2qwzhus 6wuxfwxxuylvlh $oskhq ddq ghq 5lmq - Gemeente Alphen ...

februari 2013

Met trots presenteer ik u de toekomstvisie op Alphen aan den Rijn!
Een visie op de ruimtelijke structuur van Alphen aan den Rijn in 2031.
Met deze visie geven we richting aan de ruimtelijke ontwikkeling van
de Stad van Morgen. De visie is geen dichtgetimmerd beleidsstuk,
maar een flexibel, richtinggevend en inspirerend kader. Daarmee
bieden we ruimte aan de ontwikkeling van Alphen aan den Rijn,
want 2031 is nog ver weg en de toekomst onvoorspelbaar en vol
verrassingen.
Deze ruimtelijke visie gaat over huizen, wegen, parken,
bedrijventerreinen en dorpen, maar bovenal – want dat is veel
belangrijker – over het blootleggen en versterken van de collectieve
waarden die door de mensen in Alphen aan den Rijn worden gedeeld.
Deze komen voort uit de rijke historie van de plek. Zij vormen de
basis voor een leefbare en succesvolle toekomst voor de mensen in
onze gemeente.
Wat zijn nou die collectieve waarden? Ik noem in elk geval de van
oudsher aanwezige ondernemersgeest. Al in de Romeinse tijd was
het Limes-castellum Albanianae op de grens van het Romeinse en het
Germaanse Rijk een grenspost en een levendig handelscentrum. De
Oude Rijn als bedrijvige vaar- en handelsroute maakt al eeuwenlang
deel uit van de identiteit van Alphen aan den Rijn. Diezelfde
ondernemersgeest is ook nu nog overal in Alphen aan den Rijn terug
te vinden bij ondernemers, agrariërs, werknemers in diverse sectoren
en zzp-ers. Zij vormen het economische hart van Alphen aan den Rijn.

Ook het alom aanwezige groen en de sociale verbondenheid
zijn waarden die iedereen belangrijk vindt. Het beeldbepalende
veenweidelandschap en het dorpse verleden van Alphen aan den Rijn
vormen daarvoor een stevig fundament.
In de recente ontwikkelingsgeschiedenis (vanaf de jaren ’70 van de
vorige eeuw) is Alphen aan den Rijn sterk gegroeid: tienduizenden
nieuwe inwoners hebben zich in de gemeente gevestigd om hier
een bestaan op te bouwen en hun kinderen op te zien groeien.
Alphen aan den Rijn bood deze nieuwvestigers een aantrekkelijke
leefomgeving en een veelbelovend toekomstperspectief. Aan ons de
opdracht om die waarden te borgen, ook voor toekomstige inwoners.
Deze visie is ontwikkeld door de bewoners, de bedrijven en overige
gebruikers van de stad, de dorpen en het landschap dat Alphen
aan den Rijn rijk is. Zij zíjn de gemeente, zij bepalen de identiteit
en kwaliteit van het geheel. De uitvoering van de visie is dan ook
iets dat niet door de gemeente alleen kan worden gedaan: juist de
inwoners, ondernemers en iedereen die gebruik maakt van de stad
zijn medeverantwoordelijk voor de Stad van Morgen.
De visie wil daarom met name een inspirerend kader bieden voor
initiatieven vanuit de samenleving: iedereen wordt nadrukkelijk
uitgenodigd en ondersteund om actief mee te werken aan de
ruimtelijke doorontwikkeling van naar een vitale en duurzame
gemeente Alphen aan den Rijn in 2031.
Tseard Hoekstra
wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling
Alphen aan den Rijn
februari 2013
De Stad van Morgen

Inleiding
Leeswijzer
De Stad van Morgen
Intense Stad
Vitale Dorpen
Waardevol Landschap
Trends & Ontwikkelingen
Positionering
Historische ontwikkeling
De opbouw van Alphen aan den Rijn
Alphen aan den Rijn als onderdeel van de Randstad
Alphen aan den Rijn in relatie tot het Groene Hart
Positionering na herindeling 2014
Duurzaamheid
Uitvoeringsstrategie Intense Stad
Projecten en inspiratie Intense Stad
Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
Inspiratie Vitale Dorpen
Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap
Inspiratie Waardevol Landschap
Financiële Paragraaf
De Stad van Morgen 1
2
7
10
14
16
17
18
24
24
25
30
31
32
36
40
50
82
94
98
108
128

2
“Morgen is van jou!” Met die kreet startte de Week van de
Structuurvisie in november 2010. Bewoners en bedrijven werden
in een bruisend en groots social media event betrokken bij het
opstellen van de structuurvisie voor Alphen aan den Rijn. Inmiddels
is deze aanpak een landelijk succes gebleken: Alphen aan den
Rijn presenteert de werkwijze op landelijke symposia en in vele
publicaties is de aanpak beschreven als bijzonder en vernieuwend.
Deze vernieuwende aanpak staat symbool voor de inhoudelijke
koerswijziging die in Alphen is ingezet. Na decennia van planmatige
stadsuitbreiding staat Alphen nu voor een nieuwe opgave: het
vitaliseren en intensiveren van de stad in een duurzaam verbond met
het Groene Hart. Een uitdagende opgave, waar het stadsbestuur de
energie en creativiteit van burgers en professionele belanghebbenden
hard voor nodig heeft.
De Spontane Stad is daarbij een belangrijk begrip: in deze visie
geeft de gemeente aan welke ambities zij met het gemeentelijk
grondgebied heeft. Bij de realisatie van die ambities zal de gemeente
in sommige gevallen als trekker optreden. Dat zal met name
het geval zijn bij projecten die voor alle inwoners, bedrijven en
gebruikers van de stad, de dorpen en het landschap van belang zijn.
De zogenaamde “collectieve waarden”, zoals de wegenstructuur,
de groenstructuur, maar ook projecten als de Lage Zijde en de
Stationsomgeving. Op die collectieve waarden zal de gemeente strak
regisseren.
Aan de andere kant biedt deze visie veel ruimte aan initiatieven
vanuit de samenleving, sterker nog, deze visie wil een inspiratie
zijn voor alle initiatieven uit de samenleving die bijdragen aan het
realiseren van de visie op de Stad van Morgen.
Een visie op het jaar 2031 staat in het licht van de aanstaande
fusie met Rijnwoude en Boskoop. Deze structuurvisie kijkt dan ook
nadrukkelijk over de grenzen van het huidige Alphen aan den Rijn
en anticipeert daarmee op de schaal en karakteristiek van de nieuwe
gemeente.
Het proces om te komen tot een structuurvisie verliep langs een
aantal mijlpalen:

Mijlpaal I
Startdocument
Op 11 februari 2010 is het eerste kaderstellende stuk voor de
structuurvisie door de gemeenteraad vastgesteld: het Startdocument.
Daarin zijn de zeven bouwstenen benoemd die in elk geval een
plek moeten krijgen in de structuurvisie. Per bouwsteen heeft
de raad vragen geformuleerd die beantwoord moeten worden
in de structuurvisie. Het Startdocument vormt als het ware de
inhoudsopgave van de structuurvisie. De bouwstenen die een
vertaling moeten krijgen in de structuurvisie zijn: de relatie tussen
stad en Groene Hart, boeiend wonen, de bebouwde en onbebouwde
kwaliteit, duurzaamheid, werken en economie, de compacte stad en
bereikbaarheid.
PMT 13-10-2009, opmerkingen verwerkt
PO Lyczak 19-10-2009, opmerkingen verwerkt
B&W 12-11-2009
Raadscommissie 03-12-2009
Raad 17-12-2009
Alphen aan den Rijn maakt Keuzes
De Alphense Structuurvisie
Startdocument
Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling, Oktober 2009
Mijlpaal II
De Week van de Structuurvisie
Startdocument Structuurvisie Publiciteitscampagne Week van de Structuurvisie
In de week van 1 tot en met 5 november 2010 hebben de
bouwstenen een uitwerking gekregen in het evenement “de Week
van de Structuurvisie”. In ateliervorm zijn de zeven bouwstenen
geanalyseerd, in die zin dat de sterke en zwakke kanten per
bouwsteen zijn onderzocht . Deze analyse leidt tot het maken van
keuzes: voor welke opgaven staat de gemeente en haar inwoners.
De ateliers mochten rekenen op veel input van buiten, door middel
van liveparticipatie, maar met name door de inzet van social media,
zoals Twitter (@morgenisvanjou, #dsvm), Hyves, LinkedIn en het
interactief gebruik van de website www.destadvanmorgen.nl.
De Stad van Morgen 3

4
Mijlpaal III
Het Ambitiedocument
De conclusies van de Week van de Structuurvisie worden getrokken
in het Ambitiedocument dat op 15 februari 2011 is vastgesteld
door het college van burgemeester en wethouders. Hierin zijn de
bevindingen van de ateliers weergegeven. Geconcludeerd werd dat
Alphen aan den Rijn een prima stad is om te wonen: er is een goed
voorzieningenaanbod, goede woongelegenheid en de stad heeft een
gunstige ligging ten opzichte van de dynamiek van de Randstad.
Zwammerdam en Aarlanderveen dragen bij aan de veelkleurigheid
van de gemeente en bieden landelijke en dorpse leefkwaliteit
naast de stad zelf. Er werd echter ook geconcludeerd dat Alphen
aan den Rijn echte smaakmakers of iconen mist. En dat is waar
stadsbewoners wel behoefte aan hebben. Daarom moeten in Alphen
aan den Rijn heldere keuzes worden gemaakt. We moeten inzetten
op zaken die écht belangrijk zijn voor de toekomst van de stad,
de dorpen en het landschap. In het Ambitiedocument is een aantal
stellingen opgenomen, die de koers beschrijft naar de Stad van
Morgen.
Ambitiedocument Structuurvisie

Mijlpaal IV
Het Debat
De raadscommissie debatteerde op 25 mei 2011 over een aantal
stellingen die zijn opgenomen in het Ambitiedocument. Er werd met
name gesproken over de omarming van het People, Planet, Prosperity
principe (dé kernbegrippen voor een duurzame ontwikkeling),
met daarbinnen de volgende onderwerpen: de in- en externe
bereikbaarheid, een autoluw centrum, het definitief stedelijk worden
van Alphen aan den Rijn. De inzet op een groen-blauwe duurzame
stad werd evident, evenals de noodzaak om Alphen aan den Rijn een
duidelijke identiteit te geven.
Mijlpaal V
Het Ontwerp
Na een aantal tussenstappen en workshops met betrokkenen is nu
de voorliggende ontwerp-structuurvisie gereed. Dit ontwerp zal
onderwerp zijn van discussie in de gemeenteraad en in een tweede
participatieronde (tweede week van de structuurvisie) met bewoners
en andere betrokkenen. Het doel van de tweede participatieronde is
het toelichten van dit ontwerp, de dialoog daarover aangaan en het
controleren van de conclusies die getrokken zijn.
Alphen aan den Rijn, Boskoop en Rijnwoude, vanaf 1
januari 2014
Op 30 juni 2011 hebben de raden van de gemeenten Alphen aan
den Rijn, Boskoop en Rijnwoude besloten om in te stemmen met het
herindelingsontwerp. Het herindelingsontwerp is het kader voor de
vorming van één grote nieuwe gemeente vanaf 1 januari 2014.
Uitgangspunt voor de herindeling is “Samen Sterk!” Een grotere
gemeente is beter in staat taken uit te voeren die door de
Rijksoverheid worden opgedragen. Het nieuwe gemeentebestuur kan
als één van de G32 gemeenten van Nederland beter opkomen voor
de belangen van haar inwoners. Daarnaast is door schaalvergroting
sprake van een grotere slagvaardigheid in regionale projecten als De
Oude Rijnzone en de Greenport Boskoop.
In de door de drie gemeenten vastgestelde strategische visie is
bepaald welke kenmerken de nieuwe gemeente vooral moet hebben:
een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bewoners en bedrijven,
bescherming en versterking van het Groene Hart en aandacht voor
het combineren van de Greenport Boskoop en logistiek tot een
agrologistiek centrum.
Deze structuurvisie gaat over het huidige grondgebied van de
gemeente Alphen aan den Rijn. Het toekomstbeeld blikt echter
vooruit naar 2031, en dan is de nieuwe gemeente al lang een feit.
Daarom is gekeken naar de hiervoor genoemde strategische visie,
en in die lijn is doorgedacht; de uitgangspunten van de strategische
visie worden nergens in deze structuurvisie gedwarsboomd of in
twijfel getrokken. Het gaat erom dat Alphen aan den Rijn, ook vóór
de vorming van een nieuwe grote gemeente, een helder beeld heeft
van de toekomst van haar grondgebied.
De Stad van Morgen 5

