Negatief polaire uitdrukkingen I* - Keur der Wetenschap ...

. Zuigelingen schijnen niet alleen apen niet te kunnen
uitstaan.
Het behoeft nauwelijks betoog dat het een uiterst
twijfelachtige zaak is of we in het geval van uitdrukkingen als
alleen, slechts en hoogstens met enig recht van negatieve
elementen mogen spreken. Allerminst twijfelachtig is
daarentegen de positie van niet alleen: in weerwil van het feit dat
deze uitdrukking een voorkomen van het negatieve element niet
bevat, hebben we hier - blijkens de onwelgevormdheid van de
(a)-zinnen in (22) en (23) - met een woordgroep te maken, die
duidelijk niet in staat is het optreden van negatief polaire
uitdrukkingen te rechtvaardigen. Het moet dan ook vrijwel
uitgesloten worden geacht dat het al dan niet verschijnen van
negatief polaire uitdrukkingen louter en alleen van de vormelijke
aanwezigheid van een negatie afhangt. Veeleer lijkt het de
semantische waarde van een uitdrukking te zijn die bepaalt of het
optreden van negatief polaire uitdrukkingen tot aanvaardbare
uitkomsten leidt.
Evenmin is het zonder meer aannemelijk dat
tijdsbepalingen zoals zelden tot de klasse van negatieve
elementen moeten worden gerekend. Niettemin wijst de
volgende voorbeeldzin uit dat negatief polaire uitdrukkingen als
hoeven in de omgeving van zulke woorden ongehinderd hun
opwachting kunnen maken.
(25)
Deze beambte heeft zich zelden hoeven in te spannen.
In het verleden heeft men wel getracht om het optreden
van negatief polaire uitdrukkingen in dergelijke zinnen met
behulp van lexicale decompositie terug te voeren op de
verborgen aanwezigheid van een negatie. Zo is het zeker niet
vergezocht om een uitdrukking zoals zelden te ontleden als niet
vaak en langs deze weg zin (25) te herleiden tot (26), waar het -
blijkens de onwelgevormdheid van (27) - de negatie is, die het
optreden van de negatief polaire uitdrukking mogelijk maakt.
(26)
Deze beambte heeft zich niet vaak hoeven in te spannen.
(27)
*Deze beambte heeft zich daar vaak hoeven in te
spannen.
Ongelukkigerwijs is het echter ook heel goed mogelijk
om in precies tegenovergestelde
[p. 42]
richting vaak als niet zelden te ontleden. Het vraagstuk waar een
dergelijke benadering dan ook enigszins aan voorbij lijkt te gaan
is dat de richting van de decompositie niet bij voorbaat vastligt
en dat de verschijnselen die een keuze zouden kunnen
rechtvaardigen, nu juist de verschijnselen zijn die aan de hand
http://www.dbnl.nl/tekst/zwar007nega01/zwar007nega01_001.htm
8 of 104 31-3-2005 8:22