Hationale %Č Jeugdstorm

Dienstvoorschrift XII
Deel 1
HANDENARBEID
Hationale %È Jeugdstorm

Dienstvoorschrift XII
Deel 1
HANDENARBEID
15 MEI
Uitgave van het Stafkwartier van den Nationale Jeugdstorm
UTRECHT, Zaaiiuaand 1942 K 2364

HANDENARBEID.
De vrouw heeft haar bekwaamheden niet in de eerste plaats op
het gebied der groote „Kunst", alhoewel verschillende schrijfsters
en kunstenaressen bewijzen, dat ook de,. Vrouw", kunstenares kan
zijn.
Eerder echter is de vrouw kunstenares in het Familieleven, gedreven
door de wensch, haar taak te vervullen; in menschen en
dingen op te gaan, niet om er zich zelf in te verliezen, maar om wat
van zichzelf te geven.
Doch van dit standpunt beschouwd heeft ook de vrouw een beslissende
beteekenis voor de ,,Kunst". De kunst mag niet meer
door volksvreemde invloeden beheerscht worden, ook niet buiten het
volk groeien, maar moet in haar midden ontstaan, als een verheven
uitdrukkingsvorm van denken en willen. Daarom moet de kunstenaar
te midden van zijn volk opgroeien om de spiegel van zijn
volk te kunnen zijn.
Daarnaast zal de kunst tot het wordende Volk, de Jeugd, moeten
spreken en dat kan alleen, wanneer zij uit haar midden ontstaan is.
Zoo zal het meisje mede betrokken zijn tot den dienst aan de kunst.
Wij moeten onze meisjes weer het begrip bijbrengen voor het
schoone, het natuurlijke en het ware. Wij moeten haar weer leeren
onderscheid te maken tusschen het volksvreemde en het volkseigene.
Dan eerst zal zij den moed vinden zelf iets te scheppen naar
eigen inzicht.
Onze handenarbeid beschouwen wij dus geenszins als tijdverdrijf,
of omdat het zoo aardig is iets te maken wat de juffrouw uit de
handwerkwinkel voor ons bedacht heeft, maar wij doen aan
handenarbeid, omdat wij hierin zien een opvoeden, een leiden tot
persoonlijkheid. Bovendien brengen wij het meisje den moed bij haar
eigen inzichten in het werk te leggen en het bewustzijn, dat zij
arbeidt in dienst van haar volk.
Handenarbeid is dus geen tijdsverspilling, maar waardevolle
arbeid, zelfs als wij iets van waardeloos materiaal maken. Door
het samenvoegen van waardeloos materiaal, (kleuren en vorm),
het verwerken naar eigen inzichten kan het waardelooze tot iets
waardevols groeien.
Hebben onze meisjes dan geleerd, zelfstandig met het gegeven
materiaal iets te bereiken, dan zullen zij ook later den moed hebben

4
om te probeeren uit ander materiaal iets te vervaardigen. Zij leeren
de handen niet automatisch bewegen, maar met overleg en zekerheid,
vertrouwend op eigen inzicht.
Zoo heeft de handenarbeid zijn vormende waarde en bewijst
zijn dienst aan ons Volk.
C. G. v. ECK.
HANDENARBEID.
„Wat de oogen zien, moeten de handen kunnen." Dit gezegde
is wel in het bijzonder van toepassing bij handenarbeid.
De voorwerpen, die hierin beschreven worden, zijn allemaal van
practischen aard. Ze zijn bijna uitsluitend gemaakt van lapjes uit
de lappendoos, leege rolletjes, oude kousen, vilt, afvalstukjes hout
en dergelijke. Dit wil evenwel niet zeggen, dat ze minder leuk
zouden zijn om te maken dan alle mogelijke prulletjes, want deze
blijken vaak achteraf den tijd, aan het maken besteed, niet waard
geweest te zijn. Het is juist erg prettig enkele van zulke nuttige
dingen te gaan maken voor sociale zorg; net zoo goed als het
prettig is zelfgemaakte pantoffels te dragen.
Laat het niet zoo zijn, dat je dit boekje doorbladert en zegt:
„hm... niet onaardig" en het dan verder laat liggen; maar ga
integendeel met de stormsters en meeuwkes aan den slag. — Je zult
voor beiden wel iets vinden, waar je mee beginnen kunt. Eenmaal
bezig, zul je zien met hoeveel plezier er gewerkt wordt. Veel succes!
B. B.
BREIPENNEN-KOKER.
Benoodigd materiaal:
vier leege closetrolletjes;
stukje dun karton of stevig teekenpapier (35 X 18 cm);
twee kurken of rond kartonnen plaatjes (± 4 cm. doorsnee);
lapje stof (18 cm. lang, 80 cm. breed); lijm.
Drie rolletjes worden tot één lange rol aan elkaar gelijmd. Aan
één open kant plakken we een plaatje karton, of we stoppen er een
kurk in. Nu nemen we het teekenpapier, dat we in de lengte oprollen.
Op de ééne lange rol, die we daarvan krijgen smeren we
wat lijm en steken hem in de drie aan elkaar gelijmde rolletjes.