6
Van Visie naar Realisatie
De Wet ruimtelijke ordening stelt dat elke gemeente een
structuurvisie moet vaststellen waarin de toekomstige ruimtelijke
ontwikkeling van het gemeentelijk grondgebied is beschreven. De
Wet ruimtelijke ordening omschrijft een gemeentelijke structuurvisie
als volgt:
‘De gemeenteraad stelt ten behoeve van een goede ruimtelijke
ordening voor het gehele grondgebied van de gemeente één of
meer structuurvisies vast. De structuurvisie bevat de hoofdlijnen
van de voorgenomen ontwikkeling van dat gebied, alsmede de
hoofdzaken van het door de gemeente te voeren ruimtelijk beleid.
De structuurvisie gaat tevens in op de wijze waarop de raad zich
voorstelt die voorgenomen ontwikkeling te doen verwezenlijken’.
Relevante beleidsstukken
De structuurvisie geeft de richting aan die het bestuur van Alphen
aan den Rijn voor de komende jaren voor ogen heeft. Voor de
eerstkomende jaren is de visie heel concreet, voor de verdere
toekomst is de visie globaler. De structuurvisie vormt de basis
voor alle ruimtelijke plannen die de komende jaren zullen worden
ontwikkeld. Daarnaast is de visie uitnodigend voor al diegenen die
met de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente te maken hebben
zoals bewoners, instellingen, ondernemers of ontwikkelaars. Deze
visie wil hen inspireren om in gezamenlijkheid vorm te geven aan de
leefbare, duurzame en gezonde Stad van Morgen.
Voor deze ontwerp-structuurvisie is geen Milieu-effectrapportage
(MER) opgesteld. De noodzaak hiervoor ontbreekt omdat er geen
nieuwe ontwikkelingslocaties zijn aangewezen.

De gemeente Alphen aan den Rijn is uniek binnen de Randstad: Zij
heeft een grote stedelijke kern, een aantal dorpen en een omvangrijk,
groen buitengebied. Deze drie elementen zijn op zich waardevol
maar met name het samenspel van de drie maakt de gemeente
compleet. In deze visie wordt een beeld geschetst van Alphen aan
den Rijn in 2031, bestaande uit een Intense Stad, Vitale Dorpen, een
Waardevol Landschap.
In 2008 is een structuurvisie voor het buitengebied van Alphen aan
den Rijn vastgesteld. Deze visie blijft, naast de nieuwe voorliggende
structuurvisie, van kracht. De nieuwe visie op het Waardevol
Landschap is een uitwerking van de visie die in 2008 is geschetst.
De structuurvisie bestaat uit twee delen:
Deel 1 beschrijft de toekomstvisie op de Intense Stad, de Vitale
Dorpen en het Waardevol Landschap. In de visie wordt het ruimtelijk
beeld voor Alphen aan den Rijn in 2031 geschetst.
Het eerste deel start met de positionering van Alphen aan den Rijn:
de relaties van Alphen aan den Rijn met haar omgeving worden
beschreven. De ligging en positionering van Alphen wordt geduid
vanuit haar historische ontwikkeling, als onderdeel van de Randstad
en het Groene Hart en vanuit de gewijzigde positie na de fusie met
Boskoop en Rijnwoude.
Vervolgens worden algemene trends en ontwikkelingen die effect
hebben op de ruimtelijke ontwikkeling beschreven. De historische
en nieuwe positionering van de gemeente en de algemene trends en
ontwikkelingen vormen de basis voor toekomstvisie op de gemeente.
In het daarop volgende hoofdstuk komt de veranderende rol van de
overheid en de Spontane Stad aan de orde: In deze structuurvisie
worden weliswaar ambities beschreven die het gemeentebestuur
heeft met de gemeente, maar dat wil niet zeggen dat de gemeente al
die ambities zelf kan of wil realiseren. De nieuwe rol van de overheid
is veel meer die van “ruimte bieden aan” en “inspireren van” dan de
ouderwetse rol van “overal voor zorgen”.
In Deel 2 wordt de uitvoeringstrategie beschreven: via welke
strategie kan de visie gerealiseerd worden, via welke weg wordt
het beeld bereikt dat in deel 1 op de Stad van Morgen is geschetst.
Hoe wordt de stad intens, blijven de dorpen vitaal en behoudt het
landschap zijn waarde en krijgt het nieuwe waarde. Voor de Intense
Stad, de Vitale Dorpen en het Waardevolle Landschap is een aantal
opgaven geformuleerd en uitgewerkt.
De strategie en opgaven monden uit in een aantal inspirerende
voorbeelden: hoe zou de Stad van Morgen eruit kunnen zien
wanneer deze strategie wordt gevolgd. Het gaat hier nadrukkelijk
ook om inspiraties, en niet alleen om projecten waarin de
gemeente het voortouw neemt. Er is dus geen sprake van een
uitvoeringsprogramma. Zoals in deel 1 is beschreven gaat het om
“ruimte bieden aan”. Bij de inspiraties wordt dan ook met name
beschreven aan welke (particuliere) initiatieven de overheid ruimte wil
bieden.
Bij de inspiraties voor de Intense Stad wordt tevens een aantal reeds
lopende projecten genoemd, die van cruciaal belang zijn voor de
ruimtelijke ontwikkeling van Alphen aan den Rijn.
Deel 2 sluit af met een financiële paragraaf.
De Stad van Morgen 7

De Stad van Morgen 9

10 Visie

De D Stad van va v n Morgen Mo M rg rgen en 11

12 Visie
In 2031 is Alphen aan den Rijn een vitale, duurzame en gezonde
gemeente; een aantrekkelijke en creatieve gemeente, die
toekomstperspectief blijft bieden aan haar inwoners, ondernemers en
maatschappelijke organisaties. Een gemeente die kracht ontleent aan
haar ligging temidden van het productieve landschap van het Groene
Hart en de economische dynamiek van de Randstad. Een gemeente
die zich in deze context onderscheidt door het contrastrijke
samenspel tussen de intense stedelijkheid van Alphen aan den Rijn,
de bijzondere leefmilieus in haar vitale dorpse kernen en het grote
economische en recreatieve potentieel van een waardevol landschap.
De kracht van de drie-eenheid van stad, dorpen en landschap komt in
een aantal onderwerpen tot uitdrukking:
De bio-based economy1 als aanjager voor innovatie in de traditioneel
sterke sectoren logistiek en land- en tuinbouw is de belangrijkste
economische pijler voor de gemeente. Het ontwikkelen van kennis,
nieuwe producten en diensten op deze terreinen, excellente
onderwijsfaciliteiten en nauwe samenwerking met onderwijs en het
bedrijfsleven zijn de voedingsbodem voor economische vitaliteit.
Het cluster biedt verdienmodellen en werkgelegenheid in diverse
sectoren, ook voor hoger opgeleiden.
Het sterke contrast tussen de intense stedelijkheid in Alphen aan den
Rijn, de kleinschalige, hechte gemeenschappen in de dorpse kernen
en het exclusieve landelijke wonen in het buitengebied bevestigen
en versterken het beeld van Alphen aan den Rijn als aantrekkelijke
woongemeente. De grote diversiteit aan woonmilieus in combinatie
met de aansprekende omgeving en het goede voorzieningenaanbod
maken de gemeente een gewilde vestigingslocatie voor uiteenlopende
doelgroepen.
De combinatie van verschillende energiebronnen heeft voldoende
potentie voor een energieneutraal en energieleverend Alphen aan
den Rijn. Zonnepanelen op daken of op grote schaal toegepast in het
buitengebied leveren - ondersteund door windenergie - een groot
deel van de electriciteitsbehoefte. Biomassa vanuit de regio wordt in
een centrale installatie in de nabijheid van het Alpherium omgezet in
biogas om als brandstof te dienen. Een deel van de warmtebehoefte
wordt gewonnen uit geothermie. In het stedelijk gebied worden vraag
en aanbod aan electriciteit, warmte en koeling aan elkaar gekoppeld
en op elkaar afgestemd. In het buitengebied is de agrariër naast boer
en beheerder van het landschap ook energieproducent door plaatsing
van kleinschalige, decentrale biovergistinginstallaties, zonnepanelen,
kleinschalige windturbines of het telen van energiegewassen.
1 De Biobased Economy (BBE) is een economie waarin gewassen en reststromen uit de landbouw en voedingsmiddelenindustrie worden ingezet voor niet-voedseltoepassingen. Een economie dus waarin groene grondstoffen ofwel biomassa
worden toegepast als materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie (elektriciteit en warmte).

Slim inzetten van de verschillende vervoermodaliteiten en
gebruik van hernieuwbare energiebronnen vormen de basis voor
duurzaam vervoer van personen en goederen. Door een attraktief
voetgangersgebied, goed uitgebouwde langzaam-verkeersroutes en
gunstig gelegen collectieve voorzieningen vindt het grootste deel
van de korte-afstandsverplaatsingen binnen de gemeente plaats te
voet of per (elektrische) fiets. Alphen aan den Rijn is bereikbaar en
verbonden met de omliggende steden en economische centra via een
goed uitgebouwd netwerk van wegen, spoor en water. De traditioneel
sterke logistieke sector in Alphen aan den Rijn vervult een belangrijke
rol bij innovatie en verduurzaming van de goederendistributie, vooral
via het water of het spoor. Het Alpherium fungeert door de sterke
groei van de binnenvaart als belangrijke achterlandverbinding met de
Rotterdamse haven. Maar ook in de niet-fysieke zin is Alphen aan den
Rijn goed verbonden: Op het gebied van economie en kennis heeft
de gemeente een belangrijke rol binnen verschillende netwerken.
Data, informatie en diensten zijn voor iedere bewoner beschikbaar
via digitale media. De digitale dienstverlening vanuit de gemeente is
compleet, toegankelijk en klantgericht.
Water en groen zijn beeldbepalende elementen die de basis vormen
voor een duurzame economische en ruimtelijke ontwikkeling en een
aantrekkelijke leefomgeving. Binnen de gemeente is er een sterke
fysieke en programmatische relatie tussen stad en buitengebied met
attractieve en toegankelijke groen- en waterstructuren. De natuur
van het weidse polderlandschap en de waterpartijen vormen samen
met de talrijke, hoogwaardige sport- en recreatievoorzieningen
uitstekende voorwaarden voor een gezonde leefwijze in een
attractieve leefomgeving. Zorg- en recreatievoorzieningen in stad,
dorpen en buitengebied spelen hierop in door naast begeleiding,
beweging en ontspanning ook in te zetten op gezonde, bij
voorkeur lokaal geproduceerde voeding. Op buurtniveau zorgen
stadslandbouw-projecten voor sociale saamhorigheid, waardering van
en betrokkenheid met de directe leefomgeving.
De Stad van Morgen 13

