
zij haar kind.

39
De ridder glimlachte over hare vrome moederlijke verrukking.
„Ja," voegde hij er bij, „Paus Sixtus is een groot man, ver­
heven en waardig als Opperpriester zijner kerk, zelfstandig en
onwrikbaar als Regent, doordringend, scherpzinnig, en behendig
als staatsman."
„Maar wie zijt gij dan?" vroeg Lady Oston; „deze gemeen­
zaamheid, dit vertrouwen, zijne verschijning in uw huis ...."
„Sus, sus, liefste nicht!" wat gij hier hebt gezien, moet gij
vergeten ; er zijn betrekkingen, waarnaar men niet vraagt. Laat
het u genoeg zijn, dat ik hier in zijn vertrouwen deel, en hem
beter ken, dan het gansche consistorie der Kardinalen te zamen."

HOOFDSTUK III.
Iemand met een dubbel beroep.
De ridder Karre zoude zich zeker niet verwonderd hebben,
dat zijn Pauselijke bezoeker kennis droeg van zijne betrekking
tot Lady Oston, en vroeger dan hij zelf van hare aankomst
verwittigd was, zoo hij getuige had kunnen zijn van hetgeen er
omtrent middernacht plaats vond in een vertrek van hetzelfde
huis, dat Anna zoo plotseling verlaten had. Dat vertrek lag
tegenover eene binnenplaats, en scheen zorgvuldig van de andere
behuizing en van iedere gemeenschap daarmede afgesloten te
zijn. Geen venster in den wit gepleisterden muur verried het
bestaan van iets, dat men eene tweede woning zoude hebben
kunnen noemen, en geene zichtbare deur wees daarheen den
toegang aan. De galerij, die het huis beneden omgaf, eindigde
ter rechterzijde bij eenen nauwen wenteltrap, die naar de boven­
vertrekken voerde, door Lady Oston voor weinige uren gebruikt,
en ter linkerzijde was niets dan een stevig eikenhouten beschot,
waarin geen zweem van ingang te ontdekken was. En toch trad
Signor Scipione, zooals wij onzen eersten bekende hebben hoo-
ren noemen, de vreemdsoortige herberg in, ging de galerij ter
rechterzijde door, en liep haastig en onbekommerd voort, alsof
hij zeker was eenen uitweg te vinden. Zijn zelfvertrouwen blijk­
baar ontstaan uit zijne bekendheid met het plaatselijke, werd

41
niet teleurgesteld. Zijn hevig stampen met den voet op eene
bepaalde plek nabij den wenteltrap, deed dezen ter zijde draaien
als eene deur, die men opent, terwjjl hij, na zijn binnentreden,
door het zachter drukken eener veer, den ganschen toestel weder
op zijne gewone plaats bracht. Tien schreden verder, die hij in
de volstrektste duisternis had moeten doen zoo hij niet eene
kleine dievenlantaren van onder zijnen mantel had te voorschijn
gehaald, bevond hij zich voor een laag klinket, zooals men ter
zijde van vestingpoorten vindt, dat hij ontsloot met eenen sleu­
tel, welken hij bij zich droeg. Toen zag hij zich in eene ruime
kamer tegenover eene vrouw, die met kennelijke gerustheid en
smaak haar avondeten nuttigde. Die vrouw zoude minder oud,
minder leeljjk en minder gemaakt geschenen hebben, zoo zij de
natuurlijke levendigheid harer trekken niet bepleisterd had met
dikke lagen van wit en rood blanketsel,, hetwelk hun eene strak­
heid gaf, die haar deed gelijken naar eene dier onbehagelijke
houten poppen, welke men in de 18de eeuw voor lagen prijs op
de jaarmarkten in Holland verkocht. Hare natuurlijke tint was
het sprekend zuidelijk geel, en zij had zich willen herscheppen
in eene blanke dochter van het noorden. Hare zwarte wenk­
brauwen waren te fijn en te kunstig gebogen om aan hare echt­
heid te kunnen gelooven, vooral daar men van onder het spits
toeloopende hoofddeksel van gele zijde hier en daar dunne grij­
zende lokken zag te voorschijn komen, die luide de wenkbrauwen
van onwaarschijnlijkheid aanklaagden. Schoon inderdaad was de
vorm van haren volmaakt Eomeinschen neus, maar de blik, die
er op viel, werd spoedig afgeschrikt door de bleeke, verflenste
lippen, die den gapenden afgrond van den ontredderden mond
verborgen, welks tanden, gedeeltelijk uitgevallen of afgebrokkeld,
aan de zwarte overblijfsels eener afgebrande vesting deden den­
ken. Het moest wel een verpestende adem zijn, die zich door
dezen onreinen weg eenen doortocht baande; want een ongebon­
den leven was de oorzaak van dezen vervroegden ouderdom. Eene

42
zekere zwaarlijvigheid gaf aan hare vormen iets ronds en molligs,
dat haar goed stond, vooral daar zij een gedeelte van den boe­
zem en de schouders onbedekt liet, evenals de armen, die zij met
gouden armbanden versierde. Hare nog fraaie vingers prjjkten
met kostbare ringen, wier flikkering echter de walgelijke onzin­
delijkheid der handen te meer deed uitkomen. Hare groote,
donkere oogen hadden zeker eenmaal van een ongemeen vuur
geschitterd; doch thans stonden zij dof, flets en bjjna droog in
hunne holten, en slechts van tijd tot tijd flikkerde daarin een
glans van ruwe kwaadaardigheid of gemeene hebzucht.
Uit deze schildering van haar uiterlijk kan men den zielstoe­
stand gissen eener vrouw, aan wie ik zoo gaarne dien eernaam
ontzeggen wilde, zoo het niet ware, dat juist vrouwen, als ze
eens afgedaald zijn van het hooge voetstuk harer waarde, een­
maal den reinen gordel der schaamte verscheurd, eenmaal den
haar beschermenden sluier der onschuld weggeworpen hebben,
te dieper wegzinken in den poel der onreinheid, naarmate zij
meer bestemd waren om tot een verheven trap van verfijnd
gevoel en gelouterde zedelijke waarde op te klimmen, en dat
juist vrouwen, als zij de eerste besmettende spat niet hebben
weten te voorkomen op het kleed, dat vlekkeloos had moeten
blijven, als het ware door eenen onweerstaanbaren aandrang,
weggesleept worden, en er een helsch genoegen in schijnen te
vinden, zich altijd dieper neder te storten in den hatelijken poel
der ondeugd. Engelen die vallen, zijn altijd duivelen, en de
lelie, die door het slijk gesleept wordt, is afzichtelijker dan het
onkruid, dat daarin groeit.
Deze vrouw dan zat aan eene tafel, waarop, behalve de spijs
die zij at, eene wijde kruik en twee bekers stonden, benevens
eene groote kom met limonade en eene kleine aarden lamp,
welker onzeker flikkeren een flauw schijnsel wierp op geheel de
zonderlinge meubeleering van een vertrek, waarin pracht en
morsigheid, havelooze armoede en verkwisting onder elkander

43
het gebied schenen te deelen. Met onverschilligheid en zonder
verwondering zag zij even naar den binnentredende op, en bleef
voorteten, van tijd tot tijd groote teugen nemende uit een der
bekers, dien zij terstond weder vulde.
De onverschilligheid was blijkbaar wederkeerig; want de jon­
geling, die den hoed ophield, zette zich, zonder haar te groeten,
op den stoel neder, die tegenover haar stond, en leunde met de
beide ellebogen op de tafel, terwijl hij zijn hoofd in de handen
verborg. Zij scheen aan zijne handelwijze gewoon; want zij bleef
zwijgen zonder op hem te letten, tot hij eindelijk zeide:
„Quirina ! gij vraagt mij niets ?"
„Per Dio ik vraag u niets, omdat ik niets van u te wachten
heb! Met uwe zonderlinge manieren, met uwe plotselinge uit­
barstingen, zijt gij het niet, die mij dienen kunt. Gisteren, na
de terechtstelling van Cola en Francesco, zijt gij hier komen
binnenstormen als een razende, uitgelaten van een lachen, dat
mij angstig maakte, en tranen schreiende, die mij deden lachen.
En dat alles, omdat gij eene Engelsche vreemdelinge in uwe
macht hadt, die gij, geloof ik, aan eenen Kardinaal wildet ver-
koopen. Welnu, wat zal ik u vragen ? gij hebt zeker de waarde
in goede scudi in uwe beurs; meent gij, dat zoo iets mij nieuws­
gierig maakt?"
De jongeling had slechts ten halve naar haar geluisterd, en
barstte nu los in eenen uitroep, die meer tot zich zeiven dan
tot zijne toehoorderes gericht was.
„Neen, waarachtig, Kardinaal! ik verkoop u niets voor goud;
het is iets beters, dat ik van u verlang; het is mjjn noodlot, dat
gij niet gewild hebt!"
„Iets beters, nu ja! dat moet nog bewezen worden! Gij zijt
eerzuchtig; maar de eer is iets ijdels, iets, dat men tasten noch
proeven kan. Ik houd van goud en van liefde!" Hier wierp zij
hem een harer afschuwelijke lonken toe, maar hij merkte dien
niet op.

44
„Ik heb veel gedaan en toch niets gedaan," vervolgde hij weder.
„Dat is niet voorzichtig, ik doe niets ten halve, met elke daad
gaan wij verder op een pad, waar geene Heiligen ons voorlich­
ten, en als men dan nog niet wint, dan is de zonde te duur.
Maar vertel mij de geschiedenis, Carissimo! uw geheim brandt
u op de tong, en ik heb misschien goeden raad."
„Ja, gij zult het weten, omdat ik wellicht uwe hulp zal noodig
hebben, omdat ik stik van opgekropten hartstocht, omdat snij­
dende zielesmart zich uiten wil, omdat eene Quirina de beste
vertrouwde is voor, voor ...."
„Eenen spion," hernam zij koel en droog weg.
„Spion! spion! spion!" herhaalde hij met driftige gebaren, „ja,
bij het gebeente der Heiligen! dat ben ik, vervolger der men­
schen, vervloeking der menschen, broeder der duivelen, zoon
der hel, dienaar van den Paus, dienaar van Peretti!" en hij
lachte. Zoo akelig was zijn lach, dat de vrouw uit hare onver­
schilligheid oprees, om hem te doen bedaren.
„Kom, kom, mijn jongen vriend! wie zegt u, dat het hand­
werk niet goed is?"
„Het is goed, en bij God! ik zal het voortaan voor eigene
rekening drijven."
„Wel zeker; maar neem eene teug en vertel mij de geschie­
denis met de Signora."
„Hoor dan. Ik heb eenen eed gezworen, eenen plechtigen
eed van wraak, dien ik houden zal, onschendbaar, onverander­
lijk en getrouw, als anderen eene gelofte aan de Moedermaagd;
die eed zal mijn eenigste eeredienst, mijn eenigst geloof, mijne
eenigste liefde zijn. Ik zal geene rust, geenen slaap, geen ge­
bed kennen, voordat ik hem volbracht heb. Die eed geldt Six­
tus V, die wraak moet zich koelen aan het huis Peretti, en zal
niet rusten voor het verdelgd is, en onder ongehoorde slagen
is ten gronde gegaan."
De vrouw stoorde hem door een schaterend gelach.

45
„En wie zal dat groote werk ten einde brengen? Meester
Scipione, die geheel afhangt van de lieden, die hij bedreigt?
Het gansche geslacht der Peretti met Zijne Heiligheid, St. Bene-
dicta vergeve mij de zonde! aan het hoofd; Signore! zijt gij
waarachtig dronken? De wijn van Donna Camilla schijnt u goed
te smaken."
„Het is waar, ik ben niets; minder zelfs nog dan ik schijn,
ik ben een laag insekt, dat zij met den voet vertreden kunnen,
dat niet worstelen kan tegen uwen wenk, Fra Felice Peretti!
maar ik zal voor u de wesp zijn, een insekt, dat, al ware het
ook half verpletterd, nog beschikken kan over eenen giftigen
angel, dien het drukken zal op de plaats, waar het u kwets­
baar kent; dat zich herscheppen kan in eene adder, wier beet
u zal gewond hebben, eer gij het weten kunt. Ik heb geene macht;
maar ik heb onvermoeide volharding, die haar doel nooit uit
het oog verliest; ik ben meester van mij zeiven als het zijn
moet; ik ben volleerd in elke list; ik ben zeker onder de be­
scherming van een dubbel masker; ik heb een hoofd, dat gij
zelf geroemd hebt, Sixtus Y! ik ben weinig, ik ben niets, en
toch tegen u, Sixtus! vermag ik veel, zeer veel! meer dan gij
dragen kunt."
„Gij hebt gelijk," sprak Quirina, die opgestaan was, „een man,
die iets ondernemen durft, is sterk. Zie hier, voor een goed
vriend heb ik iets over," en zij toonde hem een fieschje, dat
zij uit een kasje in den muur te voorschijn haalde. „Neem dit
Scipione! daar is genoeg, om al die peren 1) te doen verrotten."
Hij staarde met strakke blikken op het fleschje, dat zij in
zijne hand gaf.
„Dit heldere vocht, in de waterleidingen uitgestort," voegde
zij er bij, „is in staat eiken put in eenen giftbak te veranderen, en
de Romeinen te doen wegsterven als heerschte er de razende pest."
1) Woordenspeling met den naam Peretti, peertje.-

46
Een oogenblik woog hij het flescbje in zijne hand, toen gaf
hij het haar terug, en driftig haren arm wegstootende, riep
hij uit:
„Neen Quirina! neen! dat ware een rampzalige wraak. Veel
te kort, veel te heimelijk, veel te natuurlijk! Hij moet lijden, zoo
als ik geleden heb, de Paus moet als mensch voelen, wat hjj
eenen mensch heeft aangedaan. Neen, Sixtus! geen vergif, geen
bloed maar tranen, bloedige tranen!"
„Nu, hij moet u eene bruid uit de armen weggeroofd heb­
ben, anders begrijp ik mij uwe woede niet. Een vriend waart
gij toch niet van mjjnen armen Cola. Maar gij vergeet de Signora"
Scipione had haar met zijne gloeiende oogen aangestaard.
„Francesco!" begon hij; plotseling sloeg hij zich met de hand
tegen het voorhoofd en prevelde binnensmonds: „Ik zoude dat
wezen alles zeggen, en zij zoude mij niet begrijpen." Toen
plaatste hij zich bedaard bij de tafel en hervatte: „O juist! ik
zoude u verhalen. Vóór dien duur gezworen eed van haat, die
nog zeer jong is, heb ik hem altijd trouw gediend. In de dub­
bele betrekking van geheim Inquisiteur tegen de bandieten en
van spion in het huis zijner zuster. Het eerste stelt tweehonderd
dienaren van den Stadvoogd te mijner beschikking en verplicht
mij, hem rekenschap te geven van al wat er onder de edelen,
vreemdelingen en ledigloopers omgaat. Dat is zeker geene lichte
taak; doch ik volbracht haar con amove! Het deed mij zoo recht
goed, als ik eenen edelman tot de galeien kon doen veroordee-
len; ik dacht dan aan Florence en aan mijnen vader. Voortaan
zijn zij mij niets meer waard,"de plannen van den Paus, voort­
aan heb ik slechts één denkbeeld, mijne wraak! — In het huis
van Donna Camilla bekleed ik eenen post, die mij boven elke ver­
denking verheft. Daar hebt ge het geheim van mijn dubbelzin­
nig bestaan. — Dat ik u hier in dit huis bescherming en veilig­
heid schonk, was omdat ik den dienst van eene schrandere vrouw
wel eens noodig heb, en om den eenen of anderen rijken Abt

47
in uwe armen eenen troost te doen vinden, die hem evenwel
geld genoeg kosten zal."
„Diavolo!" riep Quirina, met den loenschen blik der onvol­
dane hebzucht, „als het met u maar niet altijd bij woorden bleef;
gij hebt er den slag niet van om een dikgevederden vogel..."
Zoo verachtelijk is eene vrouw zonder schaamte, dat zelfs de
bedorvenste man, die haar tot medehulp neemt bij zjjne misda­
den, zich niet van eenen zekeren afkeer onthouden kan; ook
viel Scipione haar met diepe minachting in de rede: „O! ga
niet verder, het zal u misschien weldra niet aan gelegenheid
tot veroveringen ontbreken; ik heb reden te denken, dat de
regeering omtrent personen van uwe soort spoedig meer toe­
geeflijk zal worden."
„Nu, dit geve de Hemel! het was ook eene ongehoorde ge­
strengheid, ons allen op zoo harde straffen te verbannen, onze
Agatella de Pignacia, die Prinses der schoonen, gerechtelijk te
verworgen, en dat te Rome, waar wij voorheen als Vorstinnen
heerschten, en over goud en ambten beschikten. Drie kande­
laren van zwaar zilver en eenen outerdoek van fijne kant be­
loof ik plechtig aan de Heilige Benedicta, als dat weder anders
wordt! (en zij sloeg een kruis)... Maar nu de Signora, was het
niet bij de Vatikaansche zuil....?"
„Dat ik haar ontmoette, ja. Tot die vreemdelinge zag ik mij
aangetrokken door ik weet niet welke betoovering, en bij St.
Paulus! zoo er nog ruimte was in mijn hart voor eenen tweeden
hartstocht dan had haar aanblik dien kunnen opwekken. Die
vrome ernst, die verhevenheid, die reinheid van oog, die kalme
waardigheid.... dan genoeg, zulke schoonheden bevat gij niet.
Kortom, ik bewees haar eenen dienst, ten einde een gesprek te
kunnen aanknoopen. Uit enkele woorden meende ik op te merken,
dat zij door den bekenden Karre, van wien ik weet dat hij in
Montalto's vertrouwen deelt, tot geheime bedoelingen bestemd
was; en nog geloof ik, hoewel van hare deugd overtuigd, dat

48
die man haar aan zijne berekeningen opofferen zal. Hij wil
zeker zijne gunst bij den jongen Kardinaal bevestigen door zijne
schoone nicht. Dit denkbeeld rees klaar en helder bij mij op,
toen zij in het eerst met schuchterheid diens naam noemde. Eens
anders plan te dwarsboomen, en zelf een werktuig tot wraak
in handen te krijgen, was eene dubbelt verzoeking, die mij over
alle hinderpalen deed heenzien. Mij het eerst van die vrouw
meester te maken, haar den neef van onzen tiran toe te voeren,
door haar hem te beheerschen, dat was mijn snel gevormd
ontwerp, toen ik haar in de verlatenheid mijne hulp aanbood
en Azzo's woning tot schuilplaats liet aanwijzen. Hebt gij mij
begrepen ?"
„Beter dan mijn gebedenboek. Gij wilt den jongen Kardinaal
eene minnares schenken, om hem in het verderf te brengen."
„Juist! doch het is mislukt. Ik ijlde naar Montalto — het
valt mij niet moeielijk hem te spreken — met de meeste om­
zichtigheid hield ik hem het flikkerend schijnsel voor, dat hem
moest verblinden. Het had moeten gelukken, twee en twintig
jaar, een Italiaanschen hemel.... hij nog zoo geheel jongeling!
de verbeeldingskracht verleid, de geheimhouding gewaarborgd!
Ik weet niet welke talisman of welke Heilige hem tot marmer
verkilde. In het eerst schertste hij, daarna werd hij ernstig,
toornig zelfs, en ik zag op het eind geen ander redmiddel, dan
alles op rekening der onbekende schoone te stellen. Ik moest
mijn plan voor ditmaal opgeven, en toch het was schoon ge­
weest, duivelsch schoon! — Sixtus bemint dezen neef, den
laatsten zoon van zijnen broeder, als den appel zijner oogen,
als het bloed van zijn bloed; het is zijn lieveling, zijn afgod,
de innigste band, die hem aan het leven bindt; hij bestemt hem
tot de verhevenste eereplaatsen, heeft met hem de uitgebreidste
plannen, vertroetelt in hem zich zeiven, zijne eigene grootsche
eerzucht, zijn eigen diepzinnig verstand, zijn eigen snel bevattend
vernuft. Niemand weet dit beter dan ik; want ik ken ze in

49
bun huiselijk leven, de Peretti, en ik heb onder de koele sneeuw­
laag van Pauselijke terughouding en vorstelijke onverschilligheid,
die hij toont voor de menschen, den almachtigen gloed der liefde
bespied; dat is de kwetsbare plek van den Achilles!"
„Gij wordt duister."
„Ik zal duidelijk zijn. Sixtus is een even onverbiddelijk rech­
ter als feeder bloedverwant, en hij heeft het gezegd, en in dat
woord ligt mijne wraak: „Voor de wet zijn allen gelijk!" Zoo
de jongeling eenmaal in het toovernet verstrikt is, zal het een
spel zijn, hem altijd dieper te doen zinken, hem in verdachte
aanslagen, in schuldige kuiperijen te wikkelen, tot roekelooze
heiligschennis heen te voeren, met één woord, hij zal schuldig
zijn. Ik weet wat Sixtus lijden zal; maar ik weet ook wat hij
doen zal." Scipione lachte weder met zijnen eigenaardigen lach.
Quirina rilde. „Ik heb u begrepen, amico! volkomen begrepen;
doch de Signora!"
„Ah ja! met haar was ik zoo tamelijk verlegen. Om zeker te
zijn, dat Karre met zijne Engelsche niets zoude ondernemen,
spoedde ik mij naar zijne Heiligheid, die mij buitendien wachtte.
Ik deelde hem met eene waarschijnlijkheid, die hem misleiden
moest, de zekerheid mede, dat Karre in heimelijke verstandhou­
ding was met zijne landgenooten, sprak met dubbelzinnigheid
van zijne nicht, kwam op de gunsten, die zij, door den ridder,
van Montalto verwachtte, hoewel ik den laatste als volmaakt
onkundig voorstelde; ik moest dit, om eene verklaring voor te
komen. Met één woord, ik zeide hem zooveel, dat hij stamp­
voette van drift en toorn, en het is mijne schuld niet, zoo de
Engelschman morgen niet hangt, en de Engelsche vrouw voor
altijd achter kloostertraliën verborgen blijft; want na dit onder­
houd geleidde ik de schoone nicht naar het huis van den tee-
deren neef, waar ik haar eene welkomst van den Stadvoogd
bereid had."
Dat Signor Scipione hier misgerekend had, weten wij; het
Engelschen te Rome enz. 4

50
tooneel in Karre's woning heeft ons overtuigd, dat alleen de
toevallige belangstelling van den Paus in den geheimen Agent
zijner buitenlandsche staatkunde hem noopte, om dezen niet op
een enkele aanklacht ongehoord te veroordeelen, en zoo de bloed­
verwanten van den zwarten aanslag redde.
Maar gelijk volleerde schurken nooit de geheele waarheid bloot
geven, al ware het ook aan hunne inschikkelijkste medehelpers,
zoo had ook thans de Italiaan zijne vertrouwde niet gezegd,
hoe hij, nog vóór zijn gehoor bij Sixtus, door Anna's indruk­
wekkende schoonheid betooverd, haar aanbiedingen had gedaan,
die zij met verontwaardigde fierheid terugstiet; waarna hij haar
verlief met de woorden: „Ik zal dan uwen Karre opzoeken," die
toen meer hadden van eene bedreiging, dan van eene belofte,
en die Anna bij het zonderlinge gedrag van Azzo, dat evenzeer
beschimpend vriendelijk, als beschimpend vrijpostig was, tot het
besluit brachten, om een huis te verlaten, waar alles haar ont­
rustte. Reeds was zij op het punt om dit ten uitvoer te bren­
gen, ondanks den heftigen tegenstand van Azzo, toen Scipione
terugkwam, met berouwvollen eerbied hare vergiffenis vroeg
voor het gebeurde, en met eenen duren eed beloofde, haar veilig
naar het huis van den ridder te voeren. Ditmaal lag er zoo­
veel oprechtheid in zijne taal, dat Anna, die ook bijna geene
andere keus had, vergezeld van haar zoontje, in den wachten­
den draagstoel stapte, gevolgd van Margaret en Hugh; ditmaal
hield Scipione woord met de goede trouw van eenen olifants­
jager, die de bedoelde prooi gerust laat voortgaan op het ge­
kozen pad, omdat hij weet op welken verborgen kuil zij onver­
mijdelijk toeijlt.
Wij hebben ondertusschen ons waardig tweetal vergeten. Hun
gesprek, dat vooral aan Scipione's zijde van de kenschetsende
hartstochtelijkheid, de overdrijving en de kwaadaardige list des
Italiaans getuigde, was in eene beraadslaging verkeerd, waarbij
Quirina, zoo het scheen, den boventoon voerde, en wel zoozeer

51
naar het genoegen van haren toehoorder, dat hij, nader bij haar
geschoven, hare hand had gevat en telkens met flonkerende
oogen toestemmend knikte.
Eindelijk riep hij uit, op eenen toon, die bijna zegepra­
lend was:
„Ja, bij St. Xaverius! dat's eene ingeving! de Spanjaarden
en Orsina."

HOOFDSTUK IV.
Het laatste spel.
Nabij de kapel van Santa Maria Maggiore lag de rijke wijn­
gaard Peretti, vroeger de nederige eigendom van den armen
Kardinaal Felice Montalto, thans door den machtigsten Paus
der 16 le
eeuw, door Sixtus V, in den uitgestrektsten lusthof van
Rome herschapen, in ruimen aanleg en vorstelijke grootheid de
eenige, die den Pauselijken tuin op zijde streefde, die toenmaals
toch de heerlijkste van Europa genoemd werd. Deze geestelijke
Vorst, die in allerlei ondernemingen der bouwkunst eene nut­
tige en roemvolle afleiding zocht voor de rustelooze staatszor­
gen en de duizende moeielijkheden, waarin zijn volhardende en
onvermoeid arbeidzame geest zich afmatte, en die zijne hoofd­
stad met zoo menig kostbaar toonbeeld zijner lievelingskunst
verrijkt heeft, had eene zekere gehechtheid behouden voor de
woning, die de getuige was geweest van zijne vijftienjarige zelf­
verloochening, van de ernstige droomen zijner grootsche eer­
zucht; hij verhief haar tot een prachtig paleis, dat voortaan
den woonzetel van zijn geslacht blijven zoude. Reeds in de
eerste maand zijner regeering had hij het toegewezen aan zijne
zuster Camilla, die het bewoonde met hare beide kleindochters
eii haar beperkt hofgezin.
Het was nog vroeg in den morgen; de zon, slechts even

53
boven de kimmen gerezen, had de lauwe zoelte der zuidermor­
genlucht nog niet tot de afmattende warmte van den middag­
gloed verhit; van frischheid blinkende, door den dauw, die als
een nevelig waas langzaam was opgetrokken, liet het geboomte
nog niet aamechtig het gebladerte nederhangen, en de bloem
boog niet den veelkleurigen kelk weemoedig op den stengel
neder, overheerd door de felle scherpheid van licht en stralen,
zooals de schuchtere bruid de oogen nederslaat voor den gloei-
enden blik van den bruidegom. In den lusthof Peretti had eene
der kleine lanen, waar mirtenbloesem, aan oranjegeuren gehuwd,
de lucht iets zoets welriekends gaf, dat bedwelmde en verrukte,
het uitzicht op eene fontein, wier zilver helder water, uit zeven
bronzen monden voortgespoten, soms als vloeibaar diamant in
de ruimte wegspatte, soms in lichte schuimende vlokken op de
nevenstaande heesters nederviel, welke vluchtige schuimsneeuw,
in kristalparels herschapen, dan blinkend schoon neerlag op
donkergroen en bonte kleuren. Op zekeren afstand van het kun­
stige waterwerk, in het zachte mos, dat den marmeren vergaêr-
bak omgaf, zat achteloos, met de meest ongedwongene losheid,
eene jonkvrouw, bijna nog een kind. Zoo hare gestalte al bedekt
werd door het ruime kleed van sneeuwwit neteldoek en Flo-
rentijnsch zilvergaas, waarin zij gewikkeld was, strekte dit slechts
om de liefelijke vormen nog meer te doen uitkomen. Deze jonk­
vrouw kon nog geene zestien jaren zijn. Er lag zulk een waas van
jeugd en reinheid, van aantrekkelijke kinderlijkheid, zoo iets van
de onschuld die nog niet heeft gebloosd op dit bloeiend gelaat,
zoo iets van den engel en van het kind; al hare bewegingen
waren zoo los, zoo zorgeloos, zoo onoverlegd, en toch zoo beval­
lig; zij speelde daar zoo luchtig en lachend met de bloemen,
die zij in haren schoot had, dat het moeielijk te beslissen was,
waar het aardsche meisje ophield en waar de nimf begon, of waar
de nimf vlood, om voor de Madonna plaats te maken. Want, bij
al de kinderlijke aanvalligheid harer trekken, bij de ivoren glad-

54
heid van dat voorhoofd, zoo onbewolkt en effen, dat het minste blosje
daarop zichtbaar zoude geweest zijn, zoo dat voorhoofd te blozen had,
lag er toch in haar donker oog met de lange zwarte pinkers een en­
gelachtig afschijnsel van diep gevoel dat zeker slechts op eene
gewaarwording wachtte, om sprekend vuur en zachte zwaar­
moedigheid te worden. Men kon het die oogen aanzien, dat
ze zich nog niet uit valsche schaamte hadden nedergeslagen,
of uit die afgesprokene zedigheid, die begrijpt en die onwe­
tend schijnen wil. In hare wangen, door den levendigen blos
der volle gezondheid gekleurd, waren fijne rozekuiltjes zichtbaar,
die zich bij ieder gul lachje vertoonden, tegelijk met het paarle­
moer der evenredige tanden. Om den fijngevormden mond
speelde toch eene fierheid, die slechts behoefde gewond te wor­
den, om te spreken. Over het geheel kenteekende haar gelaat
niet de hemelsche rust, die de hartstochten heeft overwonnen;
maar de rust, die nog nooit werd verstoord, en daarbij eene
bewegelijkheid, iets ontvankelijks, dat men het vergelijken konde
met de onbespeelde harp, die daar nog kalm terneder ligt,
maar die slechts behoeft getokkeld te worden, om liefelijke
tonen voor te brengen, of wangeluiden, al naar dat een
geoefend speler haar behandelen zal.
Zij was niet alleen. Van tijd tot tijd wees zij bloemen aan
in de nabijgelegene perken, of noemde die luide; en een jon­
geling in eene sierlijke ridderkleeding, van lichtgroen met zilver,
bracht haar telkens de begeerde voorwerpen, die zij dan tot
eenen bevalligen krans vlocht. Die jongeling was Scipione, die
nu Angelo heette; de jonkvrouw was Orsina, eene Pauselijke
prinses, de kleindochter van Madonna Camilla.
„Neen, Signore! ze zijn leelijk, hij weet niet te kiezen,"
riep ze half lachend, half ernstig, hem de bloemen toewerpende,
die hij pas had afgeplukt.
En daarna begon zij weder:
„Ach, gij plaagt mij ; veel te kort van steel, geef toch andere

55
zie! die daar, die zachte rooskleurige, die zoo heerlijk van
geur is, o geef! En hij kon niet zoo spoedig tot haar komen,
of ze riep: „Neen gij weet niet wat ik noodig heb, gij zijt zoo
verstrooid en zoo tergend langzaam, ik zal Ruigi roepen/' en zij
wilde opstaan; doch hij liet haar den tijd niet; juist legde hij
zijnen kleurrijken last in hare schoot.
„Nu spoedig eenen tak van dien schitterenden heester! neen!
neen! die donkerblauwe klok met dat gouden hart," riep zij
luid en gebiedend als een grillig kind; dan, zich snel bezin­
nende, viel zij zich zelve in de rede, en hervatte vleiend vrien­
delijk: „Gij wilt immers wel, goede Signore? verg ik u niet te
veel....?" — „Ach, Signora!" riep hij, het ge wenschte aanbren­
gende, „gij weet wel, dat het mij een lust is geen last u te
helpen."
„Het zoude mij bedroefd hebben, zoo gij anders gezegd hadt,"
hervatte zij, „mijne vrouwen zijn altijd zoo ernstig, zij schudden
het hoofd, en noemen het ongepast, als ik mij een krans vlecht,
en toch was dat vroeger mijn eenigst sieraad; nu ik paarlen
heb, meenen zij, dat ik de bloemen missen kan; maar bloeien
ze dan geheel nutteloos, om te verdorren zonder dat iemand
aan haar denkt, die lieve bloemen? Voorheen, als wij, meisjes
van Grotta, des zondags ochtends versche kransen aan de voe­
ten der heilige Madonna nederlegden, dan was het alsof zij ons
vriendelijk toelachte, en dan zegende ons de eerwaardige Pater,
en kuste ons. Nu, wat de Heiligen niet versmaden, dat kan
niemand onteeren, zelfs geene Vorstin, zooals ze mij noemen.
Maar.... dat was het niet, wat ik zeggen wilde, ik meende
eigenlijk, dat Signora Respanti, mijne Duenna, donker ziet, als
ik met de jonge edelknapen scherts, en als ik met u ben, o!
dan glimlacht zij."
„Omdat gij dus niemand beter weet, kiest gij mij," vroeg hij,
eenigszins gevoelig en haar uitvorschend aanziende.
„Neen, Angelo! dat heb ik niet gezegd, gij weet wel, dat ik

56
u liever bij mij zie, dan de anderen; die jonge edelen, dat zijn
marmerbeelden of draaitollen; gij alleen zijt een man!" Dit zeide
zij zoo ernstig en zoo naïf, dat hij zich afwenden moest om
zijnen glimlach te verbergen.
Zij ging met haar spelend werk voort. Op eens riep zij uit:
„Foei, Angelo! is dat lief van u, gij hebt mij eenen heester-
tak met doornen gegeven! Zie, ik heb mij gestoken, doornen
van u!"
En zij liet hem de kleine hand zien, waaruit een enkele drup­
pel helder purpervocht te voorschijn kwam.
Het was eene zonderlinge, tegenstrijdige uitdrukking van harts­
tocht en haat, die zijn gelaat plotseling aannam; een donkere
gloed vloog over dat bleek gelaat, doch verdween weder schich­
tig als een enkele bliksemstraal, en er lag ernst, er lag bijna
triomf in den toon, waarop hij zeide:
„Wacht gij dan volstrekt geene doornen van dit leven, Signora?"
Verwonderd en in twijfel zag zij hem aan.
„Ja, Signora! doch van u!"
Alsof er eensklaps eene omwenteling in hem plaats gevonden
had, wierp hij zich op eene knie voor haar neder, en sprak met
eene stem, waarin hij onuitsprekelijke teederheid legde, terwijl
hij het oog op haar gericht hield.
„Orsina! mocht mijn pad enkel distels en doornen zijn, zoo het
slechts rozen werden voor u!"
„Angelo! hoe kunt gij zoo wonderlijk ernstig zijn ?" hervatte
zij, „zijt gij vermoeid? Kom, ga naast mij zitten," en zij trok
hem bijna met geweld tot zich, „neen! blijf hier, ik heb u veel
te vertellen, er is veel gebeurd in de dagen, dat gij afwezend
waart, om uwe zieke bloedverwante te bezoeken. Ach ja! hoe
gaat het die goede oude? is zij zacht, vroom, goedaardig, zooals
mijne grootmoeder?"
„Evenzoo," hernam hij, aan haar dringen toegevende en zich
naast haar nederzettende.

57
„Vooreerst hebben wij verscheidene nieuwe huisgenooten gekre­
gen ; doch daarvan wilde ik thans niet spreken: neen! van
het prachtige feest bij de Collonna's, dat wij hebben bijgewoond,
Superba en ik. Signora Eespanti en de andere Duenna, en ver­
scheidene vrouwen waren met ons, men had ons overladen met
gouden borduursel en kanten, als Lieve Vrouwebeelden op eenen
hoogtijd; gij hadt moeten zien, hoe vriendelijk ons de Matronen
en de Signori te gemoet kwamen. Madonna Lucretia Colonna
deed ons aan hare rechterhand plaats nemen, en mijne kleine
Superba was zóó gelukkig; doch neen! dat was het ook niet,
wat ik u zeggen wilde, het was.... maar gij moet mij niet uit­
lachen, men verbergt ons meisjes somtijds zaken, die wij daarom
niet minder gissen, en ik geloof, dat ik thans iets geraden heb
uit een paar woorden, die mevrouw Lucretia ontvallen zijn."
„En wat is dan dat groote geheim, bevalligste Signora?"
„Men wil mij uithuwelijken."
„Orsina! Jezus Maria! Orsina! is dat waarheid!" riep hij, de
hand voor de oogen houdende, met eene hartstochtelijkheid, die
zelfs eene meer ervarene jonkvrouw zoude verschalkt hebben.
„Ik wist wel, dat dit u bedroeven zoude."
„Gij wist dit, en hoe toch, mijne jonkvrouw ?"
„Ik weet zelve niet hoe," hernam zij met eenvoud, „ook kan
ik niet zeggen, dat deze gedachte mij vroolijk stemt. En wat
dunkt u, Angelo ! is het dan noodig, dat ik trouwe, nu reeds ?"
„Noodig, Zijne Heiligheid wil het immers," hernam hij bitter.
„En wie is hij, dien men tot meer dan eenen God zal maken."
Zij zag hem verwonderd aan.
„Dat is heiligschennis, Signora?" sprak zij ernstig.
„Wie is de gelukkige bruidegom? meen ik."
„Kom," antwoordde zij met eenen zachten glimlach, „niets
meer van den bruidegom, als u dat mishaagt. Ook is het slechts
een vermoeden, eene schaduw, een woord, dat ik opving, ik wil
er niet meer van spreken, het maakt mij zelve treurig; en zie,

58
mjjn krans is af, laat mij zien hoe hij op uw zwarte lokken staat."
Zij was opgesprongen en drukte hem den bloemkrans op het
hoofd, plaatste zich op eenigen afstand, en bewonderde, met de
armen over elkander gekruist, de uitwerking harer decoratie, als
een schilder die zijn eerste stuk voltooid heeft, of als het kind,
dat hare pop heeft opgesierd. Zij was het kind, dat met eene
adder speelt; het vogeltje, dat in den muil van den krokodil
ronddartelt; de maagd die eenen glinsterenden vlinder meent
gevat te hebben, en die eene giftige tarantula in de handen
houdt.
Huppelende naderde zij hem weder, en zette den krans met
meer bevalligheid te recht, daarbij den eenen arm op zijnen
schouder leunende, met niet meer terughouding, dan of hij een
marmeren standbeeld geweest ware. Het was inderdaad een
schouwspel, dat de verkilde verbeeldingskracht van een grijsaard
zoude ontgloeid hebben, die engelachtige, schoone jonkvrouw, in
spelend vertrouwen geleund op den belangwekkenden jonkman,
die voor haar zat in het donzig mos, het haar met eenen schil-
derachtigen bloemkrans getooid, als een Grieksche jongeling bij
eenen offerdienst of bij eenen wedren. Zijn veelbeteekenend,
maar somber gelaat had bijna de uitdrukking van Nero als
fluitspeler; ontwerpen van helsch verraad en dorst naar men-
schenlijden schuilden bij beiden onder het bekranste hoofd. Hij
zag haar feeder aan. Hij legde in dien blik al dat zonderlinge
vuur, al de indrukwekkende zwaarmoedigheid, al de uitlokkende
dweperij, al dien gloed, die aantrekt, die bedwelmt, die ontrust,
die ontvlamt, waartegen de vrouw worstelt, waarvan zij huivert,
dien. zij voelt te moeten ontwijken, maar die haar als door
betoovering boeit. De arme Orsina ondervond de almacht van
dien blik; zij sloeg de oogen neder, en toch hief zij ze steels-
gewijze weder naar hem op, en trad snel en schichtig eene schrede
achteruit.
„Orsina!"

59
„Angelo!" riep zij met eene stem, die beefde.
„Goddelijk schoone maagd! gij wendt u van mij af, gij gunt
mij geenen blik."
„Ik weet niet, Angelo! gij ziet mij zoo wonderlijk aan, ik...
ik zou kunnen schreien."
„Als gij wist hoe nameloos ongelukkig Angelo is, en dat hij
op deze gansche groote wereld geene andere vreugde kent, noch
kennen wil, dan somtijds op uw engelengelaat te staren."
En hij had hare hand gevat, die zij niet terugtrok; en hij
legde vermetel zijne rechterhand tegen haar hart, als om zich
te overtuigen, dat het bewogen werd door de eerste koortsklop­
pingen des gevoels, en zij duldde het; en zij stond voor hem, ont­
roerd en verbijsterd, zich geene rekenschap gevende van deze
plotselinge gewaarwordingen, niets denkende, niets ziende; en
toch zag zij veel, en toch dacht zij veel, want voor haar ontsloot
zich eene nieuwe wereld, de wereld der hartstochten en der liefde,
waarin men van hemelen droomt, die later blijken op zijn best
bewoonbare Poollanden te zijn, waarin men nog aan den koeste­
renden zonnegloed van het gevoel gelooft, om later te bemerken,
dat het slechts geschilderde stralen waren, waarbij men van
koude rilt.
„Orsina! Orsina! gij hebt immer tijd tot beuzelen," riep eens­
klaps eene ernstige stem achter haar, die het meisje verschrikt
deed omzien, terwijl Angelo met overlegde langzaamheid opstond ;
de aankomende moest niet vermoeden kunnen, dat zij verrast
waren.
„En gij, Signore! zijt wel goed, dat gij ook hare kinderach­
tige spelen deelt, vervolgde dezelfde stem.
„Ach zijt gij het, goede lieve grootmoeder!" begon de jonk­
vrouw, zich herstellende; en de aankomende snel te gemoet
ijlende kuste zij haar met innige hartelijkheid de hand.
Het was eene statige vrouwengestalte, die naderde, in een
zoo stemmig en deftig gewaad, dat het bijna een geestelijk

60
kleed geleek. Toch deden de groote paarlen van den rozen­
krans, het gouden krusifiks, de diamanten haken, waarmede
het puntig uitloopende bovenlijf van hare zwaar satijnen samaar
aan den ruim geplooiden rok was vastgemaakt, en de kostbare
kant van den driedubbelen kraag haar kennen als eene voor­
name Romeinsche Matrone. Ook had Donna Camilla, hoewel
eerst op bejaarden leeftijd tot den rang eener Pauselijke vorstin
verheven een genoegzaam natuurlijk oordeel, en zelfs eenen
instinktmatigen tact van het welvoegelijke en passende, die haar
voor opvoeding en gewoonte gold. Geleid door den raad van
Sixtus en ongevoelig toegevende aan eene lichte overhelling tot
dweperij, waartegen in hare jeugd werkzaamheid en de zorgen
voor het dagelijksche leven haar beschermd hadden, doch waar­
aan zij zich nu in ongestoorde rust konde overgeven, had zij
in hare houding en gebaren eene strakke statigheid aangeno­
men, die hare onkunde aan njneren wereldtoon verborg.
Doch gelijk men veelal ziet, dat personen, uit den laagsten
trap der samenleving plotseling tot hare hoogste kringen opge­
heven, zelden de juiste middelmaat van losheid en gemeenzame
nederbuiging weten te treffen, zoo lag er in Camilla's manier
van zijn iets gedwongens, iets stijfs dat bijna overdrijving was;
zoo werd de vriendelijke innemendheid, waarmede hare chris­
telijke liefde den schijn van trots wilde weren, eene reeks van
overbodig wellevende woorden.
„In waarheid, Signora!" sprak zij tot Orsina, haar zacht af­
werende, „gij vergeet veel te dikwijls wat uwen rang voegt, het
passende is bij u altijd dat, wat uwe luim opgeeft."
„Ach, liefste Madonna! ik droom mij nog zoo gaarne in ons
vreedzaam Grotta."
„Gij zult zoolang droomen, mijn kind! tot het ontwaken u
bittere teleurstelling zal worden; of liever, gij zult spelen, tot­
dat eene harde ervaring u leeren zal, dat het leven iets ernstigs
i s, waar nog iets meer ernstigs op volgt, de eeuwigheid!

61
Meisje, meisje! gij vergeet de vroegmis om bloemen te plukken!"
Orsina stond met nedergeslagene oogen.
„Neen Madonna! dat was het niet, dat niet alleen, Angelo
weet wel.... Angelo zeide ...."
„Dat Monsignore Montalto heden zelf den laten dienst zal doen
in Santa Maria Maggiore" viel Scipione haar in de rede, met
zulk eenen overheerschenden en strengen blik, dat het goede
meisje, op welks lippen misschien reeds eene halve bekentenis
zweefde, verschrikt zwijgen bleef.
„Deze zwakheid kan ik u toegeven, lieve!" hervatte Camilla
zachter. „Monsignora Alessandro leest de mis met eene geest­
drift, die sticht en ontroert 1). Ook is het mijn oogmerk niet,
u zoo vroeg in den morgen iets onaangenaams te zeggen, ik
wilde u over ernstige zaken onderhouden; men verwittigde miji
dat ik u hier vinden zoude, en de zachte ochtendlucht lokte mij
uit om zelve u op te zoeken. — Signor Angelo! zoude ik van
uwe goedheid mogen vergen, mijne vrouwen te verzoeken, zich
gereed te houden, om ons straks naar de kapel te volgen."
De jongeling verwijderde zich met eene buiging; vooraf ech­
ter sloeg hij nog eenen blik op Orsina, die omziende, hem toe­
riep : „Signore! vergeet niet, dat gij mijn gebedenboek te dra­
gen hebt."
„Ik hoop die eer te hebben," antwoordde hij, en toen de
vrouwen op eenigen afstand in een olijvenboschje verdwenen,
strekte hij zijne hand naar haar uit, met zijnen eigenaardigen
lach en de woorden: „Orsina Peretti, dat was uw laatste spel!''
1) l)e negentienjarige Kardinaal-diaken niet tot priester gewijd, had geens­
zins het recht de mis op te dragen — en donna Camilla zou dus geene
gelegenheid gevonden hebben hare bewondering te betuigen voor de gaven
van haren neef — maar in 1839 kreeg deze dispensatie van ons als auteur
die wij niet willen herroepen.

HOOFDSTUK V.
Vervolg van het laatste spel.
„Mijne Orsina! gij kunt gissen, dat het iets belangrijks zijn
moet, waarop ik u onder den zegen der Heiligen voorbereiden
wil," sprak Donna Camilla tot hare kleindochter, toen zij eeni-
gen tijd waren voortgegaan.
„Dat is waar, gij schertst zelden, Madonna!"
„En vermoedt gij niet wat het wezen zal? Hebben de laatste
veranderingen in ons paleis, in onze hofhouding, in onze leef­
wijze, in uwe kleeding zelve, u niet overtuigd, dat er iets gewich­
tigs met u voorhanden is?"
„Met mij, lieve grootmoeder? Doch ja, ik erken het, de laat­
ste verfraaiingen hebben onze woning tot een prachtig paleis
gemaakt, en ik heb met smart mijne vroolijke vertrekken, die
op den wijngaard uitzagen, voor die grootsche zalen moeten ver­
wisselen, wier getraliede vensters mij het lieve zonlicht benemen;
wij zien ons omringd door zooveel Cavalieri en Matronen, als
tot het gevolg van rijke Vorstinnen behooren; en dat maakt,
dat wij elkander maar zelden meer vertrouwelijk naderen kun­
nen, omdat altijd vreemde gezichten daartusschen komen, die ons
aangapen, als zochten zij ons te betrappen op eenen misslag,
tegen hetgeen zij hoftoon noemen. Men brengt ons op feesten,
die mij vermaken zouden, indien ik er mij vertoonen mocht, zoo-

63
als ik waarlijk ben, en indien niet bij iederen hartelijken lach
Signora Respanti mij met de oogen zeide, dat ik eigenlijk had
moeten glimlachen. Yroeger liet men mij geheel de keuze mijner
kleeding over. Thans geeft men mij bij elk feest een ander ge­
waad, dat prachtig heet, omdat het schittert van goud en bor­
duursel, maar dat bont is van overlading, en zoo zwaar, dat het
mij drukt. — Die veranderingen, dierbaarste Madonna! ja, die
zijn mij niet ontgaan."
„Met ontevreden morren beloont gij alzoo de zorgende liefde-
van Zijne Heiligheid?" sprak Donna Camilla verwijtend.
„Neen, bij St. Ursula! ik ben zoo ondankbaar niet! Ik gevoel
mij gelukkig in mijnen toestand, zeer gelukkig zelfs. Ik verlang
niets meer, ik waardeer de groote, de vaderlijke liefde van Zijne
Heiligheid, de zorg, die hij genomen heeft voor onze opvoeding,
die ik niet minder op prijs stel, dan mijne zuster, al heb ik
zulke snelle, of zulke schitterende vorderingen niet gemaakt als
zij; alleen dit meende ik: dat wij niet gelukkiger zijn geworden,
sinds men ons met zooveel nieuwen luister omgeeft."
„Gij kunt gelijk hebben, kind!" hernam de oude dame, getrof­
fen door eene waarheid, die zij zelve misschien meer dan een­
maal gevoeld had. „Dan, het is dit niet, waarover wij thans,
spreken zouden. Zijne Heiligheid, die ons niets verordent, dan
met de nuttigste en liefderijkste inzichten, heeft mij ook thans
niet zonder oogmerk in staat gesteld, om u en Francisca met
betamelijken luister de plaats te doen innemen onder de Prin­
sessen van den pauselijken Staat, die u toekomt als zijne bloed­
magen. Het was om uwe toekomst te verzekeren, om u te behoe­
den voor mogelijke rampspoeden, als gij na zijnen dood, dien God
en de Heilige Maagd nog lange jaren verhoeden! aan u zelve
overgelaten, zonder rechtmatige beschermers achterbleeft. Hij:
wil ons huis den steun geven van een groot en machtig geslacht.
Hij heeft u eenen gemaal gekozen uit het eerste, het aanzien­
lijkste huis van Rome, uit dat der Colonna's!"

lach.
64
„Dat heb ik gedacht," sprak Orsina met eenen flauwen glim­
„Waarlijk? Welnu, dan zult gij verlangend zijn, met den
naam van uwen aanstaanden verloofde bekend te worden. Gij
hebt hem nog niet gezien. Hij heeft den laatsten tijd te Madrid
doorgebracht, en is eerst kortelings teruggekomen, het is de
waardigste zoon uit dat hooge huis, de eerste edelman van
Rome, Don Marco, Antonio Colonna, een Heer, die zooveel
titels en waardigheden voert, dat ik ze u allen niet uit het hoofd
weet op te noemen."
„Maken die titels iemand dan beter, grootmoeder?"
„Zij voegen ten minste voor den gemaal eener Peretti," her.
nam Camilla met ernst. „Daarenboven zegt men, dat Don
Marco een bevallig jongeling is, aangenaam en ridderlijk in
den omgang met vrouwen. Dat hij een vroom christen en een
deugdzaam mensch moet zijn, daarvoor waarborgt ons hij, die
hem uit zoovele anderen de voorkeur gaf."
Zwijgend ter aarde ziende, liep Orsina langzaam voort.
„Gij antwoordt niets, mijn kind?"
„Madonna! ik weet niet waarom men mij juist eenen gemaal ge­
ven wil, nu reeds.... ik .... ik ben nog zoo gelukkig in uw
huis, aan uwe zijde, wat behoef ik meer? Ik wensch geene ver­
andering, geen grooteren staat, dien ik zoo slecht zoude kunnen
ophouden; veeleer kan ik met heimelijk verlangen terugdenken
aan ons eenvoudig Grotta, waar boerenknapen en meisjes mijne
speelgezellen waren."
„Ja Orsina! ik weet het, gij hebt van die grillen, waarover
Signora Respanti zich niet zonder reden beklaagd; maar, in
ernst, gij moest het verledene vergeten, dat niet meer is, noch
zijn zal, en leven voor de dagen, die zijn en die komen
moeten."
„Ach, lieve grootmoeder! die anderen hebben het verledene
ook niet vergeten. Als die hooggeboren Heeren en die trotsche

65
Dames ons met zooveel eerbied en zoovele glimlachjes naderen,
dan is het mij, als dachten zij nog aan de schamele kleeding,
waarmede wij eens het Vaticaan binnenkwamen."
„Des te eerder moeten wij ons aansluiten aan een geslacht,
dat sedert eeuwen niets dan Baronnen en Vorsten onder zijne
leden telt. Doch ik wil met u niet over een onderwerp spreken,
dat gij kwalijk begrijpt. Laat het u genoeg zijn, dat allen, die
belang in u stellen, die aanspraak hebben op uwe liefde en
dankbaarheid, deze verbintenis vurig wenschen, en dat zij niets
willen dan uw heil. Gij zult toch wel eenig verlangen hebben,
om uwen toekomstigen Heer te zien?"
„Niet het minste, Madonna! en nu het mij toch gegund is,
mij aan u in vertrouwen te uiten, wil ik u oprecht zeggen, dat
ik eenen bepaalden tegenzin heb in dit huwelijk."
„Gij spreekt dwaze woorden, meisje! Gij zoudt dezen Prins
niet tot echtgenoot willen?"
„Omdat het een Prins is. Het is mogelijk, dat ik nog een
dwaas kind ben, ik heb mij zelve tot hiertoe altijd daarvoor
gehouden, en toch is er in mij een geheim gevoel, dat mij
waarschuwt tegen het gevaar, om mij als eene pop te laten
weggeven aan eenen vreemdeling, dien een ander gekozen heeft!
Die man kent mij niet; liefhebben kan hij mij dus evenmin als
ik hem, en toch begeert hij mij! Neen, Madonna, ik heb beslo­
ten slechts eenen echtgenoot te kiezen, die mij beminnen zal;
en ik ben ook eene Peretti!"
Camilla had den arm harer kleindochter schielijk losgelaten
en bleef staan. Verwondering en toorn hadden haar zoo aange­
grepen, dat zij zich tegen den marmeren Faunus steunen moest,
waarnevens zij stond. Het was ook eene groote omwenteling,
dat kind, door één blik tot denkende maagd gerijpt: die zwakke
maagd, door één schok hervormd in de ernstige vrouw met den
vasten wil. De oude dame begreep, dat redeneeringen hier geene
overtuiging geven zouden; machtwoorden alleen moesten beslissen.
Engelschen te lïome enz. 5

66
„Het was niet van uwen wil, dat ik sprak," hervatte zij ernstig
en streng, „Zijne Heiligheid, onze Heer, wil het. Kunt gij niet
besluiten tot gehoorzaamheid als bloedverwante, uit dankbaar­
heid voor zijne weldaden, dan wordt die van u geëischt, als
afhankelijke onderdane, die geen recht heeft om over zich zelve
te beschikken. En zoo de moeder van uwe moeder u nog één
raad te geven heeft, wacht u dan voor de gevolgen van eiken
tegenstand, Signora!"
En de bejaarde dame wendde zich af, om zich te verwijderen.
„Madonna! dierbaarste Madonna!" riep het meisje, wier moed
niet verstaald was tot koele hardvochtigheid, „zóó hebt gij nooit
tot mij gesproken, zóó niet!" en zij wierp zich snikkend in hare
armen. Tegen de tranen harer geliefdste kleindochter was de
aangenomene strengheid der goede vrouw niet bestand:
„Meisje! meisje! het is ook omdat gij mij wanhopig maakt
door uwe wederspannigheid. Heb ik u niet alles herhaald, wat
Zijne Heiligheid zelf mij in den mond gaf, en wat moet er van
worden, als gij dan nog niet toegeeft? Gij weet hoe uw oudoom
is: — mij zal hij beschuldigen, als Colonna dezen ochtend komt
en gij hem onbetamelijk ontvangt; ze zijn zoo licht geraakt, die
groote Heeren, en als ge hem met onhoffelijkheid ...."
„Dat zal ik niet, grootmoeder! dat zal ik niet! maar noem
mij weder uwe Orsina, uwe lieve kleindochter!"
„Der heilige Maagd zij de eer! daar hoor ik weder mijne
Orsina," riep Camilla haar opheffende en kussende, „liefste engel!
vergeet niet, dat gij mij uw woord gegeven hebt. Met dit eerste
bezoek is immers nog niets bepaald ? Wij hebben immers slechts
de tweede week van de Vasten, en eerst na Paschen zal de ver­
loving zijn."
„O Hemel!" zuchtte de jonkvrouw; doch zij wilde den vrede
niet weder verbreken, en volgde de Matrone stilzwijgend in hare
vertrekken, waar deze, in tegenwoordigheid van de gansche hof­
houding, op plechtstatige wijze het aanstaande bezoek van Don

67
Marco aankondigde. Met stille gedweeheid, die zelfs iets waar­
digs had, liet Orsina zich door hare vrouwen versieren, zooals
de Duenna voorschreef; daarna verzelde zij hare grootmoeder
naar de mis in eene der Kapellen van St. Maria Maggiore, en
toen Scipione haar het misboek overreikte en achter haren bid-
stoel nederknielde, fluisterde zij hem zachtkens toe : „Ik wil u
spreken; wacht mij na de siësta in het Kabinet bij de galerij
van St. Franciscus."

HOOFDSTUK VI.
Anna Oston.
In een der vroolijke vertrekken, over wier gemis de jeugdige
Orsina zich beklaagd had, zat, vele uren later, Lady Anna Oston,
en toch was zij niet vroolijk! Op haar somber, peinzend gelaat,
dat zij met de hand ondersteunde, las men het, dat hare een­
zaamheid, te midden van een zoo bewoond paleis, eigene keus
was, dat zij zich aan het gezellig samenzijn met anderen ont­
trok, om aan eene zwaarmoedigheid toe te geven, die zij zich
zelve verweet, en die iets van ondankbaarheid had jegens haren
weldoener. Paus Sixtus toch, welke ook zijne redenen daarvoor
zijn mochten, had niet slechts beloofd, maar ook gehouden. Eeeds
sedert twee dagen woonde zij als eene geëerde gast in het huis
zijner zuster, aan wier eigene tafel zij aanzat; reeds had zij
de schriftelijke toezegging in handen van een jaargeld van vijf­
honderd Roomsche Kronen, om in het ontoereikende harer geld­
middelen te voorzien; reeds wist zij, dat haar zoontje, aan be­
kwame opvoeders toevertrouwd, niets ontbeerde, en al die voor­
rechten genoot, welke hare moederliefde zoo vurig voor hem
gewenscht had. Onbekommerd voor het tegenwoordige, door de
machtigste bescherming voor de toekomst gerustgesteld, in het
ongestoorde genot van die godsdienstige vrijheid, waarnaar zij
zoolang gesmacht, die zij zoo vurig van den Hemel afgebeden

69
had, bleef der vrijwillige bannelinge, die het vaderland van haar
verlangen gevonden had, zoo men denken zoude, geene stof tot
treurend peinzen over. En toch meende zij die te hebben.
Het gebeurt meer, dat wij juist dan, als wij datgene bereikt
hebben, wat lang het doel onzer onverpoosde wenschen was, eene
onvoldaanheid, eene lauwe onverschilligheid, eene mismoedigheid
zelf in ons ontwaren, die een onmenschkundige zoude willen
toeschrijven aan wispelturige ontevredenheid, of onverzadelijke
begeerzucht; doch die niets is dan het innige, heilige, onverdelg-
bare streven naar het betere, dat mede een bewijs is voor onze
onsterfelijkheid; want die rustelooze zucht zoude niet in ons
gelegd zijn, niet samengeweven wezen met onze ziel, zoo zij niet
bestemd ware, eenmaal voldaan te worden. Dat zij het op aarde
niet wordt, dat weten wij allen, en de gelukkige, die elke zijner
begeerten heeft voldaan gezien, wel het best. De rijke, die meer
schatten heeft bijeenverzameld, dan hij zich in zijne vermetelste
hoop had durven toewenschen; de eerzuchtige, die eene hoogte
bereikt heeft, welke zijn weelderigste droom hem nauwelijks had
beloofd; de krijgsman, die zijnen naam nooit meer genoemd ziet,
dan als eene verpersoonlijking van den roem; de schrijver, die in het
gevestigde en onbetwiste bezit is van het schitterend succes, wiens
machtig genie zijn tijdvak beheerscht, en die weet, dat hij leven
zal in zijne werken voor de bewondering van andere geslachten;
laat die allen, met de hand op het hart, en met het oog der
zelfkennis eenen blik werpen in hunne ziel, en ons dan zeggen,
of zij gevonden hebben, wat zij gewacht hadden, en of hunne
gewaarwordingen bij de meest verlangde uitkomsten van hun
leven, niet meer hadden van teleurstelling dan van voldoening,
of zij niet onwillekeurig hebben uitgeroepen: „Was het dit?"
Het is er mede gelegen als met de duinen; in de verte zijn zij
schilderachtige toovergestalten, die het oog verleiden en tot zich
trekken, maar die men niet van nabij zien moet; want dan zijn
het dorre, schaars begroeide zandhoopen! Dan, wij hebben Anna

70
Oston vergeten, wier onvoldaanheid uit een zeer natuurlijk, zeer
naïf vrouwelijk gevoel ontstond, dat zij zich zelve niet recht
bekennen wilde; doch dat zich daarom niet te minder deed gel­
den. Ridder Karre had haar nog niet bezocht, ofschoon zjj sinds
twee dagen zijn huis verlaten had. Om het bittere van dit ge­
voel recht te kunnen peilen, moeten wij een oog slaan op hare
vroegere geschiedenis.
Anna, de bevallige erfgename van Berwickshire, had reeds in
hare eerste jeugd den verlovingsring gewisseld met haren neef
Lionel Karre, den jongeren zoon van een edel Engelsch geslacht,
welks oudere leden eereplaatsen bekleedden aan het hof van Eli­
sabeth en in haren staatsraad. De staatkundige gevoelens echter
der wederzijdsche bloedverwanten hielden op dezelfde te zijn.
Karre's vader en zijne ooms hechten zich aan de machtige hof­
partij van Leycester, terwijl Anna's ouders de Burleighs en de
Cecils als beschermers huldigden. Die verdeeldheid werd vijand­
schap. Anna's ouders namen hun woord terug; Lionels bloedver­
wanten zonden hem naar de hoofdstad. Die scheiding was spoedig
bewerkt; dan de verbintenis der harten liet zich niet zoo snel
ontknoopen. Door tegenstand aangevuurd, door het romanesk
denkbeeld van trouw sterker geworden, door afwezendheid gevoed,
werd hunne jeugdige genegenheid ernstige hartstocht. Dit belette
echter niet, dat Anna, na zwaren strijd met hare plichten en met
haar hart, eindelijk voor het gezag harer ouders bukken en eenen
gemaal van hunne hand aannemen moest. Deze was een onmetelijk
rijk landedelman van streng katholieke begrippen (dit bepaalde
de keuze der moeder), van een hard, koel, eigenzinnig karakter,
doch handelende naar de meest nauwgezette grondbeginselen van
eer en billijkheid; hij telde ten minste tien jaar meer dan zijne
echtgenoote, was een groot liefhebber van vossen- en hertenjach­
ten, hield een eigen tooneelgezelschap in gestadige bezoldiging,
en reed nooit uit, dan vergezeld van twintig gewapende vas-
salen. Geen wonder dus, dat de jeugdige vrouw in hare eerste

71
liefde gekrenkt, uit den aard overhellende tot zachte mijmering
en dweeperij, zonder eenige instemming deelnemende aan de
vermaken van haren echtgenoot, hem slechts uit koelen plicht
getrouw, in stilte het ontzegde geluk betreurende, den troost
voor haar gebroken hart en verloren idealen alleen zocht in
godsdienstbetrachting, die tot geestdrijverij ontvlamde, en die
haar verwarmde, waar alles om haar henen koud was. Hare
ziel was sterk en ruim genoeg om een opheffend en uit­
sluitend gevoel te huisvesten; — dat der liefde had zijn
altaar verwoest gezien, zij herbouwde het en droeg het op
aan haren Schepper. Niet geheel zonder zegen bleef haar
echt. Zij werd moeder van eenen zoon, wiens eerste op­
voeding Lord Oston gelukkig aan zijne gade overliet, die deze
gewichtige taak met het volle besef van haar gewicht aanving,
en voor wie zij eene vriendelijke afleiding was. Toen William
zijn zesde jaar bereikt had, zag Lady Oston zich weduwe. Met
edele zelfbeheersching had zij zich, gedurende haar huwelijk,
van elke verstandhouding met Lionel onthouden; zij had geene
navrage willen doen omtrent zijn lot, dat hare deelneming toch
zoo diep gaande maakte. Zij had voor zijne en hare zwakheid
gevreesd. Slechts zijdelingsche berichten hadden haar doen gissen,
dat zijn openbaar leven even rampspoedig was als haar huise­
lijk. Nu echter, onafhankelijke meesteresse harer daden, spoedde
zij zich naar Londen. Daar zoude zij haren geliefden vriend
vinden, daar zoude hij evenals zij, tvenschen de gevoelens
hunner harten door eenen heiligen band te wettigen. IJdele
hoop! Te nauwernood aan een doodvonnis ontkomen door
de beschermende hand van Essex, was de ongelukkige Karre
gevlucht en doolde in ballingschap rond, gebukt onder de on­
genade zijner Koningin, en onder de onverdiende verachting
zjjner bloedverwanten, die zich zelfs geene moeite gaven zijn
verblijf op te sporen. Die plotselinge slag was te groot voor
Anna. Zoolang plichtbesef haar nog veerkracht gaf, was zij

72
sterk geweest; maar nu de hinderpaal voortkwam uit vervolging
van menschen, en uit den wil van eene Elisabeth, van de vij­
andin harer kerk, nu verviel zij tot die razende wanhoop, die
vaak in krankzinnigheid eindigt. Eene zware ziekte, die haar
voor altijd den frisschen blos der gezondheid ontroofde, spaarde
haar dien jammer. Na die krankte had eene sombere zwaar­
moedigheid het haar tot behoefte gemaakt, in den kring harer
verwanten te leven. Zoo bleef zij te Londen, ondanks het grie­
vende der heimelijke verdrukking harer geloofsbegrippen: eene
verdrukking, die zich hier, in de nabijheid van het hof, sterker
voelen deed, dan op het meer vrije platteland. Het was in
dezen tijd dat de gebeurtenissen voorvielen, die het treurige uit­
einde der Schotsche Koningin voorafgingen. Eene fijnvoelende
vrouw als Anna, door smart en lijden verbitterd, die een deel
harer rampen toeschreef aan Elisabeth, kon wel niet onzijdig
blijven in die dagen van opgeruide hartstochtelijkheid aan deneenen,
en van koelbloedig berekenende staatkunde aan den anderen kant.
Zij voegde zich bij de partij der katholieken, die Babinghton's
bloedig voornemen eene daad van gerechtigheid, en zijnen dood
een welzalig martelaarschap noemde. Om het belang van haren
zoon alleen onthield zij zich van openlijke deelneming tot op
den val van Maria Stuart; wat er toen met haar voorviel, we­
ten wij uit haar eigen mond. Slechts dit niet, dat de Baronet
van Southewell, Karre's oom, de eenige, die met diens ware
betrekking bekend was, haar bij eene toevallige ontmoeting van
de verblijfplaats zijns neefs onderrichtte, en haar door een enkel
woord gissen liet, dat zijn lot onder de bescherming van Kardi­
naal Montalto minder duister was dan zij waande, en haar on­
getwijfeld verder ingelicht zoude hebben, zoo niet haar overhaast
vertrek uit Engeland hem dit onmogelijk gemaakt had. Men kan
zich, na dit alles, licht indenken in hare zielsgesteldheid, toen
zij den man wederzag, om wien zij zooveel geleden had, en
het is zeker, dat alleen haar rijpere leeftijd, hare lange gewoon-

73
heid aan zelfbeheersching en lijden en hare vrome gelatenheid,
die het vuur harer jeugd getemperd hadden, haar toen kracht
gaven, om hare diepe aandoening te beteugelen en onder wel-
voegelijke koelheid te verbergen. Eene Italiaansche vrouw had
zich voorzeker hier verraden; maar Anna was eene Engelsche.
Niet minder groot was daarom hare teleurstelling, toen de ge­
liefde wel met hartelijke en achtingsvolle vriendschap haar als
eene welkome gast behandelde, wel met deelneming naar het
verhaal harer rampspoeden luisterde, doch door geen woord
geene toespeling op hunne vroege teedere betrekking terug­
kwam, of iets zeide, hetwelk haar recht gaf te denken, dat zij
nog bemind was. Zoolang zij zich in zijn huis bevond, hield zij
dit voor eene fijne kieschheid, waarvan zij den prijs te wel kende
om haar niet te billijken; doch er waren nu twee dagen verloo-
pen twee dagen, eeuwen voor haar innig heimelijk verlangen!
en geen bezoek van den geliefde stelde haar gekrenkt hart ge­
rust; nu, daar niets hen meer scheen te zullen scheiden, was
hij, hij zelf de hinderpaal van hun geluk. O! de koele man
begrijpt niet genoeg de onkreukbare, innige trouw, de diepge­
wortelde standvastigheid van het vrouwelijke hart, dat hij terug­
stoot, dat zoovele krenkingen, zoovele mishandelingen, zoovele
teleurstellingen van hem verdragen kan, om altijd weder te ver­
geven, om dankbaar te zijn, dat men hare vergiffenis wil, om
zalig te wezen, dat zij vergeven mag! — Doch laat ons voor
eene poos Anna aan haar treurend peinzen en peinzend treuren
overlaten, dat toch niets aan haren toestand verandert, en zien
wij, wat er in eene andere zaal van het paleis Peretti voorvalt.
In die zaal, het staatsievertrek van Camilla's ruime woning,
hadden zich, na den morgengodsdienst, alle voornamere leden
van haren hofstoet vereenigd rondom hunne meesteres en hare
kleindochters, om Colonna's plechtige ontvangst luister bij te
zetten. De Pauselijke Matrone, in haren deftigen armstoel ge­
zeten, had aan hare rechterzijde Orsina, die in dezen de hoofd-

persoon moest zijn, en aan hare Toeten, op een laag tabouretje,
de kleine Francisca, door hare zuster, niet oneigenaardig, Superba
bijgenaamd. Inderdaad, deze jeugdige vorstin, hoewel nog geen
volle veertien jaren oud, gaf reeds zulke blijken van trotsche
hoogheid en ongemeene rijpheid van oordeel, dat men de nanicht
van Sixtus daarin niet miskennen kon. Hoewel minder bevallig
dan hare zuster, had zij beter dan deze, had zij met de inspan­
ning van al hare vermogens, en met eenen weetlust, welke
dien van haren oudoom in zjjne eerste monniksjaren evenaarde,
van het voortreffelijke onderwijs, dat hij haar geven liet, ge­
bruik gemaakt; en nu reeds kon zij met recht eene eerste plaats
bekleeden onder de Romeinsche prinsessen. Toch was de meer
natuurlijke Orsina de lieveling van haren oudoom. Een groot
man wil dat schitterende niet in eene vrouw. Hoeveel zij er ook
tegen had, de prachtige tooi, die Signora Respanti voor haar
had noodig geoordeeld, verhoogde Orsina's schoonheid. Wat men
er ook van zeggen moge, rooskleurig satijn en schitterende goud­
stof beuadeelen eene bloeiende vrouwengestalte niet, en zwarte
oogen flonkeren daarom niet minder, al glinsteren er diamanten
in de lokken, en al omgeven witte parelen den witten hals.
Misschien reeds voor de derde maal was Scipione, die achter
haar stond, bezig haar dit te zeggen, toen de zaaldeuren open­
gerukt werden en de edelknapen Don Marco Antonio Colonna
aankondigden, met de opsomming van al die lange titels, waarop
deze jonge man, die Grande van Spanje was en Ridder van het
Gulden Vlies, aanspraak konde maken. Het was eene zeer groote
en zeer voordeelige eer, welke Sixtus hem bestemde, toen hij hem
koos tot gemaal zijner oudste nicht; want het huis van Colonna,
hoe machtig en hoe aanzienlijk ook, bezat geene inkomsten in
evenredigheid van den vorstelijken staat, dien het voeren moest;
uitgaven bij schitterende ambassades, en vooral die, waartoe het
zich bij de kroning des Konings van Spanje had verplicht ge­
zien, hadden zijne geldmiddelen uitgeput, en het dieper in

75
schulden gestoken, dan met de waardigheid Tan zulk een Vor­
stengeslacht overeenkwam. Sixtus had groote Terplichtingen
aan dit huis, en Tooral aan den Kardinaal Colonna, Don Marco's
oom, wiens leermeester hij geweest was, en het was dus even-
zeer een plicht Tan dankbaarheid, dien hij vervulde, door met
den aanzienlijken bruidschat, dien zjjne nicht was voorbehou­
den, en de groote giften, in abdjjen en leenen, die er zouden
worden bijgevoegd, het kwijnend verval van dit huis te voor­
komen, als de macht van het zijne te bevestigen, door het aan
te sluiten aan een geslacht van historische oudheid en onbe-
twisten invloed.
Verscheidene leden zijner familie vergezelden hem; doch het
was Alexander Peretti, Kardinaal Montalto, die hem binnen leidde.
Het is nog de plaats niet om van dezen Kerkvorst te spreken;
alleen stelle men zich hem voor, als een jong geestelijke van
een edele, ranke gestalte en belangwekkend gelaat, die het zwarte
haar nog in korte lokken droeg, en wien de knevelbaard even
goed gevoegd zoude hebben als den jongen Colonna zeiven.
Na Madonna Camilla zijnen eerbied te hebben betuigd,
wendde zich Don Marco tot Orsina. Eene knie ter aarde bui­
gende, bracht hij haar de toen nog gewone hulde van den
handkus. De jonkvrouw, die bij zijn binnentreden zeer bleek
geworden was, en strak voor zich had nedergezien, wierp, toen
zij hem de hand reikte, eenen schichtigen blik op hem. "Ware
zij onbevooroordeeld geweest, dan had zij voldaan moeten zijn;
want hij was een schoon man, en in den schitterenden Spaan-
schen dos van purper fluweel en wit satijn, overal met fonkelend
gesteente bezet, had hij dat uiterlijke van ridderlijke bevalligheid,
dat aan zijnen hoogen rang zoo wel paste. Het was wel aardig,
dien jongeling daar te zien aan de voeten van dat meisje; dien
trotschen, hooggeboren edelman, dien ridder van de doorluch-
tigste orde, geknield voor een zestienjarig kind; dien Prins, die,
als Grande van Spanje, met gedekt hoofd den fiersten Monarch

76
der wereld naderde, die hem neef noemde, geknield aan de voe­
ten van de kleindochter eens timmermans; den forschen, kracht­
vollen man, nederbuigende voor eene teedere, zwakke maagd:
het hooge zich vernederende voor het lage; den sterke hulde
brengende aan de zwakheid. Zonderling staal der ongerijmde
menschelijke overeenkomsten, die altijd de orde der zaken om-
keeren, die altijd zondigen tegen de natuurlijkste wetten der
schepping! Want daar ten minste ziet men de kracht troonen
boven de onmacht, en nooit strijkt de adelaar neder voor de
voeten van de kolibri.
Iets dergelijks was het misschien wat ook Orsina gevoelde,
toen zij op den jongen Colonna neerzag; want haar donkere
blos en de verlegen glimlach getuigen zoowel van hare jonk­
vrouwelijke verwarring als van hare gestreelde ij delheid bij de
bewezene eer.
Toen hij zich weder opgericht had, nadat Orsina met een
paar niet veel zeggende woorden de hoffelijke betuigingen zijner
verrukking over het geluk, dat het hem ten deel viel, had beant­
woord, en de Kardinaal Montalto hem eene plaats had aange­
wezen, was het Francisca, die hem het eerst aansprak.
„Men ziet weinig Italianen van eene zoo kloek gebouwde
gestalte als gij, Monsignore! zijt gij waarlijk een Romein, ofwel
een afstammeling van de zwaargespierde Vandalen, die Rome
verwoestten ?''
„Mijne voorouders, Signora!" antwoordde hij, verrast en ver­
legen over de zonderlinge opmerking van het meisje, dat met
vaste blikken naar hem opzag, „mijne voorouders klimmen op
tot de verwarde geslachten der halve goden, en ik weet niet... ."
„O! ik weet, ik weet," viel zij lachende in „dat uwe zuilen 1)
zich hooger boven den grond verhieven, dan die van het Ka-
pitool; met meer recht, dunkt mij, dan de Este's, noemt gij u
1) Woordspeling op Colonna.

77
de zonen van Hercules; aan zijne zuilen ontleent gij waarschijn­
lijk uwen trotschen naam.''
„Het ware veel beter geweest, Signora!'' voegde Camilla
hare kleindochter toe, „dat gij Monsignore, in plaats van hem
tot welkomst zijne Heidensche voorvaderen te herinneren, iets,
waarover een vroom Christen toch altijd bloost, hem verzocht
hadt, ons nader bekend te maken met de hier aanwezige leden
zijner familie, die allen goede zonen der Kerk zijn. Mag men
u die moeite vergen, Monsignore?''
De Colonna boog zich en stond op, eenen blik en eenen
glimlach wisselende met Montalto; zij waren te zamen overeen­
gekomen, de lastige ceremonie van de voorstelling dier talrijke
rij daar te laten; nu echter was geen ontwijken mogelijk,
en de goede Camilla, zich uitputtende in allerlei plichtplegingen,
verwenschte misschien niet minder dan de overigen het verve­
lende en gedwongene van hetgeen zij meende te zjjn een nood­
wendige plicht der wellevendheid.
Daarna echter, terwijl men ijs en ververschingen door de
zaal ronddiende, werd de toon meer los en vrij. Orsina ten
minste had reeds sedert lang haren sierlijken zetel verlaten,
en praatte lachende met haren neef, den jongen Kardinaal,
die zich achteloos in eene diepe vensterbank^ had nedergewor­
pen. Camilla onderhield Don Marco over haren eenigen zoon,
Don Michiel, die nu afwezend was, om aan het Toscaansche
hof zijne sporen te verdienen.
Francisca liet zich door den jongen Prins van Palestrina al­
lerlei aardigheden zeggen over hare uitgebreide kennis, waarvan
zij hem de blijken niet spaarde. Scipione, die zich op korten
afstand hield, maakte zijne opmerkingen, terwijl hij Signora Res-
panti vleierijen zeide, die zij nog niet te oud was om over­
dreven te vinden, en ook welke vrouw is ooit zoo oud, dat- zij
de taal der vleierij overdreven vindt?
Ieder hield zich dus bezig op zijne wijze, toen een Edelknaap

78
Camilla schielijk naderde. „Madonna! de Karos van Zijne Hei­
ligheid rijdt het voorplein op."
„Dat verheugt mij, Ruigi! waarlijk dat verheugt mij; doch
altijd zoo onverwacht, mijn broeder is toch.... Signor Angelo
Maldaveto! wees toch zoo goed en zorg dat Zijne Heiligheid
behoorlijk ontvangen worde. — Ruigi! is de groote middelpoort
geopend? — Lelio! plaats den staatsiezetel daar in het midden
onder de draperie. — Edele Don Marco! verschoon mij, zoo ik
u vergat te antwoorden. — Cavalieri! hebt de vriendelijkheid u
een weinig ter zijde te schikken."
Met deze en dergelijke zinsneden van bevel en uitroeping
gaf de oude dame hare blijdschap lucht, en tevens de lichte
ontsteltenis, die haar altijd aangreep, als haar Pauselijke broeder
haar zoo plotseling overviel. Dat was evenwel altijd zijne ge­
woonte. Hij bezocht haar steeds incognito en als bij verrassing.
Toch beminde hij deze eenige zuster met innige hartelijkheid; de
liefde voor zijne neven en nichten dreef hij zelfs tot hartstocht;
dan, alleen als zij zonder getuigen te zamen waren, gaf hij zich
aan die zachtere gevoelens over, die hij meestal verborg onder
koele waardigheid, als scheen hem dat toegeven aan eene zoo
natuurlijke gewaarwording eene zwakheid, die hem te veel met
de andere menschen gelijk stelde. Toen hij nog Kardinaal was,
dreef hij die kunstkoude zelfs zoover, dat hij den dood van
zijnen meestgeliefden neef Filippo, zoon van zijnen overledenen
broeder Antonio, eenen jongeling van den gelukkigsten aanleg,
*n den ouderdom van zeventien jaren openlijk op straat vermoord,
met de schijnbaarste koelheid droeg, en bij die gelegenheid tot
iemand, die hem wilde troosten, en een ander, die hem tot
gerechtelijke vervolging der daders aanzette, deze merkwaardige
woorden zeide: „Ik bemin mijn bloed tot eenen zekeren graad ;
maar niet genoeg om mij voor God te doen zondigen tegen
hen, die zich aan mij bezondigd hebben, en God verhoede, dat
ik in de misdaad van wraak zoude vervallen tegen de men-

79
schen, die leven, om de nagedachtenis van eenen neef, die
dood is!"
Deze woorden getuigen te meer van zijne macht over zich
zeiven, daar hij nauwelijks den Pauselijken Stoel beklommen
had, of hij liet de daders van dien gruwel opsporen en straffen,
hoewel zijne geschiedenis geen ander voorbeeld aanwijst van
zijne wraakneming over persoonlijke beleedigingen, die hem toch
in zoo ruime mate waren aangedaan.
Voor dit schijnbaar verlaten zijner bloedverwanten had hij
eene dubbele beweegreden; vooreerst was het hem als Kardinaal,
bij zijn bekrompen inkomen, nauwelijks mogelijk, hun eenige
aanmerkelijke ondersteuning te schenken; ook ontvingen Alexan­
der en Michiel, die hij studeeren liet, niets dan het volstrekt
noodige, en dan nog altijd door tussehenkomst van Sarnano;
en ten andere wist hij hoezeer de nasleep eener behoeftige
familie een punt van bezwaar was in zijn verholen streven
naar het Pausschap. Toen hij dit doel bereikt had, was het te
denken, dat hij zich met drift zoude hebben schadeloos gesteld
ook voor dit gedeelte zijner vermomming; dan, niet alzoo han­
delde Sixtus. Wel liet hij snel zijn geslacht tot zich komen, wel
schonk hij Camilla en den haren den wijngaard Peretti, met
eenige inkomsten en eenen kleinen hofstoet; wel maakte hij
zijnen achttienjarigen neef Alexander tot Kardinaal; wel stelde
hij het onderwijs der beide meisjes in de beste handen, dan,
de vroegere veronachtzaming hield nog niet op. Hij had het
altijd eene hatelijke gewoonte der Pausen gevonden, om de
schatkist der Kerk te plunderen ten behoeve van hunne familie,
rijke goederen en leenen van den Kerkelijken Staat af te schei­
den, om aan bijzondere personen weg te schenken, en zoo den
Staat te verzwakken om enkelen te verrijken. „Ze zouden Rome
wel onder hunne neven willen verdeelen," was altijd zijne ver­
drietelijke aanmerking, als hij van iets dergelijks hoorde. In dezen
misslag wilde hij niet vervallen. Met scherpe woorden verbood

80
hij Camilla hem ooit de geringste gunst te vragen, om zeker
te zijn, dat men haar niet als werktuig gebruikte tot het berei­
ken van hebzuchtige oogmerken, of het voorkomen van billijke
gestrengheid. En hij verklaarde haar en de haren, dat hij beslo­
ten had, haar nimmer eenig verzoek in te willigen, maar dat
alles, wat hij voor hen dacht te doen, uit hem zeiven zoude voort­
komen. Dit begin was zeker weinig geschikt om eene vertrou­
welijke genegenheid tusschen hen te doen ontstaan, en Camilla,
die het niet waagde den vastgezetten afstand te overschrijden,
leefde stil voor zich henen, verdiept in hare vrome godsdienst­
plichten, en gelukkig in de ontwikkeling harer kleinkinderen.
Zoo bleef het echter niet. In 1587 zag Sixtus zijne macht
"volkomen bevestigd; het hervormde Rome, bevrijd van hare
drie pesten: roofzieke bandieten, baldadige edelen en losban­
dige geestelijken, bloeiende in rust en welvaart, elke burger
gehandhaafd in zijne rechten, elke openbare ondeugd geweerd,
de wetten ontzien en nagekomen, geene voorname schuldeischers
meer, die hunne schuldenaars met tergend onrecht vertrapten,
geene maagden meer met geweld aan hare ouders ontschaakt,
geene moordenaars meer in de straten, geene bloedige gevech­
ten meer in de huizen, geene gruwzame inbraak meer bij nacht.
Alles rustig, alles veilig, alles gelukkig, alleen de boosheid sid­
derende, doch in toom gehouden; Rome verfraaid door de
heerlijkste werken der bouwkunst, verrijkt met de nuttigste instel­
lingen; de Apostolische Stoel meer dan ooit ontzien bij de Ka­
tholieke volkeren; sterk en geducht tegen zijne vijanden; de
hooge geestelijkheid weder genoopt het voorbeeld te geven van
ingetogenheid en van reinen levenswandel; de Kerk zonder schul­
den, en bij dat alles de schatkist uit haar verval opgericht, beter
gevuld dan in de schitterendste regeeringen vóór de Reformatie,
hoewel Engeland, Noord-Nederland, een groot deel van Frank­
rijk en zoo menig deel van Duitschland opgehouden hadden
schatting te brengen, terwijl nog daarenboven elk jaar een

81
spaarpenning van een millioen Roomsche kronen, ten nutte der
Kerk in eene geheime bewaarplaats van het Vatikaan werd
weggelegd, en nu eerst meende de groote Paus, na zooveel ge­
daan te hebben voor anderen, ook iets te mogen doen voor
zich zeiven, na zoolang gedacht te hebben op het heil van den
Staat, ook eens te mogen denken aan het heil zijner verwanten.
Juist in dit tijdperk valt voor, hetgeen wij te verhalen hebben;
we hebben reeds uit Camilla's gesprek met Orsina gehoord, hoe
haar huis en hare geldmiddelen nu op eenen voet gebracht waren,
die overeenkwamen met de waardigheid van haren broeder, zijne
plannen met die verandering en de hooge echtverbintenis, die
hij beoogde. Het verdere zullen wij zien.
Op het oogenblik toen Sixtus binnenkwam, leverde inder­
daad die groote prachtige zaal met al die rijk uitgedoste edelen,
met die vrouwen van zoo verscheidene schoonheid, schitterende
van borduursel, gesteenten en blinkende zijde, een belangwekkend
tafereel op; want dat alles knielde eensklaps neder, als door
eene plotselinge betoovering getroffen, van den dienenden edel-
knaap af tot den vorstelijken Colonna toe; en al ware Koning
Philips zelf daar tegenwoordig geweest, de machtige Monarch
had zijn trotsch hoofd in het stof gebukt; daar knielde de schoon­
heid voor grijze lokken, daar knielden jonge vrouwen voor
eenen ouden man!
Slechts vergezeld van den Cardinaal Colonna, oom van Don
Marco, op wien hij met de linkerhand leunde, trad Sixtus lang­
zaam voorwaarts, tot in het midden der zaal; toen klonk zijne
stem plechtig, en statig: „Vrede zij u allen! de zegen der Kerke
zij op u!"
Hij gaf een teeken, dat zij zich zouden oprichten, Camilla
was de eerste, die hem nu te gemoet ging, zij wilde zich op
nieuw aan zijne voeten werpen, dan, hij hield haar terug en
omhelsde haar met hartstochtelijke innigheid: „Ik weet niet, zuster !
waarom deze allen niet eenmaal getuigen zouden zijn van onze
Engelschen te Rome enz. 6

82
groote vriendschap voor u! En nu, waar zijn de kinderen?" Met
tranen [in het oog van ontroering en blijdschap leidde zij hare
kleindochters tot voor hem. Hij hief ze op en kuste ze op het
voorhoofd, richtte een paar vragen tot Francisca en hield Orsina
bij de hand vast, terwijl hij haar met welgevallen aanzag. Daarop
stelde Montalto Don Marco voor en nadat deze de hulde van
den voetkus gebracht had, begon de Paus met eenen gemeen-
zamen glimlach, die hem anders zelden eigen was: „Was het
geene goede welkomst, die wij u toedachten, mijn zoon," en
hierbij legde hij Orsina's hand, die hij nog niet had losgelaten,
in die van den jongeling.
„Een gansch leven van dankbaarheid en gehoorzaamheid zal
niet genoeg zijn, om zulk eene groote schuld af te doen. Zeer
Heilige Vader," hernam de edelman levendig, het meisje aan­
ziende, dat bloosde en beefde.
„Spreek niet van schuld, jonge man! wij zeiven hebben eene
oude schuld af te doen. Uw huis heeft ons geëerd, toen de
anderen ons verstieten; uw oom heeft ons gespijzigd, toen wij
hongerden." Hier wendde hij zich tot den Kardinaal Colonna,
legde de hand op diens schouder en vervolgde met gevoel: „Zoo
waarachtig Christus ons de macht heeft gegeven, zullen uw hon­
derd Tumoli 1) korens eene goede rente opbrengen!"
Over het geheel betrachtte Sixtus de dankbaarheid als eenen
heiligen plicht, en niemand, die hem of de zijnen in vroegere
dagen de geringste weldaad bewezen had, werd door hem ver­
geten. De Parochiaan van Grotto, die zijne moeder in haar laatste
uur had bijgestaan en zich zijne behoeftige familie aantrok, be­
loonde hij daarvoor reeds als Kardinaal, toen hij voor die bloed­
verwanten zeiven nog zoo weinig deed. Alleen de leden van het
Conclave, die hem Paus maakten, hebben daarvoor nimmer eenige
vriendschapsblijk ontvangen. Hij wilde niet, dat gunst invloed
1) Een Tumoli was omtrent twee honderd pond, het pond op twaalf oneen
berekend.

83
zoude hebben op zijne openlijke daden, en hij kende te veel hunne
baatzuchtige bedoeling met zijne verkiezing.
Bij dit half incognito droeg de Paus zijn gewoon kamergewaad;
doch bij zijne vaste, achtbare houding kon hij den geleenden
glans van den purpermantel, met onschatbaar rijk gesteente bezet,
en van de aanmatigende driedubbele kroon ontberen. Op zijn
gelaat lag die majesteit, die den Vorst kenmerkt onder de pij.
Toch was er veel schilderachtig antieks in dat witte priester­
gewaad van doffe zijde, dat in ruime plooien tot op den grond
nederhing, met den korten mantel van purpersatijn, en de bon­
net van dezelfde kleur op die zilveren lokken, en in dat krui­
selings over de borst geslagen ordelint, waarop zich de bekende
sleutels afwisselden met het zinnebeeld des Christendoms. Aan
de voeten droeg hij dat sierlijke schoeisel met die in goud ge­
werkte kruisen, waarop zoo menige trotsche mond zich kussend
verootmoedigd had, en die te denken gaven, aan wien de geschie­
denis der Christeneeuwen kende.
Sixtus, die zich op den voor hem bestemden zetel had neder­
gezet, noodigde de vrouwen uit, zijn voorbeeld te volgen; daarbij
richtte hij beurtelings het woord tot de hem het naast omringen­
den, daarbij veel met levendigheid en onuitputtelijke woorden­
rijkheid sprekende, zooals hij gewoon was in oogenblikken van
vergenoegen of opgewondenheid. Hij hoorde gaarne de eigene
denkbeelden der personen, met welke hij sprak, en nimmer mis­
haagde hem een vrijmoedig woord, tenzij er kennelijk aanmatiging
in lag, of miskenning zijner heerschappij. Daarom krenkte hem
zoo licht een woord der Ambassadeurs of der groote Kardinalen,
en deze Priestervorst, die naar het antwoord van een kind luis­
terde, zoude een gekroond hoofd het stilzwijgen hebben opgelegd.
Na zich eene geruime poos zoo onderhouden te hebben, wendde
hij zich bepaald tot zijne zuster:
„Wij hebben berichten van onzen wel beminden neef Don
Michiel, uwen zoon, hij heeft den ridderslag ontvangen, en wij

84
hebben geoordeeld, dat het tijd werd, hem eenen onafhanke-
ljjken staat te geven. Daartoe hebben wij voor hem gekocht
het Prinsdom Venetro, met het Markgraafschap van Lamentana
en dat van Cellana; neen, goede Camilla! zie ons zoo niet
aan, alsof wij eene wonderbare legende verhaalden. Mij dunkt,
gij moest u sedert eenigen tijd met ongedacht geluk hebben
gemeenzaam gemaakt, en het verwondert ons, dat gij, die zoo
vroom zijt, niet reeds lang een prachtig altaar hebt opgericht
voor St. Bonaventura, dien wij eerbiedigen als onzen gelief-
koosden Heilige, zoo zedig, zoo ingetogen onder het purper,
dat alle gepurperden van onze dagen zich daaraan wel mochten
spiegelen, en bovenal onze doorluchtige broeder Farnese, die
als Kardinaal eenen hofstoet voert, als ware hij Paus. Om tot
Michiel terug te komen, wij hebben besloten, hem van een
eigen paleis binnen Rome en eene geschikte Villa te voorzien,
en hem een inkomen van zestig duizend kronen toe te staan,
om zijn huis op te houden. Ontstel niet edele Colonna! het zal
onze kleine Orsina daarom aan geenen bruidschat ontbreken!"
„Heilige Vader! zij zelve is eene onschatbare parel, en haar
hart de beste bruidschat, dien ik wensche," antwoordde deze en
wilde zijne toekomstige verloofde feeder aanzien; doch deze speelde
met eenen tip van haren kanten sluier.
„Toch niet! toch niet, Prins! om de rijkdommen te verachten,
moet men een dier zijn, dat ze niet kent, of een engel, die ze
niet behoeft. Doch wij wilden nog iets zeggen van onzen zeer
geliefden neef, den eenigen, die het geslacht Peretti in stand
moet houden, en die ook waard is, het te vertegenwoordigen.
Hij zoude reeds terug zijn, Madonna! dan, de Venetianen wil­
den, dat hij gebruik zoude maken van zijn recht, om zitting te
nemen in hunne Signoria 1), en wij keuren het volkomen goed,
1) In 1585 werd het huis Peretti, met toestemming van Sixtus, in den
Tenetiaanschen adelstand opgenomen, en de mannelijke vertegenwoordigers van
dit geslacht hadden dus het recht om de Signoria hij te wonen.