zoodat we nu een stevig geheel krijgen, dat niet meer loslaat. Het
rolletje van teekenpapier moet 2 a 3 cm. langer zijn dan de buitenste
rol, zoodat de vierde rol, die als sluiting van den koker dient, er
opgeschoven kan worden. Dit vierde rolletje is ook dichtgemaakt,
doordat er aan één kant een kurk ingestopt of een kartonnetje opgeplakt
is.
Nu naaien we van een lapje stof twee hoesjes (één korte en één
lange) en schuiven deze om de korte en de lange rol. Het kleine
hoesje wordt naar binnen omgeslagen en in de kleine rol vastgeplakt.
Het lange hoesje wordt om de lange rol op dezelfde wijze
vastgeplakt. Alleen moet deze bij den rand (A.) met de nagel even
worden ingekrast, anders past de rol, welke den koker afsluit, niet.
Inplaats van met stof bekleed te worden, kan de koker ook
beplakt worden met behangselpapier.
Benoodigd materiaal:
KOKER VOOR HAAKPENNEN.
twee leege closetrolletjes; stukje teekenpapier (15 X 15 cm.);
lapje stof (15 X 40 cm.); rond stukje karton (7 cm. doorsnee);
idem (4 cm. doorsnee); plukje watten.
Het stukje teekenpapier wordt in de lengte opgerold, daarna
met lijm besmeerd op ± 2 cm. van onder na, die onbeplakt blijven,
evenals 2 cm. van boven. Het papier wordt nu in het closetrolletje
geschoven, aan één kant ingeknipt en met die zijde op het ronde
karton van 7 cm. geplakt. Nu wordt het deksel gemaakt. Van de
overgebleven closetrol wordt met een scherp mesje 4 cm. in het
rond afgesneden (eerst teekenen). Hierop wordt het kleine karton-
5

6
netje geplakt, waar tevoren een kussentje op gemaakt is door er
eerst watten op te leggen en daaroverheen een lapje flanel, dat iets
grooter geknipt was dan het rondje (± ïYl crn
- rondom meer)
te plakken. Dit lapje werd over de watten heen gelegd en daarna
met een rijgdraad van onderen ingehaald en op het karton vastgeplakt
aan den onderkant.
Nu worden beide kokers met een leuk stukje behangselpapier
omgeplakt, en de haakpennenkoker, waarvan het deksel tevens
speldenkussen is, is klaar.
VAN OUDE KOUSEN.
Wanneer de kousen niet meer gedragen kunnen worden, knippen
we de voeten er af en beginnen dan bovenaan het been spiraalsgewijze
een langen reep te knippen van 1 a 2 cm. breedte. De op
deze wijze verkregen reep wordt nu iets uitgerekt en tot een kluwen
opgewonden.
We hebben nu een mooien draad verkregen, waarmee we verschillende
dingen kunnen haken of breien, zoodat de kous weer
op een andere wijze van nut kan zijn.
ONDERLEGGER OP DE TAFEL (HAKEN).
We beginnen met een lus om de hand te maken. In de lus haken
we 6 a 8 vasten. Vervolgens trekken we de begindraad aan en
maken de toer af. Daarna komt de volgende toer. Zoo wordt in
het rond door gehaakt tot de gewenschte grootte bereikt is.
Denk er om regelmatig te meerderen.
Om een vierkanten onderlegger te krijgen haken we op vier

plaatsen op gelijken afstand van elkaar, drie vasten inplaats van
één vaste in den vorigen toer. Dit herhalen we steeds op dezelfde
plaats tot het vierkant klaar is.
KRUIKEZAK (HAKEN).
We zetten een aantal steken op ter lengte van een kruik en
nemen daar nog ± 4 cm. bij. Nu wordt de lap recht opgewerkt
tot deze geheel om de kruik past, en wordt daarna aan elkaar
gehaakt. Hierna wordt de bodem er in gehaakt door aan een open
zijde in het rond te haken, daarbij sterk minderende, zoodat ten
laatste slechts enkele steken overblijven, welke worden vastgenaaid
en afgewerkt.
Aan de bovenzijde wordt er een koordje door geregen, dat gehaakt
is van dezelfde stof waarmee de kruikezak kan worden
dichtgebonden.
EENVOUDIGE PANTOFFELS.
Hiervoor breien of haken we een rechten reep van 7 a 8 cm.
breedte. De lengte hangt van de maat der pantoffels af. Is de maat
b.v. 38, dan wordt de reep ook 38 cm. lang.
Van vilt wordt een zooltje geknipt, terwijl er ook één wordt
gebreid of gehaakt.
Hierna wordt de pantoffel in elkaar gezet. Nadat beide zooltjes
op elkaar genaaid zijn, wordt de reep rondom de zool genaaid,
met den verkeerden kant naar buiten, te beginnen bij den neus
van de pantoffel (A.). Nu wordt één korte kant tegen de zool
genaaid (B.). Op deze wijze wordt het model er in gebracht. Is
de reep op de zool genaaid, dan wordt de goede kant weer
naar buiten gekeerd en de ééne korte kant vastgenaaid op den
langen kant (C), waarna de pantoffel klaar is. We kunnen de
pantoffeltjes nog aardiger maken door een wollen-, zijden- of
katoenen draad van afstekende kleur mee te breien.
7