14 Visie
Alphen aan den Rijn is de hoofdstad van het Groene Hart en het
natuurlijke centrum van de gemeente. Een centrum met een brede
mix van wonen, bedrijvigheid en werkgelegenheid, voortgezet en
middelbaar onderwijs, recreatie en (winkel- en zorg)voorzieningen.
De openbare ruimte is hoogwaardig ingericht, gebruiksvriendelijk
en sociaal veilig. Langzaam verkeers-, openbaar vervoer- en
recreatieroutes maken hier prominent onderdeel van uit. Alphen aan
den Rijn is een intense stad met zorgvuldig ingepaste ruimtelijke
ontwikkelingen en een diversiteit aan leefstijlen, functies en
voorzieningen. De entrees van de stad, de stadsranden en de
stedelijke kwaliteit van de vervoersassen benadrukken de zorgvuldige
inpassing in het stedelijk weefsel en het contrast met de dorpen en
het landschap.
De intense stad heeft een regionale functie voor stedelijke
voorzieningen. Deze voorzieningen zijn geconcentreerd in de
integrale ontwikkelzone, die loopt van Rijnhaven, via het Bospark, de
Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. Deze
zone kenmerkt zich door samenhangende stedelijke leefmilieus met
een grote diversiteit aan woon-, werk-, winkel-, horeca-, culturele en
groenvoorzieningen. De verblijfskwaliteit in dit centrumgebied is
hoog doordat het primaat ligt op langzaam verkeer in combinatie met
een attractieve, hoogwaardig ingerichte openbare ruimte. Plekken en
routes langs de Oude Rijn zijn publieksvriendelijk en aantrekkelijk
en voegen hierin unieke kwaliteiten toe. Door concentratie van
voorzieningen in de nabijheid van langzaam verkeersroutes verkiest
de stadsbewoner de fiets boven het gebruik van de auto.
Het Stadshart is het bruisende regionale winkelcentrum dat inzet
op specialistische winkelvoorzieningen en horeca in combinatie met
stedelijke woonvormen. Thorbeckeplein en Rijnplein zijn met hun
attractieve en levendige uitstraling de ontmoetingsplekken in het
centrum van de stad.
Rijnhaven kent door de combinatie van wonen en werken met een
passantenhaven, leisurefaciliteiten en waterrecreatie een attractieve
uitstraling. De passantenhaven is een gewild en druk bezocht
knooppunt in het nautische netwerk.
De Stationsomgeving is een boeiende plek voor wonen, werken en
onderwijs in een hoogstedelijke omgeving. De uitstekende openbaar
vervoerverbindingen naar omliggende (grotere) steden maakt dit
de plek voor regionale (onderwijs)voorzieningen. Bedrijven die met
leerwerkplekken de onderwijsfunctie ondersteunen, vinden hier hun
plek.

Het Bospark, Park Rijnstroom en het Zegerslootgebied zorgen
tenslotte voor de nodige onthaasting en ontspanning in de hectiek
van alledag. Het Bospark vormt als stedelijk park de natuurlijke
overgang tussen de Rijnhaven en het Stadshart. Park Rijnstroom
is het stedelijk park voor ontspanning en evenementen. Het
Zegerslootgebied is als stedelijk recreatiegebied de plek voor (water)
sport, recreatief verblijf en evenementen.
De wijken ten noorden en zuiden van de integrale ontwikkelzone
zijn levendig en programmatisch afwisselend ingericht. Het
duurzame woningbestand is gevarieerd en eenvoudig aanpasbaar
aan veranderende huisvestingseisen, waardoor mensen in alle fasen
van hun leven in de wijk kunnen blijven wonen. Ook is er ruimte
voor kleine ondernemers en maatschappelijke organisaties om hun
producten en diensten aan te bieden.
De wijken worden gekenmerkt door een groene en veilige
leefomgeving, waarbij iedere wijk een prominente ontmoetingsplek
heeft. Hier gelegen sociaal-maatschappelijke, zorg- en
winkelvoorzieningen sluiten aan bij de behoeften van gebruikers en
zijn goed toegankelijk en/of bereikbaar. De Alphenaar verkiest voor
korte afstanden het openbaar vervoer of langzaam verkeer boven
het gebruik van de auto. Doorgaande langzaam verkeersroutes naar
deze voorzieningen, veelal tegelijkertijd functionerend als recreatieve
route tussen het stedelijk centrum en het buitengebied, kennen door
de aantrekkelijke inrichting een hoge belevingswaarde. In Alphen
Noord fungeert winkelcentrum Herenhof als wijkwinkelcentrum. In
de Ridderhof komt men vooral voor de dagelijkse boodschappen. De
Euromarkt in Alphen Zuid is vestigingslocatie voor webretailers. De
aanwezigheid van voorzieningen, de integratie van kennisintensieve
bedrijvigheid in combinatie met een gebruiksvriendelijke en sociaal
veilige openbare ruimte zorgen voor een prettig leefklimaat en maken
sociale netwerken sterk.
De herkenbare randen en entrees van de stad zijn het visitekaartje
voor gebruikers van de stad. Deze plekken geven de stad een eigen
gezicht en zorgen voor een goede presentatie van en oriëntatie in de
stad. De inrichting van de prominente stedelijke vervoersassen als
de Eisenhowerlaan/Prins Bernhardlaan, de President Kennedylaan, de
Aziëlaan en de Oranje Nassausingel geven blijk van deze zorgvuldige
inpassing. Naast een snelle verkeersafwikkeling van het doorgaande
autoverkeer in de centrale rijstroken maakt bestemmingsverkeer
gebruik van ventwegen. Aangrenzende bebouwing en stedelijke
ontmoetingsplekken maken van deze wegen gecombineerde
vervoers- en verblijfsruimtes.
De Stad van Morgen 15

16 Visie
De authentieke en vitale dorpen zijn bijzondere parels in de
gemeente. Ruimtelijke ontwikkelingen zijn met respect voor
de cultuurhistorie, maat en schaal zorgvuldig ingepast in de
verschijningsvorm van de dorpen.
De prachtige ligging in het Groene Hart biedt volop mogelijkheden
voor een gezonde levensstijl. Het gebruik van de (elektrische)
fiets past binnen deze gezonde levensstijl. Voorzieningen om de
gezondheid te bevorderen, zoals sport- en welnessvoorzieningen
of plekken waar streekeigen, duurzaam geproduceerde
voedselproducten worden verkocht of genuttigd, zijn als
economische dragers in de dorpen en het omliggende buitengebied
aanwezig. Ondernemers spelen actief in op deze dragers.
Bedrijvigheid met een verkeersaantrekkende werking en/of
zwaar vrachtverkeer zijn in de nabijheid van provinciale wegen
geconcentreerd. De inrichting van de dorpskernen nodigt uit tot
ontmoeting en verblijf.
Het woningbestand is duurzaam. De ruime kavels bieden
mogelijkheden voor flexibele en alternatieve woonvormen, zoals
woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen. Tegelijkertijd
is er vrijheid voor ruimte-intensieve hobby’s of bedrijvigheid aan
huis. Iedere inwoner heeft digitaal toegang tot data, informatie
en diensten, waardoor de fysieke nabijheid van voorzieningen van
ondergeschikt belang is. De aanwezige sociaal-maatschappelijke
functies en organisaties zijn op een efficiënte wijze georganiseerd.
De sterke sociale binding van de bewoners, de aantrekkelijke
en veilige woonomgeving en het bloeiende verenigingsleven
vervolmaken de aantrekkelijkheid van het wonen en leven in de
dorpen. Het wonen in de dorpen betekent wonen in een hechte
gemeenschap, waarbij het ontmoeten - zowel virtueel als rechtstreeks
- van groot belang is.

De transitie naar een groene economie betekent een herdefiniëring
van de waarde van het landschap rondom Alphen aan den Rijn. Naast
duurzaam verbouwde streekproducten worden hier waardevolle,
natuurlijke grondstoffen voor uiteenlopende toepassingen
geproduceerd. Een focus op specifieke, hoogwaardige gewassen
maakt ook kleinschaligere productie mogelijk en rendabel. Hiermee
vervalt de noodzaak voor schaalvergroting van landbouwbedrijven
en de daarmee gepaard gaande aantasting van het unieke
verkavelingspatroon van het historische slagenlandschap.
Producten spelen in op de vraag vanuit afzetmarkten in Nederland
of het naburige Europese buitenland, waardoor op transportkosten
wordt bespaard.
De land- en tuinbouwsector in en rondom Alphen aan den Rijn
is de bakermat voor innovatie, duurzame economische groei en
werkgelegenheid. De Greenport Boskoop fungeert hierin in nauwe
samenwerking met onderwijsinstellingen en de overige Greenports
als centrum voor kennisontwikkeling op het gebied van nieuwe
productietechnieken en gewassen. Daarnaast is de boer ook
energieleverancier door zonnepanelen en kleinschalige windturbines
op zijn land of door vergisting van biologische reststromen. De
warmtevraag voor kassengebieden wordt voornamelijk gedekt door
middel van geothermische bronnen. Omdat het buitengebied garant
staat voor inkomsten en werkgelegenheid, ook in de stad, neemt
de bebouwingsdruk af en blijft het open landschap behouden voor
natuur en agrarisch gebruik.
De vernatting van delen van het veenweidegebied voorkomt verdere
bodemdaling en veenoxidatie. Hiermee wordt een aanzienlijke
bijdrage geleverd aan de Rijksdoelstellingen en Europese afspraken
op het gebied van CO²-reductie. Agrariers worden in eerste instantie
voor het verlies aan landbouwgrond door het Rijk gecompenseerd.
De nieuwe natte gebieden worden ingericht als natuurgebieden met
een habitat voor specifieke flora en fauna. Watergebonden en/of zilte
landbouw biedt alternatieve vormen voor agrarische productie.
Naast productielandschap is het Groene Hart ook een gewilde
bestemming voor recreanten. De goed op elkaar en op regionale
netwerken aangesloten wandel-, fiets-, en vaarroutes maken
het gebied goed toegankelijk. Toeristische overstappunten en
attractieve bestemmingen waar diensten zoals verblijf, natuur- en
milieueducatie, zorg en dagbesteding of lokaal geproduceerde
producten worden aangeboden leveren een toegevoegde waarde.
Landgoederen zijn populaire verblijfs- en vergaderlocaties.
De Stad van Morgen 17

Het is onmogelijk om een visie voor de komende 20 jaar te
ontwikkelen zonder zich bewust te zijn van voorspelde trends en
ontwikkelingen en vervolgens in te schatten welke effecten deze voor
de lokale situatie kunnen hebben. Veranderingen in de samenleving
als demografische ontwikkelingen, een sterker milieubewustzijn
en de digitalisering zijn nadrukkelijk van invloed op de ruimtelijke
verschijningsvorm van de gemeente.
18 Trends & Ontwikkelingen
Wereldwijd neemt de bevolking die in en rondom grote steden woont
gestaag toe. Sinds 2011 wonen er meer mensen in stedelijk gebied
dan op het platteland en verwacht wordt dat het aantal stedelingen
zal stijgen tot 70% in 2040. De meest extreme groei zal plaats vinden
in landen als China of India. In Nederland zullen zich steeds meer
mensen gaan vestigen in de Randstad. Ook in Alphen aan den Rijn
zal de toenemende druk op stedelijk gebied in de Randstad voelbaar
zijn.

