15 gemeenschaps- en mannendansen

15 GEMEENSCHAPS- EN MANNENDANSEN

Gooische Boek- en Kunstdrukkerij
W. J. Reijnders — Naarden

15 GEMEENSCHAPS- EN MANNENDANSEN
DOOR
DR. ELISE VAN DER VEN-TEN BENSEL
N.V. UITGEVERSMAATSCHAPPIJ A. RUTGERS, NAARDEN - 1943

INHOUD
Blz.
Ter inleiding 7
Algemeene aanwijzingen voor de gemeen-
schapsdansen 11
Verklaring der teekens, passen en termen 12
1. Intocht met Jan Plezier 16-17
2. Fakkeldans 18
3. Jan koop me een kermiskoek 20
4. Het groot Rondeel 22
5. Afklappertje 23
6. Wandelpolka 24
7. Het Klokkenspel 25
8. De Wandeling 26
9. Het Driespan 27
10. Met z'n Achten 28
Blz.
11. Een bont Vierkant 30
12. Het Zonnerad 32
13. Zwaarddansspel voor 12 mannen . . . . 35
A. Algemeene aanwijzingen 35
B. Kleeding en benoodigdheden . . . . 35
C. Passen 36
D. Opstelling 36
E. Figuren 36
14. Stokkendans en Goudsche Pijpendans . . . 40
A. Algemeene aanwijzingen 40
B. Kleeding en benoodigdheden . . . . 40
C. Passen 40
15. Stokkendans 43
16. Goudsche Pijpendans 47

TER INLEIDING.
Dit Nederlandsche volksdansboekje bevat behalve drie mannendansen uitsluitend groeps- of
gemeenschapsdansen.
Het vergelijkend volksdansonderzoek in de Germaansche landen heeft overtuigend aan het licht
gebracht, dat dergelijke groote-groepsdansen in hun oorsprong teruggaan tot vele eeuwen vóór
onze jaartelling, zooals o.m. Zweedsche rotsteekeningen uit het bronzen tijdperk hebben geopenbaard.
De gemeenschapsgedachte wordt zoowel in kring- als in lange-rijdansen uitgedrukt. Beide zijn in
zich besloten bezielde en actief-bewegende formaties, waarin de eenling opgenomen is in rhythmisch
groepsverband en allen gezamenlijk het bewustzijn hebben een levende eenheid in den dans te
scheppen.
F. Adama van Scheltema heeft in „Die deutsche Volkskunst und ihre Beziehung zur germanischen
Vorzeit" terecht opgemerkt, dat het op effect-bejag ingestelde afstooten en aantrekken, het kokette
behagen der vrouwen en het imponeeren der mannen in vele zoogenaamde volksdansen berust op
hoofsche en burgerlijke cultuurinvloeden tusschen de middeleeuwen en den rococo-tijd. Ook zelfs
oorspronkelijke boerenwerfdansen, die op kermissen en bruiloften traditioneel werden gedanst, hebben
vooral in den loop der 19de eeuw tal van burgerlijke bestanddeelen als gezonken cultuurgoed
opgenomen.
Uit gebrek aan volksch stijlgevoel worden nog heden maar al te dikwijls ook verwaterde salondansen
van vroegere geslachten in hun boersche verstarring als „echte volksdansen versch van het
land" vertoond. Het behoeft geen betoog, dat voor den opbouw van een nieuwen volkschen dans
in dezen tijd van herboren gemeenschapszin zulk „boersch" materiaal geen werkelijke waarde bezit.
Er dient te worden teruggegrepen naar de groeps- en gemeenschapsdansen, die in hun harmoni-
7

schen figurenrijkdom bewijzen, hoe daaraan een aan strenge regels gebonden orde van een zich
rhythmisch-bewegende gemeenschap ten grondslag ligt.
Al aanvaarden we ook de groepsdansen als gemeenschappelijk-Germaansch cultuurbezit, zoo weten
we nog niet met volkomen zekerheid, hoe deze technisch werden uitgevoerd. Trouwens bij de herleving
van den volksdans mag nimmer de bedoeling voorzitten dansen uit voorbije perioden tot in
alle bijzonderheden zin- en zielloos te reproduceeren. Iets anders is het de eeuwige volksche
waarden in hun zinrijken vormenschat ook voor deze en komende tijden te aanvaarden en leering
te trekken uit al hetgeen in den loop der eeuwen de geschiedenis van den volksdans ons heeft
geopenbaard. (Zie voor uitvoerige uiteenzettingen „De Volksdans in Nederland" 1
), vooral Hoofdstuk
IX). De danswijzen der hier-genoteerde gemeenschaps- en mannendansen zijn alle ontleend
aan de 13 deeltjes van de grootste verzameling Nederlandsche contra-dans-melodieën: „Oude en
Nieuwe Hollantse Boeren-lietjes en Contredansen, tot Amsterdam bij Estienne Roger, Musyk- en
Boekverkooper ö Michel Charles Le Cene" (± 1700).
De aangegeven passen, figuren en danshoudingen zijn gelijk aan die welke worden uitgevoerd in
de oudste volksdansen, die nog heden in Germaansche landen voorkomen, terwijl de opeenvolging
der figuren is ontstaan in de practijk van een 20-jarige ervaring met honderden groepen Nederlandsche
volksdansers.
Tenslotte nog dit. Het voornaamste van de techniek dezer gemeenschaps- en mannendansen is niet
het aanleeren der opeenvolgende figuren, doch het dansen zelf, d.w.z. het rhythmisch bewegen van
de groep, wat stijlvol aan de figuren verbonden is.
Zooals iedere tak van volkskunst heeft in ons land ook de volksdans een eeuwenlange periode van
*) door Dr. Elise van der Ven—ten Bensel en D. J. van der Ven, Uitg. A. Rutgers, Naarden.
8

verval doorgemaakt. Maar thans kan men weer spreken van een herleefde volksdanstechniek die
de laatste vijftien jaren in steeds breedere kringen beoefenaars heeft gevonden, zoodat we inderdaad
met vertrouwen de toekomst van den volksdans in Nederland mogen tegemoet zien.
Zaaimaand, 1942.
De Meihof, Oosterbeek.
Dr. ELISE VAN DER VEN—TEN BENSEL.
9