8
PANTOFFELS (maat 38) (HAKEN).
Een andere pantoffel, welke moeilijker is van patroon, doe
heel aardig staat, volgt nu:
Knip een patroon van papier (zie teekening A). Nu beginnen w
de pantoffel te haken volgens patroon en wel bij punt C. Zijn d
beide stukken gehaakt, dan worden ze op de zool genaaid (zi
andere pantoffels), daarna worden de zijkanten aan elkaar genaak
A. en B. op elkaar. Nu wordt de bovenkant omgewerkt met ee
afstekende kleur wol (festonsteek); de onderkant is evenzoo afgt
werkt vóór hij op de zool genaaid werd.
Om de pantoffels nog iets te verfraaien kan op het voorsl
gedeelte vóór het aan elkaar naaien een leuk motiefje geborduur
worden.
De pantoffels worden gevoerd met een lapje uit de lappendoo
Deze pantoffeltjes kunnen ook van vilt worden gemaakt.
KOOKZAK.
Benoodigd materiaal:
twee ronde plankjes, 33 cm. doorsnee; een bont gekleurde la
van 80 cm. lengte en 120 cm. breedte; voering. 80 X 120 cm
2 meter dun koord; vulling (oude kapok, lappen of krantenpapier
We maken eerst een model van papier; een cirkel met een mie
dellijn van 33 cm. en een rechthoek, lang 95 cm. en breed 40 cr

Hierna worden drie cirkels van stof geknipt en één van voering
en wordt de zak zelf geknipt, éénmaal van stof en éénmaal van
voering. Aan de lappen, die om bodem en deksel genaaid worden,
wordt een extra groote naad bijgeknipt, daar de lappen om het hout
getrokken moeten worden. Overal moeten naden aangeknipt worden.
Nu worden de bodem en het deksel genaaid. Voor den bodem
nemen we eerst een lap stof, leggen daar het plankje op en nu
vouwen we de stof om het plankje heen en halen er een rijgdraad
door, zoodat de stof blijft zitten. Nu leggen we er een weinig vulling
op en naaien daarop den voeringlap .vast. Het deksel wordt op
dezelfde manier gemaakt, alleen komt inplaats van de voering een
lap van dezelfde stof.
Nu wordt de zak zelf gemaakt. Eerst worden van de lap stof
de zijkanten dichtgenaaid, daarna worden twee plooien ingenaaid
van 5 cm. breedte en ongeveer 30 cm. lengte. Op dezelfde wijze
wordt de voeringzak genaaid en daarna worden de voering en
de stof beiden aan den bodem bevestigd; de kant, waar de plooien
ingestikt zijn wordt op den bodem genaaid.
Hierna wordt de zak heelemaal opgevuld tusschen voering en
stof, waarna de stof naar binnen wordt omgeslagen en op de
voering genaaid. Een klein stukje wordt opengelaten, hierdoor wordt
het koord geregen, waarmee de zak van boven wordt ingehaald.
Is de zak zoover klaar, dan wordt het deksel er op genaaid en
is de kookzak gereed voor 't gebruik. Wordt de zak met kranten
gevuld, dan moeten deze van tijd tot tijd worden vernieuwd.
VAN OUDE VILTHOEDEN.
Oude vilthoeden kunnen nog heel goede diensten bewijzen, wanneer
we er een beetje moeite voor doen. Eerst worden lintjes en
mogelijke andere versieringen er af gehaald; daarna wordt het vilt
9

lü
met schuurpapier voorzichtig wat opgeruwd, en in den stoom zoo
recht mogelijk getrokken.
BLADWIJZER.
Bij dit eenvoudige voorwerpje is de moeilijkheid om mooie strakke
lijnen te krijgen. We maken eerst een model van papier, spelden
dit op het vilt en maken dan met een stukje kleermakerskrijt een
zuivere lijn, door van het papier op het vilt te krassen, en knippen
het dan uit.
Hebben we een recht stukje vilt, dan teekenen we de lijnen er
op af met krijt en knippen het daar dan langs af. Hierna knippen
we een aardig figuurtje van een afstekende kleur vilt of een monogram,
plakken dit er op of borduren het. In hét laatste geval
plakken we aan den achterkant een stukje voering tegen den bladwijzer
om den verkeerden kant van het borduurwerk te bedekken.
NAAIGARNITUUR.
Van vilt en een voeringlapje in afstekende kleur maken we een
naaigarnituur, dat we op reis makkelijk kunnen meenemen, zoodat
we dan alles bij de hand hebben.

