Negatief polaire uitdrukkingen I* - Keur der Wetenschap ...

[p. 36]
Hoewel deze en soortgelijke voorbeeldzinnen als zodanig aan
duidelijkheid weinig te wensen overlaten, rijzen er niettemin in
ruimer verband onmiddellijk twee vragen, die tot op grote hoogte
bepalend blijken te zijn geweest voor het onderzoek naar het
verschijnsel van negatieve polariteit.
De eerste vraag heeft betrekking op de preciese
begrenzing van de klasse van omgevingen waarin negatief
polaire uitdrukkingen hun opwachting kunnen maken. In het
verleden heeft men meermalen pogingen in het werk gesteld om
deze omgevingen met behulp van syntactische dan wel
semantische middelen nader te omschrijven. Sommigen,
waaronder Klima (1964: 295-315) en Jackendoff (1972:
321-369), brengen het verschijnen van negatief polaire
uitdrukkingen vooral in verband met de aanwezigheid van
bepaalde elementen in de zin, maar slagen er vervolgens niet in
de klasse van al dergelijke elementen - in het vervolg regerende
elementen geheten - nauwkeurig te begrenzen. Anderen
daarentegen voeren het optreden van negatief polaire
uitdrukkingen veeleer terug op semantische eigenschappen van
de zin. Zo stelt Baker (1970: 179) - daarin overigens gevolgd
door Seuren (1976: 161) - dat negatief polaire uitdrukkingen
alleen dan tot aanvaardbare uitkomsten leiden, als zij zich op het
niveau van de semantische representatie van de zin binnen het
bereik van een negatie bevinden. Onbeantwoord blijft evenwel
de vraag in welke gevallen we werkelijk met recht van een
negatieve zin mogen spreken. De aard van de moeilijkheden die
beide benaderingen ondervinden, laat zich wellicht het best
duidelijk maken aan de hand van het klassieke paar hoogstens en
minstens.
(5)
a. De kinderen zullen hoogstens één opstel hoeven te
schrijven.
b. *Die kinderen zullen minstens één opstel hoeven te
schrijven.
Uit de ongelijke uitkomsten in (5) valt af te leiden dat
negatief polaire uitdrukkingen wèl in de omgeving van
hoogstens, maar zeker niet in de omgeving van minstens kunnen
verschijnen. Deze tegenstelling, klaarblijkelijk voor het eerst
waargenomen door Ladusaw (1980: 117), plaatst een benadering
als die van Baker voor onvoorziene hindernissen, omdat in het
geheel niet duidelijk is op welke gronden we gerechtigd zijn de
(a)-zin wèl, maar de (b)-zin niet als een negatieve zin aan te
merken. Evenzo is het in de door Klima en Jackendoff
voorgestane benadering een raadselachtige zaak dat hoogstens,
in tegenstelling tot minstens, als regerend element kan optreden.
Met name valt niet onmiddellijk in te zien wat een uitdrukking
als hoogstens met duidelijk negatieve woorden als niet, niets,
nooit en niemand gemeen heeft. Weliswaar doet Klima (1964:
313-315) het voorstel - later overgenomen door Jackendoff
(1972: 336-337) - om alle regerende elementen onder de
http://www.dbnl.nl/tekst/zwar007nega01/zwar007nega01_001.htm
2 of 104 31-3-2005 8:22