ALGEMEENE AANWIJZINGEN VOOR
DE GEMEENSCHAPSDANSEN.
Men begint met den rechtervoet.
Danshouding en de wijze, waarop men zich voortbeweegt
zijn hoofdzaak. Deze zijn afhankelijk en worden
geregeld door de verplaatsing van het lichaamsgewicht
van den eenen voet naar den anderen, terwijl men het
evenwicht bewaart op dezelfde wijze als een kunstschaatsenrijder.
Hieruit volgt, dat men steeds een scherpen
hoek maakt met den bodem, hetzij achter zich bij
achteruitgaande beweging, hetzij voor zich bij vooruitgaande
beweging, ter zijde rechts of links, naar gelang
men rechts of links een boog beschrijft. Men kan slechts
op deze wijze het lichaam goed gebruiken, wanneer het
één rechte lijn vormt van het hoofd tot de voeten, dus
zonder doorzakkende knieën, gebogen hoofden of
achteruitgetrokken schouders.
Muziek. Twee passen vallen steeds in één maat. Als
begeleidingsinstrumenten worden verschillende soorten
fluiten, o.a. blokfluiten of viool aanbevolen. De speel­
man, ook al is hij vakman, zal de dansen beter kunnen
begeleiden, wanneer hij ze zelf ook dansen kan. Het
verdient aanbeveling, dat verscheidene dansers een instrument
kunnen bespelen om elkander af te wisselen
bij het begeleiden der dansen. Dit is de meest afdoende
wijze om het dikwijls moeilijke vraagstuk der begeleiding
op te lossen.
De dansers dienen een dans te onthouden aan de melodie
en behooren deze dus te kunnen fluiten of zingen.
VOOR DEN SPEELMAN:
Bij het slot van iederen dans wordt in de laatste twee
maten het tempo vertraagd.
Behalve in de dansen, welke uit een bepaald aantal
coupletten bestaan, herhaalt men de muziek zoovele
malen als de dansleider aangeeft.
Het verdient aanbeveling, in afspraak met den dansleider,
als inleiding de A-muziek de eerste maal voor
te spelen om de dansers op den dans en het juiste tempo
voor te bereiden.
Bij voorkeur is de speelman tevens dansleider.
11

VERKLARING DER TEEKENS, PASSEN
EN TERMEN.
= man of mannen (voorzijde).
) = vrouw of vrouwen (voorzijde)
P. = paar of paren.
% = herhaling van de muziek.
Wandelpas
Looppas
Hoppas
Bijtrekpas
12
gewoon veerend gaan.
gewone pas, alleen vlugger, terwijl
men steeds van den eenen voet
op den anderen met een sprongetje
neerkomt en niet stapt.
Wanneer geen andere pas is aangegeven,
wordt steeds looppas
gebruikt.
gewone pas, huppend uitgevoerd
(beweging uit enkelgewricht, geen
opgetrokken knieën),
met rechter voet op zij springen,
linker aansluiten en zoo verder of
Vierpas
Driepas
Draaipas
Schotsche pas
met linker voet op zij springen,
rechter aansluiten en zoo verder;
den aansluitenden voet niet over
den grond sleepen.
drie passen voorwaarts of achterwaarts
en met den vierden aansluiten.
drie passen in één maat, afwisselend
rechts, links, rechts of links,
rechts, links. De laatste pas duurt
twee maal zoo lang als elk der
beide andere.
pas uitgevoerd, al draaiende naar
rechts. Men steunt op den rechtervoet
en zet af met den bal van
den linkervoet.
driepas met een hop op den vierden
tel op denzelfden voet, waarmede
de derde pas gedaan is. Men
springt van den eenen voet op den
anderen, houdt beide voeten
steeds onder het lichaam, steekt
ze niet uit bij den hop en maakt
de beweging vlot, vloeiend en
licht.

Het rhythme is als volgt:
Polkapas = schotsche pas maar met een ander
rhythme en elke pas is meer geaccentueerd.
De hop op den vierden
tel is zeer kort van duur en
geldt als voorslag voor den volgenden
eersten pas. Bij het dansen
op de plaats kruist men de voeten
op de eerste twee passen van elke
maat en dit doet men ook dikwijls
een weinig bij voortgaande beweging.
Het rhythme is als volgt:
z. €. t.4cftt.-e. t. £4c/tt.
Buigen = een begroeting, waarmede iedere'
dans, terwijl het tempo vertraagt,
afsluit. De man plaatst rechtervoet
zijwaarts en trekt linkervoet
bij, terwijl hij buigt. De vrouw
plaatst rechtervoet zijwaarts en
daarna linker achter rechter, terwijl
ze even doorbuigt in de
knieën.
Rechtsom en linksom = twee dansers geven elkaar
Molen =
rechterhand en dansen rechtsom
of linkerhand en dansen linksom.
vier dansers geven elkaar kruiselings
rechterhand en dansen
rechtsom of linkerhand en dansen
linksom.
Armen rechts en links = dansers gaan paarsgewijze
twee passen naar elkaar, haken
rechter armen in elkaar, gaan vier
passen éénmaal rechtsom en
wijken armen loslatend achterwaarts
met één pas en één aansluitpas
van elkander; hetzelfde
links met linker armen.
Handen vast = men geeft elkander één hand,
13

Handen reiken
Zwaaien
Uitloopen
Oploopen
Inspringen
H
rechterhand aan rechterkant, linkerhand
aan linkerkant,
twee dansers staan tegenover elkaar
en houden elkaar bij beide
handen vast.
twee dansers „handen reiken" en
samen rechtsom dansen, terwijl ze
elkander in evenwicht houden en
de armen elastisch gestrekt houden.
eerste man linksom en eerste
vrouw rechtsom dansen in een
boog naar de tweede plaats, terwijl
het tweede paar „oploopt",
tweede man en tweede vrouw
loopen naar de plaatsen van het
eerste paar, terwijl het eerste paar
„uitloopt".
kleine sprong schuin voorwaarts
van front- naar colonne-formatie
op den rechtervoet, wanneer men
naar rechts en op den linkervoet,
wanneer men naar links gaat; op
denzelfden voet nahuppen, ter-
wijl de andere voet bijgetrokken
wordt.
Uitspringen = hetzelfde als inspringen, doch van
colonne- naar front-formatie.
Plaats wisselen = twee dansers gaan elkaar rechter
schouder voorbij.
Plaats wisselen van paren en groepen = twee paren of
groepen „zwaaien", terwijl het
eerste paar of de eerste groep uitkomt
op de tweede plaats en omgekeerd.
Kring (gesloten) = dansers vormen hand aan hand
een kring, de armen op borsthoogte
gestrekt, niet stijf, iets gebogen.
Ruit = twee naast elkaar staande paren
„handen reiken". De eerste man
duwt de eerste vrouw schuin voorwaarts
en trekt haar daarna schuin
achterwaarts naar de tweede
plaats, terwijl het tweede paar
de beweging omgekeerd maakt
(halve'ruit).
Opschuivend = een dans, waarin de paren ieder

