Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2

48
etiam videndum est, sitne animi moeror in iis rebus, in quas aliquid iuris est nostro
labori, atque industriae. Nam si necessario et naturaliter omnes tantum animo
dolemus, quantum fert rei magnitudo et ingenii cuiusque immutabilis conformatio,
facile intelligimus, omnem in contrarium operam frustra sumi. Neque vero dubito,
quin rudes interdum animi, tali aliqua capti persuasione, raptandos se morbo tanquam
insanabili permittant. Sentiunt tristes cogitationes non accitas ultro advenire ad
animum, atque inde consequi illam cordis in se refugientis pressuram quam
moerorem dicimus, neque ultra rem putantes proiiciunt arma desperatione victoriae.
At nos, quibus ad internam experientiam - quae ipsa recte observata sufficere potuit
- accesserunt honestarum artium auxilia, quorum usibus inservit omnis antiquae
sapientiae et eruditionis labor, quatenus id verum falsumve sit ignorare non
possumus, si modo nobis nos excitare, et quae recondita habemus, in usum promere
libeat. Nimirum prima illa visa et quae inde nascuntur subitae motiones, quas
oculorum nictibus sapientes comparant, extra ius nostrum sunt: at ea visa indiiudicata
penitus in animum admittere aut ad veri revocare trutinam, affectibus quoque aut
laxare frenum aut adducere, maxima ex parte nostrae est potestatis. Vinci luctum
posse, ipsa natura nos docet: nam si non aliter, die certe consumitur. Naturam ars
imitatur: si quem morbum medicus levatum videt sudore naturali, ipse etiam nactus
pari in malo cubantem tentabit ei recludere meatus et clausum madorem prolicere.
Novum philosophantium genus chymici, digni ob multa insigniter reperta laude et
gratia, ni utrumque corrumperent nimia pollicendo, docent metallorum ambulatoriam
esse naturam, aliaque ex aliis fieri longo saeculorum decursu. Suam autem
industriam in eo sitam, ut impellatur naturae conatus, citoque fiat, quod omnino
futurum est. Simile est rectae rationis officium in moerore superando: luctus hoc
supra caetera vitia boni habet, non fert aetatem. Alios animi morbos dies alit, hunc
conficit. Intelligas imbecillum esse hostem, qui se ipse sustentare non potest, et si
nulla vis occurrat, tandem in se cadit. Quod in diem promittit natura, hoc ratio
repraesentat. Legamus ergo, quod artis esse diximus, naturae vestigia. Cum paulatim
dolor animi recedit, nulla plerumque fit in re mutatio, saepe etiam augetur, si quod
fuit incommodum; ut cum ei, qui amicum aut coniugem amisit, obrepit senectus
multis auxiliis indigens. Unde ergo pax illa animi adeo pridem aestuantis? Nimirum
ipsa rei species minus saepe animo occurrit; allabitur, non illabitur; perstringit, non
vulnerat; postremo ne perstringit quidem. Videamus an non sibi quisque praestare
possit festinam huius boni maturitatem. Plerique omnes dolorem non patimur tantum,
sed facimus, dum tristiores cogitationes advocamus; in luctu praesertim, ubi cruciatus
blanditur sub specie pietatis. Ubi aut accitae aut sponte etiam advenerunt, fovemus
sollicite, et malo nostro patrocinamur: idemque facimus, quod hi qui specula quaerunt
imagines vero maiores referentia. Quid non efficere posset pro se hominis ingenium,
quod tantas vires suas contra se experitur? Hostem nobis esse moestitiam negare
non possumus: ostendit hoc ipsa corporis exhausti macies, in vultu pallor, animi
deiectio, dolendi causae plerumque iustiores, quam id, quod in dolorem nos
induxerat. Videamus ergo, quid facere soleant, quibus cum hoste res est. Si validus
ille et primo impetu violentus, dum tuae adhuc coguntur copiae, prima cautio est
non concurrere: mox ubi vires tuae tibi placere coeperint, prodibis in campum, et
signa explicabis. Ita dum recens incommodi species, dum tener animus, optimum
est alio potius cogitandi vim deflectere.
Hugo de Groot, Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2