85
dat hij zich in de gondelstad eenigen tijd vermaakt. Hij zal er
zeker vroolijker dagen slijten dan wij, toen wij er Opperrechter
van het Heilig Ambt waren, en het volk tegen ons in oproer
kwam, terwijl de monniken ons eene schuilplaats weigerden in
hun convent; over het geheel is er geen kwaadaardiger men-
schensoort dan monniken, die men in hunne lievelingszonden
aantast, dat konden zij ons niet vergeven! Doch dat is voorbij,
den Heiligen Petrus, wiens onwaardige vertegenwoordiger wij
zijn, zij daarvoor de eer; wij hebben altijd onrecht geleden met
geduld, en de rampspoeden met gelatenheid gedragen; en, „wie
sterft zonder de ellende gekend te hebben, heeft niet geleefd
als een mensch, maar als een stompzinnig dier."
Na deze lange reeks van volzinnen, allen in éénen adem uit­
gesproken, en zonder volgorde, zooals hij ze dacht, zag hij uit-
vorschend om zich heen, als iemand, die iets zoekt. Daarop
vestigde hij den scherpen blik op Scipione, en hervatte weder
tot Camilla: „Wij zien uwe gast niet hier, Madonna! Ik bedoel
de Engelsche dame, die wij in uwe bescherming gesteld hebben,
waarom sluit gij haar buiten uwen hofkring?"
„Zij heeft niet anders gewild, zij verdiept zich in haar vertrek
in gebeden en vrome gepeinzen, en zij was niet over te halen,
zich bij ons te voegen."
„Dat is niet goed; als men haar aan zich zelve overlaat, kan
zij eene onzinnige dweepster worden."
„Zij is zoo ongelukkig, Zeer Heilige Vader!" zeide Orsina
medelijdend.
„Juist daarom moet zij bemoedigd worden. Laat haar hier
komen, wij willen haar een woord toespreken."
De zachte jonkvrouw wilde wegijlen, om Anna af te halen,
dan, Signora Respanti hield haar terug en ging zelve. Gedu­
rende de tusschenpoos, die nu volgde, rustte des Pausen oog
doorborend op Scipione, die ondanks al zijne onbeschaamde ver­
metelheid, en ondanks zijn groot talent van zelfvermomming,

86
dien blik niet verdragen konde, en wien de sidderende knieën
het bevende lichaam nauwelijks meer schraagden. Toch gaf hij
zich nog niet verloren. Het is waar, hij had Sixtus bedrogen,
en Sixtus wist het; hij las het uit diens gelaat, hij begreep het
uit de bescherming, die Anna van hem genoot. Maar Sixtus
kon nog gelooven, dat hij ter goeder trouw gedwaald had; want
ware deze werkelijk van zijnen opzettelijken laster overtuigd, dan
had hij geen twee dagen gelaten tusschen het misdrijf en de
straf, dan had hij hem in die twee dagen, die hij, zoo hij meende
in de Campagna had doorgebracht, geene mogelijkheid gelaten
tot de vlucht. Zoo Anna hem dus niet rechtstreeks aanklaagde,
was niets nog onherstelbaar.

HOOFDSTUK VII.
De lasteraar.
Toen Anna Oston door Signora Respanti bij het luisterrijk
gezelschap werd ingeleid, glansden twee oogen haar tegen, met
doodsangst op haar gericht. Het waren die van Scipione. Ook
zij ontstelde; hem had zij hier niet gewacht. Zij moest hem
voorbij, om tot Sixtus te naderen.
„En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven
onzen schuldenaren," fluisterde hij haar in met eene doordrin­
gende stem.
In hare verwarring antwoordde zij niet. Hij meende nu te
weten, dat zij onverzoenlijk was. „Gij hebt het gewild, gij of
ik, of beiden," mompelde hij binnensmonds, en zich omkeerende,
met eene sterkte van geest, die eene betere zaak waardig was,
wendde hij zich, alsof hetgeen er volgen zoude hem volstrekt
onverschillig was, tot den jongen Kardinaal Montalto, wiens
levendige aard, bij den langen dwang der Pauselijke tegenwoor­
digheid, zich misschien niet ongaarne eenigszins afleiden zag.
Scipione sprak lang en zacht "met hem, den dubbelzinnigen
glimlach op de lippen, den blik, giftig als de vederflits der
Indianen, in doodend heulsap gedoopt, op Lady Oston gericht.
Nauwelijks had deze den Paus den gewonen eerbied bewe­
zen, of hij hief haar vriendelijk op, en spak tot haar met eene

88
goedheid, die hij anders met zijnen Kardinaalshoed scheen afge­
legd te hebben:
„En nu, Mevrouw! hebt gij het wel in uw nieuw verblijf?
Men heeft u, hoop ik, ontvangen met al die onderscheiding,
waarop onze belangstelling u recht gaf. Wij kunnen niet onder­
stellen, dat in dit huis iemand kan zijn, over wien gij u zoudt
te beklagen hebben, en zoo dit mocht wezen " Een spottend
woord bestierf Scipione op de lippen, hij luisterde met inspan­
ning, terwijl hij den Kardinaal scheen aan te hooren.
„Heiligste Vader! ik kan niet anders dan met de ootmoedigste
dankbaarheid erkennen, dat ik hier het voorwerp ben van eene
voorkomende goedheid, van eene liefderijke zorg, van eene wel­
willende tegemoetkoming, die ik alleen aan eene zoo grootmoe­
dige bescherming als de uwe kan te danken hebben. Doch
waarmede ik dit alles verdiend heb of ooit verdienen kan, dit
is mij een raadsel, waarvan ik de oplossing alleen zoek in den
zegen van mijnen Heiland en in de goedertierenheid van zijnen
vertegenwoordiger op aarde."
„Hoor! de huichelaarster," fluisterde Scipione, die adem schepte,
tot Montalto.
„Welnu dan, indien gij dit erkent, zoo niets u hindert, niets
u ontbreekt, geef dan niet toe aan sombere mijmeringen, die
tot waanzinnigheid leiden, en die de ziel verlokken tot zonde.
Men zegt, dat gij u afzondert, en dat gij u overgeeft aan zwaar­
moedigheid, dat moet niet zijn. Wij verwachten van u, dat gij,
herdenkende al de groote gevaren en dreigende rampen, waar­
van de vriendelijke bescherming der Heiligen u gered heeft, om
u te stellen onder de veilige hoede der Kerk en van haren
herder, voortaan dankbaar zult zijn en tevreden. Blijmoedigheid
past eene Christelijke vrouw! Wees dan blijmoedig, wetende op
wien gij vertrouwen kunt." Hij legde zijne hand op haar voor­
hoofd, en zich tot haar buigende, sprak hij zacht, voor de overi­
gen onverstaanbaar: „Schrijf aan uwe vrienden in Engeland;

89
Karre zal u bezoeken; gij deedt wel met geen acht te slaan op
Scipione's tegenwoordigheid."
Deze binnensmondsche woorden, die allen, welke ze niet ver­
stonden, voor eenen herdelijken zegen hielden, waarover Camilla
met stichting het amen uitsprak, deden Anna blozen; zij hield
ze voor een afscheid, en zij wilde zich met eene diepe buiging
verwijderen, dan Sixtus hervatte: „Nog iets; neef!" en hij
wenkte Montalto, die weder zijne plaats had genomen achter
Orsina's stoel. Hij naderde. „Neef! wij bevelen in uwe vriend­
schap Lady Oston, eene edele Engelsche vrouw, die om geloofs­
vervolging haar vaderland ontvlucht is om te Eome eene schuil­
plaats te zoeken; die wij tot vader zijn willen, en die dus recht
heeft op uwe hulp en op uwen raad, waar zij die mocht noo-
dig hebben. Dit is niet overbodig, Mevrouw! want ons kunt gij
niet zoo dikwijls zien, als gij misschien zoudt wenschen, en onze
neef bezoekt Madonna Camilla, zijne moei, bijna dagelijks. Wend
u dus vrijelijk tot hem, indien er iets mocht zijn, waarin gij
ons noodig hadt."
„Met des te meer vertrouwen," antwoordde Anna, half tot den Kar­
dinaal gekeerd, „daar ik weet, dat Monsignore niet heeft versmaad,
de vriend te zijn van mijnen landgenoot en bloedverwant."
Zonder haar aan te zien, antwoordde Montalto met eene lichte
zwijgende buiging; er was opzettelijke lompheid in de wijze,
waarop hij zich van haar af en tot den Paus wendde, wien hij
iets toesprak, dat Anna niet verstond, doch waarop deze zeide:
„Gij hebt gelijk, de Colonna's kunnen meer verwachten van
een uur, dat hun toebehoort; wij willen hen niet teleurstellen,
Mylady Oston! wij zien u weder."
Beleedigd over de onhoffelijkheid van den Kardinaal-neef,
ging Anna met eene fiere houding ter zijde.
Niet lang daarna namen Don Marco en de zijnen hun af­
scheid, nadat ieder hunner door Sixtus en Montalto afzonder­
lijk was toegesproken.

90
De eerste deed daarop ook het hofgezin vertrekken, en on­
derhield zich bijna een uur lang met zijne familie in gemeen­
zame gesprekken, die voor ons nog minder belangrijks hebben
dan de voorgaande. — Voor hij den wijngaard Peretti verliet,
had de Paus nog een kort en geheim onderhoud met Scipione,
dat wij bespieden willen.
„Gij hebt mij bedrogen, ellendige! gij hebt schandelijk gelasterd."
Mij zeiven bedrogen, dat is mogelijk, Heilige Vader!" her­
nam de jongeling, die tijd gehad had om zich voor te bereiden,
met eene vrijmoedige vastheid. „Geloof, dat ik uit overtuiging
sprak, toen ik u die vreemdelinge als eene listige vrouw aan­
wees, die met hulp van haren bloedverwant, door hare schoon­
heid eene groote rol dacht te spelen te Rome, zoo waarlijk
helpe mij onze Heili...."
„Geen valschen eed, ongelukkige! Ik weet, dat gij zelf niet
geloofdet, niet hebt kunnen gelooven aan het dwaze sprookje
waarmede gij mij tot eene rassche daad van strengheid hebt
willen aanzetten. Booswicht! zoo ik vermoeden kon, dat gij ge­
spot hadt met mijne lichtgeloovigheid, zoude ik lust hebben u
op staanden voet te verpletteren. Verdedig u niet, gij kunt
niets zeggen, wat ik gelooven zal. Eene vrouw als deze stroef,
streng en doodsbleek als eene uitgevaste Karmelitin, kan het
niet in het hoofd krijgen, de par-amour te willen zijn van jonge
mannen, in het eerste vuur van het leven. Gij bezit menschen-
kennis genoeg om dit te zien, gij hebt u in Anna niet kunnen
vergissen. Wat was uw doel met die logen?"
„Als uwe Heiligheid haar beschermt en verdedigt, dan zal
ik gedwaald hebben," hernam Scipione droogjes. „Ik had geen
ander doel dan dat, waarmede ik uwer Heiligheid gewoonlijk
bericht geef van eiken vreemdeling."
„Dat is niet waar! dan, wij begeeren het niet verder te ken­
nen. Het is nu verijdeld, en wij hebben besloten u naar de
galeien te zenden."

91
De lasteraar zag Sixtus strak aan met akelig rollende oogen;
zijn mond verwrong zich tot eenen krampachtigen glimlach.
Hij sprak geen woord.
„Verdiend hadt gij het ten minste zeker," vervolgde Sixtus
na eene pauze. „Maar wij herdenken uwe diensten, en vooral
de laatste in de Campagna. Wij hebben u verder noodig, gij
kunt uwe vergiffenis koopen."
„Koopen," herhaalde de andere, alsof hij [nu eerst begreep.
„Ja, luister. De beruchte giftmengster Quirina, de medehulp
in ongebondenheid en in misdaad van Agatella Pignaccia, die
Rome nu niet meer ontheiligen zal, leeft nog, en is tot hiertoe
het moet bijkans door een wonder zijn, aan alle nasporingen
onzer politie ontsnapt. Lever haar den Stadvoogd in handen vóór
het heilige Paaschfeest."
„Hoe zoude ik kunnen? Eene vrouw als deze, die misschien,
die zeker niet meer te Rome is, en waartoe die eisch aan mij,
in zoo korten tijd? ware het slechts mogelijk...."
„Als het mogelijk is, kunt gij het uitvoeren, en als het onmo­
gelijk is, moet gij het mogelijk maken. Vergeet den tijd niet.
Het staat aan u, zoo vaak afwezend te zjjn als u goed dunkt:
mijne zuster is er op voorbereid."
En hiermede liet de Paus zijnen geheimen spion aan zich zei­
ven over.
„Wat Quirina aangaat, gij zult haar niet hebben," zeide deze
in zich zeiven, op gesmoorden toon en met zijnen spotachtigen
glimlach, „maar wel anderen, die gij niet gevraagd hebt, daarna
kunt gij mij laten verkwijnen op eene galei, of doen bloeden op
een schavot. Schavotten en galeien zijn geene verschrikkingen
voor hem, die de taak van zijn leven vervuld heeft!"

HOOFDSTUK VIII.
Na de siësta.
In het kabinet bij de galerij van St. Franciscus, zoo genoemd
naar de fraaie fresco's der muren, die tafereelen uit het leven
van dien Heilige voorstelden, of wel naar het levensgroote stand­
beeld, in eene der nissen aan het einde opgericht door Sixtus,
ter eere van den Stichter zijner orde, hoorde men een zacht
gefluister. Het waren Orsina en Scipione-Angelo. Zij hadden hun
gesprek van den vroegen ochtend voortgezet. Men zag dit aan
hare oogen, die van hartstocht schitterden, aan hare schuchtere
teederheid, die niet meer een koel vertrouwen was, aan zijne
grootere vrijmoedigheid, die meer ondernam dan Colonna zich zoude
hebben durven veroorloven. Zijne liefkozingen waren kennelijk
niet meer vermetele vrijheden, welke hij waagde, maar een recht
waarvan hij gebruik maakte. Hij drukte hare kleine hand, die
in de zijne beefde, tegen zijn hart.
„Voel het, Orsina! het klopt voor u, geheel alleen voor u,
en het zal ophouden te kloppen als Orsina zal ophouden haren
Angelo te beminnen."
„Booze Angelo! Nu ik weet, dat mijn gevoel voor u liefde is,
nu weet ik, dat het eeuwig zijn moet. Ophouden te beminnen,
moet zijn ophouden te leven! Maar zeg, waarom het mij zoo
angstig is, en toch zoo zoo oneindig wel, nu ik weet, dat

93
gij mij liefhebt. Het is alsof alles rondom mij anders ware, en
toch is er niets om ons veranderd, het is mij zoo licht, zoo
vroolijk, en toch weder zoo weemoedig, zoo beklemd, ik zoude
kunnen schreien, en ik geloof, dat het van vreugde zoude zijn.
Ik gevoel mij zoo sterk, zoo moedig, zoo schrander; mij dunkt,
ik zoude het mijnen oom durven zeggen, dat gij mijn geliefde
zijt, en dat ik van alles, wat hij mjj geven kan, niets begeer dan
u tot echtgenoot.''
„Doe dat niet, Orsina! om uwent, om mijnent wil, doe dat
niet. Of wilt gij mijn hoofd zien op de staken van St. Angelo's
brug ?"
„Dat were de Heilige Moedermaagd!" riep zij, hem heftig
met beide armen omvattende, als wilde zij hem beschermen.
„Angelo! Angelo! is onze liefde dan zoo misdadig?"
„Niet onze liefde, mijn engel! maar uw wensch om mij tot
echtgenoot te hebben. Waarom zoudt gij niet beminnen wien u
goeddunkt? Waarom zoudt gij uw jong hart niet wegschenken
aan hem, die niets van u smeekt, dan dit hart en een weinig
goedheid, en die u daarvoor geheel zijn aanzijn opofferen wil?
Wordt hij, die uwe hand verkrijgt, niet reeds rijk genoeg, niet
reeds meer dan een sterveling. Welk recht heeft de Colonna
om te eischen, dat gij hem tot eenen god maakt? Mij moogt
gij eenen hemel geven door uwe liefde; maar de Colonna alleen
moet uw echtgenoot worden."
„Zoolang ik leef, heb ik alle menschen liefgehad, allen, Sig­
nora Eespanti zelfs; maar deze Don Marco, o! die is hatelijk,
vindt gij ook niet?"
„Hij is de verderfengel, die ons paradijs verwoest."
„Gij doorboort mij met zulke woorden," hernam zij, en liet
toe, dat hij haar engelenhoofdje zacht tegen zijne borst drukte.
„Gruwzame waarheid, liefste!"
„Het is toch zonderling," sprak zij met eenen glimlach tot hem
opziende. „Ik heb eens gedroomd van eenen ridder met zwarte

94
oogen, juist zoo als die van Don Marco, en sedert dien tijd heb
ik immer gezegd, dat de man, dien ik liefhebben zoude, zwarte
oogen moest hebben; en toch Signor Colonna heeft ze, en nu
verwekken zij mij angst en afschuw.''
„Dat komt omdat ze aanmatigend zijn en gebiedend."
„Neen! dat komt omdat de uwe zoo schoon zijn, mijn Angelo!
zoo wonderschoon als ze op mij rusten. Met recht noemt men
u Angelo, gij zijt een engel voor uwe Orsina!"
Er was bijna oprechtheid in de verrukking, waarmede hij ant­
woordde.
„Gij alleen zijt een engel van onschuld en schoonheid!''
„En hij schoof de fijne kant ter zijde, die haren hals bedekte,
en hij ontheiligde door eenen kus dien ronden schouder, onge­
rept als de reine druif uit het vrijsterwapen bij vader Cats.
Zij liet het toe. Hoe kon zij ook weten, dat die lippen bezoedeld
waren door godslastering en gruwelijke eeden van wraak: dat
die handen, die haar zacht streelden, zich uitstrekten naar haar
meer schendige wraaklust, dan die van den bloedgierigsten
beul naar zijn begeerd offer ? Hoe kon zij, de zestienjarige Italiane,
het weten, dat die gloed van zijn oog niets was dan de gloed
der hel, die verderven wil?
Hij vervolgde: „Melieve, het was mij dezen ochtend bang
en zalig beide. Ik heb veel geleden, toen Don Marco u de
hand kuste, en toch dank ik u thans, dat gij het zonder toorn
hebt geduld."
„Ik had het mijne goede grootmoeder beloofd."
Er waren oogenblikken, waarin ik vergelijkingen maakte
tusschen hem en mij. Hij, de groote Vorst, in dat kostbare
gewaad, dat schitterde van juweelen en zijde; ik, niets dan
ridder door de gunst van mijn meester, zonder andere pracht
dan sombere kleuren van uw wapen, vaal groen met zilver.
Ach! ik gevoelde het, ik moest in de schaduw staan bij zooveel
glans!"

95
„Sedert wanneer weet gij, dat ik verzot ben op juweelen en
zijde?" vroeg zij zacht verwijtend. „Waarlijk Signore! de kost­
bare ambtsgewaden van mijnen oom, den Kardinaal, zouden dan
de waardige voorwerpen mijner liefde kunnen zijn! Foei, dat gij
dit gezegd hebt."
„Maakt u dat toornig, Orsina? o! vergeef, gij weet niet wat
een minnaar lijdt, die zich verbergen moet."
„Gij moet inderdaad veel geleden hebben met zulke denk­
beelden ! Maar om u gerust te stellen, zal ik den Connetable
zooveel afkeer toonen !"
„Neen, Orsina! dat niet! volg daarin mijnen raad, eenen raad,
waaronder mijn hart bloedt; doch dien gij van uwen besten
vriend verwachten moogt. Toon hem een goed gelaat. Het is
wel hard voor mij, wel eene vreeselijke pijniging, u vriendelijk
te zien tegen eenen man, die niet uw Angelo is; doch het moet
zoo zijn, om groot onheil voor te komen."
„Neen! ik wil den Prins afschrikken door mijne koelheid, ik
wil hem nooit huwen; nu, zeker niet."
„Spreek niet zoo, Orsina! hoe gelukkig zulk een woord mij
ook moge maken, spreek niet zoo! De Connetable zoude u
kunnen dwingen! En eene bruid, die met geweld naar het
altaar gesleept wordt, heeft geene blijde welkomst te hopen
in het huis haars echtgenoots, haar wacht een ijzeren huwelijksjuk!'
„Dwingen mij! en zoude hij dat willen, die jongeling, die
zoo eerbiedig aan mijne voeten lag, die mijne hand met zooveel
achting en teederheid kuste ? Zoude hij zoo kunnen veinzen,
die Colonna, een zoon van zóó edel bloed ?"
„Arme onwetende! hoe weinig kent gij de menschen! Die
goed schijnen, houdt gij daarvoor; maar juist die zijn duivels
van trotschheid en eigenbaat, wien men slechts behoeft te weigeren,
wat zij begeeren, om hunne afgrijselijke saterklauwen te zien."
„De goede Scipione! hij sprak met kennis van zaken.
„Eeken toch nimmer op zijne edelmoedigheid."

96
„Angelo! ik hoor den tred van Signora Respanti, die door
de galerij komt."
„Vaarwel dan, vaarwel Orsina! een onbespied uurtje als
dit vinden wij niet spoedig weder; denk veel aan uwen armen
Angelo!"
Zij antwoordde niet. Met tranen in het oog en eenen glim­
lach op de lippen, maakte zij zich zacht uit zijne armen los, en
drong hem vleiende naar de kleine deur van het kabinet,
die in de boekenzaal uitkwam, en die zij schielijk achter hem
toesloot.
De tegenwoordigheid van den jongman in dat vertrek, waarin
hij dikwijls geheele ochtenden doorbracht, was zoo natuurlijk,
dat zelfs de argwaan daaruit geen vermoeden had kunnen op­
vatten. Men kende hem als een vriend der letteren, die gewoon
was met de Jonkvrouwen Orsina en Francisca de verzen van
Tasso en Petrarca te lezen, of die haar met het vertalen der
ongewijde geschiedenis voorthielp.
Sixtus had Scipione geene bepaalde bestemming aangewezen
in Camilla's huishouding. Hij leefde daarin als eene edelman
van haar gevolg, die haar somwijlen de diensten bewees van
geheimschrijver, wanneer zij den haar toegevoegden secretaris
niet gebruiken wilde; doch die meestal beschouwd werd als
de Cavalier serviente der jonge Prinsessen, met volkomene
goedkeuring der beide opvoedsters, die in den niet meer bloed-
jongen ridder zoo weinig bekoorlijks vonden, dat ze hem veel
minder gevaarlijk achten dan de bevallige jonge paadjes, waarin
zij, vooral voor Orsina, gevaarlijke speelmakkers vreesden. Van
het bespiedingsstelsel, hetwelk Sixtus meer dan iemand zijner
voorgangers had uitgebreid, waardoor hij veel kwaads verhoedde
of strafte, maar tevens aan stil sluipenden haat en wraaklust
machtige wapenen tegen de onschuld in handen gaf, had hij
zelfs het huis zijner zuster niet uitgesloten, evenmin als dat van
den Kardinaal-neef, die hoogst voorzichtig moest zijn in zijn

97
eigen paleis ; evenmin als dat der overige Kerkvorsten en Room-
sche grooten, van wier daden en plannen hij tot in het geringste
toe onderricht wilde zijn; evenmin als dat der stille burgers,
tot in wier huiselijke kring de geestelijke Opperheer binnendrong,
in den persoon zijner verspieders. Te Rome voelde men overal
Sixtus rondom zich, tot in de afgelegenste cel van het klooster,
tot in de kinderkamer toe, waar de naam van den vreeselijken
Paus genoeg was om de schreiende kinderen te doen zwjjgen.
Bij de keuze van Scipione Maldaveto, als spion zijner zuster,
had Sixtus echter meer eene opvatting en zijne zuinigheid ge­
raadpleegd, dan voorzichtigheid en oordeel.
Op een zijner reizen, als Generaal der orde van St. Franciscus,
had broeder Felice Montalto (gelijk Sixtus zich toenmaals noemde,
naar het distrikt, waartoe zijne nederige geboorteplaats behoorde)
eenen jongman leeren kennen, die hem om zekere eenstemmig­
heid in denkwijze beviel. Gelijke doordringende sluwheid en
gevatheid, gelijke diepgewortelde haat tegen de aanmatigingen
en geweldenarijen der grooten, die toenmaals inderdaad in het
oogloopend genoeg waren, om koeler gemoederen aan het bruisen
te brengen. Die overeenstemming van den Yader der Fran-
ciskanen met den Florentjjn werd, zoo geene vriendschap, ten
minste eene soort van gemeenzame vertrouwelijkheid, waarbij
ieder hunner, naar den aard van zijn karakter, zijne voorbehou­
ding had.
Scipione Maldaveto, zooals hij, en naar waarheid zeide, uit
Florence verdreven door de vervolging der edelen, had als
vaandrig dienst genomen bij de Corsikaansche hulptroepen, door
Pius V tegen de roovers aangeworven. Toch was hij voor den
geleerden stand opgevoed. Hoewel zijn vader een rijk koopman
was, die eenen uitgestrekten zijdehandel dreef, had hij het gezond
verstand om den jongen Scipione vrijelijk zijnen smaak voor de
letteren te laten volgen, die toen aldaar, in een van Florence's
weelderigste tijdvakken, zoo hoog vereerd en beschermd werden.
Engelschen te Rome enz. ^

98
Daar borst het onweder der adellijke bevooroordeeldheid tegen*
het Huis Maldaveto los, en verpletterde het. Door zijne weinige
beduidendheid gespaard, doolde de zeventienjarige knaap als
balling rond, arm aan schatten, maar met eenen schat van
gloeienden haat en wraakzucht in het hart; hij had van de
menschen niets goeds ondervonden, de mensehen hadden van-
hem niets goeds te wachten. Voor een zwervend jongman, di&
een gezond, krachtvol lichaam heeft en moed in de borst, is de
krijgsdienst immer eene welkome toevlucht. Als vrijgeboren bur­
ger werd hem de rang van vaandrig licht toegestaan; doch voor
de toekomst had hij weinig hoop. Persoonlijke verdiensten
alleen konden hem recht geven op bevordering en in de
dagen van Pius V en ^Gregorius XIII bestonden de grootste
krijgsdaden der Pauselijke troepen in vluchtige, weinig betee-
kenende schermutselingen tegen de bandieten, waarbij de moed
van enkelen te minder gelegenheid had om te schitteren, daar
de bevelhebbers altijd liever terugtrokken dan aanvielen. Zie­
daar wat Scipione aan Vader Montalto zeide. Hij verborg hem
echter nog veel, en onder anderen ook door welken arm de
adel van Florence zijn huis geslagen had. Dit moest de oude
inquisiteur van Venetië niet weten. Deze ook, die gaarne en
veel sprak, deelde hem vele bijzonderheden van zijnen, toen
reeds merkwaardigen, levensloop mede. Hoe hij, als door een
bijzonder bestier, aan de hand van eenen verdwaalden monnik
het klooster had betreden, om het laagste landelijke handwerk
te verwisselen voor een leven van studie en bespiegeling. Door
welken onweerstaanbaren prikkel tot weten en kennen aange­
dreven, hij geene minuut had verloren, en geene moeite te
veel geacht, om in het bezit te geraken van den onschatbaren
rijkdom der kennis en wetenschap; met welke duizende moeie-
lijkheden hjj had te worstelen gehad in den gestadigen kamp
tegen kwaadwilligheid, wangunst, vooroordeelen en eigene hevig­
heid van karakter en eigene hardnekkige onbuigzaamheid;

99
hoe vurige ijver voor de rechten en de grootheid der Kerk, en
onverzettelijk voorstaan van het billijke en betamelijke, hem
kwaadaardige vijanden hadden berokkend, wier onverzoenlijke
haat zich nu eindelijk gedwarsboomd zag door den goeden
wil van zijnen beschermer, den regeerenden Paus Pius, van
wiens gunsten hij nog meer hoopte. Soms sprak hij hem van
zijne ouders, van zijnen broeder Antoni, van zijne jonge zuster
Camilla, die hem reeds als kind geliefkoosd had, en van hare
kinderen, die hij nog niet kende. Zoo legde de sterke man
onwillens zijne kwetsbare zijde bloot, en de andere hoorde hem
toenmaals nog deelnemend aan, zonder bijgedachten. Zoo dik­
wijls het toeval hen bijeen voerde, droomde de een zich toe­
komstige wraak, de andere toekomstige verbeteringen van het
staatsbestuur; beiden wilden bloed; de een dat van vijanden,
de andere dat van schuldigen. Ongetwijfeld zoude zich Mon­
talto toen reeds van dit schrander en bruikbaar werktuig ver­
zekerd hebben, door Scipione in zijnen dienst te nemen, zoo niet
deze zich, op hoop van bevordering, voor vele jaren aan zijne
betrekking verbonden had. Langen tijd verloren zij elkander
nit het oog; broeder Felice werd Kardinaal, werd Paus, en
hervond toen zijne belangwekkende kennis terug, als hopman
bij eene Corsikaansche krijgsbende, die hij ontbond en uit zijne
staten verwijderde. De jonge hopman herinnerde Sixtus V den
Florentijn uit de herberg van Fermo, en niet te vergeefs. Hij
beloofde hem bescherming en voordeel. Dan de Priestervorst,
die zoo goed zijne [lieden wist te kiezen, begreep, dat hij lich­
ter eenen aanvoerder zijner soldaten zoude vinden, dan eenen
schranderen uitvoerder zijner geheime huishoudelijke bevelen;
daarom sloeg hij zijn verzoek af, om op nieuw in beteren rang
geplaatst te worden; doch begiftigde hem met hooger soldij, dan
eenig bevelhebber had te hopen, en stelde hem aan als geheim
Inquisiteur tegen [de bandieten, een post, waartoe in die eerste
dagen, bij de bescherming, door de edelen aan dit gespuis ver-

100
leend, evenveel moed als sluwheid behoorde. Voor die taak was
Scipione volkomen bekend. Zijne eigenlijke beleedigers waren
buiten zijn bereik, hij had zijnen haat op hunne kaste overge­
dragen. Hij krenkte en vervolgde den adel van Eome. Hij
voelde zich machtig tegen hen; hij was hun een noodlot en wre­
kend zwaard; hij leefde een leven van list en bloed. Hij was
de getrouwste, de vreeselijkste dienaar van den verschrikkelijk-
sten meester, van wien hij meestal onmiddellijk en geheim de
bevelen ontving. Men denke of hij gevreesd was, gevreesd en
toch niet gekend. Hij, de vermomde, de onzichtbare handlan­
ger die slechts aanwees en nooit aanvatte, zat dikwijls des mor­
gens aan den vriendendisch van hem, die des avonds een lijk
was, en wiens weduwe hij de rouwplichten hielp vervullen.
Sixtus meende zijne diensten te moeten beloonen. Dat was juist
in dien tijd, toen hjj begon Camilla's hofhouding uit te breiden,
en bijgevolg begon te wantrouwen, niet haar, maar de lieden
die haar zouden bezoeken, en die haar misschien door beden of
vleierijen zouden trachten te winnen voor hunne belangen en
voor hunne eerzucht. In haar huis moest iemand geplaatst wor­
den, die zulke aanslagen doorzag, en er hem van verwittigde;
zoo iemand moest voorzichtigheid bezitten en te vertrouwen
zijn; zoo iemand moest tevens innemen en zich goed weten voor
te doen. Dit alles vond hij in Maldaveto vereenigd. Het paleis
Peretti tot woning, zonder eenige dienstbaarheid, de rang van
ridder en edelman der Pauselijke prinsessen was, meende Sixtus,
eene belooning, die de eerzucht van eenen Florentijnschen koop­
manszoon zoude kunnen voldoen. Scipione had meer, had iets
eervollers verwacht. Hij behield zijn gewoon jaargeld, zonder
toevoeging, en was niet geheel ontslagen van zijne vorige plich­
ten. Diep gekrenkt, versmoorde hij klachten, die hij wist nut­
teloos te zijn. Zijne spijt ontging het scherpziende oog van den
spaarzamen Paus, die, immer op bezuiniging bedacht, de bezol­
diging van eenen nieuwen bespieder uitwon, en die zich in zijn

101
werktuig toejuichte, als hij de kunstige vermomming van Scipione
gadesloeg, die voortaan Signor Angelo heette. Met roekelooze
onbedachtzaamheid waagde een helderziend en altijd berekenend
staatsman de rust van een vreedzaam dak aan de boosaardig­
heid van het gluipend verraad; hij had het ei van den basilis-
kus zonder achterdocht nedergelegd in het nest van zachte dui­
ven, en eenen giftwalmenden boom geplant in het midden van
eenen lachenden wijngaard.

HOOFDSTUK IX.
Gelaat en masker.
„Het is reeds zeer laat, Mylady!" sprak Margaret Missteeple,
Anna's kamenier, tot hare meesteres en maakte aanstalten tot
het toilet, waaraan deze in eene ochtendkleeding, die niet min­
der van hare lusteloosheid getuigde dan hare matte houding, nog
in het geheel niet scheen te denken.
„Ik weet het, Margaret!"
„De jonkvrouwen zijn reeds uitgereden met Signor Angelo.
Zij hadden u gaarne bij zich gezien, en Donna Camille heeft
reeds tweemaal naar u gevraagd, zoo ten minste zeide juffer
Rosalia, de eenigste met wie ik spreken kan in dit vreemde
land, omdat zij juist zooveel van Engelsch verstaat, als ik van
haar Italiaansch."
„En hebt gij van mijne ongesteldheid gesproken, zooals ik u
verzocht?"
„Ja, Mylady! maar het is mijne schuld niet, zoo ze daaraan
niet gelooven willen.
„En toch is dat geen voorwendsel," hernam Anna met eenen
zucht.
„Ik geloof u gaarne, mijne goede meesteres! maar dat komt
omdat men u van uw zoontje gescheiden heeft. Die lieve kleine
"William! Arm kind, dat zijne moeder niet meer vervroolijken kan."

103
„Hij heeft het goed, en ik zal hem dikwijls zien," antwoordde
Lady Oston blozende. Met om haren zoon was zij treurig.
„Kom, liefste Lady!" sta toe, dat ik u de schoone haren vlecht,
die nu zoo ordeloos onder die donkere kap verborgen blijven,
als ware het geene schoonheid, die prinsessen u konden benijden."
„Geef u die moeite niet, meisje! laat mij alleen, ik wil schrijven."
„Maar, Mevrouw! als nu Sir Lionel u komt bezoeken."
„Ik wacht mijnen bloedverwant niet," zeide Anna, hare ver­
legenheid verbergende.
„En ik ben er zeker van, dat hij nog heden komt: wat, hij
zoude vier dagen zijn kunnen, zonder u te zien! Als de ridder
heden niet komt, dan, dan ...."
„Welnu?" vroeg de dame, die de gedachte harer kamenier
doorgronden wilde.
„Dan is hij niet half zoo wellevend als een Hooglandsch
Laird," hernam Margaret, die nu niet meer zeggen wilde, wat
zij bijna had uitgesproken.
„Ik wenschte, dat ik woorden vinden konde, om u te over­
tuigen, dat het hoog tijd wordt, om u te laten kleeden, beste
Lady! denk toch, dat Donna Peretti u zeker aan tafel wacht,
en dat de Kardinaal Montalto ook komt."
„Dit versterkt mij in mijn besluit, om mijne kamer te houden.
Lieve Margaret! gij zijt de eenigste, met wie ik vertrouwelijk
spreken kan, mijne eenige landgenoote, die mij nabij is, u wil
ik het ten minste niet verbergen, hoe hatelijk mij de trotsche
aanmatiging van dien Kerkvorst is; ik weet niet, waarom de
Kardinaal mij haat, maar hij doet mjj opzettelijke lompheden
aan. Gisteren nog ontviel mij door een toeval mijn zakdoek,
terwijl ik naast hem stond, en hij keerde zich om, en riep eenen
bediende om mij dien terug te geven. Kan men zich eene meer
overdrevene geestelijke gemaaktheid voorstellen ?"
„Uwe Ladyschap is wel de eenige, die zich over zijne onhof­
felijkheid te beklagen heeft; want Rosalia zegt, dat deze Emi-

104
nentie zoo ridderlijk is als een Provencaalsch troubadour."
„Ja, gij hebt gelijk; ik geloof dat de tegenzin van dezen
Prelaat persoonlijk is, en ik geloof... .ja, Margaret! het is eene
waarheid, die mjj als een lichtstraal van boven komt, ik ben er
zeker van, dat ik de verontachtzaming van Lionel aan hem»
alleen aan hem te danken heb! Ik weet, dat zij elkander dik­
wijls zien. Het kan...."
De ridder Karre is daar in de voorzaal, zijne Edelheid vraagt
naar Signora Oston."
Met dit zeggen stoorde een bediende, die binnen kwam, den
volzin, door Anna aangevangen.
„Ik wacht den Ridder hier," sprak zij, met eene nauwelijks
hoorbare stem en in groote verwarring.
„Nu, Mylady! wat heb ik gezegd?"
„Profetes!" hernam de jonge vrouw, van genoegen blozende.
„En nu uwe kleeding!"
„Ach!" Anna haalde met een minachtend lachje de schouders op.
En toch was zij niet eene van die schoonheden, die de hulp
van versiersels ontberen konde. Daar zijn slechts enkele in volle
frischheid bloeiende vrouwen, wie ljsse onachtzaamheid van
gewaad bekoorlijker maakt, en hare statige houding, hare strakke
trekken en kwijnende bleekheid hadden opluistering noodig, en
iets, dat vervroolijkt. Haar goudachtig blond haar, het rijkste
en langste, dat misschien ooit eene blanke Noordsche schoonheid
had versierd, was ordeloos weggestreken onder de donkere
kap die naar eene verouderde mode vastgehecht was aan het
zwarte wollige kleed, dat in enkele plooien nederhing zon­
der door gordel of middelsnoer de fijne leest af te schetsen.
Zoo was de vrouw, bij welke ridder Karre werd binnengeleid,
hij, die gewoon was aan de uitlokkend sierlijke morgentoiletten
der Italiaansche Gravinnen! Hij had "William bij zich. Anna, die
reeds was opgestaan om hem snel te gemoet te komen, zonk
ontzet in haren armstoel terug, toen hij met eene diepe buiging

105
aanving: „Mylady! ik breng u uw zoontje; ik weet geene betere
aanbeveling bij mijn eerste bezoek.''
De tegenwoordigheid van haren zoon ontsluierde haar snel zijne
bedoeling. Hij had William bij zieh, om elke vertrouwelijkheid
te voorkomen.
Ook behield zij overmacht genoeg op haar gevoel, om met
fierheid te antwoorden:
„Een bezoek, dat zich zóó lang wachten liet, heeft inder­
daad geene gewone inleiding noodig," en hierbij kuste zij den
knaap, die op haar toeliep, met eene hartstochtelijkheid, die van
hare heftige gemoedsbeweging getuigde.
De Ridder bleef staan met neergeslagen oogen. Hij, de sluwe
staatsman, meester in de kunst om iets anders uit te drukken,
dan wat hij gevoelde, die zijn gelaat wist te veranderen naar
den eisch van het oogenblik, was verlegen met zijne houding
tegenover eene vrouw! Dat was, omdat hij die vrouw waarlijk
beminde; omdat hij het niet vermocht te zeggen; omdat het
hem griefde die vrouw te moeten misleiden; omdat hij gevoelde,
dat zij hem in het binnenste harer ziel verachten moest. Hij
vond de rol, die hij te spelen had, stuitend en klein; want rid­
der Karre was in geheel bijzonderen toestand geplaatst. Wij
moeten zijn vroeger leven kennen om er ons van te overtuigen.
Zeer kort na de gewelddadige ontknooping zijner eerste liefde
trof den jongen Lionel eene nieuwe ramp. Met de vermetele
onvoorzichtigheid zijner jeugd verhief hij zich op gevoelens, die
de Koningin mishaagden, wikkelde zich in ondernemingen, die
haar vertoornden. De toorn der Koningen is een verterend
vuur, zegt Salomo, die van Elizabeth ten minste was geen zuide­
windje.
Karre's doodvonnis was onderteekend en zoude uitgevoerd
worden. De jongeling had een leven lief, dat hij eerst begon te
genieten, dat hem nog zooveel beloofde, waarvan hij melk en
honig droomde, dat hem een hooggeschat goed was, hetwelk

106
hij vreesde te verliezen. Leycester wist hem dat leven te behouden
en won zich in hem een vrijwillg lijfeigene. De meest onbe­
perkte dankbaarheid hechtte voortaan den geredde aan den
redder. Lionel werd de zijne met ziel en lichaam. De vrije
Katholieke edelman was voortaan de afhankelijke dienaar van
den lieveling der protestantsche Koningin. De Graaf begunstigde
zijne vlucht naar Eome. Jongere zoon zijner familie, door zijne
onroomsche bloedverwanten verloochend, had de arme Lionel
geene andere hulpbron, dan de edelmoedigheid van zijnen be­
schermer: eene bron echter, die niet ophield te vloeien; Ley-
cesters weldaden overtroffen Karre's behoeften. Zoo verliepen
vier jaren, in welke hij het leven leerde kennen en op den
rechten prijs schatten. Omstreeks dezen tijd begon Leycester
belang te stellen in hetgeen er in de Pauselijke stad omging. Des
ridders verblijf te Eome werd, ondanks het plakkaat tegen de
Katholieken, door Elizabeth's goedkeuring gewettigd, en haar
heimelijke onderstand liet hem toe, zijne betrekkingen verder
uit te breiden en nieuwe verbintenissen aan te knoopen. De
jonge edelman, door harde ondervinding voorzichtig geworden,
vond het noodig, zijne rol van vervolgden banneling te blijven
voortspelen; men zag in hem iemand, die voor altijd van elke
deelneming aan het openbaar leven had afgezien, die zonder
belangstelling was voor alles, wat geen vermaak heette, en die
in het tegenwoordige vergetelheid en balsem zocht voor het
verledene. Middelerwijl veroverde hij de harten der vrouwen,
en met deze de geheimen der mannen. Hij maakte zich den
vertrouwde, den begunstiger van de zwakheden der hooge gees­
telijken, en zij betaalden hem, met hem rekenschap te geven
van hunne ontwerpen. Men moest ook juist zijne argwaan aflei­
dende innemendheid, zijn aangeboren takt en menschenkennis,
zijnen fijnen blik, zijne sluwheid, zijn oordeel en zijnen goeden
wil bezitten, om zoo snel en zoo onmerkbaar zulke vorderingen
te maken. Men moest, als hij, eene teleurgestelde liefde koes-

107
teren, om zoo koel berekeningen te kunnen maken op de harts­
tochten van anderen, en bij de liefde der schoonste vrouwen
zich zoo meester te blijven, dat men die eenvoudig beschouwde
als middel. "Want onder al die betooveringen, waaraan hij zich
vrijwillig waagde, bleef altijd, meer in zijn hart dan in zijn ge­
heugen, wel op den achtergrond van het verledene, maar door
de onbereikbaarheid sterker gekleurd, het zachte stille beeld
leven zijner Anna, als een rein model van liefelijke vrouwen­
waarde, dat gedwee en vroom, stil lijdend zich voegde naar
het onvermijdelijke. Neen, die Italiaansche edelvrouwen, die de
liefde niet kenden in hoogeren zin, waren niet machtig om de
kuische jonkvrouw te verdrijven uit het hart van den beteren man.
In het begin van 1585 riep eene luim van Leycester den rid­
der, die geheel van hem afhing, naar Engeland terug. Hoe
sterk een verlangen ook dezen naar Anna's verblijf trok — hij
wist, dat zij gehuwd was, dat zij eenen zoon had; hij wilde
hare rust niet verstoren, geene achterdocht opwekken bij den
vader van haar kind; hij bezocht haar niet, hij schreef haar
niet. Hij bracht eenigen tijd in het verborgen door op een land­
goed en in gezelschap van zijnen beschermheer. In dien ver-
trouwelijken omgang leerde de Graaf de buitengewone be­
kwaamheden van dezen man recht kennen en op prijs stellen.
Hij nam zich voor, hem te gebruiken, en toen Elizabeth haren
gunsteling naar Londen terugriep, omdat zijn bijzijn haar be­
hoefte was, volgde Karre hem heimelijk derwaarts.
Spoedig klonk daar de schrikmare, die den nieuw verkoren
Paus, Sixtus V, uitriep als een dreigend spooksel, dat, in piaats
van den herderlijken staf, een vlammend zwaard zoude zwaaien
over Italië en Europa, en zij drong door tot de Koningin, die
ook voor zich in hem eenen gevaarlijken vijand duchtte. Want
het was geen licht spel voor Elizabeth, eene vredebreuk met
Philips op handen en eenen ondernemenden heerscher op de Stoel
van St. Petrus, in eenen tijd, toen Engeland nog geen overwicht

108
had, waarmede het nu, tot eigene grootheid, vijf werelddeelen
teistert. Die Vorstin, anders liefst alleen haar eigen hoofd raad­
plegende, vond de gebeurtenis belangrijk genoeg, om haren
geheimen raad bijeen te roepen. Daar had Leycester de zelf­
voldoening van eene groote zegepraal over de Cecils; want
toen allen met verlegenheid de schouders ophaalden, was hij
het, die met eenen glimlach op de lippen, een eenvoudig middel
aanwees, om verstandhouding aan te knoopen met een hof,
waarheen men geenen gezant zenden konde. Dat middel was
Karre. In de tegenwoordigheid der Koningin en van haren Ka­
binetsraad toegelaten, staafde deze de belofte van den Graaf.
Hij had den Paus als Kardinaal Montalto gekend. Deze had
zich niet aan hem verraden, en wel ontzette het hem, dat hij
niet had kunnen heenzien door het weggeworpen masker van
dien Priester; maar hij had met dezen vaak gemeenzaam genoeg
over de zaken van Engeland gesproken, om te durven hopen,
dat hij niet die vijand zoude zijn, dien men in hem vreesde.
„En hoe het ook zijn moge," vervolgde hij met eenen levendigen
blik op Leycester, j „ik zal het ontwerp uitvoeren, door Mylord
opgevat, al moest ik zelf daarvan het offer worden." Niemand
twijfelde aan Karre's oprechtheid en Elizabeth geloofde in eenen
man, die geenen wil had, dan dien van haren gunsteling. Zoo ver­
trok dan de ridder met de belofte dat hem een vorstelijk inko­
men zou worden uitgekeerd, en verzekerd van de gunst zijner
Koningin, die hem haar afbeeldsel omzet met edelgesteenten
medegaf, om het te gebruiken zooals hij goedvond. De sluier
eener nieuwe ongenade dekte het ware oogmerk dezer vreemde
zending.
Lionel kwam te Rome op den eigen dag, dat Alexander
Peretti het purper ontving. Een uitmuntend voorwendsel voor
den Engelschman, om een bezoek af te leggen bij eenen Prelaat,
dien hij nog kortelings als onbeduidend jongeling aan zijne tafel
gezien had. Ook herinnerde zich de nieuwe Kardinaal zeer

109
gaarne zijnen gastheer, en verwelkomde hem met eene gemeen­
zaamheid, of er niets in zijnen toestand veranderd was. Hij bood
zelfs aan, hem eene gelegenheid te geven tot een bijzonder
gehoor bij zijnen oom. Dit was het juist, wat Karre verlangde.
Aan de spin gelijk, die ook aan den zwaksten bloemstengel
haar weefsel weet vast te hechten, had hij niets verder noodig,
om zijne staatsintrigue aan te knoopen. Het is waar, dat Sixtus
zelf hem halverwege te gemoet kwam. Hoewel de steller van
het bittere banschrift, onder Pius V, had hij Elizabeth immer
als eene schrandere en zelfstandige Vorstin bewonderd, en nu,
zelf Monarch, begreep hij het gewicht van eene vriendschap­
pelijke verstandhouding met de grootste vijandin van zijnen
Allerkatholieksten zoon, den Koning van Spanje, wiens trots te
vernederen, wiens macht te verzwakken en te verdeelen zijn vast­
beraden doel en voortdurend streven geweest is. Hij had een
hoimelijken bondgenoot als Engeland noodig, om de hand te kun­
nen slaan aan het rijk van Napels, dien edelsteen, door Karei V
aan den Kerkeljjken Staat ontwrongen; een ontwerp dat hij niet
voorzichtig genoeg was om altijd te verbergen.
Toch was de toestand van den ridder bij die eerste samen­
komst hachelijk genoeg. Sixtus liet hem blijken, dat hij zijne
oogmerken doorgrondde, en het giste, dat hij niet op nieuw
te Eome was zonder de goedkeuring zijner Koningin. Zoo hij
er dus niet in slaagde zich te doen verheffen tot onderhande­
laar van twee hoven, dan kon de zonderlinge Paus, die het leven
van eenen mensch zoo weinig telde, hem behandelen als den
spion eener niet erkende Mogendheid. Toch deden hem zijne
behendige loosheid, do snelle bevatting, waarmede hij eene
onuitgesprokene gedachte begreep, of een woord uitlokte, zijne
fijne omzichtigheid en de welgepaste stoutmoedigheid, waarmede
hij bij eene aarzeling den knoop doorhakte, in deze kiesche
zaak de beste diensten, en weldra hadden de beide Monarchen,
door zijne tusschenkomst, hun afbeeldsel gewisseld, met bijvoe-

110
ging van die vriendschapsbetuigingen, hier te oprechter, naar­
mate zij niet behoefden te dienen als afgesprokene tooneeldeco-
ratie, om het oog der volkeren te verblinden. Wij kunnen hier
niet al de merkwaardige gezegden vermelden, die aan Karre
ter overbrenging werden toevertrouwd, noch ons ophouden met
de [vaak herhaalde scherts van Sixtus over zijn huwelijk met
Elizabeth, en hare antwoorden; zij zijn misschien even bekend,
als het middel, waardoor die twee groote Regenten elkander
genaderd waren, nog in een romantisch halflicht verscholen is.
Om de Spaansche achterdocht in slaap te wiegen, en de
scherpe onbescheidenheden van Morforio te voorkomen, zag men
den ridder slechts zelden in het Vatikaan, en de Kardinaal­
neef alleen scheen de beschermer van den banneling; maar in
vergoeding daarvan bewoonde deze voortaan een huis zeer nabij
het Apostolisch paleis. Dit huis was in vorige dagen het too-
neel geweest van vele intrigues. Slechts twee mannen waren op
dit oogenblik in het geheim van eenen doorgang, langs de Gre-
goriaansche Kapel, naar de Sacristie der St. Pieterskerk, en van
daar naar eene zaal in dat huis. In deze zaal, ingericht naar de
behoeften van eenen Vorst, en naar den weelderigen smaak
van eenen Epicurist, werden die fijne plannen tegen Spanje
gesmeed, en die verbintenis van Engeland met Rome voort-
gesponnen, waarvan Europa toen wel de uitwerksels gevoelde,
doch nimmer den draad in handen kreeg. Om het lastige van
het ceremonieel te matigen, was het altijd de Bisschop van
St. Lateraan, die den ridder bezocht. Deze leefde in zijn ele­
ment; hij kende de waarde der diensten, die hij zijn vaderland
en zijnen weldoener bewees. De briefwisseling, bij deze verstand­
houding alleen door Leycester en Karre gevoerd, vond echter
niet geregeld plaats. Men konde zich niet tweemaal van het­
zelfde middel tot overzending bedienen; zoo was het, dat Anna
Oston, door den Baron Southwel, buiten haar weten, de breng­
ster werd van een gewichtig pakket, dat haar meer beveiligde

Ill
tegen vervolging, dan de snelle vlucht die haar opzettelijk werd
aangeraden. Niet zonder onrust had Karre den loop van het
proces der Schotsche Koningin gadegeslagen. Toen hij eindelijk
zekerheid kreeg van dat vonnis, van dien dood, waarin Eliza­
beth tegelijk alle Koningen en alle Katholieken beleedigde, en
men hem zonder berichten liet, vreesde hij, dat men Rome's
vriendschap begon te veronachtzamen, daar men te ver gegaan
was, om die te behouden; hij kon het slachtoffer worden van die
verwaarloozing, vooral bij de brandende deelneming van Sixtus,
die hij niet wist te voldoen. Anna's komst helderde alles op,
en bevestigde zijn bestaan als diplomaat. Doch eene nieuwe
strijd ving aan voor den man. Anna weder te zien, was voor
zijn gevoel het ontwaken uit eenen doodsslaap. De mogelijkheid
haar te bezitten verlevendigde eene liefde, bijna verpletterd
onder een loodzwaar onmogelijk. Wat was natuurlijker, dan
dat hij onverwijld zijne rechten op haar deed gelden, dan dat hij
haar en zijn geluk bevestigde door eene verbintenis, altijd ver­
hinderd, maar altijd begeerd? Hij begreep, dat zij het van hem
wachtte, dat hare afhankelijkheid het van hem eischte, dat
achting en liefde beide, uitstel verboden. Het had den fijnen
menschenkenner niet kunnen ontgaan, dat zij nog altijd haren
Lionel in hem zag. Hij wist het, dat hij zijne hand slechts
behoefde uit te strekken naar dat geluk, dat als het ware
geheel bereid voor hem lag; en toch, hij konde het niet,
hij mocht het niet. Lady Oston's betrekkingen met de mor­
rende Katholieken kwamen hem meer dan verdacht voor.
Hij kon niet met zekerheid weten, hoever zij gegaan was,
hoever zij nog gaan zoude, en evenmin of de toorn der Ko­
ningin werkelijk zoo zwaar op haar rustte, als de schijn deed
gelooven. Eene vrouw te huwen, die zich zoo had laten zien,
die hare plannen zoo weinig verbloemde, die haren haat tegen
de Koningin zoo weinig verborg, op wier hoofd misschien bij
afwezendheid een vonnis des doods drukte, was zoo goed als

112
zich moedwillig bloot te geven aan de bliksemschichten dei-
Koninklijke ongenade, was meer dan een diplomatische zelf­
moord. Nog meer: Karre kende den altijd woelenden haat van
Leycester's benijders. De licht te wonden argwaan, de omkoo-
ping van het Engelsche hof, eene onvoegzame verbintenis van
zijnen bekenden afhangeling kon des Graven val tengevolge
hebben. Zijnen weldoener mocht hij niet opofferen aan zijne
liefde. Zijn huwelijk moest Elizabeth voorgesteld worden, zij
moest het goedkeuren, voordat hij het sloot. En de verouderde
jonkvrouw Elizabeth had sedert eenigen tijd eenen afkeer van
alle huwelijken. Bij de mogelijkheid eener weigering wilde de
ridder, juist omdat zjjne liefde beter en reiner was, niet op­
nieuw gevoelens opwekken in het hart zijner Anna, die haar mis­
schien nieuwe teleurstellingen zouden bereiden. Hij wilde haar
niet te droomen geven van rozen, zoolang hij nog scherpe
hulst voor haar in de toekomst zag. Maar dit zwijgen kostte
hem veel; het was eene zeer harde proef, waarop hij zich
gesteld zag, vooral toen de geliefde vrouw hem met zooveel
vertrouwen van het verledene sprak, en hij daarin hare stille
wenschen voor de toekomst zoo duidelijk las. En, alsof dit alles
nog niet genoeg ware, kwam een denkbeeld van Sixtus het
pijnlijke van zijnen toestand nog vertienvoudigen. De paus zag
in Lady Oston een geschikt middel, om verbintenissen te on­
derhouden met de Spaanschgezinde Engelschen, en met de
heftige Katholieken, die tot elke onderneming tegen de Ko­
ningin bereid waren. Karre moest in schijn de bevorderaar wezen
der ontwerpen, waarvan aan Lady Oston de leiding zou worden
toevertrouwd; hij moest er de deelgenoot van zijn, om ze Sixtus
te doen kennen, om er Elizabeth van in te lichten. Dat was
een vreeselijk bedrog, dat hij tegen zijne geliefde plegen moest,
een bedrog dat zij hem nooit vergeven zoude, en dat tusschen
hen beiden eene klove kon openen, later door geen berouw
aan te vullen. Immers hij zoude tegenover haar staan als de

113
verrader harer partij; want Elizabeth zoude niet verschoonen,
waar zij schuldigen kende, en Anna's verwanten, hare vrienden,
hare geloofsgenooten, de zijne, zouden vallen in de strikken,
door zijne list aan haar argeloos vertrouwen gespreid. Dat was
te gruwelijk een verraad, dat ontmoedigde Karre tot in het
diepste zijner ziel. Al wat goed in hem was, verhief zich tegen
dit denkbeeld. Als leider eener geheime staatkunde deed hij
zijn vaderland diensten, die hem voor zijn geweten boven den
valschen schijn verhieven. Als verrader van een bijzonder ver­
trouwen moest hij laag nederzieu op zich zeiven. En Anna zóó
te zien, zóó met haar te spreken, dat kon hij niet, dat wilde
hij niet, dat deed hem hare tegenwoordigheid vermijden. Doch
Sixtus, zijn ontwijken moede, en onbewust van de foltering
waartoe hij hem doemde, beval hem te gaan en de brieven af
te halen, die Anna voor Engeland gereed had. Hij moest
gehoorzamen of alles opgeven. Hij ging. — Daarom stond
Karre weifelende voor zijne nicht, zonder tegenwoordigheid
van geest; daarom was de staatsman bedremmeld als eene
knaap, die zijne eerste logen waagt, met liefde in het hart en
verraad op de lippen, blozende van zelfverachting, gloeiende van
aandoening, en koelheid huichelende, waar het hem brandde in
de ziel, verzwijgende wat zij recht had om te hooren, en spre­
kende wat hij niet had moeten zeggen. Anna was diep beleedigd
en zag slechts het masker; zij vermocht niet te lezen op het
gelaat. Hij was gedwongen, koud, zij dwong zich tot kille fier­
heid. Wat werd er nu van den zoeten liefdekout, de gulle
losheid van het gesprek tusschen die twee gelieven, die als kin­
deren te zamen gedweept hadden van den koesterenden zonne­
gloed des gevoels! Dat alles ging verloren, omdat de mensch
een slaaf is van de omstandigheden, omdat die vrouw zich liet
ketenen door de ijzeren banden der welvoegelijkheid, omdat die
man zijn teerste gevoel opofferde aan stoffelijke belangen.
Anna gaf hare brieven niet af, zij had hare eigene wijze van
Engelsclien te Rome enz. 8

114
ze te verzenden; toch deelde zij Karre hunnen inhoud mede,
misleid, zooals ze zijn moest, door den schijn van zijnen ijver
voor hare zaak. Toen het volstrekt noodige besproken was, ver­
wijderde hij zich, na een afscheid, dat aan het onderhoud beant­
woordde. William, die zijne moeder schreiende omhelsde, was
de eenige, die zich vertoonde gelijk hij was. Lionel, bijkans
overweldigd door zijne gemoedsbeweging, ontmoette, bij het
afgaan van den breeden marmeren trap, den Kardinaalneef.
„Ik wist wel, dat ik u in mijn huis niet vinden zoude," riep
deze hem lachende toe.
„Vergeef mij, Monsignore! ik was voornemens om..."
„Om mij te bezoeken, niet waar? Nu, het wordt tijd, amico!
Gij verwaarloost mij, of mijn Falerner smaakt u niet meer; in
twaalf dagen hebt gij niet bij mij gegeten."
„De bezigheden, eene ongesteldheid en...."
„En," herhaalde Montalto, hem scherp aanziende, „bij den
hemel, daar gaat mij een licht op! Karre, Karre! gij waart
bij uwe nicht." Met zonderlinge heftigheid sprak hij deze woor­
den uit.
„Ik kom van Lady Oston; ja, Monsignore! doch welk belang
kan uwe Eminentie...."
De jonge geestelijke beet zich op de lippen.
„Gij hebt gelijk, Lionel! ik heb geen recht om.... maar zeg
mij ronduit, kent gij die vrouw, kent gij haar geheel?"
„Om Godswil, Montalto! als gij mijn vriend zijt, zwijg van
haar, ik moet voort."
„Ik heb mijne overtuiging!" juichte de andere, op eenen toon,
waarin iets lag dat sombere zegepraal heeten kon. „Welnu, kom,
ik zal u bij Orsina brengen, wij zullen lachen om hare Res-
panti! En hij nam Karre's arm."
„Het is geen voorwendsel, Doorluchtige Heer! ik heb bezig­
heden, ik word gewacht; gij weet door wien."
„Goed dan, ik laat u vrij; maar onder voorwaarde, dat ik u

115
dezen avond niet mis; ik heb de Savelli en al mijne jonge vrien­
den bij mij, wij zullen ons recht vermaken."
„Ongetwijfeld, Monsignore!" riep de ridder, verheugd dat
de jongeling hem losliet, en Williams hand vattende, verwij­
derde hij zich met eene snelheid, of hij vervolging vreesde.

HOOFDSTUK X.
Ophelderingen.
Hoe kort ook Karre's bezoek ware, het was genoegzaam
om Anna zekerheid te geven van een vermoeden, dat zij tot
hiertoe nog met huivering van zich had gestooten, aan de
waarheid waarvan zij nog zoo gaarne was blijven twijfelen.
Zij meende, dat zij niet meer bemind werd. Met het frissche
schoon der eerste jeugd, dat zij verloren had, was ook Lionel's
hart voor haar verloren, en de maat van haar zielelijden was
nu vol. Daar ligt iets zeer bitters voor de vrouw in de ervaring,
dat zij den geliefde niet meer denzelfde voor haar vindt. Die
teleurstelling wondt misschien evenzeer haar hoofd als haar
hart, hare ij delheid als haar gevoel. De liefde, die zulk eene
proef overleeft, moet wel zeer sterk zijn, en niet reeds aan me-
nigen distel des levens, aan menig gevoelen van anderen, aan
menig besef van plicht haar offer gebracht hebben, zooals het
lam, door het kreupelhout gedreven, aan iederen heester, aan
iederen struik tol betaalt van zijne wol. Het is waar, dat de
liefde eerder van verzadiging sterft dan van honger; maar Anna's
liefde, door niets gevoed, had geene krachten meer tegen zulk
eenen schok; het was bij haar te kort lente geweest, om
zulk eenen plotselingen winter te kunnen doorstaan. Ook
was zij niet minder beleedigd dan gegriefd, en met fierheid

117
wilde zij voortaan een gevoel verloochenen, dat niet meer be­
antwoord werd. Zij wilde geene zwakheid toonen, zij wilde de
laatste overwinning op zich zelve behalen. Wat meer zegt, zij
meende eene aanwijzing der Voorzienigheid te zien in die ver­
koeling van Lionel. Altijd geneigd tot een zeker mysticismus, altijd
overhellende tot geestdrijverij, meende zij, als met lichtende
letteren, zich door hooger hand het te volgen levenspad te zien
voorgeschreven. Neen, zij was niet bestemd eene gelukkige echt-
genoote te zijn, zij moest langs den ruwen distelweg van ver­
holen zielskwelling zich opgevoerd zien tot iets beters dan en­
kel aardsche plichten; haar hart mocht geene zinnelijke liefde
koesteren, eenen reineren dienst moest het toegeheiligd worden,
en op zuiverder altaar moest zij het offeren. Zij wilde eene
gelofte en eenen sluier stellen tusschen zich en de wereld; zij
wilde het geestelijke kleed aannemen. Zij meende daarbij te
gehoorzamen aan eenen ingeving; maar had zij met haar gewoon
helder oordeel haar eigen hart kunnen peilen, dan had zij ge­
krenkte eigenliefde ondervonden als de eigenlijke vonk, die den
lichtstraal der bezieling hielp ontsteken. Zij bekende het zich
wel niet, maar er sprak toch een gevoel in haar, dat haar toe­
riep: „Toon uwen verloofde, dat ook gij de vorige dagen
vergeten, dat gij hier niets gezocht hebt dan gewetensvrijheid
en rust." Daar was niet veel liefde meer in de verbittering,
waarmede zij dit besluit nam. Zij konde evenwel haar voor­
nemen niet uitvoeren, zonder toestemming en voorweten van
haren Pauselijken Beschermheer. Zij moest er dus den Kar­
dinaal over spreken. Hoe stuitend diens doorgaande stugheid
ook zijn mocht, zij besloot zich ditmaal ook de krenkingen
te getroosten, die hij haar zoude kunnen aandoen. Zij wist
immers, dat hij het niet wagen zoude, haar verzoek te ver­
onachtzamen, en niet aan zijnen oom voor te dragen. Hoe­
zeer zij ook huiverde tegen een gesprek met den trotschen
Jongeling, die haar tot hiertoe nog met geen woord verwaar-

118
digd had, wenschte zij nu toch daarnaar met drift. Besluiten
en doorzetten is bij eene vrouw hetzelfde. Peinzende op een
middel om eenen man te naderen, die haar zichtbaar ontweek,
leunde zij achteloos op het sierlijk hekwerk van het balkon,
van verguld ijzer, door kunstige handen tot losse bloemfestoenen
gevlochten, en staarde in den prachtigen lusthof, zonder zijne
schoonheden op te merken. Zij was schoon in deze houding,
nu die blanke arm in zachte ronding leunde tegen het glinste­
rend metaal, nu die lokken in volle rijkheid nedervielen, niet
langer weerhouden door het doffe hulsel, en haar omgaven als
„een gouden nis van stralen." Hare trekken hadden al de strak­
heid, maar ook al de fijnheid der zuiver G-rieksche standbeelden.
Zij zat daar schoon en treurend; maar ook fier en vorstelijk als
eene Andromache. Stemmen troffen haar oor dicht onder haar
balkon. Zij herkende het liefelijk Italiaansch van Orsina, zij
hoorde eene meer zware stem, die niet minder welluidend was,
die van den Kardinaal, den persoon, aan wien zij dacht. In den
loop harer denkbeelden gestoord, zag zij naar beneden. Arm in
arm gestrengeld, wandelden de zusters met haren neef. Zij schert­
sten en lachten, zooals men dat doet in de eerste lente des levens.
Lady Oston hoorde duidelijk, dat Orsina hem haren lieven Ales-
sandro noemde. Zij waren ook als speelgenooten met elkanler
opgegroeid, in dezelfde landelijke vrijheid, in dezelfde onbezorgd­
heid en armoede.
De fijngevormde jongeling zoude bijna nog een knaap geleken
hebben, zoo niet het trotsche vuur, dat uit zijne zwarte oogen
sprak, de bezielde, geestvolle trekken en het lichte dons, dat
reeds zijne kin omgaf, in hem de rijpere jeugd verraden hadden.
Iets vorstelijk fiers zetelde op zijn hoog voorhoofd, en het werd
niet weersproken door den adelaarsneus en de sterk opgetrokkene
bovenlip van den kleinen mond. Hij stapte luchtig naast de
meisjes voort; bij zijnen vroolijken lach schitterden er parelwitte
tanden. In plaats der lastige soutane van purper fluweel, die

119
den nog lastiger sleepdrager noodzakelijk maakt, droeg hij eenen
korteren tabbaard van zware zwarte zijde, met scharlaken
geboord, en de gemakkelijke platte calotte, in plaats van den
purperen hoed. Eene driedubbele gouden keten, waarvan de
schakels kleine peertjes waren, hing hem op de borst, een
kostbaar kruis van diamanten, dat er aan vastgehecht was, flon­
kerde als met duizendkleurige stralen. Hij was geen geordende,
en het was dan ook geen grove monniksgordel, die hem omgaf,
maar een sierlijk koord van gouddraad en zijde, dat zijnen
rozenkrans droeg.
Alexander Peretti, de eenige, die op dezen geslachtsnaam
eigenlijk recht had, hoewel Sixtus ook de kleinkinderen van
Camilla dien deed aannemen, was het laatst overgebleven kind
van Antonio, den jongeren, den eenigen broeder des Pausen,
die, zoo men zegt, in 1570 van teleurstelling gestorven was,
toen Felix, Kardinaal geworden zijnde, zoo weinig voornemen
toonde, om iets voor hem te doen. Hoewel het petekind van
zijnen oom, was Alexander schijnbaar diens aandacht ontgaan
tot op zijn dertiende jaar, toen zijn broeder Filippo viel onder
het moordend staal van woesten euvelmoed. Toen eerst werd
hij een voorwerp van Montalto's ernstige zorg. Aan niemand
beter, inderdaad, kon die besteed zijn geworden. Bij eene
ongemeene vlugheid van bevatting, en den gelukkigsten aanleg,
toonde de knaap den volhardendsten weetlust. Zonder veel
inspanning, vergoedde hij binnen korten tijd op de hoogeschool
van Bologna de eerste jaren zijner jongelingschap, in landelijke
spelen en Lndelijken arbeid voor de wetenschappen verloren.
En toen zijn oom, na de sleutels van St. Pieter te hebben
opgevat, hem bij zich te Eome ontbood, vond hij in hem zoo­
veel kennis, zooveel rijp oordeel, zooveel ernst in het behan­
delen van zaken, zooveel vlugheid in het bevatten zijner mee­
ning, dat hij hem het kerkelijk purper waardig keurde. Hij
benoemde Alexander tot Diaken-Kardinaal, onder den naam van

120
Montalto, met den titel van St. Jeronimiis der Slavoniërs,
den eigenen, dien hij zelf gedragen had. Hij maakte hem
Beschermheer van Polen, Aartspriester van St. Maria Mag-
goire, en later Onder-Kanselier der Heilige Kerk; voorts schonk
hij hem van tijd tot tijd al die kleinere en grootere waardig­
heden, welke hem eenen eersten rang deden innemen onder de
aanzienlijkste Kerkvoogden. I)ie oom vond zooveel behagen
in den omgang met dien neef, in zijne ontwikkeling, in zijne
vorderingen, dat hij hem de gewichtigste zaken mededeelde, en
zijn gevoelen daarover hooren wilde. Hij strekte hem tot onder­
wijzer, tot leermeester; hij leidde hem als bij de hand voort
langs alle kronkelwegen zijner fijne staatkunde, en de leerling
was den meester waardig. Een jongeling, op zjjn achttiende
jaar, dien leeftijd, waarin alles kookt en bruist, uit de duisterste
onbekendheid plotseling opgeheven tot eenen vorstelijken rang;
gerechtigd om Prinsen broeders te noemen; erkend neef en
gunsteling van eenen machtigen Paus; uit een leven van studie
en behoefte, als door tooverslag verplaatst in een prachtig paleis
verrijkt met alles, waarmede de fortuin hare troetelkinderen
weet te streelen; een jongeling, die vroeger niet eene zijner
begeerten onbekrompen had kunnen voldoen, en thans iedere luim,
iederen droom kon zien verwezenlijkt, moest wel eenen sterken
geest bezitten, om daarbij niet te duizelen van eigenwaan en trots,
om heen te zien door de nevelen van wierook en hulde, tot op
zijne eigene menschelijkheid. Hij, die alle menschen aan zijne
voeten ziet, begint zoo spoedig te gelooven dat hij iets anders is
dan hun broeder. Montalto's groote ziel begreep de matiging
in het geluk; bij de hoogheid en den trots, die hij zijnen oom
had afgezien, voegde hij nog eene eigenaardige gemakkelijkheid
in houding en manieren, die iets vorstelijks had, die toonde, hoe
goed hem het purper paste, en tevens iets bevalligs en inne­
mends, als wilde hij het zich doen vergeven, dat hij eenen rang
innam waarvoor hij niet geboren was. Hij had niets van de

121
onbuigzame vastheid zijns ooms, en nog minder van diens
koude hardheid, maar integendeel lagen in zijn karakter en in
zijn gestel die bewegelijkheid van gevoel, die prikkelbaarheid van
zenuwen, die ontvangbaarheid voor indrukken, welke bijna week­
heid was. Dat gemis aan zelfstandige kracht mocht eene fout
zijn in den Prelaat, de jongeling won er door in beminnelijkheid,
ook verried zijn gezellige omgang nimmer den geestelijke, en
maar zeer zelden den Kardinaal. Wat kon dan toch die jonge
man, goedhartig en welwillend van natuur en ridderlijk uit
gewoonte, bewegen om met berekende norschheid en overlegden
trots eene schoone vrouw terug te stooten, die als vrouw, als
geloofsgenoote, als ongelukkige, eene drievoudige aanspraak had
op zijn medelijden en op zijne hulp. Dat was het misschien,
wat ook Anna dacht, toen zij, niet zonder tegenzin, de gelegen­
heid aangrijpende om hem te spreken, tot op korten afstand
van hem genaderd was, eer zij het zelve wist. Hij had haar
opgemerkt, hij nam Orsina's arm om een ander pad in te slaan.
„Neen, Mijnheer! neen!" riep Orsina, „ziet gij dan niet, dat
de Engelsche Signora naar ons toekomt?"
„Juist daarom, waartoe zouden wij anderen zoeken?"
„Ja, maar zij zoekt ons, en zij is ongelukkig! O! Alessandro l
als gij haar hadt hooren vertellen van haar vaderland en van
hare booze Koningin die zij ontvlucht is, en van die schoone
Maria, die vermoord werd; o! het is niet zonder schreien aan
te hooren."
„En het is eene vrouw van talent en kennis," merkte Fran-
cisca aan, „zij leest de Vulgata als eene stiftsdame."
Anna Oston was intusschen zoo nabij gekomen, dat zij de
meisjes groeten konde. Zij deed het; toen zich naar Orsina bui­
gende, zeide zij haastig en zacht: „Signora! verkrijg voor mij
eene minuut onderhoud met den Kardinaal."
Het jonge meisje knikte toestemmend.
„Monsignore! deze dame wil u spreken, gij zijt te wellevend

122
om eene vrouw iets te weigeren; — kom Francisca!"' en hare
zuster bij de hand vattende, ijlde zij met haar weg; men zoude
gezegd hebben, twee blinkende, kleurige vlinders, die luchtig
wegscholen in het geboomte.
De Kardinaal was zeer bleek geworden. „Wat wil die
vrouw van mij ?" riep hij, half luid aan eene gedachte lucht
gevende.
„Niet veel, Monsignore!" hernam de Lady, antwoordende op
hetgeen geene vraag was. Zijne zichtbare verwarring, die haar
verwonderde, gaf haar moed om voort te gaan: „Ik heb eene
bede aan Zijne Heiligheid, waarvan ik uwe Eminentie verzoek
de overbrenger te willen zijn."
„Wij zijn hier op eene wandelplaats," hernam hij, zonder haar
aan te zien, „neem de moeite mij te volgen, Mevrouw!"
Zij volgde, zonderling bewogen; de handelwijze van dien jon­
gen man had iets, dat haar ontrustte.
Hij ging haar voor naar eenen luchtig opgebouwden zuilen­
gang, die een afzonderlijk paviljoen omgaf. Hier bracht Camilla
met haar gezin dikwijls die liefelijk zoele avonden door, die zich
buiten Italië niet laten wedervinden. Montalto wees de Lady
eene marmeren bank aan, met lichtgevlochten matwerk bedekt.
Hij zelf zette zich op eenigen afstand, en hield het hoofd van
haar afgewend.
„Welnu, Mevrouw!" sprak hij, toen zij aarzelde om te beginnen.
„Een oogenblik, Monsignore! hetgeen ik mede te deelen heb,
laat zich niet zoo licht zeggen, als uw ongeduld het vordert.
Het is meer eene toestemming, dan eene gunst, die ik van
Zijne Heiligheid te smeeken heb. Ik wensch mij van eene
wereld af te zonderen, waar niets mij meer aantrekt. Ik heb
besloten, om, [onder de goedkeuring van onzen Heiligen Vader,
den sluier aan te nemen in een klooster der Ursulerinnen."
„Is dat ernst, Mevrouw?" vroeg de Kardinaal, en er speelde
een bitse glimlach om zijne samengeklemde lippen.

123
„Monsignore! de waardigheid van uwen persoon moest mij
hebben gewaarborgd voor deze vraag."
„Ik had gedacht, dat eene vrouw als Lady Oston, nog te
veel van de samenleving verwachtte, om niet te huiveren tegen
zulk eenen stap, die onherroepelijk zijn zal."
„Ik verwacht niets meer van de samenleving, en eene onge­
lukkige huivert niet tegen eene gelofte, die haar ten minste rust
verzekert."
„Als de onrust van een verontreinigd hart in ons woont,
zoeken wij de zielskalmte te vergeefs, zelfs achter de gewijde
muren van een klooster."
„Mogelijk staat het uwer Doorluchtigheid vrij, in scherpe
raadsels tot mij te spreken; maar christelijk grootmoedig is het
niet tegenover eene weêrlooze vrouw, en niets geeft u het recht,
zoo hard te oordeelen over eene onbekende."
„Onbekend, ongelukkige! daarop hadt gij gerekend; maar, bij

124
blankheid had nooit een Italiaansch oog gestaard, en rijker lok­
ken hadden nooit over molliger vormen heengegolfd.
„Kan eene Magdalena nog waar zijn?" sprak hij bijna harts­
tochtelijk, „is deze boete natuur en geene kunst?" De hevig
geschokte vrouw scheen die woorden niet te verstaan.
„Vrouw!" vervolgde hij plechtig, „antwoord mij zonder uit­
vlucht, zonder voorbehoud, oprecht als voor het oog van God,
die u doorziet, op uw toekomend heil, op dat van uw kind;
kende Angelo u, voordat gij in dit huis kwaamt?"
„Scipione heeft gelasterd," riep Anna onbedacht uit. Zij had
snel zijne meening begrepen.
De Kardinaal trad drie schreden achteruit.
„Ha! ik dank u voor deze inlichting." Hij zweeg een oogen-
blik, alsof hij zich herstellen moest, en daarop vroeg hij, met
eene stem, die hij trachtte koel en vast te maken, doch die beefde:
„Weet ik alles, wat ik heb voor te dragen?"
Zij boog het hoofd bevestigend, en plotseling hare bezinning
hernemende, voegde zij er bij: „Edele Montalto! men heeft u
misleid." Hij hoorde haar niet; hij was weggeijld, zonder om
te zien.
Bij de hartstochtelijke haast, waarmede Alexander Peretti
zich wegspoedde uit den zuilengang, als dreigde hem er besmet­
ting of lavaregen, zag hij in het eerst den man niet, die voor
hem ter zijde wilde gaan, en dien hij niettemin strijkelings raakte.
„Doorluchtigste Heer!" sprak die man, om zich te doen
opmerken.
Die stem had op den jongeling de vreemdste uitwerking.
Hij stuitte eensklaps zijne vaart, vatte dien man met kracht bij
den arm, en stiet met heftigheid woorden uit, waarvan hij geene
syllabe duidelijk voleindde: „Scipione! is alles waar, waarachtig
waar, wat gij mij gezegd hebt.... van Anna gezegd hebt ?"
„Monsignore! ik bid u, noem mij Angelo," hernam deze, met
zijne spottend koele bedaardheid.

125
De andere herhaalde de vraag heftiger, dringender.
„Uwe Eminentie moet haar gesproken hebben, als men die
vrouw gesproken heeft, gelooft men aan hare deugd. Die uit­
werking heeft wel altijd het wonderzoet gelispel der slang, dat
men niet meer aan haar venijn denkt."
„Scipione! Scipione! zoo gij u bedrogen hadt?"
Men bedriegt zich in vermoedens, men bedriegt zich niet in
feiten, Montalto! En zijn dat dan geene feiten, die woorden,
die zij sprak, toen ik haar in de bescherming wilde stellen van
haren bloedverwant. Mijn neef is iets, maar te Eome moet men
zich kunnen vastklemmen aan eenen Kerkvorst, om veel te zijn.
En ik wil veel zijn. Ik heb Londen niet verlaten, om te Eome
vergeten te blijven. Van de Prelaten klimt men tot de Gezanten,
de Eoomsche Prinsen. Scipione! gij zijt mijn eerste vriend, wees
gij mijn inleider bij eenen Prelaat, bij den jongen Montalto. Gij
zult u dan een recht verwerven op mijne fortuin, gij zult ook
recht hebben op mijn hart. Open mij een geheim kabinet, en
ik zal er u eenen ingang bewaren voor u zei ven. Ik weet, dat
ik slagen zal."
Terwijl Angelo sprak, had Peretti eene zeldzaam prachtige
heesterbloem, die toevallig onder zijn bereik was, met kramp­
achtig wrijven vermorseld.
„En heeft zij dat alles gezegd?" vroeg hij nu, met eene stem,
die klonk als had hij geen adem meer.
„Dat alles, — maar zooals vrouwen zoo iets weten te zeg­
gen, gehuld in den kieschen sluier der voorzichtige ondeugd,
doch duidelijk en helder, zelfs voor de bevatting van eenen
knaap."
„Afgrijselijk! de schandelijke! Mij! mij te nemen niet tot
het voorwerp van eenen hartstocht, dat was iets; niet tot voor­
werp harer verleiding, dat was te vergeven, maar mij te willen
gebruiken als een werktuig voor schandelijke berekeningen, als
een werktuig, waarmede zij spelen zou, dat zij breken kon naar

126
willekeur, of met minachting wegwerpen, of verkoopen aan den
meestbiedende, nadat zij het had prijsgegeven aan bittere zelf­
verachting, aan de schande der wereld, nadat zij het vermoord
had door hare veile liefde, die onteert, door hare koele liefde,
die doodt. Bij de eeuwig gezegende Maagd! dat is een gruwel,
dat eischt iets meer dan bloed!" riep de jongeling, zich telkens
tot hoogere drift opwindende. „En dat dit alles huist in eene
vrouw, in zulk eene vrouw! in een schepsel als dat! Eeinier,
schooner was de Moedermaagd niet, dan zij zich huichelend
voordoet. Angelo! als gij haar zoo even gezien hadt. Het schreit
tot God, jhet roept om de wraak der menschen, waartoe zoude
ik haar sparen? Sixtus zal het weten, Sixtus zal haar
rechten!"
Scipione glimlachte: „Dat zou niet voorzichtig zijn, Doorluch-
tigste Heer!"
„Wat beteekent dat, Heer Angelo! voorzichtig?"
„Alsof zijne Heiligheid haar niet reeds kende."
„Dat is niet waar! dan beschermde hij haar niet."
„Hij beschermt haar, juist omdat hij haar kent."
„Dat is niet waar!"
Angelo haalde de schouders op en boog zich zwijgend.
„Neen, antwoord duidelijk."
„Monsignore!" hervatte de andere fluisterend, „wij zijn hier
in den wijngaard Peretti, en wij zouden daar een onderwerp
gaan behandelen, zoo lichtschuw, zoo gevaarlijk, zoo geheim,
dat ik in Eome geen onderaardsch gewelf ken, die genoeg, en
verholen genoeg, om het aan te roeren."
„Leer mij liever twijfelen aan de Godheid," stamelde de Kar­
dinaal met sidderende lippen. Hij moest op Angelo's schouder
leunen, om zich staande te houden.
„Daarom wees voorzichtig, edele Montalto! en val hen niet
aan, die tegen u gewapend zijn; zoek veeleer eene welwillend­
heid, die u nuttig kan worden."

127
„Neen, bij St. Jeronimus! het gansche Heilige genootschap
wil ik ...."
„Opruien, niet waar? in eenen tijd, dat de Kardinalen zwijgend
en bevend knielen voor den blik, dien gij kent? Neen, Door­
luchtige Vorst! zwijg en zie toe! Kunt gij dan niet ééne zwak­
heid eerbiedigen in een groot man ?"
„Uwe woorden steken als giftige dolkpunten, die mij de borst
oprijten."
„Ze zijn het mes van den heelmeester, dat doet bloeden om te
genezen."
Er volgde een lang zwijgen, waarbij Montalto's gewaarwordin­
gen alleen uitgedrukt werden door zijn heftig vastklemmen van
Scipione's arm, dien hij met zich voortrukte. Toen zij eindelijk
den afgelegensten uithoek van den wijngaard bereikt hadden,
eene plaats, waarheen zelden iemand zich wendde, begon de
Kardinaal, op den toon van iemand, die nog twijfelt: „Zonder­
ling dan, dat zij zich in een klooster wil verschuilen; ik zelf
zoude dien wensch moeten voordragen."
„Dat had ik gewacht," hernam Angelo zonder verwondering.
„Maar denk niet, dat de toestemming volgen zal. Zij weet dat
zelve wel, zij rekent er op; zij bedoelt zeker daardoor iets te
verkrijgen, dat zij niet uitspreken durft. Geloof mij, Doorluch-
tigste Heer! let op de uitkomst."
„Ja, bij den Hemel! het weigeren of het bewilligen van dit
voorstel zal eene proef zijn, die zoo luid spreekt, als het Gods­
gericht der ridderschap."
„Dat zal het, Monsignore! maar volg den raad van iemand,
die zich aan u gehecht heeft met de belangstelling, die een
jong mensch voelt voor het groote en edele, dat ook jong is,
en matig u; wees bedaard, wees kalm, de kalmte maakt ons
heer der menschen, die door hunne hartstochten redelooze die­
ren zijn. Wees bedaard en waak over uwe hartstochten."
De Kardinaal wierp zich aan zijne borst. „Ja, Scipione! gij

128
zijt mijn vriend, mijn ware, mijn eenigste vriend; die anderen,
dat zijn slaven en vleiers. Ik had gemeend een vader te hebben,
ik heb geen vader meer. Dat was ook een hersenschim. Thans
sta ik op mij zeiven, ik zal krachtig zijn en zelfstandig. Twee
schuldigen zullen hunne veroordeeling lezen in mijn oog. Mijn
mond zal zwijgen; maar ik zal waakzaam zijn, waakzaam ook
over mij zeiven." En daarmede verliet de Kardinaal zijnen
waren vriend.
„Goede Kardinaal! dat is te laat," sprak deze in zich zei ven,
met zijnen eigenaardigen lach. „Wie had kunnen denken, dat
tegengift ook dooden kon! Hij ook dus, en zelf werpt hij zich
in mijne armen. Zonder moeite slaagt een plan, dat ik reeds
had opgegeven. En toch die overgroote fortuin maakt mij ver­
legen. Ik moet verdubbelen in waakzaamheid. Het is zoo, ik
kan niet verhinderen, dat hij Anna nadert, en echter, dat kan
tot ophelderingen voeren, die eene uitbarsting konden geven,
voor mij noodlottiger, dan die van onzen vulkaan." Hij bleef
lang nadenken. Eensklaps hoorde men zijn sarrend lachen. „En
waarom zoude dat zelfs mij niet dienen kunnen ? Bravo Scipione!
gij hebt te recht gezegd: „Wie de hartstochten van anderen
kent en de zijne beheerscht, is Heer der wereld!"
Drie dagen later ontving Anna een briefje van den Kardinaal
Montalto. Zij had in drie dagen veel gedacht aan dien jongeling.
Er lag ook zooveel verhevens in zijne verachting, zooveel hartstocht
in zijne koude, zooveel belangstelling in zijnen toorn, en de
arme was sinds lang niet meer gewoon, het voorwerp te zijn
van belangstelling. Toch was het een briefje, kort, droog, snij­
dend beleefd, waarin haar gezegd werd, dat de Paus haar be­
sluit volstrekt afkeurde, dat Zijne Heiligheid er nooit in bewil­
ligen zoude, dat zij de reden dier weigering kende. De Kardinaal
bezocht zijne moei niet meer. Het was Karre, wien de moeie-
lijke taak werd opgelegd, om dit briefje toe te lichten, en Anna
te doen berusten in den wil van Sixtus. Het was thans geene

129
gedwongene koelheid, die zij behoefde aan te nemen. Zij was
zoo natuurljjk kalm, zoo ongemaakt onverschillig, dat de ridder
zich begon te verontrusten.
Angelo-Scipione was vertrokken, niemand wist waarheen, noch
voor hoelang. Orsina's oogen stonden mat en kwijnend; zij
was altijd zeer bleek. Zij snapte niet meer, zij lachte niet meer,
zij dartelde niet meer als een landmeisje. Signora Eespanti be­
hoefde haar niet meer aan het passende te herinneren, en als
het avond werd, rilde zij, en dan fluisterde zij soms tot Fran-
«isca: „Hoeveel dagen zijn het nog vóór de Paaschweek?"
Mijne personen hebben tot hiertoe weinig gehandeld, zij heb­
ben bijna stilgestaan. Zij hebben gepeinsd, gesproken en niets
verricht, zij zijn niet voortgegaan. En toch is de geschiedenis
voortgegaan, en toch zijn hunne handelingen voorbereid, en toch
ligt er in hunne harten als een tonder gereed, en ééne vonk zal
dat alles doen vlammen en flikkeren, en spelen en werken als
bij een vuurwerk, dat doodsch en stijf en stil is, totdat het wordt
ontstoken. En zoo is het ook in het leven. Het minst handelen
de menschen; zij zijn slaven van toeval en omstandigheden. Niet
voordat zij er toe gedrongen worden, werken zij; zij laten zich
liever voortdrijven met den stroom, en bewaren nog gaarne lang
de uiterlijke rust.
Het is geen rusteloos werken, geen stout ondernemen, geen
krachtig uitvoeren, dat de groote schokken voorafgaat. Het is
stilte, het is kalmte, het is werkeloosheid, iets, dat naar matheid
zweemt, dat verlamming schijnt; maar het is de verraderlijke
kalmte, die den orkaan voorafgaat, en die de zeeman zoozeer
vreest. En men is verwonderd, dat er zooveel gebeurd is, ter­
wijl er niets gebeurd is. Laten ze eerst opstaan de menschen,
dan zal men zien. De lezer, die schokken, werking en gedruis
verwacht, wachte dus, en denke aan het leven en aan den
orkaan; te lang zal hij niet behoeven te wachten.
Engelschen te Rome enz.
9

HOOFDSTUK XI.
Wat Don Marco is.
De statige, sombere vastendagen, die voorbereiding tot het
hooge Christenfeest, hadden een waas van godsdienstige stilte
over de hoofdstad der Christenheid verspreid. Rome vastte, Rome
bad, Rome biechtte, Rome reinigde zich. Onophoudelijk klokge­
brom noodigde roepend tot het gebed. Wierookwolken benevel­
den de zuivere Italiaansche lentelucht, en vervingen de zinne­
lijke reukwerken der feesten en de zinnelijke tonen der dans­
maat. Daarom ook werd de aanstaande verloving der Pauselijke
nicht door feestbanket noch vroolijke samenkomst voorafgegaan.
Niets belette evenwel Don Marco het huis van Donna Camilla te
bezoeken; ook zag men hem daar somtijds. Orsina ontving hem
dan altijd met de achting, die men eenen grooten naam schul­
dig is, met de gepaste hoffelijkheid eener Prinses jegens eenen
doorluchtigen vreemdeling. Op den avond vóór Palm-Zondag
bevond zich de edelman geheel alleen in den huiselijken kring
van den wijngaard Peretti. Hij had er vele uren doorgebracht;
men kon het hem aanzien, dat hij zich verveelde. Waar was ook
de mogelijkheid om zich niet te vervelen tegenover eene vrouw,
zoo deftig stijf als 's Pausen zuster, die bijna nooit zonder nood­
zaak sprak, en dan nog meestal woorden van plichtpleging, die
niets zeiden, en tegenover een hofgezin, dat uit vleierij haar

131
voorbeeld volgde, terwijl het eenige wezen, waarin hij belang
stellen konde, even bedeesd als stug, elke toenadering vermeed ?
Ook peinsde hij reeds op eenen voegzamen aftocht, toen Fran-
cisca met hare vrijmoedige levendigheid de opmerking maakte,
dat Orsina weer bleeker zag dan gewoonlijk.
Orsina kleurde en ontkende de waarheid. Die bleekheid en
die blos trokken de opmerkzaamheid van Colonna; hij ging
snel naar haar toe. „Is er iets, dat u hindert?'' vroeg hij, op
eenen toon, waarin zooveel oprechte deelneming lag, dat het
meisje de oogen vriendelijk naar hem ophief.
„Stelt gij daarin belang?''
„Belang, Signora! ik weet nu, dat gij mjj miskent."
Br lag waarheid op zijn gelaat. Zij zag voor zich neder, en
bracht de hand aan het voorhoofd; zij kreeg een inval, dien zij
wilde opvolgen.
„Signore! zoudt gij iets voor mij willen doen?"
„Welk eene vraag, schoonste Jonkvrouw! alles, alles."
„Is dit meer dan gewone hoffelijkheid, is dit ernst?"
„Bij St. Marcus, Jonkvrouw! geloof toch mijn woord."
„Wacht mij dan over een uur bij het kleine paviljoen," her­
nam zij schielijk en zoo zacht, dat hij zich geheel tot haar ne-
derbuigen moest, om te verstaan. Toch had hij haar begrepen;
zijne zwijgende buiging en zijn handdruk, dien zij ditmaal niet
afweerde, zeiden het haar.
Deze korte, fluisterende tweespraak tusschen die beide per­
sonen, die elkander niet hadden gezocht, en toch elkander zou­
den toebehooren, had zooveel van vertrouwelijkheid, dat Donna
Camilla tevreden glimlachte over deze schijnbare toenadering.
Francisca echter dulde niet langer een gesprek, waarvan zij
uitgesloten was; zij richtte het woord tot Don Marco, die op
nieuw zijne plaats innam naast den armstoel van de vrouw des
huizes. Zijne antwoorden waren nu toch verstrooid als van iemand,
die over iets anders denkt. Hij vestigde dikwijls het oog op de

132
jonge Prinses, die ook eenzaam scheen in het midden van hare
verwanten. Eindelijk ging men uiteen. Men hoorde de koets van
Colonna wegrollen; doch zijn edelknaap alleen bevond zich daar­
in De Grande van Spanje wandelde heen en weder voor het kleine
paviljoen als een verliefde minnezanger, die een pand der trouwe van
zijne dame wacht. De Prins glimlachte over zich zeiven, en toch
klopte zijn hart, toen hij Orsina's wit gewaad langs het geboomte
zag glijden. Hij betrapte zich op eenen uitroep van blijdschap
toen zij voor hem stond. Zij zelve was zeer verlegen; zij had
schielijk toegegeven aan eenen inval, waarvan zij het gewicht
niet overdacht had, en toen de schoone jongman met zijne
gebiedende houding daar vóór haar stond, was zij over hare
eigene vermetelheid ontzet. Zij wist niet hoe aan te vangen;
zij speelde verlegen met het kruisje van haren rozenkrans.
„En wat beveelt nu mijne dame?" sprak Don Marco, zich
buigende en met galanterie hare hand vattende om die te
kussen.
Zij trad verschrikt achteruit.
„Mijnheer! ik heb niet wel gedaan; ik zie, dat ik gehandeld
heb als een dwaas meisje, ik.... ik wenschte, dat ik u niet hier
bescheiden had."
„Lieftallige onschuld!" hernam hij met eenen glimlach, „wees
gerust, ik zal geen misbruik maken van uwe goedheid; het zal
u niet berouwen mij vertrouwd te hebben, zelfs zoo gij het eischt,
verlaat ik uwe tegenwoordigheid."
„Neen, neen!" riep zij snel, „ik heb u zooveel te zeggen, te
zeggen, neen, te smeeken. Maar zet u neder, zet u daar neder;"
zij wees hem eene zitplaats, dezelfde waar Anna hare tranen ge­
schreid had, bij haar gesprek met den Kardinaal. Orsina ging
voor hem staan.
„Gij weet ook niet, edele Heer! hoe moeilijk datgene is, wat
ik u zeggen moet. Het is iets, dat.... dat u zeker beleedigen zal,
en gij zijt zoo goed, en ik zoude u niet gaarne krenken, en...."