nieuw couplet van een nieuwe
plaats uit beginnen.
Geheel opschuivend = wanneer het paar aan het boveneind
ineens aan het benedeneind
terecht komt, terwijl de anderen
„oploopen".
Tweegroepig opschuivend = wanneer twee groepen of
paren telkens gedurende één
couplet met elkander van plaats
wisselen, zoodat het eerste paar
of de eerste groep een plaats
naar het benedeneind en het
tweede paar of de tweede groep
een plaats naar het boveneind opschuift
bij elk couplet. Men blijft
eerste paar of eerste groep totdat
men aan het benedeneind is en
blijft tweede paar of groep, totdat
men aan het boveneind is, heeft
dan gedurende één couplet rust
en verandert daarna van nummer.
Ketting = boogvormige beweging langs en
om elkaar.
Kringketting = een ketting, waarbij de dansers in
een kring twee aan twee tegenover
elkaar staan en elkander afwisselend
rechts en links voorbijgaan,
totdat ieder op zijn plaats
terug is.
Rechte ketting voor vier = vier dansers, die, op een rij
staand, twee aan twee tegenover
elkaar, elkander afwisselend
rechts en links voorbijgaan,
uitgezonderd op de hoeken, waar
zij een groote bocht maken.
Rechte evenwijdige ketting = gelijk aan de rechte ketting
voor vier, doch uitgevoerd door
zooveel dansers als er op een rij
staan en door twee rijen tegelijkertijd.
Rechte ketting in tegenbeweging = gelijk aan de rechte
evenwijdige ketting, doch terwijl
in de eene rij de dansers elkaar
eerst rechts en dan links voorbijgaan,
doen in de andere rij de
dansers het omgekeerde, waardoor
de tegenbeweging ontstaat.
15

1. INTOCHT MET JAN PLEZIER.
INTOCHT.
I. A. Paren achter elkaar, binnenhanden vast, naar
verkiezing in buitenhanden een stokje met
bellen, linten en bloemen versierd, komen op
de dansplaats (looppas).
II. A. Paren achter elkaar doorloopen (looppas).
RIJ VOOR ALLEN.
B. Paren armen rechts en links (hoppas en stokjes
zwaaien, wat bij elke B-muziek geschiedt).
B. Eerste en tweede paren molen rechts en links.
III. A. als II A.
B. Eerste paren heffen binnenhanden vast tot poortje,
tweede paren gaan onderdoor, daarna omgekeerd;
herhalen.
IV. A. en eventueel B. Paren achter elkaar door midden eindigen in rijen van vier voor JAN PLEZIER.
16

1. INTOCHT MET JAN PLEZIER. RIJ VOOR ALLEN.
JAN PLEZIER.
I. A. Rijen van vier, handen vast, eerste paar rechts, B. Rijen rechte ketting voor vier (hoppas en stokjes
vierpas vooruit en achteruit; herhalen. zwaaien).
II. A. Mannen vier bijtrekpassen rechts, vrouwen
links (mannen voorlangs), allen vierpas voor- B. Als boven,
uit, bijtrekpassen terug (vrouwen voorlangs),
allen vierpas achteruit.
III. A. Kringen van vier links en rechts (looppas). B. Als boven.
IV. A. Kringen van acht links en rechts (looppas). B. Als boven.
De eerste paren slaan rechts en de tweede links af om met „De Intocht" dezen inleidenden dans te besluiten.
17

2. FAKKELDANS.
A
RIJ EN KRING VOOR 12 PAREN.
Voor zooyer niet anders is aangegeven, houdt ieder een fakkel in de rechterhand.
Geheele dans wandelpas.
18
I. A. Paren, binnenhanden vast, fakkel in buitenhanden,
komen op de dansplaats en loopen
% dan achter elkaar met de zon in een kring.
II. A. Handen los, mannen met zon buitenkring,
vrouwen tegen zon binnenkring, achter elkaar.
% Allen in tegenovergestelde richting (kringen
naar elkaar toe omdraaien).
B. Paren doorloopen achter elkaar in een kring.
% Gesloten kring vormen (handen vast), mannen met
gezicht naar binnen, vrouwen naar buiten.
B. Mannen en vrouwen plaats wisselen, zoodat mannen
tegen zon binnenkring en vrouwen met zon buitenkring.
% Allen in tegenovergestelde richting (kringen weer
naar elkaar toe omdraaien).

III. A. Mannen vierpas naar midden, dan vrouwen
hetzelfde, terwijl mannen vierpas achterwaarts
terug; vrouwen vierpas naar midden, terwijl
vrouwen vierpas terug.
% Hetzelfde, doch vrouwen beginnen.
IV. A. Kringen van drie paren links.
% Kringen rechts terug.
V. A. Zesde vrouw en zevende man gaan achter
en door midden naar voren, gevolgd door alle
% anderen, die handen vast houden behalve
eerste man en laatste vrouw.
VI. A. Rijen vierpas achter elkaar, eerste rij omkeren,
tweede vierpas doorloopen; tweede rij
ook omkeeren en achter eerste, die na vierpas
weer omkeert, terwijl tweede rij doorloopt.
% Hetzelfde omgekeerde richting, dus eerste rij
moet omdraaien alvorens te beginnen.
VII. A. en eventueel B. De paren keeren zich naar bo
B. Oneven paren vierpas naar midden, met contra's tusschen
even paren achterlangs naar plaatsen terug.
% Even paren hetzelfde.
B. Elke drie paren molen rechts (fakkels buitenhand).
% Elke drie paren molen links (fakkels buitenhand).
Eindigen in één groote kring.
B. Rechte evenwijdige ketting,
en
%
B. Rechte ketting in tegenbeweging.
en
%
n en wandelen weg in rijen van vier achter elkaar.
19

3. JAN KOOP ME EEN KERMISKOEK. KRING VOOR ALLEN.
20

I. Paren tegenover elkaar in kring.
A. Kringen van vier links (bijtrekpas), hetzelfde
rechts terug.
% Molen rechts (hoppas) en links terug.
II. Paren handen vast in gesloten kring.
A. Kring vierpas naar midden en terug, hetzelfde.
% ~ vierpas naar midden en terug, A naar
midden, links omdraaien en naar volgende ~.
Opstelling.-
B. ~ rechterhand plaats wisselen, met contramannen
linksom, vrouwen hetzelfde terug naar plaatsen en
met partners linksom. (De mannen plaatsen telkens
met hun rechterarm de vrouwen naast zich en leiden
ze rond (looppas).
In dezelfde houding gaan de twee tegenoverstaande
paren linksom met een bocht naar dezelfde plaatsen
terug (hoppas) en alle paren eindigen in één grooten
kring.
B. Nieuw-gevormde paren draaipas in gesloten houding.
A rechter- en — linkerhand loslaten, paren (hoppas)
achter elkaar in kring.
21