Eerst maken we een langen lap (40 X 30 cm.). Wanneer we
vilt gaan verwerken, kan het vilt aan elkaar gezet worden op de
stippellijn van de teekening en daarna met een warmen bout stevig
opgeperst worden.
11

12
Hierna knippen we de voering en daarop gaan we dan eerst
het binnenste gedeelte van het naaigarnituur afwerken. In het
middelste vakje maken we bandjes van stof of boorband (dubbel
genaaid), waar we verschillende dingen onder kunnen doen, zooals
een schaar, vingerhoed, centimeter, kaartjes stopgaren, rolletjes zijde,
enz. In de beide buitenste vakjes maken we respectievelijk een zak
voor knoopjes, drukknoopjes enz. (D.) en een naaldenboekje. Voor
het naaldenboekje naaien we een dubbel lapje flanel tusschen stof.
Op het flanel (A.) steken we spelden, naalden, veiligheidspelden
en stopnaalden. Om te zorgen dat de naalden niet los kunnen raken,
hebben we het klepje (B.); dus drie lapjes worden op het naaigarnituur
gehecht en het vierde doet dienst als klepje. Nu wordt
de voering op het vilt (of de stof) genaaid en het naaigarnituurtje
verder afgewerkt. De zijkanten (C.) worden naar binnen omgeslagen,
daarna wordt de kant met den zak naar binnen gevouwen
en de kant met het naaldenboekje er over heengeslagen. Nu zoeken
we een paar leuke knoopen op en naaien er één op den omslag
en één op den anderen kant. Nu nog twee lusjes er op gemaakt;
de knoopen dicht en het naaigarnituurtje is klaar voor het gebruik.
Benoodigd materiaal;
BABYSCHOENTJES.
stukje karton, vilt, satinet en lint.
De zool wordt geknipt naar het op ware grootte geteekende
model (fig. B.) en wel van karton, van vilt en van voering.
Hierna knippen we den vorm van het schoentje na, eenmaal
van vilt en eenmaal van satinet. De stof wordt dubbel gevouwen,
daarna het patroon er op gelegd en uitgeknipt. Denk er aan een
naadje er bij aan te knippen.

Nu wordt het schoentje in elkaar genaaid, te beginnen met de
zool. Het vilten zooltje wordt onder het karton gelegd; het satinetten
zooltje op het kartonnen zooltje, daarna worden de zooltjes met
een fijne festonsteek aan elkaar gemaakt.
Dan komt de rest van het schoentje. Vilt en voering worden
aan elkaar gemaakt met de festonsteek, de onderkant ervan aan
beide zijden op de zool genaaid en de naad van voren dichtgenaaid
tot aan het pijltje.
Nu wordt met een draad wol van afstekende kleur een motiefje
vóór op het schoentje gewerkt. Dit wordt gedaan door knoopjes
met den borduurdraad te maken, welke op het vilt komen te
liggen. Deze knoopjes worden als volgt gemaakt.
Steek de naald aan den onc/erkant voor in het schoentje, haal
de naald heelemaal naar boven, wind nu den draad enkele malen
om de naald, steek daarna de omwonden naald weer door de stof
naar beneden, waardoor een knoopje ontstaat.
Tot slot nog een strikje voor er op genaaid en het schoentje is
klaar. Het stuk bovenaan bij C. wordt naar buiten omgeslagen,
zoodat het satinet aan den buitenkant zichtbaar wordt.
TREIN ALS SPEELGOED.
Na wat rondsnuffelen bij een timmerman krijgen we stellig voldoende
stukjes afval bij elkaar om er een trein van te maken. Verder
hebben we noodig: figuurzaag, scherp mesje, schuurpapier, lijm,
schroefoogen, schroeven, plakkaatvernis, kleine spijkers, hamer,
boor en schroevendraaier.
We zagen en schuren de blokjes hout tot de gewenschte grootte
en lijmen dan de verschillende stukken op elkaar.
Wanneer we locomotief A. maken, nemen we een stuk van een
13

14
rolstok en maken daar van onderen een platten kant aan, welke
we op het onderste stuk hout lijmen. Van het overgebleven stuk
rolstok zagen we de wielen, waarin we voor het afzagen in het
midden een gaatje boren, waardoor straks het wiel draaiend gemaakt
wordt.
Van onderen slaan we nu voor de stevigheid een paar spijkers
in de locomotief. Nu worden de wielen er aan gemaakt door een
spijker in het hout te slaan, waaraan we tevoren het wiel geschoven
hebben. De kop van den spijker verhindert, dat het wiel er af loopt.
Ook kan een klein stukje vilt of ijzeren ringetje voor de spijkerkop
geschoven worden. Aan de achterzijde van de locomotief en wagens
wordt een schroefoog ingedraaid, aan den voorkant van de aanhangwagens
wordt eveneens een schroefoog ingedraaid; deze laatste
schroefoog maken we open, zoodat het in het dichte schroefoog van
den achterkant gehaakt kan worden.
Als de trein klaar is, wordt hij gebeitst of met blanke vernis
bestreken.
Op eenvoudiger wijze kan de locomotief worden gemaakt volgens
onderstaande voorbeelden, waarvan één met opgeschilderde deur.
MEUBELEN VOOR DE POPPENKAMER.
Benoodigd materiaal:
stukjes triplex, figuurzaag, hamer, boortje, spijkertjes, kleine
scharnieren, lapjes stof en lijm.
We maken voor de kamer vier stoelen, een tafel en een kast.