De digitale wereld vormt in toenemende mate een vanzelfsprekend
onderdeel van de fysieke wereld. Op diverse terreinen zijn beide
werelden steeds meer met elkaar vervlochten. Internetbankieren en
–winkelen, klantcontact met overheid of bedrijfsleven, sociale media,
e-learning, domotica en thuiswerken zijn van grote invloed op het
dagelijkse leven van mensen. Door de spectaculaire groei van cloud
computing wordt persoonlijke en bedrijfsmatige informatie altijd en
overal beschikbaar.
Steeds vaker zal afval in de toekomst de grondstof vormen voor
nieuwe producten door recycling/upcycling. Ook zal in steeds meer
producten aardolie zijn vervangen door ‘groene grondstoffen’
op basis van planten en biologische restproducten. De toekomst
voor de chemische industrie ligt in de biobased economy en
verwerkende bedrijven zullen schakels vormen in de ketens van de
grondstoffenkringloop. Ook in de brandstof- en energieproductie
zal biomassa een grotere rol gaan spelen. Voor Alphen aan den Rijn
vraagt deze ontwikkeling om een duidelijke visie op het gebruik
van het buitengebied. De groeiende behoefte aan waardevolle
groene grondstoffen voor de chemische- en farmaindustrie zal tot
een waardestijging van het agrarisch buitengebied als productief
landschap leiden.
De Stad van Morgen 19

De transitie naar een duurzame energiehuishouding is
onontkoombaar. Toenemende schaarste van goedkoop winbare
fossiele brandstoffen en stijgende energieprijzen maken een
duurzame energiehuishouding noodzakelijk. De prioriteit ligt op twee
gebieden: energiebesparing en schone energieopwekking (centraal
en decentraal). Onderzoek van de TU Delft heeft aangetoond dat
de regio zelfvoorzienend kan zijn in de eigen energievraag. Binnen
het grondgebied van Alphen aan den Rijn liggen voldoende kansen
voor verduurzaming op energiegebied, maar maatregelen zijn niet
altijd onomstreden. De ruimtelijke effecten die een toepassing
van windenergie met zich mee brengt, zijn overal onderwerp van
discussie.
20 Trends & Ontwikkelingen
Veel mensen ervaren globalisering en schaalvergroting als
bedreigend en ingewikkeld. Dit leidt tot een zoektocht naar
overzichtelijke omgevingen die men deelt met gelijkgestemden. Klein
wordt het nieuwe groot en de informele economie groeit, geholpen
door digitale aanbod- en afzetkanalen. Op allerlei gebieden worden
grootschalige, centrale en generieke voorzieningen vervangen door
lokale, gespecialiseerde en kleinschaligere initiatieven. Deze staan
kwalitatief, fysiek, inhoudelijk maar ook economisch dichter bij de
gebruikers. De energiemarkt, voedselproductie of de zorgsector
zijn voorbeelden van deze trend. Centrale zorgcomplexen zullen
worden vervangen door kleinschalige woonzorgvoorzieningen in
woonbuurten (extramuralisering).

Een andere onomkeerbare trend waar nagenoeg alle landen in heel
West-Europa mee te maken zullen krijgen, is de vergrijzing van de
bevolking. Verwacht wordt dat in 2035 ongeveer een kwart van
de Nederlandse bevolking ouder is dan 65 jaar. In Alphen aan den
Rijn is dat niet anders. De ‘oudere van de toekomst’ zal gemiddeld
welvarender, fitter en mobieler zijn dan de ‘oudere van vroeger en
nu’. Ouderen zullen vaker gebruik maken van het recreatieaanbod
in de gemeente en actief deelnemen aan het culturele leven. Er blijft
behoefte om elkaar te ontmoeten en mee te doen in de samenleving.
Naast de sociaal-economische gevolgen die deze ontwikkeling
heeft, zullen ook op ruimtelijk niveau antwoorden gevonden moeten
worden.
Tegelijkertijd met de vergrijzing neemt het percentage jongeren
van 0-19 jaar af. Deze ontwikkeling kan ingrijpende gevolgen
hebben voor het draagvlak aan voorzieningen als scholen,
gymzalen, kinderopvang, speeltuinen of kinderboerderijen. Mogelijk
verdwijnen er scholen, doordat ze niet meer voldoen aan de
gestelde bezettingsnorm of moeten voorzieningen voor meerdere
doelgroepen, functies of organisaties op een locatie gecombineerd
worden.
De Stad van Morgen 21

Door de vergrijzing zal de beroepsbevolking in de komende
decennia afnemen. Naast een afnemende beroepsbevolking tekent
zich een ontwikkeling af waarbij wonen en werken steeds minder
ruimtelijk gescheiden zijn. De plek waar gewerkt wordt is niet meer
per se het kantoor, maar kan net zo goed thuis of op een andere
(ontmoetings)plek plaats vinden. Kennisintensieve werkgelegenheid
en diensten kunnen ruimtelijk probleemloos geïntegreerd worden in
woongebieden. De uitdaging is om een interessante vestigingsplaats
voor bedrijven en zelfstandige ondernemers te blijven.
22 Trends & Ontwikkelingen
Door technologische ontwikkelingen komen er schonere vormen
van vervoer, zoals elektrisch rijden. Iets wat ten goede komt aan de
kwaliteit van de leefomgeving. Het gemak van persoonlijk vervoer
(gaan en staan wanneer je wilt: vrijheid) zal altijd verkozen worden
boven het openbaar vervoer en door betere milieuprestaties alleen
maar toenemen. Hierdoor blijft de ruimtevraag van het autogebruik
groot. Het goederenvervoer vraagt om een fijnmazig netwerk aan
regionale distributiecentra die met verschillende vervoersvormen
bevoorraad worden.

Winkelen via internet zal een steeds groter marktaandeel hebben;
met name voor de niet-dagelijkse boodschappen. Consumenten
stellen steeds meer eisen aan winkelomgevingen en –belevingen.
Om te kunnen overleven moeten winkelcentra continu inspelen
op de veranderende behoefte aan gezelligheid, amusement,
ontspanning en plezier. Innovatieve winkelconcepten en kleinschalige
winkelvoorzieningen met een specialistisch aanbod in combinatie
met een omgeving waar mensen graag willen verblijven zijn de
sleutel tot succes. Het gezamenlijk aantrekkelijk maken en houden
van dynamisch ingerichte winkelgebieden bepaalt het toekomstige
economisch functioneren van deze gebieden.
De vraag naar voeding zal in de toekomst enorm toenemen door
de groei van de wereldbevolking van 7 miljard mensen nu naar
een verwachte 9 miljard in 2050. Tegelijkertijd neemt door de
klimaatverandering het beschikbare landbouwareaal wereldwijd af.
De industriële landbouw werkt met grootschalige monoculturen
die kwetsbaar zijn voor misoogsten en door middel van grote
hoeveelheden water, kunstmest en bestrijdingsmiddelen in stand
gehouden moeten worden. De voedselindustrie is sterk afhankelijk
van olie en gas voor productie, bemesting, oogst, transport,
verpakken, verhitten en koelen van voedsel. De voedselprijzen
zijn hierdoor nauw verbonden met de stijgende prijs van olie.
Voedselschaarste en hoge voedselprijzen kunnen tot grote
maatschappelijke onrust leiden.
De Stad van Morgen 23

De Limes was de noordelijke grens van het Romeinse Rijk. Langs
deze grens stonden op regelmatige afstand Romeinse vestingen.
Castellum Albaniana, op de plek van het huidige Alphen aan den Rijn,
maakte onderdeel uit van deze keten aan forten van de Noordzee tot
aan de Zwarte Zee. Mogelijk functioneerde Castellum Albaniana als
fort om transporten over een van de belangrijkste transportaders van
de Middelandse Zee naar het Noordwesten – de route via de Rhône,
Saône en de Rijn - te beveiligen.
De Limes in Nederland
24 Positionering
Het leven in en rondom het Castellum kenmerkte zich door de
intensieve wisselwerking van het fort met de landelijke omgeving.
Door de geïsoleerde ligging van het fort werd een sterk beroep
gedaan op de zelfredzaamheid bij het produceren en leveren van
producten en diensten en het aanpassings- en innovatievermogen van
de hier gestationeerde legereenheid.
De aanwezigheid van het Romeinse leger zorgde voor een enorme
vraag naar voedsel en materiaal. De plaatselijke bevolking verhoogde
de productie van voedsel en materiaal om aan de vraag tegemoet
te komen, geholpen door de oogstmachine die door de Romeinen
werd geïntroduceerd. Daarnaast voerden de Romeinen veel grotere
runderrassen en nieuwe gewassen zoals broodtarwe en rogge in.
Ook het ambachtelijke werk veranderde: de productie steeg en het
handgemaakte aardewerk maakte plaats voor aardewerk dat op
draaischijven wordt gemaakt. Er ontstond een bloeiende handel
in etenswaren en luxeproducten. Naast grenspost was Castellum
Albaniana in zijn tijd dus ook het handelscentrum van de regio.
Alphen aan den Rijn vertoont ondanks de grote verandering door
ruimtelijke ontwikkeling in de loop van de eeuwen verrassend veel
gelijkenis met Castellum Albaniana uit het begin van onze jaartelling.
Nog steeds is de gemeente onderdeel van een netwerk. Hierin
neemt ze op verschillende terreinen een grenspositie in, waardoor
wisselende coalities voor de hand liggen en ze per thema voor de
meest logische coalitie kan kiezen. Tegelijkertijd is de gemeente
nadrukkelijk op zoek naar creatieve inbreng en zelfredzaamheid van
haar inwoners en wordt gezocht naar mogelijkheden om innovatie
van de logistieke sector en in de land- en tuinbouw vorm te geven.

Naast haar positionering in de Randstad, heeft Alphen aan den
Rijn ruimtelijke karakteristieken die haar uniek maken. Deze
karakteristieken vormen de basis voor de ruimtelijke transformaties
die in de ambities van de structuurvisie worden verwoord. De
belangrijke karakteristieken worden in de volgende ruimtelijke
analyse genoemd. De analysekaarten zijn gegroepeerd op basis van
de lagenbenadering.
Netwerken
Deze benadering maakt inzichtelijk welke potenties van Alphen
aan den Rijn relevant zijn. De lagenbenadering kent drie lagen:
ondergrond, netwerk en occupatie. Om tot een keuze te komen voor
transformatie is het belangrijk om te weten dat elke laag een eigen
transformatiesnelheid heeft.
Lagenbenadering
De Stad van Morgen 25

Bodem
Alphen aan den Rijn is ontstaan langs de Oude Rijn. De
overheersende bodemtypologie in Alphen aan den Rijn is “rivier met
oeverwallen” (1). Daarnaast zijn twee andere grondsoorten aanwezig,
namelijk de droogmakerij (3) en de veenweide (2). De verschillende
typen ondergrond zijn bepalend voor het uiteindelijke gebruik van de
grond, en daarmee van belang voor een aantal van de in deze visie
geformuleerde thema’s en opgaven.
Bodemsoorten
26 Positionering
Polders
Alphen aan den Rijn kent acht polders: de Polder Gnephoek en de
Polder Vrouwgeest (1) in de noordwesthoek, de Polder Vierambacht
en de Polder Oudshoorn (2) in het noorden, de Polder Nieuwkoop
(3), de Zuid- en Noordeinderpolder aan de oostkant inclusief
de drooggemaakte polder ten westen van Aarlanderveen (4), en
tenslotte Polder Steekt (5/6) en het Zaanse Rietveld (7) in het
zuiden. De polders zijn gezamenlijk ongeveer 4000 ha groot. Het
grootste deel van de polders wordt als landbouwgrond gebruikt. In
de structuurvisie buitengebied, die in 2008 is vastgesteld, zijn de
kenmerken van de polders beschreven, en zijn per polder ambities
bepaald.
Polderstructuur