133
„Het is reeds veel, dat gij mij niet krenken wil,'' antwoordde
hij andermaal, meesmuilende over hare eenvoudigheid. „En
spreek vrij, mijne Prinses! geloof vast, dat ik van eene vrouw,
en vooral van eene zoo schoone jonkvrouw, al zeer veel bitters
hooren kan zonder toorn."
„Welnu dan, edele Colonna! ik kan nimmer uwe echtgenoote
worden, nimmer! Men bedriegt den man, dien men de hand
schenkt zonder het hart, en ik kan u niet beminnen."
Don Marco was geen vreemdeling in het hart der vrouwen,
en hij wist, dat bij haar eene ontkenning vaak de inleiding is
tot eene zoete bekentenis, dan er lag zooveel naïve ernst, zoo­
veel beradene vastheid in Orsina's blik en in den toon harer stem,
dat de edelman hier wel gelooven moest. Geheel verslagen was
hij echter niet.
„Dat was ook meer dan ik had kunnen hopen, Signora! gij
kent mij niet; maar ziet gij iets in mij, dat u eenen bepaalden
afkeer inboezemt.... dat gij haten moet ?"
„Neen, Signore!" hernam zij, met ongekunstelde oprechtheid.
„Gij zijt een bevallig Heer, en, naar ik geloof, even goed als
groot, ten minste dat hoop ik; want in uwe grootmoedigheid
alleen ligt mijne toekomst."
„Welnu dan, beminnelijke Orsina! wilt gij mij niet leeren ken­
nen ? misschien.. .."
„Neen, zeer zeker zal ik nooit eenen man lief hebben, die
mij door anderen wordt aangewezen, al ware die andere dan
ook de heiligste en de verhevenste persoon der aarde. De andere
kan niet weten wat mijne ziel verlangt, waardoor mijn hart wordt
ingenomen. Mijne hand is geene abdij, en ik wil niet wegge­
geven worden als eene prebende."
ling.
„Bemint gij iemand?"' vroeg Don Marco met belangstel­
De leerlinge van Scipione was reeds ver genoeg gevorderd, om
zonder te groote verwarring te kunnen antwoorden.

134
„En dan zoude ik dit Don Marco kunnen zeggen?"
„Zoudt gij mij bemind hebben, als gij zelve had mogen
kiezen?"
„Mogelijk, indien gij geen Prins waart. Ja, Heer!" vervolgde
zij, toen hij haar verwonderd aanzag, „uwe hooge geboorte is
het, wat mij telkens op nieuw grieft. Ik verbeeld mij, dat het
altijd scherts is, als gij u voor het kleine landmeisje van Grotto
nederbuigt. Ik weet, dat gij edel zijt en goed; maar is zij niet
reeds bij u opgekomen de gedachte, dat gij de arme Orsina
wel veel cere doet, met haar te willen opheffen tot uwen rang?
En hebt gij dan niet gedacht, omdat gij ridderlijk zijt en edel,
dan hebben zij het gedacht, uwe bloedverwanten, dan hebben
zij het elkander gezegd, hoe het vroeger eene eer had kunnen
zijn voor mijne moeder, zoo zij de gade geworden ware van
den Kamerdienaar uws hofmeesters. En als gij dat vergeten hebt,
IK kan het niet vergeten, en die andere grooten kunnen dat
ook niet. Ik wil niet, dat mijn echtgenoot over mij blozen zal.
Ik begeer eenen ridder, die ook werd opgeheven uit lagen stand!
Ik wil mijns gelijke."
Met zichtbaar welgevallen had Colonna het meisje aangehoord.
Daar lag gansch geene teleurstelling, gansch geene wanhoop
op zijn gelaat. Hij scheen iets te hooren, dat hem aangenaam
was, dat hij billijkte.
„En wat eiseht gij nu van mij, Signora?"
„Dit enkele smeek ik, voorkom dat huwelijk."
„Dat wil zeggen: vernietig uwe eigene schoone toekomst, sta
voortaan als vijand tegenover uwe bloedverwanten, als tegen­
stander tegenover uwen Opperheer, verlaat Rome voor altijd, en
dwaal als balling om buiten uw vaderland; want dat is het, wat
ik wachten moet, als ik zelf een ontwerp verijdel, waarop zoo
hooge belangen gebouwd zijn. En gesteld nu, dat ik het konde,
dat ik het wilde, Signora! wat zoude dan mijne belooning zijn?
Gij aarzelt; want gij weet het, de eenigste belooning, die gelijk

135
zoude staan met het offer, is juist dat, wat gij mij gebiedt voor
eeuwig te verzaken: uwe hand."
„O! wees dan grootmoedig, Heer! en handel edel, zonder
loon. Wees niet den huurling gelijk, die zich betalen laat voor
zijne diensten. Ik kan niet gelooven, dat u zooveel onheils zoude
dreigen, als gij mijne bede inwilligt. Waarom zou de vrije edel­
man niet vrij zijn in zijne keus ? O! ik zou u nooit eene goede
vrouw kunnen zijn. Waarom zoudt gij mij dwingen, u ongelukkig
te maken en het zelve te zijn ? Ik... ik heb wel den moed tot
tegenstand; maar ik weet, dat de mijne niets zoude zijn, dan
het machtelooze spartelen van de duif in de klauwen van den
valk. O! wees gij de adelaar, de stoute adelaar, die de duif
vrijmaakt, die de zon in het aangezicht ziet, en haar zijnen wil
luide toeroept. O! ik wil het u knielend afsmeeken, wees mijn
machtige beschermer tegen u zeiven en tegen den vreeselijksten
toorn."
Zij was aan zijne voeten nedergezonken, eer hij het verhinderen
konde, en hief de kleine witte handen naar hem op als eene
biddende. Hij richtte haar schielijk op. „Orsina! gij waart oprecht
met mij, gij liet mij lezen in de onschuldige geheimenissen van
uw rein hart; gij ontsloot mij de rijke schoonheden uwer ziel;
gij hebt mij veel te lezen gegeven, dat mij bitter had moeten
zijn, en toch, meisje! hebt gij mij oneindig verheugd, innig ver­
rukt. Ik heb u leeren kennen, gij zult mij ook kennen."
Hij trok haar naast zich op zijne zitplaats, en vervolgde,
terwijl hij zijne schitterend zwarte oogen tot eene onbeschrijfelijke
zachtheid temperde:
„Niet waar, gij hebt in mij niets gezien, dat den trotschen
zoon der Colonna's, den deftigen Grande van Spanje, den stroef
ernstigen Eoomschen Prins, den man, die menschenkennis genoeg
bezit om de menschen niet meer te achten, den staatsman, die
genoeg berekent om niet meer te gevoelen, en toch, Orsina!
zou het u niet goed zijn, zoo gij wist, dat in dit fier, gehard,

136
forsch lichaam, eene ziel woonde, zoo week, zoo gevoelig, zoo
vatbaar voor zachtere aandoeningen, als de uwe het zijn kan,
en een hart, dat zich nu eerst opent voor de liefde? Orsina!
ik heb de vrouwen gekend: er zijn vrouwen geweest, wier min­
naar ik heette, die mij hare verovering noemden. Zij hebben
zich bedrogen, mij zeiven heb ik bedrogen: ik heb haar nooit
waarlijk bemind. Het waren tooveressen, die mijne zinnen be­
goochelden; mijn hart hield ik gesloten als eene zuivere vaas,
die ik rein moest houden en heilig, om iets beters daarin te
besluiten. Een heerljjk ideaal, aan welks verwezenlijking ik altijd
bleef gelooven, verheven hartstochtelijk en maagdelijk kuisch,
vrouwelijk zacht en vrouwelijk sterk door gevoel. Zoo hebt gij
u aan mij geopenbaard. Gij hebt de schoone schepping mijner
verbeelding verwezenlijkt, in u is mijn reinste droom verpersoon­
lijkt, gij, zoo afhankelijk en zwak, en toch zoo onwrikbaar vast
in wil en besluit. Dat is de vrouw der Colonna's, hetzij zij
geboren ware op eenen troon of in de nederige landhut; dat is
de parel die ik gezocht heb, en die mij in eigendom toekomt,
en die ik niet afsta, al bood men mij de nieuwe wereld en Eome
beide in ruiling aan."
„Ik ben dus niets gevorderd," sprak Orsina droevig.
„Dit eene smeek ik u: hoor mij ten einde toe aan? — Mijne
bloedverwanten, het hoofd van mijn geslacht, stonden voor mij
naar uwe hand. Onder allen, die naar de eer dongen, om zijne
Heiligheid oom te noemen, was ik de bevoorrechte. Ik was dank­
baar voor deze voorkeur, ik was gevleid door deze eer. Mijne
bloedverwanten somden de voordeelen op. Ik voegde mij zon­
der tegenzin naar hunne beschikking. Ik was niet meer jong
genoeg om zekere vooruitzichten op te offeren aan eene hersen­
schim, en ik besloot te huwen, zooals elk ander van mijnen
rang. Ik reisde naar Eome; gij weet dat ik u niet kende. Men
prees uwe goedheid, men zeide mij, dat gij jong waart, dat gij
schoon waart. Ik zag u; uwe schoonheid overtrof mijne ver-

137
waehting, maar het was niet de schoonheid waaraan ik hoogen
prijs hechtte. Ik zag in u, zooals gij u voordeedt, een zacht,
beminnelijk kind. Gij waart mij eene jonkvrouw als de anderen,
die haken naar het huwelijk, om de vrijheid van het huwelijk,
om de feesten vóór het huwelijk, om ontslagen te zijn van de
Duenna, en die in den verloofde niets zien dan de paarlen en
gesteenten der morgengave, en in den gemaal het bezit van een
eigen paleis. Nu eerst weet ik, dat gij het kent, dat diep
gevoel van eigenwaarde, dat de vrouw zoo hoog stelt in de rij
der wezens; nu weet ik dat gij niet de onzinnige, onnadenkende
zijt, die zich laat weggeven of verkoopen, zonder hartstocht en
zonder smart. Maar nu weet ik ook, Orsina! dat gij de mijne
moet zijn. Wij voegen bij elkander; gij werdt voor mij gevormd.
Gij wenscht eenen echtgenoot uit lagen stand — geen laagge­
borene kan meer gevoel hebben voor het zachte huiselijk geluk
dan ik, die, in lastige hofplichten opgevoed, gedurig in woelige
kringen rondgedraaid, in gezantschap bij gezantschap voortge-
slingerd, gehaakt heb naar de kalmte van een eigen gezin, als
de kruis vader naar het heilige graf. O geloof mij, Orsina! ik
ben de man, die u is voorbeschikt, geef u de moeite mij te
leeren kennen, gij zult dan eindigen met mij niet meer te haten.
En wat uwe afkomst betreft, mijne Jonkvrouw! gij zijt te groot
van ziel, dan dat gij in ernst zóó van ons denken zoudt, als gij
mij en mijne bloedverwanten hebt voorgesteld. De Colonna's
duizelen van de eer, om den naam Peretti gevoegd te zien bij
den hunnen; en waarlijk, Signora! men kan trotsch zijn op een
geslacht, dat met eenen Paus aanvangt.
„Spreek één woord, Orsina! hebt gij mij verstaan, hebt gij
mij genoeg verstaan, om in mij te gelooven, om uw treurig
bevel te herroepen? O spreek," en hij zag haar smeekend aan.
Er lag klimmende angst in den toon zijner laatste woorden, een
dobberen tusschen vrees en hoop, dat wel machtig was een vrou­
welijk hart te roeren, en het dringende bidden van dien edel-

138
denkenden man, zijn mannelijk verdedigen, zijn hartelijk uiteenzet­
ten zijner gevoelens, zijne ernstige openhartigheid, de verhevenheid
zijner beginselen, met zooveel ongezochte rondborstigheid bloot­
gelegd, hadden weergalm moeten vinden in eene schoone ziel;
doch wie of wat beweegt de ziel van een meisje, dat onopge­
loste raadsel, dat samenweefsel van grilligen eigenzin en fijn
gevoel, die ineengeschakelde keten van romaneske dweeperij en
onverzetteljjke hardheid als zij eenmaal tot zich zelve gezegd
heeft: „Ik wil niet!" en als zij zich gesterkt gelooft door het
groote woord: eenen strijd te strijden voor den geliefde. Zoo was
het Orsina, zij zoude haren Angelo te kort gedaan hebben, zoo
zij Colonna aanhoorde; zij waren hem ontrouw geweest, tot wien
zij gezegd had: „Ik bemin u," en die gedachte strekte haar tot
een ondoordringbaar harnas tegen elke overtuiging. Onder Don
Marco's spreken had zij dikmaals gebloosd; bij zjjne lofspraak,
die zij wist niet geheel te verdienen, had zij de oogen neder-
geslagen, maar ook de ooren gesloten; zij was hem niet in de
rede gevallen, maar zij had ook niet geluisterd, en toen hij met
zijn biddend: „spreek", eindigde, was haar antwoord koel en ver­
pletterend: „Ik versta u, Signore! gij ontslaat m|j niet, ik heb
te vergeefs op u gehoopt, g|j wilt niets voor mij doen, g|j zult
m|j naar het altaar slepen, terstond na de heilige feestdagen,
en een kort uitstel zelfs zoude te veel zijn; ik weet het ook, ik
heb niets van u te eischen."
Het spijt ons, zoo w|j Orsina niet schilderen kunnen als de
vlekkelooze romanheldin, die, als door eene plotselinge ingeving
ingelicht, op eens eenen dwazen hartstocht verzaakt, om eene
deugdzame liefde te beantwoorden, dan, wij zijn afkeerig van
die ongerijmde, denkbeeldige volmaaktheid, waarmede zoo menig
romanschrijver zijne lezers reeds zoo vaak heeft misleid; van
die helden, waarin zij elke deugd, elke wijsheid, elke schoonheid
vereenigden, wien zij alle groote zielshoedanigheden te gelijk toe­
bedeelden, waarvan zij ieder vlekje met zooveel zorg afweerden

139
als de teekenmeester, die een model bewerkt voor zijnen leer­
ling ; — en welke, met eenen passer afgemeten pronkbeelden dan
werden gegeven voor menschen!! Wij zoeken waarheid, onze
Orsina is een meisje, en niets dan een meisje, en het is onze
schuld niet, dat Eva luisterde naar het gevlei van de slang en
doof was voor die andere stem in haar binnenste. Daai-enboven,
er lag toch veel reiner trouw, die een beter voorwerp waardig
geweest was, in die vastheid, waarmede zij zich tegen Don
Marco verschanste; en het was alleen haar ongeluk, dat zij hare
liefde gegeven had aan den eerste, die haar hart ontsloten had
voor het gevoel, en dat die eerste juist een schelm was. Had
het toeval dat kind, toen alles nog in haar sluimerde, eenen
Colonna in de armen gevoerd, dan hadden diezelfde gewaarwor­
dingen, die nu slechts dienden om haar te verlagen, haar gelouterd
en haar tot hoogeren vrouwenadel opgeheven. En de prins nu?
Hij geloofde te zeker dat Orsina's hart nog vrij was, hij ver­
trouwde te vast op zijne eigene waarde, om niet te hopen, dat
zij hem eindelijk onderscheiden zoude, om geheel ternederge-
slagen te zijn door hare bitsheid; ook nam hij met eene vertrou­
welijke hartelijkheid hare hand: „Ik had recht gehad om beter door
u beoordeeld te worden; maar gij zult zien, dat ik den wil heb, om
veel voor u te doen, dat ik den moed heb, om veel voor u te wagen.
Gij weuscht onze verloving uit te stellen; zij zal uitgesteld worden,
hoewel Sixtus den dag bepaald heeft, en alle vorstenhoven van
Italië er van verwittigd zijn. Gun mij enkel dezen troost, dat ik
mag trachten naar uwe liefde, stoot mij niet van u, voor gij
overtuigd zijt, dat gij mij niet beminnen kunt, dat ik uwer
onwaardig ben: vergun mij tot zoolang de teederste en eerbie-
digste hulde aan uwe voeten te brengen;" en hij knielde neder om
hare hand te kussen, die hij nog altijd gevat hield. Ontroerd en
beschaamd over zijne goedheid, verschrikt door zijne volharding,
liet zij hem in verwarring die hand over. Aangemoedigd door
zoo weinig tegenstand, zoude hij misschien tot eene omhelzing

140
zijn overgegaan, eene juist niet te groote aanmatiging voor eenen
verloofde, toen het meisje met angstige gebaren snel achteruit
trad, en op eenen schellen toon van den hoogsten angst uit­
riep: Wij worden gestoord, Signore! ga heen, om Gods wil, ga
heen."
„Wie is de man, voor wien ik vluchten zoude?" hernam hij.
„Vlucht, om mijnentwil," riep zij met samengevouwene han­
den, „op dit uur .... hier .... met...."
„Welaan dan, ik ga; doch geef mij dit tot een aandenken
van dit uur," en hij nam haren sluier met zich, die afgevallen
was door haar schielijk opstaan. — Zij wenkte toestemmend,
en wees hem dat hij gaan zoude. Toen hij vertrokken was, bleef
zij weifelend staan, marmerbleek en marmerkil van schrik, onze­
ker of zij vluchten zoude, dan wel blijven en zich verbergen;
want zij had een geritsel gehoord, dat de komst van een mensch
aanduidde, zij had eenen voetstap onderscheiden, zij had langs
de heesters een geschuivel gehoord als van iemand die naderde.
Zij wachtte sidderend en huiverend af, wat volgen zoude.

HOOFDSTUK XII.
Drie hoofdpersonen hebben eenen slapeloozen nacht.
In den nacht van Palm-zondag trad de grijze Marco Ottavi,
den jongen Kardinaal-neef als geheimschrijver en raadsman
toegevoegd, in het slaapvertrek van zijnen meester, met de be­
hoedzaamheid eener teedere moeder, die het wiegje van haren
zuigeling voorbij zweeft. Het was ook eene vaderlijke genegen­
heid, die de vijf en zeventigjarige grijsaard den lieftalligen jong­
man toedroeg. Grijs geworden in kerkelijke en staatkundige
diensten, was hij een man van de uitgestrekte ondervinding, die
hij met oordeel en schranderheid toepaste. Ook volbracht hij
zonder aanmatiging en zonder laagheid de gewichtige, de hoogst
kiesche taak, hem door Sixtus opgelegd, in een ouderdom, die
hem veeleer het recht gaf, rust te vragen. Want het was geene
gemakkelijke taak, de onstuimigheid van een jongeling te raden,
te leiden, te recht te wijzen, waar deze gehoorzaamheid konde
eischen. Het is waar, Montalto had hem dien last licht gemaakt,
en er was tusschen hen een hartelijk vertrouwen ontstaan, dat
veel had van vriendschap. Het was wel eene treurige beloo­
ning voor zijne trouwe, die jammerlijke ballingschap, die de
laatste avondschemering van zijnen langen dag verduisterde,
die zijne laatste teug uit den levenskelk zoo bitter maakte, en
die zijne nacht verhaastte. Het einde van dezen grijsaard, op

142
een niet bewezen vermoeden van onbescheidenheid, zoo streng
gestraft, zoude alleen reeds een vreeselijk bewijs kunnen zijn
voor de wreede hardheid des Pausen, maar tevens pleiten voor
het goede hart van diens neef, die met grievende, doch on­
machtige spijt bij de ontknooping van Ottavi's lot toeschouwde.
De geheimschrijver sloeg zachtkens het purper zijden gordijn
der slaapkoets terug, doch week tegelijk ontzet achteruit. Hij
had zijnen jeugdigen meester in eene zoete sluimering gewaand,
hij had hem zacht en zonder schrik willen wekken, en .... hij
zag hem overeind zitten op de sponde, met wild rollende oogen,
met gloeiende wangen, met de eene hand het voorhoofd steu­
nende, terwijl de andere in stuipachtige vervoering een kruis­
beeld tegen de borst drukte, als zocht hij een inwendig leed te
bedaren door dien gewijden talisman.
„Verademing! Rust! Geloof!" stamelde hij als in den droom,
zonder Ottavi gewaar te worden.
„Doorluchtigste Heer!" sprak deze eerbiedig, en legde, om
zijne opmerkzaamheid te trekken, zijne hand op den arm des
Kardinaals.
„Die aanraking is kil; dat is de hand der zonde en der
huichelarij, dat is de hand van Sixtus!" riep de jongeling,
schichtig zijnen arm wegtrekkende, met eene beweging van
afschuw.
„Goede Heer! edele Montalto! herken mij, herken uwen trou­
wen Ottavi," hernam de grijsaard luider.
Montalto schrikte, zag op, herkreeg zijne bezinning, en snel
inziende dat die getuige, die hem te midden van zijnen ziele-
strijd verrast had, reeds lang daar had kunnen zijn, zeide hij:
„Ottavi! ik heb gedroomd!"
„En eenen vreeselijken droom, Monsignore! Ik kom uwe Emi­
nentie wekken."
„Nu reeds, waarom gij ?"
„Er wordt op uwe Doorluchtigheid gewacht, niemand der ka-

143
merjonkers wilde uwe slaap storen. Toen belastte ik mij daar­
mede, bedenkende het gewicht van eene oproeping als deze."
„Goede Ottavi! ik heb niet gedroomd, het was geen nachtge­
zicht, dat mij ontrustte. Het is, het was, ... o Heiland der we­
reld! is er dan geene bezwering tegen die gedachte?"
„Mijn edele Meester! ontstel uwe verbeelding nu niet door
schrikbeelden, door gedachten die kwellen. Hebt gij mij een ver­
trouwen te schenken, gij weet, in veiliger borst dan de mijne
kan het niet worden weggelegd; maar ik bid u, nu niet, thans
niet. Zijne Heiligheid moet u spreken, het Pauselijk rijtuig
wacht u, dat lijdt geen uitstel.
„Hem zien! nu? Ik kan niet, Ottavi! ik blijf."
De geheimschrijver antwoordde niet, slechts zag hij hem treu­
rig en zacht verwijtend aan.
„Ga gij, mijn vriend! noem mij ziek; gij zult geene onwaar­
heid spreken."
„Ik geloof het, Heer! Gij zijt krank van ziel; doch juist daar­
voor zult gij troost vinden aan de voeten van zijne.. .."
„O zwijg, zwijg!"
„Uwe Eminentie bedenke toch het hoog belang.... Ik kan
niet gaan, waar men haar in persoon roept."
„Zeg liever, dat gij niet wilt; gij zijt laf, gij vreest Sixtus! Ik,
dat is wat anders; in mijn oog zoude hij veroordeeling lezen,
ik weet.... Ach, grijze vriend! indien gij wist!"
De hooge toon, waarmede de Prelaat aanving, was tot de
zachtste stembuiging gedaald, en hij eindigde met lang weerhouden
tranen, die zeker weldadig waren; want toen Ottavi met ernst
zeide: „Ik ben niet laf, Heer! ik zal dan gaan, en ik neem de
verantwoording op mij," toen verhief zich de jongeling, en riep
hem terug:
„Signore! zou ik u opofferen! brave man! gij hebt overwon­
nen, zooals altijd."

144
Het was stil in het Yatikaan, toen de Kardinaal er aankwam.
De Zwitsers der lijfwacht gingen zwijgend op en neder; Apos­
tolische schildknapen hielden zwijgend de wacht onder de Por­
tico's maar in de vertrekken was alles rust en sluimering;
uitgenomen die enkele beambten, wier bediening hun waakzaam­
heid oplegde, sliep alles.
Een enkel kabinet slechts was helder verlicht. Daar waakte de
Meester van dat weidsche paleis. Hij alleen arbeidde; hij alleen
ontzegde zich den slaap; hij, de machtigste van allen, de oudste
van allen, maar de vurigste van geest, maar de ijverigste in
werkzaamheid, maar de meest rustelooze, waar het de rust en
het heil gold van die anderen, die rondom hem sliepen.
Hij alleen, de Heer en de Vader van Rome, bewaakte den
slaap van zijn kind. Rome konde ook veilig het oog toedruk­
ken; want hij hield het zijne voor haar open. Zijn blik hield
den sluipmoord terug in zijn hol; zijn blik dwong den straat-
roover, den schat zijner begeerte rustig voorbij te gaan; zijn
blik bewaakte den vrede der huisgezinnen en de heiligheid des
huwelijks.
Montalto trad dat kabinet binnen; met eene ernstige zwijgende
buiging bleef hij op eenen afstand staan; zijn stem schoot te
kort, om hoorbaar te vragen, wat men van hem wilde.
Sixtus stond op. Hij was niet veel beter gekleed dan een ge­
wone monnik. „Monsignore! wij hebben den Kardinaal niet noo­
dig, daar, waar wij gaan, volgt ons alleen mijn neef Alessandro
verberg uw purper onder dien mantel." Dit zeggende sloot hij
den ingang van het kabinet, en stak den kleinen sleutel van fijn
gebeeldwerkt goud bij zich; daarop opende hij eene deur van
tapijtwerk; en ging de reeds door ons genoemden trap af, die
naar de Gregoriaansche Kapel leidde.
De Kardinaal volgde.
„Wij gaan naar Karre; er zijn berichten uit Engeland. Zij
kunnen niet anders dan belangrijk wezen; de dagen, die volgen,

145
worden alle ingenomen door openlijke plechtigheden; gij weet
het, Rome wemelt van hooge vreemdelingen en vorsten, die om
de feesten gekomen zijn, en die wij zien moeten, dit alles laat
mij niets dan den nacht over, voor hetgeen mijne uitspanning is.
Fontana, de heimelijke renboden, den Stadvoogd, die allen spreek
ik op uren, die mij in eigendom toebehooren."
Zoo fluisterend voortsprekende, zonder van den neef ant­
woord te ontvangen of te wenschen, ging de Priestervorst
langs den geheimen, hem alleen bekenden weg naar Karre's
woning.
Zij vonden den ridder, die hen in zijne groote zaal opwachtte.
Sixtus zette zich. Karre schoof voor den Kardinaal eenen
lageren zetel bij de schrijftafel, en hij zelf hield zich staande
daarnevens.
„Nu uwe Hoogwaardigheid komt, weet ik, dat ik wel deed,
met u bericht te laten geven, hoewel dan ook in den nacht."
„Gij hebt mij eenen dienst bewezen. Men moet den slaap be-
heerschen, en zich niet door hem laten beheerschen, dat is het,
wat ik daar ginder misschien honderd maal herhaal. Die lieden
daar zouden liever de dringendste zaak laten wachten, dan onze
rust storen, zoo wij er niet voor zorgden; dat is het, wat ik ook
u wilde leeren, mijn neef! en daarom heb ik u heden niet ge­
spaard. Dat was geene aangename verrassing, de zijde en het
dons te moeten verlaten voor bezigheden," vervolgde hij, glim­
lachende „en toch," voegde hij er bij, oplettend en met be­
zorgdheid den jongeling aanziende, wiens bleeke, ontdane ge­
laatstrekken en doffe oogen inderdaad iets lijdends hadden,
dat deernis wekte, „geloof ik waarlijk niet wel gedaan te heb­
ben. De jeugd kan niet waken: op twintig jaren slaapt men
zoo gezond, zoo vast, zoo zorgeloos. Dat is ons voorbehouden,
staatsmannen en grijsaards. De jeugd verkwist zoo gaarne dat­
gene, waarvan zij nog zulk eenen ruimen^ voorraad voor zich
ziet; wij ouden, wij alleen tellen de minuten, omdat wij niet
Engelschen te Rome enz. 10

146
weten, hoe weinige er ons nog te gebruiken overschieten; en
daarom ook, laat ons tot onzen arbeid overgaan. — Is onze
man stipt geweest, Signor Cavaliero?"
„Ja, Hoogwaardigste! hij heeft zich niet laten wachten."
„Heerlijk! geeft hem twintig scudi boven de toegezegde beloo­
ning; bij ijverige diensten moet men niet karig zijn. En nu,
wat weet gij van onze Engelsche?"
Alexander Peretti had als een bewustelooze, met het hoofd
op de hand leunende, daar gezeten, zonder op iets te letten,
nu echter riep hij, met zonderlinge onstuimigheid: „De Engel­
sche ! waar is zij ? Karre, wat weet gij van haar ?"
„Mijn waarde neef is op mijn woord nog slaapdronken," zeide
Sixtus! Che Diavolo/" ging hij voort, met eenen basstem, „wees
toch geen kind, wij spreken van Elisabeth."
De Kardinaal, die gevoelde, dat hij zich moest vermannen
tot eenen schijn van belangstelling in zaken, die hem voor
dit oogenblik walgden, nam eene houding van opmerkzaam­
heid aan.
Karre nam eenen brief uit een geopend paket, dat op de
tafel lag.
„De partij der Cecils ontrust de Koningin over Spanje, mijn
Heer de graaf van Leycester wenschte wel bepaald te weten,
wat er te wachten is."
„Montalto! gij hebt gisteren bij Martino Colonna een gesprek
gehad met Olivarez; de vertrouwelijkheid van den Spanjaard
heeft meer dan een uur geduurd, gij zult den ridder weten in
te lichten. "Waarom ziet gij mij zoo verwonderd aan ? Mij dunkt,
het moest u zoo vreemd niet schijnen, dat ik weet wat er op
uwe bijeenkomsten voorvalt."
Montalto doorlas het papier, en schreef van tijd tot tijd eenige
regels.
Middelerwijl vervolgde Karre tot Sixtus: De Koningin acht
zich zeer gelukkig met de laatste mededeelingen; zij hoopt dat

147
men aan hare dankbaarheid gelooven zal, totdat meer sprekende
bewijzen daarvan in hare macht staan."
„Genoeg, zij kan zich overtuigd houden van mijne hoogachting;
maar heeft zij ook partij getrokken van onze mededeelingen ?"
„Zeer veel, en in den geest, die van hier is aangegeven. De
aangeduide personen worden oplettend gadegeslagen, de rustigen
onder de geloofsgenooten worden door weldaden uitgenoodigd,
zich innig en oprecht aan het vaderland te verbinden."
„Bene/ Bene! als er van beide zijden goede trouw heerscht,
zal onze Philips menige diepe wonde bekomen, eer hij uit Whitehal
bevelen geeft."
„Zij zal toch teleurgesteld zijn, onze vrijwillige bondgenoote,
ik meen Anna Oston."
De jonge Peretti had alleen de laatste woorden gehoord.
Zijne pen schoot doelloos over het papier, door het sidderen
zijner vingers. Hij werd nog bleeker en vestigde de strakke
oogen op zijnen oom.
„Maar in waarheid, u deert iets, neef!" sprak deze, met eene
teedere deelneming de hand leggende op het brandende voor­
hoofd van den jongeling; „wij beginnen te gelooven, dat gij in
deze dagen van boete u aan te groote onthouding overgeeft;
dat is niet goed, figliuolo; waartoe die overdrijving, gij zijt zoo
zwak? Op uwe jaren was ik monnik, en ik leed honger, dorst
en lasten, zooveel men wilde, en ik sliep slechts weinige uren
iederen dag, en daarbij was ik gezond, sterk en gehard; maar
gij, dat is niet hetzelfde, gij hebt het gestel van uwen vader,
mijnen armen Antonio! die te zwak was om ééne teleurstelling
te dragen. Hoor neef! er is tweeërlei vasten, onthouding van
spijs en onthouding van zondige gedachten; het laatste beveel
ik u aan, bij het volbrengen van goede werken, zoo gij het
eerste niet in den strengsten zin volbrengen kunt."
Had Sixtus den zin kunnen raden van dat diep minachtend
verwijt, waarmede het groote, zwarte oog des jongelings op hem

148
bleef rusten, dan zeker ware voor dezen zijne schitterende rol
in datzelfde oogenblik uitgespeeld geweest; doch hij giste dat
zelfs niet, en eerst toen Alexander met strengheid antwoordde:
„Ik ben geen dweper, noch " (het woord huichelaar wilde
niet over zijne lippen), wendde hij zich toornig van hem af.
„Kom, Signor Karre! ga voort."
„Mijne Koningin verbergt niet, dat zij zich ontrust over het
ontwerp, om Sir William Allan van Lancaster, Kardinaal te ma­
ken. Zij vreest zijnen invloed op de gemoederen."
„Het is waar, men kon haar eenen beteren dienst doen, en
evenwel blijft het ons voornemen. Er dient toch iets gedaan te
worden, om den schijn te bewaren. En moeten wij dan niets
doen, om de kudde bijeen te houden, terwijl zij alles inspant om
die te verstrooien? En bovendien, een roode hoed aan eenen
Engelschman gegeven, zal immers uwe Koningin niet zooveel
schaden; deze ééne toegevendheid aan zijnen wensch wikkelt
Philips in verbintenissen, waaraan hij niet ontkomen kan; dit en
het banschrift, waarop hij immer aandringt, en dat niet langer
uitgesteld kan worden, zal wel de grootste ondersteuning zijn,
die hij in werkelijkheid van het Roomsche Hof verkrijgen zal."
„Hoogwaardigste! de Koningin huivert, onder deze omstandig­
heden tegen den openlijken oorlog: haar rijk verdeeld, hare
geldmiddelen "
„Wat! nu zij het vuur aangestookt heeft, zoude zij er nu het
hout willen uittrekken? Bij St. Petrus! zij heeft de wesp ver­
gramd met den dood der Schotsche Maria, zij moet haar nu
moedig aangrijpen, of de angel zal haar wonden en dooden.
Wat aarzeling, wat huivering! .. laat Elisabeth geene vrouwen­
streken begaan; ik zeg u, de Colossus zal zich uitputten in de
monsterachtige ondernemingen, die hij voorheeft, die worstelin­
gen zullen hem verzwakken, en dan .... o mijn goede galeien
van Civita-Vecchia! dan zullen wij zien, of er voor ons van
ons Napels niets beters te hopen is, dan het bespottelijke nar-

149
renspel met den telganger, dat Olivarez ons eiken St. Pietersdag
voorspeelt."
Altijd voortgaande in zijne eerzuchtige bespiegelingen, wond
de Priestervorst zich zeiven op tot eene geestdrift, die geheel
en al de Engelsche Koningin en hare belangen uit het oog
verloor. Dat was zijn stokpaardje: de herovering van Napels
op zijnen gevaarlijken, machtigen nabuur, zijnen Katholieken
zoon Philips, die hem in stoffelijke krachten te boven ging, en
noch in onverzadelijke eerzucht, noch in list, noch in volharding
voor hem week, en op wien hij geen overwicht bezat, dan zijne
geestelijke macht, die hem weinig dienen konde tegen eenen
Vorst, die bij de hevigste bitterheid hunner wereldlijke vijand­
schap altijd voortging, zich daaraan met de meest gemoedelijke
trouw te onderwerpen. De geheele oprechtheid van de vriend­
schap tusschen den Vorst van Rome en Elisabeth berustte mis­
schien alleen op het verloren leengoed van Napels, en zijne
vrees voor het Spaansche meesterschap in het zuiden. Engeland
en Frankrijk beschouwde hij als de noodzakelijke heelmeesters,
die door gedurige aderlatingen zijn mondig kind van het over­
tollige bloed ontlasten moesten. Wie later de rekening der
bewerking betalen zou, dat was hem om het even! Wij mengen
ons thans niet verder in die geheime beraadslagingen, totdat
wij er onze helden eenigszins in betrokken vinden; wij slaan
dan nu weder het oog op den jongen Kardinaal, die nog altijd
aan de schrijftafel gezeten is, voorover gebukt op een papier,
dat nimmer schijnt vol te komen. Zijne anders zoo vlugge bevat­
ting schijnt hem verlaten te hebben; het uiteenzetten van een
denkbeeld, hem anders zoo licht, schijnt hem nu veel te kosten.
Slechts van tijd tot tijd werpt hij eenen blik op zijnen oom, die,
hoe gloeiend en dreigend ook, door Karre alleen wordt opge­
merkt; want Sixtus is te zeer verdiept in zijn berekenen van
uitkomsten van verbintenissen, om veel op zijnen neef te letten,
over wiens lauwheid hij ontevreden is.

150
„Ten laatste," begon de ridder, met eenen glimlach van genoe­
gen, dien hij niet scheen meester te zijn, „moet ik nog mede-
deelen, dat — minder uit aanmerking van mijne diensten, die
zeker gering zijn, in evenredigheid van mijnen wil, dan wel als
een bewijs hoezeer Hare Majesteit de wenschen van Uwe Hoog­
waardigheid weet te eerbiedigen — mijne zeer waarde nicht,
Lady Anna Oston (de Kardinaal hief het hoofd op) in het bezit
harer goederen is hersteld, om daarover de- vrije beschikking te
hebben, zelfs bij hare afwezendheid uit Engeland; alleen wil
Hare Majesteit dat het een geheim blijve."
„Bravo, ridder! op mijn woord, uwe Koningin is eene feniks.
Vergeet niet haar te zeggen, dat wij hier te Rome een einde
gemaakt hebben aan dat heir va.n ongerijmde spotschriften, tegen
haar gericht. — Het verheugt mij om de vrome Signora, die
ons inderdaad zulke goede diensten bewijst, en die niet te veel
heeft aan hetgeen wij voor haar hebben mogen doen."
„Ik heb slechts ééne vrees. Het is mogelijk, dat haar kiesch
gevoel schuwen zal, weldaden aan te nemen uit de hand, die
zij uit plichtbesef meent te moeten verwenschen; en zoo zij ze ont­
vangen wil, dan zal de dankbaarheid haar de rol doen verge­
ten, die zij eenmaal met zooveel vuur heeft op zich genomen."
„Dwaasheid, Cavaliero! dwaasheid. Hoe! zij zoude schatten
afslaan? goud? dat kostbare cement, dat alles voegt en bijeen­
houdt, dat tot leven helpt, dat de lasten vermindert, dat het
onmogelijke mogelijk maakt; neen, Karre! gij hebt uwe men-
schenkennis verleerd, als gij meent, dat eene vrouw, die moeder
is, goud zal afslaan. En wat het andere betreft, daar ligt waar­
heid in; en toch, het kan niet zijn, het moet niet zijn, als hij
onvoorzichtig werd afgebroken, die eenige draad, die ons vast­
hecht aan de Spaansche partij daar ginder, dan zoude er niet
licht een punt gevonden worden, om dien weder aan te knoo­
pen. Neen! neen! Anna moet hare verbintenissen in Engeland
niet opgeven."

151
De ridder, die in zijn hart niets beters wenschte, hernam koel:
„Men kan Lady Oston niet dwingen."
„Dwingen, neen! maar overreden, Montalto! Ah zoo, nu eerst
geeft hjj bewijs van leven."
En inderdaad de oogen des jongelings, die straks nog dof
stonden en glansloos, als sprak daaruit niet meer eene ziel,
flikkerden nu eensklaps op, met helglorenden levensgloed; schich­
tig en scherp vlogen zij van den ridder naar zijnen oom, als
wilde hij tot den geheimen zin doordringen van woorden, die
hem raadsels waren; hij had zich een zesde zintuig willen schep­
pen om ze te kunnen vatten.
„Monsignore!" vervolgde Sixtus tot hem. „Anna Oston is eene
vrome vrouw, die zeker door eene enkele vermaning van eenen
geestelijke beter zal overreed worden, dan door de dringendste
welsprekendheid van eenen bloedverwant; zoo Anna weifelt om
Toort te gaan, moet gij onze bondgenoot worden, en waarlijk
ik weet niet waarom mijn neef dat niet reeds nü zijn zoude,"
voegde hij er bij, tegen den Engelschman gewend.
Karre, wien het stuitte, zijne geliefde langer in die bemoei­
ingen eener bochtige staatkunde gewikkeld te zien, haalde de
schouders op.
„Uwe Hoogwaardigheid was vroeger van een ander gevoelen."
Doch Sixtus had dit antwoord niet afgewacht, om den jongen
Montalto in te lichten over de wijze, waarop hij partij getrokken had
van de geheel bijzondere betrekkingen zijner Engelsche gasten.
„Was ook Scipione daarmede bekend?" vroeg deze gejaagd.
„In waarheid, Mijnheer! gij rekent zeer veel op onze langmoe-
digheid, om ons zulk eene vraag te doen. Bij het gebeente der
Heilige Martelaren! wie zijn wij, dat wij spionnen en sbirren
tot onze vertrouwden zouden nemen ? Is het niet genoeg, dat wij
ze noodig hebben? is het niet genoeg, dat de ondeugden der
menschen ze noodig maken, en moet uwe scherpe tong ons dat
verwijt voor de voeten werpen, en zijt gij het dan, die ons dit

152
zeggen moest? Of hebben wij het u niet duizendmaal aange­
toond, dat wij niet naar de hoogste macht gegrepen hebben als
naar een nutteloos pronkkleed onzer ijdelheid, maar als een
krachtig zwaard tegen openlijke ongerechtigheid en verborgen zon­
den ? En meent gij dan, dat men een doel kan bereiken, zon­
der de middelen te gebruiken? En meent gij, dat in dit ver­
peste, eerlooze Rome, vol lichtschuwe ondeugden, vol heilig-
schennende boosheid, die in het duister rondwroeten! in het
Rome eindelijk, zooals IK het gevonden heb, andere dan licht­
schuwe middelen te bezigen waren? Bij Chr...., knaap! ik had
dit bewijs van uwe loszinnigheid en ondankbaarheid niet noodig om
te weten, dat gij mij nooit de moeite beloonen zult, die ik mij
voor uwe vorming gegeven heb; vermetele dwaas! ben ik daarom
tot u afgedaald, om u uit het stof op te heffen ? Maar ik zeg u,
het is voorbij, het is afgedaan; zie voortaan toe op de verhouding
tusschen ons, wij treden op onze hoogte terug, de Kardinaal denke
beter aan den afstand, die hem van het Opperhoofd der Kerk
scheidt; de onderdaan vergete den Vorst voortaan niet meer!"
Aan die taal, ernstig en deftig in den aanvang, driftig, hevig,
en bjjna laag bij het voortvaren, met strenge vorstenhoogheid
bij het einde uitgesproken, en vergezeld van dat levendig Itali­
aansch gebarenspel, dat veel beter paste bij de hartstochtelijk­
heid van Sixtus, dan bij zijne waardigheid, werd nog meer kracht
bijgezet door zijn plotseling opstaan, door zijn luidruchtig te­
rugschuiven van den armstoel, en door zijn onvoorzien vertrek­
ken zonder gelegenheid te geven tot eenig antwoord.
Dat was ook een karaktertrek van den grooten Paus, die
blinde lichtgeraaktheid bij kleinigheden, dat stormend voortwoe­
den in het spreken, zonder bij het punt van ongelijk te blijven,
en dat kleinachtend beleedigen van doorluchtige personen, zon­
der eenig ontzien van hunne achtbaarheid of van de getuigen
hunner vernedering. En voorzeker, die licht kwetsbare oploo-
pendheid zelve eischt ons eenen tol van bewondering af, als wij

153
teruggaan in het leven van dien man, die vijftien jaren lang
zoo meesterlijk zoovele hartstochten wist te verbergen, die zoo
geduldig, met onnavolgbaren deemoed, de vuigste behandeling
droeg, en die met onverstoorbare kalmte het hoofd boog onder
de ruwe beschimpingen van hen, die met hem gelijk stonden, van
hen zelfs, die zijne minderen waren; toch droeg hij toenmaals het
purper der Kerkvorsten, maar met het oog op de sleutels van Petrus!
Karre, die uit enkele grauwende wolkjes reeds dat onweer voor­
zien had, en die snel het hachelijke begreep van een nuttelooze
derde te zijn bij zulk eenen twist, had zich met diplomatieke
bescheidenheid naar den achtergrond der zaal begeven, ver­
schikte iets op het buffet, en goot versch rozewater over eenen
handdoek van fijn Vlaamsch damast, waarmede hij zich het
voorhoofd verfrischte.
Eerst toen de tapijtdeur zich achter den vreeselijke gesloten
had, spoedde hij zich naar den verongelijkten jongeling, die
waarlijk in zijne vraag geen boos opzet gelegd had.
„Monsignore! er zijn donderslagen, die niet verpletteren!" zeide
hij met deelneming, „troost u, dat zal voorbij drijven! De ge­
weldigste stortbuien zijn altijd de kortste; mag ik uwe Door­
luchtigheid eenen beker Syracuser schenken ?"
Dan de Kardinaal maakte eene afwijzende beweging; hij had
geen troost en geen Syracuser noodig, te nauwernood had hij
de laatste schelle klanken des Pausen gehoord, begrepen had hij ze
niet, slechts onzeker vermoedde hij, dat dit heengaan toorn was.
De eerste zinsneden hadden hem in eene vervoering van vreugde
gebracht, zijn mond glimlachte, en zijne oogen zwommen in
tranen van verrukking. Het werd hem eensklaps alles helder.
De man, dien hij met hoogen eerbied aanbad, was nog ach­
tenswaardig; en zijn weldoener — dat was zijn godsdienst, dat
was zijn geloof, dat was zijn heil; hij was zoo diep rampzalig
geweest, toen hij aan dien weldoener twijfelen moest, hij was
zoo gelukkig, dat hij weder in hem gelooven mocht. Hij wist nu

154
ook, dat die vrouw onschuldig was, die vrouw, dat schoone beeld
van reinheid en liefelijke kracht, dat zoozeer zijne belangstel­
ling had opgewekt, in welke het hem zooveel moeite gekost had,
een gevallen engel te zien. Scipione was ook niet schuldig, die
had slechts vermoed, slechts verkeerd begrepen, slechts verstaan
zoo als altijd een onrein hart verstaan moet. Er heerschte niets
geene bitterheid, geene twijfeling meer in Alexander's ziel, slechts
voelde hij zich nog gedrukt door het denkbeeld, dat hij twee deugd-
zamen zoo zwart had verdacht, dat hij in zijn hart laster had
gesproken tegen de onschuld, en toen hij zich met drift wilde
nederwerpen aan de voeten van zijnen oom om vergiffenis te
vragen voor den onuitgesproken argwaan, toen bemerkte hij
eerst, dat deze niet meer daar was.
„Dan morgen," sprak hij overluid tot zich zeiven, en drukte
zonder er iets bij te voegen, den ridder de hand, die hem de
gewone huisdeur uitliet.
Morgen kon het te laat zijn!
De Engelschman, ten hoogste bevreemd over het meer dan zon­
derlinge gedrag van den jongen kerkvorst had aan diens wensch,
om spoedig van daar te gaan, bijna niet willen gehoor geven; hij
had met vriendelijken drang aangeboden om hem te vergezellen;
dan te vergeefs; Montalto wilde alleen en te voet naar zijne
woning terugkeeren. De ridder echter mistrouwde die vreemde
gemoedsstemming na het voorgevallene, hij vond iets verontrus­
tends in die opgewondenheid; meer nog dan zjjne verantwoor­
delijkheid voor den jeugdigen neef van eenen machtigen Vorst,
dien men niet in zulk een oogenblik aan zich zeiven konde
overlaten, berekende zijne bezorgdheid voor den jongen vriend
tot welke stappen een twintigjarigen Italiaan zich misschien in
dit nachtelijk uur in hartstocht zoude laten vervoeren. Daarom
volgde hij hem omzichtig op behoorlijken afstand, hoewel hij
niet zonder moeite den vluggen tred van Peretti bij hield.
Verheugd en bijna verwonderd zag hij dezen eindelijk stil-

houden bij zijn eigen paleis, en het binnengaan, nadat de por­
tier hem herkend had. Verder konde zich Karre's hoede niet
uitstrekken, ook keerde hij terug. Nu, meer gerustgesteld en
zonder eenige neiging tot slaap, doorliep hij langzaam, pein­
zende, als bij eene morgenwandeling, de straten van het groot-
sche Rome; hij liep, waar de Cesars, de Brutussen en de Cicero's
geloopen hadden; maar zeker dacht hij niet aan die duizenden
doorluchtige voeten, die dat aloud plaveisel hadden gedrukt:
dan zeker had hij niet met ontwijdende stoutheid zijne schreden
versneld of verhaast, naardat zijne luim het ingaf, dan hadde hij
eerbied gehad voor die vergrijsde paden, en niet dan knielend
ware hij voortgegaan, eenen zucht of eenen groet schenkende
aan elke grootsche herinnering, die aan eiken dezer steenen kleefde.
En toch was de nachtelijke tocht van den Engelschman niet
zonder poëzie. De straten van Rome waren zoo veilig onder Six­
tus, de nachtlucht van Rome was zoo liefelijk koel, na den mat-
warmen dag, en zoo spiegelend blauw doorschijnend de hemel.
Zij tintelden zoo helder aan dat azuur, die kleine fonkelende
juweelen, die sterren; zij wierp haar statig bleek zilverlicht zoo
verkwistend henen over de grijze bouwvallen der oudheid, en
de nieuwe wonderen der bouwkunst, zij, de liefelijke maan, door
een fijngevoelend dichter, zoo oorspronkelijk bevallig, de beschei-
dene geduldige genoemd, het was alsof zij, de troostende, nu
dubbel hare hulde wilde brengen aan datgene, waarvan de men­
schen de hulde vergaten; want het eerwaardig Capitool, want
het grijze Coliseum, want het grootsche Forum, want de trotsche
zegebogen, want de weidsche tempels met hunne zuilenrijen
werden vergeten, verlaten en ontbloot, en verminkt zelfs voor
het Vatikaan. En de St. Pieterskerk, de Christentempels en de
Christenpaleizen verdrongen de tempels der Goden en de gul­
den Paleizen der Cesars, zooals alles zich verdringt op de aarde,
zooals de Romeinen zeiven hunne broeders, de Sabynen, hadden
weggedrongen uit hun erf, en het fijne marmer van Severus'

156
witten zegeboog werd een der bouwstoffen van St. Pieters top-
gewelf, zooals eeuwen vroeger de weelderige legersprei van eenen
Eomeinschen wellusteling de naakte leden moest dekken van
eenen Wandaalschen plunderaar, zooals wellicht de St. Pieterskerk
zelve, eeuwen na onze eeuw, weder hare bouwstoffen zal moeten
leveren voor ik weet niet welken tempel, die boven haar zal
worden opgericht. Gelukkige, die de Eeuwige Stad bewoont!
Gelukkige, die eenmaal in de Eeuwige Stad geademd hebt; kan
men te Rome wonen en een gewoon mensch zijn? kan men te
Rome ademen en een gewoon mensch blijven? drinkt men er
niet met iedere ademtocht zielsverheffing in en kan men klein
zijn van geest, en ledig van hoofd, en koel van hart, als bij
iederen blik de herinnering aan zoo krachtige eeuwen en aan
menschen, die eeuwen waardig, aanschouwelijk wordt ? Antwoord
mij niet, antwoord mij niet, zoo gij ontkennend antwoorden
moet. Glimlach niet, rijke Brit! die er uitmuntend gegeten
hebt voor uw goud; spot niet, vernuftige Franschman! die
slechts daar geweest zijt om de kunst te huldigen; schud
het hoofd niet, grijze Priester! die niets zien wilt dan de
Madonna en de gebeenten der Heiligen, maar antwoordt gij mij,
Dichters! die waarlijk Dichters zijt, al hebt gij nooit aan de
taal de vleugelen der poëzie gegeven, al dacht gij er nooit aan,
uwe gewaarwordingen in woorden te kleeden; maar die gevoeld
hebt, o! zegt het mij, hoe heeft uw hart te Rome geklopt? En
gij Romeinen van heden! roept mij niet binnen de muren van
uwe stad, mijne verbeelding gloeit voor den roem van uwe aloud­
heid ; en zij zouden bevriezen, zelfs bij de hitte van uwe zuider­
zon, zoo ik u zag in geestelooze stompzinnigheid uw brood win­
nen en uwe kruisen slaan. Romeinen! Romeinen van heden!
verheft toch eens eenmaal de borst, slaat toch eens eenmaal de
oogen met fierheid rondom u, of kunt gij nooit weder Romeinen
worden, zooals de Consuls ze hebben gekend?

HOOFDSTUK XIII.
Eene teleurstelling en eene ontmoeting
Het waren echter zulke bespiegelingen niet, die Karre bezig­
hielden; hij was genoeg een mensch van de werkelijkheid, om
zelfs nu aan zijne eigene belangen te denken.
Eene enkele mededeeling uit den brief van het Engelsche
Hof had Karre vergeten te doen. Op nieuw een bewijs, dat
geene oprechtheid zoo oprecht is, en geen vertrouwen zoo ver­
trouwelijk, of men zoude in den eenen of anderen schuilhoek
nog eene voorbehouding kunnen vinden.
De ridder was echter niet te beschuldigen, het gold zijnen
dierbaarsten wensch, het gold een belang, dat niet alleen het
zijne was, het gold zijne Anna. Elisabeth had hare toestemming
gegeven tot zijn huwelijk met Lady Oston; zij was er zelfs mede
ingenomen, dat hare beide onderdanen, zoo verschillend in denk­
wijze, zich zoo nauw zouden verbinden; zij was te wel overtuigd
van Lionel's trouw, om zich niet zeker te houden dat de vrouw,
die haar eene tweede Margaretha Lambrun had ^kunnen worden,
nu voortaan slechts een werktuig zoude zijn in de hand van
haar schranderen dienaar. Doch zoo dacht deze niet. Het was
zijn vast voornemen dat zijne echtgenoote hem zoude kennen
in zijne ware gedaante, langzaam en met voorzichtigheid zou
hij haar loswikkelen uit dat gevaarlijke weefsel van geheime

158
verbintenissen. Dan, zoover was het nog niet, de ridder was
Anna's echtgenoot nog niet, en hij was meer dan ooit onzeker,
of hij het zoude worden. Hij twijfelde aan Anna's liefde, hij
twijfelde aan zich zeiven, en toch had nooit eene vrouw zijnen glim­
lach onbeantwoord gelaten, en altijd had zijn oog overwonnen,
waar hij overwinnen wilde, en nog nooit had zijne stem gevleid,
zonder verhoord te zijn. Als zulk een man ophoudt te gelooven
aan de liefde eener vrouw, dan moet er waarheid zijn in hare
verkoeling; ook werd het den ridder eng en bang om het hart,
toen hij aan de mogelijkheid eener weigering dacht. Het is
door bijna elke ervaring bewezen, dat de vrees voor verlies een
voorwerp tot hooger waarde doet rijzen; men hecht zich altijd
sterker aan datgene wat ons ontsnappen kan, en zoo ook voelde
Karre nu meer dan ooit den prikkel van den hartstocht. Hij
had er de gunst van Sixtus en Elisabeth beiden voor willen geven,
om zich in ditzelfde oogenblik aan Anna's voeten te kunnen
werpen, om tot haar te mogen zeggen: „Ik heb u bedrogen;
maar ik heb u altijd bemind! Vergiffenis!"
Dit konde niet zijn, hij wist het; toch wilde hij haar zoo
dicht naderen, als dit uur het toeliet. Het scheen hem, dat hij
haar meer nabij zoude zijn, zoo hjj slechts het geboomte zag,
waaruit de koeltjes haar toewuifden, of waaruit een schelle vogel-
toon haar een vriendelijk morgenlied toezong, of het gebladerte,
welks wiegelend geritsel haar des ochtends zachtkens deed
voortdroomen; hij meende voldaan te zullen zijn, zoo hij slechts
de geuren indronk van de bloemen, die de lucht balsemden,
welke haar omgaf. De wijngaard Peretti, dacht hem, moest
bezield zijn van hare tegenwoordigheid, daar moest hij haar
voelen tot in het gesuizel van elk zacht gedreven windje, en
hij wendde zich schielijk heen naar den wijngaard Peretti; hij
zoude haar niet zien, maar hij zoude ten minste het recht hebben
morgen tot haar te zeggen: Ik heb geluisterd naar uwen
adem, ik heb u omgeven in uwen slaap." Voorwaar, een Ita-

159
liaan zoude zulk eene pelgrimaadje niet ondernomen hebben,
zonder tenminste eene mandoline als talisman; doch Karre
legde zoo weinig gemaaktheid in zijne hulde, dat hij aan geene­
serenade dacht.
Langs de nieuw geplaveide straat voortgaande, die achter den
lusthof van het paleis heenliep tot aan de baden van Diocletiaan,
bevond hij zich juist aan die zijde, van waar hij Lady Oston's ver­
trekken zien konde. Hij drong zich dicht aan den muur, al starende
op die licht getraliede vensterramen, met dat opgeruide verlangen,
dat niet meer zacht wenschen is, maar een wild begeeren, een
razend begeeren, dat met elke ademhaling verzengender wordt
en onstuimiger. Daar waren in dien witgepleisterden ringmuur
buiten de hoofdpoort verscheidene kleinere zijpoortjes, door de
bewoners veelal gebruikt om heimelijk, langs korteren weg, het
paleis te verlaten; een daarvan was Karre thans genaderd. Door
eene, ik weet niet welke toevallige beweging, of liever door de
zonderlinge onderzoekingszucht gedreven, die de menschen, en
vooral verliefde menschen, die altijd op wonderen hopen, tot
de ongerijmdste proefnemingen lust geeft, drukte de ridder met
eene lichte poging, want hij geloofde eigenlijk niet aan een goed
gevolg, tegen de deur, met ijzerwerk rijkelijk bezet, en o won­
der ! want een wonder moest het hem toeschijnen, zij opende
zich met de langzame traagheid, harer zwaarte eigen. Zij kon
niet werkelijk gesloten zijn geweest. Zonder aarzelen binnen te
gaan, was eene daad, sneller dan de gedachte, en toch werk­
tuigelijk verlicht. Daar klinkt hem uit eene duistere zijlaan, als een
zacht fluisteren van menschenstemmen tegen, daar hoort hij den
gebiedenden toon van een man, die zegt: „Zweer mij!" het
overige is niet verstaanbaar, maar een bevend gelispel schijnt
dien eisch te bevredigen, want daarop spreekt de eerste stem
een hartstochtelijk vaarwel, dat zeker nog met inniger bewe­
ging gepaard gaat; er ruischen lichte stappen over het voetpad,
iets blinkend wits, het gewaad eener vrouw, schijnt heen door

160
het heestergewas en verliest zich in de eerste galerij, die naar
Anna's vertrekken leidt. Te gelijkertijd sluipt eene mannenge-
stalte stil en met groote schreden langs hem voorbij. In stomme
verslagenheid ziet hij die gestalte zich dieper in den mantel
wikkelen, de poort doorgaan en die sluiten; hij was zoo ver­
pletterd, dat het hem niet eens inviel, haar te volgen. Het was
hem als den ongelukkigen woestijnreiziger, die den mond naar
eene frissche teug opent, en wien men gloeiend zand in de keel
giet. Hij had gesmacht naar de liefde eener vrouw, en hij wist
nu, dat die vrouw hare liefde had weggeschonken aan een
ander; want dat was hem zekerheid, die vrouw was Anna, die
man, voor wien zij eenen eed ten beste had, was haar minnaar.
Hij kende het nu, dat geheim harer koelheid, en hij had het zich zei­
ven te wijten. Hij had de eerste kunnen zijn, hij wist, dat die vrouw
hem eenmaal, te Rome nog, met het oog der liefde had aan­
gezien; hij had toen eenen blik mogen slaan in den spiegel
harer ziel, en hij had zich die niet ten nutte gemaakt. „Dwaas!
Arme dwaas!" riep hij, zich in onzinnige wanhoop neder-
werpende bij den gesloten uitgang, „vervloekte staatkunde! ver­
vloekte eerzucht! vervloekte kuiperijen!" En het was als wilde
hij zich het voorhoofd verpletteren tegen het harde eikenhout.
„Schijnwijze, die ik ben! liet ik niet het fijne goud door den
voorbijganger opnemen, om slechts den koperen penning niet
te verliezen ? Wee mij! wee mij!" En hij verloor zich in die
smart, die geene klanken vindt. Hij was gelijk aan den man,
die met moeite eene antieke vaas heeft opgedolven, en die
deze op eens in scherven aan zijne voeten ziet, Karre wist ook,
dat zijn geluk in scherven lag, en hij wist het, dat hij er slechts
zich zeiven, zich zeiven alleen van beschuldigen kon. Dit
deed zijne wanhoop klimmen; want dat is ook een troost in
de bitterheid van de smart, iemand te vinden, dien men van
zijn lijden kan beschuldigen. En kon hij haar beschuldi­
gen, zijne Anna? was zij niet ten volle meesteresse harer

161
daden? had hij ooit door een enkel woord, of eene ophel­
dering zijne aanspraken hernieuwd en een recht op haar ver­
kregen? had zij niet veeleer overtuigd moeten worden van
zijne onverschilligheid? moest zij het niet voor zeker houden,
dat hij haar en zich zeiven voor ontslagen rekende? Dat
waren overwegingen, die, hoe natuurlijk ook, thans niet bij
den ridder opkwamen, doch waarmede later zijn verstand zijne
onstuimigheid stilde en zijne spijt verdubbelde. Die schokkende
slingering van aandoeningen, zoo ongewoon voor eenen man als
deze, altijd gewoon zich te matigen en te beheerschen, bijna
vreemd geworden aan de zwakheden van zijn hart, moest in
zinsverbijstering of verdooving eindigen. De uitputting zijner
lichaamskrachten en de overspanning zijner zenuwen werkten
mede tot het laatste; hij viel in diepen slaap op het zachte
mostapijt van den wijngaard
Daar is zeker geen meer bedarende balsem voor iedere smart,
dan die koesterende gevoelloosheid der zinnen, die is als de dood
des lichaams. Zij is als de bedarende hand der kalmte, die over
de bruisende baren onzer hartstochten heenstrijkt. Zij is als de
verfrissehende waterteug, neêrgedroppeld op de lippen van den
aêmechtige; zij is de weldadige tusschenpoos in eiken jammer;
zij herstelt in haren dagelijkschen schijndood van zielsschokken,
die doodelijk hadden moeten zjjn, zij mengelt eenen zoeten ver-
doovingsbalsem in den jammerkroes des lijdens, zij verfrischt, zij
geeft kracht, zij verbetert, zij maakt het ondraagbare dragelijk;
o! wie nog somtijds slapen kan in zijn ongeluk, kan niet vol­
strekt rampzalig zijn!
Vele uren lang was de ridder in haar bedarend gekozel ge­
wiegd geweest, en de eerste stralen van de vroolijke morgenzon
speelden reeds op den schitterenden robijnknoop van zijne barret.
Toen hief hij zich op met eene schichtige beweging van schrik.
Dat was omdat iemand zijnen sluimer gestoord had, omdat men
Engelschen te Rome enz. H

162
zacht zijnen arm wegtrok van onder zijn hoofd, dat daarop gerust
had. Het was eene bekende gestalte, die zich veroorloofde, de
rust van den Engelschman te verstoren, en eene bekende taal
ook, waarmede zij voortging hem tot de werkelijkheid terug te
roepen, eene taal, die sinds lang niet zijne ooren getroffen had:
zijne moedertaal.
„Waarom verlaat Sir Lionel Karre zijn eigen beschermend dak,
om een dauwbed te zoeken op de heide, zooals de mannen van
Wallace ?"
„Hugh Mac-O-Daut!" riep de ridder half verwonderd en half
vragend.
Het was werkelijk Hugh, de trouwe Schot van Lady Oston,
dien wij allen vergeten hebben, en die toch, zonder het te wil­
len of te gissen, zulk eenen belangrijken invloed had uitgeoefend
op de lotswending zijner meesteres. Zonder zijnen twist met de
mannen van den Stadvoogd ware Scipione's tusschenkomst onnoo-
dig geweest, ware het niet in dezen opgekomen, de schoone
vreemdelinge met een weefsel van intrigues te omgeven, waarin
zij, en anderen dan zij, zich verstrikken moesten, zoo niet een
fakkel van boven hen voorlichtte, om ze te doorzien, of eigene
zielskracht hun moed gaf, om ze te verbreken. Het is eene
eeuwige wet, in de maatschappelijke wereld zoowel als in die der
natuur, dat de geringe oorzaak leidt tot groote gevolgen; een
paalworm knaagt aan eene zeewering, en eene landstreek wordt
overstroomd, een muschje verliest de zaadkorrel, die zijn jong
zou hebben gevoed, en een eikenwoud ontstaat, een Paus werpt
den banvloek der kerk op eenen scheurmaker, en men heeft de
Hervorming; zoo ging het en zoo zal het gaan, en daarom ook
wordt Hugh's claymore het wapen, dat dan wij willen ons
zeiven niet vooruitloopen; er zijn buitendien reeds genoeg leze­
ressen, die aan het eind naar de uitkomst hebben gezocht.
Op den uitroep des ridders: „Zendt zij u?" antwoordde Hugh,
met eenige verwondering:

163
„Wie zoude mij zenden? mjjne Lady! hoe kon zij weten...?"
„Gij hebt gelijk, had zij het kunnen weten, dat ik, ik zelf de
getuige was geweest van .... van ...."
„Van wat, Sir?"
„Van een akelig nachtgezicht; doch weg, weg daarmede! ik
wil gelooven, dat het niets was," hernam Karre, zich over het
voorhoofd wrijvende, als wilde hij het gebeurde uit zijn geheu­
gen wegvagen. Daarop vatte hij met hartstochtelijkheid de hand
van den Schot: „Ik wil waarheid, Hugh! ik wil overtuiging!
Hoe leeft uwe Lady in dit huis, is zij vroolijk, is zij gelukkig,
heeft zij eenen minnaar?"
„Een minnaar, Sir? Hoe komt gij op zoo lage verdenking?
de moeder van Lady Oston was eene Schotsche, en eene doch­
ter uit het huis der Lairds van Styrcase heeft geen minnaar, dan
die haar gade wordt, en ... en ..."
„En gij herinnert u, dat ik het was, die eens haar verloofde
heette, nietwaar?" hernam Karre bitter. „Gij, trouwe dienaar
van haar huis, die ons te zamen als kinderen zaagt spelen, als
jonge lieden dweepen; zeg het mij, gij zijt de eenigste, wien ik
die vraag zoude doen: — heeft uwe meesteres eenen geliefde,
dien zij niet erkennen wil voor de wereld ? heeft zij eenen harts­
tocht, die het licht schuwt? Ik zoude niet zoo vragen, zoo ik
niet gezien had: gezien, hoort gij ?" En hij deed hem een kort
verhaal van zijn nachtelijk lijden.
Het was een zonderling verschijnsel, die geheimzinnige staats­
man, zoo omzichtig en behoedzaam, die gewoon was de wacht
te houden over ieder woord en over iederen glimlach, die nooit
zijne hooggeboren vrienden liet lezen in het binnenste zijner ziel,
plotseling zijn vertrouwen te zien schenken aan eenen eenvou-
digen dienaar, die geene andere aanspraak had op dat vertrouwen,
dan zijnen goeden wil. En toch, zij is zoo natuurlijk die behoefte
van het menschelijk hart om zich te ontlasten in den boezem
van een ander, om troost te hooren uit den mond van een

164
ander, om eene zielskwelling toegestemd te zien, of wederlegd
door een ander; zij is zoo geheel ineengeweven met onzen trek
tot gezelligheid, en zoozeer een werkelijk gevoel van onze eigen­
liefde, dat ze den hoogste heeft samengevoegd met den laagste!
Men heeft Vorsten gezien, die een harteleed verborgen voor
hunne verwanten, en die troost zochten bij hunne hofnarren;
men heeft den scherpzinnigsten geleerde zijne belangen zien bloot­
leggen voor de oogen van den oppervlakkigsten mensch.
Dat was het, wat ook Karre bewoog.
„Gij kondt gelijk hebben, Sir?'' sprak de Schot met langzame
deftigheid het hoofd schuddende, toen de ridder geëindigd had.
„Die verwijfde lucht van dit dwaze Italië, waarover nooit een
sombere nevel drijft, zooals in ons Schotland, kon wel alle vrou­
wen gelijk maken. Eene vrouw is een ij del en gebrekkig vat,
en Lady Oston, St. Patrick vergeve het mij! is eene vrouw,
hoewel er Schotsch bloed door hare aderen stroomt en van het
beste; maar dan toch altijd eene vrouw, en wie verzekert ons,
dat ook zij niet kan omkeeren als een reigerveder in den wind!
En werkelijk, nu ik er aan denk, herinner ik mij voor eenige
dagen hare stem gehoord te hebben in het lusthuisje van Mevrouw
Camilla, en er was toen eene mannenstem, die haar antwoordde.
Ach! zeker heeft de vleitaal van eenen Italiaan haar betooverd.
Dat die verwenschte laaglanders mijnen plaid aangapen, om mjjn
goed Engelsch lachen, en mij nawijzen als zij slechts eenen
strik van mijn voetschoeisel zien; en dat zij mij mijnen goeden
claymore hebben afgenomen, dat alles wil ik hun vergeven, als
het dan zijn moet; maar als zij mjj mijne Lady verleiden tot
daden, die het licht schuwen, dan, zoo waar ik Hugh Mac-O-Daunt
heet, dan zal men van mijns vaders zoon hooren spreken. Ver­
trouw op mij, Sir! gij zult ten minste weten wie u verdringt;
dan kunt gij zelf handelen zooals u goed dunkt, ik zal u
nauwkeurig rekenschap geven van alles, wat hier omgaat; de
arend van het gebergte ziet niet scherper dan ik, als ik een

165
geheim weten wil, en de looze Margaret, die zeker in het ver­
trouwen van de Lady deelt, en die ook al veranderd is, sedert
zij Komeinschen grond onder de voeten heeft, zal vroeg moeten
opstaan, om mij maar waarlijk, ik vergeet geheel waarom
ik zoo vroeg ben opgestaan."
„En ik, dat mijne tegenwoordigheid hier, op zulk een uur,
ten minste vreemd moet schijnen," hervatte de ridder, die, nu
hij zijn angst had uitgestort, weder geheel zich zelf werd, „weet
gij niet een middel, om mij onopgemerkt den wijngaard te doen
verlaten, Hugh?"
„Niets is gemakkelijker, Sir! Ik visch somtijds in het kanaaltje,
dat links af den wijngaard omgeeft. God gave, dat het de Clyde
ware! Het bootje van den opzichter der tuinen is altijd tot mijn
dienst. Ik had juist heden aan zijne dochter visch beloofd, daarom
was ik met den dageraad wakker; wees slechts zoo goed mij
te volgen, Heer! ik zal u aan den oever brengen, op eene plaats,
van waar gij gemakkelijk uwe woning bereiken kunt."
„Ik volg u, Hugh! en houdt gij ook uw woord omtrent Lady
Oston, dan wil ik uwe diensten betalen met iets beters dan
goud, met mijne vriendschap."

HOOFDSTUK XIV.
Eene verzoening en eene onverzoenlijkheid.
„Anna Oston! gij, die den God van liefde zoo oprecht aanbidt,
hebt gij genoeg christelijke liefde om eenen beleediger te ver­
geven ?"
Zoo stoorde eene welluidend ernstige stem de Engelsche
schoone in haar aandachtig ochtendgebed, toen zij, nedergeknield
voor haar elpen Christusbeeld, op hare wijze haren God vereerde.
De naklank van die stem trilde voort tot in het binnenste
harer ziel. Zij zag om, het was de Kardinaal Montalto. Anna
stond schielijk op; zij moest tegen haar bidgestoelte leunen, om
staande te kunnen blijven, zoo sidderden hare knieën. Het
eenige gesprek, dat zij met dien man gehad had, was ook zoo
kwetsend scherp en zoo verguizend bitter geweest, dat zij niet
dan met huivering aan een hernieuwd samenzijn dacht, en toch
lag er zoo iets ernstig deemoedigs in die woorden, en zooveel
aandoenlijke oprechtheid in zijne zachte stem, dat de Lady in
zoete ontroering hare oogen niet durfde opslaan naar die van
haren bezoeker. En inderdaad, hunne gebiedende uitdrukking
was door een stillen weemoed getemperd, en in geheel zijne
houding lag iets neêrgedrukts, iets verslagens, dat zelfs eenen
hardvochtigen vijand tot vergeven zoude bewogen hebben. En
Anna was noch hardvochtig, noch de vijandin van haren belee-

167
diger. Ook sprak zij met eene zachte, bevende stem, terwjjl zij
hem naar eenen armstoel heen wees: „Uwe Doorluchtigheid wil
dus nü gelooven, dat zij mij onrecht deed?"
En hij antwoordde snel met de hartstochtelijkheid van den Ita­
liaan en van den jongeling: „Onrecht! o Mylady! ik zal geen
geluk kennen op deze wereld, en geene rust in de andere, zoo
gij mij dit onrecht niet vergeven kunt. Mijn mond heeft u niet
gevloekt, maar mijn hart heeft u gelasterd. Afschuwelijke dwaas,
die ik was! liever te gelooven aan de ongerijmdste aller opvat­
tingen, dan aan de heilige onschuld van uw oog, liever gehoor
te geven aan de influisteringen van eenen dwalenden lasteraar,
dan aan de reine deugd, die van uw voorhoofd mij tegenblonk.
En toch, ik heb lang gekampt, eer ik de luide stem van mijnen
argwaan voor waarheid hield, en ik heb veel geleden. O schenk
mij vergiffenis, om der wille van wat ik geleden heb."
Maar' zij zweeg, zij was te sterk getroffen, zij kon niet ant­
woorden.
„O spreek! spreek!" riep hij dringender, „welke vergoeding
wilt gij ? Zal ik, knielend voor het altaar, het purper van mijnen
rang ter zijde leggende, openlijk herroepen ...."
„Herroepen! wat niet uitgesproken is geworden," viel zij schie­
lijk in, „neen Monsignore! om Gods wil niets openlijks, niets,
dat zoo plechtig klinkt, ik behoef geene andere vergoeding, dan
de zekerheid, dat gij mij niet meer wantrouwt."
En zij reikte hem met al de kalmte, die zij in hare macht
had, de hand der verzoening.
„Neen, op mijne knieën!" riep hij, zich onstuimig voor haar
nederwerpende, „Anna! zachtmoedige engel! leer ook dat verge­
ten, dat ik u heb kunnen wantrouwen," en met drift hare hand
vattende, drukte hij daarop kussen, die voor teekenen van ver­
zoening veel te vurig waren. Lady Oston was geen zestienjarig
meisje, dat in bedwelming nederzinkt [bij de eerste aanraking
van den hartstocht; ook zeide zij met een zweem van vastheid:

168
„Met alzoo, Monsignore! dit is niet de plaats, die u voegt," en
toen zij hem te vergeefs trachtte op te richten, voegde zij er
meer weifelend bij: „Ik smeek het u, Montalto! uw berouw ont­
zet mij evenzeer als uwe beleediging."
„Ik zal bedaard zijn, Anna! ik zal het," sprak hij opstaande;
„maar hoor mij, ik heb u nog iets beters af te smeeken dan
uwe vergiffenis. Ik vraag u uwe vriendschap; als een onverschil­
lige kan ik u niet zien. Gij zult het weten, dat ik diep voel,
hoeveel ik heb goed te maken; Anna! wilt gij niet mijne
vriendin zijn, mag ik niet uw vriend heeten?"
Vriendschap! gevaarlijk woord, waaronder zich zooveel ver­
bergt, zooveel warm gevoel, zooveel valsch gevoel, een zoo schijn-
gevoel. Vriendschap, dat is een zoo rein woord, een zoo onschul­
dig woord, een zoo zedig woord, zoo gemakkelijk geuit en zoo
gerust aangehoord. Vriendschap, dat kan ook een verraderlijk
woord zijn. De vriendschap, dat is zoo schoon een sluier, waar­
mede zich het ongeoorloofde omkleedt; de vriendschap, dat is
een zoo misleidend masker, dat zij, die haar offers brengen,
vaak zich zeiven vergissen in het beeld, dat zij bewierooken.
En dan is het te laat helderzien doodelijk!
Ook Anna vergiste zich, zij dacht ook slechts aan de reine
zonzijde van het woord. Zij blikte niet neder in den afgrond,
dien het voor hare voeten opende; maar zij- zag slechts de
bloem, die haar daaroverheen werd toegereikt; en zij was zwak
genoeg, om daarnaar te grijpen. En waarom zoude zij ook niet
een weinig vriendschap schenken aan den jongeling, die haar
dit afsmeekte met blikken en houding, dringender nog dan zjjne
stem? Hij was sedert lang de eerste, die haar met de taal van
het hart te gemoet kwam; zij had behoefte aan zachte gewaar­
wordingen; zij had behoefte aan den troost van begrepen te
worden; zij moest haar aanvullen, de diepe teleurstelling en de
ledigheid, die Karre's verflauwing in haar hart had achtergela­
ten. Zij voelde zich sterk en groot, de arme, zij voelde zich

169
goed en rein, en zij begreep niet, dat de vriendschap een scherp
tweesnijdend zwaard is, dat een gevaarlijk speeltuig konde wor­
den in de hand van eenen hartstochtelijken jongeling en van
eene jonge dweepende vrouw. Zij liet toe, dat men de vonk
daarheen wierp in het stroo, en zij bedacht niet, dat de wach­
ters slapen konden, terwijl het daar smeulde, om bij hun ont­
waken met schrik te staren op eene lichtelaaie vlam. Er was
toch veel ernst en veel matiging in het woord, waarmede zij
zijne bede toegaf; zooveel ernst en zooveel matiging zelfs, dat
ze beiden meer kalm op de oorzaken van het eerste misverstand
konden terugkomen. Hij spaarde haar echter eene optelling van
Scipione's lage lasteringen, zij konden haar slechts verbitteren
en grieven; toch ontviel hem de vraag, waarom zij in het eerst
elke bekendheid met dien man had ontkend ?
Zij maakte hem duidelijk, waarom zij niet vrij over den
geheimzinnigen jongman had mogen spreken, en wie haar het
stilzwijgen had opgelegd. „O! die hatelijke, kronkelende staat­
kunde, die altijd liever omwegen neemt, dan het rechte pad,
die nooit het gelaat toont en altijd het masker, zonder er aan
te denken, hoe onberekenbaar vele de gevolgen kunnen zijn
van hare verwikkelingen, en welke deugdzamen en welke een-
voudigen zij door haren maalstroom in den draaikolk helpt!"
riep de Kardinaal uit, „Scipione's boosaardigheid is zeker zon­
der verschooning; maar hij moest zich vergissen in uwe betrek­
king tot mijn oom;.... hoe konde hij ook denken dat alleen
staatkundig belang.. ..'"
„O! dat was de hand der Voorzienigheid," viel Anna met
vuur in, „die mij, reeds den eersten avond van mijne aankomst,
in Zijne Heiligheid den werkzamen beschermer mijner partij
deed vinden; o! zeker, des Hemels zegen rust op de goede
zaak, ook mijn neef Karre leeft slechts om haar te onder­
steunen."
Montalto zag voor zich neder en zweeg. Hij voelde zich niet

170
in staat haar nu de mededeelingen te doen, die de Paus hem
had opgedragen. Dat wilde hij aan Karre overlaten; hij wilde
haar niet bedriegen, liever wilde hij haar een wenk geven, die
haar ten minste behoedzaam zou maken. Hij hervatte:
„Nu wij van den ridder spreken, moet ik u zeggen, dat gij
een bezoek van hem te wachten hebt, hij heeft u iets voor
te stellen; maar ik raad u voorzichtigheid, de ridder is niet
geheel, wat hij schijnt, en Eome heeft andere belangen, dan die
van hare Katholieke kinderen in Engeland alleen."
„Hoe moet ik dit verstaan?" vroeg zij verwonderd.
„Als mijn eersten vriendenraad," hernam hij hare hand vattende,
„duidelijker mag ik niet spreken, en ik heb reeds te veel gezegd
voor den neef van Eome's opperheer. En nu gij mijne vriendin
wilt zijn, moet gij ook deelen in mijne geheime onrust. Gisteren
in den nacht had ik eene samenkomst met Zijne Heiligheid; in
't verlangen, om van uwe onschuld zeker te zijn, ontsnapte mij
eene voorbarige vraag, die hoog werd opgenomen; wij hebben
nog geene verklaring gehad, en toch, ik wil mij daarmede
haasten, want zoo licht stelt zich een vijand tusschen het berouw
en de verzoening. Nu het leven mij schooner is geworden, zoude
iedere'nevel, die het bewolkte, mij onwelkom zijn."
Juist, mijn vriend! ga, ga spoedig; gij zult mij immers mede-
deelen hoe gij geslaagd zijt?"
„O zeker, en ik zal uwen beleediger daar ginder niet vergeten.
Scipione zal zijne straf niet ontgaan."
„O! ik bid u, Montalto! laat dat niet zijn; laat ons onzen
schuldenaren vergeven. De vijand, dien men kent, is niet meer
gevaarlijk; en de lasteraar, die ontmaskerd werd, is niet meer
te vreezen. Beloof het mij, Alexander! het is mijne eerste bede,
verschoon den ongelukkige; Zijne Heiligheid is verschrikkelijk
rasch in zijne rechtvaardigheid, en niet om de gansche wereld
wilde ik het bloed van een mensch om mijnentwil gestort zien.
Belooft gij het mij, dat gij van hem zwijgen zult?"

171
„Gij hebt slechts te lispelen, dat gij geene wraak wenscht,
edele Anna; maar uwe roerende goedheid voor eenen ellende­
ling, die haar niet verdient, geeft u eene nieuwe aanspraak op
mijne diepe hoogachting," en snel eenen prachtigen ring van
zijnen vinger nemende, trachtte hij dien aan den haren te schui­
ven; zij weerde het af. „Wilt gij dan geene gedachtenis aan
dit uur?" vroeg hij, smeekend en teleurgesteld. „Neemt gij
dezen ring niet als eene zichtbare herinnering aan uwe edele
vergiffenis."
„Ja, ik neem hem," zeide toen Anna, „om daarbij veel te
denken aan de grootmoedige zelfvernedering van eenen Prins
der kerk."
„Gedenk mij liefst als uwen vriend. Mag ik u spoedig weder­
zien?" hernam hij, zich buigende om hare hand te kussen, die
hij aan zijn hart drukte. Zij antwoordde niet; maar haar zwijgen
en haar blik hielden eene toestemming in. En toen hij zich lang­
zaam verwijderd had, viel zij in haren armstoel neder, nam
weder den ring van haren vinger, en wierp dien met drift van zich
terwijl ze uitriep: „Vriendschap! o God laat mij niet zwak zijn!"
Het was nog niet laat in den ochtend, toen de Kardinaal
van zijn vluchtig, doch veelbeslissend bezoek in het paleis Peretti
terugkeerde. Geheele drommen van hooge geestelijken en wereld­
lijken verdrongen zich in zijne voorzaal. Op den Kardinaal­
neef, dat was van oudsher de gewoonte, viel altijd een deel
der hulde terug, welke den Opperheer van Rome omgaf; en
deze volgde dan ook den jeugdigen Montalto, ofschoon hij min­
der dan een van zijne voorgangers de willekeurige uitdeeler was
der Pauselijke gunsten.
De hulde der menschen aan de macht en den invloed, zij
is de getrouwste en onwankelbaarste van alle vereeringen. Het
zijn geene oordeelkundige menschenkenners, die haar wuft en
onstandvastig noemen, omdat zij zich soms van den eenen naar
den anderen wendt. Wat is dat anders dan een bewijs harer

172
trouw? Zoo zij dit niet deed, zoude zij den persoon huldigen,
en niet de macht, die hij vertegenwoordigt. Zij alleen, die dat
uit het oog verloren, klagen over de weifelbaarheid der menigte,
die toch niets anders is, dan een standvastig aankleven van een
beginsel. Zij bevond zich dus nog bijéén de foule d'en bas en
de foule d'en haut, zooals Rousseau zegt, in het paleis van den
jongen kerkvorst, ofschoon het uur reeds voorbij was, waarop
deze de gewoonte had, haar zijn aangezicht te toonen. Zij wacht
zoo gaarne de menigte, zij is zoo geduldig de menigte, als zij
op het welbehagen van eenen machtige wacht, als maar haar
eigenbelang goede rekening vindt bij dat wachten.
Maar Alexander Peretti was heden niet in de stemming om
ze toe te lachen, die laag trotsche en trotsch lage wezens, om
een vriendelijk oog te werpen op al die vleiende, kruipende,
nijdige, baatzuchtige aangezichten, en om welwillend neder te
zien op die verwaande, opgeblazene, hoogmoedige gestalten,
die zich zoo klein wisten te maken voor hem; ook gaf hij ze
allen snel en verstrooid hun afscheid. En zij ging uiteen de
menigte, mismoedig, droevig en gebukt, doch niet morrend; zij
buigt het hoofd zoo gaarne neder, zij kruipt zoo gaarne die
menigte, omdat zij weet, hoe de mensch, die zich in zijne volle
lengte verheft, en die zich opwaarts richt, bijna altijd te groot
is, om door de muizenholen te gaan, die tot de fortuin leiden,
en te kortzichtig, om de glinsterende glaskorrels, die de eer­
zucht zoekt, uit het slijk op te rapen.
„St. Marcus zij geloofd, dat uwe Eminentie ze wegzond,"
sprak Ottavi, toen hij met zijnen meester alleen was, „hier is
iets, dat misschien spoed vereischt."
En hij overreikte hem eene perkamenten rol met den vis-
schersring, in gewoon zegel was afgedrukt. „Het moet van het
Apostolisch Kabinet zijn," ging hij voort met een bezorgd gelaat.
Zonder te antwoorden, verbrak Peretti de zegels; bij het lezen
verbleekte hij zichtbaar.