Stoel.
Hiervoor zagen we een vierkante zitting 4 X 4 cm„ daarna twee
zijkanten, voor- en achterkant. Voor het in elkaar zetten beplakken
we de zitting met een leuk lapje, waaronder een plukje watten
of een beetje oude kapok als vulling wordt aangebracht. Nu lijmen
we achterkant en zijkanten aan elkaar en slaan hier en daar een
spijkertje in ter versteviging van het geheel. Daarna lijmen we de
zitting vast op de tevoren afgeteekende lijn en tenslotte de voorkant
er tusschen en de stoel is klaar.
Tafel.
Voor de vierkante tafel zagen we viermaal het onderstuk, lijmen
de vier kanten aan elkaar en slaan er een paar spijkertjes in, waarna
het blad er op gelijmd wordt. Grootte van het blad 10 X 10 cm.
15

16
Kast.
Nadat alle onderdeelen uitgezaagd zijn, worden de deuren in
het voorstuk bevestigd. Op de plaats, waar de scharnieren komen,
snijden we met een scherp mesje een klein stukje uit het hout. We
lijmen een houten kraal op de deur, die als knop dienst doet.
Achter het tusschenschot lijmen we een klein stukje hout, om
te voorkomen, dat de deur te ver doorslaat bij het dichtdoen.
Als de meubeltjes zoover klaar zijn worden ze gebeitst en, wanneer
ze droog zijn, goed uitgewreven.
Je zult eens zien, hoe leuk ze staan in het poppenhuis.

TREKDIEREN ALS SPEELGOED.
Bij een timmerman vragen we kleine houten plankjes ± 1 cm.
dik, teekenen het uit te zagen dier met calceerpapier er op en
zagen het uit. Denk er om de zaag recht te houden, anders krijgt
het hout schuine kanten.
Eekhoorn.
Nadat het beest uitgezaagd is. wordt het hout met een stukje
schuurpapier glad geschuurd, (zie fig. C.)
Hierna wordt het geverfd met plakkaatverf; de eekhoorn bruin,
eikel groen, eikeldopje bruin, oogjes zwart en wit. Is het beest droog,
dan wordt het met plakkaatvernis verder afgewerkt.
Nu wordt een plankje gezaagd, waarin een gat wordt gemaakt,
zoodat de eekhoorn er in gelijmd kan worden. Een paar wieltjes
van een oud stukje speelgoed kunnen goede diensten bewijzen,
anders worden vier gelijke rondjes gezaagd, welke zoo aan het
plankje worden bevestigd, dat de wieltjes kunnen draaien.
Het plankje wordt zwart geverfd, van voren een gaatje er in
geboord, waardoor een touw wordt gedaan, waaraan het beest
voortgetrokken wordt.
Eendje.
Dit grappige beestje (zie fig. D.) wordt op dezelfde manier als
onze eekhoorn uitgeteekend, gezaagd en geschuurd. Daarna wordt
17

18
het beestje geel geverfd, de snavel rood, oogjes wit en zwart en een
groenen strik. Het onderstel van hout wordt bruin geverfd.
Twee konijntjes.
Inplaats van één beest maken we nu twee kleine beestjes op één
plankje.
Het plankje wordt groen geverfd, de konijntjes worden niet geverfd,
maar in het vuur licht geblakerd, daarna wordt het gebrande
met schuurpapier er weer afgehaald, zoodat alleen in de
nerven van het hout de donkere lijnen ingebrand blijven, wat een
aardig effect teweegbrengt.
Wanneer je één konijn op een plankje leuker vindt, kan je het
voorbeeld makkelijk vergrooten door het op ruitjespapier over te
trekken en daarna op papier met grootere ruitjes zorgvuldig,
ruitje voor ruitje, na te teekenen.
Een paar dunne touwtjes, in Arabische gom stijf gemaakt,
worden opgeplakt als snorharen.

SPEELGOEDDIEREN VAN LAPJES.
Kat.
Het papieren model (fig. F.) wordt op de stof gelegd en nageknipt,
vervolgens wordt een strook geknipt lang 77 cm. en breed
2y 2 cm. Deze strook wordt tusschen de beide helften genaaid en
zoo ontstaat de kat. Het kattenlijf wordt opgevuld met zemelen,
kleine stukjes krant, stukjes spons, fijne houtwol, zeegras, oude
lapjes e.d.
Wanneer nog ergens in de lappendoos wasdoek ligt kan de kat
ook hiervan gemaakt worden. Dit is het beste materiaal voor
speelgoed; het wordt niet zoo gauw vuil en leelijk wanneer de
kleine peuters het in de mond steken.
Eendje.
Dit wordt op dezelfde wijze gemaakt als de kat. Indien mogelijk
wordt een geel of wit lapje voor de eend genomen; de snavel wordt
van een rood lapje gemaakt, (fig. G.)
Lengte van de tusschenstrook is 36 cm.; breedte iy 2 cm. De
snavel wordt bij het teeken (*) op de tusschenstrook genaaid.
19

20
GEBREIDE SPEELGOEDDIEREN.
Bruintje beer.
Benoodigd materiaal:
2 breipennen no. 3; een knot donkerbeige of lichtbruine katoen.
Onze beer wordt heelemaal recht gebreid; te beginnen met de
voorpooten worden de deelen afzonderlijk gemaakt. Daarna wordt
een voeringlijf geknipt en in elkaar genaaid. Het wordt opgevuld
met oude kapok of watten. Hierna wordt de gebreide berenhuid
er omgenaaid, waardoor deze een mooien ronden vorm krijgt.
Voorpooten: 30 steken opzetten, 22 ribbels breien en afkanten.
Achterpooten: 40 steken opzetten, 22 ribbels breien en afkanten.
Romp: 24 steken opzetten en 5 ribbels breien. Dan aan één kant
geleidelijk 10 steken er bij opzetten en aan den anderen kant om
de andere pen meerderen tot er 44 steken zijn en dan 22 ribbels
breien.
Dan aan den kant waar we gemeerderd hebben om de pen een
steek minderen tot er 34 steken blijven en de meer opgezette
10 steken geleidelijk afkanten, 9 ribbels breien.