4. HET GROOT RONDEEL. KRING VOOR ALLEN.
I. A. Kring links (bijtrekpas).
% Hetzelfde rechts terug.
II. A. Kring vierpas naar midden en terug.
% Hetzelfde.
III. A. Paren handenreiken, bijtrekpassen naar midden
en terug, buitenwaarts en terug.
IV. A. Als I.
B. Paren, rechterhand vast, vierpas naar midden en
terug (looppas); paren rechtsom (hoppas).
% Paren, linkerhand vast, vierpas buitenwaarts en
achterwaarts terug (looppas); paren linksom (hoppas).
B. Als boven.
B. Als boven.
B. Als boven.
Bij een groot aantal dansers kan men concentrische kringen vormen.
In plaats van alle kringen tegelijk naar links te beginnen, kunnen de kringen afwisselend links en rechts beginnen.
22

5. AFKLAPPERTJE. RIJ VOOR ALLEN.
Geheel opschuivend. Q
A. Rijen handen vast, vierpas naar elkander en terug.
% Hetzelfde.
B. Handen los en plaats wisselen, dan armen rechts.
% Hetzelfde naar eigen plaatsen terug en armen links. %
Eerste paar, binnenhanden vast, over de mannenrij
en terug over de vrouwenrij (hoppas), terwijl alle
anderen bukken en telkens drie maal klappen op
tweede, vierde en zesde maat.
Eerste paar handen reiken en vier bijtrekpassen door
het midden, terug en daarna acht bijtrekpassen door
het midden naar einde van rij, terwijl de anderen
klappen als boven en één plaats oploopen.
23

6. WANDELPOLKA. RIJ VOOR ALLEN.
Tweegroepig opschuivend.
A. Eerste paren, binnenhand vast, door het midden
(wandelpas).
% Terug (handen los, polkapas) achterlangs de tweede
paren en voorlangs naar de tweede plaats, terwijl
de tweede paren oploopen.
24
B. Allen armen rechts en links (wandelpas).
% Eerste en tweede paren (gesloten houding) om
elkaar dansen (polkapas) en eindigen op de zelfde
plaatsen; eerste en tweede mannen beginnen ruggelings
tegen elkaar.

Tweegroepig opschuivend.
A. Eerste en tweede paren molen rechts (hoppas).
% Hetzelfde links.
B.
%
Allen klappen op eerste tel van de vier eerste maten
in eigen handen, op de tweede tel achtereenvolgens
eikaars rechter, linker, rechter en beide; daarna
eerste paren uit- en tweede paren oploopen.
Klappen als boven, doch eerste en tweede mannen
en dito vrouwen tegenover elkaar; daarna kringen
van vier links (looppas).
25

8. DE WANDELING.
I.. A
Tweegroepig opschuivend.
A. Eerste paar tusschen tweede man en vrouw (handen
vast, wandelpas) door midden,
% kijen van vier achterwaarts terug, paren eindigen
op gewone plaatsen in lange rij.
% Paren door midden (wandelpas;.
% Achterwaarts terug.
26
B.
%
C.
%
RIJ VOOR ALLEN.
Eerste paren heffen binnenhanden vast tot poortje,
tweede paren gaan onderdoor, daarna omqekeerd.
Hetzelfde.
Eerste en tweede P. molen rechts en links (hoppas).
Eerste en tweede paren zwaaien en plaats wisselen
(hoppas or schotsche pas").

9. HET DRIESPAN.
Driegroepig opschuivend.
A. Eerste en tweede groepen van één man met naast
zich twee vrouwen (handen vast) vierpas naar elkander
en terug.
% Groepen handen los en plaats wisselen.
% Als het begin.
% Als hierboven naar plaatsen terug.
RIJ VOOR ALLEN.
B. Kringen van zes links en rechts terug (hoppas)
/o Kringen van drie links, plaats wisselen (hoppas).
Opst elling:
'D C 2
'> < 2
'3 C 2
'3 C
'5 c ;
enz.
27

I. A. Paren vierpas rechterhand vast voor- en achterwaarts;
paar 1 met 2, 3 met 4 halve ruit.
% Paren vierpas voor- en achterwaarts; halve
ruit naar plaatsen terug.
II. A. Paren armen rechts; paar 1 met 2, 3 met 4
halve ruit.
% Paren armen links; halve ruit naar plaatsen
terug.
III. A. Als I.
IV. A. Als II.
B. 1ste maat A inspringen, 2e maat — hetzelfde; paren,
rechterhand vast, plaats wisselen; maat 5—8 allen
bijtrekpassen rechts en terug links.
Vi 1ste maat A uitspringen naar vrouwenkant, 2de
maat — uitspringen naar mannenkant; paren, rechter
hand vast, plaats wisselen; maat 5—8 allen bijtrekpassen
rechts en terug links.
B. P. 1 en 4 vierpas naar elkaar, P. 1 tusschen P. 2,
P. 4 tusschen P. 3, in rijen achteruit (looppas); de
uiteinden der rijen zwaaien de anderen rond naar
dezelfde plaatsen terug (hoppas).
% A 2
met A 3
naar ~ - met ~ a
, vierpas naar elkaar;
mannen- en vrouwenrij vierpas achteruit; de uiteinden
der rijen zwaaien de anderen rond naar de
zelfde plaatsen terug (hoppas).
B. P. 1 en 3 vier bijtrekpassen buitenwaarts, terwijl
P. 2 en 4 hetzelfde binnenwaarts; P. 1 en 3 vierpas
achterwaarts, terwijl P. 2 en 4 hetzelfde voorwaarts;
P. 1 en 3 vier bijtrekpassen binnenwaarts, terwijl
P. 2 en 4 hetzelfde buitenwaarts; P. 1 en 3 vierpas
voorwaarts, terwijl P. 2 en 4 vierpas achterwaarts.
% Hetzelfde doch naar beneden.
B. Rijen vierpas achteruit en vooruit (looppas); halve
rechte ketting voor vier (hoppas).
% Hetzelfde naar plaatsen terug.
29

11. EEN BONT VIERKANT. VIERKANT VOOR ACHT.
30

I. A. Kring links (bijtrekpas).
% Hetzelfde rechts terug.
II. A. A molen rechter handen vast (looppas)
% Hetzelfde links terug.
III. A. . . molen rechter handen vast (looppas)
% Hetzelfde links terug.
IV. A. A kring links (looppas).
% A kring rechts terug.
V. A. •"-> kring links (looppas).
% A kring rechts terug.
VI. Als I.
B. A l
en A 3
plaats wisselen (bijtrekpas, voorlangs,
rechter schouder voor), daarna ~ 1
en ~ 3
hetzelfde.
Paren 2 en 4 hetzelfde.
% Allen halve kringketting naar plaatsen terug (hoppas),
paren zwaaien (looppas).
B. Als boven.
B. Als boven.
B. Als boven.
B. Als boven.
B. Als boven.
31