173
„Laat terstond inspannen, Signore! ik moet daar ginder heen."
„Is dat de uitkomst van uw nachtelijk bezoek op het Vati-
kaan, Doorluchtige Heer? dan wenschte ik liever, dat ik er mijn
oude hoofd aan gegeven had."
„Stel u gerust," hernam de Kardinaal met eenen zachten
glimlach doch met eene stem, die weifelde. „Het is niets, vol­
strekt niets, een woord zonder bedoeling, een onbeduidende
twist; ik ga vergiffenis vragen want ik heb misschien ongelijk.
Zijne Heiligheid is snel in het uitvoeren eener bedreiging. Lees,"
en hij gaf den grijsaard de rol.
Het was eene herroeping van verscheidene vrijheden, door
den jongen neef des Pausen, boven andere leden van het H.
Collegie genoten, niet noemenswaardige kleinigheden, doch die
het gedwongene van den geestelijken stand te Rome onder Six­
tus matigden, en wier gemis dien meer drukkend maakten.
Het was eene gelijkstelling met de anderen; het was als een
voorbode van verlorene gunst; het was de eerste dof ratelende
slag van een dreigend onweder, dat niet te spoedig kon worden
afgeleid; ook begrepen de kardinaal en Ottavi beiden daarvan
de noodzakelijkheid zóó wel, dat geen hunner een noodeloos
woord ter vertraging spilde. De oude man volgde zwijgend,
doch met een bezorgd oog den jongeling, die zich haastig
in zijne staatsiekoets wierp, welke daarop zoo snel als vier
vlugge paarden haar voorttrekken konden, langs Rome's straten
voortrolde. En menige arme zag met smeekend vragende blik­
ken opwaarts naar het sierlijk vergulde gevaarte, en menig
diep behoeftige klopte het hart vroolijker, als hij het zag nade­
ren; zij wisten ook, dat zich daarin niet de koele Leviet be­
woog, die hunne armoede niet zien wilde; of de trotsche Pries­
ter, die hunne behoefte niet gevoelen kon, maar de liefdadige
Vorst der Kerk, die het oog immer op hunnen nood wendde,
om er in te voorzien; die bij de weldaad niet angstvallig afwoog,
of de beweldadigde haar wel recht waardig mocht zijn; maar

174
die gaf, zooals de groote Meester het voorschrijft, niet met
de hand eens rechters, maar met die des broeders. Ditmaal
echter was de Kardinaal te diep verzonken in een ernstig naden­
ken over eigene belangen, en zeer in onrust over de gevol­
gen, die een onbedacht woord konde na zich slepen, en nog
veel te weinig beraden op de wijze, hoe die af te wenden, en
nog te veel peinzende op een woord of eene zinsnede, die
verzoening konde brengen, om anders dan met verstrooiing
op de smeekende en juichende menigte neder te zien. Ook
wierp hij zijn goud onder hen, zonder dien deelnemenden blik
van medegevoel daarbij te voegen, die eerst de weldaad waarde
geeft. De vader der armen had heden geenen glimlach voor
zijne zonen. En hoevele brandende blikken van smachtende
begeerlijkheid werden ook niet op deze koets geworpen, en hoe
menige verzuchting naar een dergelijk maatschappelijk welzijn
drong zich bij het zien daarvan niet te voren uit menige ij dele
borst, en menige vurige wensch straalde daarbij uit veler fon­
kelend oog, dat slechts staarde op het blinkende geluk des
Kardinaals, en niet verder zag dan het gouden snijwerk van zijn
voertuig en het weelderig purper van zijn plechtgewaad. Hadden
zij het kunnen weten die benijders, welk eenen last van jammer,
van vernedering, van onrust, van grievend zielelijden, die jon­
geling met een lachend gelaat zoude te torschen hebben, en
hoe duister die zonneschijn was, waaraan hun schemerend oog
zich blind zag, en hoe weinig de zonnegloed der vreugde, die
borst verwarmde, die toch door zijde en fluweel werd bedekt;
hoe zou hunne gloeiende verbeeldingskracht, bij deze werkelijk­
heid, tot kil ijs gestold zijn. Gij allen, menschen! wie gij ook
zijn moogt, benijdt niet wat gij niet kent.
Met eene onrustige huivering, die hij zich zeiven loochenen
wilde, trad Montalto ditmaal in de gewone voorzaal. Hij had
wel de vrijheid, onaangemeld bij zijnen oom binnen te gaan;
heden echter vond hij het geraden, zich te laten aandienen.

175
Daar waren vele hovelingen en hooge geestelijken in de voor­
zaal; daar waren er zelfs onder, die nog dien eigen ochtend
den jongen Kardinaal hunne hulde hadden gebracht, gelijk zij
die thans gingen brengen aan eene hoogere macht dan de zijne.
Daar waren vele aanzienlijke vreemdelingen, Prinsen en Graven
uit alle oorden van Europa daarheen gestroomd, tegen het
naderend Paaschfeest, en die eerst den afzonderlijken zegen
gingen afsmeeken van den algemeenen Vader der Katholieke
Kerk. Daar was ook de Spaansche gezant Don Olivarez, zoo
vaak door Sixtus beleedigd, en die beleediging altijd zoo noode
verkroppende.
De Kardinaal Aldobrandini, die daar ook was, had tegelijk
met 's Pausen neef kennis laten geven, dat hij op de bevelen
van Zijne Heiligheid wachtte.
Zwijgend en in zich zeiven gekeerd, zonder een woord te rich­
ten tot zijne medebroeders, die zich rondom hem verdrongen,
verbreidde de jonge Kardinaal, met een buitengewoon ongeduld
en in zekere spanning, de komst van den Kamerheer-Ceremo­
niemeester, die hem zoude binnenleiden. Eindelijk kwam deze,
doch met eene zonderlinge bedremmeling op het gelaat en in
de houding; hij gaf in half uitgesprokene woorden, wier ge­
zochtheid van zijne verlegenheid getuigde, te kennen, dat de
Kardinaal Montalto niet ontvangen konde worden.
De jonge prins liet zich het woord nogmaals herhalen. Dat
woord, hoe zacht ook uitgesproken, klonk eensklaps als door
eene echo rond; want waren het de tongen niet, die het her­
haalden, toch las ieders blik het op de bleeke, trillende lippen
des jongelings, in zijne gestalte, die zich als verpletterd ineen­
boog, op de verbijsterde, strakke, verbaasde, onnoozele, getrof­
fene, of zegepralende trekken, van wie hem het naaste om­
gaven.
„Word ik toegelaten?" vroeg Aldrobrandini haastig.
De Kamerheer boog zich toestemmend.

176
„Dan moet er eene vergissing zijn." De Kamerheer haalde
de schouders op, en maakte daarbij die veelzeggende beweging
met de hand, die aanduidt, dat men meer weet, dan men
uiten wil.
„Ik moet dit misverstand uit den weg ruimen," hernam weer
de andere Kerkvorst, en zich tot Peretti wendende:
„Broeder! vergun mij een woord te spreken in uwe zaak,"
daarop volgde hij den Ceremoniemeester in het Pauselijk Ka­
binet.
Dat weigerend antwoord was ook daar niet met goedkeuring
aangehoord geworden.
De Kardinaal Castagne, een der achtenswaardigsten van het
H. Collegie, in wien Sixtus een groot vertrouwen stelde, en
dien hij later als zijnen opvolger aanwees, bevond zich bij den
Paus, toen diens jeugdigen neef werd aangediend. Die kennelijke
stap tot verzoening na een zoo licht vergrijp had, zoo niet
den Vorst met den onderdaan, ten minste den oom met den
neef moeten bevredigen; maar het stroeve, weinig toegevende,
niet fijn voelende gemoed des Pausen liet zich zoo licht niet
bevredigen. Hij was misschien des te onbuigzamer, naar mate
de andere zich dieper boog. Een kort: „Wij willen den Kardi­
naal Montalto niet zien,'' was zijn stroef antwoord.
De Kamerheer, ontsteld over dezen vreemden ommekeer,
zonder eenige bekende reden tot onmin tusschen de bloedver­
wanten, bleef aarzelend staan, eene herroeping van dit bevel
afwachtende.
„Uwe Heiligheid bedenke toch, dat zij hare bloedverwant
daar eene openlijke vernedering aandoet, ten aanzien van zoo­
vele vreemdelingen en Vorsten, eene vernedering, die zich niet
weder zoo spoedig laat vergoeden," sprak Castagna ernstig.
„Dat is het juist, wat wij bedoelen, Mijnheer; ootmoed is
ook eene deugd. Die jonge man heeft sedert eenigen tijd aan­
matigingen, welke het goed is eenmaal ten toon te stellen;

177
eene kleine vernedering is zeer dienstig tegen den zelfverhef-
fenden hoogmoed van zijne jaren en zijn karakter."
„Heiligste Vader! dat is geene kleine vernedering, dat is
eene zware, grievende krenking; eene krenking, die gansch
Rome weten zal, die luid zal klinken door alle Vorstenstaten
van Europa, die den Kardinaal-neef eene prooi zal doen zijn,
waaraan zich de snapzucht van alle Romeinen zal verzaden; men
zal alle mogelijke gevallen onderstellen, die aanleiding kunnen
gegeven hebben tot eene zoo openlijke gramschap; men zal hem
de boosaardigste verdenkingen niet sparen, de schuwe achterdocht
zal haar slangenhoofd opsteken. De laster .... elke zonde ...."
„Wij hebben uwe voorlichting nog niet gevraagd, Doorluchtig-
ste! en wij vinden goed, zoo te handelen," viel Sixtus hem droog
en koel in de rede, en tot den Kamerheer sprak hij:
„Gij hebt u te veel opgehouden, Mijnheer! ons antwoord was
duidelijk."
„En Monsignore Aldobrandini?" stamelde deze.
„Zal welkom zijn, ga."
„Dit verdubbelt de grieve, Heer!" hervatte weder Castagna,
die met moed voor den jeugdigen ambtgenoot pleitte; doch Six­
tus zweeg, en slechts zijn blik legde hem het stilzwijgen op.
Toen kwam Aldobrandini, de man van zijn vertrouwen, de
man van zijn hart, zooals hij zich eens had uitgedrukt, dien hij
als de allerwaardigste, met verzaking van elke familiegunst, tot
Opperpenitentiaris der Kerk verheven had.
„Het kan uw wil niet zijn, Heilige Vader!" sprak hij ernstig,
„uwen jongen neef zoo onverhoeds te verpletteren. Het woord,
dat hem heden uit uw oog verdrijft, kan, mag niet onherroepe­
lijk zijn. Het moet wel eene opzienbarende fout wezen, die ver­
dient zoo openlijk bestraft te worden, die de eer van eenen
Peretti zoo op het spel zet." —
„De eer van mijn geslacht zal daarbij niet lijden, dat een zijner
leden leere inzien, hoe licht het ons valt hem te ontberen."
Engelschen te Rome enz. 12

178
„Het zal niet noodig zijn, onder de aandacht van uwe scherp­
zinnigheid te brengen, hoe onberekenbaar vele ze zijn kunnen,
die treurige gevolgen van ééne enkele diepe krenking in de jaren
der licht ontvlambare jeugd. Antonio's zoon is fijnvoelend op
het punt van eer, hij heeft al de kwetsbare lichtgeraaktheid van
zijnen landaard, en sta mij toe het te zeggen, van zijn geslacht;
— om zijnent, om uwent wil zelfs, Heer! breng hem niet tot
wanhoop, men kan niet weten tot welke stappen ...."
„Stappen .... wanhoop! lichtgeraaktheid, dwaasheden! Wij heb­
ben vroeger wel iets anders te verdragen gehad; stappen? welke
stappen zou de jongen...." morde Sixtus half overluid in zich
zeiven; toen de stern met ernst en hoogheid verheffende, zeide
hij tot Aldobrandini:
„Monsignore! zoo de Kardinaal Montalto u tot zijne pleitbe­
zorger heeft uitverkoren, zeg hem dan nu, dat ik hem niet zien
wil, heden niet, morgen niet, en nimmer op eenen door hem
gekozen tijd; zeg hem, dat hij zich naar zijn paleis begeve, en
wachte tot wij hem aan onze voeten terugroepen."
„Mijn Heer! dat is zijne Doorluchtigheid tot het uiterste bren­
gen, ik waarborg niet...."
„En laat hem bij zijne stappen deze waarschuwing in overwe­
ging nemen, dat hij voortaan bij ons op niets meer te reke­
nen heeft, dan op eene rechtvaardigheid, die blind is. Monsignor
Castagna! wij zijn gestoord geworden in onzen arbeid," en zon­
der de doorluchtige voorspraak van zijnen neef nog met éénen
blik te verwaardigen, hervatte de onverzettelijke met vastheid
de missive, die hij Castagna in de pen gaf.
Aldobrandini moest zich met dit antwoord verwijderen. Hij
vond den Kardinaal-neef in een hoek der ontzaggelijk groote
zaal alleen, geheel alleen, en zoo verlaten, als ware hij reeds
gevallen geweest. In de meest verzachtende bewoordingen deelde
hij hem zijne hoogst kiesche boodschap mede. Toch kon hij hem
de waarheid niet verheelen. De gelaatskleur des Kardinaals wis-

179
selde af van een doodeljjk bleek tot een gloeiend rood, zijne
oogen bliksemden van verbeten toorn, de aderen zwollen hem
op het voorhoofd als gespannen boogpezen. „Hij verjaagt mij
dus," sprak hij, toen Aldobrandini geëindigd had, en nog voor­
dat er een antwoord volgen konde, voegde hij er bij, met eene
stem, die een weerklank was van de bruisende drift in zijn
binnenste: „Ik kom niet terug!" en ijlings, voordat iemand er
aan denken konde, hem te weerhouden, snelde hij de zaal uit,
de fresco-galerijen langs, de trotsche portico's door, eenen der
breede marmertrappen af, en stortte zich in zijn rijtuig, zijne
lieden alleen toeroepende: „Voort, haastig voort!"
Die onbedachte uitdrukking van bitterheid: ik kom niet terug,"
was niet weggestorven als een flauwe noodkreet in den storm­
wind. Twee mannen hadden haar opgevangen: Olivarez en
Scipione. Wjj weten niet hoe het kwam, dat zij beiden juist
toen eenen blik van verstandhouding wisselden, noch ook waarom
Scipione juist daar was, maar wij weten wel, dat hij veelmalen
in de voorzalen van het Vatikaan ronddoolde, en dat zijne ooren
daar menig woord opvingen, dat later in de binnenvertrekken
werd herhaald.

lr*3CW2£*2£S3ff*2£»3C#3J*3C*3C1ÖC#2C*3C*3C*3C#2C*3C*3C*2C#3l
X v. \-f' V * ' •/V.' • v. >, - V,' V ^..v V.'t-"
HOOFDSTUK XV.
Laetitia.
Alexander Peretti in zijn paleis teruggekomen, wierp den
eersten Kamerjonker, die hem in het oog viel, zijnen hoed toe,
dien prachtigen purperhoed! duizenden hadden er zeker naar
willen grijpen.
„Een paard, Saffiro! eene andere kleeding! niets wat mij
mijnen stand herinnert, schielijk! wees niet zoo onverdragelijk
langzaam ! geef hier die barret, eenen degen! ik wil eenen degen!
de rijzweep hier! weg nu! niemand heeft mij te volgen!"
En na die deftige bevelen, bijna even spoedig gehoorzaamd
als gegeven, zag men den jongen Kardinaal gekleed, of liever
vermomd in een prachtig riddergewaad, met éénen sprong zijn
vurig Arabisch rijpaard bestijgen, dat men voorgebracht had op
eene binnenplaats van zijn huis. Hij rukte de teugels uit de
hand van den stalmeester, en draafde eene zijpoort uit, in razen-
den galop, voort, altoos voort, blijkbaar zonder bepaald doel of
bestemming.
Hij wilde alleen alles van zich verwijderen, wat betrekking had
op zijnen stand en op zijnen machtigen beleediger. Daarom ook
rende hij weg uit Rome; de wereldstad was hem te klein; Sixtus
ademde daar. Wij moeten het erkennen, er bestond eene geluk­
kige overeenstemming tusschen ruiter en ros; de een wilde
;5K

181
rusteloos verder, en de andere verlangde niets beters dan voort
te draven zonder rusten. Het was schoon, dat moedige tweetal
zoo in ijlenden galop te zien voortrijden, langs den linkeroever
van den Tiber. Dat snuivende, schuimende, brieschende ros,
dat de manen schudde en den staart opstak van toomlooze
wildheid en dat nooit de vier slanke pooten te gelijk op den
grond zette, met dien hoogst bevalligen jongeling, wiens vlugge
gestalte bij de overspannen lichaamsbeweging nog meer uitkwam ;
met die vlammende oogen en die gloeiende wangen, en die sterk
sprekende trekken, die dat ros, ondanks al zijn vuur, immer
nog sneller voortzweepte, en die het zelfs de sporen niet spaarde.
Het moest een volmaakt ruiter zijn, die evenveel stoutheid bezat
als spierkracht, om zulk eenen rid met zulk een beest te durven
wagen en te kunnen volhouden; het moest roekelooze vermetel­
heid zijn en waanzin, die aan geen gevaar dacht; of zelf bewuste
kracht, die het durfde trotseeren. Maar de Kardinaal dacht niet,
hij wilde niet denken. Hij had alleen afleiding gezocht bij sterke
inspanning, en hij was geslaagd, hij vond verdooving, duizeling,
vermoeienis, uitputting. Een brandende dorst verschroeide hem
de keel, de eischen van het lichaam roepen altijd het best tot
de werkelijkheid terug; de jongeling zag rondom zich naar eene
plaats, waar men hem eene verfrisschende teug zoude willen
toereiken. Niet ver van daar, dicht aan den oever der rivier
lag niet eene sierlijke villa, maar eene armelijke landwoning;
hij nam zich voor, daar af te stappen; maar toen hij de kleine
beweging links af wilde maken, werd zijn Arabier eensklaps
schichtig, steigerde, en wilde niet voort, het dier weigerde de
gewone gehoorzaamheid aan gebit en sporen, en alleen de
behendigheid van den rijder hield dezen in den zadel. Het
moest iets ongewoons zijn, wat dit dier zoo plotseling in zijne
vaart stuitte. Het was iets, dat de Kardinaal had kunnen voor­
zien, zoo hij meer oplettend geweest ware op het omringende.
Een meisje, dat eenen muilezel bij den toom voortleidde, kwam

182
van de tegenovergestelde zijde recht op hem toe. Zij was hem
nu genaderd; men kent den instinktmatigen angst der paarden
voor deze hunne bastaardsoort. Hoe vermoeid ook, Peretti zag
zich genoodzaakt af te stijgen. „Mijn kind! wees zoo goed uw
lastdier zijwaarts af te brengen, mijn paard is schichtig en wil
niet verder," riep hij het meisje toe.
Een schelle, wilde kreet was het eenige antwoord, dat men
hem schonk, zonder dat daarbij de gevraagde beweging vol­
bracht werd. Montalto was niet in eene luim om bjj tegenstrib­
beling lijdzaam te zijn. Hij greep zijnen Arabier met kracht bij
den teugel, en rukte hem met geweld ter zijde, tot bij eenen
boomstam, waar hij hem vastbond. Toen naderde hij den muilezel,
om zelf dien hinderpaal uit den weg te ruimen. Dat ging zoo
gemakkelijk niet; het meisje sloeg hare armen om den hals van
het dier, en het kussende met eene verrukking, als ware het
een geliefde of een bruidegom, riep zij met eene stem, die, hoe
hol en heesch ook, eenmaal welluidend moest geklonken heb­
ben: „Neen! gij zult hem niet wegnemen, hem niet; het is
onze laatste, het was Francesco's lieveling," daarop tot het beest:
„Chisi! zij willen ons scheiden, wilt gij mij ook verlaten, zoo­
als hij ons verlaten heeft?" En nu plotseling nedervalllende aan
de voeten van Montalto, smeekte zij zacht klagende: „Heer!
ontferm u, ontneem mij Chisi niet, de Heiligen zullen u er
voor zegenen, onze Lieve Vrouw van Loretto zal vriendeljjk
op u nederzien, en haar kindje zal u toelachen, als gij der
arme Laetitia haar eenigen troost niet ontneemt."
„Goed kind!" antwoordde de jongeling met hare verbijste­
ring bewogen, „het is waarlijk mijn voornemen niet u uwen
eigendom te ontnemen, ik verzoek u alleen het een weinig uit
mijnen weg te leiden, en ik wil u behulpzaam zijn," en hij
wilde haar oprichten. Dat was niet noodig; schielijk sprong zij
op, en in de handen klappende, als viel haar iets vroolijks in,
hervatte zij weder: „Neen, ik houd hem terug, neen, ik geef

183
hem niet over, ja! dat is ook een middel om bij Francesco
te komen; gij zult mij ook ophangen, niet waar? Doet hangen
zeer, vriend? ja! want Francesco heeft geweend, bloedige
tranen heeft hij geweend, en hij was toch moedig. Arme
Francesco! o, kon ik ook schreien," en werkelijk aan hare oogen,
die droog stonden en hol, scheen voor altijd de verlichting der
tranen ontzegd. Montalto ziende, dat op dit beneveld verstand,
woorden geen den minsten invloed hadden, wilde niet langer
bij haar aandringen, en verder gaande, vroeg hij haar: „Is dat
ginds uwe woning?" — Zij knikte. „Kan ik daar rusten?" —
Weder dezelfde beweging. „Zijn daar nog andere lieden?" —
„Mijne moeder en Paolo, mijne vader." — „Wilt gij mij bij hen
brengen?" Zij was hem inmiddels meer vertrouwelijk genaderd.
„Ja, als gij mij dat geeft." — Zij wees op den blinkenden gesp
van zijnen degenband. — „Gij zult dat hebben." Vogelvlug
wipte zij op den muilezel; de Kardinaal volgde haar, in drie
minuten stonden zij voor de woning. Hier zoude wel iemand
zijn, die zijn verlaten ros verzorgen konde. Hij trad binnen. Wij
moeten nog eerst zijne zonderlinge geleidster meer van nabij
beschouwen.
Zelfs zonder hare vreemde handelwijze en hare onsamenhan­
gende volzinnen, was hare verstandsverbijstering licht te raden
uit de schril starende oogen en strakke, geestelooze trekken.
Toch was dat gelaat schoon geweest, en die oogen hadden geflon­
kerd. Zij was nog in den eersten lentebloei der jeugd, en uit
hare volle, ronde vormen sprak eene vaste gezondheid. Zij was
klein, en had die donkere tint, die van den invloed des zuider-
zonnegloeds getuigt. Hare kleeding was haveloos, hare fraai
gevormde beenen alleen door den korten rok bedekt, en hare
kleine voeten ongeschoeid. Toch scheen de vrouwelijke IJdel­
heid ook in haar niet dood te zijn: om hare lange zwarte lok­
ken te sieren, had zij al hare pogingen vereenigd. Zij had ze
doorvlochten met zilverlint en bonte strikken. Toch was het

184
opmerkelijk, dat ze hier en daar zilvergrijs waren. Zulk eene
zielsziekte bij zooveel lichaamsbloei, zulke sporen van veroude­
ring in zulk eene teedere jeugd, eene zoo sterke krenking van
den geest in de beste jaren der geestesontwikkeling, moest wel
door eene akelige schokkende gebeurtenis veroorzaakt zijn, waar­
van haar verzwakt geheugen, met ziekelijke vasthoudendheid,
nog enkele herinneringen bewaarde Op eenen muilezel en op
eenen naam speelden nog maar alleen hare gedachten. Toen
de ouders van Laetitia eenen rijk gekleeden ridder hunne hut
zagen binnenkomen, gingen zij hem te gemoet, niet met die
slaafsche onderdanigheid, waarmede de toenmalige Eomeinen der
lage volksklasse gewoon waren hunne meesters te naderen, maar
met eene norschheid en eenen argwaan, als wilden zij eenen
vermetelen indringer weren.
„Goede lieden! ik deed eenen vermoeienden tocht, ik versmacht
van dorst, gunt mij te rusten en geeft mij eene enkele teug
waters, ik wil die met goud betalen," sprak Montalto vriende­
lijk, doch met de drift der behoefte, die voldaan wil zijn.
„We willen eenen edelman niet weigeren, wat wij eenen bedel­
monnik zouden schenken; maar uw goud behoeven wij niet;"
hernam de vrouw met eene hoogheid in de houding, die niet
van hare kaste was.
„Zooals gij wilt, maar om 's Hemels wil geef; want.... want
ik kan niet meer," werkelijk viel de jongeling, afgemat en mach­
teloos van ontbering en sterke inspanning, half bezwijmend op
een bank neder.
Dit bewoog den man. „De arme Signore heeft waarachtig
hulp noodig, Beata! kom, brengt iets tot verkwikking."
„Ik ga, Paolo! en toch kon het beter zijn den verkleumden
schorpioen niet te koesteren; als hij bijkomt, kan hij wonden."
„Voort, Vrouw! gij bezondigt u met die felle verbittering te
voeden."
Inmiddels trachtte Paolo den vreemdeling bij te brengen.

185
Hij besprenkelde zijne lippen met het sap van eenen oranjeappel,
en reeds deze lichte lafenis verkwikte den aamechtige. Beata
bracht daarop eene kruik eigen bereiden landwijn, en eenige
vruchten; en het duurde niet lang, of de jongeling, die van
beide zonder plichtplegingen gebruik gemaakt had, was genoeg
tot zich zeiven gekomen, om aan zijn geliefd paard te denken.
Paolo bood aan, naar het dier om te zien, en het in zijne schuur
te stallen.
Laetitia had haren muilezel reeds ver van daar gebracht om
te grazen. Vrouw Beata bleef nu met hare dochter en haren
opgedrongen gast alleen. Laetitia drong zich dicht aan den
laatste, en bedelde met kinderlijke begeerlijkheid om het sie­
raad, dat haar weder in de oogen schitterde. Montalto gaf het
haar. Met een luiden vreugdekreet ijlde zij er mede weg. „Een
bevallig kind," sprak hij, haar meewarig naziende.
Dit scheen de moeder zachter te stemmen. „Een ongelukkig
kind, Signore!" hernam zij, „zij mist het beste deel van haar
zelve. En toch, zij zoude het schoonste meisje van den Borghetto
kunnen heeten, en nu misschien reeds eene gelukkige bruid zijn;
want zij is niet zoo geboren. Onze lieve Heer heeft niet gewild,
dat zij zoo zijn zoude."
„Beklagenswaardige moeder! en door welk toeval?''
„Dat hebben de menschen gedaan," hervatte zij, terwijl hare
donkere oogen fonkelden, en haar bruin, vermagerd gelaat eene
vreeselijke uitdrukking van haat aannam. „Mijn krankzinnig
kind is een toonbeeld van de rechtvaardigheid en barmhartigheid
van hem, dien ze den Heiligen Vader noemen."
Montalto rilde, als werd hij door een ijsbad overstort; dat
woord riep op eens al hetgeen hem geschokt had, in het ge­
heugen terug.
„Onverzettelijk harde!" riep hij uit, „waarom klaagt men over
u, tot in de hutten der armoede toe."
De vrouw had die overeenstemming niet verwacht.

186
En gij, haat gij hem ook?'' vroeg zij.
„Zijne beleediging dreef mij uit Rome."
„O, wij zijn vrienden!'' riep zij hartstochtelijk, en opstaande,
vatte zij zijne handen in de hare, en drukte ze met vuur. „Gij
zult Laetitia's geschiedenis kennen. Als Paolo hier was, zou ik
niet mogen spreken, maar nu, nu wil ik mijne klachten niet
verzwijgen, en mijne verwenschingen" niet versmoren. Gij zijt geen
verrader en buitendien wat zegt mij de gramschap van dien
machtige, hij heeft tegen mij geene macht meer, hij kan niets
dan mij dooden, en dat zou verlichting zijn, luister: Francesco
van Florence was onze voedsterzoon, een kind ons toevertrouwd;
•de leden van zijn huis waren allen mjjne weldoeners, ook was
hij mij meer dan een kind. Mijne Laetitia heb ik lief; maar
voor Francesco heb ik duizende zorgen gedragen, heb ik geva­
ren doorgestaan, hem heb ik het eerst liefgehad. De voorzich­
tigheid noodzaakte ons, hem in onzen staat op te voeden, toch
hebben wij al aan hem gedaan, wat in onze macht was. Ik zelve
heb hem lezen geleerd. Gij hadt hem des avonds moeten hooren
als hij de mandoline bespeelde, en daarbij zong voor mijne
Laetitia, somtijds stanza's van onze dichters, somtijds van zich
zeiven; want hij bezat de liefelijke gave der dichtkunst. Gij hadt
hem moeten zien, toen hij zestien jaren oud was, den zachten,
blonden jongeling; want hij was blond, ofschoon zijne oogen
bruin waren en flonkerden, hij was rank en tenger als een adellijk
Heer, en tevens moedig als een krachtvol ridder. Hij was
ook van eene geboorte, die ridders en adellijken zich niet be­
hoefden te schamen. Mijne Laetitia, behoef ik het u te zeggen,
beminde den schoonen jongeling, eerst als eenen broeder, daarna
als eenen', geliefde. Ik had hem heimelijk tot haren bruidegom
bestemd; dat had haar hoog gemaakt in de wereld, en zij zoude
gelukkig geweest zijn: want hij was vroom en zacht, en hij was
braaf en eerde God en de Heiligen, en de Kerk en hare die­
naars. Zij allen hebben hem daarnaar niet vergolden?"

187
„Vrouw! vrouw! laster het heilige niet, omdat de menschen
boos zijn. Is de vergelding dan reeds hier?"
„Neen, daar is eene andere rechtvaardigheid dan hier beneden.
Mijn Francesco heeft het nu wel. Aan zielmissen ten minste zal
het hem niet ontbreken. Wij zouden liever hongeren, dan ze
hem te onthouden."
„Uw pleegzoon stierf dus ?
„Aan eene galg, Signore! Het schreit tot den Hemel, gerech­
telijk vermoord, nog voor zijn zeventiende jaar."
En de vrouw wrong krampachtig de handen en haar gelaat werd
akelig bleek.
„Afgrijselijk! ongelukkige vrouw! en hij heette Francesco van
Florence, hij was dus die beklagenswaardige jongeling, die on­
danks den machtigsten voorspraak, zoo snel en zoo onmenschelijk
streng gestraft werd voor een geringen misslag."
„Een misslag, Signore! ware het een misslag geweest, ik zoude
berusten, maar het was eene vergissing, eene vergissing van de
gerechtsdienaars. Om eene vergissing van anderen werd ons het
kind uit de armen gerukt; om eene vergissing moest een
onschuldig minderjarige eenen schandelijken dood sterven! Den
muilezel, dien de dienaren van den Stadvoogd hem met geweld
ontrukten, en dien hij niet gewillig geven wilde, omdat het de
onze was, hielden zij voor dien van Paolo Tascini, onzen buur­
man, die zijnen schuldeischers niet had willen betalen. Ons beest
graasde op zijne weide, die wij gepacht hadden. Dat was het;
het kind streed moedig voor ons belang, omdat het wist, dat
het onrecht was; maar zij wilden niet eens naar hem luisteren,
de ruwaards; toen verweerde hij zich, zij overweldigden hem,
wij zagen hem geboeid heensiepen, en wij zagen daarna niets
meer van hem dan zijn verwrongen lijk. Wij waren naar Rome
gegaan om nog eenen laatsten stap voor hem te wagen. Wij
wilden den Paus ons arm kind toonen, dat bezweek van droef­
heid; wee ons! te laat, toen wij de St. Angelo's-brug opkwamen,

188
stroomden ons de volksgroepen te gemoet, die haar verlieten:
de terechtstelling was volbracht, ons pleegkind hing reeds leven­
loos tusschen de kettingen van eene galg! Laetitia heeft het ge­
zien ; sedert dien tijd is zij krankzinnig. Zij heeft alleen nog
slechts een geheugen voor alles, wat op Francesco betrekking
heeft." Beata schreide niet, toen zij geëindigd had, maar hare
wangen gloeiden en hare lippen waren bleek.
„O! dat is afschuwelijk," riep de Kardinaal hartstochtelijk, „de
grijsaard, die het leven reeds zoolang genoten heeft, had ten
minste den knaap moeten sparen, die het nauwelijks intrad."
„Sparen Signore? O! hij heeft gespot met zijne jeugd, toen
de Stadvoogd zelf, op aandringen van den Kardinaal de Medicis,
hem voor oogen hield, dat men Francesco niet kon ter dood
brengen, omdat hij den ouderdom nog niet had, die bij de
wet werd vereischt, toen antwoordde de onverbiddelijk wreede:
„Als er geen andere zwarigheid is dan die der jaren, laat hem
dan gerust sterven, wij zullen hem tien van de onze geven."
„O! ik weet het, hij is zonder mededoogen en zonder gevoel;
hij heeft geen hart, zelf niet voor zijne...." Snel weerhield de
jongeling het onvoorzichtige woord, dat hem ontvallen ging, en
om hare aandacht af te leiden, vroeg hij, Beata scherp aanziende:
„Hoe was het u mogelijk, vrouw! zulke doorluchtige voorspra­
ken in uw belang te winnen ?"'
„Was mijn pleegzoon geen Florentijn? moesten de Grooten
van Florence het kind van hunnen medeburger niet beschermen?
En daarenboven een edel Heer, onze weldoener en zijn bloed­
verwant, wist hun medelijden op te wekken. Wij arme landlie­
den hadden hen zeker niet kunnen naderen."
„Gij noemt u arme landlieden, en toch is er iets in uwe
spraak en denkwijze, dat niet de laaggeborene verraadt."
„De grootouders van Francesco zorgden voor mijne opvoe­
ding; in hun huis groeide ik op, zijne moeder was mijne mees­
teres, bijna mijne zuster. ïfu prijs ik haar zalig, dat zij onder

189
hare rampen bezweken is, en niet heeft gezien, wat mijne oogen
zien moesten. Arme Honorina!"
„Het ware beter, dat gij dien naam in het hart droegt en
niet op de lippen," klonk plotseling eene scherpe stem achter
haar; want zij zat met den rug naar de huisdeur toegewend.
Beata richtte zich verschrikt op en verbleekte. Montalto zag
verbaasd om; de stem had hem getroffen. Hij had zich niet
bedrogen, het was Scipione.
Wij weten niet wie van deze drie menschen het meest ver­
legen was en verwonderd, toen zij zich bijeen zagen. Scipione,
die den Kardinaal had herkend, de Kardinaal, die van afschuw
terugbeefde bij het zien van den man, dien hij als de eerste
oorzaak beschouwde van al zijne tegenwoordige kwellingen en
onrust, of vrouw Beata, toen zij uit hunne blikken eene soort
van bekendschap tusschen hare bezoekers opmerkte.
Alles om zich heen vergetende, riep de Kardinaal driftig uit,
terwijl zijne stem sidderde: „Rampzalige lasteraar! gij zijt de
oorzaak ...."
Scipione liet hem niet uitspreken; hij naderde hem snel,
doch met eerbied: „Ik geef het uwe Eminentie in bedenking,
of het niet zaak is, hier uw incognito te bewaren. Memand
zal u verraden, zoo gij u zeiven niet verraadt," fluisterde hij
hem toe.
De Kardinaal zweeg, eenigszins beschaamd over zijne over­
ijling.
Vrouw Beata wilde tusschen beiden komen: „Signor Mal­
daveto ! deze edelman wenschte hier te rusten en zich te ver-
frisschen. Paolo en ik meenden het hem niet te moeten weige­
ren; het is een medelijdend Heer, die deel neemt in het onge­
luk mijner Laetitia."
„En zijne deelneming was een welkom voorwendsel voor uwe
snapachtigheid, is het niet zoo?" was zijn scherp antwoord.
„Eene snapster, Heer! ik, de Heilige Maagd is mijne getuige,

190
dat ik het niet ben, maar er zijn smarten, die zich willen
uiten."
„En die onvoorzichtig maken, dat zie ik; gij hadt echter eenen
minder edelmoedigen vertrouweling kunnen treffen, dan deze
edelman, die mij alleen miskent door een ongelukkig misverstand,
dat zich ophelderen zal." En tot Peretti gewend, voer hij voort:
„Edele Heer! deze beklagenswaardige vrouw is bitter geworden
in het ongeluk. Hare klachten randen soms het Heiligste aan,
in hare toomelooze droefheid. Indien zij iets gezegd heeft...."
„O!" hernam Beata met eenen glimlach, „gij kent waarlijk
dezen Signore niet, zoo gij meent, dat een vrij woord over eenen
wreeden dwingeland hem beleedigen kan. Hij zelf stemt met mij
in, en ik weet niet waarom. . .."
„Beata! ga zien waar Paolo blijft," viel Maldaveto haar gebie­
dend in de rede.
En zoodra zij hen verlaten had, plaatste zich Scipione dicht
voor Montalto, en hem scherp aanziende, zeide hij half vragend,,
half bevestigend: „Uwe Doorluchtigheid heeft Lady Oston gespro­
ken?" — „Hoe weet gij dit?" vroeg Peretti, eenigszins in
verwarring. — „Uit uw hard woord bij mijn binnentreden, Emi­
nentie 1"
„Gij erkent dus, dat het op u is toe te passen."
„Ten deele, Edele Heer! Ik heb veel schuld; maar zal uwe
Doorluchtigheid mij veroordeelen, zonder hooren?"
„Om zoo te handelen, zoude ik mijnen zeer Heiligen oom
gelijk moeten zijn," hernam de Kardinaal met bitterheid.
„Heeft uwe Eminentie te Rome een plekje, waar twee men-
schen onbespied spreken kunnen?"
„Mijn paleis."
„Vergeef mij, Monsignore! dat is niet veilig."
„Den wjjngaard Peretti." —
„Eene kleine hofhouding, waar men niets te doen heeft, dan
elkanders gangen na te sporen. Evenmin geschikt, Monsignore!"

191
„Mijne eigene kapel in de Basilica St. Maria Maggiore?"
„Wil uwe Eminentie mij daar hooren?"
„Dezen avond, na de vesper."
„Zal de sakristijn mij toelaten?"
„Hij zal bevel hebben, dengene toegang te geven, die het
woord la Chiave uitspreekt."
„Zoude Lady Oston te bewegen zijn, ook daar te komen ?"
„Waartoe zij ?"
„In haar belang! de diepbeleedigde heeft recht mijne biecht
te hooren. Ook kan hare vergiffenis alleen mij rust schenken."
„Dan weet ik, dat ze komen zal."
„Mag ik uwe Eminentie een raad geven ?"'
„Welken?" —
„Dien van spoedig naar Rome terug te keeren. Uwe afwezend-
heid kon opgemerkt worden, en dat zou in deze oogenblikken
niet goed zijn."
„Gij hebt gelijk; ik vertrek."
Spoedig daarop kwam Paolo terug met zijne vrouw, die Lae­
titia opgezocht had. Het had den landman moeite gekost, het
vurige dier naar zijne stalling te leiden. Nu echter waren ruiter
en paard weder tot zich zeiven gekomen, en Montalto besteeg
het op nieuw. Bij het afscheid drukte hij Beata zijne beurs in
de hand, met de woorden: „Gij moogt haar niet afslaan, het
zijn zielmissen voor Francesco."

HOOFDSTUK XVI.
Een steek van de wesp.
Wij hebben reeds eenmaal in het voorbijgaan melding gemaakt
van het slecht gemeubelde voorvertrek van den ridder Karre;
daar moeten wij nu den Engelschman weder opzoeken. Het is
avond, zijne kamer is weinig verlicht. Hij zit in eenen wijden,
lederen armstoel, zijne kleeding is eenigszins veronachtzaamd.
Zijn hoofd rust op de linkerhand, zijn gelaat drukt eene wereld
van onaangename gewaarwordingen uit. Hij is zeer bleek, en
zijn oog, anders zoo schrander en schitterend, is dof en moede­
loos. Hugh Mac-o-Daunt staat voor hem, met zijnen onbewege-
lijken ernst en zijne deftigheid, maar niet minder verslagen dan
de ridder zelf.
„Uwe Edelheid heeft dus besloten niet te gaan?"
„De kieschheid verbiedt het mij, Hugh!"
„En als uwe Edelheid nu misschien een groot onheil voor­
komen kan ?"
„Mag ik mij daarom indringen in de geheimen van haar, op
wier vertrouwen ik, helaas! geen recht meer heb?"
„Zijt gij dan niet haar landgenoot, Sir! haar natuurlijke be­
schermer in dit oord der vreemdelingschap, en als gij dan meent
niets beters voor haar te kunnen zijn, blijft gij dan niet altijd
haar neef, haar bloedverwant?" —

193
„En indien het nu niet de Kardinaal ware?" —
„Niet de Kardinaal? En heb ik hem dan zelf niet moeten bin­
nenlaten, en meent gij, dat hij mij toeliet hem aan te dienen?
Hij wist wel, dat hij welkom zoude zijn; en hebben zij niet een
nur lang zoo vertrouwelijk met elkander gesproken, dat ik van
ongeduld heen en weer trappelde in de galerij, omdat ik niets
van hun verwenscht Italiaansch verstond, dan dat woord amici-
zia, dat hij met zooveel drift uitsprak ? En heb ik zelf dan niet
dat briefje aangenomen uit de hand van zijne paadje Saffiro,
dat kleine, gele, zwartoogige apenkind, dat mij in het gezicht
uitlachte, omdat ik eenen plaid draag en geenen mantel? En
heb ik, dan nu niet bevel haar naar de kerk te volgen, waarvan
hij de Aartspriester is? En als dit niet alles glasheldere waar­
heid was, zoude ik uwer Edelheid dan voorstellen, met mij te
gaan, om ooggetuige te zijn van hunne samenkomst, om misschien
veel kwaads te verhoeden?"
„Ik ga dan, Hugh! Heilige Franciscus! wie had kunnen
denken, dat ik om Anna Oston zulk eenen stap zoude moeten
doen!"
„Ja, Heer! Als men te maken heeft met Italianen en met
vrouwen, kan men nooit iets vooruit zien."
Het tooneel, waar wij nu den lezer heenvoeren, is eene der
talrijke bijkapellen van de rijkste der vier Basilica's van Rome;
de kerk van St. Maria Maggiore. Die zijkapel is bestemd tot
afzonderlijk gebruik van den Kardinaal-Aartspriester, en door
dezen, naar zijnen titel, Sancta Jeronimo genoemd.
De inrichting van die kapel, hoewel slechts een gedeelte van
het schoone geheel, is in de volkomenste overeenstemming met
de verblindend prachtige hoofdkerk zelve. Het witte marmer
der ranke Jonische zuilen schittert ook daar, bij het flikkerend
glanzen van talrijke waskaarsen op veelarmige zilveren kande-
Engelschen te Rome enz. f ^

194
laars en lichtkronen. Ook daar prijkt het altaar met kunstvol
mozaïkwerk en kostbaar misgereedschap van Benvenuto's kun­
stige hand. Ook daar flonkert het monstranskastje van veel­
kleurig edelgesteente; ook daar brengen de meesterstukken van
Italie's eerste schilders het oog van kunstkenner en vrome bei­
den in verrukking; ook daar kan men nederknielen voor stand­
beelden aan wier heerlijke vormen de beitel van Michael An-
gelo de zuiverste ronding gaf; ook daar ziet men proeven van
die nooit weer bereikte kunst der middeleeuwen, die het vaste
hout wist uit te snijden tot de fijnheid van draadwerk; daar
ook glinsteren kerksieraden van lazuursteen en vreemde mar­
mersoorten; daar ook wisselen draperiën van goudstof en zware
zijde het kille steen der kerkwanden luisterrijk af; ook daar
zijn verhevene zittingen van puperfluweel, met breed borduur­
sel; ook daar zijn de trappen des altaars met fijn tapijtwerk
belegd. Op dit uur echter, waarvan wij verhalen, was de glans
van dat alles omneveld. De meest kostbare sieraden waren ter
zijde gesteld, of achter sombere behangels verborgen; het pur­
per had plaats gemaakt voor het violet, de rouwkleur der
kerk; alleen enkele spaarzame lichten voor de beelden van
sommige Heiligen wierpen eene flauwe schemering in het def­
tige gebouw; want het was in de laatste dagen der vasten,
in de heilige week, waarin de Kerk in statigen rouw de laatste,
schrikkelijke levensdagen van haren goddeljjken Stichter her­
dacht, waarin Rome zich, in afgetrokken e stilte, als voor­
bereidde tot de sombere graftonen van den Goeden Vrijdag,
de week, waarin zich in de gansche, grootsche Christenstad
geen toon hooren liet, dan die van boete- en klaaggezang,
en waarin Rome, als eene weeklagende dochter Sions, een
groot zwart lijkfloers om zich henen toog. Twee meuschen
treden te gelijk den dorpel der kapel op, een man en eene
vrouw; de man [tikt driemaal zacht tegen de zware deur van
eikenhout. Zij wordt geopend. „La Chiave" lispelde zacht de

195
stem eener vrouw, die men laat voorgaan. „La Uhiave" spreekt
met slechte uitspraak Hugh Mac-o-Daunt dien men toelaat. „La
Uhiave" fluistert zeer zacht, maar duidelijk een ander man, die
hem volgt, en die zich achter een der zuilen van den voorgang
verbergt.
„Ik bid u, Hugh! ga niet van mij heen, zoolang ik alleen ben,"
spreekt Anna tot haren dienaar. „Het is mij zoo angstig, alsof
datgene, wat ik ondernomen heb, verraad ware."
„De Heilige Patrick geve, dat het niets ergers zij!" mompelde
Hugh binnensmonds.
Anna heeft in eenen der koorstoelen plaats genomen; zij houdt
de handen gevouwen. Het is toch nu geene Heilige tot wie zij
bidt, zij is slechts verzonken in een diep gepeins. Wat kan het
zijn, dat Montalto haar met zooveel geheimzinnigheid zeggen
moet, waarom moest Scipione juist op eene gewijde plaats hare
vergiffenis ontvangen ? Alles is haar vreemd, raadselachtig, zij
begrijpt niets; maar alles verwondert, ontroert, beangst haar. Het
ernstige decoratief der kapel, somber en plechtig als voor eene
uitvaart; geen levend wezen om zich heen in die wijde ruimte,
dan haar dienaar die norsch en zwijgend achter haar staat;
die levenlooze en toch zoo natuurlijke menschelijke beelden;
die geschilderde Heiligen, wier ernstige oogen haar altijd aan­
staren, die toch niet zien; al die monden, die schijnen te willen
spreken, en die toch zwijgen: — dat alles moest eene vrouwe­
lijke ziel, zoo ontvankelijk voor indrukken, opvoeren tot die
zenuwachtige gespannenheid, waarin iedere ademhaling een
zuchtend hijgen is, en iedere harteslag eene bonzende klopping,
en waarin de pols slechts bij schokken slaat en Anna was eene
zeer vrouwelijke vrouw!
„La Chiave/" klonk het weder in het kerkportaal. Een man
naderde, Anna's bleeke wang gloeide plotseling van dat spre­
kend hooge inkarnaat, dat van eene rassche omwenteling in
het bloed getuigt, en toch, toen de komende haar nabij was,

196
was zij bleek als het marmeren Madonnabeeld tegenover haar. En
toch naderde de man haar met eerbied, en toch was zijn toon
zacht en schuw, toen hij tot haar zeide: „Signora! een booze
lasteraar komt eene oprechte belijdenis doen van zijne beweeg­
redenen ; zijt gij gezind hem met toegevendheid aan te hooren ?"
„Signor Scipione .... Angelo .... hoe zal ik u noemen ?" riep
zij in verwarring; want zij was vreeselijk ontzet op het denk­
beeld van met dien man alleen te zijn, volstrekt alleen; daar
hij Hugh eenen wenk had gegeven om hen te verlaten. „Angelo!
ik heb mjj reeds toegevend getoond, veel te inschikkelijk mis­
schien, door mijn verschijnen op eene plaats van uwe verkiezing."
„Van die des Kardinaals, Mevrouw! Doch uw wantrouwen
is rechtmatig, en het is billijk, dat hjj, die het opwekte, er
geheel het gewicht van drage."
„La Chiave! klonk het op nieuw, en Montalto's welluidende
stem liet zich hooren. Hij beval den sakristijn zich te verwij­
deren. Anna's purperblos verhief zich op nieuw. Ook de jonge­
ling bloosde bij dit wederzien, na hun ernstig afscheid. Hij
groette Anna met achting; op Scipione, die zich diep voor
hem boog, zag hij neder met ernst en hoogheid. „Wees duide­
lijk en snel, Mijnheer! met eene verklaring, waarvoor gij eene
zoo ongewone plaats hebt gewild."
„Monsignore! ik zal van uw geduld en van dat der Lady
niets meer vergen, dan tot mijne verantwoording volstrekt on­
ontbeerlijk is; ik heb niet gezegd verontschuldiging!" En na
deze inleiding wierp hij zich aan de voeten van Anna, en be­
gon, hetgeen hij noemde zijne biecht. Het was eene zonderlinge
vereeniging. Een doorluchtig Kerkvorst, eene schoone dame uit
het Noorden, en een Romeinsch spion, zoo dicht bijeen in eene
kapel der middeleeuwen, met rouwfloers behangen. Het was
ook eene schilderachtige groep, die zij vormden, die drie men-
schen, allen op hun gelaat de kenmerkende uitdrukking dra­
gende van de meest strijdige gewaarwordingen en karakters.

197
De bevallige vrouw, in het statig zwart fluweelen kleed met
het zilveren boordsel, die nederzat in het hooge gestoelte,
het voorhoofd ondersteunende met de fraai gevormde hand, hare
onrust verbergende onder al de kalmte, die de zelfbeheersching
haar geven kon; tegenover haar de Kardinaal in de kleeding van
een gewoon edelman, met al de hartstochtelijke, sterk sprekende
trekken van den Italiaanschen jongeling, en aan hunne voeten de
Florentijn, Scipione, met zijne zonderlinge schoonheid, die terug­
stiet en vrees aanjoeg, „un ducat (Tor, frappé a Veffigie de Sa­
tan," zoude Victor Hugo zeggen, en die zijn slangenoog tot de
reine oprechtheid van den duivenblik dwong, en dan, ongezien
van hen allen, maar toch allen ziende, de man die Hugh ge­
volgd was, ridder Karre, tegen de marmeren zuil leunende, strak
en bewegingloos als zij, hoewel zich zijne wisselende aandoenin­
gen scherp afteekenden op zijn gelaat, want hoewel kieschheid
hem eenen afstand deed houden, waarop hij niet konde ver­
staan, zag hij toch in den loop van dit onderhoud genoeg,
om niet kalm te blijven.
„Zoo waarachtig God en de Heiligen leven! zoo waarachtig
ik geloof in de Heilige Drievuldigheid, en in den dood van
den Zaligmaker! zoo waarachtig is alles, wat ik ten nadeele
van Anna Oston heb kunnen zeggen of doen vermoeden,
eene gruwelijke lastering zonder grond, of zweem van waar­
heid. Evenzoo verklaar ik mijne pogingen, om den Kardinaal
Montalto tegen haar in te nemen, voor schandelijke aanslagen
tegen de onschuld, en voor eene onderneming, die den toorn
Gods en de straf der menschen verdient. Is deze belijdenis
u beiden genoeg? Kan ik na dit woord nog met een gevoel
van medelijden worden aangehoord, of zal het alleen haat zijn
en diepe verachting?"
„Maar, ongelukkige man! waarom hebt gij mij zoo redeloos
en zoo zonder ophouden vervolgd," borst Anna uit, „mij,
vreemdelinge, van de eerste minuut onzer bekendschap af?"

198
„Dat is het juist, wat mij nu te bekennen overblijft, edele
vrouw!'' hervatte Scipione met eenen zucht. „Het was omdat ik
u beminde met eene razende, brandende, gloeiende, alles ver­
terende liefde. Eene liefde, die blind voortholde, om tot haar
doel te komen, geen middel ontziende, geene menschelijke macht
vreezende, geene ontheiliging schuwende, met de hel spottende,
de goddelijke gramschap trotseerende. Die liefde, waarbij alle
andere hartstochten verbleekcn en flauw worden, die tot alles
goeds had kunnen voeren, zoo zij gelukkig had mogen zijn; maar
die teleurgesteld, ook de laatste deugd afzwoer, het laatste betere
gevoel uitbluschte, en slechts verwoesting en verbrijzeling en
ellende om zich zien wilde. Die liefde is altijd de eerste; zij
werkt altijd het geweldigst op hem, die koel bleef en dood voor
den hartstocht tot in de volle kracht des levens. Dat is de liefde,
die tot zinneloozen haat voert als zij onbeantwoord blijft, dat
is de liefde, die verzadiging eischt, hetzij in de bedwelmende
omarming der geliefde, hetzij in de stuipachtige kramptrekkingen
van het stervend slachtoffer."
Hier ontsnapte Anna een flauwe kreet van ontzetting en af­
grijzen. Alexander Peretti sprong schielijk toe, en nam hare han­
den in de zijne, en bracht de hand aan den degen, als wilde
hij haar beschermen tegen den schrikwekkenden hartstocht des
Florentijners. Hij was ook vreeselijk om aan te zien; hij had
zich opgericht, en stond daar in zijne volle lengte, machtig als
Lucifer, en schoon als deze; maar het was eene duistere macht
en eene schrikkelijke schoonheid.
Bij de onrustige beweging des Kardinaals verwrong zich zijn
mond tot eenen pijnlijken glimlach.
„Vrees niets meer, schoone vrouw! ontrust u niet, Monsignore!
Is niet deze bekentenis het sprekende blijk mijner zelfoverwin­
ning? Gij zijt mijne rechters; de schuldige in de macht der
rechters, is immers niet meer te vreezen?" En daarop zich weder
nedervleiende, vervolgde hij: „Ik zal minder heftig zijn. Toen

199
gij op het St. Pietersplein voor de Vatikaansche zuil nederkniel-
det, trof mij uw ernstig bidden. De zuivere oprechtheid van dat
gebed weerkaatste zich op uw gelaat, dat als een afschijnsel droeg
van engelenglans. Ik had toen mijn oog moeten afkeeren; maar
was het de macht der hel? Ik deed het niet, de zoete toover-
gestalte trok mij aan: ik ben haar genaderd. Uw verlaten toe­
stand, Anna! gaf mij recht uw beschermer te zijn, gaf mij hoop
meer voor u te kunnen worden. Het is zoo, het was een onwaar­
dig verblijf, dat ik u deed aanwijzen, onwaardig voor eene vrouw
als gij; maar kon ik anders? Mijn stand, mijne betrekking, de
gestrengheid van onzen Heer, uwe veiligheid, dit alles nood­
zaakte mij, om mijnen toevlucht te nemen tot de geheimhouding
van Azzo's huis, meermalen de veilige schuilplaats der verbor­
gene zwakheden van hooge personaadjen, en stilzwijgend als de
looden daken van het paleis St. Marcus. In het eerste oogenblik,
dat het mijne was, wierp ik mij aan uwe voeten, onder onzen
hemel heeft de hartstocht, om te rijpen geen traag verloop van
dagen noodig; ik bekende u den mijnen, met eene vermetelheid,
met eene onstuimige drift, die u beleedigde en verontwaardigde.
Mijn woorden waren gloeiend als de lave, die wegvloeit uit den
krater; uw antwoord verkleumend ijs; het waren dolksteken van
verachting en toorn, die uwe lippen ontvielen. Zij hebben mij
dieper gewond, dan gij toen kondet vermoeden. Mijne verbitte­
ring was als mijne liefde, en van dien oogenblik af haatte ik u.
Ik zwoer eenen dubbelen eed: ik zoude mij wreken, en gij zoudt
de mijne zijn. Reeds vooruit zag ik u rijk, in het bezit van
machtige bescherming. Ik wilde dat voorkomen, ik wilde u
arm zien, en verstoken van elke toevlucht. Waanzinnig, verbjjs-
terd, roekeloos, nam ik den laster als wapen tegen u. Het
trof ten deele; het argeloos vertrouwen van Monsignore liet
zich misleiden, hij wantrouwde u, maar eene nog hoogere hand
hield u opgericht. Dat stelde mij te leur; maar het schrikte mij
niet af, ik gaf niets op. Ik wilde u zien, reddeloos verloren

200
voor de maatschappij, gebukt onder eenen geschandvlekten naam,
beroofd van eiken steun en van alle hulp, vervallen tot de scha­
melste afhankelijkheid; dan waart gij in mijne macht geweest,
ik had mijne schijneer weggeworpen, om uwe schijnschande te
deelen, mijne veiligheid verzaakt tot uwe bescherming, eiken
levenslust met wellust verruild tegen eenen glimlach van dankbaar­
heid. Maar, willens of onwillens, gij hadt de mijne moeten zijn."
„De Heiligen hebben mjj behoed," sprak Anna met vromen
ernst, „maar spreek, wat bracht u tot eene betere gedachte?"
„Een medelijdende engel, die verdoovend heulsap mengde
voor mijne ziedende hartstochten, die een kalm rustplaatsje aan­
wees voor mijn duizelend hoofd; vraag haren naam niet, ik
heb haar gevonden; zij zal mijne zuster zijn, zij heeft mij opge­
wekt uit den gevaarlijken roes, waarin ik weken lang ben
voortgegaan, met geen ander denkbeeld in de ziel en voor
oogen, dan liefde en wraak. Gij weet nu mijn afschuwelijk
ontwerp in zijnen geheelen omvang, gij kent nu de oorzaak
mijner misdadige handelingen, gij weet nu waardoor ik schul­
dig werd: klaag mij nu aan, Monsignore! voor den Opperheer
van Rome, Zijne Heiligheid is kiesch omtrent vrouweneer, is
streng in het veroordeelen, en snel in het uitvoeren. Morgen
reeds kunt gij dan gewroken zijn, Anna! misschien legt men
u dan morgen mjjnen hoofdeloozen romp voor de voeten.
Of misschien wel laat men u de keuze der folteringen over,
Kardinaal! en mijn sterven in ongehoorde, maar welverdiende
pijnigingen zal u beiden dan mogelijk met mijn leven kunnen
verzoenen, mogelijk zult gij het mij dan nog vergeven, dat ik
misdadig werd uit onbedwingbare liefde. Ik heb mijne schuld
niet verheeld, maar, Signora! gij hadt ook minder schoon moeten
zijn, meer de andere vrouwen gelijk; minder verheven, minder
engelachtig rein; men moet Anna Oston zijn, om zulk eene
liefde te kunnen opwekken. Klaag mij aan, Monsignore! werp
den eersten steen op mij."

201
„God beware mij, dat ik het doen zoude," riep deze uit.
„Anna wees goed voor den beklagenswaardige."
De jonge Kardinaal had met inspanning toegeluisterd, hij had
gezucht, gebloosd, gesidderd, was bleek geworden onder die
vurige zelfbeschuldigingen van Scipione. Die levendige beschrij­
ving van dien gloeienden hartstocht voor een wezen, dat ook op
zijn hart zulk eenen geweldigen indruk gemaakt had, ging niet
verloren; zijne vurige verbeeldingskracht ontvlamde zich bij de
duidelijke ontleding van een gevoel, dat ook zijn gevoel was;
het was als iemand, die eerst ontdekt, dat hij vergift heeft
ingenomen, als hij er de werking van bij anderen ziet. Die
bekentenissen waren als de afschetsingen van zijne eigene ge­
waarwordingen. De vrouw, van welke men met zooveel opgewon­
denheid sprak, was in den angst voor den boozen mensch zacht-
kens naar hem toe geschoven, hij hield als beschermend hare
hand vast, hij drukte die bij elke opwellende gewaarwording,
zij gloeide in de zijne.... was het wonder, dat hij zeide: ik
veroordeel u niet?"
„Ik beklaag u en vergeef u!" riep Anna, in tranen uitbarstende.
Nimmer misschien is eene vrouw onverzoenlijk hard geweest
tegen misdrijven, begaan uit liefde voor haar.
„Word een beter mensch, Scipione! gij hebt veel goed te
maken," en zij reikte hem hare hand. „Mogen God en de
Heiligen het u vergeven, gelijk ik het doe; uwe bekentenis blijve
een diep geheim tusschen ons."
„Dank! dank! voor deze goedheid; ik zal dan nog blijven
leven tot berouw en boete. En toch, Anna! als gij gewild hadt,
het had zoo geheel anders kunnen zijn tusschen ons. Door eene
zuivere, heilige, gewettigde liefde hadt gij de mijne kunnen zijn;
gij levende in mij, en ik in u, eene opoffering van ieder uur
van geheel mijn leven. Geen zucht dan voor u, geen traan dan
voor u, geene gedachte dan voor u, geene gewaarwordingen
buiten u; o! ik heb somwijlen gedroomd, gelukkig gedroomd,

202
Anna! Ik zat dan aan uwe voeten, uwe blonde haren golfden
neder tot op mijn voorhoofd, hunne aanraking deed mij huiveren,
hun geur bedwelmde mij; ik kuste uwen kleinen voet, die mij
niet wegstiet; ik kuste uwe blanke handen, die zich niet terug­
trokken; ik zag op naar uw oog, het was vochtig; ik spiegelde
mij in het blauwend kristal, gij wenddet het niet af "
„Scipione! Scipione! ik smeek u, spaar mij, kom tot u zeiven,"
riep Anna in hevige gemoedsaandoening; want de Kardinaal
sloeg ook smeekend de oogen naar haar op, en kuste ook hare
handen, en Anna streed eenen geweldigen kamp; zij voelde, dat
zij zich snel verwijderen moest; maar zij was als op de plaats
geboeid, als door eene betoovering, die het haar niet oprechte
ernst was te breken; de waarachtige wil tot het goede maakt
sterk en krachtig tot zelfoverwinning; maar weifelend aarzelen,
maar het luisteren naar het zoet gevlei der zinnen is gevaarljjk
als een bedwelmende giftdrank, waarvan de teugen zwak maken
en doen waggelen.
Scipione vervolgde, alsof hij haar niet hoorde, verzonken,
zooals hij scheen, in het droomgezicht zijner verbeelding:
„Toen was ik als waanzinnig van geluk; ik sloeg mijnen arm
om uw fijne middel, mijn hoofd rustte op uwen schouder, die
schouder was rond, mollig en donzig als fluweel, en blank als
marmer, maar niet zoo koud; mijne gloeiende lippen in aanra­
king met die zachte warmte ...."
„Houd op, houd op, ongelukkige! ik bemin haar ook," viel
de Kardinaal hem woest in de rede, zjjne wangen gloeiden, zijne
oogen schitterden, zijne borst zwoegde, en plotseling zich geheel
vergetende en Anna met onstuimige drift omvattende, riep hij:
„Anna! Anna! ik bemin u, gij moet de mijne zijn!"
„Kardinaal!" spotte Scipione, met zijnen honenden hellelach, en
snel verwijderde hij zich; op zekeren afstand bleef hij even staan,
en zich omwendende naar den verbijsterden jongeling, die zich te
vergeefs bemoeide, de geliefde tot zich zelve te brengen, sprak

203
hij .met zegepraal: „Neef ran Sixtus, zóó heb ik het juist gewild."
Scipione heeft het doel zijner schandelijke berekening bereikt;
hij heeft eene verklaring J uitgelokt, die lang, misschien altijd
op de verbleekende lippen des jongelings zoude zijn terug­
gebleven. Hij heeft met gewelddadige hand den slagboom
weggerukt, die de gedachte aan de zonde nog scheidde van
de daad der zonde: elke schrede verder kon een val zijn. Met
door overreding is Scipione geslaagd, hij is niet welsprekend
geweest, zijne uitroepingen hadden op zijn hoogst eenen glim­
lach kunnen brengen op het gelaat van een koel aanhoorder,
maar het was de taal van den hartstocht, sprekende tot den
hartstocht, en daarin lag zijne overwinning.
De Florentijn was niet onverzeld gekomen op de plaats der
samenkomst. Een tiental gewapende mannen had hij met zich
gevoerd, zij hadden zich langs den muur der kapel geschaard,
dicht bij den uitgang, en toen hij buiten de kapeldeur trad,
had men hem kunnen zien, hun fluisterend bevelen gevende:
„Over vijf minuten, de personen, die zich daarbinnen bevinden."
„En zoo zij zich vóór dien tijd wegmaken?"
„Zij zullen het niet doen, maar als zij het deden, dan weet
gij wat u te doen staat?"
„Volkomen, Signore!"
De schoone Engelsche lag als een machtelooze doode in de
armen van den jongen Kardinaal, die haar met liefkozingen en
kussen in het leven trachtte terug te roepen. „Hulp! ik heb
haar vermoord door mijne woestheid," kermde hij eindelijk
met angst, en zijn oog zocht Scipione, dien hij niet vond. Op
die luide stem opende Anna de oogen. „Alexander!" riep zij,
en borst in tranen uit.
„Innig beminde! laat ons gelukkig zijn."
„Anna! wees sterk, ga van hier, denk aan uwen William,"
zoo klonk eene waarschuwende stem achter hen. Zij zagen beiden
om. „Karre! ridder Karre!" riepen zij te gelijk.

204
Ik weet, dat er onder mijne lezeressen zullen zijn, die het
den ridder reeds verweten hebben, dat hij zoolang met zjjne
tusschenkomst heeft getoefd. En toch zijn toestand was hoogst
moeielijk en kiesch. Niets gaf hem recht tot die tusschenkomst.
Bij Scipione's bekentenis ware zij ten minste onrechtmatig
geweest; daarna schrikte hij terug voor het denkbeeld van als
een bespiedende luisteraar te staan voor de vrouw, die hij
bemind had, en voor den man, wien hij zjjne hoogachting niet
weigeren kon.
De belangstelling, die hem tot zijne handelwijze genoopt had,
konde over het hoofd gezien worden: zijn heimelijk bespie­
den konde als eene laagheid gelden, en zijn vermanend verschij­
nen als een vermetel en onbescheiden indringen. Dit had hem
lang doen aarzelen, het had hem moeite gekost, niet te hulp te
schieten bij Anna's bezwijming; maar hij hoopte nog altijd, dat
zij kracht zoude vinden in zich zelve; alleen toen hij haar zag
wankelen, had hij elke overweging laten varen voor hare redding.
„Karre!" herhaalde de Kardinaal, en liet de armen nederzin-
ken, als door verbazing verlamd. „Karre!" herhaalde Anna, en
trad drie schreden van den geliefde af.
„Ik wil niets zijn dan uw trouwe vriend," sprak de ridder, „volg
mij, Mylady! het is niet goed, hier te zjjn." Hij naderde haar;
met een gebogen hoofd en zonder hem aan te zien, nam zij
den arm waarmede hij haar ondersteunde. Hij voerde haar
weg; toch wierp zij nog een schuwen blik op den jongeling,
dien zij verliet. Hij staarde haar strak aan, hij scheen haar niet
te zien. Het schemerde hem voor de oogen, de waskaarsen flik­
keren als dansende dwaallichten, de beelden schijnen neder te
komen van hunne voetstukken, en de schilderijen draaien in spook­
achtige tooverkringen; de Kardinaal is opgestaan, hij wil weg­
vluchten van de plaats, zijne knieën wankelden, zijn voet strui­
kelt, hij valt wezenloos neder op de trappen van het altaar.

HOOFDSTUK XVII.
Gevaren.
Toen Karre en Anna, gevolgd door Hugh, den drempel der
kapel overschreden hadden, zagen zij zich plotseling omsingeld
en door sterke armen aangegrepen.
Verdediging was onmogelijk; Karre en Hugh voelden zich ge­
boeid en weggeleid, de Lady zag zich voortgesleurd tot in eene
gereedstaande draagkoets.
„Hallo hei, lompert! de edelman moet ook in den draagstoel;
meent gij dat men zulk eenen Heer zoover kan doen loopen?"
riep een der mannen, die de bevelhebber scheen.
Men deed den ridder instijgen. „Waartoe deze wederrechte­
lijke gewelddadigheid," vroeg hij. — „Het zijn bepaalde orders,
Signore!" „Maar, Heer Capitano! gij behoort toch te bedenken...."
— „Wij denken nooit bij onze orders, Signore ! wij voeren ze uit."
Sterke armen hieven de draagkoets op. Gewapenden waren
het, die hen hadden overvallen, gewapenden, die het voertuig
bleven omringen; men hoorde duidelijk het gekletter hunner
zwaarden en het stampen hunner hellebaarden op de steenen.
Uit hunne luidruchtigheid bij deze onderneming begreep de
Engelschman dat het geen duistere aanslag konde zijn, door
eenen bijzonderen persoon ondernomen, maar eene openlijke
daad der bestaande overheid. Men had hun niets gevraagd, men

206
scheen dus zeker te zijn van zijne zaak. Hugh scholt in zijn
verbroddeld Engelsch op de Italianen; maar eene nadrukkeljjke
beweging van eenen der mannen, legde hem het stilzwijgen op.
Men denke zich wat er in de draagkoets omging. Anna, door
de snel afwisselende schokken als bedwelmd, liet het hoofd in
doffe verslagenheid rusten tegen het gevulde leder; zij dacht
niets, zij sprak niets, zij was geheel lijdelijk. De duisternis was
haar welkom; zij had den blik van Lionel niet kunnen uitstaan.
Deze zweeg ook, voor zich zeiven bekommerde hij zich weinig.
het kon noch de bedoeling, noch het belang des Pausen zijn,
hem zoo onverhoeds gevangen te nemen; het was zeker, dat men
zich wat hem betrof, in den persoon vergist had, en hij rekende
er op, dat het misverstand zich spoedig moest ophelderen.
Maar de Kardinaal! Maar zijne nicht! Hij konde, of
wilde dat niet indenken.
Lang duurde de tocht, en ver moest het eind zijn, dat zij
gevorderd waren; want tweemaal hadden zij van dragers ver­
wisseld, toen zij de stem van den aanvoerder halt hoorden be­
velen. Men opende de draagkoets, men verzocht hen uit te
stappen. Gewapenden gingen hen voor, gewapenden sloten zich
achter hen aan; ontvluchten, zelfs al hadden zij er aan gedacht,
ware onmogelijk geweest. Bij het licht, dat brandde voor de
heilige-nissen van het prachtige gebouw, waarvoor zij zich nu
bevonden, herkende de Engelschman de lieden, die hen om­
ringden, voor dienaren van den Stadvoogd. Men deed hen de
breede marmertrappen opstijgen, en leidde hen in eene soort
van corridor waarvan niemand der drie gevangenen de kun­
stige fresco's bewonderde; niemand hunner had zelfs een oog
voor de prachtige Korintinsche zuilen van porfiersteen, toch had­
den die den blik van eenen kenner verdiend.
Zij vertoefden hier niet zeer lang; eene soort van Majordomo,
in een half geestelijk, half wereldlijk gewaad, verzocht hen be­
leefd, hem naar zijnen Heer te volgen.

207
Naar welken Heer leidt gij ons ?" vroeg Karre. —
„Naar den Stadvoogd van Rome, Cavaliero!"
De Stadvoogd van Rome is altijd een hooge geestelijke, som­
tijds een Domheer, meestal een Bisschop. Zijn ambt houdt het
midden tusschen het burgerlijke en het krijgshaftige. Hij houdt
het toezicht over de uitvoering der huishoudelijke bevelen van
Rome's geestelijken Vorst, en is altijd minder een eigenmachtig
handelend Stadhouder, dan de hoogste burgerlijke ambtenaar;
vooral bij Pausen, die zelf regeeren, is zijne macht meer uit­
voerend dan regelend. Hij ontvangt sommige bevelen meestal
rechtstreeks van den Paus, en is met dezen niet zelden in
onmiddellijke aanraking.
Zulk eene betrekking mocht eene zeer eervolle zijn, eene aan­
gename en lichte was zij onder Sixtus zeker niet. Dagelijks in
aanraking te moeten wezen met den driftigen, opvliegenden,
onverzettelijken Meester, die alles uit eigene oogen zien wilde, die
van elk onbeduidend voorval rekenschap afvroeg, die het gering­
ste verzuim met bitsheid bestrafte, die somtijds eischte, dat
men zijne bevelen raadde of voorkwam, en nimmer duldde, dat
men ze weersprak, hoe zonderling ze soms ook aandruisten
tegen regel of instelling, die dikwerf zijnen toorn over de te
lauw gestrafte misdaad tegen den rechter zei ven lucht gaf; met
wien in sommige oogenblikken van verkeerde opvatting wer­
kelijk niet te spreken was, die zich, met terzijdestelling van rang
en waardigheid, tot in het kleingeestige toe, met de huishoude­
lijke belangen zijner stad bemoeide, en die wilde, dat ieder deelen
zoude in den vurigen ijver waarmede hij zelf voor de hervorming
van Rome bezield was. Voorwaar, onder zulk eenen Heer was
het niet gemakkelijk Stadvoogd te zijn; en hij, die dat ambt
nu bekleedde, voelde meer dan een ander het drukkende van
zijn blinkend juk. Bloedverwant van den zwakken Gregorius
XIII, was hij door dezen tot eene betrekking verheven, die toen,
onder die slappe regeering, bij zeer weinig bezigheid zeer vele

208
voordeelen gaf. Zijne natuurlijke traagheid, in weelderige rust
verwend, zag zich nu plotseling tot ernstige en onvermoeide
werkzaamheid geroepen. Zijne aangeborene zachtzinnigheid moest
zich dwingen tot eene strengheid, die hem evenzeer tegen de
borst stuitte, als ze den Romeinen hatelijk was. Hij had zoo
gaarne de kampvechter willen zijn van menigen min schuldige;
maar de bloohartigheid van zijn karakter en de bestendige vrees
waarin hij leefde, om den gestrengen Heer te mishagen, sloten
hem altijd de lippen bij hunne verdediging, hoewel hij te gelijk
de oogen sloot om hun lijden niet te zien.
Bij dezen man was het, dat men de gevangenen binnenleidde.
Hij was opgestaan om hen te ontvangen; een zonderling eer­
bewijs van eenen rechter jegens beschuldigden, dat ze toch zijn
moesten.
„Signora! ik ben wel zeer ongelukkig," begon hij met hoffe­
lijkheid tot Lady Oston; maar eensklaps viel hij zich zeiven
met schrik in de rede, nadat hij eenen blik geworpen had op
hare metgezellen. „St. Antonius! wees mij genadig, twee mannen
en geen geestelijke!"
Karre maakte dadelijk van zijne verwarring gebruik; hjj kende
bij gerucht het karakter van zijne tegenpartij, en begreep, dat
er met vermetele stoutmoedigheid veel zoude te winnen zijn.
„Het is ook duidelijk, Monsignore! dat hier eene misvatting
plaats heeft," begon hij deftig en met trots. „Ik weet niet
welken geestelijke uwe Hoogwaardigheid bedoelt; alleen weet
ik, dat ik niet van dien stand ben, en dat men mij en de
mijnen op de wederrechtelijkste wijze heeft overvallen, en, zonder
eenige aanleiding van mijnen kant, heeft gevangen genomen."
„Naar dien hoogen toon te oordeelen, kunt gij evenwel de
bedoelde persoon zijn. Uw naam, Mijnheer?"
„Lionel Karre, ridder, Engelsch ridder, Monsignore !"
„Dat is vreemd, die kan het niet zijn. Uwe woonplaats,
Mijnheer?"

209
„Rome." — „Uw beroep?" — „Ik leef van mijn vermogen."
— „En die man daar?"
„Een Schot, de bediende dier dame."
„En wie is de Signora?"
„Lady Anna Oston. Zij is van eenen rang, Monsignore! die
haar ten minste tegen zulk eene handelwijze had moeten beveiligen."
„Het was juist een geestelijke en eene Donna van rang, die
volgens de aanwijzing ...."
Anna sidderde onder den sluier, dien zij voor hare oogen
getrokken had.
„Signora, vergun mij u eenige vragen te doen," sprak de Stad­
voogd.
„De Lady verstaat niets dan Engelsch," viel Karre snel in,
om Anna te sparen.
„Gij zult dan voor beiden antwoorden, Mijnheer! Waart gij
in de kapel St. Jeronimo?"
„Ik kwam er uit, toen men mij overviel!"
„Was deze dame bij u?"
„Zij was bij mij."
„En die man?"
„Was altijd bij ons."
Zij kunnen het niet zijn," mompelde de Stadvoogd bij zich
zeiven. Ofschoon de sluwe ridder die woorden niet verstond,
las hij ze toch op het twijfelachtig en verdrietig gezicht van
den ondervrager; en toen deze, als om er op eens een eind
aan te maken, hem met een dreigend gebaar vroeg: „Maar
wat deedt gij dan toch in de kapel van Monsignore Montalto,
terwijl er geen dienst gedaan werd," antwoordde hij zoo trotsch,
als ware hij er op hoog gezag binnen gegaan :
„Gij doet mij die vraag niet op bevel van Zijne Heiligheid."
„Maar, Signore!.... ik ben Stadvoogd, en gerechtigd tot
elk onderzoek .. .."
„Van misdadigers en schuldigen, Monsignore! Maar wie zegt
Engelschen te Rome enz. 14

210
u, dat wij het zijn; wie beschuldigt ons, en waarvan beschul­
digt men ons; op wiens last werden wij van onze vrijheid
beroofd? Niet op dien Zijner Heiligheid," ging hij al stouter
voort, de klimmende verlegenheid van zijne partij ziende. „Zijne
Heiligheid had de personen met meer gewisheid aangewezen,
en mij zeker niet aangeduid. Zoo ik tot hiertoe geantwoord
heb op vragen zonder beteekenis, denk ik echter geenszins
rekenschap te geven van elke mijner daden, dan nadat men
mij zal overtuigd hebben, dat ik werkelijk de bedoelde persoon
ben, en zoo men mij inlicht van de misdaad, waarvan men
mij beticht. En verder, Monsignor de Stadvoogd! zie toe hoe
gij handelt; ik ben mij zeiven niets kwaads bewust, en ik heb
machtige beschermers, die gij in mij beleedigen kunt."
Machtige beschermers,.... ridder Karre!" hernam de andere
nadenkend; „gij zijt toch niet de ridder Karre, die...."
„Die nabij de sakristie van St. Pieter woont, juist die
ben ik."
„Ik ben een verloren man," zuchtte de Stadvoogd. Hij her­
innerde zich met schrik, dat hij eens in zijnen dienstijver had
voorgesteld, om eenen spion te plaatsen in het huis van den
Engelschman, en dat Sixtus hem toen vrij barsch had toege­
voegd: „Bemoei u alleen met de Romeinen; de Engelschen
hier staan onder ons bijzonder toezicht."
„Nooit was een Stadvoogd van Rome in eenen toestand, zoo
moeielijk als de mijne, o! het is een valstrik, dien men mij ge­
spannen heeft; zoo ik gewichtige gevangenen ontsnappen laat,
zal men mij beschuldigen, en zoo ik mij met die verwenschte
Engelschen inlaat, zal men mij niet minder beschuldigen; men­
schen ! ik wenschte, dat gij allen veilig op zeven mijlen van
Rome waart. Heilige maagd ! red uwen dienaar uit deze strikken."
„Een enkel verstandig besluit, Mijnheer! zal hier veel afdoen,"
sprak nu Karre, bijna glimlachende over den kleingeestigen
angst van den hoogen ambtenaar. „Stel mij en Lady Oston

211
met haren bediende zonder langer toeven in vrijheid, en wat
zal ons dan verhinderen, het gebeurde als niet gebeurd te be­
schouwen ?"
„Dat gaat niet, bij St. Petrus! dat gaat niet, Signore!" her­
nam nu de andere, plotseling besloten, als zag hij in des rid­
ders drift om in vrijheid gesteld te worden juist eene beweeg­
reden om niet toe te geven. „Gij weigert mij rekenschap
te geven van uwe daden, en het is mogelijk, dat ik geen recht
heb, die te eischen; maar ik ken iemand, wien gij dat recht
niet ontzeggen kunt, en die altijd tijd heeft tot de plichten
der billijkheid. Ik kan niet dwalen, met u tot hem te voeren.
Camaggio!" — Een dwerg, niet veel grooter dan een aap, en
ten minste even leelijk, kwam plotseling te voorschijn van ach­
ter den hoogen leuningstoel zijns meesters, die hem zacht eenige
bevelen gaf. Snel sprong het wezen van daar, Karre eenen
hatelijk grijnzenden glimlach toewerpende.
De ridder sidderde bij het denkbeeld, dat Anna in het Va-
tikaan hare tegenwoordigheid in de kapel zou moeten ophel­
deren; hij vreesde alles: hare gemoedsstemming, haren angst,
hare ontsteltenis, en bovenal haar waarheidsliefde. Het was
hem niet duidelijk, wat zij met Angelo en den Kardinaal had
te bespreken gehad, of waarom de eerste zich alleen had ver­
wijderd. Hij vreesde daarom, dat Anna veel zoude te ontdek­
ken hebben.
„Als gij het op uwe eigene verantwoordelijkheid onderneemt,
is het mij wel,'' antwoordde hij, „alleen verzoek ik u, deze
Lady niet op nieuw aan eene onverdiende vernedering bloot
te stellen. Sta toe, dat zij zich met haren bediende naar hare
woning begeve; zoo hare inlichtingen bij mijn verhoor nood­
zakelijk mochten zijn, zou men haar daar altijd kunnen vinden.
Zij is gehuisvest in den wijngaard Peretti, bij de edele Donna
Camilla, door de hooge bescherming van Zijne Heiligheid."
„En toch is het mij volstrekt onmogelijk dit toe te staan,"

212
hernam de Stadvoogd, die maar al te zeker wist, dat er juist
eene dame van Camilla's hofhouding bedoeld was.
De bevelhebber, dien wij reeds genoemd hebben, trad binnen.
„ Wees zoo goed te volgen, Signore Karre! ook gij schoone
Signora!" ging hij beleefd voort, „en zoo ik een van u mocht
zijn hard gevallen, gelooft dan, dat het alleen was, omdat ik
meende mijnen plicht te doen. Wij zien elkander spoedig
weder."
Karre, die niet veel te antwoorden had, boog zich, en met
Anna voortgaande, zeide hij haar in hunne moedertaal: „Heb
moed, Mylady! en vertrouw op mijne vriendschap; morgen,
zoo God wil, hoop ik u rekenschap te geven van mijne han­
delwijze."
„Gij zijt een edel mensch," was alles, wat Anna vermocht te
zeggen.
Men zal onzen ridder zeker niet van lafhartigheid beschuldi­
gen, omdat hem het hart klopte, toen hij met de beide ande­
ren bij Sixtus werd binnengeleid; want het was niet voor zich
zeiven, dat hij sidderde; maar voor de vrouw, die hem nog
altijd dierbaar was, wier onrust en doodelijke angst uit ieder
harer krampachtige bewegingen sprak, ofschoon dan ook haar
mond zweeg.
„Gevangenen van den Stadvoogd!" met dit woord hoorden zij
zich aandienen. De Stadvoogd in zijn rijtuig vooruitgesneld, was
reeds bij Zijne Heiligheid, en met dezen in een ernstig gesprek;
ook sloeg geen van beiden acht op de binnenkomenden, en
Karre had alzoo de gelegenheid uit dit gesprek nog enkele
zinsneden op te vangen.
„Een hooge geestelijke," zegt gij, „en eene vrouw?"
„Ja, Heiligste Vader! zoo was de aanwijzing;... in een on­
geoorloofd samenzijn met eene vrouw."
„Bij Christus! en dat in eene hoofdkerk, en in de heilige
week. Zoo waarachtig ik de sleutels van St. Pieter voer, laat ik

213
de vrouw worgen en den priester hangen, al ware hij ook..."
Sixtus hield plotseling op, men zag hem eenigszins verbleeken,
„was het niet in de kapel van
St. Jeronimo, Uwe Heiligheid!"
„Al ware hij ook een Kardinaal," eindigde de Paus luid en
met vastheid.
De Stadvoogd, zelf geestelijke en doordrongen van de voor­
rechten en de achtbaarheid van zijnen stand, kon dit niet on­
beantwoord laten.
„Genadigste Heer! een gewijd persoon, een Vorst der kerk."
„Vrees niets, mijn zoon! wij zullen zijn gewijd purper niet
hangen, maar den ontpurperden en ontheiligden mensch."
Bij al die woorden had Karre alle moeite om zijne nicht voor
nederzinken te bewaren; hij was in de hevigste onrust, hij wist
maar al te wel, dat de Paus niet gewoon was, strenge voorne­
mens luide te uiten, zonder ze te volvoeren, en eene ontdek­
king was bijna niet te voorkomen.
„Noem tot geenen prijs den Kardinaal, zoo men u onder­
vraagt," fluisterde hij in het Engelsch tot Anna, die alleen toe­
stemmend het hoofd boog.
„Bij de uitkomst is het echter gebleken, dat onze berichtge­
ver zich vergist heeft. Mogelijk in de plaats zelve, mogelijk in
de personen, die komen zouden; zeker is het ten minste, dat
bij de lieden, van welke men zich heeft kunnen verzekeren,
geen geestelijke was, en dat het alleen twee Engelschen zijn
met eene vrouw."
„Engelschen! C'he Diavolo waar zjjn zij?"
De bevelhebber, die zijne gevangenen tot hiertoe niet verla­
ten had, voerde hen nu, op eenen wenk van den Stadvoogd,
de zaal dieper in, en tot op eenigen afstand van de marmeren
tafel, waarbij Sixtus gezeten was. Nauwelijks bemerkte deze
Karre, of hij riep hem luid en schertsend toe:
„Bij St. Bonaventura! die klucht is ongehoord. Gij, mijn

214
goede ridder! gij, mijn volmaakte Karre! in de handen van
Mijnheer den Stadvoogd, dat is eene onbetaalbare geschiedenis."
„Het is voor mij altijd minder eene klucht dan eene les, Hei­
lige Vader!" sprak Karre, nadat hij zich van het gewone eer­
bewijs opgericht had.
„Dat wil zeggen, mijn zoon?"
„Dat ik voor altijd geleerd heb tot een noodzakelijk onder­
houd niet weder eene kapel te kiezen, zoolang ik te Rome
zijn zal."
„Gij kondt er ook voegzamer plaats voor gezocht hebben,
dan de kapel eener hoofdkerk, Signore!" antwoordde Sixtus
met ernst, „en met wie hadt gij dan dat belangrijke onder­
houd, Cavaliero?"
„Met mijne nicht, Anna Oston, Heilige Vader!"
„Onze Engelsche, Signora!" hernam de Paus, en zag voor
het eerst op Anna neder, die nog altijd geknield voor hem lag.
„Richt u op mijne dochter! en laat ons uw aangezicht zien:
wij hopen, dat er nimmer onreiner blikken op geworpen zullen
worden, dan de onze hier."
Anna gehoorzaamde werktuigelijk.
„En waarover liep dat gesprek, waartoe was zulk eene onge­
wone plaats noodig?"
„Karre, die Lady Oston als ineen zag krimpen onder den
scherpen blik van Sixtus begreep, dat hij al zijne vermetelheid
noodig had, om haar te redden.
„Uwe Heiligheid zal mij toestaan, het alleen voor uwe ooren
te herhalen."
„Mijnheer de Stadvoogd, verlaat ons!... "Welnu ridder ! wij
zijn alleen."
Karre hoewel gemeenzaam met zekere diplomatieke wendin­
gen, die eene zaak anders voorstellen dan zij werkelijk is, had
echter, uit eergevoel, tot hiertoe altijd de rechtstreeksche logen
geschuwd; ook was zijn gelaat minder kalm en zijn toon min-

215
•der vast, toen hij zeide: „De mededeelingen, Heer! van mijne
Koningin aan Mylady waren niet van eenen aard, om herhaald
te worden in het huis van Donna Camilla, waar zeer vele ooren
zijn, die luisteren, zonder dat men er hen toe uitnoodigt."
„Gij hadt ten minste eene plaats kunnen kiezen, waarbij de
naam van onzen neef niet in de waagschaal gesteld werd."
„Hoe komt men op het denkbeeld, dat zijne Eminentie ''
„Er werd een hooge geestelijke in dit alles mede genoemd,
en was niet de kapel die van St. Jeronimo?"
„Dat is waar, Heer!"
„En wie gaf u het recht daarvan gebruik te maken?"
De ridder durfde hier den Sakristijn niet noemen; hij wist,
dat men dezen dadelijk ter verantwoording zoude roepen, en
dan ten minste was alles verloren.
„Ik gevoel, dat ik zeer te veroordeelen ben; zijne Eminentie
heeft toegegeven aan mijn dringend verzoek."
„Die dwaze, dat zijn van die zwakheden, ze zullen hem zijne
hoofdkerk nog afvragen tot wijkplaats voor samenzweerders of
valsche munters, en zjjnen naam nog leenen tot eenen dekman­
tel van heiligschennis, en God weet wat niet al; en hij zal in­
willigen, inwilligen, altijd inwilligen, tot dat \wij op het laatst
niet meer inwilligen zullen." Na die korte alleenspraak, wendde
hij zich weder tot Karre: „Waren het uwe mededeelingen al­
leen, waarvoor gij zooveel geheimhouding zocht? dan zult gij,
Mevrouw! mij nu ook kunnen zeggen, of gij altijd zult blijven
voortgaan met onze oogmerken te ondersteunen."
Anna schrikte geweldig, zjj wist niet welke voorstellen men
haar had moeten doen; zij was in de grootste verwarring; ook
lispelde zij, bijna onhoorbaar, woorden zonder samenhang. „De
inzichten van uwe Heiligheid .... te volgen .... zal altijd ...."
Zij kon niet meer, eene duizeling overviel haar, zij zonk ne­
der, de handen voor de oogen gedrukt.
„Wat beteekent dit, Mijnheer Karre?" vroeg Sixtus, den En-

216
gelschman sterk aanziende. Bijna verloor deze de bezinning,
toch moest hij zich herstellen: hij moest Anna redden. Als
men eenmaal den voet heeft gezet op het moeras der onwaar­
heid, dan moet men er op voort, willens of onwillens, dan zakt
men er bij iedere schrede verder in, tot men er zich eindelijk
geheel in verstikt. Zoo ging het den ridder, hij kon niet terug :
„De arme Lady waagt het niet Uwe Heiligheid zelve te zeggen,
wat zij mij toch bekende; haar geweten verbiedt haar voort te
gaan, met eene zaak te dienen, die ten nadeele harer weldoenster
moet uitloopen."
„Kinderachtigheid, overdreven zotheden, dat alles! De Konin­
gin geeft u uwe bezittingen terug, dat is niets meer dan uw
eigendom, dien zij u schenkt, de eigendom van uw kind, de
geërfde bezittingen van zijnen vader; dat is niets meer dan
rechtvaardigheid. Wij zelve ontheffen u van den plicht der dank­
baarheid jegens eene ketterin. Ga zonder aarzelen voort, mijne
dochter! en ontrust u niet; zoudt gij uwe partij, de partij der
ware kerk verlaten voor een kleingeestig gewetensbezwaar, dat
niet bestaan zoude, zoo Elisabeth u nooit het uwe ontnomen
had; zij heeft het u teruggegeven, dat was niets dan billijkheid.
En waarlijk, wij verwonderen ons, dat gij nog over zoo iets
denken kunt. Heeft dan de Kardinaal Montalto u niet toege­
sproken? Is zijne overredingskracht dan zoo flauw, of uw ge­
moed zoo hardnekkig onbuigzaam tegen de raadgevingen van
uwe geestelijke leidslieden?"
Onze ridder begreep, dat er aan dit tooneel een eind moest
gemaakt worden. Anna's hijgend snikken, het woord Montalto,
waarbij zij opschrikte, als trof haar een galvanische schok, haar
bleek en rood worden, het moest haar verraden.
„Heiligste Vader!" sprak hij, „wees barmhartig, mijne arme
nicht is te diep geschokt door eene toespraak als die van Uwe
Heiligheid, waarop zij niet voorbereid konde zijn; een verwijt
uit uwen mond treft zoo vreeselijk. Zij is eene vrouw, eene

217
hoogstgevoelige vrouw, vergun mij haar uit uwe tegenwoordig­
heid te verwijderen; morgen, wees er verzekerd van, Heer!
morgen zal zij zich ernstig beraden hebben, morgen zal ik Uwe
Heiligheid haar antwoord overbrengen, dat zeker geen ander
zijn zal, dan overeenkomstig uwen wil."
„Bij St. Petrus, ridder! ik wist niet, dat de Engelsche vrou­
wen zulke teedere waspoppen waren, die om een luid woord
ineenzinken. Het is wel mogelijk, dat wij den rechten toon
niet vatten, om met zenuwachtige schoonheden te spreken; maar
gij hebt gelijk, zij is als eene wezenlooze, en van onder zoovele
kramptrekkingen zal er nu wel geen verstandig antwoord te
voorschijn komen; breng haar dan in 's Hemels naam van hier,
die man daar kan haar vergezellen. Wie is hij, die man?"
„Hugh Mac-o-Daunt, een Schotsche bediende."
„Welnu, laat hen gaan. Met u heb ik nog te spreken."
En Karre richtte Anna op. Hij legde haren arm in den krach-
tigen arm van Hugh, die zich met zijne meesteres verwijderde,
zonder recht te weten wat er was voorgevallen, en die in zijn
binnenste de dwaasheid vloekte van een land, waar men de
lieden gevangen nam zonder reden, om ze daarna zonder reden
weder weg te zenden. Hem toch had niemand ééne vraag gedaan!
Daar had nog een lang gesprek plaats tusschen den Vorst
van Rome en den Engelschen Staatsman. Wij weten niet welke
belangen het betrof; wij weten alleen, dat de Stadvoogd heen­
gezonden werd met eene drooge lofspraak over zijnen al te
voorbarigen dienstijver, en dat Sixtus bij het afscheid tot Karre
zeide: „De zaak van de kapel blijft ons nog altijd duister, Sig-
nore! wij zullen echter niet trachten haar op te helderen, om
dat.... wij het niet willen. Gij hadt eenige aanspraak op onze
goedertierenheid, voortaan echter moeten wij u verzoeken, zoo­
danige plaatsen tot uwe samenkomsten met vrouwen te kiezen,
waarbij geene betere namen dan de uwe op het spel gezet
worden. Gij hebt niet in onze achting gewonnen."