Nu is de helft van den romp klaar en wordt de andere evenzoo
gebreid, maar nu in teruggaande volgorde.
Kop: 55 steken opzetten en 30 ribbels breien.
De kop wordt verder afgewerkt door van boven de ooren er
in te naaien (zie stippellijn op teekening) en met zwarte wol
den neus er op te borduren.
Voor de oogen nemen we zwarte knoopjes of koopen bij een
bontwerker een paar oogen en maken die er in.
Voor de afwerking binden we een lintje met een strik om den
hals, of een smal leeren bandje.
Benoodigd materiaal:
Hondje.
1 knot witte katoen; wat zwarte wol en blauwe wol; 2 breipennen
nr. 3.
Ook van dit hondje worden de deelen afzonderlijk gebreid en
later over het voeringbeest heengenaaid. Het beest wordt recht
gebreid.
Kop: 12 steken opzetten; 5 ribbels breien, dan aan eiken kant
1 steek meerderen tot er 18 steken zijn, 4 ribbels breien, dan
om de pen weer 1 steek minderen tot 10 en daarna afkanten.
21

22
Oor: Van zwarte wol worden 12 steken opgezet en 9 ribbels
gebreid. Afkanten.
Strikje: 75 steken opzetten van blauwe wol; 3 ribbels breien en
afkanten.
Achterpoot: 8 steken opzetten en 6 ribbels breien. Dit stuk laten
liggen en voor den
Voorpoot weer 8 steken opzetten en 6 ribbels breien. Nu de 8
steken van den voorpoot breien, 4 steken (afstand tusschen
vóór- en achterpoot) er bij opzetten en de 8 steken van den
achterpoot. 11 ribbels breien. Daarna voor het staartje de laatste
4 steken 9 ribbels hoog breien en afkanten. Voor den hals de
eerste 7 steken afkanten; de overgebleven 9 steken voor den rug
3 ribbels breien, de 7 steken van den hals en 4 steken, van het
staartje weer bij opzetten, 11 ribbels breien. De middelste
4 steken afkanten en den voor- en achterpoot 6 ribbels breien
en afkanten.
Ook dieren waarvoor een patroon is gegeven, bedoeld om van
stof te maken, kunnen gehaakt of gebreid worden. In dat geval
wordt volgens patroon gebreid en de dieren op dezelfde wijze
afgewerkt als hierboven is omschreven.
KINDERWANTEN (leeftijd 8—10 jaar) (BREIEN).
Benoodigd materiaal:
80 gram wol; 4 stalen breipennen.
Er worden 42 steken opgezet en de boord wordt gebreid, afwisselend
1 steek recht en 1 steek averecht. Nadat het boordje ca. 6 cm.
(25 toeren) lang is, worden 7 toeren recht gebreid en dan begint
de spie voor den duim, die afzonderlijk wordt ingebreid bij het
aantal opgezette steken.
Bij het begin van de eerste pen wordt 1 steek gemeerderd (de
horizontale verbindingslus opnemen en verdraaid breien), 1 steek
gebreid en weer een steek gemeerderd. Nu volgen 2 toeren zonder
meerderen. Er wordt dus direct aan het begin van de pen gemeerderd;
na twee toeren zonder meerderen wordt weer rechts en links
van de meerderingen gemeerderd. Deze werkwijze wordt zoo
lang voortgezet tot ]
v a n
/ 3
het aantal opzetsteken is gemeerderd;
dus bij 42 opzetsteken: 14 steken. Hierna worden 5 steken bij
de spie opgezet, die in de volgende duimrondingen telkens met
2 steken worden opgezet. Een duimronding bestaat dus uit