Water
Alphen aan den Rijn is gesitueerd binnen een rijk netwerk van water.
De Oude Rijn is beeldbepalend voor de stad. De Heimanswetering en
het Aarkanaal, de Dijksloot, de Kromme Aar, de Molenwetering en de
Alphense Wetering zijn van belang in het Alphense waternetwerk. De
watergangen in het buitengebied, de Ziende, de Grote Weteringen, de
Ringvaart completeren het unieke waternetwerk. Door de ruimtelijke
ontwikkelingen van Alphen aan den Rijn in de afgelopen decennia
zijn onderdelen van het netwerk verbroken of verborgen. De visie
neemt het waternetwerk als een van de belangrijke uitgangspunten
voor de verdere ontwikkeling van Alphen aan den Rijn.
Waterstructuur
Groenstructuur
Alphen aan den Rijn is een groene gemeente. De stad kent een
aantal openbare parken, recreatiegebieden, groene lanen en kleinere
groengebieden. De dorpen Aarlanderveen en Zwammerdam liggen in
het groene buitengebied. Met name de dorpen zijn goed verbonden
met het buitengebied. De stad is minder goed verbonden met
het groen om de stad. Verbinden van de interne groenstructuur
is uitgangspunt van de visie, evenals het realiseren van betere
verbindingen tussen de stad en het buitengebied.
Groenstructuur
De Stad van Morgen 27

Verbindingen
Alphen aan den Rijn ligt midden in het Groene Hart. De gemeente
is goed bereikbaar vanuit de grote steden. Het infrastructurele
netwerk van de gemeente bestaat uit wegen, spoor en water. Een
goede bereikbaarheid is van groot belang voor het transport van
mensen en goederen. Daarom is een optimalisatie van spoor en
wegen noodzakelijk. De verbinding met de haven van Rotterdam, de
greenports Westland-Oostland-Boskoop-Aalsmeer en de mainport
Schiphol is van groot belang voor snel en betrouwbaar vrachtverkeer.
De overslagterminal Alpherium (OTA) is hierin een belangrijke
schakel.
Hoofdinfrastructuur
28 Positionering
Randen en poorten
Randen en poorten zijn onderdeel van het infrastructurele netwerk.
De randen van de stad en van de dorpen worden doorsneden door
infrastructuur. Op die plekken ontstaat een poort, de in- en uitgang
van de stad of het dorp. Markante plekken in een stad of dorp,
vergelijkbaar met poorten, zijn ook de plekken waar je de stad of
het dorp voor het eerst ervaart als je aankomt, het Stationsplein, de
Rijnhaven en de pleinen in de dorpen.
De randen van de stad en de dorpen zijn gevarieerd; van hard tot
zacht, van poreus tot dicht. Het is belangrijk dat deze randen de
gewenste overgang naar het buitengebied markeren. Het belang van
randen en poorten komt tot uitdrukking in de visie.
Stadsranden

Wonen en werk
Uit de opbouw van de stad is te lezen hoe de stad is gegroeid in de
afgelopen decennia. Elk fragment van de stad heeft zijn specifieke
kenmerken. Het oude centrum kent een bepaalde sfeer, evenals
de linten langs de Oude Rijn, de uitbreidingen van de stad tussen
1900 en 1940, de stadsuitbreiding tussen 1970 en 1985 en de
laatste uitbreiding met Kerk en Zanen. Het dorp Aarlanderveen is
herkenbaar als lint en Zwammerdam als dorpskern. Elk fragment van
de gemeente heeft zijn kenmerken, kwaliteiten, mindere kanten en
potenties. De visie speelt daarop in.
Wijkenopbouw
Openbare Ruimte
Alphen aan den Rijn kent verschillende openbare ruimtes en
sferen. Plekken langs de Oude Rijn, langs de Weteringen, in het
Zegerslootgebied, het Bospark en het Rijnplein hebben allen hun
kwaliteit en functie. Afstemming en verbinding van deze openbare
ruimtes is van belang, en is daarom uitgangspunt voor de visie.
Openbare ruimtestructuur
De Stad van Morgen 29

De Randstad wordt binnen Europa als één van de vitale peri-urbane
zones2 beschouwd. De bijzondere kwaliteit van de Randstad
binnen Europa is de wisselwerking tussen het Groene Hart en de
stedelijke gebieden, waaronder de vier grootste Nederlandse steden
(Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) rondom dit groene
centrum. Het Groene Hart als productielandschap binnen deze
afzetmarkt speelt hierin een essentiële rol. Naast voedselvoorziening
is het Groene Hart bij uitstek een gebied voor de opwekking van
duurzame energie en het produceren van grondstoffen voor de
biobased economy.
De Randstad omvat dus meer dan de Noord- en Zuidvleugel. Voor
het verstevigen van haar internationale concurrentiepositie is de
Randstad aangewezen op de wisselwerking tussen de grote steden en
het aangrenzende landelijke gebied met kleinere stedelijke kernen,
waaronder onze gemeente. Om de aantrekkelijkheid van de Randstad
te behouden en te versterken, is het van belang om te investeren
in de onderlinge samenhang tussen de steden en het landschap,
die ieder door hun unieke kwaliteiten een bijdrage leveren aan het
ruimtelijke en economische systeem van de Randstad als geheel.
De aantrekkelijkheid van de Randstad als vestigingsplaats voor
mensen en bedrijven, de hier geconcentreerde rijksinvesteringen
in infrastructuur en economie en een minder restrictieve
woonlocatiebeleid zullen tot een aanzienlijke bevolkingstoename in
de stedelijke gebieden van de Randstad leiden. Door de geografisch
gunstige en landschappelijk attractieve ligging tussen de vier grote
steden én in het Groene Hart is de gemeente nadrukkelijk in beeld als
zoeklocatie voor woningbouwontwikkeling en bedrijvigheid.
2 Peri-urbaan gebied: Landelijk gebied binnen de dagelijkse invloedsfeer v/d steden
30 Positionering
Positie van Alphen aan den Rijn in de Randstad

De wisselwerking tussen het compact-stedelijke en het groenlandelijke
gebied zorgt voor een unieke ruimtelijke identiteit en
kwaliteit binnen het Groene Hart en hiermee binnen het stedelijk
systeem van de Randstad als geheel. De gemeente ligt zodoende op
een interessant kruispunt. Enerzijds tussen de Noord- en Zuidvleugel
van de Randstad, waarmee de gemeente via weg-, spoor- en
waterwegen goed verbonden is. Anderzijds op het kruispunt van
recreatieve vaar- wandel- en fietsroutes en midden in het agrarische
productielandschap van het Groene Hart. Om deze agro-economische
potentie te versterken, wordt nadrukkelijk gezocht naar alternatieve
manieren van waardecreatie in dit deel van het Groene Hart. Door de
productie van gewassen voor energie, grondstoffen en eiwit krijgt het
landschap een ander gezicht.
Vanuit de gebiedseigen kwaliteiten wordt gekeken op welke manier
ontwikkelingen bijdragen aan de waardecreatie in het landschap.
Het Groene Hart wordt zodoende op verschillende manieren beleefd,
gebruikt en vormgegeven: als waardevol cultuurhistorisch landschap,
recreatiegebied en productief landschap.
Vanwege dit unieke locatiekenmerk als gemeente op het snijvlak van
uiteenlopende onderwerpen gaat de gemeente wisselende coalities
aan om optimaal uitvoering te kunnen geven aan de verschillende
facetten van de ruimtelijke ontwikkeling.
Positie van Alphen aan den Rijn in het Groene Hart
De Stad van Morgen 31

Na de fusie met buurgemeenten Boskoop en Rijnwoude is Alphen
aan den Rijn een gemeente met een oppervlakte van 132,5 km2
grondgebied en ruim 100.000 inwoners.
Met deze wijziging krijgt de gemeente een invloedrijke en sterke
positie binnen de regio. Als hoofdstad van het Groene Hart neemt
zij een voortrekkersrol in de regio en straalt deze ook uit. Lef,
creativiteit en innovatie zijn hierbij sleutelbegrippen.
De gemeente kent een ruimtelijke verschijningsvorm van een
stedelijke kern, die van regionale betekenis is, een aantal vitale
dorpen en een aanzienlijk oppervlak aan waardevol landelijk gebied.
Vooral de toename van het oppervlak van het landelijk gebied is
daarbij opvallend.
Met ca. 102 km2 agrarisch bestemd gebied heeft de nieuwe
gemeente het hoogste aantal landbouwgrond per hoofd van de
bevolking in de Randstad (0,10 ha/inwoner). Vanuit dit gegeven
kan de gemeente zich naast de klassieke sectoren nadrukkelijk
positioneren als belangrijke speler in de productie van grondstoffen
voor biobased economy en duurzame energieopwekking. Kortom:
een duurzame gemeente met een groot economisch belang in het
buitengebied.
32 Positionering
Grondgebied van de gemeente Alphen aan den Rijn na de herindeling 01.01.2014

De Stad van Morgen 35

“In 2031 is Alphen aan den Rijn een vitale, duurzame en gezonde
gemeente. Een gemeente die toekomstperspectief biedt aan haar
inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en andere
gebruikers van de stad.”
De centrale opgave ligt in de duurzame vormgeving van de intense
stad, de relatie tussen de stad met het alom aanwezige water
en het (agrarische, cultuur- en productie)landschap, inclusief de
aanwezige dorpen. Het bewaren, versterken en/of blootleggen van de
specifieke kwaliteiten in deze gebieden en het scheppen van fysieke,
economische en sociale verbanden hiertussen vormen de basis voor een
duurzame, vitale en gezonde leefomgeving. Duurzaamheid is op een
vanzelfsprekende wijze geïntegreerd in alle facetten van de ruimtelijke
ontwikkeling. Belangrijke vraagstukken op het gebied van klimaat,
energie, voedsel en grondstoffen maken een integrale duurzame
benadering noodzakelijk. Tegelijkertijd biedt het vereiste transitieproces
ook kansen voor nieuwe economische dragers en het het ontwikkelen
van een gezonde, duurzame samenleving. Een duurzame samenleving:
Voorkomt uitputting van natuurlijke grondstoffen en zet in op het
sluiten van kringlopen;
Voorkomt vervuiling van bodem, water en lucht;
Zet zich in voor het behoud van biodiversiteit en ecosystemen;
Biedt ieder individu de kans voor een waardig bestaan en persoonlijk
welzijn.
36 Uitvoeringsstrategie
Deze voorwaarden kunnen worden vertaald in de drie kernbegrippen:
De realisatie van een goede balans tussen deze “3 P’s” is de algemeen
aanvaarde definitie voor een duurzame samenleving. Het fysieke en
geestelijke welbevinden van de mens, de kwaliteit en kwantiteit van de
natuur en een gezonde economische en maatschappelijke ontwikkeling
gaan hierbij hand in hand en niet ten koste van één of beide andere
factoren. In een ideale situatie versterken deze elkaar zelfs. Hiervoor
is een voortdurend veranderingsproces nodig waarbij de nadruk niet
zozeer ligt op het definiëren van een specifiek te behalen resultaat
maar op een brede maatschappelijke bewustwording over nut en
noodzaak van de in te zetten verandering. Het feit dat duurzaamheid
inmiddels een economisch dwingende factor is geworden helpt daarbij
om de noodzakelijke dialoog tussen overheid, bedrijfsleven, onderwijs,
maatschappelijke organisaties en burgers in gang te zetten.
Gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen zijn ook terug te vinden in
de in het Startdocument genoemde bouwstenen. De uiteindelijke keuze
voor de thema’s Intense Stad, Vitale Dorpen en Waardevol Landschap en
de manier waarop deze zijn uitgewerkt, hebben als doel het realiseren
van een duurzame samenleving, rekening houdend met algemene
sociaal-maatschappelijke, economische en ecologische ontwikkelingen.