218
Dat was zeker een bitter woord, een woord even hard als
onverdiend voor eenen man, die zich edelmoedig had bloot­
gegeven, om twee belangrijke hoofden te redden. Maar men
ziet het meer, dat het verwijt en de verachting der wereld juist
hen treffen, die beide het minst verdienen. Sixtus meende de
waarheid zeer scherp te hebben uitgevorscht, en hij werd toch
bedrogen. Misschien eene les voor Vorsten! om juist dan het
meest op hunne hoede te zijn tegen de dwaling, als zij meenen
het meest helder gezien te hebben.

HOOFDSTUK XVIII.
Karre's bekentenis.
De voornaamste huisgenooten van Donna Camilla hadden
in den ochtend, die op den dag volgde, zoo belangrijk voor
enkele onzer personen, een ruimen kring gevormd rondom den
armstoel der eerwaardige Matrone. Orsina en Francisca werkten
gezamenlijk aan een kostbaar borduursel. Eene kleine banier
van purpersatijn, die bij eene der groote procession van Paschen
moest gebruikt worden, en waarop zij het Kruisdragende Lam
afschetsten met zilverdraad en blinkende goudplaatjes. Sommige
harer dames bewerkten eveneens sieraden tot kerkelijk gebruik;
want in die eeuw, in Italië, in de Pauselijke familiën, was het
mode geworden, voor de Kerk te werken, zooals men het vroe­
ger deed voor de behangsels der ridderzalen en voor de tornooien;
zooals men het nu doet, om de behoeften van onze flauwe
weelde te bevredigen, of om eenen held te begiftigen, die een
korset draagt en glacé handschoenen en kunstlokken. De vrou­
wen: zij moeten iets hebben om op te tooien, al zouden zij zich
ook aan eenen zwakken dwerg wijden, nu het geslacht der
krachtige reuzen voorbijgegaan is; zij moeten altijd poëzie in
het leven leggen, al bewees men haar ook wiskundig zeker,
dat onze hedendaagsche wereld uit cijfers bestond. Donna
Camilla las in eene legende van St. Cecilia, dat wil zeggen,

220
zij hield het sierlijke boek in de hand, en doorbladerde met
deftige aandacht de bont geschilderde en rijk met goud opge­
legde prentverbeeldingen, die verschillende tooneelen uit het
leven dier Heilige voorstelden; want lezen.... viel der goede
vrouw eenigszins moeielijk, omdat zij het nimmer geleerd had.
Wat behoefde zij ook een boek? zij had immers haren rozen­
krans; o! menige vrouw zoude nog gelukkig zijn, indien zij
met vertrouwen haren rozenkrans konde bidden, en menig huis­
gezin zoude zich er niet slechter bij bevinden, zoo het vrouwe­
lijke hoofd daarvan niet had kunnen lezen. Domperridderach-
tig woord in 1839, dan wij trekken niet te velde tegen het
gebruik, alleen tegen het misbruik. Niet tegen bevallige leze­
ressen, die een boek in handen nemen tot verpoozing, of tot
opscherping van het oordeel; maar tegen verwaarloozende boe-
kenverslindsters; niet tegen zucht naar veredeling en kennis,
maar tegen pronkende halfgeleerdheid. Ik weet dat er zijn, die
mij verstaan.
Tegenover de vrouw des huizes zat Lady Anna Oston. Zij
hield zich bezig met een naaldwerk, waaraan zij zeer weinig
vorderde.
„Vindt gij niet, Francisca! dat onze lieve gast er heden nog
bleeker uitziet dan gewoonlijk?" vroeg Orsina hare zuster.
„Zij zal weinig geslapen hebben, men zegt, dat zij gisteren
verscheidene kerken heeft bezocht, om te bidden voor de rust
der ziel van hare Koningin, de zalige Maria Stuart, en om wraak
af te smeeken over het hoofd der hatelijke Elisabeth."
Zeker is het waar, dat zij zeer laat is tehuis gekomen, gevolgd
van haren grappigen paadje, die zjjne lichtblauwe oogen altijd
zoo wijd open doet, als men hem aanspreekt. Als ik hem ont­
moet, zeg ik hem altijd iets, om over zijn antwoord te kunnen
lachen; want dat Italiaansch, o!...."
„Ik voor mij geloof, dat de Signora te veel vast," vervolgde
Francisca, „ik geloof, dat zij een weinig dweepachtig is; dezen

221
ochtend na de mis heeft zij niets gebruikt, dan een glas ijswa-
ter met citroen en eene enkele biscottino. En zoo doet zij da­
gelijks."
Orsina had zich door hare zuster in de rede laten vallen,
zonder het te hooren, ook had zij plotseling hare eigene scherts
gestaakt. Een binnenkomende stoorde hare vroolijke luim; zij
had niet toegeluisterd, toen men hem aandiende. Marco Colonna
trad binnen. Na de eerste begroeting zeide hij tot haar: „Ik
kom afscheid nemen, schoone Signora!"
„Afscheid nemen," herhaalde zij met eene mengeling van
verwondering en schrik, die Don Marco niet ontging, „gij gaat
u verwijderen, denkt gij eene reis te doen?" voegde zij er haas­
tig bij.
„Ik moest toch een voorwendsel hebben om u te kunnen ge­
hoorzamen," fluisterde hij.
Eene reis te ondernemen in de heilige week! Rome te verla­
ten tegen Paschen!" sprak Donna Camilla afkeurend.
„Juist in de heilige week, juist tegen de feestdagen, Madonna!
Reeds veel te lang heeft ons geslacht de treurige vernedering
gedragen, die zich sedert eeuwen op eiken Witten Donderdag
herhaalt. Geene verdiensten bij den Heiligen Stoel; geene veld­
slagen, gewonnen voor Rome; geene schatten, geene aanbiedin­
gen hebben tot hiertoe de afschaffing kunnen verwerven van dat
oude gebruik, waarbij over het huis Colonna, door de bul in
Coena Domini, jaarlijks met zooveel treurige plechtigheid de
banvloek wordt uitgesproken. Ik heb van onzen Heiligen Vader
de hoop op afschaffing verkregen; maar ik wil haar niet, zonder
eene openlijke boete. Ik onderneem eene bedevaart naar Loretto.
Velen van mijn geslacht zullen mij volgen. Zijne Heiligheid bil­
lijkt volkomen mijn voornemen."
„Het is ook hoogst lofwaardig, Signore! en doet uwer vroom­
heid eere aan," sprak Camilla.
„Dat is vreemd, zulke recht geloovige zonen der kerk als

222
de Heeren Colonna altijd geweest zijn, in den ban te doen!"
riep Francisca.
„Onzalige twisten tusschen Paus Bonifacius den VIII en som­
mige Colonneezen, Signora! Ik beschuldig niemand; maar daar
het gebruik bestaat, is het mij Tan het hoogste belang, dat het
vernietigd worde, alvorens ik mij tot de eer eener Pauselijke
verbintenis verheven zie," voegde hij er met hoffelijkheid bij,
tot Orsina gewend.
„Denkt gij u lang te Loretto op te houden," vroeg Camilla.
„Ik zal niet kunnen terugkeeren voor den zondag van
Quasimodo.' 1
''
„Hoe, Signore! en uwe verloving?"
„Geloof mij, Madonna! dat niemand er meer onder lijdt dan
ik zelve, maar zij is uitgesteld," sprak nu Colonna, zijn aan­
staande teeder aanziende. Het meisje bloosde; in haar donker
oog schitterde een traan, een traan van genoegen, een traan
van diepe aandoening. Het moest ook wel streelend zjjn voor
hare IJdelheid, te zien hoe de groote Prins zijnen hoogsten wensch
zoo geheel voorbijzag voor haren wil, hoe hij met hoffelijke vin­
dingrijkheid een voorwendsel had gezocht, om eene vrouwenluim
te voldoen, zij moest wel gelooven aan de liefde van eenen man,
die eene opoffering voor haar met zooveel verschoonende kiesch-
heid wist te omkleeden. En van het geloof aan zjjne liefde was
misschien bij haar de stap niet zoo groot tot een wederkeerig
gevoel. De blik ten minste, waarmede zij hem aanzag, zeide
hem genoeg om hem niet geheel wanhopig te laten wegtrekken.
Ook begreep Don Marco dien blik zóó wel, dat hjj zacht tot
haar zeide: „Kan ik u niet een enkel oogenblik alleen zien;
voor mjjne afreize, dierbaarste Orsina?"
„Edele Colonna! ik weet niet.... ik wenschte zelve.... ik
heb u zoo grooten dank te brengen...." begon zij aarzelend.
Juist toen plaatste zich Angelo-Scipione tegenover haar, achter
Anna's armstoel, en zag haar veelbeteekenend aan. Zij verbleekte.

223
Toen vervolgde zij nog meer verlegen: „Ik kan u niet zien,
dan in het bijzijn mijner grootmoeder of van mijne vrouwen.
Als gij zelf wist, hoeveel leed het mij doet, Signore! maar ik
kan .... ik mag niet...."
„Het was niet aan anderen, dat ik iets te zeggen had,'' ant­
woordde hij teleurgesteld.
De kleine heeft misschien ons geheim gesprek niet weten te
verbergen, en eene boetpredikatie van de Duénna zal haar afge­
schrikt hebben, dacht hij verder, zich troostende. Daarop wendde
hij zich tot Camilla: „Weet men dezen ochtend reeds iets van
den Kardinaal-neef, Madonna?"
„Van mijnen neef, Signore? ik weet waarlijk niet deze
vraag...."
„Hoe! ik ben dus de eerste, die u de slechte tijding meldt?
En toch spreekt men heden in Rome van niets anders. Zijne
Eminentie heeft gisteren eenen val van het paard gedaan, en
heeft eene vrij belangrijke wonde bekomen."
Anna, die met begeerige ooren en bleeke lippen toeluisterde,
had de onvoorzichtige vraag op de lippen: omstreeks welken
tijd dit ongeluk voorgevallen was. Zij had niet opgehouden zich
te bekommeren over het lot van den geliefden jongeling, die
alleen was achtergebleven, ten prooi aan zelfverwijt en harts­
tocht; zij verdiepte zich in allerlei angstige gissingen over zijn
lot, over de mogelijkheid zjjner gevangenneming, en de bange
onzekerheid had dien nacht den slaap van haar gedreven, al
ware het ook, dat zij, na al het gebeurde, nog rust had kun­
nen vinden. Het was de onrust over den Kardinaal en de waar­
schijnlijkheid daar spoediger het eene of andere, hem betref­
fende, te vernemen, die haar heden vroeger dan gewoonlijk
uit hare geliefkoosde eenzaamheid heengedreven had naar de
vertrekken van Donna Camilla. Het minste van allen was zij
voorbereid op het zonderlinge ongeval, waarvan Don Marco
sprak; ook zoude zij hare deelneming bijna luide verraden heb-

224
ben zonder Scipione, die achter haar staande, haar snel influis­
terde: „Vrees, niets, Signora! dat zal slechts een voorwendsel
•zijn, om het ^atikaan niet te bezoeken." En Anna geloofde dat.
„Hoe is het mogelijk, dat men mij van zoo iets onkundig
kan laten," riep Camilla.
„Mijn goede, lieve neef!" zuchtte Orsina.
„Dat komt er van, als geestelijken te veel ridders willen zijn,"
voegde Francisca ër bij.
„Men zegt, dat Zijne Eminentie een wild Arabisch ros heeft
bereden; dat de val heeft plaats gehad op het Campo Vaccino,
en dat de Kardinaal met het voorhoofd is nedergekomen op
een der marmerblokken van de ruïne."
„Signor Maldaveto!" sprak de Matrone, „zoudt gij de goed­
heid willen hebben, aan het paleis van Monsignore, mijnen neef,
naar die geruchten te onderzoeken."
„Ik ga, Madonna!" sprak Angelo, zich buigende. „Mogelijk
gelukt het mij, toegang te bekomen tot zijne Eminentie." Anna
zag hem smeekend aan. Hij begreep haar.
„Ook ik denk heden nog bij Montalto te gaan," hernam weder
Colonna, „wij zijn vrienden, en ik heb mijne redenen om hem
in dezen tijd niet te verwaarloozen."
„Ach, edele Heer!" hernam de Donna, terwijl zij zeer zacht
tot hem sprak, „gij weet dus ook reeds .... ik meende, dat uwe
vraag daarop doelde; er schijnt een onzalig misverstand te
bestaan tusschen Alexander en mijnen zeer Heiligen broeder.
Gisteren avond was hier Madonna Cesarini, zij vertelde het mij
als eene bekende zaak; men maakt duizend gissingen omtrent
de reden. Zoudt ge niet een woord willen spreken tot verzoe­
ning en bemiddeling; het moet niet tot het uiterste komen, de
jongeling is opbruisend, hooghartig, onbuigzaam, en de Heilige
Vader..."
„Ik beloof u, Mevrouw! ik zal alles doen wat in mijne macht
staat."

225
En daarop nam Colonna zijn afscheid. Dat van Orsina was
werkelijk geruststellend voor de grootmoeder, die soms nog met
schrik terugdacht aan den tegenstand van het meisje. Het lieve
kind had ook in den laatsten tijd zooveel gewaarwordingen
doorleefd, die haar in eene geheel andere stemming gebracht
hadden. Wij hebben haar eenigszins verwaarloosd, wij hebben
haar verlaten op een hachelijk oogenblik: het oogenblik, toen zij
in haar gesprek met Don Marco gestoord werd door den stap
van iemand, die nader kwam. Die iemand was Scipione geweest.
Hij had veel partij getrokken van hare naïve ontsteltenis, toen
hij haar betrapte op hetgeen hij ontrouw noemde. Hij had met
hartstochtelijkheid, met bedreigingen, met liefkozingen, met gebe­
den, met tranen, met al de too verkracht van zijn oog, en met
al de wegslependheid zijner taal, haar eenen eed afgedwongen,
den eed, om Don Marco vóór hare verloving nimmer weder een
gesprek onder vier oogen toe te staan; den eed, om hem vóór
dien tijd nimmer eenig blijk van liefde of vertrouwen te geven.
Dat was het alleen, waardoor zich de voorgewende ijverzucht
des Elorentijners bevredigen liet. Het was die eed, door Karre
gehoord op zijne avontuurlijke nachtwandeling, en die dezen
zoozeer ontrust had; en het was hare gestalte geweest, die de
ridder bij den ingang naar Anna's vertrekken had zien verdwij­
nen, omdat zij op die wijze alleen onbemerkt en heimelijk in
hare kamer wist terug te komen. Scipione had uit voorzichtig­
heid dien eed van haar afgeperst. Hij duchtte te veel de verge­
lijking, die het jonge meisje zoude kunnen maken tusschen zijne
listige, sluipende, vergiftigende vleierij en de heusche, eerbiedige,
achtingvolle hoffelijkheid des edelmans; de invloed, dien de ern­
stige, oprechte liefde des edelen jongelings hebben moest op het
onbedorven hart van het meisje, scheen hem te gevaarlijker, daar
hij er niets tegenover wist te stellen, dan fijne huichelarij en opge­
schroefd schijngevoel. Hij moest hun de gelegenheid benemen
zich te uiten, hij moest voorkomen, dat zij elkander leerden
Engelschen te Rome enz. 15

226
verstaan. Zij moest hem niet kennen in zijne waarde; hij moest
haar niet kennen in hare roerende natuurlijkheid en in haar
lieftalligen eenvoud. Het scheen dus eene schrandere bereke­
ning, die eed; eene berekening, die hem zijne prooi in handen
zoude leveren. En toch, zij was eene fout. Kende hij dan het
vrouwelijk hart niet beter? wist hij dan niet, dat de hinderpalen
juist de toenadering bevorderen, zoo niet de persoonlijke, dan
toch zeker die der harten? Zoolang Colonna haar een opgedron­
gen verloofde scheen, had Orsina zich willens verhard tegen
zijne smeekingen; toen had zij het oog naar Angelo gewend
als naar den lieveling harer eigene keuze. Maar nu het haar
ten plicht gemaakt werd, koel en terughoudend te zijn tegen
den jongeling, wiens teederheid en zachtmoedigheid haar behaag­
den ; nu scheen het haar toe, dat men met heerschzucht eene
opoffering van haar vergde; nu gevoelde zij behoefte aan hem,
dien men van haar scheidde; nu eerst dacht zij aan een pijnlijk
gemis, nu ook scheen hij, die dit gemis oplegde, haar een dwin­
geland toe, en Orsina Peretti voelde zich reeds nicht van Sixtus
genoeg, om geenen dwingeland te kunnen dulden. Nu eerst
begon zij na te denken over haar onbedachtzaam aanhooren van
Angelo's vleierijen, van zijne vermetele verklaringen; nu eerst
huiverde zij tegen het denkbeeld van met hem alleen te zijn;
nu eerst trachtte zij hem te vermijden; nu eerst liet zij niet
dan bevend hare hand in de zijne; nu eerst schrikte zij terug
voor den blik van dat oog, dat haar vroeger bedwelmd had.
Ook scheen het haar toe, dat Colonna wel eene kortere afwe­
zigheid had kunnen stellen, en met angstig verlangen wenschte
zij naar zijne wederkomst. Scipione-Angelo bemerkte nog van
dat alles niets. Dat was eene bladzijde van haar leven waarvan
hij niets had kunnen lezen; dat was eene onbekende plooi in
dat hart, waartusschen zich voor hem eene dreigende teleurstel­
ling verborg. Dat was weder een kuil, waarin de graver zelf
vallen konde.

227
Het was nu dringend noodig geworden, dat Karre zijne nicht
inlichtte van de gunstige beschikkingen der Koningin Elisabeth
en van den wensch des Pausen, dat zij, met voorbijziening van
de eischen der dankbaarheid, evenals voorheen, in verstandhou­
ding zoude blijven met die partij der Katholieken in Engeland,
welke den ondergang der Koningin trachtte voor te bereiden.
De ridder vreesde duizende bezwaren zijner landgenoote te zul­
len moeten weerleggen; hij vreesde zelfs, dat zij er in het geheel
niet toe zoude zijn over te halen, om deze inzichten van Sixtus
en de belangen van ontevredenen tegen eene weldoenster te die­
nen. Maar Anna Oston was van andere gedachten; zij hield
de weldaad der Engelsche Koningin voor niets dan eene
daad van rechtvaardigheid; zij kende deze zelfs de koninklijke
macht niet toe om te ontnemen of te geven, en de ketterin, die
wederrechtelijk plaats had genomen op den troon van hare Maria
Stuart, meende zij geenen zweem van dankbaarheid of gehoor­
zaamheid schuldig te zijn. Zij stelde dus den wenschen van
Rome's Priestervorst niet éénen hinderpaal in den weg, en zijn
gelastigde had niet ééne zwarigheid te overwinnen. Hunne staat­
kundige zaken waren dus afgedaan. Anna had hem nieuwe
plannen en ontwerpen harer vrienden uit Londen medegedeeld;
hij had de memoriën bij zich gestoken. Hij was geheel de agent
van Sixtus geweest, en niets dan dat. Hij had weder een
bewonderenswaardig bewijs gegeven van zijne zelfbeheersching;
geen woord, geene toespeling, geen wensch, geen zucht zelfs
was hem ontsnapt, en hij had bij dat alles toch zooveel te den­
ken, te wenschen, te betreuren, en te verwijten kunnen vinden.
Hij bleef nog een oogenblik zitten tegenover haar aan de schrijf­
tafel, waaraan hij zich geplaatst had; hij zag haar eenige secon­
den lang aan met zijn scherp en doordringend oog, dat nu
eerst weder zijne smachtend gevoelvolle uitdrukking hernam, met
een lang en ernstig zwijgen, toen stond hij op, en hare hand
vattende, begon hij:

228
„Tot hiertoe heeft ridder Karre gesproken, vergun Lionel nu
ook een enkel woord. Lionel, die vroeger bestemd was, zooveel
voor u te zijn, en die nu bijna het recht niet meer heeft, van
zich zeiven tot u te spreken."
„Waarom hebt gij niet eerder gesproken, Lionel?" antwoordde
zij weemoedig. „Waarom hebt gij willen wachten tot de klove,
die ons reeds scheidde, een onoverschrijdbare afgrond gewor­
den is? Lionel! ik heb vroeger ook schoone droomen gehad.
O! waarom hebt gij mij aan uw hart doen twijfelen?"
„Billijk is uw verwijt, en groot, helaas! mijne verantwoorde­
lijkheid," hernam hij met eenen zucht. „Ook weet gij niet wat
ik daaronder geleden heb, wat ik nog lij de, wat voortaan heel
mijn leven vergiftigen zal. Maar ik had plichten, Anna! plich­
ten jegens anderen, plichten, die voorgingen, zelfs voor mijn
eigen levensgeluk, zelfs voor het uwe. Want wij hadden gelukkig
kunnen zijn; want wij hadden nü den band kunnen knoopen,
die vroeger ons beider hoogste wensch was. Toen ik u weder
zag, had ik geene andere gedachte, geene vastere begeerte,
geene betere hoop voor mijne toekomst. Afstand, noch lijden,
noch gevaren, noch beslommeringen, hadden de verloofde mij­
ner jeugd uit mijn hart kunnen verdringen, mijne zachte Anna!
met die liefelijk dweepende zwaarmoedigheid, en met die ern­
stige teederheid zelfs in de dagen der blijde jeugd. Zoo zag
ik u altijd voor mij, zoo zag ik u ook weder. Slechts was uwe
zwaarmoedigheid niet meer de bevallige schaduw van eenen al
te zonnigen zomerdag, een onzeker duister voorgevoel van toe­
komstig lijden, maar een treurig gevolg van bitteren levens­
ernst. Ik las evenals vroeger in uw oog, in uw hart; maar ik
mocht toen nog niet zeggen, dat ik u verstaan had; ik mocht
geene hoop in u opwekken, die het niet meer alleen in mijne
macht stond te bevredigen. Ook ik was rijper geworden in
jaren, rijper in ondervinding, rijper, helaas! in verstandige
levenswijsheid, die de hartstochten beteugelt en die de gewaar-

229
wordingen beheerscht. Ik zweeg; ik liet u geen blik slaan in
mijn hart, waarin gij uw beeld als den eenigen afgod hadt kun­
nen vinden. Ik wachtte de toestemming van anderen.... van
den Graaf....," voegde hij er aarzelend bij, „eerst in den
nacht van palmzondag kwam zij ...."
„Tegelijk met den brief, die mij in het bezit mijner goederen
bevestigde," viel Anna hem snel in de rede, en met eene koele
achterdocht, die de sprekendste ontkenning harer liefde was.
„Ja, Mylady!" hernam hij smartelijk, „zoo is het; doch is
het zoover tusschen ons gekomen, dat Anna Oston mij van
lage berekening verdenkt? Neen! bij den Almachtige, die mij
hoort, zweer ik u, dat deze teruggave geenen invloed heeft
uitgeoefend op mijn besluit. Dat het mijn heilig voornemen
was, dien rijkdom geheel aan uwen zoon te laten, o! voorwaar
zoo ik rijkdom gezocht had, dan had ik mij hier te Eome aan
menige gouden keten kunnen binden. Het is waar, ik schijn
arm voor de menschen; maar toch bezit ik schatten ge­
noeg, om ieder mijner zonderlingste grillen, ieder mijner kost­
baarste luimen in te willigen, om de vrouw, die ik mij koos,
een leven te kunnen verschaffen in ongekende weelde en over­
vloed, een leven vol voorgekomen wenschen en genietingen,
die slechts met een vorstelijk vermogen kunnen betaald wor­
den; want gij hebt gezien, Anna! de schatten van eenen Paus
staan te mijner beschikking. In dien eigen nacht nog, toen ik
voor het eerst de vrijheid had, u mijn gevoel te openbaren,
dreef mij de hartstochtelijke blijdschap naar den wijngaard
Peretti; ik wist, dat ik u niet zien konde, maar ik had behoefte
in uwe nabijheid te zijn, ofschoon dan ook muren ons scheid­
den. Door een onbestemd voorgevoel geleid, naderde ik eene
der zijpoorten. Zij stond aan, Anna! helaas! behoef ik u te
zeggen, waarom zij ongesloten was? Ik hoorde stemmen, eene
vrouwenstem sprak een plechtigen eed van trouw uit. Eene
vrouwengestalte vlood en verwijderde zich in den gang naar

230
uwe vertrekken; ik had de stem en de gestalte herkend. Ik
was radeloos, wanhopig, ik bracht den rampzaligsten nacht van
mijn leven door. Toch wilde ik nog twijfelen ... de noodlottige
bijeenkomst in de kapel helderde mij alles op.'' Anna Oston
wilde hem in de rede vallen, maar hij riep smartelijk.
„Neen, Anna! ik beschuldig u daarom niet. Het was steeds
hetzelfde harde noodlot, dat ons altijd scheidde. Gij moest wel
twijfelen aan mijne liefde, die zich door niets verried; gij moest
wel twijfelen aan eene trouw, die zich door niets bevestigde;
gij moest wel ingenomen zijn door de eerbiedige hulde van
eenen vorstelijken jongeling, uw gevoel moest wel spreken bij
zijnen hartstocht; maar het is slechts te bejammeren, dat alles
zóó treffen moest. Dat gij en ik zoo tegen elkander moeten
overstaan! Thans, nu wij geenen anderen hinderpaal hebben
tegen een lang afgebeden geluk en tegen eene liefde, door
geene twaalfjarige scheiding uitgewischt, dan ons zeiven, niets
dan ons zeiven, niemand dan ons zeiven." — De ridder drukte
het matte voorhoofd tegen de leuning van haren armstoel. Zij
voelde zijne tranen nederdroppelen op hare hand. Zij brandden
haar op het hart die tranen, welke om haar vergoten werden
en waarvoor zij niets in ruiling te geven had, dan eenen koe­
len traan van medelijden, geenen troostenden traan der liefde.
Toch was zij diep bewogen.
„Lionel! het was een vreeselijk, maar niet misleidend voor­
gevoel, dat u mij deed verdenken, nog voordat ik tegen u mis­
dreven had. De stem, die gij gehoord hebt, was niet mijne
stem; de gestalte, die gij gezien hebt, was niet mijne gestalte,
en zij moge werkelijk zijn ingeslopen in mijne vertrekken, toch
was niet ik het, die ze verlaten had. Ik betuig het u, bij den
allerheiligsten God, niet vóór het schrikkelijk woord in de kapel
sprak mij Montalto van zijne liefde; gisteren ochtend voor het
eerst uitte hij een woord van verzoening en vriendschap; slechts
bittere verachting en harde miskenning heb ik tot daartoe van

231
hem moeten dragen, door den ruwen laster van Scipione. Die
gestalte kan een droombeeld geweest zijn uwer verbeelding:
er kan ook waarheid gelegen hebben in de verschijning. In
dit huis zijn vele jonge vrouwen, en mijne galerij leidt ook naar
de vertrekken van de jonge Prinsessen. Maar hoe het zij, Karre!
gij zult toch mijn ernstig woord wel gelooven, nu ik het met
eenen eed heb bevestigd. Welk belang zoude ik er bij heb­
ben, u nu te misleiden; gij zijt immers de edelmoedige vriend
geweest, die eigen gevaar niet heeft geschroomd, om eenen
man en eene vrouw, die gij, helaas! zoovele reden hebt te haten,
voor de ontzettende gevolgen te bewaren eener onbezonnen ...."
Zij kon het oordeel over zich zelve niet uitspreken, luide snik­
ken braken hare woorden af.
„Ik geloof u, Anna! Ach, ik geloof u! maar met diepe smart
zie ik nu eerst in, hoe die weinige uren van aarzeling mij voor
eeuwig mijn levensgeluk hebben ontzegd! En toch, zoo gij
wildet, het zoude nog niet te laat zijn. Zie, ik ben niet de ver­
metele, die van u een gevoel wil afdwingen, dat niet meer be­
staat; zie, het is misschien onbescheiden, dat ik nog van mijne
wenschen durf spreken; maar zijt gij er zeker van, Mylady!
dat uw hartstocht voor dien anderen niet eene opwelling is,
die voorbij zal gaan, en die 'rouw en weedom zal nalaten in
uwe ziel? Kan dan de liefde van vijftien jaren op eens worden
weggevaagd uit het hart eener vrouw voor den hartstocht van
heden ? Zal zich die liefde niet weder doen gelden, nooit weder,
Anna? O, laat het niet zijn als het te laat is. Denk de toekomst
in, dierbare vrouw! o, geloof eenen trouwen vriend, die nog
meer voor uw geluk bezorgd is, dan voor het zijne. Nog smeek
ik u uwe hand af, nog bied ik u den steun van mijnen arm.
Nog bied ik u een leven van zorgelooze rust, en kalm ge­
noegen; er kon een tijd komen, dat de eer mij verbood
het aanbod te herhalen! Het woord is hard, Mylady! en de
uitdrukking vermetel, en God alleen weet wat ik er bij lij de,

232
zoo tot u te spreken, wat ik voortaan om uwentwil lijden zal;
maar ik wil genoeg uw vriend zijn, om u de waarheid van uwen
toestand voor te houden, om niet van een rooskleurig verschiet
te huichelen, als ik eene zwarte duisternis voor u zie; want
het is zoo, gij bewandelt een glibberig pad. Er is meer dan
één steen des aanstoots, waarover gij struikelen kunt, er is
meer dan één schitterend dwaallicht, dat u zal aantrekken en
toch misleiden. U ontbreekt een steun en een staf op dat pad;
Spreek mij niet van den godsdienst. Haar invloed wordt flauwer
en flauwer, naarmate de hartstochten stouter en gebiedender
heerschen. Spreek mij niet van het geweten, die stem wordt
zwakker en zwakker, naarmate de zinnelijkheid luider schreeuwt.
Spreek mij niet van eenen vasten geest, van zelf beheersching, geloof
mij, ik ken de menschen, ik ken uwe sekse! de mijne! Zelf beheer­
sching en vastheid van geest treden terug voor de verlokking van
het oogenblik en voor de macht der passiën. Nog eenmaal, Anna
beraad u ernstig met u zelve, en laat u niet wegslepen door
eene betoovering van het oogenblik; want als de betoovering
vlood, want als het schijnbeeld misleidde, o! dierbare, innig
geliefde! ik bezweer u bij al wat goed en edel in u is, bij uw
geluk, bij dat van uwen zoon, bij de lange jaren mijner onwan­
kelbare trouw, voorkom dat lijden, dat ons beiden dreigt, ver­
geld mijne trouw niet met eene zoo wreede teleurstelling."
Hij smeekte dringend, ernstig, roerend. Waarheid, oprechte
welmeenendheid, en overtuiging die geene welsprekendheid noo­
dig heeft, dat alles lag op zijn gelaat en in den toon zijner
stem, die zacht was en trillend van aandoening. Ook had hij
in haar hart eene snaar geroerd, die luide voor hem sprak;
zij had hem onder tranen aangehoord, zij had met siddering
geluisterd naar woorden, voor wier waarheid zij zich niet ver­
blindde, en hem ware misschien de overwinning geweest; maar
zie, onbesloten trok zij hare handen uit de zijne, daar flikkert
haar met begoochelenden glans de ring in de oogen, haar door

233
den lieftalligsten der jongelingen met zooveel vurigen en smee­
kenden drang aangeboden, daar toovert hare verbeeldingskracht
hem haar weder vóór zich, met dien onbeschrijfelijk roerenden
weemoed in gelaat en houding, waarbij Karre's aandoening te
zwak blijft; daar ziet zij weder die gloeiend zwarte oogen, die
vlammen schieten, en die toch zacht kunnen zijn voor haar;
die blikken, waarbij Karre's blik dof is; dien onweerstaanbaren
hartstocht, waarbij Karre's hartstocht koelheid is, daar schildert
zij zich hem in die verslagene houding, in zijne wanhoop, als
hij weten zal, dat hij verdrongen is! Zoude zij dan niet ten
troost mogen zijn voor hem, die voor haar eiken anderen troost
zoude moeten ontberen. Die laatste beweegreden bepaalt haar
besluit.
„Het is te laat, Karre! ik zeg u, het is te laat," sprak zij,
somber voor zich heen ziende. „Ik zou u bedriegen, als ik u
zeide, dat gij iets anders voor mij zijn kunt dan een vriend!"
„Gij hebt dan beslist," hernam hij, en wischte zich den laat-
sten traan af. „Anna! een vriend wil ik altijd voor u zijn, en
een vader voor uwen William, ook dan als het u vergeten zal
zijn, dat gij eenen vriend hebt, en dat van u een zoon leeft.
Vaarwel dan, als het zoo zijn moet. Waak over u zelve."
En hij verwijderde zich haastig.

HOOFDSTUK XIX.
Het schimpschrift.
In den vroegen morgen van Witten Donderdag, een plech­
tige vierdag voor de gansche Katholieke Christenheid, maar
bijzonder plechtig en indrukwekkend te Rome, zag men Pasquin
met een vermetel schimpschrift omhangen. Het was tegelijk
gericht tegen den Paus en tegen diens zuster. Het beschuldigde
Zijne Heiligheid van alle koppelaarsters uit Rome te hebben
verbannen, uitgezonderd Donna Camilla. Dat was eene snijdende
bitterheid voor eenen zoo kuischen Priestervorst als Sixtus V.
Dat was eene harde onwaarheid ten opzichte eener zoo eerwaar­
dige vrouw als Camilla, die in stille vroomheid voor zich henen
leefde, en die deftige tucht en orde in haar huis voorstond.
En toch was de schimpdichter een scherp opmerker geweest,
en toch lag er grond in zijne zijdelingsche beschuldiging van
twee personen, die elkander in dat huis zagen. Meer dan halve
aanwijzingen duidden op den Kardinaal Montalto en op Lady
Anna Oston.
Waarheid was dat zij elkander sedert den avond in de kapel
dikwijls hadden wedergezien. De jonge Kerkvorst was zeer
gelukkig ontkomen aan den schrik dien men weet, dat Sci­
pione hem gespannen had. Zijne wonde, die hem niet van zijnen
onbesuisden rit was toegekomen, was evenwel geen voorwendsel

235
geweest. Hij had zich aan het harde marmer gekwetst, toen hij
in duizeling was nederge vallen op de trappen van het altaar.
Lang had de sakristijn op het afgesproken teeken gewacht,
waarop hij de kapel zoude moeten sluiten; toen het eindelijk
middernacht werd, zonder dat men het gaf, trad hij bezorgd
het kerkgebouw binnen. Hij vond zijnen Heer, dien hij ondanks
de vreemde kleeding herkende, in eene biddende houding, zoo
hij meende, bij het altaar. Die diepe aandacht scheen hem toch
al te afgetrokken, en die houding te onbewegelijk, om natuurlijk
te zijn. Hij ondernam het te naderen, en hij vond den jongeling
koud, en als levenloos, het voorhoofd bloedende. Zijn luide
angstkreet (hij dacht aan moord) bracht den Kardinaal tot zich
zeiven. Montalto had tegenwoordigheid van geest genoeg, om
alles aan een plotselingen val toe te schrijven, waarover hij
echter wilde gezwegen hebben, een stilzwijgen, dat hij door eene
rijke gift nog nader aanbeval. De kerkbeambten van dien tijd,
van dat land en van die stad vooral, waren zoo gewoon aan de
vreemdsoortigste intriguen, en kenden te wel de belangen van
hunne betrekking, om niet, zonder persoonlijke redenen tot
vijandschap, hunne meesters getrouw te zijn, en deze man was
aan den zijnen gehecht.
Heimelijk in zijn paleis teruggekomen, en slechts van Ot­
tavi alleen gezien, die uit bezorgdheid nog waakte, viel het
hem gemakkelijk, zijne lieden omtrent de oorzaak zijner
lichte wonde te misleiden; en hetgeen Don Marco gehoord
had, was hetzelfde, wat de meesten in en buiten zijn pa­
leis er van geloofden. Met allen echter; daar waren er,
die, bekend met het misverstand tusschen Sixtus en zijnen
neef, in die wonde niets zagen dan een voorwendsel om zich
af te zonderen, en zich bij de aanstaande feestdagen aan de
openlijke kerkplechtigheden te kunnen onttrekken en men
vond het behendig en voorzichtig, om op deze wijze de
oogen der menschen af te leiden van eene oneenigheid, die

236
voor den jongen Kerkvorst zoo ongunstig werken moest. Zelfs
in het Vatikaan dacht men zoo; Sixtus vooral geloofde het
en misbillijkte het ten hoogste. Zijne opvliegende gramsto­
righeid was reeds van zelve bedaard, zoodra hij wist gehoor­
zaamd te zijn, zoodra men hem niet meer tegensprak. Hij had
misschien gaarne reeds des anderen daags zijn neef aan zijne
voeten teruggeroepen, zoo hij een middel geweten had om de
verzoening zoo spoedig bij te brengen, zonder zijne waardigheid
in de waagschaal te stellen. Hij kon niet lang hard zijn tegen
zijnen oogappel, zonder duchtiger reden dan eene opvatting. Hij
rekende heimelijk op de feestdagen, die hen elkander, ongezocht,
genoeg nabij zouden brengen, om den jongen Kardinaal een
woord van goedheid toe te fluisteren, en ziet.... deze scheen
voorgenomen te hebben, met halsstarrigheid die gelegenheid
tot hereeniging te vermijden. Dat ergerde Sixtus, die van alle
menschen het minst gaarne in zijne berekeningen teleurge­
steld werd, en hij begreep van zijnen kant nu ook geene
zwakheid te moeten toonen. Hij vermeed eiken schijn van
belangstelling in de ongesteldheid des Kardinaals. Dit was
een voorbeeld, dat niet eens behoefde gegeven te worden, om
door anderen nagevolgd te worden. Het gerucht der openlijke
verkoeling tusschen den Paus en zijnen neef was pijlsnel door­
gedrongen tot elk oor, dat er belang bij had het op te vangen.
En daar waren er velen, die er belang bij meenden te hebben.
Daar was er menigeen, die slechts met leede oogen den jongen
student van Ascoli tot het kerkelijk purper had verheven
gezien; en daar was er menigeen, die laag genoeg dacht, om
uit elke verwarring voor zich zeiven iets te hopen; en daar was
er menigeen, boosaardig genoeg, om scherp toe te luisteren en
kwaadaardig uit te leggen. Het was dus natuurlijk, dat de Kar­
dinaal-neef zich van de menigte verlaten vond. Men verdrong
zich niet meer in zijne voorzaal; men wachtte niet meer geduldig
tot zijn uur daar was; men bedelde niet meer om zijnen glim-

237
lach; men rekte zich niet meer op de teenen, het hoofd en den
hals vooruit, om van hem gezien te worden. Daar waren nog
slechts zeer enkelen, die, berekenende de waarschijnlijkheid eener
verzoening, zich de verdienste wilden voorbehouden, van hem
niet in het ongeluk te hebben verlaten. Maar ook dezen bezochten
hem niet; zij vertoonden zich slechts even in het portico van
zijn paleis, om naar zijne gezondheid te vragen. Men kon niet
te voorzichtig zijn! Don Marco was vertrokken,na een broederlijk
afscheid. De jongeling zag dus niemand meer, zelfs Karre niet.
Karre was genoeg mensch om den verstoorder van zijn levens­
geluk liever te vermijden, dan op te zoeken, hoezeer hij ook de
grootmoedigheid gehad had om de verantwoordelijkheid van
diens onberaden stap op zich te nemen en van hem af te wenden.
Ook was hij met zijne houding verlegen tegenover den jongen
Kerkvorst, hij wilde hem niet doen blozen, en hij wist toch dat
deze voor hem zoude te blozen hebben. Maar het zonderlingste
was, dat Peretti door zijne vleiers en vrienden verlaten, nu
juist gezocht werd door lieden, die vroeger niet getracht hadden
hem te naderen. Voorgesteld door Scipione, traden sommige
voorname leden der Spaansche partij Montalto's geheim kabinet
binnen; want er bestond te Eome eene Spaansche partij, eene
partij, zoo al niet voorgegaan, dan ten minste ondersteund en
met raad en hulp gediend door den Kardinaal van Toledo, en
door vele andere misnoegde Kardinalen en hooge kerkvoogden,
die, hetzij ze zich te zeer gedrukt voelden onder den last van
Sixtus' heerschzucht, hetzij ze de grieve van zich elke deelneming
aan het bestuur ontnomen te zien, niet lijdzaam dragen wilden,
hetzij ze zich niet konden vereenigen met de eenigszins naar
verlichting zweemende, ten minste voortgang bedoelende inzich­
ten des Pausen, liever eenen buitenlandschen eerzuchtige dienden
tegen de belangen van hun vaderland en hunne Kerk, dan
broederlijk met hun opperhoofd de handen ineen te slaan tot
het goede. En Philips van Spanje, de rechtzinnigste, maar ijver-

238
zuchtigste zoon der Kerk, die zoo gaarne zijne stem verhief in
het midden van het Heilige Genootschap, was hoogst gelukkig
met den geest van verdeeldheid, die zich daarin verhief. Hij
wist altijd zijne brandstof aan te brengen in elk vuur dat begon
te smeulen; hij moedigde elke vermetele ontevredenheid aan
en elke klaagtoon, die zich te Rome over Sixtus verhief, vond
in het geheim weergalm in het koninklijk kabinet te Madrid.
Aan niemand beter dan aan Olivarez, zijnen Gezant, kon
Philips de leiding zijner staatkunde te Rome hebben toevertrouwd,
zoo haat, verbittering en list ten minste vergoeden konden,
wat er misschien aan beleid ontbrak. Het was niet altijd de Ge­
zant van Spanje geweest, dien de Paus in dezen man had belee-
digd, ook als Graaf van Olivarez, een der fiersten van Spanje's
fiere Grandes, was hij vaak door den gekroonden laaggeborene
met eene zoo ruwe minachting behandeld geworden, dat hij
geen Spanjaard en geen zoon uit een oud Gravenhuis behoefde
te zijn, om zich diep gekrenkt te gevoelen, en hem met zwijgen­
den, maar ingekankerden wrevel te vervullen. Sixtus had hem
in oogenblikken van overmoedigen toorn gedreigd met mis­
handeling en dood. Olivarez was laf genoeg om te sidderen
voor bedreigingen, die een Vorst niet mocht uitvoeren tegen den
Afgezant van eenen anderen Vorst, en hij was boosaardig genoeg
om den man te haten, die ze had durven uitspreken. "Wat dus in
zijne macht stond om den Paus in het heimelijke te grieven, te
dwarsboomen en te ontrusten, vergat hij niet, noch verzuimde hij.
Alleen was hij zeer omzichtig, alleen dreef hij zijnen slinkschen
handel zoo onmerkbaar, dat niemand hem iets bepaalds kon ten
laste leggen. Hij kende de aanspraken van Sixtus op het leen van
Napels; hij giste zijne plannen om die aanspraken met kracht
te doen gelden; Scipione sprak hem van Montalto, van Mon­
talto, den jongeling, die zich in den lichtzinnigen overmoed van
het geluk en de jeugd, die dartel maken, meermalen met luch-
tigen spot aan hem had vergrepen; van dien jongeling, die

239
thans verlaten scheen door den zwerm zijner aanbidders, die nu
oogenschijnlijk zonder invloed was; maar die jongeling had ge­
zeten aan de voeten van Sixtus bij zijn geheimste beraadslaging,
had zijne diepste geheimen als uit zijne borst kunnen opdelven,
die jongeling kon misschien wel bepaalde aanwijzingen doen
omtrent Jzijne plannen, en was zeker verbitterd genoeg, en ver­
trouwend genoeg, om belangen prijs te geven, welke slechts die
waren van eenen harden en onbillijken meester. Gemakkelijk
dus vergat Olivarez eene enkele lichte krenking om eenen vij­
and eene diepe wonde te kunnen slaan, den wilde gelijk, die
een kogel in eigen borst niet voelen wil, om den vergiftigden
pijl te kunnen afschieten op den blanken vreemdeling. De Graaf
bezocht dan den jongen Kardinaal en werd goed ontvangen.
De hooghartige jongeling had behoefte gekregen aan de eer­
biedsbetuigingen der menschen; hij had er behoefte aan, om
zijne verontwaardiging lucht te geven over eene beleediging, die
al meer en meer eene felle grieve werd, naarmate hij zag, hoe­
veel de menschen er aan hechtten. Het is zoo, niet dadelijk
waren zij tot de vertrouwelijkheid der vriendschap geraakt, en
de Graaf was te voorzichtig, om de teedere punten te spoedig
aan te roeren; maar het was reeds genoeg, dat zij elkander
zagen dat zijne partij zonder argwaan werd toegelaten in het
paleis Montalto: het verdere moest men afwachten. Mets mis­
haagde Sixtus zoozeer als deze nieuwe verbintenissen van zijnen
neef; het griefde hem pijnlijk, het vervulde hem met innig
verdriet en wrevel; eenen wrevel, die soms drukkend genoeg
op zijne omgeving terugwerkte. Het is zoo, als de machtige
gewild had, het zoude hem weinig moeite gekost hebben, het
gevaarlijke net te verbreken, waarin men bezig was zijnen neef
te verwikkelen; één machtwoord had den jongeling, zoo niet
vrijwillig en boetvaardig, dan ten minste lijdelijk en onderwor­
pen aan zijne voeten teruggebracht. Maar Sixtus wilde het
niet. De leeuw wilde den forschen klauw niet misbruiken om

240
een spinrag te verbreken; men gaat niet uit met donderbussen
en grof geschut om eene gazel te vangen; de overwichtige
kracht zich botsende tegen de zwakheid, had niets kunnen doen
dan verpletteren, en Sixtus wilde sparen; hij wilde, dat de jon­
geling uit eigen beweging zoude terugkeeren aan zijne voeten,
aan zijne borst; hij wilde, dat dit trotsche hoofd zich zoude
buigen uit deemoed en niet uit verplettering; hij wilde voor een
oogenblik dat brieschend genot laten voorthollen om het later
te toonen, hoeveel behoefte het had aan den toom; de Paus
meende de ontknooping in zijne hand te hebben, en den teu­
gel te kunnen aanleggen, zoodra hij het goed vond. Hij vergat
slechts ééne zaak, de grijsaard: de twintig jaren van den jon­
geling! Ook schudde Aldobrandini altijd zwaarmoedig het hoofd,
als men bij de vergaderingen der Kardinalen te vergeefs naar
den jongen broeder omzag, en Castagna haalde dan de schou­
ders op.
Wij zijn nu wel ver afgeleid geworden van het schimpschrift,
en wat meer zegt, wij zijn onze vertelling ver vooruit geloopen;
want die vereeniging had zich langzaam gevormd, en niet dan na
de Paaschdagen was de klove tusschen oom en neef zoo groot
geworden, dat de Kardinaal zich zelfs van zijne ambtsplichten
terugtrok, zonder meer het voorwendsel te hebben van eene wonde,
en toch acht ik mijne afdwalingen noodig, om meerdere inlich­
ting te geven in de duistere gangen van Scipione's boosaardige
wraak. Maar nu kan ik op de oorzaak van de openlijke beschim­
ping terugkomen. Toen de eerste onverbloemde, bijna onwille­
keurige verklaring van zijnen ongeoorloofden hartstocht was uit­
gesproken geworden, en aangehoord met dat veelbeteekenend
zwijgen, met die hartstochtelijke ontzetting, die, helaas! van een
beantwoord gevoel getuigden, was ook de grootste kluister
der terughouding gebroken. Scipione was tusschen de gelieven
de nü wel getrouwe berichtgever geweest van beider toestand,
en had zich daardoor dieper in een vertrouwen gevestigd, hetwelk

241
men zelfs niets gedacht had, hem te ontnemen. Eome toch was
zoo vol spionnen, en één onvoorzichtig woord van den sakristijn,
één te vroeg ontstoken licht in de kapel kon misschien hunnen
argwaan hebben opgewekt. "Was niet Karre zelf van die samen­
komst onderricht geworden, zonder zijnen berichtgever te hebben
willen noemen; want de ridder had Hugh gespaard; en was
niet Scipione daarenboven de beste vertrouwde, daar hij zelf
ook van hunne geheimhouding afhing. Hij wist nu toch eenmaal
het gevaarlijke geheim, en het was beter hem door vriendschap
te winnen, dan door achterdocht tot verraad uit te lokken.
Ofschoon Montalto met een verbonden voorhoofd zich niet
wel in het openbaar konde vertoonen, belette niets hem echter,
in het geheim bezoeken af te leggen in den wijngaard Peretti.
Zijn verlangen dreef hem daarheen; Scipione's beschrijving van
Anna's onrust maakte het hem bijna ten plicht; hij volgde An­
gelo op den voet. Hartelijk was de ontvangst zijner moei; har­
telijker nog die der jonge nichten, die den belangwekkenden
neef ongaarne uit haren kring verwijderd zagen.
De Engelsche schoone echter was in het eerst terugge­
trokken, strak, en ernstig beleefd; zij gaf zich ten minste
moeite zoo te schijnen, ofschoon ook een zachte blos van ver­
rassing hare bleeke wangen kleurde; de Kardinaal had het
opgemerkt, onder een voorwendsel geleidde hij haar ter zijde
in eene der diepe vensternissen. „Zijn mijne bezoeken u lastig ?"
vroeg hij haar, op eenen toon als hing zijn levensgeluk af
van het antwoord. Dat antwoord was niets dan een blik,
een blik vol vertwijfeling en liefde, vol onrust en hartstocht,
vol schrik en blijdschap tevens, eene afschemering van den
strijd in haar binnenste, van alles, wat daar woelde en bruiste,
en leed en gevoelde. Hij had geen ander antwoord noodig. In
langen tijd had Camilla haren neef niet in zulk eene vroolijke
opgewondenheid gezien, het was alsof hij al zijne ongenuchten
in haren familiekring wilde vergeten. Het was alsof hij zich
Ensrelsclien te "Rome enz. 16

242
wilde bedwelmen voor kwellingen, die hij hier ter zijde schoof.
Het was alsof hij in het paleis Peretti steun zocht, nu men hem
uit het Vatikaan terugdrong. Hij was levendig, geestig, gevoelvol,
somtijds peinzend en dan weder wild luidruchtig; het was
Orsina somtijds alsof zij den speelnoot van Grotto weder bij
zich had. Francisca had in lang niet eenen zoo geduldigen toe­
hoorder gehad voor hare pronkzieke geleerdheid; Camilla vergat,
dat die beminnelijke jongeling, die daar tegenover haar zat, in
dat losse gewaad van eenen wereldlijken Vorst, niet daar had
moeten zijn, dan in de achtbare simarre, en dat zijne scherts
niet de taal was voor eenen Kerkvorst, in de dagen van
vaste en boete. Ook Anna begon zich over te geven aan
de wegslepende betoovering van zijn onderhoud: zij voelde
zich geboeid aan het vuur zijner gesprekken. Zij hoorde bijna
voor het eerst het Italiaansch in al zijne krachtvolle weelde,
uit den mond van eenen jongen Italiaan; die diepe, welluidende,
ruischende, tot de zinnen sprekende taal, gesproken door den
mond van Montalto, met lippen als de zijne, met eene stem
als de zijne, verduidelijkt door blikken als de zijne, door
gebaren als de zijne. Welke vrouw had niet als Anna het
verledene vergeten en de toekomst, om alleen het tegenwoordige
te genieten; welke vrouw, had niet alle herinnering ter zijde
gedrongen, en alle bedenkingen verschoven, om zich te verliezen
in het luisteren naar den geliefde? Het ware zeker heilzaam
geweest, zoo Karre daar plotseling vóór haar had kunnen staan,
met zijn goed koel Engelsch, en zijne onverbiddelijke levens­
wijsheid; indien hij zijn proza, zijne werkelijkheid gesteld
had tusschen deze poëzie; maar hij was niet daar, en er werd
niet aan hem gedacht, ook zelfs niet bij de volgende bezoeken
des Kardinaals, die hij zonder eenige terughouding herhaalde.
En het was een klein hofgezin dat van Donna Camilla. En
het was beuzelachtig, snapachtig en kleingeestig, zooals bij allen,
die bekrompen samenwonen, in de kleine steden zoowel als aan de

243
kleine hoven, aan de kleine hoven zoowel als in de burgerge­
zelschapskamers. En daar zijn altijd scherpe oogen en fijn hoo-
rende ooren, als afgunst en ledigheid die openen. En zij had­
den zich geopend, om te weten, wie Montalto's voorkomendheid
gold. En er werd gegist, en er werd geraden, en er werd ge­
fluisterd, en weldra ried en giste men niet meer: men wist.
En op den morgen van Witten Donderdag kwam Ruigi, de
schalkachtigste der paadjen, van de vroegmis terug. En hij haalde
een geschrift voor den dag, dat spoedig, onder slecht verholen
glimlachen, van hand tot hand ging; en Camilla, wie dit ge­
fluister en die gebaren en die beweging begonnen te vervelen,
vroeg met strafheid naar de reden. Prancisca's Duenna, de
oudste en de leelijkste der vrouwen, zoo oud en zoo leelijk, dat
zij zonder barmhartigheid was, nam koel en scherp het woord;
zij sprak luide en zonder verzachting, en met al de booze toe­
speling, die eene booze tong leggen kon in booze woorden, de
bijtende pasquinade uit, die als een brandmerk was op het
voorhoofd van vier menschen. Anna Oston was daarbij tegen­
woordig. En toen zij zich zóó aan de openbare bespotting zag
bloot gegeven; toen zij datgene, wat zij nog zoo gaarne voor
zich zeiven verborgen had, waaraan zij nog zoo gaarne twijfelde,
toen zij dat, wat haar zoo bitter eenen strijd kostte, als eene
gewone klucht, onder gemeenzame woorden, aan geheel een
volk zag voorgesteld, dat daarbij zeker had toegejuicht.... toen
was het haar, alsof zij het doodvonnis harer eer hoorde uit den
mond van de oude hofdame. Het doodvonnis ook voor een an­
der: het gevaar, dreigende ook voor een geliefd hoofd. Zij was
nog onder geen der schokkende toestanden van haar wisselend
leven zoo vreeselijk getroffen geworden, en zich zelve zoo wei­
nig meesteresse geweest. Hare tegenwoordigheid van geest ver­
liet haar geheel, en de luide jammerkreet: „wee ons!" dien
zij uitstiet, voordat eene weldadige flauwte haar deed neder-
zinken, had haar verraden, al ware het, dat men nog had kun-

244
nen twijfelen. Toen zij ontwaakte, was het hofgezin niet meer
daar; Camilla alleen stond voor haai', stijf en ernstig, def­
tig beleefd, zooals zij het zijn kon, zonder deelneming, streng
en hard als de egoïstische deugd zonder christelijke liefde.
„Signora Anna!'' sprak zij, „gevoelt gij u sterk genoeg; wij
hebben te spreken?"
Lady Oston boog toestemmend.
„De pasquinaden, Mevrouw! zijn somwijlen de uitdrukking
van het volksgevoelen. Vrouwen zijn niet verheven boven het
oordeel der wereld, en mogen zich daarboven niet verheffen.
Gij hebt gehoord wat de pasquinade heeft uitgedrukt. Het heeft
u getroffen, al te zichtbaar getroffen; uwe ontroering was te
aanstootelij k, zij heeft ergernis gegeven, zij heeft mij de oogen
geopend. Ik heb meer op te houden, dan de eer van eene ge­
wone vrouw; de eer van mijn huis is te nauw verbonden met
die van Zjjne Heiligheid, dan dat ik toegevend kan zijn op dit
punt. Ik kan mijn huis niet ontzeggen aan de leden mijner familie,
en echter zie ik daarin eene betrekking aangeknoopt, die er niet
mag worden voortgezet. Ik wenschte zeer, dat uwe kieschheid
zelve besliste, wat hier voegzaam is."
Bitter en stuitend was voorzeker die toon. Ook werd Anna's
gevoel vreeselijk gewond; slechts stamelend kon zij antwoorden:
„Ik moet u zeggen, Madonna! dat dat O! mijn God neen!
ik kan niets.... niets zeggen. Ik verlaat nog heden uw huis."
„Neen, Signora! neen, zoo was het niet gemeend, dat zoude
dat kan immers niet, niet zoo spoedig, Zijne Heiligheid, mijn
broeder!.... Wees niet zoo overijld, zoo haastig in uw besluit. Be­
raad u op eene woning; eerst na de feestdagen, uw vertrek zou
opzien baren op dezen dag ..."
„Ik moet van hier," riep Anna op den luiden toon van uit­
barstend gevoel, en zonder het antwoord af te wachten, stormde
zij met overhaasting de zaal uit. In de galerij ontmoette haar
Angelo; hij zag haar voortijlen, met overspanning der wanhoop;

245
hij bood haar zijnen arm, hij bracht haar in hare vertrekken.
Zij wierp zich neder in eenen armstoel, en in tranen losbarstende,
riep zij met smartelijke bitterheid uit: „Breng mij van hier,
Angelo! spoedig van hier."
„Waarheen, Mevrouw?"
„Waarheen de Heiligen mij voeren willen, slechts van hier,
uit Rome, uit Italic; niet meer in tegenwoordigheid van deze
menschen! Waarheen, Angelo! Dat is mij onverschillig; voer
mij naar den afgelegensten schuilhoek van Rome, waar geen
menschelijk oog mij zien kan; daarna wil ik voort, weg uit dit
oord, waar ik rust gezocht heb voor lange lijdensjaren, en waar
ik niets gevonden heb dan tranen, lijden en strijd. Waarheen?
vraagt gij mij... Angelo! Angelo! is het niet vreeselijk, dat ik
nog meer verlaten ben, en nog meer hulpeloos dan op den
eersten dag van mijne aankomst te Rome." Daarop plotseling
naar hem toegaande, vatte zij met drift zijnen arm, alsof haar
iets inviel: „Ziet gij Scipione! uwe wraak bede is verhoord ge­
worden ; al zijt gij dan niet de bewerker van mijn ongeluk, gij
ziet mij thans zoo rampzalig als gij hebt gewenscht."
Scipione-Angelo zag haar aan, en op zijn gelaat lag een trek
van medelijden. De bittere droefheid van die vrouw trof hem,
hare ellende toch had hij niet opzettelijk bedoeld in zijn af­
schuwelijk plan; maar zij was in zijnen weg gekomen, en hij
gebruikte haar als een werktuig, om een ander in het verderf te
storten. Hij zag zijn werktuig op het punt van te breken, hij zag het
bijkans verbrijzeld aan zijne voeten, hij moest het weder oprichten.
„Het is grievend ...'' begon hij.
„Ja, ja, ik beleedig u, gij hebt gelijk, den eenigsten vriend,
die mij is overgebleven; maar het is ook.... zij moeten mij
allen verlaten. Karre, ook hij kan niets voor mij zijn; en hij,
de eenige, die mij niet verstooten zoude, Montalto, moet mij
van zich werpen als eene giftige slang, hij moet het, ik zelve
moet hem ontvluchten, ontvluchten voor eeuwig."

246
„Mij ontvluchten? ik u verlaten, Signora!''riep de Kardinaal,
die binnenkwam, „wat kan dat zijn, Anna? waarmede heb ik
u kunnen mishagen?" en hij nam hare hand die hij kuste en
hij trachtte haar tot meer bedaardheid te brengen door vele
zachte woorden.
„Het is mijn hard noodlot, Montalto! waarin ik u niet wil
medeslepen. Angelo! zeg gij Monsignore alles, ik kan niet meer,
en schreiend boog zij het hoofd jop de beide handen. Scipione
verklaarde den Kardinaal de reden van Anna's hartstochtelijkheid.
„U te bekommeren om niets dan eene pasquinade, wellieve
Signora!" sprak hij met eenen glimlach, „bij St. Jeronimo! wat
beteekent eene pasquinade? Laat die lieden het genoegen om
hunnen geest te scherpen op schimpschriften! Ze hebben niets
anders, die arme Romeinen, geen ander middel om zich te uiten;
zij mogen niet meer spreken, zij mogen niet meer twisten, zij
hebben geene tweegevechten meer, zij hebben niets meer dan
Marforio en Pasquin. En de steek van zulk een insect ontrust u en
brengt u tot wanhoop? Zij hebben immers de grootste namen
aangetast en niemand heeft er op gelet. Ze hebben geen der
leden van het Heilige College ontzien, ze hebben de doorluch-
tigste vrouwen bespot, ze hebben Elisabeth beschimpt, ze hebben
met Sixtus gelachen, ze hebben zelfs St. Petrus niet gespaard.
Het heiligste en schoonste is hun een wel aangename buit. Niet
vreemd dus, dat zij ook u aanvallen, de schoonste der sehoonen!"
„Hoe kunt gjj vroolijk zijn en lichtzinnig spreken, mijn vriend?
Ziet gij dan niet, of wilt gij veinzen niet te zien, welk eene
gevaarlijke uitlegging die scherpe woorden geven aan onze....
vriendschap?" voegde zij er aarzelend en blozend bij.
De Kardinaal verbleekte zichtbaar.
„En dat is het waarom ik vluchten wil," zuchtte Anna moe­
deloos. „In dit huis kan ik niet meer blijven. Donna Camilla
heeft het mij gezegd en ik ben de eerste geweest om het haar
toe te stemmen, en Rome is mij hatelijk geworden."

247
„Ik wilde u anders juist spreken van een goed verblijf, dat
reeds heden te betrekken zoude zijn," begon de Florentijn.
„het staat niet ver van het hotel der Spaansche Ambassade
in de straat Julia. Indien Monsignore goed vond," en hij sprak
zacht met Montalto.
„Goed, Angelo! ga," riep deze haastig uit. „Beschik over al
het mijne, handel daarin zooals gij goed zult vinden."
En toen Angelo zich verwijderd had, en Anna zich alleen
zag met den jongen Kardinaal, bleef zij lang in een ernstig ge­
peins verzonken. Hij- stond vóór haar sprakeloos, zwijgend, neer­
geslagen. „Ik zie het," sprak zij eindelijk, vast en kalm, als
iemand, die na eenen langen strijd een moeielijk besluit heeft
genomen, „ik kan niet zoo willekeurig en zoo plotseling eene
stad verlaten, waar zoovele banden mij binden; mijn zoon! mijn
eenigste bloedverwant, de belangen van mijne geloofsgenooten,
die op mij het oog gericht houden, Zijne Heiligheid zelfs, die
op mijne medewerking rekent.... dat alles houdt mij hier terug,
dat alles vormt zoovele plichten, waarvan ik mij niet ontslaan
mag, en die mij nog eene bange moeielijke beproeving opleg­
gen. O! ik was in mijne hartstochtelijke smart als de onbera-
dene, die in blinde drift voortijlt, zonder toe te zien wat zij in
hare vaart zoude kunnen verwoesten. O! ik was eene ijdele,
onnadenkende vrouw, ik was geene moeder! geene Katholieke
Christin." En toen snel opstaande, wierp zij zich aan de voeten
van Montalto. „Monsignore! gij hebt het gezien hoe hatelijk de
menschen gissen, hoe scherp zij raden en hoe schandelijk zij
uitleggen. Laat uwe groote naam en mijne eer voortaan niet meer
hun buit zijn. Laat ons hun toonen beter te zijn, dan hunne
lage verdenking. Wij hebben ook gezien, dat de middenweg
tusschen deugd en ondeugd een gevaarlijk pad is, en wie zegt
het u, dat niet een van ons aan de verkeerde zijde zal uitwijken ?
De genadige God schenkt mij in dit uur van beproeving een
onbeneveld oordeel, hij wijst mij de beste keuze. Laat dit uw

248
laatste bezoek zijn; laat onze wegen hier uit elkander loopen.
Ik smeek het u, Monsignore! laat ons elkander na dit uur niet
meer zien."
De Kardinaal had vergeefs getracht haar op te richten; toen
zij geëindigd had, zag hij haar strak in de oogen; hjj was
doodsbleek, hij klemde zijne vingers samen in zjjne hand, als
iemand, die eene geweldige gemoedsbeweging wil onderdrukken,
zijn mond plooide zich ineen, zijne lippen trilden krampachtig.
„Gij verbiedt mij voortaan u te zien?" vroeg hij langzaam.
„Ik eisch niets, ik smeek het af van «we edelmoedigheid,"
hernam zij ernstig.
Met eene strakke kalmte, waaronder zich een wereld van
hartstocht verborg, antwoordde hij: „Uw hart is koud en droog,
Signora! Wij hebben elkander niet begrepen, gij hebt mij nooit
bemind."
„Gij gelooft zelf het harde woord niet, dat gij mij toewerpt,"
riep zij smartelijk. „Omdat mijn mond het woord niet heeft uit­
gesproken, dat mij een gruwel scheen, moest gij daarom twijfe­
len aan mijn hart? Zijt gij niet de getuige geweest van mijnen
voortdurenden kamp? Was niet elke uwer blikken eene over­
winning op de arme, verpletterde vrouw, die als geboeid was
aan den klank uwer stem, door den gloed uwer oogen bedwelmd?
Wilt gij de volle, bittere, harde bekentenis van mijne schande,
zoo hoor haar. Ja, Alexander Peretti! ik heb u bemind met al
den hartstocht, waarmede eene vrouw eenen man bemint; ik
heb alles om u vergeten, ik heb het grijnzende verderf niet
willen zien, ik heb willens mijne ooren gesloten voor de raad­
gevingen van eenen edelen man, ik heb dien man zeiven om
u verstooten. Ik heb alles voor u gedaan, en ik wil nog alles
voor u doen, wat eene vrouw doen kan voor den heerscher
over haar hart. Maar misbruik haar niet, uwe overmacht, slechts
van uwe grootmoedigheid bid ik mijne rust af, slechts van uwen
zielsadel wil ik voortaan afhangen, slechts van uw medelijden

249
smeek ik het af, dat gij mij niet nederstort in den afgrond,
dat gij mij niet brengt tot zelfverachting. Ik heb genoeg gestre­
den, ik ben den kamp moede, ik stel mijn lot in uwe handen, —
wees een ridder, Kardinaal Montalto!" Zij sprak die woorden
met vuur en met dringende klem, met de zachte, bewogene
stem der vrouw, die zich zwak gevoelt, die niets meer heeft tot
hare verdediging dan tranen, en de hoop op de zielegrootheid
van eenen man.
Zoó roerend krachtig is het voorbeeld van een moedig besluit;
zoo overheerschend machtig is de zwakheid der vrouw, die niet
heerscht, maar die smeekt, zelfs waar zij bevelen kon; zoo zeker
is er in de ziel van den goeden mensch eene heilige snaar van
dichterlijk deugdgevoel, die slechts juist behoeft aangesproken te
worden om weergalm te geven, dat de jongeling, de zinnelijke
jongeling, de Italiaan, plotseling de hooge waarde begreep van
eene liefde, die alles geven wilde, en die toch moed had alles te
weigeren; dat de zinnelijke jongeling, de Italiaan! ontvlamd
werd in geestdrift voor zulk eene opoffering.
Met eerbiedigen schroom richtte hij Anna op; die vrouw
scheen hem zóó heilig, dat hij slechts de toppen harer vingeren
durfde vatten.
„Ik zoude iets kunnen zeggen, Anna! van het lijden dat gij
mij voorbereidt, van den troost, dien ik bij u had gehoopt te
vinden voor alles, wat ik reeds om u verloren heb; ik zoude
door mijnen hartstocht den uwen kunnen opwekken, ik zoude u
kunnen schilderen, wat ik nu alleen gevoelen wil; maar gij hebt
mij de meerderheid toegekend, en ik wil haar slechts gebruiken
om de sterkste te zijn; gij hebt u beroepen op mijne edelmoe­
digheid, ik wil u toonen, dat zij niet kleiner is dan uwe ver­
wachting; gij hebt mij ridder genoemd, ik wil het zijn! Woon
gerust en veilig in Rome. Woon in het verblijf, dat een vriend
u aanbiedt; want een vriend mag ik toch voor u zijn; maar
woon daar zonder er ooit de tegenwoordigheid te vreezen van

250
den ongelukkige, die ook zich zeiven vreest, omdat hij gebukt
gaat onder dit loodzware purper. Anna Oston! ik beloof het
u, bij mijne vorstelijke eer! ik zal nimmer uwe woning bin­
nen gaan, zonder door u geroepen te zijn, en het oogenblik,
waarop ik uit eigen wil uwen dorpel betreed, zal dat zijn,
waarop ik afstand heb gedaan van elke hoop op de achting der
menschen en van elke hoop op de voorbede der Heiligen. Zoo
waarachtig helpe {mij God en de Heilige Maagd! en St. Jero-
nimo, mijn patroon.''
En Anna, hem dankende, vouwde de handen op de borst en
hief de oogen ten hemel, en sprak niet; want zij had geene
woorden voor haar gevoel.
„Maar dan ook, Anna!" vervolgde hij, „zoo gij mij noodig
hebt, zoo gij u verlaten gevoelt, of zoo gij mij een woord van
troost hebt toe te voegen, daar is nog een middel van onder­
houd, dat ons niet ontzegd is, schrijf mij dan. En nu, laat ons
afscheid nemen tot dat...."
„Tot dat....?" vroeg zij verwonderd.
„Het purper en eene gelofte mij niet meer drukken. Den
Kardinaal Montalto, die u liefde smeekt, moet gij van u drij­
ven; maar Alexander Peretti, met een zwaard om u te be­
schermen en eene hand om u aan te bieden, zult gij niet
afwijzen."
„Als het u troost geeft dat te hopen, wees dan getroost; ik
heb met de hoop afgedaan." En zij legde rustig hare hand in
de zijne, en zij duldde den reinen afscheidskus op het voorhoofd,
en zij was meesteres van hare kalmte, tot dat hij met onzekere
schreden was weggeijld. Toen eerst borst zij uit in snikken én
vond de verluchting der tranen.
Anna Oston aan de voeten van den Kardinaal, en de Kardi­
naal, die haren wensch gehoorzaamt, is de overwinning van de
ziel op het lichaam, van den zedelijken mensch op den stoffe-
lijken, van den Engel op de slang. Hij, die loochent, dat er

251
oogenblikken zijn, waarin de mensch zulk eene opoffering bevat
en haar volvoert, loochent den adel van zijn eigen hart. Karre
heeft gelijk gehad in het algemeen, Karre heeft niet altijd ge­
lijk in het bijzonder.
Toen Montalto zich verwijderd had, sloop Orsina stil de kamer
binnen. Anna was in zulk een diep en somber gepeins verzon­
ken, dat zij het lieve meisje niet bemerke, dat haar eindelijk
aansprak met een zacht: „Goede Signora! zij hebben mij ver­
boden bij u te gaan; maar ik wil niet, dat gij zonder afscheid
van mij vertrekken zult."
En toen zij zag, dat Anna schielijk hare tranen afdroogde,
vervolgde zij met gevoel: „Lieve Signora Anna! verberg om mij
uwe tranen niet, ik begrijp waarom gij schreit, ik zou met u
kunnen weenen."
„Gelukkige Orsina! die geene andere tranen te storten hebt
dan om het ongeluk van anderen."
„Gelukkig! Ach, noem mij zoo niet, Anna!... daar is geen
beklagenswaardiger jonkvrouw in Rome dan ik."
„Dan gij, en waarom?" vroeg Anna met een smartelijken
glimlach.
„Is Don Marco niet vertrokken?"
„Maakt u dat zoo ongelukkig? Don Marco, die men zegt, dat
u onverschillig is!"
„Dat heb ik altijd zelve ook gedacht; maar nu weet ik
het beter, en nu is hij ver van hier, en hij gelooft, dat ik
nog altijd hetzelfde stugge, kinderachtige, ongevoelige meisje
ben, dat zijne liefde versmaad heeft om eene luim."
„Welnu, als hij terugkomt, zult gij hem van het tegendeel
overtuigen. Nogmaals, gelukkige Orsina! die uw innigst gevoel
niet behoeft te verbloemen."
„Als hij terugkomt, kan het immers te laat zijn, en dan mag
ik het hem evenmin zeggen. Niet waar, Signora! een gezworen
eed mag men niet breken?"

252
„Voorzeker niet," antwoordde Anna, die met huivering aan
eenen anderen eed dacht.
„O! dan ben ik toch diep te beklagen, ik mag den edelen
Colonna niets zeggen, dan na onze verloving, en ik weet dat
de edele Colonna die verloving zal weten uit te stellen, totdat
hij zeker zal zijn van mijne liefde. Is dat niet hard, en heb
ik dan geene reden om te zeggen, dat ik eene beklagenswaar­
dige jonkvrouw ben?"
„Dat is zeker een moeielijke toestand, Orsina! maar wie heeft
dien eed van u gevergd?"
„Mijne grootmoeder niet, Signora Respanti ook niet; maar
maar iemand, die.... een ridder, dien ik niet noemen mag,
dat heb ik beloofd. O! ik huiver nog, als ik aan dien nacht
denk! En ik, die meende, dat ik hem liefhad. Gezegend zij de
Heilige Maagd! dat is nu voorbij, en toch blijf ik zuchten onder
het gewicht van eene belofte. Een plechtige eed op mijne jaren
geheim te houden en te volbrengen, is dat niet vreeselijk ?"
Anna bracht de hand aan het voorhoofd, alsof zij nadacht.
„Een eed, in den -nacht, een ridder! was dat niet in den nacht
van Palmzondag?" vroeg zij.
„Ach, beste Signora! gij weet het dus "
„Veroorloof mij u te zeggen, Signora Orsina! dat Madonna
Camilla naar u gevraagd heeft," zeide stijf en deftig de Duenna,,
die zich in de deur vertoonde, terwijl zij zich tot de jonge
Prinses wendde, zonder Anna met éénen blik te verwaardigen.
„Ik volg u, maar niet zonder onze gast omhelsd te hebben."
En toen zij Lady Oston in de armen viel, fluisterde zij haar
toe: „Ik kom u bezoeken, ik heb u nog veel te zeggen."
Het laatste stille middaguur vóór den drukken avond van
Witte Donderdag was daar. En nochthans was het Angelo gelukt
door te dringen tot in het Vatikaan, tot in de Pauselijke

253
vertrekken, tot in de tegenwoordigheid van den H. Vader
zeiven. Voor eenen spion openen zich alle deuren, een spion
heeft den sleutel tot ieder vertrek. De Paus rustte een oogen­
blik, op zijne schrijftafel voorovergebogen. Eene vluchtige slui­
mering, die hem zeker voor eenen doorwaakten nacht moest
schadeloos stellen, of hem versterken tegen de lastige plechtig­
heden die hem wachtten. Hij hief het hoofd driftig op, toen
de camerist Angelo aandiende, en nauwelijks zag hij hem,
of hij riep hem schielijk toe: „Is Quirina in uwe macht?"
Zoo veelomvattend was het ijzeren geheugen van dezen
grijsaard, dat hij, onder de duizende beslommeringen en veel­
zijdige bezigheden, het uur en den dag, voor de uitvoering van
het minste zijner bevelen bepaald, wist te onthouden. Niets was
gering in het oog van den grooten man, alles was hem een
schakel van het groote geheel, en alles rangschikte hij met
onnavolgbare geregeldheid en orde in zijn brein.
„Zij is in mijne macht, Heer!" antwoordde de Florentijn
zonder aarzelen. Bij elk ander woord ware hij verloren ge­
weest.
„Bij St. Petrus! gij zult beloond worden. Is zij uitgeleverd
aan den Stadvoogd?"
„Zij zal het zijn, zoodra het Uwer Heiligheid behaagt."
„Het behaagt ons op dit oogenblik; waarom hebt gij geaarzeld?"
„Ik geloof, dat wjj die vrouw nog vooraf zullen moeten ge­
bruiken. Er is een onbeschaamd schimpschrift uitgekomen."
„De Romeinen houden er van, hunne geest te verkwisten
aan nietigheden. Van dit nieuwe schimpschrift heeft niemand
mij nog gesproken."
„Dat is te begrijpen, Heiligste Vader! men heeft er den
moed niet toe, Uwe Heiligheid te grieven in datgene, wat den
mensch het naaste aan het hart ligt."
„Wie zijt gij, spion! om te beslissen wat wij gevoelen?"
sprak Sixtus met hoogheid.

254
„O! ik weet het, een groot man en een krachtig Vorst heeft
geene zwakheden," hernam Scipione met eenen, sardonischen glim­
lach, „alleen meende ik, dat Mevrouw Camilla...."
„Weer iets tegen haar? Kan men dan nimmer vergeten, dat
zij waschvrouw is geweest?"
„Ditmaal is het iets anders, Heer! Het betreft hare zeden,
hare leefwijze," hernam Angelo, terwijl hij langzaam een afschrift
van de pasquinade te voorschijn haalde.
„Die van mijne zuster! geef," en hij rukte hem het papier
uit de handen. „Duizend Roomsche kronen voor hem, die den
schelm uitvindt."
„Dat was het, waarvoor ik Quirina nog sparen wilde."
„Hoe meent gij dat?"
„Dergelijke vogels vliegen zeker in de netten van eene vrouw
als deze. Schimpdichters, Quirina's en avontuurlijke leegloopers
maken slechts ééne broederschap uit; het is hun noodlot, dat
zij elkander zoeken moeten. Een weinig uitstel, Heilige Vader!
en ik lever u beiden."
„Op uw hoofd?"
„Mijn hoofd, of dat van den pasquinist, leg ik aan de voeten
van Uwe Heiligheid."
„Wanneer ?"
„Eene week na Paschen zal ik den scherprechters werk ge­
ven," hernam Angelo weder met zijnen glimlach.
„Dan zal het tijd zjjn u te beloonen. Men bedoelt dus de
Engelsche! Kan dat met eenig recht zijn?"
„Zij is een hoogst bevallige vrouw, en het is zoo, de wijn­
gaard Peretti werd om harentwil druk bezocht. In dien zin ook
heeft de Signora het paskwil opgevat; zij heeft het paleis ver­
laten, en ik heb haar zooeven naar eene eigene woning ge­
leid, op bevel van Monsignore Montalto," sprak Scipione, loe­
rend de uitwerking van die woorden afziende.
„Het ware beter, dat zijne Eminentie de vergaderingen bij

255
den Kardinaal-Deken bijwoonde, dan avontuurlijke schoonheden
in zijne bescherming te nemen," antwoordde Sixtus droogjes; en
toen eerst, alsof hij de mogeljjkheid begon in te zien, dat deze
ridderlijkheid eene andere beweegreden kon hebben, dan zijn
vroeger gegeven bevel 1) greep hij op nieuw naar het paskwil,
en na het nogmaals gelezen te hebben, stond hij op, stapte drif­
tig het vertrek op en neder, als iemand, die met zich zeiven
in strijd is. Daarop opende hij de deur van het kabinet, over­
tuigde zich met eenen blik, dat niemand daar was in de voor­
zaal, en toen snel op Scipione afgaande, vroeg hij hem met eene
gedempte stem, maar waaruit zich eene angst verried, die de
oogen des Florentijns deed schitteren: „Kan daar een zweem
van waarheid liggen in dien onzin ?"
Angelo haalde verlegen de schouders op. „Zijne Eminentie
de Kardinaal is een ernstig en vroom Heer, zeer Heilige Vader!"
vUorpo di Cristo! dat is geen antwoord, spreek zonder om­
wegen, met waarheid, vrijmoedig als in de biecht, als op uw
sterfbed! "Wat denkt gij ? gij ziet scherp, gij zaagt hen dagelijks ?"
Toen nam Scipione eene edele houding aan: „Zoo waarachtig
als ik in God geloof, ik geloof dat niet."
De Paus haalde diep adem, hij sloeg de oogen ten Hemel.
Dat was de eenige gemoedsbeweging, die hij toonde; en daarop
zeide hij: „Hoor Angelo! zeg mij, hoe leeft de jongman ? Ik
kan dat niet ieder vragen; men zegt hij ziet verdachte lieden,
Olivarez en de zijnen."
„Zijne Eminentie leeft stil voor zich henen, bezoekt alleen
Donna Camilla, ziet slechts eenige leden van het Genootschap
van Jezus, en enkele Spaansche Heeren; maar ik geloof niet,
dat de staatkunde bij dat verkeer in het spel is."
„Hm .... de Jezuieten willen door hem tot mij komen. Ik
weet wat zij bedoelen, zij zouden gaarne een hunner als onzen
1) De lezer zie Hoofdstuk VII.

256
biechtvader zien; maar, bij St. Petrus! het ware beter, dat zij
bij ons ter biecht kwamen. Maar de Spaansche partij houd die
in het oog, Scipione! en laat ons alles weten, wat Montalto
betreft; — hebt gij mij begrepen?"
„Uwe Heiligheid zal gehoorzaamd worden."
„ Angelo! wij hebben reeds iets voor u gedaan: maar wees
getrouw en opmerkzaam, dan kunt gij veel verwachten van de
toekomst."
„Ik verwacht alles van haar," sprak de spion met nadruk,
toen hij zich op den gegeven wenk verwijderde. En weder her­
haalde zich zijn glimlachen en het zonderlinge glinsteren zijner
oogen.