12. HET ZONNERAD. VIERKANT VOOR ACHT.
32

I. A. Paren 1 en 3 handen vast, vierpas naar elkaar
en terug.
% Paren 2 en 4 hetzelfde.
II. A. Hetzelfde als I A.
III. A. Hetzelfde als I A.
IV. A. Hetzelfde als I A.
B. Paren 1 en 3 naar elkaar, paar 1 met A 4
en ^ 2
,
paar 3 met A 2
en ^ 4
in rijen achteruit; A 1
en-—• 2
,
A 4
en — 1
%
heffen handen tot poortjes, de anderen
gaan onderdoor, dan omgekeerd.
Hetzelfde, doch zijkanten beginnen.
B. Paren armen rechts, A molen links (looppas) in het
midden, terwijl-—- (hoppas) buitenom naar plaatsen
terug.
% Paren armen links, — in midden, A buitenom, hetzelfde
in omgekeerde richting.
B. A vierpas naar midden en ruggelings naar volgende
plaats rechts (looppas), terwijl ' —
> uitloopen naar
links (hoppas); herhalen
% vierpas naar midden en ruggelings naar volgende
olaats links (looppas), terwijl A uitloopen naar
rechts (hoppas); herhalen
B. A, gevolgd door uitloopen, molen rechts met'—
binnenhanden vast (hoppas).
% Molen keert om, zoodat —• molen links met A binnenhanden
vast (hoopas). Paren zwaaien (looppas).
33

13 ZWAARDDANS.

ZWAARDDANSSPEL VOOR 12 MANNEN.
A. Algemeene aanwijzingen.
Voor dit zwaarddansspel zijn veertien deelnemers noodig. Twaalf van hen voeren gezamenlijk den dans uit. No. 1
is de leider of voordanser; hij geeft de volgorde der figuren aan en heeft de geheele leiding van den dans. No. 12
is na hem de belangrijkste danser. (Zie voor uitvoerige bijzonderheden over de beteekenis en de geschiedenis van
de zwaarddansen Hoofdstuk VII—X in ,,De Volksdans in Nederland").
No. 13 is de hansworst of potsenmaker. Hij berijdt een stokpaardje (voor de rol van het stokpaardje zie „Het
Carnavalsboek van Nederland" 1
) en brengt de vroolijke noot in het ernstige zwaarddansspel. De stokpaardruiter
is de tegenspeler, die de gesloten gemeenschap der zwaarddansers met zijn potsierlijke sprongen en zijn grappen tracht
te verstoren. Hij moet den dans heel goed kennen en zeer bewegelijk en lenig zijn, want de nar op zijn stokpaard
moet wèl alle pogingen in het werk stellen om den goeden gang van zaken schijnbaar te verstoren, doch hij moet
tegelijkertijd toch ook weer zóó op den achtergrond blijven, dat de dansers in werkelijkheid geen last van hem
ondervinden en de aandacht der toeschouwers niet van den dans op den hansworst wordt afgeleid.
No. 14 is een figuur, die in een grauw kleed gehuld en voorzien van een grijzen baard, ook een tegenspeler der
dansers is. Men kan in hem den winter, het oude jaar zien of de machten der duisternis, die door de kracht der
zonnestralen van het nieuwe licht worden overwonnen.
Wat het aanleeren van den zwaarddans betreft, geldt hetzelfde als op blz. 38 voor de moressendansen is aangegeven.
2
) door D. J. van der Ven, Uitg. Batteljé en Terpstra, Leiden.
B. Kleeding en benoodigdheden.
De twaalf dansers zijn gelijk gekleed, öf geheel in het wit, öf in wit hemd en donkergekleurde broek.
Voor een geschikte uitrusting van den stokpaardruiter zie „Het Carnavalsboek van Nederland".
Zoowel zware als lichte schoenen zijn geschikt; doch alle dansers moeten hetzelfde soort schoeisel dragen, niet alleen
terwille van de uiterlijke gelijkheid in kleeding doch ook voor het uitvoeren der passen, daar deze van karakter
verschillen naar gelang zwaar of licht schoeisel gebruikt wordt.
Bellen kan men op een band bevestigd, onder de knie of rond de enkels dragen.
35

De zwaarden, vervaardigd van staal, zijn ongeveer 65 c.M. lang en 2 x
/ 2 c.M. breed en voorzien van een rond houten
gevest. s
C. Passen.
Op iedere maat der muziek danst men twee passen, hetzij looppassen of hoppassen, zooals bij de afzonderlijke figuren
is aangegeven.
De looppas wordt met een eenigszins zwaren tred uitgevoerd; de hoppas is energieker en levendiger dan in de
gemeenschapsdansen.
D. Opstelling.
De dansers houden gedurende den geheelen dans hun eigen zwaard in de rechterhand. Zij komen op in een kring
tegen de zon. No. 2 achter No. 1, enz. en houden hun zwaarden tegen den rechterschouder.
E. Figuren.
I. Hoppas. Eerste melodie.
1. Intocht (A en B). Allen dansen achter elkaar in een grooten kring.
2. Kleine kringen en zwaarden slaan. A. en A: Van het boveneind uit slaat No. 1 af in een kring van drie, gevolgd
door de nummers 2 en 3; tegelijkertijd worden drie andere kringen gevormd door No. 4, 7 en 10, gevolgd door de
anderen.
B. Drie aan drie zwaarden tegen elkaar slaan, terwijl men verder danst. De vier kleine kringen vormen weer
één grooten kring. B: De muziek vertraagt op het eind en allen staan stil zwaarden steunend vóór zich op den grond.
3. Begroeting. A. steunen op zwaarden. A: zwaarden neerleggen met punt naar het midden en armen kruisen.
B. Op eerste maat neemt No. 1 zijn zwaard op, reikt de punt aan No. 12, die weer op de volgende maat zijn
zwaard opneemt en de punt reikt aan No. 11 enz.
II. Looppas.
In dit couplet regelt de melodie uitsluitend het rhythme der passen en heeft geen invloed op de aaneensluiting
der figuren.
1. Dubbel over.
36