Pijlers in de uitwerking van deze doelstelling zijn:
Grondstoffen
Afval wordt gezien als grondstof. Door in te zetten op een
hoogwaardige verwerking kan meer waarde uit reststoffen worden
gehaald en kan bescherming van het milieu worden gecombineerd
met economische winst. De doelstelling is het sluiten van
kringlopen voor grondstoffen. Onderdelen van dit beleid zijn de
ontwikkeling van het nieuwe afvalbrengstation Ecopark, gescheiden
afvalinzameling en de bevordering van productie en verwerking van
groene grondstoffen. Bij de Alphense afvalwaterzuiveringsinstallaties
liggen kansen voor een economisch rendabele terugwinning van
de meststoffen stikstof en fosfor. In het agrarische buitengebied
kunnen natuurlijke grondstoffen voor de chemische, farmaceutische
en cosmetische industrie of voor duurzame bouwmaterialen worden
geproduceerd. Ook met de teelt van eiwit- of energiegewassen kan in
het Alphense buitengebied duurzame waarde worden gecreëerd.
Bebouwde en onbebouwde omgeving
In de gebouwde omgeving is een enorme winst op het gebied van
duurzaamheid te behalen. Door een in 2012 in Alphen aan den Rijn
uitgevoerde meting zijn de warmteverliezen per gebouw in kaart
gebracht. Deze zijn voornamelijk te wijten aan een gebrekkige
isolatie. Door particuliere woningeigenaren, woningcorporaties en
ondernemers te stimuleren en te verleiden om hun vastgoed te
verduurzamen kunnen het energieverbruik en de CO²-uitstoot sterk
worden teruggebracht. Bij nieuwbouwprojecten stuurt de gemeente
er op aan om deze klimaatneutraal te realiseren. De gemeentelijke
organisatie zelf investeert in het verduurzamen van het eigen
vastgoed.
Door intensivering van de bebouwing in bestaand stedelijk gebied
hebben meer mensen op korte afstand toegang tot dagelijkse
voorzieningen die lopend of per fiets bereikbaar zijn. Ook neemt
de bebouwingsdruk op het groene buitengebied af waardoor het
beschikbaar blijft als natuurgebied, productie- of recreatielandschap.
Wanneer echter uit regionale behoefte blijkt dat Alphen aan den
Rijn een wenselijke plek is voor een woningbouwontwikkeling, is
uitbreiding aan de westkant van de gemeente in de Oude Rijnzone
mogelijk en logisch. Evenals de wijk Ecolonia in de jaren 90 van de
vorige eeuw zal een ontwikkeling ook hier een voorbeeldrol op het
gebied van duurzame woningbouw vervullen.
De Stad van Morgen 37

Verkeer, mobiliteit en logistiek
Het gemeentelijk beleid is er op gericht om het autoverkeer
zonder bestemming om het centrum heen te geleiden. Uitbreiding
en verfraaiing van het voetgangersgebied zorgt voor een prettig
verblijf in het centrumgebied. Tegelijkertijd wordt het gebruik
van de (elektrische) fiets voor korte afstanden gestimuleerd door
meer, aantrekkelijkere en snellere fietsroutes aan te leggen en hier
voldoende, goede parkeervoorzieningen inclusief oplaadpunten aan
te koppelen. Ook het groen-blauwe raamwerk van open ruimtes in
de stad vormt een netwerk van attractieve langzaam-verkeersroutes
die intensiever gebruikt kunnen worden door publieke voorzieningen
in de nabijheid hiervan te situeren. Door het aanleggen van een
(decentraal gevoed) netwerk van oplaadpunten voor elektrische
voertuigen wordt het gebruik hiervan aangemoedigd. Deze
gecombineerde maatregelen zorgen voor minder luchtvervuiling en
minder geluidsoverlast in het stedelijke gebied en daarmee voor een
aangenamer en gezonder verblijfsklimaat.
Openbaar vervoer is frequent, hoogwaardig, toegankelijk en
goed bereikbaar. De watergangen van de Oude Rijn, Gouwe en
Heimanswetering worden aan dit netwerk toegevoegd. Op lokaal
schaalniveau liggen er mogelijkheden voor personenvervoer
door middel van watertaxi’s en distributie van goederen of afval
over het water. Op een hoger schaalniveau kan door (uitbouw
van) de aanwezige overslagterminal een groot aandeel van het
(boven-)regionale goederentransport via de weg effectief worden
overgebracht naar de binnenvaart. Schonere, groene brandstoffen
zullen ook in deze sector tot een verduurzaming leiden.
38 Uitvoeringsstrategie
Economische ontwikkeling en innovatie
In de circulaire economie (biobased economy) zijn kringlopen
gesloten, zijn fossiele grondstoffen vervangen door natuurlijke
grondstoffen en is de energievoorziening gebaseerd op hernieuwbare
bronnen. De transitie van “petro” naar “agro”, van “gas” naar “gras”,
biedt voor de gemeente vanwege ligging, logistiek en beschikbaar
landbouwareaal grote kansen voor een duurzame en innovatieve
economische ontwikkeling. Door intensive samenwerking tussen
overheid, onderwijs en ondernemers worden nieuwe verdienmodellen
ontwikkeld voor de biobased economy in Alphen aan den Rijn.
Dit om zowel in de stad als in het buitengebied een vruchtbaar en
aantrekkelijk vestigingsklimaat voor duurzame bedrijvigheid te
creëren.
Voedsel
Alphen aan den Rijn zet in op het versterken van de regionale
voedselvoorziening door het optimaliseren van de stedelijke
distributie, aandacht voor voeding, gezondheid en biodiversiteit,
educatieve activiteiten voor scholen, het versterken van de relatie
tussen stad en buitengebied, tussen consument en producent en
door het stimuleren van stadslandbouwinitiatieven in samenwerking
met burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Als
partner in het Stedennetwerk Stadslandbouw wordt informatie met
andere overheden, ondernemers en organisaties uitgewisseld over
ontwikkelingen, initiatieven en samenwerkingsmogelijkheden op het
thema voedsel.

Persoonlijke ontwikkeling en welzijn
Een belangrijke vestigingsfactor voor Alphen aan den Rijn is de
prettige leefomgeving door de vele hoogwaardige groengebieden.
Deze bieden de mogelijkheid voor buitenrecreatie, beweging
en sport. Het beleid is er op gericht om deze gebieden met
elkaar te verbinden, beter toegankelijk en attraktiever te maken
en hierdoor het gebruik ervan te intensiveren. Overlast door
luchtvervuiling of geluid wordt zo veel mogelijk teruggedrongen
en lokaal beperkt. Daarnaast wordt het al jaren succesvolle
participatiebeleid verbreed met het actief ondersteunen van
buurtgerichte stadslandbouwinitiatieven of het, al dan niet
op basis van tijdelijkheid, mogelijk maken van alternatieve
invulling van braakliggend terrein of leegstaand vastgoed.
Bestemmingsplantechnisch worden instrumenten ontwikkeld die
ruimte bieden voor private initiatieven die de levenskwaliteit op
buurt-, wijk- en stadsniveauniveau bevorderen. Een voorbeeld
hiervoor is het toestaan van kleinschalige, decentrale (zorg-)
voorzieningen in woongebieden die het mensen met een
zorgbehoefte mogelijk maakt om langer en makkelijker in hun
vertrouwde woonomgeving te kunnen blijven functioneren. Ook
de digitale beschikbaarheid van data en informatie draagt bij aan
duurzaamheid en levenskwaliteit. Te denken valt aan toepassingen
in zorg-op-afstand, bij e-learning, bij mantelzorg, in het toerisme of
voor het nieuwe werken. De noodzaak voor fysieke verplaatsing of
nieuwbouw (van b.v. onderwijsgebouwen of kantoren) neemt hierdoor
af.
Duurzame energievoorziening
In de Energievisie die in 2012 door de TU Delft in opdracht van de
Omgevingsdienst West-Holland is uitgevoerd, zijn de kansen voor
Alphen aan den Rijn als zelfvoorzienende danwel energieleverende
gemeente aangegeven. Het opbrengstpotentieel van hernieuwbare
energiebronnen overtreft ruimschoots de vraag naar electriciteit,
brandstof en warmte. Geconcludeerd wordt dat door een mix van
zonne-, wind- en waterenergie, geothermie, warmte-koude opslag,
en biomassa duurzaamheidsdoelstellingen op het gebied van
energievoorziening en CO2-reductie technisch haalbaar zijn. Met
de juiste focus en gerichte inzet van middelen kan de gemeente op
termijn zelfs geld verdienen aan energie. Decentrale, kleinschaligere
energieproductie is onderdeel van het transitieproces naar een
duurzame energievoorziening. De ontwikkeling van een smart grid3 maakt een effectief gebruik van de verschillende energiestromen
mogelijk door vraag en aanbod op elkaar af te stemmen.
Het economische potentieel op energiegebied maakt het ook
voor private investeerders financieel aantrekkelijk om hierin
te participeren. Coöperatieve initiatieven kunnen daarbij een
belangrijke rol vervullen en zullen daarom door de gemeente worden
gefaciliteerd.
3 Smart Grids zijn infrastructuren voor electriciteit, gas en warmte, waaraan ICT-systemen zijn toegevoegd voor het meten van energiestromen met toepassingen voor het aansturen en regelen van consumptie en productie van energie.
De Stad van Morgen 39

“Alphen aan den Rijn is een intense stad met zorgvuldig ingepaste
ruimtelijke ontwikkelingen en een diversiteit aan leefstijlen, functies
en voorzieningen.”
De keuze voor de intense stad betekent een intensiever gebruik van
de ruimte in Alphen aan den Rijn. Er wordt nadrukkelijk gezocht
naar mogelijkheden om binnenstedelijke verdichting vorm te
geven. Prioriteit van ontwikkelingslocaties gaat uit naar locaties
waar ruimtelijk, sociaal en economisch het grootste rendement te
verwachten valt.
Intensivering van het stedelijk gebied wordt niet gerealiseerd door
het volbouwen van de groene ruimten in de stad, maar door naast
nieuwbouw samen met betrokken eigenaren en gebruikers creatief
om te gaan met leegstand, renovatie, herstructurering, transformatie
en herprogrammering waar mogelijk en wenselijk.
In de integrale ontwikkelzone is de uitdaging om een aantrekkelijk
centrumgebied te realiseren dat bestaat uit gevarieerde stedelijke
leefmilieus met een brede mix aan woon-, werk- winkel-, horeca- en
culturele voorzieningen. Doelstelling is om leefmilieus toe te voegen
die op dit moment nog niet in de gemeente aanwezig zijn, maar waar
gelet op de trends en ontwikkelingen wel (toekomstige) behoefte
aan is. Hierdoor wordt de stad interessanter als vestigingsplaats
voor doelgroepen die in de huidige bevolkingssamenstelling nog
onvoldoende vertegenwoordigd zijn.
40 Uitvoeringsstrategie Intense Stad
In de woongebieden ten noorden en zuiden van de integrale
ontwikkelzone is het toekomstbestendig maken van deze gebieden
de grootste opgave. Dit betekent dat wordt ingezet op het
bevorderen van een gevarieerd en duurzaam woningbestand, het
mogelijk maken van kleinschalige bedrijvigheid en dienstverlening
in de wijken en het realiseren van een schone, sociaal veilige
woonomgeving met toegankelijke sociaal-maatschappelijke, zorg- en
winkelvoorzieningen.
Intensivering van het stedelijk gebied komt ook tot uitdrukking in de
ruimte die de gemeente biedt voor tijdelijke invulling van leegstaand
vastgoed en braakliggende terreinen in de stad. Door deze gebouwen
of terreinen een tijdelijke bestemming te geven, bijvoorbeeld
als speelplek, groene ontmoetingsplek of broedplaats wordt de
leefbaarheid en sociale veiligheid in deze gebieden vergroot.
Het versterken van het intens-stedelijke leefmilieu betekent dat
de entrees en randen van de stad de visitekaartjes van de stad
worden. Goed ontworpen toegangsroutes bevorderen tegelijkertijd
de oriëntatie in de stad. Stadsranden leveren een belangrijke
bijdrage in de wisselwerking tussen stedelijk en landelijk gebied.
Hierbij gaat het over het realiseren van zowel fysieke als ook
programmatische verbindingen, bijvoorbeeld door het verbeteren
van de oversteekbaarheid van de randwegen of het toevoegen van
functies die de stadsbewoner naar het buitengebied trekken.