16 steken. Nadat men 13 toeren gebreid heeft, wordt geminderd
door afwisselend 2 steken te breien, dan te minderen, daarna
2 toeren, dan 1 steek tusschen de minderingen en weer 1 toer
daarna. De laatste 4—6 steken worden samengebreid. De vijf
steken, die voor de spie opgezet werden, worden opgenomen en bij
de overige steken gevoegd. Evenals bij den duim worden ze ook
hier weer in spievorm geminderd.
Voor het handvlak heeft men van de boord tot aan de minderingen
46 toeren noodig. Hierna wordt de want afgerond. De steken
worden als volgt verdeeld: le pen de helft, 2de en 3de pen de
overige steken. De duim wordt vier steken naar binnen geplaatst.
Op de le pen worden de 2e en 3e steek samengebreid, en de beide
voorlaatste steken, op de 2de naald de 2e en 3e steek en op de 3de
naald weer de beide voorlaatste steken. Er wordt in iedere toer
geminderd tot er slechts enkele steken overblijven; deze worden
samengebreid en de want is klaar.
KINDERWANTJES (leeftijd 3 jaar) (HAKEN).
Benoodigd materiaal:
40 gram wol en een restje van een paar afstekende kleuren wol.
De wantjes worden in deelen gehaakt en daarna in elkaar gezet.
Voor den bovenkant zetten we 22 lossen op en haken daarna
in de 2e en iedere volgende losse 1 vaste; in de laatste losse haken
we voor de ronding 3 vasten, waarna we aan den anderen kant
van de opzetlossen in iedere losse 1 vaste haken.
2e toer: 43 vasten (steeds de achterste lus opnemen).
3e toer: 1 losse, 20 vasten, 3 maal: 2 vasten in 1 vaste, 20 vasten.
Door het steeds opnemen van de achterste lus komen er ribbels
op het wantje te liggen.
Bij de volgende toeren wordt om de andere toer in de ronding
gemeerderd, door in de 5e en 7e toer 6 maal 2 vasten in 1 vaste
te haken; de 4e, 6e en 8e toer wordt gewoon rond gehaakt, zonder
meerderen.
9e toer: 1 losse, 10 vasten, 7 lossen (voor den duim), omkeeren.
10e toer: 1 vaste in de 2e en iedere volgende losse, verder doorhaken
boven de vasten; we haken echter niet meer boven de
23

24
2 laatste vasten, doch keeren hiervóór om (we hebben dan dus
14 vasten).
11e toer: 1 losse, 14 vasten.
12e toer: 2 lossen, 13 vasten (2 steken van den vorigen toer over),
omkeeren.
13e toer: 1 losse, 12 vasten (1 vaste over).
14e toer: 1 losse, 12 vasten, daarna twee vasten op het uitstekende
puntje van den 13en en 12en toer.
De onderkant wordt op dezelfde wijze gehaakt, met dit verschil
dat de duim aan de andere zijde opnieuw moet opgezet worden
en dus niet aan één stuk doorgehaakt kan worden. Beide helften
worden met een afstekende kleur aan elkaar vast gehaakt door
middel van één toer vasten.
Kapje.
le toer: steeds afwisselend 1 vaste (tusschen 2 ribbels) 2 lossen.
2e toer: om ieder boogje haken we 2 stokjes.
3e toer: afwisselend 1 'vaste (tusschen 2 stokjes). 2 lossen. De
vasten komen boven die van den le toer.
4e toer: om iederen boog 3 stokjes.
5e toer: met andere kleur wol 1 vaste haken tusschen 3 stokjes,
3 lossen. Vasten op die van den vorigen toer.
6e toer: met tweede kleur wol 4 vasten om ieder boogje.
7e toer: als de 5e toer (grondkleur wol).
8e toer: 4 vasten om een boogje, 1 picootje (3 lossen en in de
eerste daarvan ]/ 2 vaste). Deze laatste toer wordt gehaakt van
dezelfde kleur als bij den 5en toer werd gebruikt.
Nu nog een koordje van wol draaien en door het wantje rijgen
bij het begin van het kapje.
Zadeldekje.

Begin met een patroon te maken volgens teekening. Nu wordt
van katoen het zadeldekje gehaakt of gebreid, maar denk er aan
dat het bij haakwerk niet te los gehaakt wordt.
Is het bovenste deel klaar dan wordt een strook gemaakt ter
lengte van 50 cm : breedte 6 cm. De strook wordt in de lengte
9 e b r e i d : d u s e e n a a n t a l s t e k e n
50 cm opgezet ter lengte van
Wanneer de strook 5 cm. hoog is, worden er in den volgenden
toer gaatjes gehaakt of gebreid.
Hierna wordt de strook tegen den bovenkant genaaid; een
koordje gedraaid en door de gaatjes geregen. Als het dekje dan
m gebruik genomen wordt, trekken we het koordje aan en binden
het onder het zadel vast, zoodat het dekje niet verschuiven kan
VOOR DE SOLDATEN.
KNIEW ARMER.
Benoodigd materiaal:
120 gram dikke wol; 4 stalen breipennen.
Begin met het opzetten van 96 steken, op iedere pen 32 steken.
De boord wordt gebreid twee steken recht en twee steken
averecht; lengte 12 cm.
Het kniestuk wordt als volgt gebreid:
Om voor de knie een grootere wijdte te verkrijgen, worden de
toeren bij de eerste helft niet geheel ten einde gebreid,
le toer: de eerste en tweede pen recht breien en van de derde pen
nog 6 steken Het werk keeren. Na het keeren wordt de eerste
steek afgehaald. Hiervoor wordt aan den voorkant als voor een
rechten steek ingestoken, aan den verkeerden kant als voor
een averechten steek.
2e toer: 12 steken averecht terugbreien, het werk keeren, recht
afhalen. Bi, deze 12 recht gebreide steken worden trapsgewijze
de overige steken gebreid en wel telkens 3. Hiervoor wordt
steeds tot 3 steken na de opening gebreid, daarna het werk gekeerd
en teruggebreid. Nadat op deze wijze alle steken gebreid
zijn, worden 5 toeren geheel recht gebreid. Vanaf de 16e toer
blijven de steken trapsgewijze onbewerkt. De 16e toer wordt tot
op 5 steken na gebreid, daarna wordt het werk gekeerd en
terug gebreid tot de eerste pen, waarop eveneens 3 steken
blijven staan. Voortdurend wordt nu in heen en weergaande
25