No. 6 en 7 bukken zich en houden het zwaard tusschen hen, ongeveer 20 c.M. boven en evenwijdig aan den grond.
No. 1 en 12 gaan naast elkander over het zwaard, gevolgd door No. 2 en 11, enz. No. 1 slaat links af, gevolgd
door 2, enz., No. 12 door 11 enz. en allen gaan naar hun eigen plaatsen terug. No. 7 springt niet over het zwaard
doch staat op zijn eigen plaats op. Deze beweging kan door alle dansers herhaald worden maar om te bekorten
herhaalt men doorgaans drie keer, te beginnen met No. 1 en 2, die tezamen over de zwaarden gaan.
2. Dubbel onder.
No. 1 en 2 gaan onder het zwaard, dat door No. 6 en 7 hoog gehouden wordt. Zoodra zij onder de poort zijn
doorgegaan heffen No. 1 en 12 het zwaard tusschen hen op en gaan gevolgd door de andere dansers naar hun
plaatsen terug. No. 6 en 7 beginnen onmiddellijk met in de richting van No. 1 en 12 te loopen, zoodat in dit
figuur alle dansers steeds in beweging blijven. Herhalen zooals in „Dubbel over".
3. CVer buurman s zwaard springen.
Allen staan stil. No. 2 houdt zijn zwaard laag bij den grond, No. 1 brengt zijn rechterhand boven zijn hoofd, keert
zich naar No. 2 en springt tegen de zon draaiend, over het zwaard van No. 2. No. 2 en de volgende dansers doen
achtereenvolgens hetzelfde. Alles herhalen.
III. Hoppas. Tweede melodie.
1. Buurman's zwaard los laten, eigen zwaard tegen rechter schouder houden en allen dansen achter No. 1 aan
uit den kring in een opstelling van twee rijen tegenover elkaar.
No. I, gevolgd door allen, danst van achteren door het midden, slaat links af, blijft staan met het gezicht naar
rechts gekeerd. De nummers 2 tot 6 plaatsen zich al dansend naast hem in een rij. No. 7 met de overigen gaat
schuin door het midden, slaat naar rechts af en blijft staan tegenover 1, terwijl de overigen zich in een rij naast
hem plaatsen.
37

2. Uithoppen en zwaarden slaan.
A. Zwaarden hoog heffen en op eerste tel van de eerste maat twee aan twee tegen elkaar slaan en 1 gevolgd
door 2, 3 door 4, 5 door 6 in kleine kringen linksom naar hun plaatsen terug hoppen, terwijl de anderen hetzelfde
doen in tegenovergestelde richting. A: herhalen.
B. Zwaarden slaan op 1ste tel van 1ste en 3de maat, rijen één aansluitpas achteruit en vooruit; op maat 7 en 8 drie
maal zwaarden slaan. B: herhalen.
2. Ketting.
No. 1, 8, 3, 10, 5 en 12 vormen met vier hoppassen een flankrij in het midden. Zij dansen een ketting achterom
No. 2. voorlangs 4, achterom 6, schuin door het midden, achterom 7, voorom 9, achterlangs 11 en door het midden
naar hun plaatsen terug. De anderen daarna hetzelfde.
IV. Looppas. Eerste melodie.
1. Zwaarden kruisen.
A. Zwaarden twee aan twee laag kruisen, terwijl paren uit het midden gaan in een kring tegen de zon. A: Zwaarden
hoog kruisen. B. Afwisselend laag en hoog gekruist houden en achter uit den kring door het midden dansen en
weer in de twee frontrijtn van het vorige couplet opstellen en zwaarden op schouder.
2. Zwaardsprong.
No. 1, gevolgd door alk anderen, gaat in den kring met de zon. Vooraan gaat hij aan den binnenkant terug, dus
tegen de zon, en houdt 7-ijn zwaard laag, waarover No. 2 springt, die No. 1 volgt en zijn zwaard laag houdt voor
No. 3 om overheen te springen, enz.
3. Zwaardvenstersprong.
No. 1, gevolgd door alle anderen, gaat van achteren uit den kring door het midden. No. 1 en No. 2 maken van
hun zwaarden een venster door de punten van eikaars zwaarden vast te houden. De anderen springen door dit
„venster", terwijl ze hun zwaarden vooruit gericht houden met het gezicht naar de toeschouwers. Zij volgen elkaar
in den kring met de zon; No. 1 en 2 sluiten aan op hun eigen plaatsen.
38

V. Hoppas. Tweede melodie.
Terwijl de kring verder danst, vallen de nummers 3, 6, 9 en 12 achtereenvolgens op de hoeken uit.
1. Sfer vormen.
A. De acht dansers in den kring zw aarden op schouder. A: zwaardpunten van voorbuurman vastgrijpen.
B. Zwaarden vlechten door den kring te vernauwen. Ieder kruist zijn rechterhand over zijn linker, laat het zwaard
van zijn buurman los en gebruikt zijn beide handen om zijn eigen gevest onder de aangrenzende zwaardpunt te
duwen. Gedurende het vormen van de ster blijft men op de gewone wijze doorhuppen.
B: Terwijl de anderen in een kring verder dansen, heft No. 1 de ster met beide handen omhoog om die aan de
toeschouwers te toonen.
A. en A: No. 1 komt op zijn eigen plaats terug in den kring, ieder grijpt met duim en wijsvinger zijn gevest met
de daarover gevlochten punt vast en trekt op de laatste maat der muziek het gevest uit de ster.
De grauwe figuur van den winter is intusschen door den stokpaardruiter in de ster gejaagd en de zwaarden zijn
om zijn hals gevlochten, doch hij ontsnapt op het oogenblik, dat de zwaarden uit de ster worden teruggetrokken.
2. Spiraal.
De vier dansers, die uitgevallen waren, dansen weer op hun plaatsen terug. Allen zwaard op eigen schouder en
de punt van het zwaard van den voor-buurman vastgrijpen. No. 12 geeft zijn zwaard aan den stokpaardruiter en
plaatst zich in het midden van den kring, die zich om hem opwindt in een spiraal, terwijl de zwaarden kruiselings om
den hals van No. 12 gelegd worden. Voor het afwinden van den spiraal slaat No. 1 buitenlangs af, heft zijn
zwaard vier tellen hoog en plaatst het dan op zijn schouder. De anderen doen achtereenvolgens hetzelfde.
3. Roos.
Het stokpaardje duwt de grijze gestalte weer binnen den kring, nu zóó, dat de winter zich gebogen opstelt in het
midden met beide handen op den grond. No. 1 en achtereenvolgens alle anderen, leggen, terwijl ze blijven dansen,
hun zwaarden kruiselings op den rug van den winter. De laatste, No. 12, springt op de gekruiste zwaarden en houdt,
zoo mogelijk op rijm, een toespraak tot de aanwezigen, waarin hij in het kort de beteekenis aanduidt, welke de
zwaarddans voor de uitvoerders heeft.
39