HOOFDSTUK XX.
Zwakheid.
Het Paaschfeest was afgeloopen, dat grootsche, heilige, ziel­
verheffende jubelfeest, dat in de rij der christelijke feestdagen
daar staat als eene glansrijke zon onder de sterren, als het fon­
dament onder den tempel, als het voetstuk van de groote zuil,
als het middenpunt van den kostbaren cirkel; dat feest dat ze
allen aan elkander verbindt, waarmede zij allen vallen of staan!
Zonder het verlaten graf van den eersten Paaschmorgen is de
kerstzang der Engelen eene ongerijmdheid; zonder het verlaten
graf op den eersten Paaschmorgen is de hemelvaart eene nut-
telooze verdichting, en de heilige vlammen van het Pinksterfeest
worden dan doellooze dwaallichten. Zonder opstanding geen
Christus, zonder Paschen geen Christendom. Om den eeredienst
van Rome, die eeredienst van goud en van zijde, van marmer
en van gesteenten, van wierook en van flambouwen, van kruisen
en van beelden, van muziek en van bloemen, te begrijpen in
al de macht, waardoor zij heerscht, verblindt, boeit, wegsleept
en vasthoudt; om te weten, dat Italië, dat het zuiden er geen
andere hebben kan, moet men het Paaschfeest te Rome gevierd
hebben, het verzinnelijkte Paaschfeest, het Paaschfeest, dat men
met de oogen zien kan en hooren met de ooren, en dat spreekt
tot alle zintuigen.
Engclachen te Rome enz. 17

258
Men moet toeschouwer geweest zijn bij dat groote drama, dat
zich jaarlijks te Rome herhaalt. Een romantisch drama, vol leven
en beweging, vol afwisseling en ontzetting, vol gejuich en tra­
nen, vol gezangen en geheimenis. Dat drama, dat begint met het
eerste boetbedrijf van Aschdag, dat met onuitsprekelijken weemoed
doordringt, bij de Miserere's van de heilige week, dat het hart
doet breken en de doodschuld der zonde loodzwaar doet voelen bij
den grooten doodsnik van den Goeden Vrijdag, om zich in de heer­
lijkste ontknooping op te lossen in het Deo Gloria in Excelsis
van het feestuur des Paaschochtends, en zich te omstralen met
zinnelijke heerlijkheid in het schitterende, ruischende, knette­
rende vuurspel van den Engelenburg, dat als met eenen rui-
schenden regen van gloeiende diamanten Rome's breede pleinen
overstort. Men moet toeschouwer geweest zijn bij dat feest, om
te weten hoe de menschelijke voorstelling het verhevene feit,
welks grootsche eenvoudigheid alleen genoegzaam was om te
treffen, heeft weten neder te rukken tot onder het bereik zijner
zinnen. Dat feest, dat wij niet beschrijven zullen, omdat ieder
het weet, van de elf waskaarsen op het rouwaltaar, die worden
uitgebluscht, tot den zetel met witte pauwen vederen, waarop de
Paus plaats neemt, was dan voorbij gegaan, zonder in den toe­
stand onzer hoofdpersonen eenige verandering gebracht te heb­
ben. "Wij weten van Sixtus, dat hij de gelegenheid niet had ge­
vonden, om zijnen neef het verzoenende woord te kunnen toe
fluisteren. De Kardinaal had de hooge kerkfeesten alleen incog­
nito bijgewoond. Treurig in zich zeiven gekeerd, alleen ver­
diept in eene alles wegdringende, alles opslorpende gedachte,
die hij altijd wilde afweren en die altijd weder terugkwam,
had het statige feestgejoel geenen indruk op hem gemaakt, en
was het ditmaal niet machtig geweest, zijn hart te vervullen en
zijnen geest bezig te houden. De schoone Lady Oston leefde
sedert den beslissenden Donderdag in eene eigene woning, door
Scipione's zorg voorzien met al wat de weelde, en de rijkdom,

259
en de kunst, en de •verfijning dier dagen het schoonst wisten
bijeen te voegen. Zij had zich tegen die glansrijke huishouding
verzet; maar de Florentijn wist haar te doen gevoelen, hoe
diep zij den Kardinaal grieven zoude door af te wijzen, en zij
was geëindigd met aan te nemen. Zij had geene kerkplechtig­
heid verzuimd, geene hoogmis laten voorbijgaan; en toch, het
had haar afgeleid zonder haar te troosten. Zij had in vroegere
tijden de troostgronden van haren godsdienst uitgeput, zij vond
ze nu zonder kracht, en niets bleef haar over in het hart, dan
koud, dof, zwijgend jammer. Van elke hopelooze liefde is de
ongeoorloofde de meest pijnigende. De maagd, die weduwe is
van een aangebeden bruidegom; de jongeling, die wegsterft
van hartstocht voor de vrouw, die hem dfoel terugstoot; het
meisje, dat de armoede of de afgesprokene instellingen der
maatschappij als breede scheidsmuren ziet opgetrokken tusschen
zich en den geliefde, zullen eindigen met zich te troosten; want
het vrije toewijden aan hun gevoel verstompt het en mat het af,
en zij hebben hunne onschuld, die hen leert berusten; maar de
rampzalige die den ongeoorloofden hartstocht koestert, draagt
in zijn binnenste den worm, die niet sterft. Hem staat het
niet vrij, de gedachte heen te wenden naar het beminde
voorwerp; wat de andere ongelukkigen troost en verheft, ver­
tienvoudigt zijne pijn en verlevendigt die altijd op nieuw. Hij
mag niet toegeven aan gewaarwordingen, die daardoor juist
nieuw blijven. Hij ziet altijd de zonde in zich, de zonde,
die de begeerte scherpt; zonde is de gedachte, zonde de wensch,
zonde de hoop, zonde de bede, zonde iedere trilling van de
zenuwen, zonde iedere huivering van de spieren, zonde iedere
klopping van het hart, zonde iedere traan van het oog, zonde
iedere zucht, die opstijgt uit den boezem, zonde ook iedere
klacht, de heimelijkste, zelfs de innigste verzuchting. De openlijke,
de razende wanhoopskreet, die zich uit, die medelijden vindt
onder de menschen, die afgeleid wordt door de menschen, is

260
hem ontzegd. Hij mag niet klagen; hij mag niet zeggen, dat
hij pijn heeft; hij mag niet spreken, van hetgeen hem grieft.
Men veroorlooft hem geenen luiden zucht, men vergunt hem
geenen traan, men berispt zijn treurend zwijgen, men misbil-
lijkt zijne neerslachtigheid, men vermijdt niet zijn gevoel te
wonden, men verzacht zijne kwelling niet door medegevoel,
men bekommert er zich niet over, hem te grieven, want men
weet niet, men kan niet weten, wanneer men hem wondt.
Hij moet glimlachen onder de zielepijn, zooals de wilde aan
den martelstaak. Zijne beste vrienden pijnigen hem; dien
hem het goede toewenschen, verscheuren zijn hart. Die groote
balsem van elke smart, het pronken met de droefheid, de held
te zijn van het lijden, gewordt hem niet; want zijne smart is
zijne schande, en zijn lijden is niet onschuldig. Dat alles gevoelde
Alexander Peretti, dat alles folterde Anna. Zij echter had nog
een heilig, zuiver vlekkeloos gevoel, waarvoor zij niet had te
blozen: de moederliefde. Zij dacht aan haren zoon; in zijne liefko­
zingen zoude zij misschien kunnen vergeten, aan zijne liefkozingen
zoude zij zich geheel mogen overgeven zonder schaamte; hij
zoude haar een schild zijn tegen haar zelve; zij wilde hem niet
langer toevertrouwen aan vreemden, hij zoude voortaan onder
haar oog worden opgevoed. Thans liet haar vermogen het toe,
waarom zoude zij het niet durven willen? Wat ging het haar
aan, dat de Heer van Rome het anders beschikt had? de Heer
van Rome kende de zielskwellingen niet, waarvoor haar zoon
haar ten troost moest zijn. Wat zeide haar thans de vrees, den
Heer van Rome te mishagen ? Hij konde haar toch niet ongeluk­
kiger maken, dan zij reeds was. William was voorloopig in het
klooster der H. Apostelen geplaatst geworden, om daar later
als student te worden opgenomen. De Kardinaal Montalto was
Beschermheer van dit gesticht. Zij deed hem haar kind door
Karre terugvragen, door Karre, die haar altijd moest blijven
bezoeken. Montalto liet haar William door den ridder terug-

261
brengen, vooraf had hij hem willen zien; en in de onstuimige
liefkozingen, waarmede hij den verwonderden knaap als over-
stormde, lag eene wereld vol hartstocht voor de moeder. Ook
liet hij Anna smeeken, hem somwijlen haren zoon te zenden.
En de knaap, die in zijn convent nimmer van den Kardinaal-
Beschermheer had hooren spreken, dan met dien diepen slaafschen
eerbied, welke de hiërarchie der Kerk eischt van den mindere
voor den meerdere, en die reeds gebeefd had op het denkbeeld
van zulk eenen man te moeten naderen, was niet weinig ver­
heugd, toen deze man hem als een broeder omhelsde en als een
vader toesprak. Allengs vrijer geworden, vond de kleine het
niet onaangenaam, rond te dartelen op de knieën van hem,
voor wien zoovele andere knieën zich bogen. En toen de jonge
Kerkvorst zich met veel geduld leende tot het beantwoorden
van al zijne ijdele vragen, en toen de kerkvorst hem iedere
kleinigheid van het toilet of de schrijftafel, die hij begeerde, ten
geschenke gaf, toen had deze geheel het hart van den knaap
veroverd, die niet naliet bij zijne moeder onophoudelijk voort
te snappen van den beminnelijken Heer, die zoo groot, en zoo
verstandig, en zoo goed was en die hem zoo hartelijk had gekust.
Het was dus geene beste afleiding voor hare gedachten, die
zoon, die eene vurige bewonderaar was geworden van den man,
dien zij trachtte te vergeten. „Ach ! zie dan, moeder! hoe schoon,"
sprak hij, en liet haar in het deksel van een klein reukdoosje
een portret zien. Anna verbleekte. „Heeft hij u dat voor mij
gegeven?" vroeg zij heftig. — „He! neen, Mama! ik heb erom
gevraagd, het zag er zoo fraai uit, paarlemoer met zilver inge­
legd ; en dan nog dat mooie beeld, dat van Monsignore zeiven
is. Maar als gij het hebben wilt... mij gaf hij nog zoo
veel."
„Behoud het," hernam Anna, blozende over hare overijling.
En toch des anderen daags was het niet meer onder het speel­
goed van den knaap, die er te vergeefs naar zocht. Eens in de

262
Sixtijnsche kapel zag Lady Anna Oston zich bij het opstaan,
na de zegening eenigszins gedrongen. Zij trachtte eenige schre­
den achteruit te wijken, haar zijden kleed ruischt tegen de zware
stof eener simarre, zij voelt zich ontroerd tot bez wij mens toe,
zij dwingt zich niet om te zien; maar William, die bij haar
was, had den man van de simarre herkend. „Ach, Mama! zie­
daar Monsignore," en hare hand vattende, trok hij haar met
geweld tot bij den Kardinaal, die hem zijne hand overliet. Anna
was gedrongen Montalto aan te zien; zij schrikte van zijn voor­
komen, zoo doodsbleek was zijn gelaat en zoo dof stonden zijne
oogen.
„Signora! wie ben ik? dat gij mij zoo vreest ?" vroeg hij zacht
verwijtend. „Hebt gij geen enkel woord, geenen enkelen blik
meer voor eenen vriend?"
„Wees het genoeg, om mijne terughouding te begrijpen," sprak
zij verlegen.
Maar hij klampte zich met hardnekkigheid vast aan deze gele­
genheid om haar bijzijn te genieten.
„Mag ik u mijn rijtuig aanbieden, om u terug te brengen?'
vroeg hij, zonder op haar eerste antwoord te letten.
„Het is beter dat ik te voet ga, hernam zij.
„O neen, Mylady! neen, wij rijden met den Kardinaal," riep
William, die het aanbod gehoord had, met de willekeurige drift
van een kind, dat gewoon is zijn zin te krijgen.
En Anna liet zich voortleiden door den geliefden man en
door den geliefden zoon.
En zij beiden gaven zich weder over aan de betoovering van
elkanders nabijheid en aan de zoete vertrouwelijkheid van het
gesprek. Toch overschreed Montalto niet den dorpel van Anna's
woning. Zulke tooneelen waren weinig geschikt, om de gewenschte
verwijdering tusschen die twee menschen daar te stellen. Wil­
liam was alles voor de moeder; maar hij was zeer weinig voor
de vrouw. En te weten dat bij alles, waaronder zij leed, het

263
haar slechts één wenk behoefde te kosten, om den eenigsten
wensch der vrouw, der beminnende vrouw voldaan te zien, dan
behoorde er zielskracht toe, dien wenk niet te geven. In deze
dagen deed Anna reuzenstappen voor hare partij, ten minste in­
dien het voor Engelsche onderdanen eene aanwinst konde hee-
ten, dat de afgezant van Philips II de leiding hunner staatkun­
dige belangen op zich nam. De Graaf van Olivarez bezocht
zijne bekoorlijke naburin, hij wist veel van haar door Scipione.
De Graaf bracht het gesprek spoedig op de Engelsche zaken;
zij wenschte niets beters, dan hem daarvoor te winnen. Hij
schroomde niet, haar in te wijden in de oogmerken zijns Ko-
nings met haar vaderland. De Katholieke vrouw, de hartstoch­
telijke bewonderaarster der Schotsche Koningin, vond niets stui­
tends in het denkbeeld: Philips op den troon der Tudors, en
Elizabeth op het schavot van Maria. Zij bevorderde gaarne al
de belangen der Spaansche ligue; zij vond ten minste bezigheid.
In het paleis Montalto geleidt eene met purper damast be-
hangene deur, uit eene weelderige slaapkamer naar een klein
vertrek, waarin niemand het recht heeft, ongeroepen binnen te
treden; want het is het eigen bidvertrek, het oratorio, le retrait,
het plekje van ontwijk voor den doorluchtigen Heer des huizes
zeiven. Het eenige plaatsje misschien, waar hij zich vrij gevoelt,
waar hij niet noodig heeft omringd te zijn, waar hij geen on­
bescheiden luisterend oor vreest. Sedert vele dagen gebruikt
de jonge eigenaar van dit gansche grootsche paleis niets anders
dan dit kleine plekje, het eenige, dat hem zoo geheel onver­
deeld toebehoort. Ook nu vinden wij hem daar; met het hoofd
rustende op den arm, dien hij achteloos tegen de kussens van
zijne ottomane steunt, zit of liever ligt hij daar zonder bezig­
heid; maar op zijn gelaat ligt niet één trek van dat kwijnend
genot, dat onder den afmattenden Italiaanschen hemel, werke-
looze rust tot zulk eene weelderige ontspanning maakt. Het

264
dolce far niente lokt tot een zoet gepeins uit; maar het is geen
zoet gepeins, dat den Kardinaal bezighoudt. Het is een akelig
verstompend, aftobbend voortdenken op ééne gedachte, die al­
toos terugkeert, en die tot wanhoop kan voeren, of tot krank­
zinnigheid. Een eentonig heen en weder rollen van den steen
van Sisyphus, om eene verouderde beeldspraak te gebruiken. Eene
verterende gedachte, die de beste vermogens der ziel weg-
knaagt, die eenen onnatuurlijken gloed jaagt op de wangen,
om ze bij tusschenpoozen tot de lijkkleur te doen versterven,
die de kaken uitholt in de vaag der jeugd, en die rimpels brengt
op een voorhoofd van twintig jaren.
Droog, brandend en glasachtig strak staan zijne oogen; het
is of het laatdunkend scherpe zijner trekken meer uitkwam, nu
de lieve glimlach die uitdrukking van trots niet meer verzacht;
daar is eene tint van verbittering en van zwaarmoedigen men-
schenhaat op zijn gelaat, die getuigt van eene ziel, die zich
heeft samengetrokken onder een wrang boezemwee. Als de ziel
van den mensch zich zal verheffen onder het lijden, dan moet
dat lijden iets anders zijn, dan de kanker der ongeoorloofde
liefde. De Kardinaal zit zwijgend, doch niet alleen, zoo men
ten minste in de rij der wezens telt dien ranken hazewindhond,
die den fijnen kop met trouw geduld op de knie zijns meesters
heeft neergevleid, en die soms zijne bezielde oogen, waaruit
bijna menschelijke scherpzinnigheid spreekt, naar den jongen
Kerkvorst opheft, terwijl deze verstrooid en zonder het zelf te
weten, de lange, zijdeachtige ooren tusschen de vingers heen
en weder rolt. Vlak tegenover de ottomane van den jongen
Prelaat hangt eene treffend schoone afbeelding van den ge-
kruisten Christus, waarop zijn starend oog dikmaals verwijlt.
Lang, zeer lang moest dat veelzeggend zwijgen en dat rusteloos
rusten reeds hebben geduurd; want zelfs de zwijgende gezel­
schaphouder begon zich te vervelen, en alsof hij de gedachten
van zijnen meester wilde afleiden, hief hij zich op uit zijne zit-

265
tende houding, legde liefkozend de beide voorpooten op diens,
arm, en zag hem schrander aan, onder een zacht gejank.
„Gij verveelt u, Baldo! gij zijt gelukkig en dartel, deze stilte
mishaagt u?.... ga dan heen bij hen, die gelukkig en vroolijk
zijn. "Waartoe zult gij den meester aanhangen, dien allen verla­
ten, die somber is en die welhaast sterft?" En toen, den spitsen
snoet tusschen de vingers vattende, zag de Vorst het dier treurig
aan. „Gelukkige Baldo! gij gevoelt niets, gij ziet, ik benijd u."
En daarop na eene pauze: „Wie had kunnen denken, dat de
benijde Kardinaal Montalto, de Kardinaal-neef, de Bescherm­
heer van het machtige rijk der Polen, de Aartspriester van de
rijkste Basilica, den hond Baldo benijden zoude ?" Het was of
de jonge man met opzet al die titels bijeenvoegde om ze door
het laatste woord allen te verlagen. Toen opende hij de deur
voor het beest, dat schielijk wegsprong van zijne zijde, en ver­
zonk weder in zijne sombere mijmering. Hij hief zich eindelijk
daaruit op, en den matten blik op nieuw heen wendende naar
de schilderij tegenover hem, riep hij met hartstocht: „Vergif­
fenis. O! gij goddelijke lijder! hebt gij ooit vrouwenliefde ge­
kend?"
„Eene vraag, Monsignore! die vulgata, noch legende u beant­
woorden zal." Zoo stoorde eene stem, de stem van Angelo, de
verdere alleenspraak van den Kerkvoogd.
„Wij hadden gehoopt, Signor! hier ten minste veilig te zijn
tegen vermetel indringen," merkte Montalto bits en streng aan.
„Tegen vermetel indringen zeer zeker, doorluchtigste Heer!"
hernam de ongewenschte bezoeker, terwijl hij zich aan zijne
voeten wierp, „maar niet tegen de angstvallige voorkomendheid
uwer vrienden!"
„Ik verschoon hen van deze voorkomendheid, Signor! gij
kunt u verwijderen." En ziende, dat de andere evenwel staan
bleef, en hem met vrijpostige oplettendheid in de oogen zag,
vervolgde hij met trotsche bitterheid:

266
„Wij zijn onzen camerist veel dank schuldig, dat hij onze
afzondering zoo opmerkzaam weet te doen eerbiedigen."'
„Laat mijne vermetelheid hem niet tot een verwijt zijn, Mon­
signore! Moede van in de voorzaal uwer Eminentie alleen heen
en weder te loopen," — op het woord alleen legde hij eenen
nadruk, dien de Kardinaal ten volle begreep — „trad ik zon­
der gezien te worden de slaapkamer van uwe Eminentie binnen;
na zoover gegaan te zijn, was het te laat om terug te keeren,
ik wist, dat uwe Doorluchtigheid alleen moest zijn, toen Baldo
haar verliet... ik waagde den onbescheiden stap, en ... zie mij
hier aan uwe voeten, om er de vergiffenis voor af te smeeken."
Daar was bijna iets ironieks in de wijze, waarop Scipione
zijnen eerbied uitdrukte.
„Ik wenschte toch wel te weten, Mijnheer! waarom gij u
zooveel moeite gegeven hebt om tot mij door te dringen."
„Bevreemdt mijn ijver uwe Eminentie?... ik konde toch de
overbrenger zijn ...."
„Geef, geef, hebt gij iets van haar," riep de Kardinaal, op
eenmaal trots en toorn vergetende, met schitterende oogen.
„Vergeef mij, doorluchtige Heer!" hernam de andere, met
eenen nauwelijks merkbaren glimlach.
Montalto zuchtte en wierp zich weder moedeloos in zijne kus­
sens terug.
„Ik heb een gesprek gehad met den Graaf van Olivarez,"
vervolgde Angelo.
„Behoud het voor u zeiven; ik stel geen het minste belang
in de gesprekken van dien man."
„Toch, Monsignore! toch, een weinig zeker, als ik uwe Emi­
nentie mededeel waarover het liep."
„Ik ben niet 'gestemd het te hooren." De toon, waarop dit
gezegd werd, was zoo beslissend en zoo veelbeteekenend, dat
Angelo het raadzaam vond, niet langer aan te houden. Zwijgend
bleef hij in eene eerbiedige houding voor den Kerkvorst staan,

267
en zag hem daarbij met eene zoo oplettende en zoo zichtbare
deelneming aan, dat deze het hoofd ter zijde wendde.
„Uwe Eminentie ziet zeer bleek," hervatte Florentijn, met
eenen zweem van bezorgdheid.
„Mij deert niets, ik ben volmaakt wel."
„Monsignore! daar was een tijd, waarin ik deelen mocht in
uw vertrouwen. Wat misdeed ik, om het niet meer waardig te zijn ?"
„Gij hebt het niet verloren, Angelo!"
„Dus veroorlooft uwe Doorluchtigheid mij ééne vraag?"
De Kardinaal zag hem aan als wilde hij zijne gedachten raden.
„Mijne genadigste Heer! waarom bezoekt gij nimmer meer
Lady Oston?" De onverwachte klank van dien naam werkte
hevig en schokkend op den jongeling.
Hij sprong op als van den bliksem getroffen, liep eenige
malen als een duizelende de kamer op en neder, bleef eindelijk
vlak voor Scipione staan, greep krampachtig diens beide handen
tusschen de zijne, en zeide toen:
„Ik heb plechtig beloofd het niet te doen."
„Met eenen eed, Heer?"
„Met eenen eed, Angelo'"
„En dat kwelt u, en dat maakt u het leven bitter, u die in
het volle genot kondet zijn van de vreugde des levens, en
daarom kwijnt gij weg in den bloei der jeugd, en waarom zoudt
gij u zeiven het genot niet gunnen haar te zien? Het is zoo,
een eed moet ongeschonden blijven als de eer; maar wat ver­
hindert u, haar niet te bezoeken en haar evenwel te zien ?"
De Kardinaal glimlachte smartelijk.
„Heeft zij u alle hoop benomen, zoude het haar mishagen u
te ontmoeten?"
„Ik weet, dat zij evenveel lijdt als ik."
„En indien zich de gelegenheid opdoet?"
„Zij komt slechts in de mis."
„Wenscht uwe Eminentie werkelijk de Signora te spreken?"

268
De donkere blos, die Peretti's bleeke wang kleurde, zeide
genoeg.
„Verzoeker!" riep hij.
„Dezen avond vindt gij haar bij Olivarez."
„Ach, Scipione! waartoe die marteling? Dit alles brengt ons
niet verder."
„Als Uwe Eminentie den Graaf hare zorgen vertrouwde,
mogelijk dat er heeling zoude zijn."
„Bij hem! vertrouwen? mijnen hartstocht aan den Spanjaard!
zijt gij razend, mensch?"
„Geloof mij, Monsignore! de Graaf kent de zwakheden van
vele anderen, de Graaf heeft moeielijker zwarigheden vereffend
voor zijne Katholieke Majesteit zelve. En ik weet het, Olivarez
wenscht niets vuriger dan uwe Doorluchtigheid te verplichten."
„Wat zou hij kunnen?"
„Veel, zeer veel, veroorloof mij slechts van u te spreken. Ik
zal nog vóór den avond hier zijn, om uwe Eminentie veel op
te helderen. Mag men op uwe tegenwoordigheid rekenen bij de
vereeniging in zijn huis, of op eene plaats, waar de geheimhou­
ding nog beter gewaarborgd is?"
Als in strijd met zich zei ven, boog Montalto het hoofd op
de borst.
„Mag ik?" herhaalde Angelo.
„Ik zal er zijn," antwoordde Alexander Peretti.
Voorzeker, Montalto is hier zwak, laakbaar zwak: maar
biedt den dorstige in de verte eene verkwikkende teug. Zal
hij niet daarop toeloopen? Zal hij vragen welk pad hem der­
waarts voert? Zal hij niet voortijlen zonder omzien of zijblik,
als er niets in hem of om hem is, dat zijne zielskracht stevigt?

— — w;
HOOFDSTUK XXI.
De Schot maakt eene kennis
Twee uren na het angelus, vond er in de nieuw aange­
legde, nog niet voltooide straat St. Felice, die van de kerk Santa
Croce doorloopt tot aan St. Maria Maggiore, een voorval plaats,
eene ongeregeldheid, eene ergernis, die, hoe gewoon ook onder
de vorige regeering, sedert de laatste jaren eene zeldzaamheid
was geworden. Eene vrouw werd mishandeld door twee woeste
mannen. Zij had veel geworsteld tegen hare aanvallers en die
worsteling duurde nog voort. En het was stil in de breede, ver­
latene straat; want beroep, noch vermaak, noch godsdienstplicht
voerde iemand op dit uur derwaarts, en het noodgeschrei der
hulpelooze vrouw klonk in geen medelijdend oor. En die man­
nen vonden er een wreed genoegen in, hun slachtoffer, dat zij
nu eindelijk gebonden aan hunne voeten hadden, de wreedste
verwijten toe te krijschen.
„Gervasio!" riep zij. „Ik heb eens honderd Scudi in uwen
zak gebracht, vermoord mij niet." „Stop haar den mond," beval
Gervasio zijnen makker, „de ellendige heeft mijne vrouw ver­
kocht aan eenen abt." En de andere, die dit woord gehoorzaamde,
wierp haar met bitterheid toe: „Quirina! gij hebt mijne zuster
overgeleverd in de armen van den patriciër, die haar verleid
heeft."

„Sterf!" riep de eene man.
„Sterf!" herhaalde de andere.
270
En boven de keel van de ongelukkige flikkerden twee ponjaarden.
„Neen, Signor Abbate! gij houdt mij niet terug," riep eens­
klaps eene liefelijke meisjesstem, terwijl eene slanke gestalte,
dicht in den mezzaro gehuld, met vogelvlugheid van de over­
zijde der straat naar de plaats van het gevaar toeijlde. „Ziet
gjj dan niet, dat ze die vrouw vermoorden zullen ?"
En bij de muziek van die stem spalkte het vrouwelijke slacht­
offer de oogen wijd open en verwrong akelig den mond, waar­
mede zij geen geluid konde geven. En de aanvallers wendden
zich om, en twee forsche mannengestalten, die snel de jonk­
vrouw gevolgd waren, grepen onvoorziens de armen, die de
moordtuigen ophieven, en eer zij het zeiven wisten, waren zij
ontwapend, en hunne prooi richtte zich op, en toen die man­
nen hunnen aanslag verijdeld zagen, dachten zij alleen aan de
vlucht, en zij wrongen zich los uit de handen der onverwachte
beschermers, en zij vloden met de snelheid van lieden, die de
galg ontloopen. En de slanke Signora in de mezzaro trachtte
met liefelijk medelijden de banden los te maken, die de vrouw
nog beletteden zich den doek uit den mond te rukken. En
toen zij daarin geslaagd was, viel de vrouw aan de voeten der
Signora, en riep met dankbare geestdrift: „De Heiligen mogen
mij eeuwig straffen, mijne Signora! zoo ik uwe hulp ooit ver­
geet. Wees gedankt, wees gedankt! Noem mij uwen naam,
opdat ik dien in mijn gebed herdenke, en laat mij uw bevallig
aangezicht zien, opdat ik het nimmer vergete."
„Mag ik u herinneren, dat de tijd verloopt, en dat het hoogst
onvoorzichtig is, uwen naam prijs te geven aan eene vrouw als
deze," zeide een der mannen in geestelijk gewaad tot de jonge
dame; „laat ons liever voortgaan, schielijk voortgaan,"fluisterde
hij verder, „uwe afwezendheid kan in den wijngaard opgemerkt
worden." Maar het jonge meisje schoof even den zwarten zijden

271
sluier weg van het gezicht, en zeide vriendelijk tot hare be­
schermelinge: „Goede vrouw, gedenk dan in uw gebed aan
Orsina Peretti; want zij is niet gelukkig."
Toen eerst nam zij den arm van hem, dien zij Abbate genoemd
had, en ging ijlings met hem voort.
Inderdaad was het de jonkvrouw Orsina Peretti. Wij moeten
hare tegenwoordigheid ophelderen. De opvoeder van William,
door Montalto gekozen, was een jeugdig abt, van de orde der
Jezuieten. Het was een goedhartig mensch, en een jongeling, die
niet zonder belangstelling de moeder van zijnen kweekeling ga­
desloeg, en die haar tot de deelneming aan het leven trachtte
terug te brengen. Hij had haar somwijlen met een smartelijke
glimlach den naam van Orsina hooren noemen, en zij had dan
daarbij de wensch geuit, het meisje te zien. Hij nam op zich,
haar met deze vreugde te verrassen. Het had den welopgevoe-
den Abbate weinig moeite gekost, om tot de jonkvrouw Peretti
door te dringen, en hij was er zeer spoedig in geslaagd, Orsina
over te halen tot een geheim en vertrouwelijk bezoek aan Lady
Oston. Het meisje had de romancen en balladen der Trouve-
ren gelezen, zij kende menige stanza der Toscaansche dichters
van buiten, en dat avontuurlijk doorkruisen van Eome's straten
bij avond, te voet, diep in den mezzaro gehuld, met eenen jon­
gen geestelijke tot geleide, en eenen fantastischen schildknaap,
zooals Hugh Mac-o-Daunt, tot wachtel', had voor hare zestien
jaren eene aantrekkelijke bekoorlijkheid, die zij niet weerstaan
konde. Het was van dit bezoek, dat zij terugkeerde. Hugh wilde
zijn gezelschap volgen; maar Quirina klemde zich met onbe-
schrijfelijken angst aan dien laatsten beschermer. „O, ik smeek
u, f
goede Heer! verlaat mij niet, breng mij naar mijne woning,
zij konden terugkomen, ik heb meer vijanden."
De Schot aarzelde: toen wendde de jonge Signora, in weer­
wil van haren geleider, zich nog eenmaal om en riep hem toe:
„Kom, Hugh! bescherm deze vrouw."

272
„Voor dit woord zullen de Heiligen haar zegenen, die lieve
edele Signorina," hernam Quirina, terwijl zij haren Schotsehen
Amadis met zich voorttrok. „En was dat dan Orsina Peretti, de
nicht van den Paus, die ik.... nu, lof zij St. Magdalena! ik
zal dankbaar kunnen zijn."
„Waar wilt gij, dat ik u heenbrengen zal, vrouw?" vroeg Hugh in
het slechte Italiaansch, dat hij eindelijk begon machtig te worden.
„Ik zal u voortleiden, mjjn Meester!" sprak onze lang verge-
tene kennis uit Azzo's huis.
En beiden stapten eenen tijd lang zwijgend en met groote schre­
den voort.
„Ik dacht waarlijk niet, dat onze voorname Signorine zulke
avontuurlijke wandelingen deden. Welnu, ik gun deze van harte
elke vreugde; was die Heer haar minnaar ?"
„Spreek met meer eerbied van eene Lady, die zoo schoon is en zoo
goed. Zij keert terug van een bezoek, dat zij heeft afgelegd bij mijne
meesteres."
„En wie is dan uwe meesteres? en bovenal wie zijt gij? Ik
verwed een pond van mijn vleesch, dat ge een Noordlander
zijt. Grij spreekt als Engelsche woorden in uw Italiaansch."
„Verstaat gij Engelsch?" vroeg Hugh opgetogen.
„Zoo wat, ik heb lang kennis gehad aan den camerist van
Monsignore Alano, die een Engelschman is, en wiens lieden in
dien tijd allen Engelschen waren; en men leert gemakkelijk van
zijne vrienden. Zeg mij nu wie gij zijt, en spreek zooveel van
«we taal als het u lust, ik versta u zeker." — En naar harte­
lust begon Hugh haar alles mede te deelen, wat hij reeds te
Rome ondervonden had, en hij gaf zich lucht over menige er­
gernis, en hield bovenal niet op Margaret te beschuldigen, dat
zij de zwarte oogen der Italiaansche jonkers liever had, dan de
lichtblauwe van eenen Schot.
„En zoo denken vele Romeinsche meisjes er niet over, en
ik ook niet," antwoordde Quirina, misschien wel met een voor-

273
nemen, om de dankbaarheid jegens den jongen man verder te
drijven, dan eenige woorden van vriendschap. „Weet gij wat,
kom mij morgen avond omstreeks dezen tijd in mijne woning
vinden. Ik ben eene behendige vrouw, ingewijd in al de ge­
heimen der voorzegging en der witte tooverkunst. Ik zal een
lot voor u trekken, en ik zal u in eenen spiegel het meisje
te zien geven, dat u zal liefhebben, en dat gij beminnen zult."
„Waarlijk! riep de Schot, verblijd en met verbazing, „mij
dunkt, wij moesten daarmede niet tot morgen wachten: morgen
kan ik misschien niet uit; mijne Lady houdt een geregeld huis,
ofsshoon zij er ook Italianen in heeft; nu in dit uur mist mij
niemand."
„Neen, Hugh! heden niet, het is Woensdag, en dat is een on­
gelukkige dag voor de goede kunst. Kom morgen om dezen
tijd, niet later ten minste."
„Als ik kan, bij St. Patrick! dan zult gij mij vroeg genoeg
zien."
Zij waren nu Azzo's huis genaderd. „Ik ben hier meer ge­
weest," zeide Hugh, zich bedenkende, „dit is het huis, waarvan
ik u vertelde, dat mijne Lady het zoo plotseling verlaten heeft,
zonder dat ik er de reden van begrijpen kon. Zijt gij de vrouw
des huizes ?"
„Neen, de Padrone is mijn broeder; ik woon hier nog niet
lang. Als gij komt, vraag dan naar la Sorella, en men zal u
bij mij brengen, vaarwel." En zij drukte hem met kracht de
hand, terwijl zij hem zonder omstandigheden staan liet voor
de deur, die zij toesloot. Wij kunnen ons niet verwijderen zoo­
als hij deed; maar wij moeten Quirina volgen tot in hare som­
bere en ordelooze schuilplaats. Toen zij die binnentrad, vond
zij reeds een persoon daar. Scipione-Angelo stapte er met drif­
tige, ongeregelde schreden heen en weder. Zoodra hij haar zag,
liep hij op haar toe. „Gij hebt mij een vol uur op u doen wach­
ten," riep hij barsch.
Engelsclien te Rome enz. 18

274
„Als gij gewacht hebt, zult gij mij zeker noodig hebben,"
antwoordde zij droogjes.
„Ik heb u noodig om u aan den worgpaal te brengen,
feeks!"
„Dan heb ik geen spijt, niet eerder te zijn gekomen," her­
nam zij, zich eenen beker vullende uit hare kruik, die op de
tafel stond.
„Gij hadt ten minste uw verdiend loon, zoo ik het deed,"
ging hij voort, „en dan waart gij daar, waar gij toch wel ein­
delijk komen zult, hoeveel moeite anderen zich ook geven
om u te sparen. Verwenschte onvoorzichtigheid! uit te gaan,
terwijl gij alle Heiligen moest danken, dat gij een donker ge­
welf boven u hebt; uit te gaan, de dienaars van den Stadvoogd
in den mond te loopen, terwijl ik bijna mijne vrijheid en mijne
plannen in de waagschaal stel voor uw behoud. Ondankbaar, on­
nadenkend, lichtzinnig! ijdel schepsel! vrouw!" riep hij eindi­
gende, alsof dit laatste woord de grootste climax der beschim­
ping moest zijn.
„Als gij niet gewacht hadt, zoudt gij over mijn gevaar niet
gedacht hebben," hernam zij bits, „en kon ik het dan weten,
dat gij zoo vroeg hier zijn zoudt. Bij St. Magdalena! niet te
mogen uitgaan na de Paschen! een goed vriend niet te mogen
bezoeken, die mjj noodig had. En toch, het had mij duur
kunnen te staan komen, dit uitgaan. Troost u daarmede en
laat ons vrede maken; wat gij wilt van mij ?"
„Quirina! Quirina! de Kardinaal is in het net. Het was mij
gelukt, mijne lieden op de hoogte te brengen, waarop ik ze
hebben wilde; en in waarheid, met zooveel kunst, met zooveel
beleid, zoo natuurlijk, dat zij meenden hunnen eigenen weg te
gaan en aan hunne eigene gewaarwordingen toe te geven, ter­
wijl zij niets wilden, dan hetgeen ik hun te willen gaf. En toch,
onvoorziens, zijne helsche Majesteit weet waarom, zijn ze blijven
stilstaan op een punt, waar ze, volgens den gewonen loop der

275
dingen als van zeiven voortgaan moesten. Dat verveelde mij,
en ik moest er een eind aan maken; ik zet alles op één worp
en ik zal winnen. De Kardinaal komt morgen in dit huis, om
met zijne Anna te spreken; hjj denkt haar te vinden met Oli­
varez en zijne partij, hij vindt geene deftige bijeenkomst van
geheime partijgangers, maar slechts zijne Anna! Ik bedrieg hem
in het uur, het overige begrijpt zich. Ik waag veel; maar het
moet afgedaan zijn; ik kan niet langer zoo leven, ik wil spoe­
dig mijne wraak; om spoedig te kunnen sterven; het leven
heeft niets wat mij aantrekt; ik had slechts ééne taak te ver­
vullen, als zij af is, verlang ik naar rust, naar de vernietiging."
„Bij de Heilige Drievuldigheid! gelooft gij niet aan het vage­
vuur?" riep Quirina met ontzetting.
„De woorden der monniken prediken het ons; maar een ver­
licht man weet dat beter, Quirina! Zouden die menschen han­
delen, zooals zij het nu doen, zoo de God en de verschrikkin­
gen, waarvan de priesters raaskallen, iets anders waren dan
schrikbeelden, die zij der wereld voorhouden, om zielmissen
betaald te krijgen en aflaten kwijt te worden. Als de Heiligen,
van welke zij het gepeupel altijd voorprevelen, werkelijk beston­
den, meent gij dan, dat men ze zoude aanroepen bij eiken val-
schen eed, bij elk misdrijf, bij elke schennis? Meent gij dan,
dat die vlekkelooze God, als Hij bestond, zijne menschen niet
eens eindelijk moede zoude worden en zich openbaren in hunne
straf? Welzalig hij, die aan het guichelspel gelooven kan! Het
geeft geene rust, niets boven zich te kennen, dan machtige men­
schen die boos zijn. Maar ik heb de onschuld zien sterven on­
der martelingen; en zoo er een levend God der onschuld was,
had Hij den moord der onschuld niet toegelaten, den moord
van Francesco!"
En de vreeselijke man, die zoo koel berekeningen konde maken
op de hartstochten van anderen, kromp bij deze woorden ineen
als door eigene gewaarwordingen overweldigd. Hij schreide!

276
„Wat zal ik u antwoorden, mijn vriend! van dat alles staat
niets in mijn gebedenboek, maakt dat af met uwen biechtvader.
Mij dunkt, dat een Christen voorzichtig zoude doen, met zich
liever te houden aan hetgeen de geestelijke Heeren er van zeg­
gen. Zij moeten van onze zielen rekenschap afleggen, Carissimo!
en zij weten beter de grepen van hun handwerk, dan wij on-
ingewijden! Laat ieder zijn beroep, en nu.... vervolg."
„Ook is er meer, dat mij aandrijft, voortgang te maken. In
het avonduur van morgen moet ik alles afdoen; het zal het
laatste zijn, dat mij overblijft. Morgen moet gij mij dit vertrek
afstaan; als ik weet, dat de Kardinaal verloren is, voer ik de
kleine Orsina Peretti hierheen onder eenig voorwendsel, om het
even welk, eene wandeling, een watertochtje op den Tiber, het
een of ander, het kind volgt mij op eenen wenk, zij is buigzaam
als mijn handschoen. Als wij eenmaal hier zijn, worden wij
overvallen. Mijn lot weet ik, en de schoone... nu dat moet
Sixtus weten; maar de slag is hem toegebracht. Het vorstelijk
huwelijk met den grooten Prins is dan zeker uit. Wij zullen den
hooggeboren Colonna eene aardige welkomst bereiden, en de
veehoeder van Grotto zal er niet meer aan behoeven te denken,
om zijn geslacht uit te huwelijken aan Rome's oudsten adel.
Verschoont hij, dan zal men den Paus verachten en bespotten;
straft hij, dan drukt hij een brandmerk op zijn eigen voorhoofd
en eene nog diepere wonde in zijn hart. Wat dunkt u?"
„Uwe berekening is meesterlijk goed, amico! alleen hebt
gij ééne kleinigheid vergeten. De eenige schuilplaats van uwe
onderdanige dienares, die voor u staat, zal worden opgevuld
met gerechtsdienaars, en zij zelve zal dus het eerste offer zijn
van uwe bekoorlijke plannen."
„Dat heb ik niet gezegd, Quirina! gij weet het, ik ben trouw
met mijne vrienden, en iederen dag, waarop gij nog ademhaalt,
dankt gij aan mijne goedheid. Mij zeiven breng ik in het
hoogste gevaar, door u aan de eisch der gerechtigheid te ont-

277
trekken; en toch wil ik dat doen, en toch zal ik mij wagen
voor u. Maak u reisvaardig met al wat gij bezit, morgen tegen
het vallen van den avond geleid ik u veilig buiten Rome; wilt
gij naar Napels ?"
„Hm, Napels ! eene goede stad."
„Wilt gij er heen?"
„Vraag den vogel, of hij de kooi verlaten wil voor de groene
boschjes."
„Zorg dan, dat gij morgen avond bij de poort St. Giovanni
zjjt, als de klok van het Lateraan zeven heeft geslagen, ik heb
veel goud, ik heb morgen niets meer noodig in de wereld, ik
zal u mijn goud geven; het is de laatste dienst, dien ik u
doen kan."
„Scipione! Signor Scipione! bedenk het wel, is dit geen val­
strik, waarin gij mij voeren wilt ?" Wees voorzichtig, ik zou mjj
kunnen wreken."
„Vrouw! waarom wantrouwt gij mij? Wat zoude mjj uw ver­
derf ? Ik heb niets van u noodig, dan nog eenige uren geheim­
houding, en dit hol, dat gij vurig wenscht te verlaten. Ik vraag
immers niet eens dank; ik weet immers wat dat is, de dank­
baarheid der menschen. Ik doe het alleen om het eenige wezen
het leven te behouden, dat vertellen kan door gansch Italië, hoe
Scipione de Florentijn, Scipione de spion, Scipione de bandie-
tenbeul, zich heeft gewroken op Sixtus den grooten Paus."
„Dankbaarheid," herhaalde Quirina, en bleef in een diep
nadenken voor zich heen zien. Toen plotseling opstaande, riep
zij: „Neen Heer! de dankbaarheid is niet voor ieder een ijdel
woord. Om u de mijne te toonen, wil ik u dien éénen goeden
raad geven: sta af van uwe plannen met Orsina, zij zijn te gru­
welijk, ze zouden u kwaad aanbrengen."
„Zottin! niet voor alle schatten der nieuwe wereld! Mijn
wraak is het eenige, wat ik van de aarde wensch."
„Houd u tevreden met den val van den Kardinaal; deze

278
wraak is niet die van den mensch, zij is die van den duivel."
„Ik wil de duivel zijn van dit geslacht."
„Scipione! ik beloof u hier geen zwijgen."
„Slavin der zonde! ik ben meester van uw leven, gij zijt geheel
in mijne hand: buiten mijnen wil één voetstap uit deze schuil­
plaats en gij zijt verloren. Aan wien zoudt gij mij verraden?"
„Aan ieder die mij hooren wil; ik zeg het u vooraf, opdat
gij u beraden kunt. Uwe bedreigingen vrees ik niet. Sleep mij
morgen voor den rechter, men zal mij niet onverhoord ter dood
zenden, en ik ken uwe ontwerpen, ik ken ze alle, vriendlief,
ik ga niet alleen in den dood." En zij lachte met haren ruwen
onvrouwelijken lach.
„Walgelijk schepsel!" riep hij, vol woede~op haar toesprin­
gende, „dreig niet, als uw leven aan niets hangt dan aan de
beweging van dezen arm; ik kan u het stilwijgen opleggen."
En hij rukte zijn degen uit de scheede. Maar zij week slechts
langzaam ter zijde. Van een tafeltje, waarbij zij nu genaderd
was, nam zij een vuurwapen op. „Ik ben geen weerloos lam,
onnoozele!" riep zij honend, „nog één stap en ik brand los.
Meent gij dat Cola di Luca mij geene erfenis achterliet?" Toen
liet hij zijn wapen zinken.
„Quirina! lieden als wij, behoorden geene vijanden te zijn."
„Zoo denk ik er ook over: de misdaad heeft ons broeder en
zuster gemaakt."
„En wilt gij uwen broeder bij de laatste misdaad verraden?
Zijne laatste; want waarlijk ik ga sterven, vrouw!"
„Gij zijt er dus niet af te brengen?"
„Nooit."
„Als zuster, als dankbare zuster heb ik u gewaarschuwd: gij
hebt niet willen hooren, de gevolgen komen over u zeiven."
„Zeg mij ronduit, wilt gij mij verraden?"
„Als ik dat wilde, had ik gezwegen; ik wil dankbaar zijn."
„Wees het dan geheel, en zweer mij geheimhouding tot mor-

279
gen zeven uur. Verlaat Azzo's huis niet dan om de poort Gio­
vanni uit te gaan, zweer mij dat."
„Ik zweer het u."
„Ik mistrouw u toch."
„Sluit mij dan op."
„Gij weet meer dan één middel om eene geslotene deur open
te krijgen. Hoor, Quirina! ik wil mij overgeven aan uwe goede
trouw het is voor de eerste maal, dat ik mij op een mensch
verlaat. Maar, nietwaar, gij zult mij niet bedriegen, gij waagt er
alles mede, het is uw belang niet, gij hebt er niet ééne reden toe."
„Waarom dan mij te mistrouwen, heb ik u niet gezegd, dat
ik dankbaar zal zijn?"
„Welnu dan, tot morgen."
„Tot morgen, Signor Scipione!"
„Bij de poort Giovanni," sprak hij.
„Ten zeven ure," sprak zij.
En het was zonderling te zien, hoe die vier oogen die elkan­
der uitvorschend aanzagen, eene mengeling van twijfel en wan­
trouwen aanduidden.
Hugh Mac-o-Daunt paste goed op zijn tijd, nog vóór het uur
der afspraak was hij bij zijne wichelaarster. Hij vond haar ech­
ter niet bezig met toebereidselen tot geheime tooverkunst. Zij
was in eene donkere reiskleeding, zooals veelal vrouwen uit den
lageren stand bij bedevaarten of andere tochten plachten te
gebruiken. Op hare tafel stond een kistje met kleinooden van
meer of minder waarde; kleine fleschjes van een verdacht aan­
zien, eene gevulde beurs en vuurwapenen lagen daarnevens,
alles als voorbereiding tot vertrek.
„Welkom, mijn wakkere Engelschman!" riep zij, zoodra zij
hem, op zijn kloppen, had open gedaan. „Het is goed dat gij
komt; maar het spijt mij voor u, wij kunnen geene zakendoen.
Ik moet u iets gewichtigs toevertrouwen: gij moet iemand red­
den uit een groot gevaar."

„Ik?"
280
„Gij zelf, de kleine Orsina Peretti; ik heb den tijd niet vele
woorden te verspillen, zie hier wat gij doen moet; ga, zoo spoe­
dig gij kunt, naar den wijngaard van donna Camilla; zie hare
kleindochter te spreken, zeg haar, dat zij heden haar huis niet
moet verlaten; onder geen voorwendsel, wie haar ook daartoe
aanzette, al ware het ook een priester, die haar riep om eene
stervende te troosten, of een minnaar tot eene vroolijke samen­
komst. Zeg haar dit, uit mijnen naam, uit naam van Quirina,
wie zij het leven redde, en die dankbaar zijn wil."
„En welk is dan dat gevaar?"
„Veel grooter dan gij of zij gissen kunt."
„Wie is dan de booswicht, die zulk eene goede Lady zoo­
veel kwaads doen wil?"
„Dat doet niets tot de zaak, en ik heb beloofd hem niet te
noemen."
„Maar zoo het mij niet gelukt, haar te spreken?"
„Zeg het dan hare Duenna, haren Biechtvader, haar kamer­
meisje, onverschillig wie."
„Waarom hebt gij de jonkvrouw niet eerder gewaarschuwd?"
„Mijn goede Hugh! ik ben eene arme, ongelukkige vrouw, die
vele vijanden heeft, zooals gij dat op dien avond hebt kunnen
zien; vervolging dreigt mij van alle kanten, en zoo ik mij over
dag vertoonde, ware ik zeker verloren. Het is daarom ook, dat
ik nog heden Rome verlaat."
„Gij verlaat Rome?"
„Ja."
„Ik wenschte, dat ik dat ook konde zeggen. Gij zult mij dus
mijne bruid niet laten zien ?"
„Zoo gij belang stelt in Orsina Peretti, geene overtollige
woorden meer."
„Ik ga dan." En hij wendde zich naar de deur. Een geritsel
daar buiten deed Quirina opschrikken.

281
„Alle goede Heiligen behoeden ons!'' riep zij ontsteld, „daar
is hij zelf!"
En snel Hugh bij den arm vattende, wees zij hem eenen don­
keren hoek van het vertrek. „Yerberg u, zoo goed gij kunt,"
fluisterde zij.
De deur werd geopend, Quirina verschikte eenen stoel met
hooge zitting, dicht bij het plekje, waar Hugh in verbazing en
angst nederzakte, wierp er een paar kleedingstukken over heen,
schoof het aarden lampje in eene andere richting, en hield zich
met de ringen en armbanden van het kistje bezig, toen Scipione
binnentrad. Hij was in eene hevige gemoedsbeweging; de
oogen rolden hem wild door het hoofd; al zijne trekken waren
in eene zenuwachtige bewegelijkheid; op zijn voorhoofd ston­
den de aders strak en hoog gezwollen, als getuigen van gewel­
dige spanning; zijne neusgaten hadden zich verwijd als bij een
hoog zinnelijk genot; zijne lippen waren in gestadige trilling.
„Quirina! Quirina!" riep hij, onstuimig haar de hand grij­
pende. „Ik zal mijne wraak hebben ! Sixtus zal bloed schreien,
zooals mijn Francesco! Anna Oston is reeds in het net, ik zelf
geleidde haar; binnen een half uur zal de Kardinaal volgen.
Lach met mij, vrouw ! lach met mij, verblijd u in mijne vreugde:
het is mijne eerste vroolijkheid sinds langen tijd van foltering.
Juich dan! de Peretti's zullen vallen !'"
„Gij doet mij huiveren, Signor Scipione! de aanstaande zege­
praal maakt u ijlhoofdig, waarom komt gij zelf?"
„Uit zorg voor uwe veiligheid; want gij zijt mij trouw ge­
weest, niet waar? gij hebt uw hol niet verlaten. En nu, zijt gij
gereed? wij hebben geene minuut meer te verliezen, ik heb
nog maar weinige uren voor mij; ziedaar het beloofde goud."
Hij wierp haar eene helderklinkende beurs toe.
„In schijn nog eenige kleinigheden samenpakkende, bukte
zich Quirina naar Hugh, en zeide zeer zacht: „Gij vindt
eenen sleutel onder de tafel, die opent u straks dit vertrek;

282
Azzo is gewonnen, hij laat u ongehinderd doorgaan, vlieg te hulp!"
Onderwijl had zich Scipione met den rug naar haar toege­
keerd, in eigene overpeinzingen ,verdiept.
„Eene schoone bruidskamer voor eene Pauselijke nicht!"
mompelde hij, „en toch, bij St. Franciscus! fraai genoeg als de
bruidegom een spion is."j
„Willen wij gaan, Signor!" sprak Quirina, haar kistje en het
goud opnemende.
„Wij gaan; waarom steekt gij die wapens bij u?"
„Zij konden noodig zijn, Carissimo! En wilt gij ook van mij
een geschenk? Neem dit fleschje, vroeger heb ik het u aange­
boden, weiger het thans niet, gij kunt niet weten hoe het soms
dienen kan."
„Thans is het mij welkom."
En die beide uitmuntende bondgenooten gingen nu haastig
van daar.
En snel uit zijnen schuilhoek oprijzende, zocht Hugh met
drift den sleutel, dien hij vond en hoog noodig had; want de
Florentijn had de deur gesloten.
„Die Romeinen! die Romeinen! zij spelen met wraak, ver­
raad en booze aanslagen, alsof dat alles natuurlijke dingen
waren. Ik geef het den eerlijksten Schot te doen onder hen te
verkeeren en zich vrij te waren van hunne lagen. Bij St. Patrick!
sprak die hatelijke kerel — wiens stem ik herkend heb, en
wien ik eenen goeden ribbestoot gegeven had, zoo mijn clay­
more bij de hand ware geweest — niet van mijnen Lady, ja,
Anna Oston heeft hij genoemd, en den Kardinaal! Bij mijns
vaders naam, het kan met geen goed oogmerk zijn. Altijd is
de dochter van onze bergen mij dierbaarder, dan de zwart-
oogige Italiane. Anna Oston of Orsina Peretti, ik weet wie ik
helpen zal!"

HOOFDSTUK XXII.
De Paus moet eens als mensch. voelen!
Met behoedzaamheid had zich de slang Scipione voortgekron-
keld tot in de tegenwoordigheid van Rome's gebieder. Gij hadt
hem moeten zien, hoe hij zich in listige bedeesdheid voor zijnen
Heer stelde, hoe zijn glurend oog altijd slechts als ter sluiks
den indruk bespiedde van ieder woord, dat hij uitsprak. En
waarlijk, ieder zijner woorden beteekende veel; zelfs als hij
zweeg, sprak dit zwijgen iets vreeselijks uit.
„Quirina heeft eene schuilplaats gevonden in het huis van
Azzo. Eene verdachte woning in de Via Coronaria. Ik weet met
zekerheid, dat zij daar nog weder haar vorig handwerk drijft,
en dat onze paskwildichter er dezen avond zijn zal. De Stad­
voogd is omtrent het uur en de plaats volkomen ingelicht. Het
heeft mij eenige moeite gekost, zijne Hoogwaardigheid te be­
wegen mijne verzekeringen te gelooven, omdat vroeger eene
mijner aanwijzingen niet werd bewaarheid. Ik ben nu echter
van mijne lieden zeker."
Na deze woorden boog hij zich, alsof hij niets meer te zeg­
gen had.
„Welnu, en dan dat andere?" vroeg Sixtus.
„Ik heb niets meer, Heiligste Vader!" antwoordde Angelo,
met de verlegenheid van iemand, die oneindig veel verbergt.

284
„Hebben wij u niet belast met een onderzoek?"
„Mijn genadigste gebieder! vraag mij niets."
„Wij vragen niets, wij bevelen u alleen te antwoorden."
„Het ware beter, geloof mij, Heer! voor uwe rust ware het
beter, mij dit niet te bevelen."
„O! ik bid u, bekommer u niet over onze rust: wij hebben
de waarheid lief boven alles," antwoordde de Paus met hoog­
heid.
„En daarenboven, hetgeen ik weet, werd mij in diep vertrou­
wen medegedeeld."
„Al ware het in de biecht, gij zult spreken!"
„Ik heb reeds meer als lasteraar voor uwe Heiligheid gestaan."
„Bij het gebeente van St. Petrus!" riep Sixtus, stampvoetende
van ongeduld. „Weg met die uitvluchten."
„God weet wat ik er om gave, zoo mij dit bericht wierd
kwijtgescholden; en toch is het misschien goed, dat Uwe Hei­
ligheid alles wete. Zij kan zoo al niet voorkomen, ten minste
afwenden, verschoonen, sparen. De verleiding, de jeugd, de
gelegenheid."
„Bij God den Almachtige! wie zegt u, dat ik iets anders zijn
wil dan streng rechtvaardig. Spaar uwe tong niet langer, zoo gij
niet voor eeuwig zwijgen wilt."
„Uwe Heiligheid wete dan, dat er een samenspanning bestaat
van de Spaansche partij, met Olivarez aan het hoofd, door som­
mige Kardinalen ondersteund, door Filips gewettigd, en waar­
van Monsignore Montalto de deelgenoot is."
Geweldig was de uitwerking dezer woorden op Sixtus. Hij
had vroeger van bruisend ongeduld de vingers in de handpal­
men heen en weder gewreven, en in gestadige onrustige beweging
met de voeten getrappeld. Nu liet hij plotseling de armen
krachteloos zinken, boog het hoofd op de borst neder, als
iemand die den harteslag ontvangt; zijne harde, stoute, sterk
sprekende gelaatstrekken krompen krampachtig samen.

Sixtus V werd doodsbleek!
285
Angelo, die zweeg, beschouwde met tijgerachtigen wellust dien
grijsaard, dien hij vermoordde met de dolksteken zijner tong.
„Meer!" beval deze met eene akelig doffe stem.
„Mijn genadige Heer! denk niet het misdadigste van den on-
gelukkigen jongeling, zijne Eminentie is verleid geworden. Het
is niet om de staatkunde van eenen Philips te ondersteunen, het
is niet om zijnen weldoener te verraden, dat hij zich gewikkeld
heeft in die gevaarlijke verbintenissen, het zijn de verleidend
schoone oogen van Lady Oston, die hem aantrekken .... want
zij is eene waarheid geworden, die betrekking, waarop de schimp­
dichter doelde, Lady Oston is de minnares van den Kardinaal."
„Bewijzen ?"
„Zijn, helaas! niet moeielijk te geven, Heer! de Engelsche
Trouw is heden avond met de samengezworenen bijeen in Azzo's
huis. Het is eene veelbesÜ3sende samenkomst, de Kardinaal en
de Lady zullen er vroeger zijn om elkander afzonderlijk te
spreken."
Hier hief Sixtus het hoofd op; het was een bliksemfelle,
onuitstaanbare blik, dien hij toen op Scipione wierp; een blik
die getuigde van diepziende schranderheid en menschenkennis.
Een blik, waarvoor Scipione in zijne gruwelijke zegepraal het
onbeschaamde oog moest nederslaan. En toch moest hij dien
lang verduren.
En donderend, als de stem van den gesarden leeuw, klonk
de stem van den Priestervorst, toen hij zeide:
„Dit alles wist gij vroeger!"
„Heiligste Vader? ik bezweer u...."
Tot eenig antwoord riep de Paus luid: „Arnolphi! Ezzelino!"
Twee Apostolische schildknapen traden binnen.
De uitgestrekte arm van Sixtus wees op den Plorentijn. „Naar
den kerker van het kasteel St. Angelo." En de jonge mannen
maakten zich van Scipione meester, die sprakeloos van verbazing,

286
met uitpuilende oogen en samengeknepen lippen daar stond.
Dat woord kwam hem te vroeg.
Op eens rukte hij zich los uit de handen der wachten, en
met de teugelooze vermetelheid van den lang ingetoomden harts­
tocht, die eindelijk uitbarst en die niets ontziet, trad hij vlak
voor den Heer van Rome. Gillend schel klonk zijne stem toen
hij sprak: „Eerst het genot mijner wraak! Ja, Sixtus! hoor het:
ik heb alles geweten; neen, meer, de Kardinaal heeft geenen
schuldigen stap gedaan, die niet door mij werd voorbereid. De
Kardinaal is niets geweest dan eene draadpop in mijne hand. De
schoone Lady Oston was, ondanks haar zelve, mijn werktuig. Gij
kunt uwen schuldigen bloedverwant sparen; een voorwendsel tot
vergiffenis is zoo licht gevonden, een machtwoord, dat de zonde
uitwischt, zoo licht gesproken. Het is immers eene zoo geringe
fout voor eenen Kardinaal, het Hoofd der kerk te verraden.
Het is immers zoo gering eene ergernis, een Kardinaal, die eene
schoone vrouw in de armen sluit! Maar toch is de kroon weg­
gerukt van zijn hoofd, uw trots en uwe hoop liggen verslagen
in de lichtzinnigheid van dien neef, op wien £gij al uwe hoop
gesteld hadt."
„Mensch! gij hebt getracht ons te krenken; dat ware mogelijk
geweest, zoo wij nog Felix Peretti waren maar Sixtus de V
heeft de menschelijke zwakheid overwonnen. De Paus is onkwets­
baar; de Paus kent geene andere bloedverwanten dan de Kerk
van Christus. En nu, vervloekte! want reeds uw doel is de ver­
vloeking des Hemels waardig, waarom hebt gij dat gedaan ?
En Scipione hernam met helsche zegepraal, want hij wist hoe­
veel brandende smart de grijsaard onder die koude hoogheid
verborg, en hoeveel het den mensch kostte, om den Paus te
handhaven:
„Paus Sixtus! het was omdat gij Francesco van Florence ge­
rechtelijk hebt vermoord; Francesco was mijns broeders kind.
Het was omdat gij gespot hebt met de jeugd van mijnen neef,

287
aan omzichtig bij uwe blinde gestrengheid, rechtvaardige Heer
van Kome! "Wond niet weder de wesp; want de wesp kan ste­
ken. De onschuld van Francesco heeft Alexander Montalto
schuldig gemaakt."
En Sixtus zweeg; tegenover den Florentijn stelde hij zijne
waardigheid door geen enkelen klank in de waagschaal. Dat
was eene van die overwinningen op zijn toornig en opbruisend
karakter, waartoe hjj zich, in vijftienjarige oefening als Kardinaal,
gehard had; dat was een getrouw blijven aan zijn grondbe­
ginsel: de beleedigingen, die men niet wreken kan, moet men
ontveinzen.
Een enkel wederwoord ware als eene verontschuldiging ge­
weest jegens den spion. Een verwijt, ook het meest trotsche,
eene gelijkstelling ^en eene bedreiging tot den man, die vooraf
elke hoop op vrijheid en leven had opgegeven, om zoo te dur­
ven spreken, ware onmacht geweest. De Vorst van Rome was
zoo ongehoord beleedigd geworden, dat geen folterdood, geen
lang leven vol martelingen naar evenredigheid straffen kon.
Hij had Scipione met volmaakt geduld laten uitspreken, on­
schendbaar en laatdunkend als eene eenzame rots in het midden
der zee, waartegen de oproerige golven zich te bersten spatten;
en toen deze geëindigd had, verhief hij slechts even den wijs­
vinger, en Scipione zag zich opnieuw in de macht zijner wachters.
Toen men hem wegleidde, riep hij met sarrenden spot:
„De schimpdichter, Heiligste Vader! is in uwe macht, slechts
iets vroeger dan hij het voorhad. Zeg het Orsina Peretti behoed­
zaam, dat hare minnaar Angelo als misdadiger sterft!" en daarop
volgde hij met opgericht hoofd en fonkelende oogen, vroolijk
en zegepralend als een overwinnaar de mannen, die hem weg­
leidden.
Scipione, en het wordt tijd zijn karakter beter te ontleden,
dan kdoor zijne handelingen alleen, Scipione is naar eiken
regel der Christelijke zedeleer, de kwaadaardigste booswicht.

288
En toch was hij niet geheel de duivel van hatelijke eigen­
baat en lage bekrompene zelfzucht, die menigeen misschien
in hem zou kunnen zien. Hij was niet de eerzuchtige, die om
hoog te staan, langs zonden en gruwelen opklimt; hij was
niet de hebzuchtige, die voor goud handel drijft met zijne ziel
en die van anderen; hij was slechts de man, die vast, on­
wrikbaar, stelselmatig, met onverzettelijke vastheid een plan
van wraak volgde, zonder omzien, noch opzien. De man, die
elke bedenking verzaakte om die wraak, die hij beschouwde
als eenen heiligen, noodzakelijken plicht; die voor haar elk
eigenbelang voorbijzag, elke rust, elk levensgenot opofferde,
en voor haar, als bet ware zijne persoonlijkheid had afge­
legd; die slaaf was geworden, hoewel hij trots genoeg bezat
om edelman te zijn; die huichelaar was geworden, hoewel hij
moeds genoeg had, om onverbloemd de ondeugd te huldigen;
die zich grijsaard had gemaakt naar het hart, in de volle kracht
der jeugd. Voorwaar! als al die vonken van zielskracht, van
scherpzinnigheid waren gebruikt geworden tot eenen 'edelen
kamp, dan had hij een held van zedelijke grootheid kunnen zijn;
nu hij ze verspild had tot het najagen van eenen hartstocht,
die zonde was, moet men hem duivel noemen. Hij was gekwetst
geworden in zijn heiligst en edelst gevoel, de broederliefde, en
niemand had hem geleerd Christen te zijn, om christelijk te ver­
geven; het bloot zinnelijk Katholicisme, dat hem omgaf, was
hem een poppenspel, waarboven zijn helder inzicht hem verhief,
en hij had niets daarvoor in de plaats weten te stellen, dan
eene redelooze ontkenning van al wat niet stoffelijk was.
En nu eischen mijne lezeressen van mij eene opheldering
van het vroeger gebeurde met dezen Maldaveto. Scipione was
aan zijnen kleinen neef verbonden door hetgeen de natuur
en de omstandigheden het innigst en meest verbindend hebben
kunnen. Scipione had eene zuster gehad, eene eenige zuster; vele
jaren ouder dan hij, een engel van zachtheid en schoonheid.

289
Hij had haar bemind met een bewonderend opzien, zooals
altijd een hartstochtelijk jongeling een vrouwelijk wezen bemint
dat zijne achting en liefde waardig is. Een schitterend edelman,
uit den hoogsten Florentijnschen adel, had zich die zuster tot
bruid gekozen. Vervolgingen op vervolgingen van de machtige
bloedverwanten, die de koopmansdochter tot geenen prijs voor
de hunne erkennen wilden, hadden dat huwelijk lang geweerd,
maar het niet voor altijd kunnen verhinderen. Toch hadden zij
de jonggehuwden gescheiden. De edele Signor Incisi was be­
zweken onder de slagen van zijne laaghartige vijanden. Zijne
jonge gade werd moeder in de kerker. Dat kind was de knaap
Francesco. Toen men de moeder en haren zoon martelen wilde,
om haar tot den afstand te dwingen van haar heiligst recht,
den naam eens gemaals, wist zij het kind Scipione toe te reiken:
door de traliën van hare gevangeniscel, eene tweede geboorte,
waarbij de broeder vaderrechten verkreeg. In zijnen mantel
verborgen, voerde hij het kind weg uit Florence; zelf nog
bijna een knaap, voelde hij al het gewicht der vaderzorg; ook
bracht hij op dat kind terug, al wat zijn hart aan liefde bevat­
ten kon. Het vergoedde hem vaderland en bloedverwanten, en
rijkdom en rust. Beata, de eerste vrouwelijke bediende uit het
huis zijner ouders, was na den val van hare meesters met den
Campaneeschen boer Paoli gehuwd. Aan haar vertrouwde hij
den zuigeling; die nog zoozeer vrouwezorg behoefde. In zijne
verdere woelige loopbaan had hij het kind nog van zich ver­
wijderd gehouden; hij vond het voorzichtig, dat het in nederig­
heid en vergetelheid werd opgevoed. Toch had hij zich voorbe­
houden, het eenmaal in de rechten zijner geboorte te handhaven.
Daartoe had hij de gunst van Sixtus gezocht, daartoe had hij
zich elke taak laten welgevallen om die te behouden. En nu
was het dit kind, waaraan zich de koude gestrengheid des
Pausen vergrepen had. Was bij zulk eene kwetsing tegenover
een man als Scipione, de uitkomst bevreemdend ?
En^elsclten te Rome enz. 19

290
Wij hebben Sixtus alleen gelaten, na de pijnlijke overwinning
op den orkaan zijner driften. Nu ving de strijd aan tusschen
den bloedverwant en den Paus; een strijd, kort maar hevig;
een strijd, den vroegeren Kardinaal Montalto waardig. Een oogen­
blik was hij mensch, hij wierp zich terug in zijnen armstoel,
zijne hooge gestalte boog zich als in tweeën, het was of zijne
gelaatstrekken plotseling verouderden. Hij scheen nu zonder
kunst zoo oud, als hij vroeger had willen schijnen. Hij drukte
het gloeiende voorhoofd sterk tegen het rijke verguldsel van
zijnen zetel, alsof dat weldadige kalmte zoude brengen. Wee
den ongelukkige, die rust moet zoeken bij goud; dat verhit als
men gloeit; dat ijskoud is als men warmte zoekt. O! voorwaar,
wee, wee den machtige, die behoefte heeft om het kloppend
hoofd tegen eene vriendenborst te leunen, en die niets om zich
ziet dan verguldsel! Toen hij zich weder oprichtte, staarde de
grijsaard langzaam om zich henen; hij hield het hoofd omhoog,
twee tranen welden op in de strakke, wijd geopende oogen; zij
vielen henen over de oogleden, bewegingloos liet hij ze voort­
glijden, loodrecht vielen zij neder op zijne handen, die hij op
de knieën samengevouwen hield. Een zeldzame dauw, die een
dor veld besproeide!
Hunne kille vochtigheid wekte hem op uit zijn stomp nadenken.
Toen hief hij zich moedig op, trad zonder aarzelen voor zijne
schrijftafel, schreef met vaste hand eenige regels, rolde het per­
kament te zamen, wond er eene zegelkoord om heen en gaf
het den dienaar, dien hij tot zich riep met dit woord: „Voor den
Stadvoogd!"
Daarop kruiste hij de armen over de borst met den uitroep:
„Het is gedaan, Antonio! vergeving. Uw zoon en Rome! ik had
geene keus!"'
Terwijl de groote meester van het Vatikaan zich zooveel moeite
gaf om Vorst te zijn, liep een gemaskerd jongman voort, in de
richting van Azzo's huis. Een knaap, mede gemaskerd, volgde

291
hem met eene lantaarn. Iemand, die lust gehad had tot op­
merkingen, zoude al zeer spoedig begrepen hebben, dat die man
niet gewoon was, zooals tersluiks langs de straten te gaan.
Veelmalen zag hij om, schuchter en schichtig, als iemand, die
vreest gevolgd te zijn, en dit, gevoegd bij zijne drift om voort
te komen, was juist geen middel om niet in het oog te loopen;
ook trok hij weldra de aandacht tot zich. Mannen, van dezelfde
soort als wij er reeds meermalen als ongewenschte getuigen
hebben zien verschijnen, liepen ook nu op den schuwen gemas­
kerde toe, die altijd zijnen stap versnelde; dan te vergeefs, men
omsingelde hem. Met schrandere tegenwoordigheid van geest,
blies zijn knaap snel het draagbaar licht uit.
„Wij zijn niet in den Carnaval,'' begon het hoofd der sbirren,
zijnen man aansprekende, „en wie zijn gelaat maskert, kan ook
wel daden in den zin hebben, die een masker behoeven. Zeg
ons wie gij zijt en wat gij voor hebt."
De gemaskerde, die zich zoo omringd zag, zweeg.
„Messer! wij zullen ons zeiven overtuigen moeten, dat gij niet
den man zijt, dien wij zoeken; en zoo gij niet gewillig uw mas­
ker aflegt...." De kleine dienaar naderde driftig zijnen Heer
als ter bescherming.
„Om Godswil, Saffiro!" fluisterde deze, „geene onbezonnenheid,
zoo ik herkend word, ben ik verloren." En daarop zich krachtig
met de armen werende, trachtte hij zich eenen doortocht te ba­
nen; ijdele poging! er ving eene worsteling aan, waarin de onge­
wapende tegen de gewapende overmacht zoude moeten bezwijken.
In den angst voor den meester zag de trouwe knaap naar
alle kanten om redding uit. Hij ziet eenen man, die met drift
toesnelt, misschien kan het een helper zijn.
„Hulp, Signor Cavaliero! hulp voor eenen edelman tegen de
sbirren," roept Saffiro, met de vervoering der vertwijfeling.
En de cavaliero kwam ijlings naderbij. „Mijne vrienden! laat
toch dezen edelman met vrede. Signor mio! verdedig u niet

292
langer tegen hen, zij zullen u ongemoeid laten; zij hebben voor
u geenen last "
„En wie zijt gij, vermetele! om te beslissen, waartoe de
lieden van den Stadvoogd last hebben of niet?" vroeg de aan­
voerder hem, die zoo stoutmoedig tusschenbeide kwam. De
man zag dat hoofd der sbirren doordringend aan, en het schijn­
sel der lantaren, die hij zelf in de hand hield, op zijn gelaat
doende vallen, sprak hij droogjes:
„Ik ben ridder Karre, ik sta voor dien persoon in."
„Die vervloekte Engelschman," antwoordde de andere, terwijl
hij terugweek. „Makkers! laat den gemaskerde met rust, als
de Engelschman er zich mede bemoeit, geef ik het op; ik heb
om die verwenschte vergissing met hem reeds zooveel van den
Stadvoogd moeten hooren!"
En ridder Karre, zijn voordeel snel voortzettende, nam zijnen
beschermeling onder den arm, en riep nog, terwijl hij hem met
zich voerde: „Houdt veeleer de wacht voor Azzo's huis; daar
vindt gij verdachte lieden."
„Dat gaat de anderen aan; wij hebben geen last voor
Azzo's huis," antwoordden zij morrend, terwijl zij verder gingen.
„Dank, dank, dank, Signore!" riep de kleine Saffiro, terwijl
hij den krachtigen beschermer zijns meesters volgde. Maar
deze trok dadelijk zijnen arm uit dien des ridders terug. „Gij
waart edelmoedig, Signore! gij hebt mij gered, mijn dank
is oneindig groot; maar ik bid u, laat mij nu mijn weegs gaan."
„Naar het huis daar ginds, niet waar, Monsignore? maar
laat mij u dit ééne herinneren: die weg leidt niet naar het
Vatikaan.
„Karre! gij hebt mij herkend, houd mij niet langer terug,
zoo gij wilt, dat uwe vriendelijke hulpvaardigheid voor mij
hare volle waarde zal hebben... daar ginds word ik gewacht!''
„Nu niet meer, edele Montalto; al wat u daar nog wacht,
is het verderf."

293
„Bij Jezus, Mijnheer! hoe weet gij...."
„Door eenen samenloop van omstandigheden, dien ik u zal
ophelderen. Euk uw masker af, laat uw gelaat zoo vrij, alsof gij
van het Conclave kwaamt, Eminentie! vermomming wekt arg­
waan, en ik heb op mij genomen u te redden."
„En zij dan?" vroeg Montalto met eene onrust die hij niet
meester was, terwijl hij zijn masker afnam.
„Zij is gered, zij is in mijn huis, zij wenscht u te spreken.
Wilt gij mij nu volgen?"
„Karre! Karre! gij beschaamt mij, gij bedroeft mij, en toch
maakt gij mij oneindig gelukkig. Zij gered, ik haar zien, door
u? en ik heb u zooveel kwaads gedaan."
„Het is zoo, Monsignore! ik beminde mijne nicht, zij was
mijne verloofde, bijna mijne bruid. En gij alleen staat tusschen
mij en mijn geluk; dat is zeker hard, en...."
„En gij hebt er niet aan gedacht, den hinderpaal uit den weg
te ruimen ?"
„Al ware het, dat ik zooveel laagheid van ziel hebben kon,
wat baatte mij uw val! De liefde eener vrouw laat zich niet
dwingen, niet koopen, verdienen misschien niet eens," voegde
de ridder er met een smartelijken glimlach bij. „Anna Oston
heeft mij de hare ontnomen, ik ben haar geliefde niet meer,
maar ik zal altijd haar bloedverwant zijn en haar trouwste
vriend."
„Hebt gij haar werkelijk bemind, om zóó te kunnen spreken ?
O! als gij wist hoe ik ...."
„Mijn jonge vriend! ik ben uw vele schreden vooruit op de
baan der levensondervinding; ik heb zeer veel genoten, zeer
vele gewaarwordingen uitgeput; maar ik heb slechts ééne liefde
gekend, dat was de liefde voor mijne nicht. Laster mijn gevoel
niet, omdat het kalm en eerbiedig is teruggetreden; ik ken
het leven en ik heb het beoordeeld; het heeft mij zoovele te­
leurstellingen gebracht, dat ik geëindigd ben met mij zelfs in

294
de allersmartelijkste te schikken." Hier zweeg de ridder met
eenen zucht, die getuigde hoezeer hij nog onder de grieve leed.
De Kardinaal, die hem begreep, eerbiedigde zijn stilzwijgen,
dat hij eindelijk zelf weder afbrak, met te zeggen: „Ik ben u
nog eene inlichting verschuldigd, vergun mij u die te geven,
voordat wij mijn huis binnen gaan, dat niet ver meer af is."
Ook mijne lezers hebben daar recht op. Zoodra Hugh den
sleutel van Quirina gevonden had, verliet hij hare schuilplaats
met al de haast zijner trouwe; dan helaas, aan den deurtrap
genaderd, was het hem onmogelijk dien te openen. In het don­
kere rondtastende, en niet gemeenzaam met de kunstgreep,
wist hij de rechte plaats niet te treffen, waar de deur zich opende
door het drukken van den voet. En al zijne pogingen, hetzij
met bedaard overleg, hetzij in opgewonden angst aangewend,
waren volstrekt vruchteloos. Eindelijk alle beradenheid verlie­
zende, schreeuwde hij luide om Azzo, zonder te bedenken, dat
hem even goed een vijand als een bondgenoot konde te ge-
moet komen. De Padrone kwam aanloopen: „Per Dio, kame­
raad ! schei uit met dat geraas," riep hij, terwijl hij den opgeslo­
tene bevrijdde, „in een huis als het onze, moet men nooit
luidruchtig zijn."
„Bij St. Patrick, vriend! als ik voort moet! als ik stik van
ongeduld in dit verwenschte hol?"
„Dan nog moest gij zwijgen, zwijgen al waart gij tusschen
de deur vastgeklemd. En vooral gij, onhandige Engelschman!
gij, die niet genoeg moeite kunt doen om uwe tegenwoordig­
heid hier te verbergen. Bij mijnen Patroon! gij zoudt uwe mees­
teres, die daar boven is, bijna op het rumoer doen toeschieten.
De goede Signora, die daar zoo angstig en eenzaam zit te luis­
teren naar iederen voetstap, die nadert, en die zeker ieder ge­
ritsel hoort."
„Wat zegt gij? mijne Lady daar boven! dan moet ik haar
spreken."

295
„Gij, dwaashoofd! bedenk toch, dat zij vragen zal wat gij hier
zijt komen doen.''
Maar de trouwe Schot hoorde niets meer, ijlde den trap op,
waarvan hij de richting zich nog herinnerde, en ondanks Azzo,
die in verbazing stond toe te kijken, was hij spoedig in de
kamer, waar Anna hem met de grootste bevreemding zag bin­
nenkomen. In zoo korte woorden als hij kon bijeen vinden,
maakte hij haar Scipione's verraad zoo duidelijk, als het hem
zeiven was. En reeds die éene bijzonderheid, dat Montalto
hierheen gelokt was, Montalto, de Kardinaal, dien zij niet kon
verwachten in eene bijeenkomst van Spaanschgezinde Romeinen,
waartoe zij was uitgenoodigd, deed haar op eens het afschuwe­
lijke ontwerp doorzien. Zelfs het verraad in de kapel werd haar
helder. Zij vreesde het ergste voor den Kardinaal, hij moest
gewaarschuwd worden; hem hier af te wachten, zoude slechts
de bedoelingen van den verrader ondersteunen. Het was van
het hoogste belang, dat zij niet samen gevonden werden; iemand
moest den jongeling redden, zij zelve konde het niet. Zij dacht
op Karre. Hij was zoo goed, zoo grootmoedig, hij had haar zoo
plechtig beloofd haar vriend te zijn. Het is zoo, zij had hem
bitter gegriefd, zij moest zich zeer diep vernederen in haar eigen
gevoel, om zulk eenen dienst te vragen van eenen man, dien zij
van zich gestooten had; maar zij zag het gevaar van hem, dien
zij liefhad, en die zich alleen gewaagd had uit liefde voor haar,
en zij aarzelde niet. Zij scheidde zich van Hugh, dien zij naar
den wijngaard Peretti heen zond, ter hulpe van Orsina, en ging
zelve onvergezeld naar het huis van den ridder. Hij bespaarde
haar de bede om redding. Toen zij hem alles verhaald had,
bood hij zelf aan, den jongen Kerkvorst op te sporen, of af te wach­
ten, en niet te rusten, voordat hij hem veilig wist.
En daarop vatte Anna plechtig zijne hand: „Lionel! nu nog
één dienst, den laatsten, dien ik van u afsmeeken zal, beloof
mij, dat gij mij niet weigeren zult. Voer Montalto hierheen, ik

296
moet hem spreken. Hoort gij het, ik moet. Ik heb mij ernstig
met mij zelve beraden, er zijn nog andere plichten dan die van
eene partij te schragen. Ik breek het hart van dezen jongeling
en het mijne in die lange marteling, die zonder doel is als zon­
der uitkomst. Het zal eene laatste samenkomst zijn, een afscheid
voor deze aarde; beloof mij, dat ik hem zien zal!"
En hare stem klonk zoo ernstig, en hare trekken drukten zoo­
veel verhevene rust uit, dat de ridder begreep hoe het een
grootsch besluit moest zijn, dat haar aandreef.
„Gij zult den Kardinaal zien, Mylady!" had hij tot haar
gezegd.
Terwijl de drie Engelschen op deze wijze alles in het werk stel­
den, om de leden van het Pauselijk geslacht aan het loerende
gevaar te onttrekken, was men op het Vatikaan over het lot
van den Kardinaal-neef in eene onrust, des te heviger naar mate
men er zich van elke tusschenkomst moest onthouden. Zijne
Heiligheid was nu omringd van de kardinalen Aldobrandini,
Castagna en Farnese, den Deken der Kardinalen, die allen ge­
noeg belang stelden in den jeugdigen medebroeder, om alles,
wat zij konden, in zijn voordeel te zeggen. Zij stonden geschaard
rondom den zetel van den Paus, die zwijgend nederzat, met de
armen rustende op de leuningen van zijnen armstoel. Onbewe­
gelijk kalm was zijne houding als hij zweeg, toch las men op
zijn gefronsd voorhoofd en in de gespannen strakheid zijner
trekken al de onrust der bange verwachting. Als hij sprak,
was het met die zenuwachtige drift, en dat levendig gebaren­
spel, en dien overvloed van woorden, die hem altijd in uren
van opgewondenheid eigen waren. Aldobrandini zag naar hem
op met een ernstig medegevoel. Castagna speelde verlegen met
het gouden kruis op zijne borst; hij durfde den man niet aan­
zien, die een verwijt had kunnen lezen in zijn oog. Farnese,
de schrandere, de hooghartige, de ruwe Farnese, die zich zijn vorste­
lijk heldenbloed altijd beter herinnerde dan zijne geestelijke

297
wijding, zegevierde misschien in het geheim. Hij, de Vorst,
had menige grieve en menige hardheid van den laaggeboren
Sixtus verduurd. Hij had veel hoop op het Pausschap gehad,
en den trek, hem in het Conclave gespeeld, had hij nog niet
vergeten. Hij dacht er misschien aan, hoe nog zoo kort geleden,
hij zelf, smeekende voor eenen neef, aan de voeten geknield
had van denzelfden man, die nu aan datzelfde zielewee leed;
en het was misschien niet zonder een klein inmengsel van triomf,
dat hij zoo luide en aanmatigend zijn oordeel uitbracht.
„Angelo heeft Zijner Heiligheid niet éénen naam genoemd
behalve dien van Olivarez," zeide hem Castagna op zijne vraag.
„Wat zeggen ons namen, als wij de personen in onze macht
hebben," viel Sixtus in, „en zoo er van ontsnapten, de schelm
Angelo zal in den kerker van het kasteel wel tot eene volkomene
biecht gedwongen worden."
Toen zeide Farnese:
„De Kardinaal-neef had gewaarschuwd moeten worden; het
is zóó duidelijk een valstrik, waarin men hem heeft willen
lokken."
„Gewaarschuwd, Mijnheer! bij den Hemel, gewaarschuwd!
waar denkt gij aan? De Kardinaal heeft de jaren en het oor­
deel, om zijnen eigen weg te gaan. Valstrikken, verleiding!
ijdele voorwendsels die bij ons niets afdoen! Hij wist wel, dat
datgene, waartoe hij zich liet overhalen, niet goed was. Als
alle andere stemmen zwegen, had er nog een luid klinkende
stem in zijn hart moeten zijn: de dankbaarheid jegens ons!"
„Daar zijn Vorsten der Kerk bij zwaardere misstappen ver­
schoond gebleven, zeer Heilige Vader!" merkte Farnese aan.
„En uw neef Ranuccio werd om eenen veel lichteren ter
dood veroordeeld," hernam Sixtus, met eene hardheid, die de
drie anderen verbleeken deed. „Gij hebt hem door list uit onze
handen gered; gij hebt dat mogen doen, omdat gij niet Paus
waart; ook hebben wij het u vergeven; maar wij, die Paus zijn,

298
wij kunnen • niets hebben voor den onzen, dan blinde gerech­
tigheid."
Toen verhief zich Aldobrandini met edelen moed: „Niemand
kan een hooger denkbeeld hebben dan ik, van al wat onzen
stand waardigs en heiligs heeft; maar de misstap, waarvan
men den zeer jongen Kardinaal Montalto beschuldigt, is onder
de vroegere regeeringen met te veel oogluiken toegelaten ge­
worden, om heden zoo groot eene ergernis te geven, dat een
Prins der Kerke en een neef van haar Hoofd die met zijn
leven zouden behoeven te boeten. Geen lid van het Heilige Ge­
nootschap zal hier den eersten steen werpen op den jeugdigen
broeder."
„Maar bij den Hemel, Monsignore! het geldt hier niet de
goed- of afkeuring van een Conclave: het geldt hier ons stelsel,
onze hervorming, alles, wat wij hebben gebouwd in Rome.
Wat spreekt gij van de vorige regeering? Wij zijn Sixtus V en
niet Gregorius XIII. Juist omdat Rome toen eene ergernis was
voor de Christenheid, moet Rome nu een toonbeeld zijn van
reinheid. Krachtige geneesmiddelen moeten de pest tegengaan;
om krachtige voorbeelden is het te doen, wien kan ik voort­
aan straffen als ik mijn eigen bloed heb gespaard? Gij weet
het allen, gij, Farnese! en gij, Castagna! en gij, Aldobrandini!
wij hebben naar het Pausschap gestaan door alle middelen, die
in ons vermogen waren; maar het was niet omdat de glans
van een driedubbele kroon ons in de oogen schitterde; het
was niet om in laffe, weelderige rust van uit de hoogte op de
andere menschen neder te zien; het was niet om Rome tot
eene prooi te geven aan een heer van verarmde bloedverwan­
ten, of om neven van mijnen naam te stellen boven de wet.
Wij hebben naar het Pausschap gegrepen, niet om de schaduw
der macht, maar om macht te hebben tegen de ondeugd: wij
hebben naar de heerschappij gegrepen, niet als Heer, maar als
heelmeester! En wij vreezen geene aderlating, wij geven al de

299
krachten van onzen geest en van ons lichaam om ze te stellen
als eenen vasten dijk tegen den grooten stroom van het kwaad;
wij hebben ons op dezen Stoel geplaatst, niet om de wet te
verkrachten, maar om de wet te handhaven, en wij willen liever
afstand doen van het gezag, en terugkeeren tot het klooster,
dat wij verlieten dan de zwakheid te hebben, van zeiven dat
gezag met den voet om te stooten."
„Mijn Vorst! gij zijt een groot man! een zeer groot man!"
riep de Opper-penitentiaris uit, aan zijne voeten nedervallende,
„maar ik smeek het u, om uwer rust wille, bedrieg u zei ven
niet. Eene zoo harde verloochening der natuur als die, welke
uwe groote ziel zich oplegt kan geen noodwendige plicht zijn
van uw gewijd ambt. Versmoor niet de stem van het bloed; zij
mocht zich eenmaal luide verheffen, en het kon dan te laat zijn.
Nog niet lang geleden heeft Uwe Heiligheid onze eerbiedige
waarschuwing versmaad, en een enkel woord van goedheid had
toen nog alles kunnen voorkomen, wat nu gebeurd is. Uw hart
heeft sedert dat uur geleden; o! hoor ons ditmaal en sla u zei­
ven geene onheelbare wonde. Laat den booswicht Angelo niet
ten volle slagen in zijn ontwerp, vervolg gij zelf zijn slachtoffer
niet. Vergeving voor den zoon van Antonio!"
„Vergiffenis voor den Kardinaal," herhaalden Farnese en Cas­
tagna, die zich mede aan Sixtus' voeten wierpen.
„Geene vergiffenis, mijne Heeren! als hij schuldig is. De Kar­
dinaal wist vooruit, dat hij daarop niet te hopen had; ik mis­
ken uwe bedoeling niet, het was belangstelling in den jongeling,
voor wien wij niets vermogen. En nu, laat het genoeg zijn,
deze strijd is afmattend, verwijdert u." Zijne stem weifelde
bijna, toen hij de laatste volzinnen sprak. De Kardinalen ver­
wijderden zich. Aldobrandini alleen zag zich teruggewenkt.
„Broeder!" zeide hem Sixtus, en leunde het hoofd tegen zijne
trouwe borst. „Het was toch niet mijne zwakheid, die u raden
deed, dat ik lijde."

300
„Neen, Heer!" maar mijne kennis van het hart."
„Met Alexander Peretti gaat mijne schoonste hoop daar henen."
„Red dan uwe schoonste hoop."
„Weet gij een middel ?"
„Laat het onderzoek gestaakt worden," hernam Aldobrandini
met drift.
Sixtus zweeg.
„Een woord, Heer! om Godswil, een woord van toestemming,
ik red voor u den schijn."
„Als de Stadvoogd van Rome met eenen gevangene terugkomt,
bestaat de Kardinaal Montalto morgen niet meer, en Alexander Pe­
retti moet sterven," antwoordde de grijsaard met fonkelende oogen.
De oude Kardinaal zonk van ontzetting ineen.
De deur van het kabinet werd geopend, de Stadvoogd van
Rome werd aangediend.
Drie bange minuten waren het nog, voordat de Stadvoogd
binnentrad. Hij was alleen!
„Heiligste Vader! nu is het zeker een bedrog van Signor
Angelo. Er is niemand gevonden, geen schijn van eedgenooten,
geene vrouw, niemand."
„O mijn God! ik dank u, hij is niet schuldig!" riep de sterke
grijsaard, die bij de verrukking der blijdschap zijne zelf beheer-
sching vergat.