2(i
toeren tot op 3 steken voor de opening gebreid. Op deze wijze
wordt verder gewerkt, totdat tusschen de beide openingen nog
12 steken over zijn. Nu volgt een toer recht.
Daarna wordt de boord er aan gebreid als in den aanvang bescheven
(12 cm. lang, 2 steken recht en 2 steken averecht). Tenslotte
worden de steken los afgekant.
OOR WARMER (BREIEN).
Benoodigd materiaal:
30 gram donkergroene wol; twee breipennen nr. 2Y 2.
Begin met 8 steken op te zetten; 25 ribbels recht breien; volgende
toer meerderen tusschen de le en 2e steek en de 7e en 8e steek,
volgende pen recht. Zoo doorgaan met om de andere pen te meerderen
tot 20 steken, daarna 10 ribbels recht breien. Vervolgens om
de andere pen minderen; 2 steken samen breien, uitbreien op
2 steken na, samenbreien, en omkeeren. Volgende pen recht.
Op deze wijze minderen tot er 12 steken op de pen overblijven;
40 ribbels recht.
Daarna wordt opgelijke wijze de tweede oorbedekking gebreid;
dus meerderen tot op 20 steken, 10 ribbels recht breien en daarna
weer minderen tot op 8 steken.
Tenslotte nog 5 ribbels recht breien en daarna los afkanten.
Na de beide uiteinden aan elkaar genaaid te hebben is de oorwarmer
klaar.
BIVAKMUTS.
Benoodigd materiaal:
100 gram wol; 4 stalen breipennen.
Er worden 120 steken opgezet; 14 cm. gebreid in toeren. 1 steek
recht en 1 steek averecht. Zijn we zoover klaar, dan blijven er
36 steken op de pen liggen (niet afkanten); met de overige steken
wordt nog 12—14 cm. verder gebreid (heen- en weergaand.)
Nu wordt met 84 steken verder gebreid en de ronding van de muts
gemaakt als bij het breien van een kleine hiel in een kous.
De steken worden op 2 pennen verdeeld, er komen dus 42 steken f f£J
op iedere pen. Er wordt nu recht gebreid tot 22 steken voorbij het
midden. De 22e en 23e steek worden verdraaid samengebreid, J % \
daarna wordt het werk gekeerd. Hierdoor ontstaat een opening.
De eerste steek wordt averecht afgehaald en nu wordt averecht

gebreid tot in het midden, nu worden de 22e en 23e steek van de
andere pen averecht samengebreid. Het werk wordt weer gekeerd,
de le steek recht afgehaald en de pen recht gebreid tot één steek
vóór de opening. Van nu af wordt steeds de steek vóór en na de
opening aan den goeden kant verdraaid en aan den verkeerden
kant averecht samengebreid, totdat er na het midden geen steken
meer over zijn. Nu worden de kantsteken er bij opgenomen tezamen
met de 36 steken, die in 't begin reeds waren blijven liggen.
Tenslotte worden nog 16 toeren 1 steek recht, 1 steek averecht
(geen cm.) gebreid, daarna de steken los afgekant.
Benoodigd materiaal:
P O L S M O F .
ongeveer 100 gram wol; 4 stalen breinaalden.
Er worden 60 steken opgezet; op iedere pen 20 steken. De boord
wordt gebreid 1 steek recht en 1 steek averecht, tot een lengte
van 15 cm. Daarna wordt een spie gebreid voor het duimstukje.
Deze spie wordt ingebreid als beschreven op blz. 22 (kinder­
wanten). Het .totaal aantal steken voor de spie is X
J$ van het aantal
opgezette steken, dus 20 steken.
Het duimstukje wordt gebreid tot op de helft van den duim
(ongeveer 4 cm. lang), daarna afgekant; de hand wordt gebreid
tot aan de vingers en dan eveneens afgekant. (Beter is het de
vingers ook tot 1 cm. te breien.)
B U I K W A R M E R .
Deze wordt op 2 pennen gebreid. Aantal op te zetten steken
bedraagt 175. Nu wordt een rechte lap gebreid, 1 steek recht en
1 steek averecht, ter lengte van 25 cm.
Wanneer de eerste pen gebreid is wordt de lengte van de lap
gemeten en bij Vader of broer de maat genomen, zoodat de buik-
warmer niet te strak wordt gebreid, daar er dan geen warmte door
verkregen wordt.
De lange lap wordt, wanneer de juiste lengte is bereikt, afgekant,
en de beide uiteinden aan elkaar genaaid.
B O R S T W A R M E R .
Voordat de borstwarmer wordt genaaid, gehaakt of gebreid.
21

BIJLAGE
Dienstvoorschrift XII
Deel 1
HANDENARBEID
K 2364 '

Figuur A
Figuur r
Figuur B
Figuur G
Figuur C