STOKKENDANS EN GOUDSCHE PIJPENDANS.
A. Algemeene aanwijzingen.
De hier-volgende stokkendans en Goudsche pijpendans zijn typen van moressendansen, waarover uitvoerige bijzonderheden
zijn vermeld in Hoofdstuk XI van „De Volksdans in Nederland".
De moressendans is evenals de zwaarddans, niet alleen historisch en traditioneel, maar ook volgens de techniek
uitsluitend een mannendans.
Al vereischt de moressendans ook lenigheid en een beheersching van het bewegingsapparaat, toch is het geen
gymnastische prestatie, evenmin als een uitgelaten expressie van levensvreugde. De bewegingen zijn krachtig en
mannelijk, maar moeten met sierlijkheid, beheerscht, waardig en in den hier-genoteerden stokkendans bij sommige
figuren, zooals de wandeling in den kring en den optocht, zelfs plechtig worden uitgevoerd.
Voor de juiste uitvoering der moressendansen is het noodig, dat men mondeling onderricht ontvangt van een bevoegde
leerkracht. De hier-gegeven noteeringen zijn bestemd om de dansen in de herinnering terug te roepen bij
hen, die deze reeds technisch hebben aangeleerd.
B. Kleeding en benoodigdheden.
De moressendansers kleeden zich groepsgewijze in het zelfde costuum, öf geheel in het wit, de feestelijke kleur van
ouds, öf in wit hemd en donkergekleurde broek.
Licht schoeisel verdient aanbeveling.
Bellen zijn op langwerpige of vierkante beenstukken bevestigd, die voor het scheenbeen gebonden worden, of op
banden, welke men onder de knie of rond de enkels draagt.
De stokken voor den hier-genoteerde stokkendans zijn ongeveer 80 c.M. lang en 2J^ cM. in doorsnee.
De Goudsche pijpen zijn in de langste maat, die verkrijgbaar is.
C. Passen.
De grondvorm van den moressenpas is een sprong van den bal van den eenen voet op den bal van den anderen,
terwijl de knieën recht gehouden worden en de voet alvorens neer te komen een scherpen zwaai van ongeveer
35 c.M. voorwaarts maakt. De pas wordt onder de muziek aangegeven:
40

. = pas op den rechtervoet; 1. = pas op den linkervoet.
De navolgende voorschriften gelden voor een goede uitvoering van den moressendans.
1. De houding van den danser moet rechtop zijn met opgeheven hoofd en losse schouders; hij mag voorover noch
achterover, noch links of rechts overhellen.
2. Hij moet beide beenen op precies dezelfde wijze bewegen (de beginner heeft meestal meer moeite met het uitzwaaien
van het linkerbeen dan van het rechter).
3. De beweging van het been is een zwaai van de heup uit voorwaarts en terug en niet een oplichten van het dijbeen.
4. De knie moet recht zijn maar niet stijf en bij het neerkomen van het been moet de knie even meeveeren.
5. Het been, dat bewogen wordt, is zooveel mogelijk ontspannen en de enkel geheel los; de teenen en de hiel
worden dus volkomen los gehouden en niet op- of neerwaarts gericht.
6. De pas wordt op den bal van den voet uitgevoerd en niet op de teenen; de hiel komt dicht bij den grond maar
raakt deze niet.
7. De bewegende voet moet steeds onder het lichaam teruggebracht worden en nooit vooruit of achteruit geplaatst.
8. De sprong van den eenen voet op den anderen is het hoofdelement in den moressenpas; in alle evoluties en
figuren moet het wisselen der voeten een sprong blijven en het mag nooit een loop- of wandelpas worden.
De 412 pas.
Na eiken pas komt een hop, d.i. een kleine sprong met den voet, die op den grond is en waarbij men op denzelfden
voet terugkomt.
Deze pas wordt onder de muziek aangegeven: h.r. = hop op den rechtervoet; h.1. = hop op den linkervoet.
De 413 pas.
Deze bestaat uit drie moressenpassen in den grondvorm, afwisselend op de voeten, gevolgd door een hop op den
voet, waarmede men den laatsten pas heeft gemaakt.
De sprong.
Dit is een gewone moressenpas maar met een veel grooteren sprong, welke zoo hoog mogelijk is in overeenstemming
met den tijd, welke de muziek ervoor toelaat.
De sluitsprong.
Dit is een zoo hoog mogelijke sprong, waarbij de danser op den bal van zijn beide voeten neerkomt en met zijn
hielen daarna den grond raakt. Deze sprong wordt onder de muziek aangegeven als Sluitsprong.
41

MUZIEK FIGUREN OPSTELLING
A. (Voorspel).
I A.
B.
II A.
B.
III A.
B.
IV A.
B.
V A.
B.
VI A.
B.
VII A.
42
Kringwandeling (Zie blz. 43)
Op en Neer (Zie blz. 43)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Oversteken (Zie blz. 43)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Naast elkaar (Zie blz. 44)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Rug aan rug (Zie blz. 44)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Samen rechtsom en linksom (Zie blz. 44)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Heele ketting (Zie blz. 44)
Stokken slaan en Optocht (Zie blz. 45)
Kring, eindigen in colonne met de stokken
gekruist (Zie blz. 45)
Kring naar colonne.
Colonne naar front.
Front.
Front.
Front.
Front.
Front.
Front.
Front.
Front.
Front naar colonne.
Colonne naar front.
Front naar kring.
Kring naar colonne.

STOKKENDANS.
Een stok (ongeveer 80 c.M. lang en iy 2 c.M. in doorsnee) wordt door lederen danser met de rechterhand in het
midden vastgehouden en verticaal voor het lichaam uit gedragen (de hand op schouderhoogte of iets lager).
Opstelling.
Deze stokkendans wordt uitgevoerd door acht mannen, die in twee rijen van vier staan. Wanneer deze met de
gezichten naar elkaar toe staan, heet de opstelling: front. Wanneer de mannen van de twee rijen naast elkaar staan,
heet de opstelling: colonne.
Wanneer de colonne naar het boveneind gericht staat, d.i. met het gezicht naar de muziek en naar de toeschouwers,
dan staan in de linkerrij van bovenaf gerekend No. 1,3, 5 en 7, in de rechterrij No. 2, 4, 6 en 8.
No. 1 is de leider en hij kan de figuren afroepen om de anderen aan de volgorde te herinneren.
No. 1 en 2, 3 en 4, enz., worden dansmakkers of 1ste, 2 de paar, enz. genoemd.
Figuren.
1. Kringwandeling. De dansers wandelen met de zon achter elkaar aan in een kring naar hun plaatsen en gaan bij
de laatste maat in colonne staan; op de tweede helft van de laatste maat slaan dansmakkers op eikaars stokken,
terwijl ze hun eigen stokken van rechts naar links bewegen.
2. Op en neer. De groep staat in colonne, met het gezicht naar het boveneind gericht en danst tweemaal:
"Wissen: t. S. e. Ai. t. t. S. A-f. ^ fr. £. &.£ Süutspjt.
Op de tweede helft van de laatste maat, zoowel in A. 1 als A. 2 slaan dansmakkers op eikaars stokken, op dezelfde
wijze als in „kringwandeling".
De passen voor de volgende figuren zijn alle gelijk aan die van „Op en Neer".
3. Oversteken.
Dit figuur wordt door ieder paar dansers in front-opstelling gelijktijdig gedanst. Allen houden iets naar links aan,
gaan hun dansmakkers rechts voorbij (twee maten), gaan een kleinen halven cirkel met de zon (derde maat) en
eindigen tegenover elkaar (vierde maat). Op precies dezelfde wijze gaan allen weer naar hun eigen plaatsen terug.
Stokken slaan als in „Op en Neer".
43

