Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2

436
visse, in quo cardo totius rei vertitur, meque illa fundamenta iecisse, super quibus
tota concordiae inter dissidentes componendae ratio potest aedificari. Sunt vero ea
ita comparata, ut sint veluti norma quaedam et lapis Lydius, ad quae singulae
controversiae, quae inter dissidentes Christianos sunt, libratae atque examinatae
dilucidissime apparebunt non esse tales, ut concordiam et fraternitatem possint
recte, aut debeant merito prohiberi: praesertim inter Romanos, Reformatos et
Augustanos. Eius, inquam, ostendendi tam firma et evidentia inveni atque
coagmentavi probamina, ut iis contradicere aut repugnare non possit, nisi qui de
industria velit esse pertinax atque pervicax. Sed vere mihi hoc opus, hic labor fuit:
de quo et hoc possum dicere, fuisse eius dumtaxat umbram quandam, quod tibi
aliquando a me est ostensum. Restat solummodo, opere primario et maximo
operosissimoque exacto, devenire ad singulas quasque controversias, circa quas
inter tres illas modo nominatas partes dissidetur: ut nempe singulatim ac seorsim
de unaquaque demonstretur, non esse quicquam causae, cur non pax et concordia
coalescat. Excipio hic omnes Contra-Trinitarios et veram Filii aut Spir. S. Deitatem
negantes: cum quibus veris Christianis nulla potest esse in re Religionis concordia
etiam iuxta meamet axiomata. Hoc vero singulare examen tam est vasti atque
immensi laboris, ut licet in eo concinnando minus mentem laborare necesse sit
quam in generalibus illis gnomonibus et criteriis inveniendis, tamen et plus temporis
requirat, et maiores corporis manuumque defatigationes. Quo etiam ex parte fit, ut
ab eo conficiendo hactenus sim deterritus: praesertim perpendens omnem hunc
laborem aut Ecclesiae fore inutilem, si non divulgetur et publicus fiat, aut mihi
periculosum et noxium, si divulgetur. Scimus enim qualia nostra tempora ferant
ingenia: tenacissima scilicet semel imbutae opinionis, et honorem existimationemque
sui maxime ambientia, adeo ut malint misceri omnia inque chaos quoddam retro
sublapsa referri 1 , quam existimationem iudicii et perspicatiae perdere, vel
confessionem vel minimi erroris proferre, turbisque malint Ecclesiam ire pessum,
quam meliora monstrantibus cedere. Praeterquam quod nonnulli etiam, errorum
demonstratione facta, metuant rei culinariae. Ad haec ea multorum est indoles, ut,
ne videantur non recte in omnibus sapuisse, eum haereseos criminentur, qui aliquid
velit ostendere, quod non quadret receptae suae opinioni, nec cessent efficere, ut
igne atque aqua, imo et aëre, ostendenti interdicatur. Haec ne mihi pro industria et
impenso hoc meo labore contingant, remedium potest inveniri: quo nempe et ego
sine meo periculo institutum meum perficiam ac publicum faciam, et id fieri cum
Ecclesiae utilitate possit: si nimirum Rex aliquis aut Princeps summae authoritatis
ac nominis reperiri posset, cui recte rei huius utilitatis cognitio posset atque agnitio
inculcari. Namque ille tueri me contra violentiam ac malevolentiam posset, ac medium
esse - vacuus scilicet ac liber a spe, metu, ambitione - quo res bene succedat. Modi
etiam, quo facilius optatus successus acquiri possit, ratio mihi excogitata atque in
promptu est. Diu animo mecum multumque volutavi, quis rei huic Princeps maxime
idoneus esse queat. Occurrit aliquando defunctus nuper Rex Britanniae. Atque id,
quia ad pacem, simul politicam atque Ecclesiasticam, maxime eius genius videbatur
propendere. Qua quoque de caussa non semel est obversatus, veluti utilissimum
organum ad grande hoc opus Henricus ille Magnus, Galliarum Rex. Sed his nobis
sublatis, nullus iam magis potest esse idoneus Rege vestro Ludovico:
1 Vergilius, Aen. II, 169.
Hugo de Groot, Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2