HOOFDSTUK XXIII.
Nog een tooneel in de zaal van Karre.
„Grooter bewijs van zelfverzakende liefde, is nog door geenen
man aan eene vrouw gegeven, Lady Anna!'' zeide Karre, terwijl
hij den Kardinaal in zijne zaal binnenleidde. Anna, die opge­
staan was, voelde, dat zij zieh moest nederzetten.
„Thans zijt gij veilig tegen elke stoornis," vervolgde de rid­
der, op ernstig somberen toon, terwijl hij het verguld koperen
hengsel van de kleine rechter zijdeur in de hand vatte. „Dit
is de ingang tot mijn bidvertrek, waar ik vertoeven zal, totdat
uw gesprek is afgeloopen." Dit zeggende, liet hij hen alleen.
Ofschoon Anna zich met al haren vrouwelijken moed en met
al de vastheid van haren geest gewapend had; ofschoon zij haar
gelaat eene strakke, koele plooi gaf, beving haar echter eene
sterk aangrijpende ontroering, toen zij het oog sloeg op den
jongeling, die voor haar stond, toen zij zijnen verslagen geest
las uit zijne neerslachtige houding, en zijn hopeloos lijden uit
de bleekheid zijner wangen, toen zij zijn oog, dat zoo geestvol
kon schitteren, zich moedeloos zag ter aarde wenden, toen die
mond zweeg, die haar anders zooveel wist te zeggen, en die
zoo welsprekend konde overreden.
„Ik had gewenseht den Kardinaal Montalto te spreken,"
begon zij, zich vermannende, terwijl zij hem eenen stoel aan-

302
schoof; doch hare zachte bevende stem Yerfoochende de aan-
genomene koelheid.
„Dit harde woord was niet noodig, My lady! om mij te herin­
neren, dat ik niets meer te hopen heb," hernam hij gevoelig.
„Waarlijk, omsehors u niet met staalharde koelheid, om mij te
verpletteren. Dat gjj mij spreken wilt, heeft mij alles gezegd;
en toch, Anna!" voegde hij er bij, op eens in wilden hartstocht
uitbarstende, „toch was onze scheiding te lang, na een afscheid
als het laatste, voor zulk een wederzien."
„Ongelukkige! hoe wilt gij hopen op zielevrede, zoo gij uw
geheugen niet beheerschen kunt! Vergeet alles, wat ons zwak
zoude maken," hernam Anna met edele zelfbeheersching, en
zij gevoelde zich sterk genoeg om hem aan te zien. „Hoor,
mijn vriend! wij zijn een groot gevaar ontkomen, zoo zwak
waren wij, dat een kwaadaardige booswicht het heeft gewaagd,
op onze zwakheid te rekenen. De ridder heeft u zeker den arg­
list van Scipione medegedeeld; zoover heeft onze dwaze en
ij dele hartstocht ons gebracht, dat gij uwen weldoener hadt ver­
raden, zoo de verzoeking tot u gekomen ware, en dat ik mis­
schien niet gewapend zoude geweest zijn tegen uwe smeekingen.
Montalto! Montalto, zonder Karre waren wij verloren geweest."
„Ik weet het, Anna!"
„Welnu dan, Alexander! wat hebt gjj u voorgenomen voor
de toekomst?"
„Ik wil den troost der verdoemden smaken, als zij medever­
doemden om zich zien, ik wil eenmaal Paus worden en vele
Kardinalen maken!" riep hij met een waanzinnigen lach, „en
gij Anna! wat wilt gij ?"
„Ik? ik wil bidden voor eenen morrende, die den Hemel
beleedigd; voor eenen ondankbare, die zijnen weldoener lastert;
voor den roekelooze, die tot eene hooge bestemming voorbe­
schikt was, en die haar wegwerpt om als een kind te klagen,
dat men hem één blinkend speeltuig ontzegt; voor den zwakke,

303
die zoo zwak is, dat eene groote redding hem niet eens tot een
grootsch besluit bezielt."
„Anna!" Anna! dus ben ik niet, neen, zoo waar God mij
hoort, dat ben ik niet," gilde de jongeling, die aan hare voeten
zonk, „gij zijt zelve groot, denk ook niet laag van mij."
„Heb dan moed tegen u zeiven, wees uwen grooten bloed­
verwant waardig."
„Ik zal moed hebben, Anna! ik heb moed," sprak hij, met
drift opstaande, en de armen stijf tegen de borst drukkende,
als wilde hij daar een pijnlijk gevoel wegdringen, „wat wilt gij,
dat ik besluiten zal?"
„Hoor mijn besluit, en keur het goed, en ondersteun het met
de kracht die de uwe zijn zal, zoodra gij wilt. Zie, Alexander!
die altijd blijvende hoop op een onverwacht wederzien; die
onzekere kansen,' om elkander te spreken; die duizende kleine
ontmoetingen, die den hartstocht aanvuren en tergen, — zij
stooten de beste voornemens omver van twee menschen, die
besloten hadden elkander te ontwijken, en ieder van die onge­
zochte ontmoetingen, en ieder van die toevallige samenkomsten
is als zoovele zwaarden, hangende boven ons hoofd; het zijn
martelingen die ons afmatten en zwakker maken, en toch, te
zamen in dezelfde muren, door niets gescheiden dan door on­
zen wil, is er geen eed, die tegen zulke gevaren beschermt. Ik
heb lang gekampt met mij zeiven, maar uw laatste stap, die
mij getoond heeft hoeveel gij wagen zoudt voor eene hersen­
schim, heeft mijne keuze beslist. Ik offer plichten op, die mij
dierbaar waren, wier vervulling ik had gezworen; ik offer den
schoonsten droom van mijn vreugdeloos leven op aan uwe vei­
ligheid, aan uwe hooge toekomst. Ik zie af van al mijne staat­
kundige verbintenissen, ik scheid mij voortaan van de geheele
wereld; de Graaf van Olivarez is genoeg mijn vriend om mij
zijne bescherming te geven in Madrid, en mijn heengaan van
hier te helpen bespoedigen, Sixtus mag en zal mij niet terug-

304
houden. Mijn zoon heeft bescherming genoeg om hem nog in
de uwe aan te bevelen; en toch, Alexander! heb hem lief;
want hij zal zijne moeder niet meer hebben, hij is te jong om
wees te zijn. Neem hem aan, als de nalatenschap eener afge­
storvene; want dat zal ik voor u zijn."
„Uw zoon zal het weten, hoe zijne moeder bemind werd;
maar, afgestorvene! hoe moet ik dit verstaan?" sprak hij met
angst.
„Dat het klooster mij tot een kalm graf zal worden; — daar
alleen is de veilige wijkplaats voor een afgestreden hart; ik zal
mij daar op een rustig sterven voorbereiden."
„Dat niet, om Godswil dat niet! Bespaar u en mij de dub­
bele heiligschennis, de dubbele misdaad. Onder den sluier zoude
ik u nog aanbidden, gij nog aan mij denken."
„Het is goed, dat er een dubbele scheidsmuur tusschen ons
oprij ze.
„Neen! neen! misleid u zelve niet, gij zult geenen ziele vrede
smaken in de ledige doodschheid van zulk een verblijf, in de
werkelooze rust van een klooster. O! geloof mij, mijne ervaring
is hier bitter en getrouw, een geestelijk kleed beschermt niet
tegen de hartstochten. O! beloof mij dit, dit ééne, dat gij dit
woord herroept; het zal het eenigste zijn, wat gij mij ooit hebt
"toegestaan!"
„Mijn God! wat wilt gij dan, dat ik doen zal!" vroeg zij dooi­
de waarheid van zijne taal getroffen, en plotseling verliet haar
die schijnbare sterkte, de bovenmenschelijke kalmte, waartoe
zij zich verhard had. Dat kwam, omdat zij zich het steunpunt
zag ontnemen, waarin zij zooveel kracht gevonden had, omdat
het besluit werd verlamd, dat haar tot zooveel zelfverlooche­
ning opgewonden had; en des te zwakker zonk zij nu ineen,
naarmate zij zich sterker overspannen had; zij wierp zich moe­
deloos in de sofa terug, en borst in een luid schreien los.
„Ja, wij zijn beiden rampzalig," riep Peretti, en bleef in ra-

305
delooze vertwijfeling voor haar staan. En toen hij de bittere
tranen zag, die zij schreide om hem, wist hij geen woord om
haar te troosten. Zwijgend drukte hij haar hoofd tegen zijne
borst; zij zag op, een doffe angstkreet ontsnapte haar, terwijl
zij met uitgestrekte vinger op de tapijtdeur wees, die zij eenmaal
geopend gezien had. Men hoorde het zachte gerucht van eenen
sleutel, die omdraaide in een slot; iets achter het tapijt bewoog
zich, en ijlings vloog Karre uit zijn bidvertrek te voorschijn en
riep: „Weg in 's Hemels naam, weg!"
„Waarheen?" vroegen beiden tegelijk, en wilde het slaap­
vertrek des ridders in. Maar deze stiet hem terug, snel, schichtig
als met eenen tooverslag rukte hij Anna voort, tot bij den be­
kenden zetel, verschoof eene draperie, liet die over haar nedervallen,
en had nog niet naar den Kardinaal kunnen omzien, toen reeds
de tapijtgordijn geopend werd en Sixtus zich vertoonde. Karre,
die onder bittere en gansch niet kalme gewaarwordingen den
afloop van het onderhoud in zijn bidvertrek had afgewacht, was
door de luide snikken van Anna opmerkzaam geworden, en tot
bij zijnen dorpel genaderd. Haar doffe gil joeg hem angst aan;
hij trad de zaal binnen, licht begreep hij welke stoornis deze
samenkomst dreigde, en nu was het hem niet mogelijk, zijne
gansche tegenwoordigheid van geest te verzamelen tegenover
den strengen man, die voor hem stond. Ook was het met eene
soort van huivering, dat hij zijn oog nedersloeg voor den val­
kenblik van den Paus.
Na zwijgend de zaal rondgezien te hebben, liep deze recht­
streeks naar het kabinet. „Waartoe dat licht ?" vroeg hij driftig,
en zonder naar een antwoord te wachten, ging hij binnen. Der­
waarts was Peretti heen gevlucht, zonder recht te weten wat hij
deed.
Nauwelijks zag hij de statige gestalte van den man, die hem
altijd zooveel eerbied had ingeboezemd, die zijn geheele hart
had bezeten, voordat dwaling en hardheid hen scheidden, zoo
Engelschen te Rome enz. 20

306
onverwacht terug, op een oogenblik dat zijn gemoed tot de kneed­
baarste weekheid was gestemd, of, door duizend aandoeningen
bestormd, door de behoefte naar ten minste ééne verlichting
gedrongen, wierp hij zich aan zijne voeten, met den uitroep r
„Vader! is het nog niet te laat voor berouw, voor vergiffenis!"
En Sixtus, in de eerste verrassing der blijdschap, zag slechts
den lang gemiste, die wederkeerde aan zijn hart, zag slechts
het voorwerp, dat hem nog zoo straks angstdroppels van bange
vrees had gekost, zag het terug aan zijne voeten, terug in zijne
hoede; ook hief hij hem op en drukte hem sterk in zijne armen,
en zeide met eene stem, die van zijne liefde getuigde: „Gij
komt wèl laat, mijn zoon! maar toch, wees welkom."
„O! gij weet niet hoe de zoon kan afdwalen, die ver van den
vader zwerft," hervatte Montalto, nog zacht tegen den oom aan­
leunende, als de ranke liaanplant tegen den besehermenden
palmboom.
„En weet gij wat de vader lijdt, die den zoon verloren waant?""
antwoordde Sixtus, hem vriendelijk bij de hand nemende. „Waar­
lijk, wij zullen het gemeste kalf slachten; gij zijt in slechtere
handen geweest dan de jongeling van de gelijkenis. Maar wees-
gerust, uw verleider is weggesloten in den kerker van St.
Angelo, dien hij niet verlaten zal dan voor de strafplaats ~ r
gij hebt mij nog veel op te helderen, maar ik trek mijne vergif­
fenis niet weder in. Denk er aan, Kardinaal! morgen wacht u
de Paus op het Vatikaan, dat zal onze openlijke verzoening zijn.
Gij zocht dan uwen troost bij Karre! Nu dat is altijd beter dan
bij Olivarez; de ridder is getuige geweest van onzen twist, hij-
zij het dan ook van onze hereeniging, hij is bescheiden en stilzwij­
gend. En nu aan de bezigheden; wij kwamen hier verstrooiing
zoeken; wij konden u in lang niets mededeelen, Cavaliere!" Dit
alles zeggende, had Sixtus zijnen neef bij de hand met zich terug­
gevoerd in de groote zaal. Hij zette zich neder en verdiepte
zich met den Engelschman, wien het bijna duizelde in het hoofd

307
van de snel opeenvolgende gewaarwordingen, in een ernstig en
gewichtig gesprek, waarbij deze moeite had, zijne gedachten te
verzamelen, en niet door de eene of andere verstrooiing den
argwaan gaande te maken.
Dat gesprek, waarbij Sixtus op nieuw van zijne vérziende
scherpzinnige staatkunde blijken gaf, doch waarbij hij tevens
het opperhoofd van de Roömsch Katholieke Kerk te veel ver­
gat voor den Vorst van de Romagna, waarbij het uit iedere
zinsnede bleek, hoezeer hij Philips opofferde aan Elisabeth, om
partij te. trekken van de verzwakking des eersten, werd gehoord
door Anna Oston, de gemoedelijke Katholieke, de onverzoenlijke
vijandin van Elisabeth. Geen woord ontsnapte haar, de Paus sprak
duidelijk en luide, hoewel de zachte stem van Karre hem telkens
tot mindere toonverheffing trachtte te stemmen. Anna Oston, de
vroom geloovige, wier oordeel nog niet de scheiding maakte
tusschen den Stadhouder van Petrus en den wereldlijken Vorst!
Ook grensde hare verontwaardiging en schrik bijna aan zinsver­
bijstering; bedrogen in al hare verwachtingen en in haar innigst
vertrouwen op een wezen, voor welks heiligheid zij met siddering
had teruggebeefd, ja! door hem de belangen verraden te zien
van eene partij, waarvoor haar geene opoffering te groot had
geschenen, waarvoor zij zoo menigen strijd had gestreden; gekrenkt
in het heiligste, dat den mensch overblijft, als hem alles ontvalt,
haar godsdienstig geloof.... was het wonder, dat haar geschokt
gevoel zich lucht gaf in klachten en uitroepingen van ergernis,
waarbij zij elke bedachtzaamheid vergat!
De Kardinaal, wien het was als den zoon, die aan den Schoot
zijns vaders is teruggekeerd, had echter genoeg medegevoel
voor zijne Anna, om met angst te denken, hoeveel zij te lijden had
in hare sombere schuilplaats. Hij luisterde met inspanning naar
iedere harer bewegingen; dat kon nog een vreeselijk tooneel
geven die ontdekking van hare tegenwoordigheid; en toch, hij
kon er haar, hij kon er den ridder niet aan wagen, om ook

308
daarvoor eene vergiffenis af te vragen, waarvan hij niet zeker
was, dat zij volgen zou. Ook nam hij zich zeiven ernstig voor,
met die plotselinge toeneiging tot het goede, die de jeugd soms in
een plechtig oogenblik in eerlijke geestdrift ontvonkt, dat dit
hier de laatste verbloemde handeling zoude zijn van zijn leven, de
laatste gang in het duistere, de laatste afwijking van het opene
rechte pad, en dat zijn weldoener voortaan altijd de vertrouwde
zoude wezen van iedere zijner gedachten; zoo slechts de geliefde
vrouw ditmaal gered werd, en het hem daarna nog gegeven was,
zijne eigene paden te gaan. Plotseling werd hij in den loop zijner
gedachten gestoord door de opmerking van Sixtus: „Het was alsof
ik iets hoorde, wat kan dat zijn, ridder?"
Eene andere huivering dan die van Job rilde den Kardinaal door
de leden.
„Mogelijk het verschuiven van mijnen voet," antwoordde Karre,
met al de stoutheid, die in zijne macht was.
En de Priestervorst sprak weder voort en spotte met de zegening
van de Armada, waartoe hij was uitgenoodigd geworden.
„O God! het is alles spel!" borst Anna uit in hare schuil­
plaats.
„Neen, nu bedriegen mij mijne zintuigen niet; wij zijn niet
alleen!" riep Sixtus heftig, en eene waskaars van eenen der
standluchters nemende, snelde hij naar de tapijtdeur toe.
Toen begreep Anna, die ook dit hoorde, wat zij in hare
onbezonnene luidruchtigheid bedorven had. En met den moed
der blinde vertwijfeling drong zij zich voorwaarts en stortte de
kamer binnen. Sixtus zag haar aan met den blik van den slaap­
wandelaar, die plotseling ontwaakt. Karre was buiten zich zei­
ven van schrik; zijne gewone vermetele kalmte begaf hem geheel
en al, en hij kon niets dan met stamelenden mond, met ver­
bleekte wangen en sidderende lippen onsamenhangende veront­
schuldigingen uitbrengen.
„Geloof niet, Heiligste Vader! dat deze vrouw Mylady

309
Oston was hier niet niet lang zij heeft niets ge­
hoord; zij. ..."
Anna wilde iets zeggen; maar hare lippen bewogen zich zon­
der eenig geluid voort te brengen: de doorborende blik van
Sixtus verpletterde haar. De Kardinaal hield zich vast aan den
armstoel en drukte de oogen toe, als moest hij zich voorbereiden
tot den doodelijken slag.
„Wie van u heeft mij bedrogen?" vroeg Sixtus, beurtelings
de beide mannen aanziende. „Ik wil nu weten wat waarheid
is. Van wie uwer is deze vrouw de minnares ?"
„Zij is mijne verloofde," antwoordde Karre snel, met die vlug­
heid van vernuft, die altijd weder de zijne was bij ieder vonkje
van hoop op uitredding.
„Sedert wanneer, Cavaliere?" vroeg de Paus streng.
„Sedert vijftien jaren, Hoogwaardige Heer!"
vCorpo di Cristo! dan wordt het eenmaal tijd, dat gij huwt,
en dat zal morgen zijn, morgenavond na den Rosario, in eene
der kapellen van het Lateraan. Gij hebt eenen dag tot uwe
voorbereiding voor het Sacrament; wij dispenseeren u van al
het andere."
„Om Godswil, Heilige Vader! laat dat niet zijn, dat kan niet
zijn!" riep Anna, door de schokkende uitkomst tot bewustzijn
terug gebracht.
„Niet, Mevrouw? ook niet als WIJ gezegd hebben, dat het
ZIJN MOET; ook niet als dit de eenigste voorwaarde is, waarop
wij geen onderzoek doen willen naar de reden van uwe tegen­
woordigheid hier op dit uur, na zooveel wat wij nog voor duis­
ter willen houden in uw gedrag."
Anna boog het hoofd zwijgend onder deze zijdelingsche beris­
ping en de scherpe bedreiging, welke zij inhield.
„Mijn genadige Meester!" riep Karre, „mijne Anna heeft
evenals ik eenmaal die verbintenis gewenscht.... zij zal geslo­
ten worden, vergun slechts eenige korte dagen van uitstel, mijne

310
bruid is zoo weinig voorbereid...." Maar Sixtus trok hem bij
den arm ter zijde.
„Morgen, heb ik gezegd, Signor! Ik wil er een eind aan
maken met deze vrouw, die bijna bewaarheid heeft, wat wij bij
hare eerste verschijning vreesden. En wie zegt ons daarenbo­
ven, dat zij ons geheim bewaren zal; zij heeft alles gehoord, wij
kennen te veel uwe trouw, om aan verraad te denken van uwe
zijde, maar GIJ moet ons voor haar instaan. Bedenk welk eene
vertooning het hoofd der Christenkerk zoude maken tegenover
de Christenheid, tegenover Philips, als die vrouw niet zweeg.
Daarom moet iemand mij borg zijn voor haar, dat kan alleen
haar echtgenoot, of...." en hier fluisterde hij den ridder iets
in het oor, „maar dit middel wenscht gij zeker niet."
„O! mijn God! neen, Heer!" antwoordde de Engelschman ver-
bleekende; „Uwe Heiligheid zal zeker gehoorzaamd worden."
„Wij zullen dan onze verloofden niet langer storen," hernam
Sixtus, met dien bitter satyrieken grimlach, dien hij soms bij
zijne vreeselijke uitspraken konde aannemen.
En daarop vatte hij den Kardinaal bij de hand. Zijn scherp
oog had den jongeling onder het spreken altijd gadegeslagen;
geene enkele beweging van dezen verried wat hij leed; hij stond
als wezenloos ; hij begreep niet recht wat er voorviel; hij hoorde
niet wel wat er gesproken werd; hij vermoedde slechts onzeker,
dat er iets vreeselijks gaande was, dat er een schrikkelijk onheil
moest worden afgewend van drie hoofden, dat het een wanhopig
middel was, waardoor het moest worden afgewend; en dat hij
zelf, om niet allen op te offeren, niets konde dan zwijgen. Zijne
gelaatskleur was vaalbleek van angst, zijne oogen stonden ver­
glaasd, en wijd opengesperd staarde zij op Anna, die hij toch
niet zag; hij zoude zijn nedergezonken zonder den steun van den
leunstoel. Eerst toen Sixtus' hand de zijne aanraakte, schrikte
hij op als een van koude verstijfde, wien men een gloeiend ijzer
op het lichaam drukt, als een krankzinnige, die plotseling tot

311
•de erkenning van het omringende komt als een blinde, door
aanraking ziende gemaakt, en toen Sixtus hem aansprak, zag hij
zoo vreemd en zoo verbijsterd in het rond, als ware hij voor
het eerst daar, in het midden van onbekenden.
„Neef! neef! gij zijt nog op verre na niet de Kardinaal Mon­
talto, die wij waren! Dat moet anders worden, volg mij nu tot
eene volkomene biecht."
„Volkomene biecht!" herhaalde Alexander Peretti, „ja zoo zij
het, voortaan geen geheim meer voor u."
En de jongeling, die zoo zwak geworden was in den strijd
met de hartstochten, leunde zich tegen dien grijsaard, die zoo
sterk geworden was in het overwinnen van de zijne.
Zij verwijderden zich.
Anna Oston, die in eene knielende houding was nedergeval-
len, wendde met eenen schuwen blik, vol schrikwekkende betee-
kenis, het hoofd om naar de deur, waardoor zij verdwenen. En
zij strekte de armen uit.
„Goeden nacht, Alexander Peretti! goeden nacht, voor de
eeuwigheid!"

HOOFDSTUK XXIV.
Een huwelijk en eene bruiloft.
Hoogst gelukkig voor Orsina was Scipione in den voortgang
zijner booze plannen gestuit geworden, voordat hij tot de uit­
voering van zijnen aanslag tegen haar had kunnen overgaan;
want zeker ware zij zijne prooi geworden; de arme Hugh had
haar niet kunnen waarschuwen, ondanks al zijne eerlijke pogin­
gen om haar te naderen.
Signora Respanti, die misschien iets van het bezoek bij Lady
Oston gegist had, en die in hare kortzichtige preutschheid niets
zoozeer vreesde voor hare kweekelinge als eene vertrouwelijke
verbintenis met de Engelsche, had bevolen, dat niemand van
het huis der vreemdelinge tot de jonge Prinses zoude worden
toegelaten.
Zoo werd dan ook de Schot geweerd, zonder dat iemand
hem hooren wilde. De dwazen! en ze zouden zonder argwaan
het meisje aan de handen van Angelo hebben toevertrouwd!
Zoo weinig zijn menschen berekend om menschen te bescher­
men ; zoo weinig weten zij van hetgeen hen dreigt. En de lieve
Orsina, spelende en dartelende, of verzonken in een zoet gepeins
over haren Colonna, die weldra komen moest, had de ure des

313
ge vaars doorleefd, zooals het onwetende lam, dat vroolijk om-
huppeld in de weide, terwijl de lammergier rondfladdert Loven
zijn hoofd. En het gevaar was heengézweefd voorbij het hoofd
van het lam, zonder één haartje van de witte vacht te beroe­
ren. Zoo zeker is het, dat de God der onschuld leeft, die de
zijnen kent en beschermt te Zijner tijd! Zoo zeker is het, dat
Hij onheilen van hen weert, die zij niet eenmaal hebben kunnen
vreezen, zoo veilig is het onder Zijne hoede en zoo trouw eene
zorg is de Zijne!
De beklagenswaardige Scipione, want beklagelijk inderdaad
was eene dwaling als de zijne, kroonde zijn leven vol misdaad
door eenen dood vol lafheid en schande. In den ochtend na
zijne gevangenneming maakte hij gebruik van Quirina's roeke-
looze gift. De rampzalige! hij vreesde eenen aardschen rechter; en
welken anderen rechter ging hij te gemoet zonder te zijn op-
geëiseht ?
Zijn plotselinge dood ergerde Sixtus, die hem nog zoo menige
inlichting had gehoopt te ontwringen. En er waren velen te
Rome, die glimlachten, omdat de Paus van het nasporen der
eedgenooten moest afzien. De Kardinaal was nog in geen hun­
ner geheimen ingewijd geworden, en hoewel de oom zich daarbij
verheugde in de onschuld van den neef, was de Paus minder
gesticht over de onkunde van den Kardinaal, bij eene zoo
schoone gelegenheid om vele ontdekkingen te doen. Olivarez,
ter verantwoording geroepen, ontkende met de stoutmoedigheid
van iemand, die weet, dat hij niet kan gelogenstraft worden;
er was geen bewijs tegen hem dan de afgesproken samenkomst
in Azzo's huis, en de Kardinaal had van haar moeten zwijgen,
en de Stadvoogd had er niemand gevonden, hoewel zijne ver­
spieders den ganschen avond en nacht de locanda omgeven
hadden; dat kwam, omdat een man in eene grijze pij, dezelfde,
die eens Anna Oston tot gids geweest was, door eene geheime
achterdeur had weten te ontsnappen, om te waarschuwen wie

314
het noodig hadden, en niemand hunner waagde zich spoedig
weder in ongeoorloofde handelingen tegen den geduchte, wiens
argwaan nu eenmaal was opgewekt.
Op den Zaterdag avond voor Quasimodo bereidde zich eene
gewijde handeling voor in eene der kleinste kapellen van St.
Giovanni in Laterano, de parochiekerk van den Paus. Het was
het Sacrament des huwelijks, dat zoude voltrokken worden tus­
schen Sir Lionel Karre en Lady Anna Oston van Berwickshire.
De Kardinaal Aldobrandini en de Graaf van Olivarez, benevens
twee vrouwen van het huis der Lady, waren er de getuigen van.
Maar op het gelaat van den bruidegom lag niet dat waas van
geluk en zegepraal, dat doorgaans eene liefde zoo nabij de be­
kroning pleegt te kenmerken. Het was altijd met eene men­
geling van onrust en teederheid, dat hij zijne bruid aanzag, en
er was eene angstvallige bekommering in geheel zijne houding,
die zonderling kon worden uitgelegd. En, in waarheid, een man
als hij had eene meer blijde bruid verdiend, dan die, welke
nu aan zijne zijde stond. Bleek was zij als eene doode, en geen
trek van haar wezen vertrok zich, de groeve in haar voorhoofd
alleen scheen dieper en meer zichtbaar. Hare oogen stonden
koel en strak, en zonder tranen, als die van de Heilige, die
met aardsche vreugde en aardsche smart heeft afgerekend. Zij
wierp geen enkelen blik op haren bruidegom; maar hield altijd
de oogen gericht op het beeld van den gekruisten Christus
boven het altaar, en hare lippen bewogen zich als tot een aan­
houdend gebed.
Toen de dienstdoende Priester de handen van dit bruidspaar
ineenlegde, waren ze beiden kilkoud. Toch klonk hun beider
„ja," vast, maar smartelijk, en als van menschen, die eenen
zwaren plicht volbrengen.
En toen de plechtigheid was afgeloopen, geleidde de grijze
Aldobrandini de bruid in het rijtuig, dat haar wachtte. Karre
zoude eerst later volgen, zoo had zij het gewild. En toen hij

315
kwam om haar uit hare woning af te halen en naar de zijne
te voeren, vond hij haar daar niet meer, slechts "William en den
Abbate, die hem een briefje overgaf. Zij had het in den och­
tend geschreven, nadat zij met kalmen ernst op de voorbereid­
selen tot haar vertrek had toegezien. Zij was niet wedergekeerd
uit de kapel. Nu eerst begon "William te begrijpen, waarom
zijne moeder zooveel had geschreid, toen zij hem omhelsde.
Het briefje was aldus:
„Ons huwelijk was een plicht geworden, waarvan niets ons
konde ontslaan; maar echtgenooten kunnen wij niet voor elkan­
der zijn. Gij hebt het begrepen, gij hebt het mij toegestemd.
Gij verliest niets aan eene ongelukkige, die alles vergeten wil
behalve dit eene: dat de eer en het leven van den edelmoe-
digsten der vrienden voortaan zijn toevertrouwd aan hare stil­
zwijgendheid ! Ik zal leven, omdat te leven mij is opgelegd.
Toch zal ik geene gelofte stellen tusschen mij en de wereld. Hij
heeft het gezegd: de ledigheid van een klooster geeft geene
rust. Ik heb slechts ééne bede, die gij eeren moet: leert beiden
mij vergeten: daartoe zal niemand het plaatsje op deze' aarde
kennen, waar ik mijn einde wacht. Dat mijn "William aan mij
denke als aan eene afgestorvene. "William heeft geene moeder
meer; maar ik weet het, hij heeft eenen vader en eenen
vriend. En nu nog dit, van Anna aan Lionel: zoo gij om mij
geleden hebt, vergiffenis! gij zijt zoo sterk, gij kunt grootmoe­
dig zijn, wees het in de vriendschap voor hem, die niet sterk
is. Zielskracht en zelfverloochening is het woord, dat ik hem
toeroep!"
Iemand, die Karre wel kende, had in de ernstige gelatenheid,
waarmede hij het papier toevouwde, eene bittere zielesmart kun­
nen zien, die wel ver was van de wanhoop, maar toch eenen
langen tijd zoude noodig hebben om iets meer te zijn dan een

316
toegegroeid litteeken. En William bij de hand nemende, kuste
hij hem op het voorhoofd, terwijl hij zeide:
„Voortaan zijt gij mijn zoon!"
Toen Sixtus zijnen geheimen agent voor het eerst weder bezocht,
sprak hij vriendelijk: „Mijn arme Karre! gij slaagt beter in de
staatkunde, dan in de liefde. Deze gebeurtenissen zijn voor ons
eene groote les, om niet weder vrouwen in onze zaken te mengen ;
met hare hartstochten bederven zij alles. Van uwe Elizabeth
spreek ik niet; zij is geene vrouw, maar een Vorst."
De jonge Kardinaal Montalto, door Sixtus al meer en meer
in staatsbelangen gewikkeld, door diens rustelooze voortvarend­
heid en zijne eigene neiging tot aanhoudende werkzaamheid
aangespoord, vond weldra die kalmte van hart en die rust des
gemoeds weder, die hij in zijne dagen van hartstocht voor altijd
meende verloren te hebben. Er is geene betere toevlucht voor
het lijden der ziel en voor de afdwalingen der verbeelding, dan
bij onverpoosden geestarbeid; en de Kardinaal ondervond daar­
van de heilzame kracht. Reeds in 1589 en 90 werd hij geroemd
als een der achtenswaardigste Kerkvorsten, als een ervaren en
beraden staatsman, die de krachtige ontwerpen van zijnen oom
omvatte en hielp uitvoeren, en aan wien deze met gerustheid
een gedeelte van zjjne regeeringszorg kon toevertrouwen. Hij
was toen Onder-Kanselier der H. Kerk, een gezond, bloeiend
man met een helder hoofd, vrij van veroordeelen en dweepende
mijmerijen, die de hartstochten had gekend, maar die had geëin­
digd met ze te brengen onder het juk der rede, en die nu het
leven met een kalmen blik wist te overzien.
Op het einde van het jaar 1589 ging er eene algemeene rouw­
klacht op uit eene der behoeftigste wijken van Madrid. Er was
eene vrouw gestorven; die vrouw was de moeder geweest van
alle armen, en de troostende engel van alle lijdenden en zieken.
Zij had altijd stil voor zich henen geleefd, en niemand kende
haar; maar hem, die haar noodig had, was zij altijd nabij geweest.

317
Bijna had men haar zelve voor arm kunnen houden, zoozeer
was er in hare woning gebrek aan de meest gewone gemakken
des levens. Men had die vrouw nooit anders gezien, dan in
diep rouwgewaad gekleed en in eenen dichten sluier gehuld.
Toch scheen zij geene geordende te zijn, zij had geene bezitting
nagelaten dan eenige kleinoodien en enkele vreemde goudstukken,
welke de erfenis werden van den man, die haar nooit verlaten
had, en dien men voor eenen broeder hield, om de vriendschap,
welke zij hem altijd betoonde, of voor eenen bediende, om den
afstand, dien hij nooit jegens haar uit het oog verloor.
Op haar sterfbed had zij haren biechtvader een verzegeld
pakketje in de handen gedrukt; het bevatte eenen ring, eenen
kostbaren diamant, zoo als men alleen bij eene Vorstin zoude
gezocht hebben. Weinige woorden meldden den priester, dat
dit versiersel was bestemd om de missen te bekostigen welke
zouden worden gelezen voor de rust der ziel van de boetvaar­
dige zondaresse, Anna Oston van Berwickshire, echtgenoote van
Sir Lionel Karre.
En wat belet ons nu om dit verhaal, met eene terechtstelling
begonnen, te eindigen met eene bruiloft, zooals vroeger het on­
vermijdbaar einde was van eiken roman ? wij kunnen het, zoo
wij slechts iets teruggaan in de geschiedenis, en wij toonen er
dan eene, die niet van onze vinding is, die van Orsina Peretti
met Don Marco Antonio Colonna. Het prachtigste feest, dat
sedert de dagen van Riehzi binnen de oude Pausen stad was
gevierd geworden, waarbij Rome's volk jubelde, en waarbij Kar­
dinalen, Prinsen en Afgezanten ten rije gingen, waarbij Philips
van Spanje eene bruidsgave offerde, en waarbij, wat veel is voor
een vorstelijk huwelijk, bruid en bruidegom mede jubelden;
want zij hadden elkander begrepen, en Orsina eerde den man,
die haar iets had te vergeven gehad; en Don Marco beklaagde
zich niet, dat hij een klein voordeel van edelmoedigheid voor­
uit had op den rijken bruidschat zijner gemalin.

318
Toen Sixtus hun huwelijk inzegende, zegt de geschiede­
nis, blonk er een vreugdetraan in zijn oog. Dat was zeker
eene vergoeding voor dien anderen menschelijken traan, die
hem het afdwalen van Alexander Peretti nog zoo onlangs had
gekost.

DE TRIOMF VAN PISANI.

Waer is paer van vernuft en van krachten zoo kloek,
Als de Leeuw met het zwaerd en de Leeuw met het Boek.
vroeg de puntige Hooft, met oud-Hollandsch zelfgevoel, naar
aanleiding van het Verbond tusschen Holland en Venetië; en de
natiën hadden geen antwoord op die fiere vraag, dan eene toe­
stemming, en het was waarheid wat de dichter uitsprak: die
bondgenooten waren heerscheressen op de wateren, en zij voer­
den tevens een gelauwerden schepter over het gebied van ken­
nis en kunst.
Zoo Hooft nu oprees, welke uitspraak zou men van hem hoo­
ren over die beide ? Zou het eene andere kunnen zijn dan eene
diep sombere weeklacht? — En toch, Gode zij lof! de Leeuw
met het zwaard heeft het zijne nog altijd vastgeklemd — en
het wapenschild, dat hem voert, heeft nog altijd het „Je Main-
tiendrai" tot devies en is nog het veldteeken, dat een vrij en
zelfstandig volk op de banier draagt, al is 't dan ook dat de
scherpte van zijn zwaard niet meer als voorheen wordt gevreesd;
het kan nóg zijn gewicht leggen op de schaal, waarin de belan­
gen der volkeren worden gewogen, al is dat gewicht niet meer
overwichtig en al wordt het daar te licht geacht om het vroe­
gere ontzag in te boezemen, waar het zich dreigend opheft; —
Engelschen te Home enz. 21

322
als hij bedreigd werd, zou de Leeuw van Holland nog wel iets
van de oude kracht in den klauw voelen, en het zwaard, niet
ten aanval gewet, zou toch blijken niet machteloos te zijn tot ver­
dediging. De Leeuw, die nevens het zwaard ook den pijlenbun­
del voert, is nog geen Jan Salie geworden, die zich de slaap­
muts over de oogen trekt en indommelt, terwjjl zijn buurman
werkt en waakt; al is hij wat mak en al valt hij wat sluimer­
ziek te dezer stond; men trekke hem slechts aan eene gevoe­
lige peeze, en hij zal wakker worden en opstaan en de leden
rekken en de manen schudden en de tanden laten zien aan
wie zijn zwaard minachten of zich vergrijpen durft aan zijne
trouw bewaarde pijlen; hij zal toonen wie hij te voren was,
men twijfele daaraan niet; wie aan zich zelf twijfelt, is aireede
verloren, en een volk, dat, hoe verdeeld van gevoelens, toch
eenheid heeft van wil om eene vrije zelfstandige natie te blij­
ven; een volk, dat gewoon is door de zinspreuk: „Eendracht
maakt macht," het „Je Maintiendrai" van den Oranjevorst te
steunen, dat volk heeft nog geen nood om tot de diepte te da­
len, waarin de bondgenoote van het Zuiden is weggezonken;
dat volk heeft nog eene toekomst.... Zeker, daar is nog
eene toekomst voor dat volk; maar.... Ay, something of
Venice!" valt eene ongeduldige lezeres in; — juist, van Venetië
gaan wij spreken, niet om in 't breede te vertellen wat er van
den Leeuw met het Boek is geworden, dat van algemeene be­
kendheid is: slechts voor een enkele, die onwetendheid mocht
voorwenden, zij het gezegd, dat het machtige Venetië, de groote
heerscheresse der wateren, het van zich zelve heeft moeten
getuigen, dat ook de staf van haar is geweken," erger, de staf
over haar is gebroken! Dat is geschied, zeker door den loop
der wereldgebeurtenissen, die het niet in hare macht stond te
keeren, maar toch ook omdat de krachtige koninginne der
Adriatische zee zonen kweekte, harer onwaard; in overmaat
van rijkdom loert bederf, en overmoed zinkt tot zwakheid; —

323
het verbasterd nageslacht, dat slechts wist te stoffen op de
grootheid der vaderen, zonder hunne daden te kunnen navolgen,
verspilde krachten en schatten in weelde en wellust en in roem-
Iooze ledigheid; — de Republiek daalde met ieder nieuw tijdperk,
dat over Europa aanlichtte, eenige graden in macht en in aanzien
bij de volkeren, en waar van buiten haar invloed taande, bleef zij
inwendig onveranderd, gedrukt door eene staatsinrichting, meer
geschikt om den volksgeest te dempen dan op te wekken. —
Eene regeering, die zich meer bevreesd voelt dan bemind, wordt
wantrouwend en tiranniek, en een bestuur, dat een stelsel
van bespieding noodig heeft om zich staande te houden,
zal in dagen van nood en gevaar zijne onderhoorigen noch
gereed, noch bekwaam vinden tot eene uiterste krachtinspan­
ning ten behoud zijner instellingen; — zoo liet het volk van
Venetië zich verlokken door de listige stem, die het van vrijheid
sprak, om met vreemden te heulen tegen het eigen Vaderland.
Zoo opende het de armen voor Fransche democraten, die koste­
lijke vrijheidsleuzen in den mond hadden, maar ijzeren boeien
in de hand. Van de eerste bedwelming bekomen, zagen de
Venetianen de laatsten en wilden terugtreden, — te laat! —
zij waren vastgesnoerd; tegenstreven werd hun als schuld aange­
rekend; openlijk geweld schaamde zich niet te voltooien, wat
de list had aangevangen. De Fransche adelaar kwam en vatte
den Leeuw met het Boek in den alles overweldigenden klauw,
om later de verminkte prooi als eene kostbare buit over te leve­
ren aan den Oostenrijkschen lammerengier, die haar omklemde
tot verpletterens toe, — en zoo vaak zij zich trachtte los te
worstelen, telkens harder en vinniger neep, totdat zij daar neder-
lag, roerloos en onmachtig; toen was het gedaan, — de koning-
inne der Adriatische zee droeg den slavenketen; de staf des drijvers
wijkt niet meer van hare lendenen, en het eenige middel ter
verlossing dat er voor haar schijnt te bestaan, is tevens de
allerdiepste vernedering, die haar nog kan treffen: Slavinne

324
zijnde, als slavinne verkocht te worden door haar meester! Vene­
tië verkocht! — een verleden als het hare — en — verkocht! 1)
O! daar moeten groote nationale zonden te boeten zijn, waar
het noodig is langs zulk eene diepte van vernedering tot oprich­
ting te komen! Wat zou Hooft zeggen, als hij den Leeuw met
het boek dus in het stof zag vertreden? Mogelijk zou hij met
een ernstig hoofdschudden herhalen, ook ter waarschuwing van
zijne Nederlanders:
„Kykdom met weeld' en maklykheid veriaeden
„Een roofster is, die 's menschen hart tot min
„Des levens wekt. De vreez van 't lijf te schaeden
„Drijft spot met lof. Geen forsser vijandin
„Dan hloodigheidt van heerelyke daeden!"
Dat verwijt zou het hedendaagsche Venetië met fierheid van
zich kunnen afwijzen, want het meerendeel harer edelste en
schranderste zonen zou zich lijden en lijfsgevaar willig getroos­
ten — heeft zich aan beide met moed en zelfverloochening
blootgesteld, om tot die ééne groote daad te komen, van vrij­
making uit onwaardige banden, en zij houden in gespannen ver­
wachting en met eene onbeschrijfbare mengeling van hoop en
vreeze het oog gericht op den man, die hun het uitzicht opent
op eene bevrijding, waarbij zij zelve eene andere houding kun­
nen aannemen, dan die zoo lijdelijk is en zoo diep vernederend
tevens: zich te laten verkoopen en leveren! Op dien echten,
groothartigen vrijheidsheld, wien de vingeren joken, om hare
ketenen te verbreken, die na zooveel voor zijn Italiaansch vader­
land gedaan te hebben, zijn werk niet voltooid acht, voordat
1) Dit werd geschreven in het laatst van 't jaar 1860, toen er zooveel
sprake was van zulken verkoop. De Oostenrijksche Sultan zelf schijnt te
veel achting te hebben voor zijne vorstelijke slavin, om haar voor geld of
goed veil te hebben. Hij zegt met Orosmane in de Zaïre:
„Pour Venise, Seigneur! sans que ton coeur s'offense,
„Elle n'est pas d'un prix qui soit en ta puissance!"

325
hij de boeien heeft geslaakt van het verdrukt Venetië; den man,
die trots de berekeningen der zelfzucht en de slingerpaden der
intrige, waarbij tijdverlies kostbare winst wordt geacht, trots
den onwil van machtige potentaten, die aarzelen of terugdein­
zen, schoon hulpe dringend wordt geëischt, met al de stout­
moedigheid der zelfbewuste kracht reeds vooruit het tijdstip
aankondigt, waarop hij ter harer redding zal toesnellen 1).
Mocht zijn tocht dan een gezegende zijn en een zegevierende,
wij kunnen niet verzwijgen dat wij het wenschen.... Mocht het
vrijbuiterij op politiek terrein geacht worden, dien wensch uit
te spreken, het zou ons leed doen, maar.... terugnemen kun­
nen wij dien toch niet. 't Is de wensch, dien de Muze der Historie
en de Muze der Poëzie ons zouden ingeven, al kon de stem
der menschelijkheid zwijgen. Wie 't geschiedboek opent der mach­
tige Republiek, waaraan Venetië haar naam gaf, zal het moeten
toestemmen, dat zij onder alle steden van Italië, uit aanzien van
haar verleden, niet slechts volle aanspraak heeft op sympathie
voor haar ljjden, maar ook zeer bijzonder gerechtigd is tot het
afwerpen van het knellend juk eener vreemde heerschappij.
„Maar in den naam der menschelijkheid zelve, zou men behoo-
ren 'te wenschen, dat Garibaldi niet op Venetië lostrekt te harer ver­
lossing; want — dat kan bloed kosten," wordt mij wellicht
toegevoegd. Het is zoo, eene onbloedige zegepraal, zooals hij die
reeds behaalde door den schrik van zijn naam is hier nauwelijks
denkbaar; maar is het niet beter, is het niet menschelijker zelfs,
dat er één groote, beslissende, zij het ook bloedige strijd worde
1) Het veranderd aanzicht van den stand der gebeurtenissen dwingt mij
opnieuw den zetter te kwellen met eene noot. Zoo de staatswijsheid den
grooten vrijbuiter raadt, den tijd van zijn kruistocht te verdagen, achten
wij hem te grooter omdat hij lijdzaamheid genoeg heeft, en zelfverlooche­
ning genoeg, het meest geraden oogenblik af te wachten, met voorbijzien
van alle persoonlijke ijdelheid, die menigmaal groote mannen tot grove onvoor­
zichtigheden heeft geprikkeld.

326
gevoerd, dan dat duizenden en duizende blijven voortleven in
een toestand, die geen sterven is, maar toch ook geen leven
heeten mag; dat aan duizenden en duizenden dagelijks als een
zedelijke moord wordt gepleegd, waarbij de geest wordt uitge-
bluscht en de ziele verstompt; waarbij het hartebloed als bij drop­
pelen wordt afgeperst en zulke bloedige tranen geschreid worden,
dat er een wee over opgaat door gansch Europa? Als onze
vaderen zich door de bedenkingen van zulke menschelijkheid
en wijsheid hadden laten afschrikken van oorlogsrumoer en
bloedstorting, dan zeker hadden zij zich door Filips en Alba
laten uitmoorden; dan waren zij, zij ook, Oostenrijksch gebleven,
en wat dan waren wij ? Mogelijk zijn er, die uit nog andere oorza­
ken den wensch niet billijken, die uitgaat naar de bevrijding van
de Mobe onder de steden Italië's; — mogelijk pleiten zij in den
naam van stoffelijke belangen; mogelijk staat datgene wat men
staatsrecht noemt (hoe menig onrecht er ook al onder die leuze
is gepleegd) aan hunne zijde; mogelijk hebben zij diepe staats­
wijsheid te laten gelden tegen de vervulling onzer hope; maar
het ligt niet op onzen weg met die allen te rekenen; daar is
zeker nooit eenige belangrijke scène afgespeeld op het groote
tooneel der wereldgeschiedenis, zonderdat er met conventie en
traditie moest gebroken, worden, of zonder botsing van strijdige
belangen, en zoo men terugging voor alle maar's en hoe's, die
er kunnen opgeworpen worden eer men eene edelmoedige in­
spiratie opvolgde of toejuichte, dan zou menige grootsche daad,
menige krachtige handeling, die de gedaante der wereld heeft
veranderd, nimmer zijn ondernomen of volvoerd; en zoolang
wij, Nederlanders, Willem van Oranje en Willen III niet uit
onze geschiedenis kunnen wegnemen 1) noch dat willen, heeft
1) Men gaat mij tegenwerpen, dat de beide Oranjevorsten het zwaard heb­
ben aangegord voor hoogere belangen dan die der burgerlijke vrijheid alleen;
maar het geldt hier toch ook een groot denkbeeld; waarbij de menschheid
zeker zal gewonnen hebben, zoo het zich laat verwezenlijken; vrijheid van

327
men ook niet het recht op de Italianen en Garibaldi met er­
gernis of met een glimlach neer te zien, omdat zij althans be­
proeven willen, of er uit de misvormde en verdeelde landschap­
pen van hun vaderland niet een zelfstandige eendrachtige staat
zij te vormen.... en moge men ons ten goede houden, dat
wij deze pogingen steunen met onze wenschen, sinds dit de eenige
wijze is, waardoor wij er deel aan kunnen nemen. Maar zoo
wij den Italiaanschen vrijheidsheld een zegevierenden intocht
toewenschen in Venetië (wanneer dan ook), is die wensch toch
niet onvoorwaardelijk, en zagen wij hem liefst een triomf vieren,
die, hoe ongelijksoortig ook in uiterlijke omstandigheden, toch
in zedelijke waarde vergelijkbaar mocht zijn met dien, welke
eens werd behaald in datzelfde Venetië door een krijgsheld,
een landgenoot 1) van Garibaldi, een geestverwant evenzeer,
zoo wij meenen, althans zooals deze zich voor ons oog vertoont,
op den afstand vanwaar wij hem kunnen bezien, en terwijl de
reeks zijner daden nog niet is afgesloten
Het is om op dezen grooten overwinnaar, op dezen Vittore
Pisani te wijzen, dat wij een omweg genomen hebben langs den
hedendaagschen kampvechter van Italië heen, of liever, door
eene zeer verklaarbare speling der gedachte, bracht de een ons
tot den ander, en toen wij ze in verbeelding daar naast elkan-
consciëntie, die noodzakelijke voorwaarde van zuiveren godsdienst, kan immers
niet tieren onder een despotisme, dat priesters tot spionnen verlaagt en dat
de kerkelijke inquisitie gebruikt om de staats inquisitie te steunen! Laten pro-
testantsche Nederlanders het niet voorbijzien, dat zich ook onder de katholie­
ken in Italië de behoefte openbaart aan meer ruimte en meer licht, dan eene
geestelijkheid, die zich dienares heeft gesteld van üostenrijksche of Bourbon-
sche dwingelandij, hun zou kunnen geven of zou willen toestaan.
1) Landgenooten! maar N"izza is nit Fransen en Venetië Italiaansch, en
zeker, de Venetiaan van de veertiende eeuw zou zich geen landgenoot ge­
noemd hebben van den Piemontees, zoomin als een Fries of een Groninger
zich in den grafelijken tijd landgenoot zou hebben genoemd van een Ken-
nemer of een Zeelander; wij behoeven in dezen toch zoo nauw niet te rekenen.

328
der hadden geplaatst, meenden wij, ondanks het groot verschil
van afkomst en positie, familietrekken bij hen op te merken, die
onze belangstelling in het verkozen onderwerp verhoogde; mocht
die van den lezer er niet door verkoeld zijn!
De naam van Vittore (wilt ge liever Victor?) Pisani stond
geschreven in het Gulden Boek van Venetië's ouden adel, en de
Geschiedenis, waar zij zijne daden boekstaaft in korte en krach­
tige trekken, schonk hem niet slechts de lauwerkroon der dap­
peren, maar zij vlocht hem',, daarnevens den eikenkrans der bur­
gerdeugd en die beide verlicht door den aureool van het
martelaarschap.
Om uit te vinden of zij hier ook al te vrijgevig is geweest,
moeten wij hem waarnemen in verdrukking en in zegepraal;
men heeft reeds begrepen, dat wij daartoe terug moeten naar
het verre verleden. Sinds de laatste Doge van droefheid en
schaamte bezweek, toen hij eigenhandig het doodvonnis van de
Republiek had geteekend, heeft Venetië van geene overwin­
ningen meer te roemen gehad, maar slechts over nederlagen
te treuren. Gun ons dus, dat wij u helpen terugzien op het Ve­
netic van 1378, het tijdperk harer wassende grootheid en kracht,
een tijdperk ook van zware worsteling en ongemeene krachts­
inspanning.
Als Venetië wordt genoemd, ijlt de fantasie fluks naar het
St. Marcusplein. Daar rijst voor haar op die grootsche groep
van gebouwen, die het meest sprekend de stad der Lagunen
karakteriseeren: die wondervolle hoofdkerk, aan den Evange­
list gewijd, wien de Republiek tot schutsheilige koos, dat oude
Dogenpaleis, in al den rijkdom der fantastische bouworde van
het Byzantijnsche keizerrijk, met zijne grillige sieraden, statige
galerijen, binnenplaatsen en bogen, reuzentrap en fonteinen; daar
staart zij op de noodlottige kolommen, zoo berucht in de ge­
schiedenis van 't Venetiaansche strafgericht, en met eene hui­
vering wendt zij zich af en naar de vroolijke kaaien heen, wier

329
glinsterend marmer, door 't zonlicht beschenen, en bevolkt,...
naar den tijd, waarin zij zich verplaatst, ziet zij die bevolking
bonter of stiller; heden ten dage heerscht er vermoedelijk
doodsche rust en ledigheid; in de XlVde eeuw was er leven
en beweging. Men zag er toen matrozen en gondeliers, Grieken
en Armeniërs, Joden en Hongaren, kooplieden van rang en
uit alle natiën, van den adellijken Venetiaanschen groothande­
laar af, die schepen uitrustte en galeien wapende, ter bescher­
ming van zijn handel, tot op den visschersknaap toe, die met
sardines ventte; men zag er den Oosterschen koopman in paar-
len, die duizenden omzette in een uur, en het koopvrouwtje
uit Murano, dat glaskoralen aanbood of halssnoeren, uit schel­
pen aaneengeregen, Soldaten der Republiek, facchini, werklieden,
priesters, monniken, kunstenaars, jonge senatoren, statige avoga-
dores, lustige jonge edellieden en galante dames die allen stroom­
den toenmaals langs de kaaien heen en weer, trokken naar de
Rialtobrug, verspreidden zich op de Piazza, gingen de St. Mar-
cuskerk binnen, wendden zich naar de galerijen van het Doge­
paleis, of bleven lanterfanten op het Piazzetta, totdat de persoon,
dien zij zochten, zich vinden liet; want wat dit punt van de stad
nü is geworden voor de Venetianen, weten wij niet (wij wagen
zelfs geene gissing), maar in het tijdperk, dat wij op het oog
hebben, was het als het hart van Venetië als de slagader, van
waaruit tot de stad en tot de Republiek leven en beweging
toevloeide; het was het hoofd en de arm tevens. De St. Mar-
cuskerk vertegenwoordigde den godsdienst van den Staat, het
doge-paleis, het staatsbestuur, de wetgevende macht, de rech­
terlijke en de uitvoerende tevens; de Rialto-brug (toen nog niet
van zoo trotschen en rijken bouw) den handel; de schepen en
oorlogsgaleien, die in de haven van het groote kanaal ankerden,
hare zeevaart en strijdmacht; de paleizen, die rondom als uit
de Lagunen oprezen, de weelde en den rijkdom; bijgevolg was
er niemand binnen de stad, het ware vreemdeling of burger,

330
die niet dagelijks voor zijne zaken, voor zijne plichten of voor
zijn vermaak, naar 't St. Marcusplein of de omgeving daarvan
werd heengelokt. Ook wij hebben ons derwaarts te begeven om
tot den man te komen, dien wij u willen voorstellen. Wij moe­
ten zelfs het hertogelijk paleis binnentreden; maar wij vinden
hem niet in de vorsteljjke zalen, niet in de groote raadzaal, waar
de doorluchtige senatoren gewoon zijn de groote belangen der
Republiek te regelen. Wij zien hem evenmin in het Kabinet van
den Doge, noch in de Geheimkamer waar de Raad van Tienen
zetelt; zelfs in de wapenzaal zoeken wij hem tevergeefs. Wij moe­
ten neerdalen in de onderaardsche gewelven van het Staatspa-
leis, dat te dier dage evenzeer tot Staatsgevangenis werd gebruikt;
wij moeten doordringen tot die akelige kerkerholen, waar de
menschelijke wreedheid zich niet schaamde menschen te huisves­
ten, aan de zorge harer gerechtigheid toevertrouwd; mochten wij
zeggen vte dier tijde" en op de rekening der middeleeuwsche
barbaarschheid kunnen schrijven, wat onze verontwaardiging op­
wekt; maar dat mogen wij niet, zonder onbillijk te zijn; in late-
ren tijd, die reeds tot de eeuw der beschaving behoorde, werd
er eene afzonderlijke staatsgevangenis gebouwd, slechts door de
bekende „Brug der Zuchten" van het Doge-paleis gescheiden,
waarvan zij nu een deel bleef uitmaken; maar met zijne putten
en gevangencellen onder de looden daken, geeft de stichting van
Antonio Ponte niets toe aan de kerkers der XIV 4e
eeuw in onge­
schiktheid voor een menschelijk verblijf. En wie weet niet, dat
ze in gebruik zijn gebleven tot in onze eeuw, en dat het onze
tijdgenooten zijn, die er gezucht en geleden hebben
Dan, wij dwalen af van onzen weg en wij moeten voortgaan;
wij moeten ons een der vunze en vochtige holen laten openen
die zonder licht, en zonder lucht, aan geene enkele der voor­
waarden voldoen, die tot de gemakken, tot de behoeften des
levens behooren. Hier, juist hier, vinden wij den Held van Vene­
tië, den ouden, dapperen vlootvoogd, Vittore Pisani, en wij vin-

331
den hem in ketenen geslagen en vastgeklonken aan den muur
van zijn kerker! Maar een held in ketenen is niet min ontzag­
wekkend, en even eerbiedwaardig als althans, als aan het hoofd
eener legerschaar, en waar zijne kruin zich ten diepste heeft
gebogen onder het lijden, boezemt hij nog al het mededoogen in,
dat gevallen grootheid opwekt in het menschelijke harte. Deze
hier geeft u bij den eersten aanblik eene andere gewaarwording,
eene meer snerpende en die pijnlijker aandoet. Hij brengt schrik
en beving over wie hem nadert, niet slechts dien tragischen
schrik en weemoed, door meewarigheid ingeboezemd, maar iets
als onrust en huivering, iets als de siddering, die u aangrijpt
in de nabijheid van een gevaar, van een wezen, in welks bijzijn
men zich niet veilig gevoelt; iets, dat de verwondering doet
ophouden, hem in kluisters te zien, iets dat dien maatregel bij­
kans wettigt! Eene onbeschrijfelijke uitdrukking van wilde smart
en verbittering verwringt zijne edele trekken; een bloedig rood
omcirkelt zijne oogleden, alsof brandende tranen ze geschroeid
hadden, en toch flikkeren die oogen van iets vreeselijkers dan
toorn; er is iets in dien blik dat aan waanzin doet denken. De
diepe rimpels, die het voorhoofd groeven, het korte, grijzende
haar, dat opsteekt als ten berge gerezen onder de ijselijkheid
der ellende; de lange zware baard, die ongeordend daarheen
groeit; de kleeding van satijn en goudborduursel, die haveloos
en versleten nauwelijks meer het lichaam dekt, al getuigen ook
die lompen van des dragers rang, alles bewijst dat de ongeluk­
kige lijder lang reeds, veel te lang, in dezen jammerlijken toe­
stand is gebleven, en dat de gezondheid des lichaams, allermeest
die der ziele, wordt bedreigd.
De geboeide ledematen hebben eene forschheid die eene onge­
wone spierkracht laat vermoeden. Wat zou deze man doen met
die kracht, zoo zij niet door ketenen ware bedwongen ? is eene
gedachte, die oprijzen moet bij elk, die hem in deze eenzaamheid
kon bespieden. Zoo wij geen fakkeldrager hadden om ons voor

332
te lichten, zou men hem niet kunnen zien, maar toch zou men
hem kunnen hooren schudden aan dien keten, met eene drift,
als wilde hij hem verbreken, met eene inspanning van kracht,
die aan de mogelijkheid doet denken, dat die poging zou kun­
nen gelukken.
En toch is Vittore Pisani niet krankzinnig, en hetgeen hem zoo
forsch aan dien keten doet schudden, met zulk een vlammen-
den blik en zulk eene zichtbare inspanning, is niet het gevolg
van redelooze woestheid, maar wel van aandoeningen zoo bitter
en pijnlijk, van overwegingen en berekeningen, zoo zielsgrievend
en schokkend, dat zij hem het forsche lichaam doen trillen, tot
onder die schuddingen ook de boeien weerklinken, die hij onder
de smartelijke gepeinzen bijkans vergeten had; dan, ja, dan
herinnert hij het zich, en onder het diepe leedgevoel over dat
reddeloos onvermogen, waartoe hij gebracht is, breidt hij de
geketende handen met eene bovennatuurlijke krachtsinspanning
uiteen, als waande hij dat die schokkende rekking het ijzer zou
verbreken. En als de wanhopige poging dan is mislukt en zich
wreekt door machtelooze uitputting, dan is het of de geest zelf,
die het lichaam bezielde, uitgebluscht is bij dat mislukken, en
dan volgt er eene doodgelijkende roerloosheid, nog akeliger
dan de wilde spartelingen van daareven. Dan volgt er eindelijk
een luid en hartverscheurend schreien, dat ten laatste lucht
geeft tot weeklachten, die den Doge en den Grooten Raad
getroffen van hunne zetels zouden r
doen opspringen, zoo de
stem van den gevangene nog krachtig genoeg ware geweest,
om uit dit onderaardsch verblijf der ellende tot hunne hooge
raadzaal door te dringen.
Toch gelden die bittere weeklachten niet hem zeiven noch
zijn eigen lijden; toch getuigen zij van eene vurige liefde voor
het vaderland, door geen kil kerkerhol noch klem van kete­
nen in het hart versmoord. Zoo er ooit vrijheid zij alleenspra­
ken te doen hooren, het moet zijn waar men van een geboeide

333
heeft te spreken, in een eenzamen, duisteren kerker voor aller
deelneming ontoegankelijk gesteld, en die, om het onuitstaan­
bare lot dier eenzaamheid te lenigen, luide tot zich zeiven
spreekt, om ten minste den klank eener menschelijke stem te
hooren!
Maar van het recht, dat wij hebben om de zijne weer te ge­
ven, willen wij voor het oogenblik geen gebruik maken.
Wij gelooven onzen lezers beteren dienst te doen door hun
mede te deelen, hoe het komt dat de vermaarde vlootvoogd
der Venetianen, die eenmaal de schrik was van de vijanden
der Eepubliek en de lieveling des volks, zich in zulk een ramp­
zaligen toestand bevindt. Dit vordert een terugblik op den
staat der Republiek in dit tijdperk, waartoe wij u uitnoodigen.
Bij het afloopen van de XlVde eeuw, 1370 tot 78, was Ve­
netië nog niet wat het zich later met volle recht kon noemen:
de koningin van de Adriatische zee; hoewel reeds machtig op
de wateren, hoewel haar gebied uitbreidende ten noorden en
ten zuiden op 't schiereiland, hoewel reeds de beschermende
hand eener meesteresse uitstrekkende over menig eiland van de
Middellandsche zee en van den Griekschen Archipel, kon zij
die heerschappij nog niet voeren als een onbetwist recht, maar
moest er om worstelen met inspanning van alle krachten tegen
een heirleger van vijanden, die zij zich verwekt had door afgunst
op haar bloei, door onrust over hare uitbreiding en klimmen-
den invloed, dien zij wist te oefenen in de landstreken en staten,
die nog niet feitelijk onder hare afhankelijkheid waren geraakt.
Voor die afgunst, voor die onrust waren geldige redenen,
want de aanmatiging en de heerschzucht der Republiek hield ge­
lijken tred met haar voortgang, en hare buitenlandsche staat­
kunde werd geacht meer behendig te zijn dan onbaatzuchtig.
Haar stoute handelsgeest spotte met alle bezwaren, en waar
eene verovering nut werd geacht, wist zij te zegevieren door
geweld van wapenen of door fijne politiek, zonder daarbij juist

334
al te nauw te letten op de rechten of de belangen van an­
deren.
Als christelijke mogendheid en als geburin die naar de heer­
schappij over de wateren streefde, was zij in rusteloozen kamp
met Turken en Saraceenen, zonder daarbij te allen tijde op den
bijstand te kunnen rekenen der Grieksche keizers, die zwak
en ongetrouw, bijna even lastige bondgenooten waren als ver­
raderlijke vijanden.
Van de kruistochten, die zij had medegemaakt, had de Re­
publiek vruchten weten te plukken in uitbreiding harer bezittin­
gen en rijkdommen, waar de Christenvorsten zich niet dan ijdele
eere hadden gewonnen, ten koste van tallooze opofferingen, die
hun bederf voorbereidden. Candia, Modon, Corfu, verschillende
kustplaatsen in Afrika, behooren van nu aan tot haar gebied,
of worden cijnsbaar aan haar Staat, maar zij heeft die alle te
verdedigen tegen de ongeloovigen, en de Christenvolken zelve
konden die vorderingen niet zien zonder wantrouwen, noch
lieten ze onaangevochten. En terwijl de Leeuw van St. Mar­
cus zich voortdurend strijdvaardig moest houden tegen de
halve maan, werden de sleutels van St. Pieter meer dan eens
dreigend tegen hem opgeheven. Van den aanvang harer vesti­
ging af als vrije Republiek, stond Venetië door den aard harer
staatsinrichting, niet minder dan door de strekking harer poli­
tiek vijandelijk tegenover den opperheer van Rome, en tegen
één Paus, dien zij te hulp kwam en die haar zegende (Alexan­
der VI), waren er niet minder dan zeven, die den banvloek
tegen haar slingerden of zich met hare tegenstanders verbonden.
Hare staatswijsheid hield de kerkelijken buiten alle gezag in
den staat, ondanks het wrokkend misnoegen der stadhouders van
St. Petrus; en hare onophoudelijke twisten en verzoeningen met
de Roomsche kerkvoogden hadden ten laatste tot uitkomst, dat
zij zich zelve twee patriarchen koos, die van Venetië en van
Aquipuleja, welke zij erkende als de bijzondere opperhoofden

harer Kerk, eene daad van onafhankelijkheid die haar, zooals te
begrijpen is, menige vijandschap bereidde.
Boven dat alles had de opkomende Republiek bij afwisseling
oorlog te voeren tegen de Aartshertogen van Oostenrijk en de
Koningen van Hongarije en van Sicilië en zich te mengen in
de geschillen, die het rijk van Napels verdeelden. Zij beheerschte
Cyprus, welks koningen zij moest handhaven op hun waggelen­
den troon, en dit alles met afwisselende krijgsfortuin, doch met
toenemende belangrijkheid in de oogen der omgevende volke­
ren, die haar benijdden, terwijl zij haar vreesden. Doch hare
gevaarlijkste, hare felste vijanden waren niet buiten het schier­
eiland, maar daarbinnen.
Men was toenmaals wel verre van het denkbeeld der Itali-
aansche eenheid; integendeel, iedere voorname stad, iedere
voorname landstreek vormde een kleinen staat, eene heerlijk­
heid, een hertogdom, eene republiek, en die alle, de naburen
het meest, lagen onophoudelijk met elkander in twist. Venetië
had de gewoonte zich te mengen in die twisten, soms om ze
te bevredigen, meest om ze aan te stoken; het voorschrift:
verdeel om te heerschen, werd gansch niet ongebruikt gelaten
door hare politiek. Voorzoover zij er niet in geslaagd was, die
steden en staatjes cijnsbaar te maken aan hare belangen, wa­
ren ze hare geheime tegenstanders of openlijke vijanden en
maar zeer zelden hare vrijwillige bondgenooten. De Hertogen
van Miliaan, van Florence, van Modena stonden beurtelings vij­
andelijk tegen haar over; Bologna, Pisa, Padua, Lucca, verhie­
ven zich tegen hare wassende grootheid, totdat zij door de
overmacht gedwongen waren hare meerderheid te erkennen;
maar geen van die allen was haar zoo werkzaam, zoo volhar­
dend, zoo onverzoenlijk vijandig als de Republiek van Genua.
Genua zelve, eene bloeiende zeemogendheid en door de stij­
gende grootheid van Venetië in eigen belangen gekrenkt; door
de stoutheid en het goed geluk harer handelsondernemingen

336
in hare eigene welvaart bedreigd, in hare eigene vlucht als ge­
fnuikt, was eene wakkere en waardige mededingster, die met
Venetië om den voorrang durfde strijden tot op het uiterste.
Menige bladzijde van de geschiedenis der oude republiek is
somber getint door de bloedige episoden van de verschillende
oorlogen tegen Genua gevoerd, en het tijdperk, waar wij het
oog op slaan, is er mee vervuld van den aanvang tot den einde.
Bij uitputting van de krachten der beide strijdenden werden
vredesverbonden gesloten, even onvast als de wil der mededing­
sters om in wezenlijke eendracht te leven; ook, zoo haast men
na korte verademing zich de krachten gesterkt achtte tot eene
nieuwe worsteling, was het nietigste voorwendsel eene welkome
aanleiding tot het hervatten van den strijd. Eene nietige oor­
zaak was zeker niet die, waaruit na een kort respijt ten jare
1378 tusschen de Venetianen en Genueezen een oorlog ontbrandde,
zoo fel en verderfelijk, dat de Republiek er bijna door ten
gronde werd gericht.
Had men vroeger om 't bezit van Candia gestreden, ditmaal
gold het Tenedos — Tenedos, door zijne ligging aan de Dar-
danellen van het uiterste gewicht voor den handel en de zee­
vaart op de kust van Azië, die beide partijen elkander met
gloeienden naijver betwistten.
De Venetianen oefenden op dat tijdstip grooten invloed op
de zaken van het Grieksche keizerrijk, en hunne kooplieden
genoten gunsten en voorrechten van den ouden keizer Cajolean,
waarover de Genueezen in 't geheim wrokten, en die hen aan­
zetten om zich te mengen in een somber drama, dat te dier
dage in de Grieksche keizersfamilie te Constantinopel werd af­
gespeeld. Zij hielpen Andronicus, den misdadigen zoon, uit de
gevangenschap, steunden zijn aanhang tegen den zwakken en
wreeden keizer, die gekerkerd werd en in nauwe bewaking ge­
steld, terwijl Andronicus zich meester maakte van 't gezag, en
alle kansen voor zich had om door geweld den vaderlijken

337
troon te beklimmen, zonderdat die door dood of afstand was
ontruimd. Inmiddels had hij dankbaarheid te bewijzen aan de
Genueezen, en hij toonde die door hun het zeer begeerde
eiland Tenedos af te staan; maar.... zij moesten zich zeiven in
't bezit stellen van de gift, en de bewoners van Tenedos waren
hun keizer getrouw gebleven, sloten hunne havens voor de
nieuwe eigenaars en versterkten zich tegen de ongewenschte
indringers.
Dit ongewacht bewijs van verkleefdheid, waar hij zich gan-
schelijk verlaten achtte, verlevendigde den moed bij den ouden
Cajolean, en deed hem eene poging wagen ter ontsnapping uit
zijne gevangenis en het hernemen van 't gebied. Karei Zeno,
een jonge Venetiaan, door zijn ridderlijk karakter en zucht tot
avonturen bekend, bevond zich destijds in Constantinopel. De
gevangen keizer vond middel om zich met hem in betrekking
te stellen en zijne hulp in te roepen tot bevrijding. De roma­
neske jonkman had weldra een plan ontworpen, waarbij eene
omwenteling in de hoofdstad zou worden voorbereid en de oude
vorst uit zijne boeien op den troon hersteld.
Het stoute waagstuk had kans gehad van te gelukken; dan,
het werd onuitvoerlijk gemaakt door de lafheid en besluiteloos­
heid van Cajolean zelf, wiens aarzelingen en versaagdheid zijn
moedigen paladijn in het allergrootste gevaar bracht, waaraan
deze echter wist te ontkomen door zijne kloekheid en tegen­
woordigheid van geest. Het gelukte hem eene kleine bark mees­
ter te worden, waarmede hij een smaldeel van de Venetiaan-
sche vloot kon bereiken, dat in de zee van Marmora kruiste.
De bevelhebber er van was Taddeo Justiniani, zijn schoonvader,
wien hij kennis gaf van zijn mislukt avontuur, maar wien hij
tevens het verzoek van den keizer mededeelde, om nog een­
maal eene poging te zijner gunste te wagen; een verzoek, dat
ondersteund werd door een schriftelijk aanbod, waarbij Tene­
dos opnieuw werd weggeschonken, maar ditmaal aan Venetië
Engelschen te Rome enz. 22

338
en met gelijke voorwaarde; de schenking zelve te bemachtigen
en te bewaren.
Dat zou de zwarigheid niet zijn, oordeelde Justiniani. Over­
tuigd van de groote waarde, die de gift had voor zijn vader­
land, was hjj niet al te nauwlettend in het onderzoek, of zij
volkomen wettig was, en of ook de vroegere rechten der Genuee-
zen er door gekrenkt werden. Hij stevende onverwijld naar
Tenedos, vond den goeverneur, die nog altijd aan Cajolean
gehecht was, bereid diens bevelen te gehoorzamen, en de Vene-
tianen in 't bezit te stellen van de forten, de ankerplaats en
het arsenaal. Zoo haast de Groote Raad van Venetië kennis
gekregen had van deze belangrijke in bezitneming, zond hij
versterking naar Tenedos en benoemde Karei Zeno tot goever­
neur. Als men denken kan, zaten de Genueezen niet stil bij
zoo gewichtige gebeurtenissen. Zij zetten Andronicus op, om
zich aan te gorden ter herneming van Tenedos, maar die onder­
neming mislukte volkomen. Karei Zeno wist te bewaren wat
hij verkregen had, en de banier van St. Marcus bleef zegevie­
rend wapperen over de wateren van de Dardanellen, ten spijt
van den toorn en de wangunst der Genueezen!
Men behoefde voorwaar geene naijverige mededingster te zijn,
om uit de in bezitneming van Tenedos een casus belli te maken;
en de Genueezen waren geen lieden om de gelegenheid te
laten verloren gaan, maar zij gebruikten de voorzichtigheid, een
voorwendsel te zoeken, dat den Griekschen familietwist buiten
het spel liet, eer zij vormelijk den oorlog verklaarden. Dat
voorwendsel vonden zij in een onbeduidenden rangtwist tusschen
de ambassadeurs der beide gemeenebesten ten hove van den
koning van Cyprus.
Feitelijk hadden zij al vooruit den bezworen vrede gebroken,
door de represailles, die zij trachtten te nemen op Lemnos,
waar zij teruggeslagen werden, en door zich te verbinden tegen
Venetië met Francesco Carrara, den ouden verraderlijken vijand

339
van de Eepubliek, met den patriarch van Aquipuleja, die deze
gelegenheid wilde gebruiken om zich onafhankelijk te maken,
en van Lodewijk, koning van Hongarije, die zich met hen ver­
bond om het recht te hebben Dalmatië te hernemen, dat hij aan
Venetië had moeten afstaan.
Tegen dit machtige bondgenootschap hadden de Venetianen
niets over te stellen dan hunne eigen kracht en de vriendschap
van den koning van Cyprus, een geallieerde, dien zij zeiven eerst
in zijne staten moesten terugvoeren, eer hij hun diensten kon be­
wijzen. Maar de Republiek had goeden moed, rijke hulpbronnen,
wakker krijgsvolk, dappere legerhoofden en eene weltoegeruste
oorlogsvloot, waarover Vittore Pisani het bevel voerde, met Barba
en Loredano als proveditori (eene qualiteit, die aan onze gede­
puteerden te velde beantwoordde). Het was niet voor het eerst,
dat de eer en de belangen der Republiek aan dezen vlootvoogd
waren toevertrouwd. Hij was grijs geworden in den dienst van
zijn vaderland, en hij was onder allen de man, van wien men
om zijn verleden en zijn karakter de grootste verwachtingen
koesterde. Hij lag met zijne vloot ten anker bij Antium, aan den
mond van den Tiber, toen het groote treurspel aanving, waar­
van hij de held en het slachtoffer zou wezen. Hij kreeg tijding,
dat de Genueezen naderden tot een vijandelijken aanval; met
eene aanzienlijke scheepsmacht en aangevoerd door Ludovico
Fiesko, waren ze geen vijanden die men moest licht achten. De
Venetiaansche admiraal, verblijd dat het eerste treffen geen onge­
lijke strijd zou zijn, maar aanleiding kon worden tot eene roem­
rijke overwinning, zeilde de aanvallende te gemoet, moedigde
zijne soldaten en matrozen aan op eene wijze zooals hij alleen
dat verstond, en men stelde zich vaardig tot den kamp, als tot
een zekeren triomf.
In dit tijdperk was een zeestrijd te meer bloedig en moordda­
dig, naarmate de wapenen, waarmee die gevoerd werd, meer
ongeschikt waren en minder afdoende. "Wolken van pijlen ver-

340
duisterden de lucht bij de nadering der vloten, maar daar deze
lichter menschen konden moorden dan galeien in den grond
boren, daar de verovering van elkanders vaartuigen toch het
groote doel was van den slag, naderde men elkander roerlings,
zoodat men spiesen, slingers en werpsteenen kon gebruiken;
de elementen deden er het hunne toe om de strijdende galeien
opeen te dringen; men greep zwaarden, bijlen en entermessen;
men klampte wederzjjds aan boord; het werd op ieder vaartuig
een gevecht van man tegen man; het duurde uren eer de hard­
nekkige strijders het opgaven, die geen ander heil schenen te
kennen dan elkander te verpletteren en te vernielen; ten laatste
moesten de Genueezen zwichten voor de dapperheid der Vene­
tianen, wier meerderheid in dezen moest worden erkend; zij
hadden hunne duizenden verslagen, en hunne duizenden gevan­
genen om mede te voeren, en van de gansche vloot der Genu­
eezen bleven vier of vijf galeien over, terwijl de anderen triom­
fantelijk medegevoerd of in den grond geboord werden. Het
scheen eene nederlaag, waarvan Genua zich niet dan met moeite
zou kunnen opheffen; het was eene overwinning, die den roem
van Pisani voor het leven scheen verzekerd te hebben. Het is
zoo, op het altaar van dien roem had hij dierbaar bloed moeten
offeren; zijn eigen zoon werd onder de gesneuvelden geteld!
Maar ... de opperbevelhebber der Genueezen was zijn gevangene,
en de admiraal mocht niet toegeven aan rouwe over eigen ver­
lies bij zoo groote winste der Republiek! Venetië had een belang­
rijken zeeslag gewonnen, maar de overwinning was ook door
haar duur gekocht, en zij had niet voor goed gezegevierd over
hare mededingster. De zegepraal bij Antium had niets beslist.
Genua had nog hare bondgenooten, die nu optrokken haar ter
hulpe.... Maar wij achten het niet tot onze taak te behooren,
eene voorstelling te geven van geheel dit bloedige krijgsspel,
noch zelfs een verslag te doen van Pisani's heldendaden, schoon
ze schitterend genoeg waren om zijn naam als een vlootvoogd

341
van zeldzame stoutheid, met nog meer zeldzame omzichtigheid
gepaard, dubbelen luister bij te zetten; wij spraken alleen van
zijne overwinning, nog door andere niet minder belangrijke ge­
volgd, omdat die glinsterende medaille hare keerzijde had, omdat
wij reden hebben te gelooven, dat de roep, die er uitging van
van zijne glorie, een der oorzaken werd van zijn val; omdat wij
hem vooral moeten geven onder den slag van eene nederlaag, en
omdat de billijkheid vordert, dat men eerlijk uitrekene, hoe groot
zijn aandeel daaraan heeft kunnen zijn.
Venetië (of liever dat gedeelte van den Venetiaanschen adel,
dat de regeering in handen had) kenmerkte zich door eene zon­
derlingheid, die de bron is geworden van veel kwaad. Zij stelde
geen genoegzaam vertrouwen in de mannen, die zij tot de
uitvoerders harer bevelen had gemaakt, en aan wier beleid zij
hare belangen in handen had gegeven. Zij zag gaarne, zij eischte
zelfs, dat hare veldheeren, hare slotvoogden zich door schitte­
rende daden onderscheidden en ten bate der Republiek groote
veroveringen maakten; maar als die uitkomsten verkregen waren,
vestigde zich haar wantrouwen op hen, naarmate zij te meer be­
wezen hadden vertrouwen waardig te zijn.
Dit klinkt als paradox, en toch het was Venetiaansche re-
geeringspolitiek. Zij achtte het zóózeer hare taak, de vrijheid
(altijd de vrijheid van sommigen) en gelijkheid te handhaven,
dat alles wat zich door kracht van groote daden of macht van
talent, of zelfs door overmaat van beminnelijke hoedanigheden,
boven zeker peil van grootheid en goedheid had weten te ver­
heffen, onmiddellijk het voorwerp werd harer verdenking, zoo niet
harer vervolging. Zij oordeelde, dat er eene al te sterke verzoeking
lag voor den zwakken mensch in het bestijgen van zekere hoogten,
die hem gelegenheid gaven zich boven zijne gelijken te ver­
heffen en een grooter deel van macht of invloed te verwerven,
dan in een Gemeenebest ten gemeenen beste zijn deel mocht we­
zen; en om hem te helpen niet voor deze verzoeking te bezwijken,

342
werden er dan gewoonlijk maatregelen van behoedzaamheid geno­
men, die in den regel de vlucht zijner daden belemmerden, zijne
bewegingen beperkten en hem tot stilstand brachten te midden van
eene zegevierende loopbaan; indien maar tot stilstand! Of wel,
men legde hem een Herculeswerk op, waarvan het volbrengen
tot de onwaarschijnlijkheden behoorde en dat negen kansen liet
tegen één van bezwijken, veeleer dan volvoeren, voor wie het
ondernam. Desgelijks nu werd er gehandeld met Pisani, die Vene­
tië had verrijkt met zulke schitterende veroveringen, die zooveel
buit en zulke doorluchtige gevangenen naar de fiere meesteresse
der Adriatische zee had heengevoerd, maar op wien zich, en dat
was niet het minste der tegen hem bestaande bezwaren, maar op
wien zich ook de liefde en de belangstelling des volks in zoo
hooge mate had bevestigd, dat de adel, tot wiens caste hij
behoorde, er een recht uit nam hem te vreezen en te haten;
Pisani, die van zijne manschappen en soldaten verkreeg al wat hij
van hen wilde, door die mengeling van zachtheid, en vastheid,
die geen ander bevelhebber der Eepubliek dus had weten te vat­
ten; Pisani, die bijgevolg met dat volk, met die matrozen, met
die keurbende van soldaten, alles kon doen wat hij wilde; „moge­
lijk zelfs wel," redeneerde de argwanende staatzucht, hare eigen
booze passie aan een ander toedichtende, „mogelijk wel waagt
hij er de poging mee, om na een schitterenden intocht in Ve­
netië als overwinnaar, ook een ingreep te doen in den bestaan-
den staatsvorm, en zich tot dictator te laten verheffen door
dat volk, dat hoe langer hoe minder aandeel werd toegekend
Jn het bestuur, en dat deze terugzetting gansch niet lijdzaam
noch onnadenkend droeg, en dat wellicht op niets wachtte, dan
op een grooten bondgenoot uit den adel, om dat misnoegen te
doen gelden! Verbintenissen van dien aard tegen de bezitters
der macht waren niet zonder voorbeeld, en Marinus Faliero Fran­
cesco Carrara zouden mogelijk geslaagd zijn als ze Vittore Pisani
hadden geheeten!" Het is niet zeker, dat men in den Grooten

343
Baad van Venetië dergelijke verdenking onder zoovele woorden
heeft gebracht, maar het is wel zeker, dat de admiraal in de
verbeelding der meeste senatoren was gestegen tot die hoogte,
waarop hij als „der vrijheden van de Republiek gevaarlijk" kon
worden beschouwd en behandeld, en dat de bevelen, die hem
van uit den boezem van dien Senaat gegeven werden, eerder
de strekking hadden om hem tot verderf te brengen, dan den
Staat daartegen te beveiligen. Men oordeele: Toen hij na ver­
schillende ondernemingen tegen de Genueezen en hunne bond-
genooten, waarvan sommigen schitterende uitkomsten hadden
gehad, en menige kuststad van Dalmatië en Croatië in de macht
der republiek hadden gebracht, uit voorzichtigheid besloot van het
beleg van Traw af te zien, daar de Genueesche vloot eene onge­
meen gunstige stelling had aangenomen om het te verdedigen,
de stad sterk bezet was, en hij zelf gebrek had aan de nood-
wendigste hulpmiddelen ter voortzetting van eene verovering,
waarvoor hij reeds honderden levens had gewaagd, zond men
hem uit Venetië wel is waar vijf galeien met levensmiddelen
en krijgsbehoeften, maar te gelijk het bevel van den Doge en
den Senaat om naar Traw terug te keeren en de bezetting tot
overgave te dwingen of te-sterven!
Een vlootvoogd, wiens moed en bekwaamheid niet te ver­
denken is, maar die uit wijs beraad na beproefde krachten van
eene onderneming heeft afgezien, te dwingen die te hervatten
en geene keuze te laten dan de overwinning of den dood, heeft,
dunkt ons, wel veel van zoodanig Herculeswerk als wij boven
hebben omschreven. Het bezit van Traw was geene levens-
quaestie voor Venetië, in welk geval een admiraal als Pisani
uit zich zelf het onmogelijke zou hebben beproefd; het was
slechts eene verovering meer, waarbij de glorie der Republiek
slechts één graad kon stijgen, en toch gaf zij te kennen, dat zij
voor dit bezit meer wilde offeren dan de wijze admiraal oor­
deelde dat het waard kon zijn; dat zij hem zeiven daarvoor

344
Teil had, al was hij de man, die haar in dezen oorlog de
belangrijkste diensten had gedaan; al Terbeeldde hij zich dat
zijn behoud nog Tan groote nuttigheid kon wezen Toor den
Staat.
Vittore Pisani was scherpzinnig en fijngeToelend genoeg om
diep getroffen te worden door den pijl uit Venetië op hem
afgeschoten in dat beTel; hij wist Tan nu aan, op welke soort
van dankbaarheid hij rekenen kon, ook al behaalde hij de
onzekere OTerwinning, die men hem aanwees. Maar hjj was te
goed onderdaan van de Republiek, en te oprecht liefhebber van
zijn vaderland, om zich door prikkelen als deze van zijn plicht
te laten afleiden. Hij stelde zich tot gehoorzamen; hij beproefde
nogmaals het onmogelijke, maar toen het bleek, dat het niet uit
te voeren was, vooral uit het ontzettend verlies van manschap
en voorraad, die hij moest verspillen, deed hij als de eene Hora-
tiër: hij liep niet in een nutteloozen, eigenwilligen dood, zooals
de Senaat had voorgeschreven, maar hij trok zich met het over­
schot van zijne vloot terug naar de baai van Istria, om een gun­
stiger gelegenheid af te wachten tot revanche voor zijn terzijde
gaan.
Zijn krijgsvolk was uitgeput door herhaalde krachtsinspanning;
het leed gebrek op iedere wijze; het scheepsvolk zou na de ver­
moeienissen van een zoo langdurigen zeetocht, zelfs waar die niet
dan zegepralend ware geweest, rust en verademing hebben begeerd;
nu was dat eene behoefte geworden, waaraan het to be or not
to be van de vloot hing. Het moest in het vaderland nieuwe krach­
ten en nieuwen moed gaan opdoen, of dreigde in moedeloosheid
en misnoegen weg te zinken. Een kort respijt voor den vijand,
even recuier pour mieux sauter, en de Republiek kon op nieuwe
overwinningen rekenen, door Pisani en de zijnen te behalen. Hij
schreef in dezen zin aan den Senaat, en verzocht, uit aanzien dier
overwegingen, dringend om met de zijnen naar Venetië te mogen
wederkeeren, tenzij men goedvond dat hij te Istria zoude over-

345
winteren, iets wat hij zeer onraadzaam achtte, gelijk hij niet
verzuimde de Signoria voor te houden.
Maar de Senaat geliet zich geen acht te slaan op dien raad,
noch op zijn uitgedrukt verlangen. Men had nog geen haast Pisani
terug te zien, hoe weinig waarschijnlijkheid er ook was dat
hem nu eene ovatie te wachten stond, na de mislukking zijner
laatste onderneming.
De Senaat gelastte dat de admiraal met zijne vloot in de
baai van Istria zou overwinteren, een maatregel even hard voor
het getrouwe en dappere scheepsvolk, als verderfelijk voor het
werkelijk belang van den Staat, in zoover deze belang had bij
de vloot. Ziekte en moedeloosheid, onlust en schaarschte heersch-
ten er als om strijd; de koude en de honger sloopten wat niet
onder de eerste bezweek, met het gevolg, dat niet de helft
van de manschap den winter doorkwam. Wat het voor een
bevelhebber zijn moet, die aan zijn onderhoorigen is gehecht,
met wie hij nood en dood en gevaren heeft gedeeld, om
een winter op zulke wijze door te worstelen, laten wij aan
't gevoel en de verbeelding onzer lezers over te beseffen. Pisani
behield lichaams- en zielskracht om de ellende, die hij slechts
deelen kon, niet lenigen, te doorstaan, en om nog zooveel
invloed te oefenen op het deel van zijn volk, dat de ziekten
en ontberingen overleefd had, om hunne klachten en jammeren
niet tot luid gemor of muiterij te doen overslaan. Het gezicht
der naburige kust was bovenal tergend voor de ongelukkigen,
die in hunne drijvende gevangenissen opgesloten, niet eens de
vrijheid hadden in eene herbergzame haven weg te schuilen
tegen de kwellingen, die zij in de afmattendste lijdelijkheid
moesten verduren. De admiraal eindigde toch met de haven van
Pola aan te doen; het was lente en hem gewerd eenige versterking
uit Venetië, in krijgsvoorraad, levensmiddelen en manschap, op elf
galeien aangevoerd. Het was zijn voornemen het uitgeput scheeps­
volk adem te laten scheppen, en onder den invloed van het mildere

346
jaargetijde als met verjongde kracht en met vernieuwden moed
de worsteling tegen de Genueezen te hervatten. Maar niet alzoo
zou het zijn; de rust werd voor hem en de zijnen ongeniet­
baar gemaakt. Luciaan Doria, de nieuwe admiraal der Genu­
eezen, verscheen met zijne vloot op drie mijlen afstands van
Pola. Het scheepsvolk van Pisani verkeerde in een overprikkel­
den toestand, en dat tergend naderen van een vijand, wien
men den ganschen winter had moeten mijden, had iets onuit­
staanbaars voor hen, wien de lange werkeloosheid tot een straf
was geworden. Zij snakten naar een daad, die hun tevens de
zee zou openen en de vrijheid hergeven om naar Venetië te­
rug te keeren. De admiraal Pisani had niet de gewoonte zich
door zijne onderhoorigen te laten dwingen, maar hij wist dat
er gevallen zijn, waarin de overspannen gemoederen gevierd
willen zijn, zal de band der gehoorzaamheid niet worden los­
gerukt. Hij gaf gehoor aan hunne dringende bede; hij vulde
in de haast de bemanning zijner schepen aan met inwoners
uit Pola, meer gewillig dan geoefend tot den strijd. Hij rekende
op de versche troepen, die hem waren toegevoegd; hij rekende
vooral op zijn eigen moed en beleid, om de zwakte van zijne
scheepsmacht te vergoeden, en hij koos zee, om Doria tot een
zeeslag te dwingen en voor dat hatelijk uittarten te straffen.
Maar nauwelijks had hij de veilige haven verlaten, of er stak
een hevige storm op, die zijne vloot verstrooide. Tegen Gods
almacht was geen strijden, maar de admiraal had het voorrecht
het grootste deel zijner zeemacht hereenigd te zien bij de
kusten van Apulië. Nog ééns scheen de krijgsfortuin hem toe
te lachen. Zij voerde hem een smaldeel van den vijand toe,
dat hij tot den strijd wilde uitlokken, maar deze vermeed het
gevecht, week uit en zette af, als ware hem de moed ontzon­
ken zich met de Venetianen te meten; te driftiger vervolgde
hem de admiraal, aangevuurd door de zucht om zijn vaderland
te bewijzen, dat geene lauwheid, maar wijsheid hem vroeger

347
voor het ondoenlijke had doen teruggaan; in dien gloed van
ijver, wij zouden misschien kunnen zeggen, in de gejaagdheid
waarmee de vervolger bevangen wordt, als hij den vluchtende
naijlt, was hij wellicht minder goed beraden dan strijdlustig,
dacht hij minder om zich te hoeden tegen eene nederlaag, dan
om voort te streven ter overwinning; ten laatste had hij, wat
hij zoo vurig had nagejaagd: den strijd; hij raakte slaags met
dit deel der Genueesche schepen, dat zjjne vervolging niet had
kunnen noch willen ontkomen; hij behaalde het voordeel eenige
schepen te nemen en hun admiraal Doria te zien sneuvelen;
dan het was een voordeel, dat duur zou gekocht worden; het
wijken van het eerste smaldeel der Genueesche vloot was eene
krijgslist geweest, waarop Pisani in zijn heftigen strijdlust niet
had gedacht. Toen hij, na hetgeen hij zijne overwinning achtte,
wilde wenden, vond hij zich in eene hinderlaag gevat, hem
door de loosheid der schijnbaar wijkende schepen gelegd. Een
versche vijand! en omsingeld! En hij had zich daartegen te
weren met vermoeid en afgestreden scheepsvolk en soldaten,
nog niet gehard tegen bloedigen krijg! De kloekheid van geest
begaf hem toch niet in dezen hachelijken toestand, hij zelf en
de zijnen vochten met allen bedenkelijken moed, maar men
bevond dat men te doen had met eene ongewachte overmacht,
en de Genueezen streden met al de woestheid van den inge­
boren volkshaat tegen Venetië, en deze nog verscherpt door
de spijt over het sneuvelen van hun admiraal, terwijl het diens
broeder was, Ambrosius Doria, die het commando had over­
genomen, en die eigen wraaklust voldoening gaf door den hun­
nen nog aan te zetten. Toch zou het beleid van Pisani hem
uit de vreeselijke omsingeling een doortocht hebben gebaand,
zoo de goede wil en de trouw van al de zijnen hem gelijkelijk
had ondersteund; maar het tegendeel vond plaats: vijf van de
galeien, die hem nieuwelings uit Venetië waren toegezonden,
lieten hem in den steek op het wichtigst tijdpunt van den strijd, en

348
zijne nederlaag was voltooid. Vijftien Venetiaansche galeien vielen
in handen des overwinnaars, negentien honderd gevangenen, waar­
onder meer dan twintig patriciërs. De ongelukkige admiraal kon
van de gansche toevertrouwde zeemacht niets redden dan de
vier galeien, waarmede hij zich uit den slag terugtrok.
Groot was het alarm en de verslagenheid in Venetië bij de
mare van deze nederlaag; grooter nog de gramschap en de
verontwaardiging van den Doge en den Senaat tegen den ramp-
spoedigen admiraal, te luider en sprekender wellicht, naarmate
de geheime benijding en naijver op zijne vroegere daden hunne stille
Schadenfreude hadden aan zijn val. Men hield zich niet tevreden
met hem terug te roepen, nu, tot een intocht, die wel geene ergernis
zou geven aan zijne benijders, maar men kreet uit dat hij schuldig
was, en men vond noodig naar zijne schuld te onderzoeken.
Er waren verraders geweest op zijne vloot, lafhartigen althans,
die zich hadden afgekeerd te midden van 't gevaar, en zij
werden gestraft, zooals zij verdienden; maar men gebruikte
hunne schuld om den zuiveren naam van den grijzen admiraal
te bezwalken, alsof ook aan zijne zijde verraad en lafheid ware
geweest; en van toen af volgde daaruit, dat men hem als ver­
rader en lafaard strafte. Men verklaarde hem vijf jaren lang
onbekwaam om de Republiek in eenige openbare betrekking te
dienen, en om 't al te kronen wierp men hem in de gevangenis
en sloeg hem in ketenen!
In ketenen! de man, die zooveel had geleden en geofferd
om de macht en de eere der Republiek te handhaven. In ke­
tenen! de overwinnaar van Antium, de held, wiens krijgsver­
richtingen in Dalmatië zeven belangrijke kuststeden aan Venetië
hadden hergeven, in dezen laatsten oorlog! In ketenen! de man,
die met echt Romeinsche burgerdeugd het hoofd gebogen had
onder het vonnis van den Senaat, die geene klacht had laten
hooren, geene wederspraak had geuit, die geen beroep had
gedaan op zijne deugden of verdiensten, om hunne hardheid

349
te lenigen; de man, wien men in alle gerustheid op zijne krijgs­
manseer gevangen had kunnen stellen in zijn eigen huis, en
wien open deuren zouden binnen gehouden hebben uit besef van
plicht. Dien man gaf men niet eens dat bewijs van vertrouwen,
dat men hem toch in alle veiligheid had kunnen verleenen;
men klonk hem liever in ketenen, als een woesten kwaaddoener
van wien men het ergste kon vreezen, totdat de smart der
krenking, het vlijmend mistrouwen nog meer dan het knellende
ijzer, hem in een toestand zoude brengen, die zulke kluisters
noodzakelijk maakte. Maar zoover was het nog niet gekomen,
hoewel hetgeen wij aan hem waarnamen bij den eersten blik,
op de mogelijkheid van zulk een uitersten jammer moest doen
denken. Hij had niet zich zelf moeten zijn, zoo wij hem anders
hadden gevonden. Zeker, hij was met de fiere kalmte van een
held, met de grootsche berusting van een Romein, zijn kerker
binnengetreden, en de krenking, de mishandeling, waarmee
men die inkerkering had verzwaard, had hem geen klacht ont­
lokt. Maar de waarnemingen, die hij deed in dat duister ver­
blijf, en de indrukken die hij daar ontving, maakten het hem
onmogelijk in die Stoïcijnsche berusting te volharden; hij moest
iets anders zijn geweest dan een mensch, veel meer of veel
minder; zijne borst had van marmer, zijn hart van brons moeten
zijn geweest, zoo hij koel en onbewogen had kunnen blijven bij
't geen hij doorleefde in die eenzaamheid, want (was het ver­
zachting of verzwaring van zijn lot ?) want, hij was in dien kerker
niet zoo volkomen afgesloten, of hij kon eenig kennis verkrijgen
van 't geen er omging in de wereld daarbuiten. De gewelven,
die tot staatsgevangenis dienden, lagen aan de achterzijde van
het paleis, welks muren door de wateren van het groote kanaal
bespoeld werden, op zulke wijze dat het geklots der golven
en de riemslag van de galeiroeiers en gondeliers doordrongen
tot het gehoor der gevangenen; dat hunne stemmen, als zij
elkander toeriepen of hunne liederen aanhieven, daar werden

350
verstaan door het luisterend oor, dat met gretigheid alle klanken
en geluiden opving, die wat afwisseling gaven aan de treurige
eenzaamheid. Pisani vooral was in dezen een der meest begun­
stigden. Zijne gevangencel was juist niet de allerellendigste
dezer akelige verblijven; zij lag iets boven het peil van het
water en was voorzien van kleine ruitvormige openingen, waaruit
eenige versche lucht tot hem kwam door het dichte fijne tra­
lienet heen. Het werd welhaast de eenige vervulling van zijn
leven, deze klanken en geluiden te beluisteren, te onderscheiden,
uit te leggen. Alle vermogens van zijn geest en lichaam, die
hij gebruiken kon, spande hij in om op deze wijze als gemeen­
schap te oefenen met hetgeen er omging op 't kanaal, in de
haven, in Venetië; zijn gehoor werd er op gespitst als dat van
een wilde; zijne intuïtie, zijn raadvermogen, nog gescherpt door
de volstrekte duisternis, die het zintuig van het gezicht alle
afleiding ontnam, werd zoo verfijnd en verhelderd, dat hij, om
het zoo eens uit te drukken, zelfs de stilte verstond, die eenige
sekonden het luiden van het Ave Maria voorafging; dat hij
den tijd van dag en nacht berekende naar de wisselende tonen
die zij hem aanbrachten, en dat hij werkelijk op die wijze tot
eene zekere kennis kwam van 't geen er in Venetië voorviel.
"Wel is waar geene zeer volledige kennis, maar die ongelukkiglijk
meer dan genoegzaam was om hem allerlei smart en lijden aan
te brengen, onafhankelijk van die, welke hij persoonlijk had te
dragen; juist zulk een lijden als hem het ondragelijkste moest
zijn in zijne banden. Zijn hart werd gewond in 't geen hij het
meest beminde; zijne verbeelding gefolterd door de voorstel­
ling van jammeren, die hij voelde komen zonder ze te kunnen
weren!
Met het inkerkeren van den rampspoedigen admiraal was de
Eepubliek niet van hare vijanden bevrijd, als men raden kan;
integendeel, de Genueezen, fier op hunne zegepraal, aangemoe­
digd door hun goed geluk, en overtuigd dat hunne mededingster

351
een verlies had geleden, waarvan zij zich niet. zoo spoedig zoude
herstellen, haastte zich van het behaalde voordeel gebruik te
maken en rukten aan met eene versche scheepsmacht en ver­
dubbelde stoutheid der voltooiing van hun triomf. Zij bemach­
tigden Coarli en Grado, en ontrustten handelvaart der Venetia­
nen, nog slechts door een zestal galeien beschermd, zoodat menig
rijkbeladen koopvaarder in hunne handen viel; maar dit waren
onbeduidende schermutselingen, in vergelijking van het stoute
krijgsplan, dat zij ontwierpen en uitvoerden. Met eene vloot
van zeven en veertig zeilen, onder bevel van den nieuwen admi­
raal Pietro Doria, drongen zij door in de Golf tot bij St. Nicolaas
in Lido, nadat zij eene der openingen van de Lagunen: Pales-
trina, hadden bestormd en overmeesterd; toen, in vereeniging
met Francesco Carrara, den ouden wraakgierigen vijand van
Venetië, sloegen zij het beleg voor Chiozza! Chiozza, een der
belangrijkste van die reeks kleine aaneengeschakelde eilanden,
die als zoovele natuurlijke bolwerken daar schijnen opgeworpen
om de stad Venetië van de zeezijde te beschermen en de woede
van den Oceaan of van menschelijke aanvallen te verbreken eer
die op de prachtige stad kunnen aandringen. Voor wie Chiozza
had bemachtigd, was de verovering van Venetië geene hersen­
schim meer, en nu, de Genueezen waren tot daar genaderd met
hunne vloot en vingen aan met krachtige en afdoende maatre­
gelen ter vermeestering van dit belangrijk punt. Carrara had
opzettelijk tot dit doel veertig lichte platgebodemde vaartuigen,
laten toerusten, waarmede hij de Genueezen kwam versterken.
En tegen dit alles had Venetië geene vloot over te stellen, en
voor de weinige galeien, die gereed waren ten krijg, had zij'
niet eens een admiraal, van wien het denkbeeld was dat hij;
zich met goed geluk tegen een Doria zou kunnen meten!
En middelerwijl hield zij Vittore Pisani gevangen en in ke­
tenen !
En Vittore Pisani in zijne ketenen hoorde de alarmkreten van

352
het scheepsvolk, dat elkander de ontrustende berichten mede­
deelde; was het vreemd, dat hij uit wanhoop over eigen mach­
teloosheid om te helpen, aan die ketenen schudde?
Toch verzuimde de Senaat geene voorzorgen ter wering van
zoo dreigend gevaar. Reeds terstond na de nederlaag van Pisani
had men alle openingen van de Lagunen doen sluiten; driedub­
bele kettingen werden gespannen voor iederen havenmond, en
van afstand tot afstand werden deze verdedigd door sandoni,
groote vastliggende schepen, met allerlei krijgstuig gewapend
en door soldaten bewaakt; eene soort van drijvende sterkten
uit balken en palen samengesteld, werd nog daarnevens aange­
bracht, om de wateren ontoegankelijk te maken.
Maar Pietro Doria en Francesco Carrara waren geene lieden
om zich door zulke hindernissen te laten afschrikken. De eerste
was met zijne vloot tot St. Nicolaas in Lido opgezeild eer
de Venetianen het hem hadden kunnen beletten, en de laatste
liet zijne licht gewapende barken afzakken langs het kanaal van
Brenta. Door hun eigenaardigen bouw bijzonder geschikt om ook
over de ondiepste wateren heen te glijden, waren de drijvende
sterkten voor dezen geene onoverkomelijke belemmeringen, en zij
deden een aanval op het kettingwerk, waarmede de haven van
Chiozza was afgesloten, terwijl Doria dat gelijktijdig aantastte
aan de achterzijde. De kettingen werden met haken en zagen
uiteengereten en stukgezeild; het aan den grond gezette schip
(een zeer primitief verdedigingsmiddel voorwaar!) bleek ras te
zwak een bolwerk om weerstand te bieden aan een geduchten
tweeledigen aanval; de soldaten, die het bewaakten, ziende,
dat het onhoudbaar was, staken het in brand en namen de wijk
op hunne roeibooten, waarmee zij naar Venetië terugkeerden om
er den schrik te verspreiden door de mare van dien rampspoed.
Het was geen loos alarm; de Genueezen waren meester van de
Lagunen en maakten aanstalten tot het beleg van Chiozza! Car­
rara liet de helft van zijn krijgsvolk ontschepen op het eiland

353
Brondolo; zijne bondgenooten brachten mede een deel hunner
manschap derwaarts te zijner versterking; de lichte barken kon­
den deze troepen te ieder stond overbrengen op het punt waar
zij dienen moesten; eene vloot van veertig zeilen en een heir-
leger gewapende barken hielden het bedreigde eiland afgesloten
van alle hulp uit Venetië, en de belegeraars hadden behalve het
voordeel van positie nog de overmacht aan hunne zijde. Hunne
legermacht, zoo van scheepsvolk als soldaten, was vier en twin­
tig duizend man sterk, terwijl de Venetianen niet meer dan drie­
duizend man op Chiozza hadden kunnen aanvoeren; en hoewel
de inwoners moedig en eenparig de wapenen opvatten, waren zij
toch te zwak in getal om zulk eene overmacht op den duur
weerstand te bieden. Ook gelukte het welhaast den Genueezen,
ondanks het krachtig verweer en de uiterste inspanning der wan­
hopige bezetting, zich meester te maken van klein Chiozza, eene
soort van voorstad, die met de eigenlijke stad gemeenschap had
door eene brug van omstreeks een kwartier uur gaans, en waar­
van hun elke duim breed door den wanhopenden moed der Ve­
netianen werd betwist, op zulk eene wijze, dat zij list moesten
te baat nemen om tot de overwinning te komen. Zij veinsden
voor de volharding der belegerden terug te deinzen, en toen
deze, verblijd door die verlichting, zich eene wijle verademing
gaven van den strijd, keerden zij op bedekte wijze terug en
namen de stad bij verrassing. Men zou edelmoedigheid verwacht
hebben van de zijde der overwinnaars, die de dapperheid hun­
ner tegenstanders hadden leeren bewonderen, maar het was niet
het tijdperk, waarin men met menschelijkheid oorlog voerde en
zich te matigen wist na de zegepraal, en hoewel in elk tijdvak
verblijdende uitzonderingen zijn aan te wijzen, de volkshaat der
Genueezen tegen het trotsche Venetië was te diep en te bitter,
dan dat zij hier konden plaats vinden. Hetgeen van de dappere
bezetting overbleef, werd ontwapend en neergesabeld; de bur­
gers en edellieden, die men onder de wapenen vond, werden
Engelsclien te Rome enz. 23

354
uitgemoord of als gevangenen op de gruwelijkste wijze mis­
handeld.
Francesco Carrara vooral, de woeste tiran van Padua, weinig
gewoon aan triomfen, was bedwelmd door zijne verovering en
misbruikte haar om bot te vieren aan zijn instinct van wreed­
heid; hij was zóó vindingrijk in het folteren zijner weerlooze
slachtoffers, dat het vermelden zijner gruwelen reeds eene pijni­
ging is voor het menschelijk hart, die ik noch u, noch mij zelve
wil aandoen; — genoeg zij het, dat hij eenbloedbladaanrichtte,
dat het zilver der Lagunen bepurperde. Het weegeschrei van
vrouwen en kinderen weergalmde tot in Venetië toe en deed het
vroolijk lied van den gondelier verstommen, om vervangen te
worden door doffe jammertonen, en schorre wraakkreten, die het
luidste zich verhieven in de nabijheid van het hertogelijk paleis.
De Doge en de Senatoren, die de macht in handen hadden,
mochten wel weten, dat het bootsvolk, dat het gilde der gonde­
liers, dat het volk van de werf, wrake riep over het uitmoorden
van Chiozza, en dat het uit den Raad het sein wachtte tot het
nemen eener schitterende vergelding; dat het de patriciërs niet
onschuldig achtte aan de rampen, die de Republiek troffen. Wa­
ren zij het niet, die den grooten admiraal, den overwinnaar van
Pola, hinderlagen hadden gelegd en belasterd en veroordeeld?
Waren zij het niet, die hem nu hielden opgesloten daarginds in
een van die sombere gewelven, waarop het paleis rustte?
En waar men dien inval gekregen had, bleef men niet in ge­
breke, om, al voortroeiende langs het kanaal, de muren van den
kerker zoo dicht te naderen als doenlijk was, en op klagende»
toon, naar de gave der improvisatie, dit poëtisch en zangerig
volk eigen, de schrikkelijke gebeurtenis voor te dragen in al hare
kleuren (zeker niet de lichtste), in de hoop, dat die tonen moch­
ten doordringen tot den doorluchtigen gevangene, opdat hij het
weten zoude, door welke onheilen het goede volk van Venetië
getroffen werd, terwijl men hem hield opgesloten.