Prominente doorgaande wegen kennen een duidelijke
ontwerpopgave. De meest belangrijke uitdaging voor de
infrastructuur in de intense stad is het minimaliseren van de nadelige
gevolgen van het autogebruik op de leefbaarheid, bereikbaarheid,
verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit in de stad. Daarom wordt
gezocht naar mogelijkheden om voorrang voor fietsers en openbaar
vervoer te verlenen bij verkeersregelinstallaties; het verbeteren
van de inrichting rondom scholen voor het langzaam verkeer; de
realisatie van gratis en goede (en bewaakte) fietsenstallingen. Voor
de intense stad is de aanwezigheid van een kwalitatief hoogwaardige,
gebruiksvriendelijke en sociaal veilig ingerichte openbare ruimte
evident, ook en in het bijzonder rondom de hoofdvervoersassen.
De opgaven voor de intense stad worden vertaald in:
De realisatie van de integrale ontwikkelzone;
Het toekomstbestendig maken van wijken in Alphen Noord en
Zuid;
Het verbeteren van stedelijke kwaliteit van de vervoersassen en
het ontwerpen van stadsranden;
De realisatie van een kwalitatief hoogwaardige,
gebruiksvriendelijke en sociaal veilig ingerichte openbare ruimte.
De Stad van Morgen 41

“Deze voorzieningen zijn geconcentreerd in de integrale
ontwikkelzone, die loopt van Rijnhaven, via het Bospark, de
Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. Deze
zone kenmerkt zich door samenhangende stedelijke leefmilieus met
een grote diversiteit aan woon-, werk-, winkel-, horeca-, culturele en
groenvoorzieningen.”
De gemeente investeert actief in de integrale ontwikkelzone. De
gemeentelijke investeringen nodigen andere partijen uit om samen
een aantrekkelijk en gevarieerd centrumgebied te realiseren. Daarom
levert de gemeente een belangrijke financiële bijdrage aan de
ontwikkeling van het Stadshart. In de Stationsomgeving versnelt het
opkopen van vastgoed de wenselijke ontwikkeling van het gebied.
Centrale projecten en hoofdverkeersstructuur
42 Uitvoeringsstrategie Intense Stad
In Rijnhaven-Oost tracht de gemeente een transformatie op gang
te brengen door investeringen in de openbare ruimte als de aanleg
van een steiger in de haven, het aanpassen van de infrastructuur
en het inperken van milieuhinderzones, waardoor ontwikkelingen
mogelijk worden gemaakt. Het definitief stedelijk maken van Alphen
aan den Rijn betekent dat de binnenstedelijke ontwikkellocaties
Stadshart, Stationsomgeving en Rijnhaven-Oost in nauwe samenhang
ontwikkeld worden tot duurzame en gevarieerde intens-stedelijke
leefmilieus. De aard en positionering van deze ontwikkellocaties
bieden mogelijkheden om nieuwe leefmilieus te ontwikkelen die in de
gemeente ondervertegenwoordigd zijn en waar gelet op de interesse
voor Alphen aan den Rijn als vestigingsplaats wel vraag naar is;
met name vanuit stedelijk georiënteerde, veelal hoogopgeleide

huishoudens en vanuit kennisintensieve bedrijvigheid. Deze
aantrekkingskracht heeft tegelijkertijd een positieve weerslag op
winkels, horeca en het culturele aanbod.
De gemeente tracht de gewenste samenhang tussen de locaties te
bereiken door de unieke kwaliteitskenmerken van de verschillende
gebieden uit te nutten. Het Stadshart als regionaal winkelcentrum richt
zich op een gevarieerd programma van wonen, werken, winkelen en
horeca. Starters, alleenstaanden, stedelijk georiënteerde gezinnen en
senioren zullen zich door dit milieu aangetrokken voelen. De ligging
van Nieuwe Sloot zorgt ervoor dat deze locatie interessant is voor
mensen die de nabijheid van het centrum prefereren, maar niet midden
in de stad willen wonen. De nadruk zal liggen op de ontwikkeling
van een leefmilieu met bijzondere aandacht voor service en zorg. De
realisatie van stedelijke woningtypologieën in de Stationsomgeving
in combinatie met werkgelegenheid, onderwijsfaciliteiten en goede
verbindingen met de rest van de Randstad, maakt dit gebied vooral
interessant voor studenten en starters, maar ook voor stedelijk
georiënteerde alleenstaanden. De transformatie van Rijnhaven-
Oost zal resulteren in een gemengd stedelijk milieu. De combinatie
van werken, wonen en recreatie maken Rijnhaven-Oost interessant
bijvoorbeeld voor mensen met een bedrijf aan huis en/of met affiniteit
voor watersport. Door de realisatie van een passantenhaven en nieuwe
uitgaansgelegenheden in combinatie met het bestaande hotel en
vogelpark zal het gebied ook voor bezoekers van Alphen aan den Rijn
een trekpleister zijn.
Om de stedelijke voorzieningen, die zich in het centrumgebied
concentreren toegankelijk te maken, is het noodzakelijk om een aantal
fysieke verbindingen binnen deze zone te verbeteren. Te denken valt
aan de route tussen het centrum en de Stationsomgeving of richting
Avifauna en Rijnhaven Oost. In de integrale ontwikkelzone maken
auto’s plaats voor een voetgangersvriendelijke en op langzaam verkeer
gerichte openbare ruimte, die door gebruikers als prettig wordt
ervaren. In de Ontwerp Structuurvisie Verkeer en Vervoer worden
maatregelen genoemd die erop gericht zijn om de leefbaarheid,
bereikbaarheid, verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit in het
centrumgebied te verhogen. De afwikkeling van het interne verkeer
verloopt via een binnenring. De wegen in het gebied binnen de
Stadsring krijgen meer functie voor het verblijven en het ontsluiten
van directe bestemmingen in het gebied. Het fietsen langs deze routes
wordt aangenamer en sneller. Het bij elke verplaatsing opnieuw bewust
overwegen van de fiets en het openbaar vervoer als vervoerswijze is
hierbij erg belangrijk. Alleen dan kan de bereikbaarheid, de ruimtelijke
kwaliteit en een gezond leefmilieu worden gegarandeerd.
Daarnaast is het noodzakelijk om het verkeer meer en eerder naar
de randen van de stad te leiden. In het kader van deze opgave wordt
een buitenring voor extern verkeer om Alphen heen gerealiseerd. Het
externe verkeer uit de bedrijventerreinen (west) en woonwijken zuid
wordt zodoende niet opnieuw de stad in geleid, maar maakt gebruik
van de rondweg.
De Stad van Morgen 43

“De wijken ten noorden en zuiden van de integrale ontwikkelzone
zijn zo opgebouwd dat mensen in alle fasen van hun leven in de wijk
kunnen blijven wonen.”
Woonwijken Alphen Noord en Alphen Zuid
44 Uitvoeringsstrategie Intense Stad
Het is noodzakelijk om de huidige veelal monofunctionele
woongebieden in de wijken ten noorden en zuiden van de integrale
ontwikkelzone zo te renoveren of zelfs te herstructureren dat deze
eenvoudiger kunnen inspelen op veranderende eisen ten aanzien
van woningen, werkplekken, bereikbaarheid van voorzieningen
en de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten. De opgave in wijken
ten noorden van de integrale ontwikkelzone (zoals delen van
de Stromenbuurt, Planetenbuurt, Edelstenenbuurt, Preludeweg,
Zeeheldenbuurt, Bomenbuurt, Bospark en de Lijsterlaan) ligt in de
verduurzaming van de woningvoorraad. Enerzijds kan dit door het
verhogen van de (energetische) kwaliteit van de woningen zelf maar
ook door aanpassingen van de woonomgeving waardoor deze wijken
beter voldoen aan veranderende woonwensen.

In de relatief jonge wijken ten zuiden van de integrale ontwikkelzone
is het mogelijk maken van aanpassingen in of aan de woningen
de belangrijkste opgave. Voor beide wijken geldt dat het prettige
leefklimaat wordt bevorderd door het toestaan van kennisintensieve
bedrijvigheid en diensten in de wijken; de aanwezigheid van
toegankelijke sociaal-maatschappelijke, zorg- en winkelvoorzieningen
en een groene, sociaal veilige openbare ruimte met veel ruimte voor
langzaam verkeer. De gemeente zet in op een efficiënte organisatie
van sociaal-maatschappelijke en zorgvoorzieningen (waaronder
dagbesteding). Tevens zorgt de gemeente ervoor dat de openbare
ruimte sociaal veilig en attractief is ingericht. Burgerinitiatieven die
hier een bijdrage aan leveren zoals buurtmoestuinen, speelplekken of
participatie in onderhoud en beheer worden door de gemeente aktief
gefaciliteerd en ondersteund.
Beide woongebieden maken de komende decennia een transitie
door van gezinswijken naar wijken, die in toenemende mate ook
door senioren worden bewoond. Deze veranderende samenstelling
van de bevolking leidt tot een wijziging in gebruik van zowel de
bebouwde als onbebouwde omgeving. In de bebouwde omgeving is
het –naast de mogelijkheid om woningen aan te passen of anderszins
aantrekkelijk te maken- vooral van belang dat voorzieningen
toegankelijk en bereikbaar zijn. De hiervoor noodzakelijke
aanpassingen kunnen zowel fysiek als ook digitaal van aard zijn. Het
aanbod van sociaal-maatschappelijke, winkel -en zorgvoorzieningen
zal meer decentraal worden georganiseerd maar is bij voorkeur
geclusterd rondom prominente ontmoetingsplekken in de wijken.
Om karakteristieke gebouwen op beeldbepalende locaties in de
buurt of wijk te behouden is het noodzakelijk dat creatief wordt
omgegaan met leegstand en (her)gebruik van leegstaande gebouwen.
Karakteristieke gebouwen op dergelijke locaties functioneren immers
als fysieke bakens van de geschiedenis van een plek. Te denken
valt aan vrijkomende schoollocaties ten gevolge van ontgroening,
leegstaande winkelvoorzieningen door het toenemend aantal
aankopen via internet en leegstaande welzijnsaccommodaties
door de efficiëntere inzet van gemeentelijk vastgoed voor deze
activiteiten. Het zoeken naar logische combinaties van functies biedt
een uitkomst om leegstand in prominente gebouwen in een buurt
of wijk te voorkomen en wordt door de gemeente ondersteund en
gestimuleerd. Zo kan een (brede) school overdag gebruik maken van
een gebouw, terwijl het ’s avonds gebruikt wordt voor welzijns- of
sportactiviteiten. Om deze opgave te realiseren, nodigt de gemeente
eigenaren van dit vastgoed nadrukkelijk uit om deze opgave samen
met de gemeente -als vormgever van de onbebouwde omgeving- op
te pakken. (Een combinatie van) functies en organisaties, die door
hun ontmoetingsfunctie een meerwaarde hebben voor die buurt of
wijk, genieten de voorkeur. De gemeente levert haar bijdrage door
voldoende flexibiliteit in bestemmingsplannen toe te staan, zodat
functiewijzigingen die een kwalitatieve bijdrage leveren eenvoudig
kunnen worden doorgevoerd.
De Stad van Morgen 45