4. Naast elkaar.
Op de eerste maat dansen oneven nummers naar den overkant en met de zon draaiend plaatsen ze zich naast hun
even dansmakkers, die op de eerste maat iets vooruit dansen. Allen blijven in één rij, met het gezicht in de richting,
waarin oorspronkelijk de even nummers reeds stonden, tot de voorlaatste maat van A 2. Dan op dezelfde wijze naar
eigen plaatsen terug. Stokken slaan als in „Kringwandeling".
5. Rug aan rug.
Deze figuur wordt door ieder paar dansers in front-opstelling gelijktijdig gedanst. Allen houden iets naar links aan,
gaan hun dansmakkers rechts voorbij (twee maten), en gaan achterwaarts, links passeerend naar hun eigen plaatsen
terug (twee maten). Daarna dezelfde beweging in omgekeerde richting herhalen. Stokken slaan als in „Op en Neer".
6. Samen rechtsom en linksom.
Allen nemen den stok in de linkerhand en dragen deze verticaal vooruit, terwijl de dansmakkers elkaar bij de
rechterhand op schouderhoogte vasthouden en met de zon naar hun plaatsen dansen. Op de vierde maat stokken
terug in rechterhand om op de laatste halve maat ermee te kunnen slaan. Daarna evenzoo met de linkerhand linksom.
Stokken slaan als in „Op en Neer".
7. Heele ketting.
Deze figuur wordt door de drie eerste mannen van elke rij tezamen gedanst, terwijl de rijen de figuur qelijktijdiq
uitvoeren.
In de eerste helft van de ketting wisselen No. 1 en 5 van plaats. No. 1 maakt een halven draai tegen de zon
slaat naar links af buitenwaarts en - gaat door de plaats, waar No. 3 gestaan heeft, binnenwaarts met een bocht
naar de plaats van No. 5. No. 5 maakt tegelijkertijd een halven draai met de zon, slaat naar rechts af buitenwaarts
en gaat door de plaats, waar No. 3 gestaan heeft binnenwaarts met een bocht naar de plaats van No. 1. Tegelijkertijd
volgt No. 3 No. 1, gaat door de plaats, waar No. 1 gestaan heeft en komt op zijn eigen plaats terug. In de
tweede halve ketting geschieden alle bewegingen in omgekeerde richting en komt ieder op zijn eigen plaats terug.
De dansers in de even rij voeren de figuur op precies dezelfde wijze omgekeerd uit.
Bij de ontmoetingspunten gaan No. 1 en No. 2 steeds voor, ze passeeren dus aan den binnenkant, terwijl No. 5
en 6 steeds aan den buitenkant passeeren.
44

Terwijl de eerste zes dansers de ketting formeeren, gaan No. 7 en 8 elkaar rechts voorbij, dansen buitenlangs de
groep naar het boveneind, passeeren elkaar weer rechts en dansen buitenom naar hun plaatsen terug.
Stokken slaan als in „Op en Neer".
8. Kring.
De dansers als in „Kringwandeling" met de zon achter elkaar aan in een kring. Op A 2 met een draai links in
den kring terug naar plaatsen. Op de laatste twee maten vier sprongen op de plaatsen.
Stokken slaan en optocht op B.-muziek.
1. Stokken slaan. De rijen staan stil in front-opstelling.
De even nummers nemen met beide handen hun stokken vast, brengen deze horizontaal boven hun hoofd, draaien
hun dansmakkers den linker schouder toe (gezicht naar boveneind) en de oneven nummers slaan op de tweede
helft van de eerste maat op de hoog-gehouden stokken.
Daarna omgekeerd (oneven nummers met het gezicht naar het benedeneind) hetzelfde op de tweede helft van de
tweede maat.
Daarna staan de rijen weer tegenover elkaar en met de stokken alleen in de rechterhand slaan ze deze tegen
elkaar, eerst de boveneinden van rechts naar links, dan de benedeneinden van links naar rechts, op de eerste en
tweede helft van de derde maat en hetzelfde op de vierde maat.
2. Optocht. In B. 1 dansen het eerste en vierde paar tusschen de andere paren naar elkaar toe en weer terug.
In B. 2 dansen No. 3 en 4, 5 en 6 achteruit en vooruit. Telkens stokken slaan als in „Op en Neer".
45

15 GOUDSCHE PIJPENDANS.

GOUDSCHE PIJPENDANS.
Opstelling.
Iedere danser plaatst zich achter de pijpen, aldus:
Te gebruiken afkortingen:
r. = moressenpas op den rechtervoet. (Zie blz. 40).
1. = moressenpas op den linkervoet.
t. — teen.
h. = hiel.
bijv U A.beteekent linker teen plaatsen in de opening, welke in de teekening is aangegeven als A A
fplï ( P
Zie (
5z e
4 b
!)•. 41,
I O n d
^ ^ d a n S £ D uifgangspla 9
atfreindigt met sluit-
B. r. A., l.t. A., 1. B., r.t. B., enz.
II. A. als I. A., doch eindigen op plaats gemerkt +.
III A Ak I "ï "!? \ B
V ; d
° C h
! n V i £ r d e p a S : r
- B
- L h
- A
- 1 C
- ^ r.h. D., enz
III. A. Als 1. A., doch eindigen vóór de pijpen
C. 1. D., r.C, 1. D.. r. A., 1. A„ enz.
C. 2. Herhalen.
IV. Herhaling van III.
V. A. Als I. A.. doch eindioen nn nla;,tc „„„..t. n
C 2. Herhalen'. A
" ^ A
" U C 1 A
' " ^ °' A
" e S h e r h a l e n m e t d e h i e I i n
omgekeerde volgorde.
C Als V C d
° C h e i n d i g e D
° P d e oors
Pronkelijke plaats achter de pijpen.
VII. A. Als I. A., doch in versneld tempo en eindigen achter de pijpen.