355
En wij weten, dat hunne poging doel trof, en dat de admiraal
in zijne kluisters met gespitst gehoor alle klanken opving, die
hem in zjjn kerker van het leven daarbuiten kwamen getuigen;
was het vreemd, dat bij 't geen hij vernam de Stoïcijnsche
berusting hem begaf, dat zijne oogen flikkerden van strijdlust,
nadat zij geschreid hadden van deernis, en dat de schok, die
Venetië trof, eene siddering over hem bracht, die zijne boeien
deed schudden? Onbeschrijfelijk was de schrik en de verrassing,
waardoor de Venetiaansche bevolking getroffen werd, toen zij
de vaan van St. Marcus zag neervallen van de torens op het
kasteel van Chiozza, en voor het eerst de vlag van Genua zag
wapperen aan dien zelfden standaard. Het was of men niet had
begrepen, dat zoo iets ooit zou kunnen gebeuren; en nu men
het voor oogen zag, nu men de gewisheid verkreeg van zulk een
ontzettend verlies; nu de jammer verhalen van gruwelen, die de
overgave der stad waren gevolgd, maar al te veel waarheid
bleken; nu men de zekerheid kreeg van de nadering dier
meedoogenlooze en machtige overwinnaars, waar zulk een tal
van dappere strijders aan de Republiek waren ontvallen, begon
er eene onrust te heerschen en eene verwarring te ontstaan
onder het volk, die door de patriciërs en de aanzienlijke bur­
gers in angstige spanning werd gadegeslagen. Het volk stroomde
naar het hertogelijk paleis, onder weeklachten en bedreigin­
gen van den Doge te eischen, — dat men met kracht zich mocht
aangorden tegen den vijand, zou men meenen? neen, bij eene
volksmenigte, onder den slag van eene nederlaag, moet men
geene energieke inspiraties wachten; zij kwamen eischen, dat
men tot iederen prijs de vrede zou sluiten met Genua, om den
val van Venetië en het verderf van geheel de Republiek te
voorkomen.
De Doge, Andreas Contarini, een stug, hooghartig man, had
geenszins begeerd de hooge waardigheid te bekleeden, die hij
droeg, maar men had hem gedwongen het blinkende juk op

356
zich te nemen, waarvan hij sedert veertien jaren al de zwaarte
kende. Ook voerde hij zijn ambt met eere, maar zonder liefde
en lust. Hij was gewoon ontzag af te dwingen door zijne vaste
en fiere houding, maar hij was niet bemind bij het volk, en hij
wist dat, doch hij scheen niet aan volksgunst te hechten. Ook
in dit hachelijk oogenblik verloochende hij noch zijn aard, noch
zijn rang; hij deed het volk afdeinzen door zijne kloekheid en
tegenwoordigheid van geest, zonder te bewilligen wat het eischte,
maar daar hij het gevaar, waarin Venetië verkeerde, beter over­
zag dan iemand anders, wist hij in den Senaat te verkrijgen,
dat men naar een verdrag zou trachten. Men zond gezanten
naar den Genueeschen veldheer om den vrede in te roepen.
Pietro Doria, overmoedig door zijn krijgsgeluk en zijne voor-
deelige stelling en vervuld van wraaklust, na de wonden door
Venetië vroeger aan zijn vaderland en familie toegebracht, ant­
woordde niet slechts weigerend, maar uittergend en beschimpend.
„Ik zwere bij God, dat de Venetianen geen vrede zullen
hebben met onze Eepubliek, voordat wij met eigen hand de
bronzen paarden op de St. Marcusplaats zullen getoomd hebben.
En dan zullen wij verder zorgen dat de Venetianen zich in
ruste houden!
Met die bedreiging konden de gezanten naar Venetië terug-
keeren; men vernam daar tegelijkertijd het verlies van Terra-
Nova, Lavorzore, Mont-Albano, van Loredo en Torre-del-Bebe,
terwijl twee-en-twintig Genueesche galeien en veertig gewapende
booten zich vertoonden aan de zijde van het Lido. De onder­
gang van Venetië scheen besloten en onvermijdelijk.
En het gerucht van deze vernederingen, van deze rampen, van
dit nakend onheil kwam tot de kennis van den geketenden Admi­
raal, den moedigen kampvechter voor de eere van het Gemee-
nebest, den vurigen patriot, die zijn bloed bij droppelen had
willen uitstorten voor de redding van zijn vaderland; was
het vreemd, dat hij met het ijzer worstelde om dat los te

357
•wringen, ware het slechts om in zijne radeloosheid over eigen
onmacht den forschen armen werk te geven en zich als te
meten met het metaal, dat de krachtige hand gewoon was te
voeren ?
Hetgeen er omging kwam tot zijne kennis, maar niet dan
verward en onbestemd, en zeer zeker niet verzacht, sinds het
hem moest worden overgebracht door matrozen en soldaten,
door het gejammer van schreiende vrouwen, of de sterk gekleurde
verhalen van weeklagende gondeliers. En nu, men weet wat
volksgeruchten zijn onder zulke omstandigheden, vooral bij een
volk als dat van Venetië, dat van de uiterste verslagenheid tot
den overmoed der uiterste wanhoop omwendde, en dat zonder
raadpleging met de overheid, evenzeer zonder aanvoerder als
zonder orde, uit eigen beweging, slechts luisterend naar de
ingeving van wilden angst, den Genueezen tegenging, die eene
poging deden om op het Lido te landen, en ze dwong om
naar hunne barken te wijken. Een volk beurtelings driest en
vreesachtig, nu eens slaafs buigende onder de hand die het
drukte, om zich dan weer met onstuimigen hartstocht daarte­
gen te verzetten; eene bevolking, die grootsche elementen in
zich omdroeg, maar tevens ook al de zwakheden van de be­
wegelijke zuidelijke natuur. Het triomfeerde nu eene wijle over
het verjagen van den vijand! Maar het was zonneklaar, dat
door eene schermutseling, waarbij een hoopje volks het geluk
had eene vijandelijke bende te verjagen, het Gemeenebest niet
was te redden, noch Venetië te houden tegen eene ontzettende
overmacht, als er dreigde tegen haar aan te stormen, en dat
eene krachtige, welgeregelde verdediging alleen nog eenige
kansen kon bieden op behoud. Maar hoe die daar te stellen?
Men had noch soldaten, noch levensmiddelen, noch schepen in
eenige evenredigheid tot de behoeften van zulken strijd. De
eenige vloot die de Republiek nog bezat, kruiste in de Mid-
dellandsche Zee om den handel te beveiligen, onder de bevelen

358
van Karei Zeno, den dapperen avonturier. Eene vloot samen te
stellen met de ontredderde schepen, die op de werf waren of
in de havens lagen, levensmiddelen en krijgsvoorraad bijeen te
brengen, soldaten te werven, het was alles nog mogelijk, bij
eene oproeping van aller werkzaamheid, bij eene samenwerking
van alle burgers en inwoners, adel en volk, patriciërs en kliënten,
bij eene inspanning van alle krachten, bij het offeren aller mid­
delen op het hoogaltaar van het vaderland; maar er was iets,
dat men niet kon daarstellen, en waarvan juist die samenwerking
van allen, die volvaardigheid tot alle offers en alle ontberingen
zouden afhangen: een admiraal, een bevelhebber, geliefd bij
het volk, gevreesd bij den vijand, en die op de hoogte zou
staan van zijne hachelijke taak.
En zulk een admiraal had men niet!
Taddeo Justiniani, de vlootvoogd in functie, was bejaard en
stond geenszins in gunst bij het volk. Prins Contarini, de neef
van den Doge, bezat niet de hoedanigheden tot zulk eene taak
vereischt, en die werklieden, die burgers, die kunstenaars, die
jonge mannen uit den handelsstad, die rijken en die armen,
van wie men inspanning en gaven moest vragen naar vermogen
en zelfs daarboven, begonnen na te denken, waartoe die opoffe­
ringen leiden zouden, en vroegen elkander met een zorgvol
hoofdschudden, waartoe dat alles baten zou, zoo men geen
aanvoerder had, bekwaam genoeg en geliefd genoeg om ze te
benutten en er winste mee te doen?
Tot zelfs in den Grooten Raad had men zich dat reeds
afgevraagd. De patriciërs zelve waren niet zonder bekommering
op dit punt; zij wisten dat het een tijdstip was, waarop men met
het volk had te rekenen; dat het vrijwillige diensten, vrijwillige
lasten, vrijwillige gaven waren die zij moesten inroepen, waarvan de
Republiek nu in deze bange ure hare redding wachtte, maar wie
hunner wist zich bij dat volk genoeg geliefd en geëerbiedigd
tevens, om zich onbepaald te doen gehoorzamen? wie hunner

359
had gezags en beleids genoeg tevens om van die welgezinde,
maar ongeoefende en ongeordende burgers, in een oogwenk
tijds, soldaten en zeelieden te vormen, die zich aan de krijgs­
tucht onderwerpen, aan wet en regel zich zouden binden en
niet in oogenblikken van wilden moed onbesuisd het gevaar in
den mond loopen, om later, als de kans tegenviel, onder den
eersten indruk van den schrik in verwarring de vlucht te nemen
op een hachelijk tijdstip? Die visschers, die mannen uit het
tuighuis, dat scheepsvolk, allen op jeenige wijze gewoon met
wapenen om te gaan; die het mes wisten te wetten, de pijl
af te drukken, den werpsteen te slingeren, ze zouden uitne­
mende vrijbuiters zijn op eigen gelegenheid, maar bij de verdedi- ,
ging van een aanval, zooals Venetië dien te wachten stond,
had men een geregeld leger noodig dat aan één hoofd gehoor­
zaamde, en slechts den arm ^der uitvoering leende aan dien
éénen wil! En nu, wie onder de patriciërs wist zich (om een
woord van onzen tijd te gebruiken) zoo populair en zoo bekwaam
tevens, om aan deze eischen te voldoen? "Wie onder hen was
bekwaam, zoowel om de geestdrift des volks op te wekken als
die te leiden? Niemand — zij moesten het bekennen elk voor
zich zeiven — niemand had een recht op zulke volksgunst, op
zulk een invloed; zij hadden de burgers met minachting beje­
gend in tijden van voorspoed, hunne vrijheden onderdrukt, hunne
rechten beknibbeld, hun aandeel aan 't bestuur van het Ge-
meenebest tot ij dele hersenschim gemaakt; neen, zij wisten het
al te goed, zij hadden niet gestaan naar de liefde, naar de
achting des volks, en zij hadden die ook niet verworven. Maar
terwijl zij op elkander zagen met onzekere blikken, zweefde er
een naam op veler tong, dien niemand waagde uit te spreken.
Het was de naam van een dien men haatte en wantrouwde en
benijdde, juist omdat hij bezat wat zij allen voelden te missen.
Ook hadden zij hem voorzichtiglijk ter zijde geschoven, in een
duisteren, eenzamen kerker weggesloten en geboeid! Het was

360
wel mogelijk dat hij, hij onder allen, de redder der Republiek
zou kunnen worden, maar hij zou er dan tevens de meester van
zijn; het zou hem kunnen invallen voor het volk vrijheden en
rechten te bedingen ten koste van het gezag en het meester­
schap, dat de adel zich zelf had toebedeeld; daarbij, men had
hem al te groot onrecht aangedaan, dan dat hij het niet op
zijne beurt door onrecht en hardheid zoude vergelden; neen,
een redder als deze was al te gevaarlijk; de Republiek was
nog niet tot zulk een uiterste gekomen, dat de patriciërs zich
zulk een offer behoefden te getroosten! Zoo redeneerde het
bekrompen egoïsme, dat doodelijk venijn, waarmee Venetië's
grooten waren vergiftigd, en dat, zich voortdragende tot in het
latere nageslacht, die jongeren mede heeft verbasterd en ver­
kankerd. En de man, tegen wien zulke bedenkingen werden
aangevoerd, op wien men met zulken argwaan neerzag, wien
men vreesde ofschoon men hem gekerkerd en geketend hield,
hij voelde het in zijne boeien met al de diepte der intuïtie van
een, die bij onzekere en verwarde berichten door eigen scherp­
zinnigheid tot eene voorstelling tracht te komen van 't geen
er rondom hem voorvalt; hij voelde het, dat er zulke beden­
kingen tegen hem omgingen in die gemoederen te dier dage;
hij had het reeds terstond begrepen, toen zijn rampspoed hem
als schuld werd aangerekend, dat die gewaande schuld voor­
wendsel, zijne bekende volksgunst oorzaak was van de strengheid
waarmede men hem behandelde. Hij raadde het, al was daar
niemand die het hem kon aanbrengen, dat bij de beraadslagin­
gen van den Grooten Raad in deze ure van nood, zijn beeld den
Senatoren voor den geest moest zweven, als wie goeden dienst
had kunnen doen aan het vaderland, zonderdat zij gezind waren
hem tot zulken goeden dienst te gebruiken. Moest het niet de
allerpijnlijkste gewaarwordingen opwekken in den fijngevoelen­
den mensch; moest de vurige patriot er niet door gewond zijn
in het hart? En toch het was met indrukken en aandoeningen

361
als deze, deze, dat de gevangene leefde van den eenen dag op
den anderen, zonder afwisseling, zonder afleiding, altijd door in
dien éénen somberen gedachtenkring rondgevoerd. Was het won­
der, dat er iets vreeselijkers lichtte uit zijne oogen dan toorn
en verontwaardiging alleen; dat zij den starenden blik aannamen
van het idéé fixe, vooral bij een, die nog de zelfbeheersching
wist te oefenen van niet los te barsten in luide klachten en ver-
wenschingen, — uitstorting van aandoeningen, die hem zoo goed
zou geweest zijn ter verluchting. Ten laatste kwam toch het
oogenblik, waarin de natuur sterker was dan de wil die haar
overheerd had; het oogenblik, waarin een kreet, een woord, een
gerucht, eene aanleiding van builen of uit hem zeiven, hem zoo
onverhoeds schokte, dat hij zijn leed, zijne bitterheid, zijne rouwe
moest uitspreken in den kerker, neen — uitgillen en uitbrullen,
in afgebroken, onsamenhangende woorden, die aan het ijlen van
den waanzin konden doen denken, schoon het juist deze uitin­
gen waren, die er hem voor behoedden; zijne rede had gevaar
geloopen, maar zij werd gered door deze schijnbare onzinnigheid.
Schijnbaar, want de afgebroken zinnen, de vragen die hij zich
zelf deed en beantwoordde, hadden slot noch zin voor hen die
ze aanhoorden, zonder den loop zijner gedachten te kunnen vol­
gen, of die vreemd waren aan de jongste gebeurtenissen in
Venetië en de betrekking waarin de gevangene daartoe stond;
maar ze hadden kracht en beteekenis, en voor wie na kon gaan
waarop ze doelden, hadden ze even weinig van het raaskallen
van een krankzinnige, als Vittore Pisani zelf, hoewel gekerkerd
en in boeien, gelijkenis had met een misdadiger.
Voor ons is 't onnoodig er naar te luisteren; wij wachten
liever kalmer oogenblikken af, als de verluchting der tranen
evenzeer als der klachten hem tot even droeve, maar minder
onstuimige ontboezemingen zal hebben geleid; als hij het met
weemoed betreurt, dat hij gewantrouwd werd en benijd in den
kring zijner gelijken, omdat zijne minderen hem liefhadden en

362
omdat hij goed was voor dezen en gewoon hunne lasten te ver­
lichten waar hij kon, of mee te dragen waar het oorbaar was.
„Men zou recht hebben mij te verdenken, zoo ik door onedele
„middelen naar de volksgunst had getracht, zoo ik list en kui­
perij had gebruikt als zoo menig ander. Maar ze weten, dat
„heerschzucht en hebzucht mij vreemd zijn; ieder hunner die
„de hand op het hart legt, zal moeten getuigen dat ik de eere-
„ambten, de waardigheden, het meesterschap met evenveel zorge
„heb afgeweerd, als de meesten hunner zich driftig betoonen
„om die te verkrijgen. Waarom op mij, op mij onder allen, den
„smet dier verdenking, ik die nimmer zelfverheffing heb bedoeld,
„die slechts vrage naar de eere en grootheid der Eepubliek....
„De grootheid der Republiek! en... Doria staat gereed om
„de paarden van St. Marcus te breidelen, zooals dat volk daar
„buiten mompelt! En ze vergeten mij hier, mij die bereid zou
„wezen het palladium van VenetiS te dekken met mijn lichaam!
„Dat zij mij in de gevangenis geworpen hebben, dat zij mij in
„ketenen klonken, dat zij mij van het licht des hemels berooven
„en van de warmte der zon, dat late ik daar; ze zeggen dat
„ik schuld heb, en mogelijk hebben ze gelijk; ik ben onvoor­
zichtig geweest, ik heb eene fout begaan, ik heb gepleegd
„wat een kwaad is in mijne oogen als in de hunne; ik heb Venetië
„schade gedaan, ik heb de Republiek eene nederlaag doen lijden;
„maar het is juist daarom, dat men nu het eerste moest denken
„op mij, die veel heb goed te maken. Waarom gunnen zij mij
„daartoe de gelegenheid niet? men staat wel een misdadiger
„toe zjjn berouw te toonen door zich verdienstelijk te maken
„aan het vaderland; en nu, waar de Republiek in nood is,
„waar Venetië al hare weerbare zonen oproept te harer hulpe,
„waar men den geringsten faehino toestaat zijne krachten aan
„haar te wijden, worde ik als bastaardzoon onwaardig gekeurd
„haar te dienen! Ik, die mijn eigen zoon, die de steun mijner
„grijsheid, de roem van mijn geslacht had kunnen zijn, heb

363
„zien vallen, zonder tranen, omdat het hare glorie gold! ik, ik
„worde onbekwaam geacht mijn land te dienen! Laten ze zeg-
„gen waarin die onbekwaamheid bestaat! En toch, ik voele
„het, indien God en Zijne Heiligen mij niet bewaren, zullen zij
„welhaast gelijk hebben, en dan zal 't niet zijn voor enkele
„jaren, maar voor het leven. Ik, die nog jaren van kracht aan
„Venetië had te geven, misschien! Ik heb nog sterkte in dezen
„arm, al is die gegroefd door hunne ketenen; ik heb nog hel­
derheid van geest, al is 't dat ik hier folteringen doorsta, die
„het harte doen bezwijmen en het brein verwarren. Maar nog
„is het zóó ver niet; verworpen moge ik zijn door Venetië,
„maar onbekwaam haar te dienen ben ik niet, nog niet. Zij
„zijn onbekwaam de Republiek te dienen, zij, die zich zelf het
„meest dienen onder schijn van den dienst der Republiek voor
„te staan; die hun eigen haat, hun eigen afgunst, hun eigen
„baatzucht vooropzetten, en daaraan offeren wat die allen in
„den weg staat. Venetië moge hun eenmaal rekenschap vragen
„van dien trouwen dienaar, die zijn hartebloed voor haar zou
„willen uitstorten, en dien zij onbruikbaar maken voor haar dienst.
„Roerloos te moeten zijn en machteloos, waar het volk roept
„dat er soldaten te kort schieten om Chiozza te ontzetten, om
„Venetië te beveiligen! Geene soldaten in Venetië! maar ieder
„Venetiaansch burger moet soldaat zijn als de Republiek in
„nood is. O! één dag van vrijheid, één enkelen dag slechts:
„de jaren levens die mij misschien nog resten zou ik daarvoor
„veil hebben, dan zou ik mij wreken op hen die mij onbe­
kwaam hebben geacht, schitterend, voorbeeldeloos, eene wrake
„waarvan Italië zou gewagen En het volk, het arme volk
„dat men verdrukt, denkt ook niet meer aan mij; of, zoo het
„nog aan mij denkt, durft het die gedachte niet uiten; men
„vergt het offers, men legt het lasten op, men wil het geene
„rechten gunnen, en het is krachteloos en willenloos, verlamd
„door tirannie; het weet slechts te sidderen en te weeklagen.

364
„O Venetië, Venetië! wat zal er van u worden! uwe patriciërs
„hebben geen hart, en uw volk heeft geen geheugen; de eersten
„vragen slechts naar zich zeiven, en het laatste vergeet wien
„het heeft liefgehad!!"
Maar Vittore Pisani vergiste zich; het volk had wèl geheugen,
en wat meer zegt, het had een wil, en het durfde dien uit­
spreken. Het had gemord terstond bij de gevangenneming van
den admiraal; het had toen reeds de verdenking geuit, dat de
afgunst veel meer dan de billijkheid hier het vonnis had geveld;
maar als de Senaat zich machtig wist, vroeg deze niet naar het
gevoelen van dat volk, en het volk zelf boog dan schuw en
vreesachtig het hoofd, en fluisterde slechts de grieven die het
niet kon laten gelden. Maar nu was de kans gekeerd. De patri­
ciërs hadden te rekenen met hunne kliënten; de hoofden der
Republiek hadden te luisteren naar het gevoelen van al hare
leden, en dezen werden zich bewust wat zij noodig hadden.
Daar stroomde het volk van Venetië bij duizenden naar de
St. Marcus-plaats heen; daar drongen zij samen naar het
paleis van den Doge het Paleis ook van den Staat, waar
de Signoria vergaderd was op dat oogenblik. Daar riepen dui-
zende stemmen forsch en heftig: „Wij willen Vittore Pisani
„tot aanvoerder; met dezen willen wij strijden voor de Repu­
bliek, wij allen, en overwinnen. Wij willen Vittore Pisani in
„vrijheid zien. Wij willen, dat onze oude admiraal zal hersteld
„worden in al zijne waardigheden! wij willen dit, en dit al-
„leen, maar ook met niets minder zijn wij te bevredigen I"
De wateren, door den orkaan opgedreven, zijn niet meer on­
bedwingbaar dan eene volksmassa in gisting; de stroom viel
de galerijen binnen, niet weerhouden door het verzet der
dienstdoende wachters, zoo er verzet was, sinds de soldaten
der Republiek eenswillend waren met de eischen, die het
volk kwam doen; het zou de trappen zijn opgestormd, en de
groote raadzaal binnengedrongen, zoo de Doge en de Leden

365
van den Eaad van Tienen het niet waren te gemoet gegaan,
als om het verlangen der menigte te hooren, dat zij maar al te
goed verstaan hadden; maar die tegemoetkoming scheen als
een eerste stap tot de verhooring van hare wenschen, die dan
ook even levendig, schoon minder luid en minder verward,
werden herhaald.
De Doge en de Leden van den Baad van Tienen beloofden,
dat men het voorstel van Venetie's burgers in overweging zou
nemen, mits men zich rustig hield in afwachting van het besluit.
Men deinsde niet terug, men hield stand, maar men hield
ook de beloofde rust.
De overwegingen van den raad van Tienen moesten kort zijn,
maar zij waren niettemin heftig. Dat hun toegeven aan het ver­
langen van het volk als een bewijs van zwakheid zou gelden,
was hunne minste zorge. Men was op een tijdstip, waarin alle
gewone grenzen werden teruggezet; waarin alle banden waren
losgesprongen; waarin de geregelde orde van zake toch was
gebroken, en — eene concessie aan dat volk, dat het Gemee-
nebest kon redden, was licht te doen. Als de Eepubliek gered
was, als de Signoria weer hare volle macht en de patriciërs
weer hun vroeger overwicht zouden hernomen hebben; als alles
weer den ouden sleurgang zoude gaan, zou de macht der ge­
woonte sterker zijn dan het geheugen van dien lichten triomf;
maar juist dit verlangen van het volk te bewilligen, daar lag de
zwarigheid. De Eaad had al te groot ongelijk tegen Pisani, dan
dat er hope was, dat hij het zou voorbijzien. Integendeel, men
had te vreezen, dat hij de gunstige gelegenheid zou aangrijpen,
om zich over oude grieven en later lijden te wreken in een
zelfden oogwenk. Door den eisch van het volk bevrijd, was er
geen eisch van het volk, dien Pisani met zulk eene hulpbende
aan zijne zijde niet zou kunnen voldoen, en het volk was het
juk moede van zijne tien — zelfs van zijne veertig tirannen;
zij wisten het maar al te wel: wat belette Vittore Pisani, eens in

366
vrijheid, zich tot dictator te laten uitroepen door het volk, en
als dictator zijne wetten te komen voorschrijven aan den Baad
en dezen voorwaarden te stellen ? Dat was zeer mogelijk, en als,
ieder van die tien mannen of van die veertigen in zijn eigen boe­
zem tastte, moest hij erkennen, dat hij, in Pisani's geval zijnde^
het measure for measure zeer zeker zou toepassen. Het was dus
zeer gevaarlijk voor de vrijheden van het Gemeenebest (zegge
de vrijmacht van den Grooten Baad), om Pisani uit den kerker
te ontslaan op het verlangen van het volk; maar het was niet
minder gevaarlijk dat verlangen niet te voldoen, want dan liep
men kans, dat het volk zich dat genoegen eigenmachtig ging
geven; het was reeds tot in het paleis doorgedrongen: het zou
de kerkergewelven ook wel weten uit te vinden; en eens door
zulke handen op zulke wijze verlost, zou deze niets meer heb­
ben te ontzien, en dan zelfs bleef hem geene keuze, dan zich
ook tot hoofd te stellen van zijne bevrijders tegen het despo-
tiek bestuur, en dus zou men hem zelf gedwongen hebben dat­
gene te doen, wat men het allermeest vreesde. Daar bleef nog
eene derde partij te kiezen, en er waren leden onder die ede­
len van Venetië, hardvochtig en zelfzuchtig genoeg om die voor
te slaan. Men kon Pisani doen sterven in de gevangenis, een
snellen heimelijken dood, voor welken de kerkers van de Bepu-
bliek rijke hulpmiddelen aanboden. Men kon het volk dan öf
met dit voorbeeld van strengheid afschrikken, öf, zich vreemd
houdende aan de daad, het mede betreuren, dat de engel des
verderfs den engel der verlossing te snel was geweest. Onder
den slag der teleurstelling, die het volk dan zou treffen, kon
men het breidelen, of, indien niet, het voorwendsel van die
volksbeweging was dan toch weggenomen, en, bij mangel van
een hoofd, van een aanvoerder, die haar leidde, zou die bonte
verwarde volkshoop wel spoedig zich verdeelen en afdrijven,
zonder gevaar dat een opstand tot eene omkeering zou leiden.
Wie zoo redeneerden, waren zelve niet overtuigd, dat de uit-

367
komst, die zij voorspelden, werkelijk zou volgen, en dat de eer­
ste en zekerste uitwerking ook deze kon zijn: dat de volksme­
nigte in blinde woede ontstak, die te gevaaarlijker zou wezen,
naarmate men zich had ontdaan van het eenige middel om die
te stillen; dat het in de verbittering over die teleurstelling
gansch geen bezwaar zou maken om de raadzaal te bestormen,
te eer, daar de soldaten, die het paleis moesten beschermen,
geneigd waren gemeene zaak te maken met de oproerlingen, en
dat de personen der Raadsheeren gansch niet veilig zouden zijn,
vooral niet van hen, die de mare van Pisani's dood aan het volk
zouden moeten boodschappen! De Doge deed dit laatste opmer­
ken, met eenigen nadruk aan den Senator, die het meest geneigd
scheen om die wanhopige en geweldadige partij te kiezen, en
gaf tevens te kennen, dat hij zelf er tegen was, en dat zij, die
er voor waren, dan ook maar op zich moest nemen om er de
boodschappers van te zijn!
De Doge zelf, wellicht de minst schuldige tegen Pisani, en
die zoowel als het volk gebukt ging onder de aanmatigingen
van den adel, was niet ongezind de doorluchtige Senatoren eene
wijle onder den druk te laten van de gevolgen hunner wille­
keurige en tirannieke bedrijven.
Van deze beraadslaging, voor hem zelf zoo beslissend als
gewichtig voor zijn vaderland, kwam den gevangene niets ter
oore, zooals zeer natuurlijk is. Toch had hij kennis gekregen
van de stemming des volks en van de luide wenschen die het
uitsprak te zijner bevrijding.
De haven weergalmde van 't geen er op de St. Marcus-plaats
voorviel. Het scheepsvolk en de gondeliers verzuimden niet
met de wenschen der burgers in te stemmen door hunne harts­
tochtelijke bijvalsbetuigingen; en dat ze hem zeiven moesten
gelden, werd den gevangene tot zekerheid; want zijn naam werd
meer dan eens herhaald door die joelende menigte, en hij
hoorde het duidelijk, hoe de gondeliers, die gewoon waren bij

368
de kaaien van het Doge-paleis aan te leggen, elkander toerie­
pen, dat men nu zien zoude, of het den Senaat meenens was
met de redding van de Republiek, want dat de werklieden van
het arsenaal en de werven hadden gezworen, niet meer naar
hun werk terug te keeren, om de galeien te herstellen en op
te tuigen, als men il Gapitano niet in vrijheid liet, om ze in
zee te brengen ! en dat al het scheepsvolk bij St. Marcus gelofte
had gedaan, liever op eigen gelegenheid te vrijbuiten tegen den
vijand, dan de Republiek te dienen onder een anderen admiraal.
„Mijne vrijheid! Zij begeeren mijne vrijheid! Goed, trouw
volk! wees gedankt, wees gezegend!" was de eerste ontboeze­
ming der onbeschrijflijke gewaarwordingen, die den gevangene
overweldigden, toen hij niet meer twijfelen kon, of hij had goed
verstaan. Maar te gelijk voelde hij zich aangegrepen door de
kwellingen der vreeselijkste onzekerheid. Wat zou er beslist wor­
den daar in die Groote Raadzaal boven zijn hoofd, waarvan geen
weergalm tot hem kon komen, eene beslissing, die hij nu weer
zou moeten raden uit hetgeen er omging daarbuiten, tenzij —
maar hij kon nauwelijks zich overgeven aan die hope — men
het volk genoegen gaf op ditzelfde oogenblik! Men begrijpt het,
dat de gevangene te dier stonde alle vermogens van ziel en
lichaam inspande om het eene zintuig van het gehoor te scher­
pen; dat hij den adem inhield, den hals naar boven hield ge­
heven, en zich rekte en omwendde zooveel zijne boeien het
gedoogden, om eenige duimen nader te zijn bij die kostbare
luchtgaten, waardoor de heuchelijkste tijding of de bitterste
teleurstelling tot hem zou moeten komen! Dat was eene stonde
van spanning en verwachting, die den wachtende tergend lang
viel, en waarbij hem in de kilte van den kerker het klamme
zweet op het voorhoofd kwam, waarbij hij niets van zijn lichaam
voelde, waarbij het hem duizelde in het brein, maar waarin
hij bleef luisteren, toch luisteren, luisteren — helaas naar de
stilte! want het was stil geworden, zóó stil als het te voren

369
woelig en onrustig was geweest op het St. Marcus-plein. Waar­
door werd die plotselinge stilte veroorzaakt? Was het rust of
was het verslagenheid? Had men beloofd den wensch van het
volk te verhooren, of had men dien wensch als een oproerkreet
uitgelegd, en was men er in geslaagd de opschudding te dem­
pen? Wat kon hij hopen, wat moest hij vreezen van die stilte?
Hij hoopte niet en vreesde niet; hij was zijn denkvermogen
niet meester, om zich die vragen te doen; hij wachtte, hij luisterde.
Eindelijk, daar gingen zulke luide jubelkreten en zulke lang
aangehouden Evviva's op uit die menigte, alsof ze door dui­
zenden stemmen te gelijk werden geuit; het was of de muren
van den kerker dreunden van het forsch geluid, door al het
scheepsvolk als uit één mond geslaakt. Zulk een juichtoon kon
niet opstijgen uit eene volksmassa, in haren dringenden wensch
teleurgesteld; die moest verhoord zijn; de Senaat moest hun
de vrijheid van Pisani hebben toegezegd. De gevangene had
het begrepen; hij slaakte een diepen zucht en boog het hoofd
op de borst of hij bezwijmde; toen vloeiden er milde tranen,
en zijne lippen brachten den heiligen naam van God voort, terwijl
zijn blik zich naar den hemel ophief; de knieën kon hij niet
buigen, woorden kon hij niet vinden, maar in dat ééne woord
legde hij zijn innig dankgebed. Hij hoopte niet meer, hij vreesde
niet meer, hij had gewisheid dat hij zich niet kon bedrogen hebben,
en rustig wachtte hij wat nu volgen zou. Hij wachtte niet lang,
maar in zijn toestand is iedere seconde een uur.
Daar ging de ijzeren deur van het kerkergewelf open; daar
schemerden de verzwakte oogen van den gevangene bij het
licht der toortsen, waarmee de komenden werden begeleid.
Hij sloot ze even; zijn gevangenbewaarder, meenende dat hij
sliep waarschuwde hem dat er een afgevaardigde was uit den
Raad van Tienen, die hem wilde toespreken.
Vittore Pisani opende de oogen en wachtte zwijgend af wat
men zoude zeggen.
Engelschen te Rome enz. 24

370
De Senator trad naar hem toe, en kondigde hem aan met
republikeiflsch laconisme, dat de Doge en de Raad van Tienen
hadden goedgevonden hem de vrijheid te hergeven. Pisani dankte
met hetzelfde laconisme, zonderdat een spier van zijn gelaat
zich vertrok.
Hij vond nu zelf beheersching genoeg om de aankondiging
eener plotselinge en algeheele verandering van zijn lot niet te
ontvangen met de uitsporige blijdschap van een misdadiger,
die onverhoopt zijne gratie krijgt, noch met de woeste voldoe­
ning van een verongelijkte, die het oogenblik der vergelding
ziet naderen; maar met de helderheid van een, die ontvangt
wat hem toekomt, en die niet eens gehaast is het aan te
nemen.
Mogelijk schijnt die koelheid onwaarschijnlijk, maar zij is
historische waarheid en tevens verklaarbaar als psychologisch
verschijnsel. Groote karakters en machtige geesten vallen niet
uit in een juichtoon als zij zich plotseling, zonder overgang, uit
de diepte van ellende op het toppunt hunner wenschen zien
gesteld. Eene inkeering tot zich zeiven is de eerste uitwerking
van zulke lotswisseling. Zij laten zich niet in vervoering weg-
sleepen door hun geluk, maar zij hebben noodig het van alle
zijden te bezien en er zich mee te vereenzelvigen. Zij vatten
het te diep en te ernstig op om er uitgelaten bij te zijn.
Bij een zuidelijk volk vooral, wier nationale zwakheid het is
zich al te veel aan indrukken over te geven, wordt het als het
hoogste bewjjs van kracht beschouwd, over zijne aandoeningen
te kunnen heerschen. De impassibiliteit (mogelijk om der zeld­
zaamheid wille) wordt er nog hooger geschat dan de geestdrift,
dan de moed zelf. En Vittore Pisani, levende in eene eeuw,
waarin men nog op oude Romeinsche tradities teerde, zelf
afkomstig uit een geslacht, dat Romeinsch bloed in de aderen
had, zou gemeend hebben aan dat bloed, aan zijn eigen faam
en eere te kort te doen, zoo hij uitgelaten blijdschap had getoond,

371
zoo hij bij het vernemen zijner bevrijding eene andere dan eene
rustige, onbewogen houding had aangenomen.
Kalm strekte hij de handen uit, die zoo hadden getrild van
ongeduld in hunne ketenen, om ze nu te laten ontboeien. Rus­
tig bleef hij gezeten, tot de beugels waren losgemaakt, die hem
de enkels hielden omsloten.
Toen stond hij op; het was blijkbaar, dat de gewoonte ster­
ker was geworden dan de natuur, want hij hield zich niet dan
met moeite staande, maar toch wendde hij zich met waardig­
heid tot den Senator, zeggende, dat hij behoefte had zich
gemeenzaam te maken met het denkbeeld zijner vrijheid, eer
hij die werkelijk kon genieten, en dat hij daarom verzocht nog
dezen nacht in zijn kerker te mogen blijven.
De Senator bleek meer verrast en getroffen door dit verzoek,
dan de gevangene zelf bij de tijding, die de Senator even ver­
rassend als verblijdend had geacht.
„Bedenk, Heer!" sprak hij in eenige verwarring, „dat de
Senaat gezind is u te herstellen in uwe ambten en waardigheden;
dat de Republiek uwe diensten noodig heeft!"
„Juist daarom, machtige Senator! moet ik mij hier eerst be­
kwaam maken tot die diensten, die de Republiek van mij wacht."
En daar de Senator aarzelde met zijn antwoord, vervolgde
Pisani met een tintje van ironie: „de doorluchtige Senaat heeft
mij hier te lang huisvesting verleend, om mij nu zoo plotseling
de herbergzaamheid op te zeggen."
„Heer Admiraal!" hernam de Senator met toenemende ver­
legenheid, naarmate hij zag dat het ongehoorde verlangen ernst
was, „de Raad zal volgaarne aan ieder uwer billijke wenschen
voldoen, maar dezen hier, verschoon mij, dezen hier zal hij
moeten weigeren in 't belang van Venetië; het volk" (het hooge
woord moest er uit) „het volk eischt met onstuimigheid uwe
bevrijding, en het zal zich niet laten bevredigen; het zal niet
rustig uiteengaan voordat het u zeiven in vrijheid heeft gezien."

372
„Zoo toon aan de goede gemeente deze mijne ketenen, die
nu verbroken zijn, en meld haar dat ik morgen bij het aan­
breken van den dag, als een vrij man in haar midden zal zijn!
Laat het haar uit mijn naam gezegd worden, dat ik dezen nacht
noodig heb om mij te bereiden tot de nieuwe plichten, die ik
heb te vervullen; dat ik het nog niet met mij zeiven eens ben,
hoe ik ze zal opvatten..., dat ik mij beraden moet met mijne
consciëntie en met God."
En toen de Senator weifelend staan bleef, als wachtte hij
nog een veranderd besluit, hervatte de gevangene met eenige
gejaagdheid, als kon hij den kleinen prikkel van dezen tegen­
stand nauw meer met lijdzaamheid dragen:
„Geloof mij, heer Senator! dat wat ik bedoel, is om aller
bestwil," en op zijne armen wijzende, waarin de boeien hun
merkteeken hadden gegroefd, vervolgde hij: „of stemt gij het
mij niet toe, dat deze indrukselen noodig hebben wat uit te
slijten, eer ik mij aan het volk vertoon ? Het moet immers den
martelaar niet zien waar het den admiraal vraagt? Hebt gij mij
verstaan machtige Heer?
De Senator moest verstaan hebben, want hij werd bloedrood,
en hij trok af na eene buiging, die bijkans te ootmoedig was
voor een lid van den regeeringsraad tegenover een gevangene,
wien hij de vrijheid had aangekondigd; maar hij voelde het
zeker, dat de verhoudingen hier waren omgekeerd, en dat de
man daar tegenover hem ook eene vrijspraak had te verleenen!
Hij gaf den gevangenbewaarder fluisterend het bevel om aan
ieder verlangen van den vrijwillig gekerkerde te voldoen. Toen
deze eindelijk alleen was, slaakte hij een zucht van verluchting,
bleef hij een tijdlang op zijne ontvelde polsen staren en zeide
langzaam en hoofdschuddend: „Hij die gaat, heeft niet eens
begrepen, dat deze indrukselen noch de diepste zijn, noch de
meest pijnlijke; maar hier, hier," en hij drukte beide handen
tegen het hart en bleef in een diep nadenken verzonken. Toen

373
voor het eerst en zonder zelf te weten dat hij het deed, gebruik
makende van de vrije beweging zijner ledematen, liep hij zijn
kerker om en rond met rasse maar wankelende schreden; de
grijze held moest zich weer oefenen in het loopen als een kind.
„Dank zij den bijstand des Hemels, de zwaarste verzoeking
is doorgestaan!" sprak hij halfluid, terwijl hij zich een oogen­
blik leunde tegen den steenen wand. „Zoo geen van die anderen
het mocht begrijpen, Andreas Contarini, die een wijs en voor­
zichtig man is, zal mij verstaan; hij zal het raden, dat men niet
zóóveel tijd in zulken kerker doorbrengt, zonder gedachten en
overleggingen, waarvan men zich ontwennen moet in de ure
der vrijheid en als het vaderland in gevaar is; dat hier in dezen
stond een strijd wordt gestreden, die de nederlaag bij Pola
vergoedt, als er de overwinning na volgt; gedachten en over­
leggingen, die men niet wil uitspreken voor de menschen, maar
waarvan men rekenschap schuldig is aan God, waarover men
zich met God moet verzoenen!
„En de overwinning moet worden behaald; aleer mag die
deur zich niet voor mij openen."
De machtige held was tevens geloovig Christen, en zoo de
strijd, dien hij tegen zich zeiven had te leveren, getuigt, dat
de overwinning nog niet volkomen was behaald, dat het men-
schelijke in den mensch met de grootsche heldennatuur en de
consciëntie van den Christen worstelde, toch bewijst het tevens,
dat hij in vollen ernst de zege wilde en dat hij ook wist, dat
er meer dan menschelijke hulp tot bondgenoot moest worden
ingeroepen om die te behalen.
De Raad van Tienen had toch de beteekenis van zijn verlan­
gen, om niet terstond van zijne vrijheid gebruik te maken, wel
begrepen. Zeker, het zou niet goed zijn geweest, zoo de lijdende
held plotseling ware opgetreden te midden van dat opgewonden
volk, met de versche sporen eener wreede gevangenschap in
het voorkomen en op het gelaat, en de volle bitterheid der ge-

374
leden krenking in het harte. De hartstochtelijke verontwaardiging
der menigte, haar mededoogen, haar onwil tegen zijne verdruk­
kers, zou zich niet tevreden hebben gesteld met zijne bevrijding
alleen; stouter in hare eischen, naarmate zij die zag ingewilligd;
overmoedig in den roes der behaalde zegepraal, zou zij niet
slechts Vittore Pisani willen verheffen, maar zij zou hem ook
willen wreken, en deze zou dan niet slechts met deze bondge-
nooten kunnen doen al wat hij wilde, maar zij zouden met hem
doen, meer dan hij zelf wilde, en hij zou dan niet machtig zijn
den stroom der hartstochten te beteugelen, die hem met zich
voortsleepte.
De patriciërs vingen nu aan te [beseffen, wat reeds lang de
overtuiging was geworden van het volk: dat Vittore Pisani deug­
den en hoedanigheden bezat, die hem boven de gewone bere­
keningen, boven de gewone schatting der menschen verhieven,
en dat hij ook had moeten staan boven het peil hunner ver­
denking, en dat zij eene onjuiste ^maat hadden gebruikt, door
hem te meten naar 't geen er omging in hen zeiven. Zij haast­
ten zich nü om het joelende volk te bezadigen, door de mede-
deeling, dat Pisani ontslagen was door den Senaat, maar dat
hij begeerd had nog een nacht in het paleis door te brengen
en dat men hem niet zien zoude voor den volgenden morgen.
En dat die mare niet werd gewantrouwd door de Venetianen,
bewees het vreugdegeschrei, de juichtonen die opstegen van
alle zijden; de vreugdevuren, die men ontstak op het St.
Marcus-plein; de huizen, die men verlichtte als bij een hoog-
getijde; de brandende pektonnen, die men liet drijven op de
verschillende kanalen; het vroolijk gezang der gondeliers, die
vreugdeliederen aanhieven ter eere van Pisani; het geroep en
gejubel, dat bleef aanhouden den ganschen zomernacht door,
want de menigte week niet van de St. Marcus-plaats; integen­
deel, alles wat niet derwaarts getrokken was om de vrijheid van
Pisani te eischen, kwam nu toch toeloopen om deel te nemen

375
aan de blijdschap over zijne bevrijding! Uit de afgelegenste
voorsteden, uit de verst verwijderde kanalen stroomde het aan,
opmerkzaam gemaakt door de vreugdevuren en de verlichte
huizen in de naaste omgeving van de Piazza. Men vroeg niet
naar nachtrust; men verkoos den morgenstond af te wachten
om toch van de eersten te zijn, die den geliefden held zouden
aanschouwen; om getuige te zijn van zijne eerste schreden
buiten het paleis; om zijn aanblik te genieten, zoodra hij zich
vertoonen zou of ook wel om het levendig, belangwekkend
schouwspel zelve, dat de schoone stad Venetië opleverde in
dien vreugdenacht onder een heerlijken sterrenhemel. Ik zeg
niet, dat de geestdrift bij allen even gloeiend was, en dat er
niet bij waren, die als Moutons de Panurge volgden omdat
anderen hun voorgingen, en bleven omdat anderen er waren,
maar de liefde en de belangstelling voor den volksheld was
toch het groote beweegmiddel van het grootste deel dier menigte,
en zij was van zuivere gehalte, want zij ging uit van gehecht­
heid aan het vaderland; van den wensch tot het behoud van
de onafhankelijkheid der Eepubliek. En het voorwerp van al
deze toejuiching hoorde ook weder deze vreugdekreten in zijn
kerker, zooals hij er het angstgeschrei en de alarmkreten had
verstaan, maar hij hoorde ze ditmaal zonder er naar te luisteren.
Hij had wel op iets anders te denken dan op eene afgodeering,
waarvan hij zelf het voorwerp was; hij had het gezegd, hij had
te rekenen met zijne consciëntie en met God. Hij had zijn
biechtvader verlangd, en hij bracht den nacht door in schuld­
belijdenis, in boete en in gebed.
Men noeme het geene bekrompenheid in den Katholiek van
de middeleeuwen, dat hij een tusschenpersoon noodig achtte,
waar hij zondebelijdenis had te doen voor God; dat hij, aan het
middelaarschap van Christus geloovende, toch nog den bijstand
van een mensch vroeg, om hem onderpand te geven van schuld­
vergiffenis.

376
Wij, die de verlichte vroomheid eeren in onzen protestantschen
de Ruyter 1), wij kunnen den zeeheld van de XlVde eeuw,
waarin noch de Boekdrukkunst, noch de Hervorming hare dien­
sten hadden kunnen doen ter vrijmaking van den menschelijken
geest, aan de voeten zien van zijn biechtvader, zonder ergernis
niet slechts, maar met eerbied voor den ootmoed van den Chris­
ten, die zich de vernedering voor een mensch niet schaamt, waar
hij wil opklimmen tot de gemeenschap met God.
Geheel anders echter moet ons oordeel zijn over hen, die, in
aanraking komende met al het licht, dat de fakkelen van 't god­
delijk Evangelie en der menschelijke kennis beide, reeds eeuw
bij eeuw, telkens ruimer, milder, helderder verspreiden, over de
nieuwe wereld zoowel als over de oude, toch willens en wetens,
ja, met verharding van den wil, en met verkrachting van het
geweten, de oogen sluiten voor die liefelijke stralen, en zich als
met weelde rondwentelen in het slijk des bijgeloofs, of er het
zwaard voor opheffen, zoolang ze een arm hebben om dat te voe­
ren ; zij, zij verdienen ... de veroordeeling, die hen aireede heeft
getroffen; laten wij ze daaraan over. — De bijl ligt niet meer
aan den wortel van dien giftboom, die Italië zoolang heeft ver­
pest, maar zij is reeds opgevat en wordt dapper gehanteerd; de
spade is er in den grond gestoken ter ontginning van distelen en
doornen, die den rijken en grootschen plantengroei van het Zui­
den verstikten, en het is misschien meer dan tijd op dit oogen­
blik, om andere waarschuwingen aan het volk van Italië en hare
bevrijders te richten dan die tegen bijgeloof; ongeloof is geen
minder kwaad en is even verderfelijk voor der volkeren heil en
der staten vastheid; met Rome den rug toe te keeren, is men
nog geen Christen geworden; en ziedaar toch wat er noodig is
ook in Italië, ook voor de Italianen, zal het herstel van burger-
1) 3Ien herinnert zich zijne waardige toespraak aan eenige predikanten van
verschillende gezindheid, die hij uit de boeien der Algerijnen had verlost.

377
lijke vrijheid met eene wezenlijke zedelijke oprichting van het
volk gepaard gaan. Naast de rechten die men inroept, vergete
men niet de plichten, die men heeft te vervullen, allereerst die
jegens God, den „Gever der Victorie," zooals de oude Oranjehel­
den plachten te zeggen.
Men jubele niet slechts zoo er zegepraal is, maar men doe als
Pisani en keere in tot zich zeiven, en onderzoeke de eigen con­
sciëntie, eer" men zich aan den bedwelmenden roes der triomfen
overgeeft.
Daar is geen beter middel en geen meer zuiver tevens, om de
waarachtige vrijheid van een volk te verzekeren en te bevesti­
gen, dan dat ieder individu zich vrij make van den slavenketen
der zelfzucht en der zonde, en zich begeve onder het juk van
Christus, dat volkomen vrijmaakt. Ziedaar eene vrijheid, die kan
worden nagejaagd, zonderdat er loslating van booze hartstochten
of de inmenging van zinnelijkheid en eigenbaat op zal volgen.
Dat het koninkrijk Gods kome in de harten der burgeren van
het nieuwe koninkrijk van Italië, dat zal de verschillende land­
schappen vaster aan elkander hechten en meer blijvende grond­
slagen schenken aan de ware eenheid van Italië, dan Italiaansche
bond- of vorstencongressen en tractaten daaraan kunnen waarbor­
gen. Vrome onnoozelheid of onnoozele vroomheid! wordt er mis­
schien glimlachend uitgeroepen bij het uitspreken van dezen
wensch! ik zeg daarop, dat men vooral op geestelijk gebied de
hope heeft zien vervullen tegen hope, en dat, waar men de kiem
ziet van het goede zaad, ook de volle wasdom zal volgen.
„Sneeuwkleed beschut, maar verstikt niet het koorne,
„Krachtigst wordt hij, die het lijdzaamste wacht!"
roept ons de poëzie bemoedigend toe, maar als wij ons door haar
lieten wegsleepen tot luisteren, zouden wij Pisani vergeten, of
verontachtzamen, en behalve dat hij dit niet aan ons heeft ver­
diend, zou de goegemeente van Venetië ons dat niet toestaan.

378
De dag was aangebroken; de zon, als oprijzende uit deAdri-
tische zee, besprenkelde met gouden looveren de zachte golfjes
der Lagunen.
Wat was Venetië schitterend schoon in dien ochtendstond;
wat was ze frisch en rijk in dien vollen bloei harer rijpe jeugd;
wat geleek zij toen op de beschrijving van den dichter:
„She looks a sea Cybele fresh from ocean,
„Rising with her Tiara of proud Towers
„At airy distance, with majestic motion,
„A ruler of the waters and their powers,
And such she was!"
Ja, toen was zij het nog, ondanks den drang van het oogen­
blik, maar zij had reeds keuze gedaan van den ridder, die het
zwaard zou aangorden om het haar te doen blijven. Wat was
zij schoon en fier in hare fantastische dracht, die Godinne der
wateren; den Oosterschen mantel om de schouders en den ma-
lierok der kruisridders over de heupen; het hoofd gekroond met
de phrygische muts, niet gebonden, maar gesierd door den dia­
deem der Dogen; wat was zij majestueus, toen de ochtenddam-
pen wegtrokken als luchte sluiers, die hare schoonheid eene
wijle hadden- omneveld; wat schitterde dat koepeldak van haar
grootschen St. Marcustempel van den weerschijn der eerste
zonneglansen; wat speelde er vroolijke lichttinten op die bron­
zen paarden, die Doria dreigde te breidelen, maar die nog on-
geteugeld dat hooggewelf sierden, als zegeteekenen van een
ouden triomf. Wat blonk dat kleurige marmer van hare plei­
nen en paleizen in dat helle, volle daglicht; wat dansten er
grillige schaduwen tusschen die arabesken van fijn kantwerk, in
steen uitgehouwen. Wat was die hemel helder en dat water
blauw; wat waren zij nog liefelijk, die zoelte zonder hitte, die
zachte glansen zonder zengenden gloed!
Bovenal, wat was zij opgewekt en vroolijk, die bevolking, die

379
de vermoeienis niet had geacht en evenmin gevoeld, sinds de
zon was opgegaan over den dag harer hope. En toch op eens,
welk een ademlooze stilte onder die menigte, die daar zoolang
reeds joelend en woelend had dooreengewriemeld, zich verdee-
lende in groepen of aandringende in rijen, elkander voortduwende
en wegdringende, elkander zoekende en vermijdende, elkander
verschalkende en botsende; en nu op eens iets als stilstand,
iets, alsof de tooverroede eener fee haar tot eene groote massa
standbeelden had omgetooverd. Het is de stilte der gespannen
verwachting, de stilte ook van bangen twijfel; de zon was op­
gegaan over den dag hunner hope, maar de straal hunner
redding lichtte nog niet!
Zou hen teleurstelling treffen; zou de Doge en de Raad hen
arglistiglijk hebben misleid?
Reeds begonnen er oogen te flikkeren bij de mogelijkheid
dier onderstelling; reeds grepen er handen werktuigelijk naar
dolk en zwaard; eene teleurstelling als deze was niet van die,
welke het volk ongewroken laat.
Men zou lijdzaam zijn en geduldig, totdat...
Maar welk een oorverdoovend geschetter van stemmen gaat
daar op uit die voorste rijen, die het dichtst bij het paleis zijn
doorgedrongen? het zijn luide vivats, waaraan geen einde schijnt
te komen, en waarin, met volle geestdrift, wordt ingestemd door
de duizenden op verderen afstand, wier vreugdgeschrei weer
tot echo strekt om de blijde mare verder te brengen, al ver­
der op zulke wijze, dat het vreugdbetoon der Venetianen van
de St. Marcus-plaats tot op de Rialtobrug, van de Rialtobrug
tot aan het Lido, van het Lido tot aan Murano en van Murano
tot aan Chiozza zal weerklinken, om het aan de vijanden, aan
de Genueezen te verkondigen, dat Vittore Pisani in vrijheid is,
dat de groote vlootvoogd der Venetianen zich weer opmaakt
tot bescherming der Republiek, dat Carrara zijn \ beulen werk
mag staken en Doria zijne fierheid matigen, want dat Venetië

380
zich gaat opheffen van hare nederlaag onder de bezielende lei­
ding van den uitverkoren redder! Ja! dit was de ware betee-
kenis van dat luide vreugdebetoon; het was niet slechts de
uiting der blijdschap van het oogenblik, maar het hield ook
beloften in voor de toekomst. Beloften, om zich op te richten
uit de verslagenheid, waarin men was weggezonken, of uit de
radeloosheid, die tot tweespalt en opstand had verleid; beloften
van aller krachtsinspanning en vaardigheid tot alle offers, die
het vaderland vragen kon van waardige zonen!
Ja, het volk zou nu strijden en gehoorzamen, want het zag
den man voor zich, die het ten strijde wist aan te vuren door
den blik van zijn oog; die het tot offers bekwaam maakte door
een handdruk en een glimlach, en wiens wenk men gewoon was
op te volgen met al de gewillige haast der liefde.
Ja! daar trad hij op, zooals hij beloofd had, met een nieuwen
dag en als tot een nieuw leven; niet als een lijdende martelaar,
maar als een overwinnaar.
Hij had de overwinning behaald, die hij zich zeiven had voor­
gesteld; dat was hem aan te zien. Daar lag stille waardigheid
in zijne houding, zonder aanstelling of gemaaktheid. Daar lag
als een waas van heiligen ernst over zijne trekken; daar glansde
geestdrift op zijn voorhoofd, maar tevens de vastheid van wil,
die de geestdrift beheerscht. De levendigheid van zijn blik was
door zachten weemoed getemperd, toen hij met een zwijgenden
groet het uitbundige gejubel beantwoordde. Zijne kléeding was
die van zijn rang, en hij had den degen op zijde.
Nauwelijks had hij den dorpel van het paleis verlaten, of
het was hem niet meer mogelijk eene schrede te doen. De
naastbijstaanden maakten zich meester van zijne handen om die
te kussen; mannen en vrouwen van allerlei stand wierpen zich
aan zijne voeten, omhelsden zijne knieën, raakten zijne kleede­
ren aan, als ware hij een heilige geweest, van wien wonder­
doende kracht zoude uitgaan; moeders hieven hare kinderen

381
tot hem op, dat hij ze zegenen zou; men drong en drukte
en stootte elkander om het voorwerp dier hartstochtelijke ver­
eering te naderen, of ook slechts te zien; facchini, gondeliers,
matrozen, werklieden uit het arsenaal, die niet allen te gelijk
tot hem konden doordringen, zonken elkander in de armen,
als duizelend onder eene vreugde, die zich toch wilde uiten;
ze zouden de kolommen van het Dogepaleis aan het hart hebben
gedrukt, zoo ze geen menschelijke borst hadden gevonden, om
zich daaraan neer te vleien! Jonge boogschutters, die op verren
afstand stonden, schoten hunne pijlen in de lucht, om de opmerk­
zaamheid van den held tot zich te trekken, en dat alles onder
altijd hernieuwde Evviva's en zegewenschen aan Pisani gericht,
en schetterend jubelgroep over zijne bevrijding! En dat alles
ten aanzien van die Senatoren en patriciërs, die hem haatten
en benijdden, en die nu zwijgend, verslagen of onrustig de
getuigen waren van den schitterenden triomf, door hun slacht­
offer behaald.
Hun slachtoffer? maar hij, die toch levend ontkomen was aan
hun haat, liep nu een ander gevaar: hij werd bedreigd om
het slachtoffer te worden van de onstuimige en hartstochtelijke
liefdeblijken zijner vereerders.
Met slechts buiten staat verder te gaan, zooals zijn oog­
merk was geweest, maar zelfs onmachtig zich te bewegen in
het gedrang om hem heen, en bij de liefkoozingen waarmee
men hem overweldigde, werd het hem tevens onmogelijk, zich
te doen verstaan onder het daverend gejuich om hem heen; het
begon hem te ontbreken aan lucht, terwijl de plotselinge over­
gang uit de diepe stilte eener onderaardsche gevangenis tot het
gejoel en oorverscheurend geschrei van zulke volksmassa, bij
den held, wiens geest sterker was gebleven dan zijn lichaam,
eene aangrijpende uitwerking had; hij duizelde, hij wankelde
en was op het punt bezwijmd neer te vallen. Dat begrepen een
paar forsche matrozen, die met eenheid van wil en daad, snel

382
als de gedachte, den geliefden vlootvoogd ophieven met hunne
armen, en hem dus door de menigte heendroegen, die ten
laatste inzag, dat zij hem het meeste dienen zou in dit oogen­
blik door plaats te maken voor zijne kloeke dragers. Maar
die tocht mocht evenmin zonder nieuw huldebewijs afloopen,
oordeelden anderen; het waren soldaten van de Republiek.
Snel werd het vaandel van St. Marcus 'afgerukt van een der
standaarden, en dat boven het hoofd van den admiraal zwaai­
ende, volgden zij onder luide toejuiching tot op eene kleine
verhevenheid, waar de admiraal zijne dragers deed standhou­
den en zich liet nederzetten.
Toen trok hij den degen en wenkte dat hij het volk wilde
toespreken.
De achterdochtigsten onder de Tienmannen verbeten zich de
lip; daar waren patriciërs die verbleekten; in dit oogenblik
had Pisani slechts voor te schrijven wat hij wilde, om het vol­
bracht te zien door het volk! — Zoo hij Dictator wilde zijn....
Hij wilde niets dan het volk te herinneren aan de belofte,
die het had afgelegd, van nu alle krachten in te spannen tot
redding der Republiek; van nu te strijden of te sterven onder
de banier van St. Marcus; van nu de tweespalt te vergeten, eigen
wil te verzaken, zich zelf te verloochenen tot gehoorzaamheid
aan de overigheid, en op God te zien, van wien alle uitkomsten
zijn. Hij deed het hen opmerken, dat het alleen onder deze voor­
waarden was, dat hij hen danken kon voor hunne liefde, die
zijne bevrijding had bewerkt, en dat hij de hulp, die zij hem
met zooveel vaardigheid hadden aangeboden, zou aannemen ten
bate van 't Gemeenebest. Hij wilde eindelijk hen vermanen om
rustig naar huis te gaan, en door degelijke daden, beter dan
door luidruchtig vreugdegebaar, hunne liefde en dankbaarheid
te toonen.
En het volk, dat uit den mond van den Doge zulk eene toe­
spraak mogelijk als een bar verwijt zou hebben opgevat, waar-

383
over het in morren zou zijn uitgevallen, werd den toon en de
keuze der woorden, door den edelen eenvoud en de zachte gebie­
dende houding van hem die ze uitsprak, vooral omdat ze uitge­
sproken werden door een gunsteling, zóó getroffen en verrast
tevens, dat het luide de belofte herhaalde, die Pisani van hen
vroeg, en dat het zelfs voldeed aan het verlangen om rustig uit­
een te gaan.
Yittore Pisani was nu vrij in zijne bewegingen, en de eerste
daad zijner vrijheid was een kerkgang.
Hij ging de mis hooren in de kapel van St. Nicolaas; zijne
eerste behoefte was dankbaarheid aan God voor zijne verlos­
sing, gemeenschapsoefening met den Heer, die hem kracht had
gegeven tot de groote innerlijke overwinning; die hem zoo
kalm, zoo eenvoudig en zoo waarlijk groot maakte bij den uiter-
lijken triomf.
„En de overwinnaar bad!"
Er zijn gebeden, die altijd verhoord worden; het is dan, als
de geheiligde wil tot een zuiver gebed heeft opgevoerd; hetgeen
dan wordt gevraagd van God is geen eisch der zelfzucht, maar
eene overgave van zich zeiven, die al verkrijgt wat zij noodig
heeft.
Dus moet het gebed zijn geweest van Vittore Pisani in dien
schoonen, grooten morgenstond, te oordeelen althans naar het­
geen volgde.
Het behoorde tot zijne verplichtingen, zijne opwachting te gaan
maken bij den Senaat, opzettelijk bijéénvergaderd in vollen getale
te zijner ontvangst.
De Raad van Tienen met den Doge, de Raad van Veertigen 1),
1) De geduchte Eaad van Drieën (I tre di sopra), die in lateren tijd de
staatsinquisitie vertegenwoordigde, bestond nog niet; maar de geest, waaruit
dit vreeselijk tribunaal oorsprong nam, heerschte reeds.

384
en alle patrieiers, die recht van zitting hadden in den Groo­
ten Raad, bevonden er zich; bijgevolg kwam hij in tegenwoor­
digheid van zjjne benijders, van zijne vijanden, van hen, die
list hadden gebruikt om hem hinderlagen te leggen en geweld
om hem te straffen, toen hij gestruikeld was. Zijne beschuldigers,
die zijn goeden naam hadden bezwalkt, waren daar, zoowel als
zijne rechters, die geloof hadden geslagen aan hunne laste­
ringen.
Over zijne vijanden te zegepralen was niet het zwaarste voor
hem; hij beoogde het meerdere: ze te bevredigen en te ver­
zoenen. Terstond na de mis ging hij derwaarts. Al wat recht
van toegang had in 't paleis, was daar bijeen. Reeds terstond
bij zijne intrede gewerd hem een blijk van liefde, wel geschikt
zijnen hateren een bewijs te leveren van den invloed, dien hij
had op alles wat hem omringde.
De soldaten, die in het paleis dienst deden, lieten niet toe,
dat de grijze admiraal, wiens knieën ze zagen knikken, de
groote trap zou opstijgen; zij droegen hem op hunne armen
tot in de Raadzaal!
Pisani, volgende den eisch der étiquette, wierp zich aan de
voeten van den Doge, die hem wenkte op te staan en die het
noodig achtte in zijne toespraak vooral aan te dringen op ver­
gevensgezindheid; die hem vergetelheid van het verledene
aanbeval, en vermaande de Republiek te dienen zonder om te
zien; terwijl hij zijne vermaning eindigde met te herinneren,
dat hij gevangen was gezet, omdat hij de Republiek schade
had toegebracht door zijn verlies bij Pola, en dat men hem
de vrijheid hergaf om die schade te herstellen. „En nu, Vittore
Pisani," eindigde hij, „ga, en wees zoozeer de schrik onzer
vijanden, als gij de gunsteling zijt van de Republiek."
En Vittore Pisani, zich opheffende, sprak met edelen eenvoud:
„Ik heb mijn vonnis ondergaan zonder morren, voor zooveel
het mij zei ven betrof, en nu ik de vrijheid herkregen heb, is

385
het gedenken van de grieven, die ik heb kunnen gevoelen,
reeds verre van mij. De Heer, wiens lichaam ik ontvangen heb
in dezen ochtend, is mijn getuige, dat alle bitterheid van mij
geweken is. Daarenboven, kon ik schooner vergoeding wenschen
voor al het geledene, dan de eer, die de Eepubliek mij doet
door hare verdediging aan mjj toe te vertrouwen? Mijn leven
is aan haar gewijd; moge God mij de noodige kracht schenken
om zoo grootsche taak waardiglijk te volbrengen!"
Tegen een antwoord zoo ernstig en toch zoo zedig, zoo groot
en toch zoo eenvoudig, was de haat en het wantrouwen niet
bestand. De uitdrukking, die de grijze held er in had gelegd,
gaf daaraan iets onwederstaanbaars; de Doge en verscheidene
Senatoren stonden op van hunne zitplaatsen en omhelsden Pisani
onder diepe aandoening; allen waren getroffen; in dien Grooten
Baad, dien men koud en onbewegelijk had gezien bij zoo me­
nig roerend tooneel van smart en zielelijden, zag men nu tranen
stroomen, die de fiersten zich niet schaamden; Pisani had zijne
vijanden verslagen, en wat meer zegt, hij had ze aan het harte
gedrukt!
Nauwelijks had de schare bevoorrechten, die tot het paleis,
tot de galerijen, tot dicht bij de open raadzaal waren genaderd,
dit tooneel aanschouwd en de woorden van Pisani verstaan, of
zij barsten uit in luide toejuichingen, die den „grooten patriot,"
„den beproefden zoon des vaderlands" golden, zooals ze Pisani
betitelden, en de vivats ter zijner eere werden aangeheven met
verdubbelde geestdrift. Maar Vittore Pisani, zich tot hen keerende,
riep: „Leve St. Marcus! Venetianen! ziedaar de eenige leus,
die de burgers der Eepubliek betaamt!"
En nu, is het noodig meer te zeggen over de waarde en de
beteekenis van den triomf, door Pisani behaald? Het was nog
meer dan de triomf van den Republikein, ter liefde van zijn
Vaderland; het was de triomf van den Christen over den natuur­
lijken mensch, en waar wij in gedachten den vlootvoogd van
Engelschen te Rome enz. 25

386
1378 hebben gesteld naast den vurigen vrijheidsheld van Italië
in onzen tijd, daar is de wensch, dat de vergelijking moge door­
gaan tot den einde, immers noch vermetel noch kwetsend?
"Waarvoor leefden de groote mannen; waarvoor dienen de voor­
beelden der geschiedenis, zoo het niet zijn zou ter opwekking
van het nageslacht, en zij 't niet voor dien éénen en eenigen,
die als Pisani geene opwekking noodig heeft om overwinningen
te behalen, aan de zijne gelijk, dan toch moge het zijn voor
zoovele als daar strijden aan zijne zijde, voor zoovelen als er
ontslaakt worden door zijne hand; voor Venetië, als het uit de
sombere diepten van hare versmaadheid zal worden opgeheven;
voor dat gansche Italië en die Italianen, waarop Europa, waarop
de wereld met liefde en belangstelling staart, maar tevens met
vreeze en bevinge....
De politieke horizont, vanwaar haar wel of wee schijnt te
moeten toekomen, is veranderlijk als het weer, is den kalei-
doscoop gelijk, die bij iedere lichte schudding eene andere
figuur toont, altijd met dezelfde voorwerpen; wie zal met juist­
heid voorspellen wat haar te wachten staat, wat te vreezen ?
De arm, die den kaleidoscoop gevat houdt, is een reuzenarm;
het brein, dat zijne bewegingen leidt, niet te doorgronden; Italië
heeft een meer betrouwbaren bondgenoot noodig; Italië kieze
het bondgenootschap van dien Machtige, aan wien "Willem van
Oranje zich ook had verbonden in de donkere dagen zijner worste­
ling voor onze vrijheid; den koning ook der keizeren, de Rots
der Eeuwen, die de harten der vorsten leidt als waterbeken,
die het lot der volkeren regelt naar Zijn wil, en die het dicht
verwarde weefsel eener looze staatkunde als een spinneweb uiteen
kan blazen met de ademtocht Zijner almacht.
Hij heeft geen welgevallen
Aan de eigen kracht des mans,
De macht der duizendtallen,
De scherpte van den lans.

387
Hooghartig weerstaat Hij,
En nu, en t' allen stond!
Zijn hateren verslaat Hij
Met d' adem van Zijn mond!
't Geheim van allen zegen,
(Oranje) Itaalje en Neerland, hoort!
Is in Gods vrees gelegen,
Zijn dienst, Zijn gunst, Zijn Woord!
Zijn er mogelijk nog lezers, begeerig te weten of Pisani
werkelijk de redder werd van de Republiek, waarvoor hij reeds
vooruit was gegroet, en hoe het ging met den oorlog tusschen
Genua en Venetië?... Mijne vrienden! ik bedoelde slechts u
een enkel beeld te geven uit dien ouden tijd; de lijst, waarin
het behoorde, was een oorlogstooneel, dat ik u niet kon sparen,
maar een volledig geschiedverhaal te leveren lag niet in mijne
bedoeling. Toch hebt gij recht om te weten, hoe het Pisani
verder ging.
Hij deed het mogelijke voor Venetië, al kon hij niet alles doen
wat hij voor haar had gewild. Wat de gespannen verwachting
zich van zijne tusschenkomst had voorgesteld, werd niet over­
troffen, maar het was reeds veel, dat hij die niet teleurstelde.
Hij had mirakelen moeten doen, zoo hij die had willen over­
treffen, en toch, het waren bijna wonderen, die hij verrichtte,
met behulp van den goeden wil en den volvaardigen dienst
van allen, die hij om zich vereenigde. In volle waarheid mocht
het van hem gezegd worden, dat zijn naam voor een leger
gold. Alles wat in Venetië de wapenen dragen kon, van den
zestienjarigen knaap af, tot op den grijsaard van zijn eigen leef­
tijd toe, liet zich ten huize van Pisani opschrijven tot den dienst
van de Republiek. In 't begin echter bracht deze volvaardige
geestdrift hem in groote verlegenheid. De Senaat, hoe oprecht
de verzoening ook ware geweest, had eene kleinigheid vergeten
bij zijne invrijheidstelling, eene kleinigheid, maar die in deze

388
hachelijke oogenblikken nogal van gewicht was. Men had Pi­
sani niet in zijne waardigheden hersteld; men had hem gee­
nerlei ambt of rang opgedragen, en de personen, die zich bij
hem kwamen aanmelden, de werklieden van de werf en van
het arsenaal, die zijne bevelen kwamen vragen, moesten onver-
richterzake terugkeeren. Pisani had geenerlei qualiteit om hun
orders te geven! Men ziet het, het stelsel van wantrouwen en
overvoorzichtigheid was te Venetië sterker dan alles! Wat wilt
gij ? ... de kracht der gewoonte ... Maar het volk dwong den
Raad toch om voor ditmaal met zijne gewoonte te breken, en
Pisani werd tot Generalissimus verheven over land- en zeemacht.
In den tijd van drie dagen waren zes galeien uitgerust, bemand,
van krijgsvoorraad en levensmiddelen voorzien, uit vrijwillige gif­
ten en bijdragen der burgers. Eene vloot van zes galeien be-
teekende zeer weinig tegen de scheepsmacht, die de Genueezen
in de Golf hadden vereenigd, maar ter beveiliging van Venetië,
onder de bevelen van Pisani, hadden ze hunne waarde. Den vij­
and af te schrikken van een aanval op de stad, door een ver­
toon van macht, waarvan men de werkelijkheid niet bezat; scherpe
waakzaamheid te gebruiken tegen alle verrassing; zwakke punten
door dammen, muren, torens en gezonken schepen te versterken;
gewapende barken te laten kruisen in alle kanalen, die men niet
ontoegankelijk had kunnen maken, en intusschen het ongeoefende
schippers- en visschersvolk tot ware zeelieden en soldaten om te
scheppen, ziedaar al wat de admiraal kon en mocht doen voor
Venetië, in afwachting van meerdere krachten en sterkere hulp. Zijn
gezag was er noodig om de overmoedige Venetianen, die zich
sterk waanden sinds zij hun admiraal hadden, van gewaagde
tochten iegen Chiozza en de Genueezen af te houden. Door
lankmoedigheid met strengheid af te wisselen, door zich als het
ware te vertiendubbelen en voor alles in persoon op te komen,
gelukte het Pisani dien toestand te rekken tot de eindelijke komst
van Karei Zeno met de Venetiaansche vloot uit de Grieksche

389
wateren. In dien tusschentijd had de Generalissimus te kam­
pen gehad met eene bevolking in hongersnood, daar de Ge­
nueezen den zeeweg afsloten en Francesco Carrara van de
landzijde wacht hield, dat geenerlei krijgsvoorraad of leeftocht
naar Venetië kon worden toegevoerd. En dat, terwijl de scheeps­
bouw en de uitrusting der manschappen niet vorderen kon zon­
der aanvoer van buiten; terwijl het wanhopige volk telkens den
bevelhebber onder tranen en beden het voorstel kwam doen,
hen liever op het water te laten sneuvelen in den strijd tegen
den vijand, dan van honger te laten sterven in hunne huizen.
En dat, terwijl de vijand reeds zóó nabij was, dat men de klok­
ken van St. Marcus niet meer durfde luiden, uit vreeze dat hij
ze zou hooren! De vertwijfeling steeg tot het voorstel van eenige
radeloozen, om de Lagunen te verlaten en weg te wijken, met
al wat men op de schepen bergen kon, naar eenig afgelegen
eiland, nog in 't bezit der Eepubliek. Men kan denken, welk
eene geestkracht, welk eene overredingsgave er toe behoorde,
om aan deze ingevingen der radeloosheid te wederstaan. Men
kan zich ook voorstellen, wat het hart van een Pisani, van den
grooten patriot, er onder leed. Maar toch hij overkwam dat
alles, hij weerstond dat alles, zonder toe te geven en zonder de
volksgunst te verliezen. Mij dunkt, dit bewijst meer voor zijn
karakter, dan of wij de gansche reeks zijner maatregelen en han­
delingen in dat tijdstip met u doorliepen.
De Doge en de Senaat stonden hem wakker ter zijde. Zij
waren het niet, die uit zwakheid het Vaderland zouden verloren
geven. Zij waren het volkomen eens met den Generalissimus,
dat men zich in Venetië verdedigen moest tot op het uiterste,
en zich onder de puinhoopen der schoone hoofdstad moest laten
begraven, veeleer dan die te verlaten. De Signoria liet een
decreet uitgaan, dat ieder inwoner, die zich onderscheidde door
toewijding aan de algemeene zaak, zou worden opgeschreven
in het Gulden Boek en recht zou hebben tot zitting in den

390
Grooten Baad. Er waren toen handwerkslieden, kunstenaars,
winkeliers, die zich door de zeldzaamste bewijzen van moed,
van toewijding of van opofferingen, waarbij ze huis en hof prijs
gaven, den weg baanden tot die hooge eere. De Cigogna's, de
Paruta's, de Einieri en vele andere dagteekenen hun adeldom
van die sombere dagen der Eepubliek. Zoo kreeg men ten
laatste eene vloot van vierendertig galeien bijeen, geheel uitge­
rust, en bemand, en hiermede wist Pisani den vijand op een
afstand te houden. Hij kruiste met zijn eskader tot oefening van
zijn scheepsvolk in de kanalen van Giudecca en St. Nicolaas
in Lido; en de Genueezen, zulk eene ongewachte ontwikke­
ling van scheepsmacht ziende, begonnen over hun eigen toe­
stand na te denken en reeds groote bezwaren te zien in eene
overwintering op Chiozza; twee maanden daarna was Pisani
genoeg zeker van zijn scheepsvolk en soldaten om ze ten strijde
te durven voeren; toen ontwierp en volbracht hij het stoutste
ontwerp, dat in een krijgsmansbrein kon opkomen: hij keerde
de verhouding om, verliet de Lagunen, na voor hare bewaking
gezorgd te hebben, en blokkeerde de vloot der Genueezen in
de haven van Chiozza, om haar te dwingen zich over te geven
zonder eens tot een slag te zijn gekomen! Men zou een krijgs­
kundige moeten zijn om met juistheid te beschrijven en zelfs
volkomen te waardeeren de middelen, waardoor hij dit stoute
plan voorbereidde. Ons is het genoeg, dat hij het ten uitvoer
legde. De Genueesche schepen waren opgesloten in de wateren
van Chiozza, waren tot onbewegelijkheid gedoemd, terwijl de
Venetiaansche vloot vrij was in hare bewegingen van uit en
naar de Lagunen terug. Voordat Pisani die verliet, op den 23sten
December 1379, had hij eerst het volk toegesproken en ver­
maand om goeden moed te houden, uit alle macht en door
alle middelen zich tot de verdediging van de hoofdstad gereed
te houden, terwijl hij en de patriciërs, die hem bij deze onder­
neming volgden, op het Evangelie hadden gezworen, dat men

391
niet weer naar Venetië zou terugkeeren, zonder den vijand ver­
dreven te hebben.
De Doge, ondanks zijn hoogen leeftijd wilde aan dezen stou­
ten tocht zijn goedkeuring hechten door persoonlijke deelneming.
Hij beklom het admiraalschip, waarop de groote banier van St.
Marcus werd opgeheschen. Het duurde nog tot den lsten Janu­
ari 1380, eer het Zeno mogelijk was zich aan deze expeditie
aan te sluiten, en het was onder alle bedenkelijke moeielijkhe-
den en bezwaren, dat Pisani het geduld zijner matrozen rekte
en de strijdwoede zijner soldaten beteugelde (strijdwoede door
allerlei leed en last aangevuurd) tot die driewerf welkome aan­
komst. Van toen af kon men ook Venetië als gered beschouwen,
schoon de herneming van Chiozza en de verdrijving der Genueezen
nog de vereenigde krachten en het vereenigd beleid van den
vurigen jongen Zeno met den ervaren en bedachtzamen grijzen
admiraal had gevorderd, maar men kwam toch daartoe, en het
bestaan der Republiek, de zekerheid van Venetië, was gewaar­
borgd.
Toch was de oorlog met Genua daarom niet geëindigd, maar
die duurde voort met afwisselende krijgsfortuin tot beide mede­
dingsters er hare krachten en schatten hadden ingeboet. Toen
werd er vrede gesloten; een vrede waarbij Venetië niet eens
de meeste uiterlijke voordeelen aan hare zijde had. Maar zij
had hare onafhankelijkheid weten te behouden van buiten, en
de band der eendracht onder alle klassen en rangen was ver­
sterkt geworden in het gemeenschappelijk gevaar, dank zij het
verheven voorbeeld van haar admiraal. Deze beleefde niet eens
het eind van den oorlog; hij overleed te midden van zijne krijgs­
bedrijven als een waardig admiraal op zijne vloot, aan de gevolgen
zijner wonden en doorgestane vermoeienissen. Er werd rouwe
over hem bedreven door adel en volk beide, zooals er vóór
hem nooit over eenig burger der Republiek had plaats gehad.
Zijn lijk, uit de golf van Manfredonia naar Venetië heengevoerd,

392
werd er met groote plechtigheid op kosten der Republiek be­
graven, door den Doge en den Senaat en geheel den adel in
rouwkleederen naar de laatste rustplaats begeleid. Er is iets in
die laatste eerbewijzen, geschonken aan een groot of een goed
man, door hen die hem vroeger miskenden of haatten, dat het
harte weldadig aandoet. Het volk, dat in onafzienbare massa
toeliep, kwam ditmaal niet om zich aan de pracht der lijkstaatsie
te vermeiden. Het schreide tranen van meer echte gehalte dan
de zilveren sieraden op het lijkkleed vastgehecht. Venetië had
een burger verloren, die, naar aller getuigenis, het grootst was
in het ongeluk, en meer dan eenig ander zedig en menschelijk
na een overwinning.
De oorlog tegen Venetië had Genua slagen toegebracht,
waarvan het zich nooit weer zou oprichten, en de innerlijke
verdeeldheid was daar toegenomen met den tegenspoed, op
zulke wijze, dat het eindigde met zich op Frankrijk te steunen
om staande te blijven! Karei VI nam het beschermheerschap
aan over die Republiek, die van nu af hare onafhankelijkheid
had verloren en haar ondergang tegenging.
Venetië herstelde zich weer van hare verliezen, en ging nog
een tijdperk te gemoet van grootheid en voorspoed, zooals geen
der vorige was geweest. Toen kwam er verandering op het
wereldtooneel, waarop de Republiek had geschitterd. Hare ster
verbleekte; den gevleugelden Leeuw werden de schachten ge­
kortwiekt. Hij vloog niet meer over verre zeeën en landen,
maar liet de vleugelen slap en ootmoedigd hangen, liet ze
binden, en bleef rusten op eigen erf, tot hij in sluimering viel;
ten laatste gevankelijk weggevoerd naar zijne Babylonische gevan­
genschap in Frankrijk, keerde hij wel naar St. Marcus erf terug,
maar niet zooals hij het verlaten had. Het Evangelie, aan
zijne bewaking toevertrouwd, was hem ontvallen 1). Aan de
1) Historisch.

393
strikken van het ongeloof ontkomen, viel hij in de boeien der
bigotterie; daar ligt hij nu, niet meer loom en sluimerend, maar
spartelend en snakkend naar het uur zijner verlossing.
Moge het spoedig geslagen zijn! Moge hij nog eenmaal weer
de vleugelen uitslaan, niet zooals voorheen bekrompen staats­
zucht ten bate, maar naar de les van het Evangelie, in wakkere,
werkzame liefde jegens allen, die onder zijne hoede schuilen,
den vjjanden tot schrik, den zusterstaten ten zegen, den volkeren
tot een exempel door zijn voorspoed, als eenmaal door zijn te­
genspoed.
Van voorspoed gewagen wij, en ... daar moeten als zooveel
mirakelen geschieden, eer de Niobe onder de steden kan worden
opgericht uit haar diepen val. Maar... wij hebben het gezien,
de Voorzienigheid heeft ze eenmaal voor haar beschikt, heeft
haar eenmaal den man geschonken, die ze alleen voor haar kon
wrochten. Waarom ook niet nu? Kennen wij hem niet, den
man, die tot het werktuig harer oprichting schijnt voorbestemd?
Heil en zegen worden hem toegebeden door het proza, als door
de poözie! Hij herinnere zich, dat zijn voorganger groot was
in het ongeluk als hij zelf; hij herinnere zich, dat zijn voorgan­
ger bedachtzaam was bij de zegepraal, en ootmoed had voor
God bij de vergoding der menschen. Wij zouden hem willen
bemoedigen onder de worsteling met de schoone zinspreuk van
den Zeeuwschen waterleeuw: LUCTOR ET EMERGO, en in de
overwinning gedenke hij aan den man, die de Banier van St.
Marcus met den gevleugelden Leeuw en het Heilig Evangelie
hoog omhoog hief, aan Venetie's grooten Patriot, aan Vittore
Pisani en diens schoonen triomf.

11ST 3Ü O TT JD.
ENGELSCHEN TE ROME.
HOOFDSTUK I. Bladz.
EENE WESP GEWOND 3
HOOFDSTUK II.
DE BIDDER KARRE EN ZIJNE BEZOEKERS 21
HOOFDSTUK III.
IEMAND MET EEN DUBBEL BEROEP 40
HOOFDSTUK IV.
HET LAATSTE SPEL 52
HOOFDSTUK V.
VERVOLG VAN HET LAATSTE SPEL 62
HOOFDSTUK VI.
ANNA OSTON 68
HOOFDSTUK VII.
DE LASTERAAR 87
HOOFDSTUK VIII.
HA DE SIËSTA 92
HOOFDSTUK IX.
GELAAT EN MASKER 102
HOOFDSTUK X.
OPHELDERINGEN 116
HOOFDSTUK XI.
WAT DON MARCO IS 130

396 INHOUD.
HOOFDSTUK XII. Bladz.
DRIE HOOFDPERSONEN HEBBEN EENEN SLAPELOOZEN NACHT . . 141
HOOFDSTUK XIII.
EENE TELEURSTELLING EN EENE ONTMOETING 157
HOOFDSTUK XIV.
EENE VERZOENING EN EENE ONVERZOENLIJKHEID 166
HOOFDSTUK XV.
LAETITIA 180
HOOFDSTUK XVI.
EEN STEEK VAN DE WESP 192
HOOFDSTUK XVII.
GEVAREN 205
HOOFDSTUK XVIII.
KARRE'S BEKENTENIS 219
HOOFDSTUK XIX.
HET SCHIMPSCHRIFT 234
HOOFDSTUK XX.
ZWAKHEID 257
HOOFDSTUK XXI.
DE SCHOT MAAKT EENE KENNIS 269
HOOFDSTUK XXII.
DE PAUS MOET EENS ALS MENSCH VOELEN 283
HOOFDSTUK XXIII.
NOG EEN TOONEEL IN DE ZAAL VAN KARRE 301
HOOFDSTUK XXIV.
EEN HUWENIJK EN EENE BRUILOFT ..312
DE TRIOMF VAN PISANI 319