“De entrees van de stad, de stadsranden en de stedelijke kwaliteit
van de vervoersassen benadrukken de zorgvuldige inpassing in het
stedelijk weefsel en het contrast met de dorpen en het landschap.”
Stadsranden, poorten en opgaves ruimtelijke kwaliteit
46 Uitvoeringsstrategie Intense Stad
Het kiezen voor de stedelijke kern Alphen aan den Rijn houdt in
dat de stadsranden, in combinatie met de entrees van de stad een
prominente rol spelen bij de uitstraling van de intense stad. Juist deze
plekken bieden mogelijkheden om de relatie tussen stad en landschap
nadrukkelijk vorm te geven en de ruimtelijke (beeld)kwaliteit van
deze locaties beter te benutten. Deze entrees of stadspoorten, die
functioneren als scharnierpunt tussen Alphen aan den Rijn en de
omgeving, zijn door hun herkenbare identiteit belangrijke schakels
in een route of netwerk. De ruimtelijke kwaliteit en aansprekende
vormgeving van deze stadspoorten en de manier waarop deze
functioneren binnen de route of het stedelijk netwerk bepalen de
aantrekkingskracht van de gemeente voor bewoners, ondernemers,
instellingen en andere gebruikers van het gebied.

De gemeente onderkent het belang van herkenbare entrees en
stadsranden. De aanleg van de Maximabrug biedt bijvoorbeeld
een goede kans voor het ontstaan van een nieuwe entree van de
stad. Door de aanleg van deze brug komen de oeverlocaties –als
stadsrand- vervolgens nadrukkelijk in beeld voor ontwikkeling. Op
middellange termijn sluit de brug aan op de nieuwe ongelijkvloerse
spoorwegkruising en de ongelijkvloerse kruising met de N11. Op lange
termijn wordt een verbinding met de Burgemeester Bruins Slotsingel en
een rondweg naar de N207 gerealiseerd.
Het opwaarderen van de openbare ruimte van de Molenwetering als
entree aan de zuidwestzijde van de stad laat het mes aan twee kanten
snijden. Enerzijds vormt het gebied het visitekaartje van de stad voor
de duizenden treinreizigers, die er dagelijks langskomen. Anderzijds
levert een goed ingerichte openbare ruimte meerwaarde op voor de
uitstraling van de bedrijven op dit terrein, wordt het gebied veiliger en
wordt het meer en actiever gebruikt.
De geluidswal bij Kerk en Zanen is de zuidelijke stadsrand van de stad.
Het realiseren van eetbaar groen of zonnepanelen op deze wal geeft
op een beeldende wijze uitdrukking aan de duurzaamheidsambitie
van de gemeente. Hetzelfde geldt voor de zuidoostzijde waar het
nog te ontwikkelen bedrijventerrein Steekterpoort in combinatie met
het containeroverslagterminal Alpherium dé plek voor de biobased
industrie van het Groene Hart kan gaan worden.
In het verlengde van het creëren van goede entrees van de stad is
het verbeteren van de stedelijke kwaliteit van een aantal prominente
vervoersassen noodzakelijk. Door de enorme groei die Alphen aan
den Rijn heeft meegemaakt en de tijd waarin dat gebeurde, wordt
de verkeersstructuur van de stad gedomineerd door ruim opgezette
wegprofielen met bebouwing op gepaste afstand van de weg en een
strikte functiescheiding tussen vervoer en verblijf. Ontwikkelingen
op bouwkundig en verkeerstechnisch niveau die de overlast door
geluid en luchtvervuiling beperken, maken deze scheiding in de
toekomst minder noodzakelijk. Dit biedt mogelijkheden om langs de
hoofdroutes als de Eisenhowerlaan/Prins Bernhardlaan, de President
Kennedylaan, de Aziëlaan en de Oranje Nassausingel de bebouwing
te verdichten en functies toe te voegen. Hierdoor wordt de focus
verlegd van uitsluitend vervoer naar een gecombineerde vervoers- en
verblijfsfunctie, die de stad compacter maakt en de capaciteit van de
wegen beter benut.
Naast het verbeteren van de stedelijke kwaliteit van de vervoersassen
in de stad kan ook de verbinding van Alphen aan den Rijn met
omliggende steden en economische centra via weg-, water en
spoorverbindingen geoptimaliseerd worden. Het verbeteren van deze
verbindingen zorgt voor een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor
mensen, bedrijven en organisaties. Het gunstige locatiekenmerk van
de Stationsomgeving kan bijvoorbeeld worden uitgenut als belangrijke
schakel in het spoornetwerk tussen Utrecht en Leiden (met een
overstap naar Den Haag en Amsterdam/Haarlem) en via Gouda naar
Rotterdam. Daarbij leidt de toenemende betekenis van de binnenvaart
voor een versterkt gebruik van het water als vervoersmodaliteit. Met
het Alpherium heeft Alphen aan den Rijn een sterke troef in handen
met betrekking tot de verduurzaming van de logistieke sector. Het
Alpherium fungeert door de sterke groei van de binnenvaart als
belangrijke achterlandverbinding met de Rotterdamse haven, waardoor
grootschalige distributie van goederen vooral plaatsvindt via het water.
Daarnaast blijft vervoer over het spoor een belangrijke modaliteit voor
een duurzame logistieke sector.
De Stad van Morgen 47

“De openbare ruimte is hoogwaardig ingericht, gebruiksvriendelijk
en sociaal veilig. Langzaam verkeers-, openbaar vervoer- en
recreatieroutes maken hier prominent onderdeel van uit.”
Een belangrijke opgave voor de gemeente is een hoogwaardige, sociaal
veilige en gebruiksvriendelijke inrichting van de openbare ruimte.
Onderdeel van deze opgave is het optimaliseren van het groen/
blauwe raamwerk dat gevormd wordt door de aanwezige groen- en
waterstructuren. Enerzijds gebeurt dit door deze goed met elkaar te
verbinden, zichtbaarder en toegankelijker te maken, anderzijds door
extra verblijfskwaliteiten aan dit raamwerk toe te voegen en ruimte
te bieden aan stadslandbouw, festivals en (sport-)evenementen of
markten die voor meer levendigheid in de stad zorgen.
Openbaar groen en missende schakels
48 Uitvoeringsstrategie Intense Stad
Een belangrijke optimalisatie-opgave van de groen- en waterstructuren
bevindt zich in de integrale ontwikkelzone, die loopt van de Gnephoek,
via Rijnhaven, het Bospark, het Burgemeester Visserpark, de
Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. De Oude
Rijn is als belangrijke beeldbepalende kwaliteit onlosmakelijk verbonden
met ontwikkeling van projecten als Rijnhaven, Avifauna, Stadshart,
Nieuwe Sloot en Steekterpoort. In deze zone investeert de gemeente
samen met betrokken partijen nadrukkelijk in het aantrekkelijk en
toegankelijk maken van de openbare ruimte. Het uitvoeren van de
gemeentelijke verwervingsstrategie voor de oeverlocaties draagt
bij aan het herstellen van contactplekken aan het water en de
toegankelijkheid van de oeverzone, waardoor goede langzaamverkeersen
recreatieroutes én stedelijke verblijfsplekken aan het water ontstaan.

In Rijnhaven zorgen de aanleg van de passantenhaven, publieke kades
en daaraan gerelateerde functies voor een verrijking van het recreatieen
uitgaansaanbod in de gemeente. Avifauna, Nieuwe Sloot en het
bedrijventerrein Steekterpoort zijn op het water georiënteerd. Het
Omloopkanaal wordt in de plannen van het Stadshart meer betrokken
door de aanleg van een kade aan de Oude Rijn en de Kromme Aar. Het
Thorbeckeplein krijgt terrassen aan het water en ontwikkelt zich tot
bruisend stedelijk plein. De wekelijkse streekmarkt trekt een breed
publiek en draagt bij aan de attractiviteit en levendigheid van het
centrum. Het versterken van de waterkruispunten van de Oude Rijn
met het Aarkanaal en de Heimanswetering zorgen voor een impuls van
de waterrecreatie.
Naast het benutten van het water als beeldbepalend element voor
de verblijfskwaliteit van de openbare ruimte zorgt het verbinden en
vormgeven van groene gebieden voor attractieve langzaamverkeersen
recreatieroutes. Voorbeelden zijn de verbinding tussen het
Bospark en het Burgemeester Visserpark of de voorzetting van
de groene, ruimtelijke kwaliteit van de Kromme Aar tot aan de
Anne Frankkade. Een goede verbinding tussen het Bospark en het
Burgemeester Visserpark vergt een goede oversteekbaarheid van de
Prins Bernhardlaan. Om het Zegerslootgebied goed met het centrum
te verbinden, is een verbetering van de oversteekbaarheid van de
Oranje Nassausingel en de President Kennedylaan noodzakelijk. Een
voetgangersbrug over het Aarkanaal vormt de verbindende schakel
tussen stad (Burgemeester Bruins Slotsingel) en het buitengebied
(Nieuwkoopseweg). Deze brug zorgt voor het beter toegankelijk maken
van het Zegerslootgebied, de realisatie van een goede verbinding
tussen Aarlanderveen en Alphen aan den Rijn en een extra (langzaam
verkeers)route vanuit het glastuinbouwgebied naar het centrum van
Alphen.
Het Zegerslootgebied ontwikkelt zich tot een esthetisch aansprekend
en functioneel divers recreatiegebied. Op lokaal niveau wordt het
Zegerslootgebied actiever benut als het recreatieve hart van de stad,
voor (water)sport, evenementen, recreatief verblijf en ontspannen
wonen. Het opwaarderen van het Zegerslootgebied wordt bereikt door
het recreatief gebruik te verbeteren, het gericht toevoegen van functies
aan het gebied en het wegnemen van obstakels om de bevaarbaarheid
voor pleziervaartuigen mogelijk te maken. Het Bospark ontwikkelt zich
tot attractief stadspark en groen plein van het centrumgebied. Park
Rijnstroom versterkt haar positie als stedelijk park met ruimte voor
kunst, ontspanning en evenementen.
In Alphen Noord en Zuid is de opgave om via aanwezige groenzones
zoals de Dijksloot/het Dijkslootpad en de Alphense- en Molenwetering
doorgaande routes tussen (het centrum van) de stad Alphen aan den
Rijn en het buitengebied te realiseren. Een aantrekkelijke vormgeving
van deze gebieden, onder andere door het beter zichtbaar, herkenbaar
en begaanbaar maken van de oevers, paden en het groen en het kiezen
van materiaalgebruik en inrichting met een hoge belevingswaarde,
wordt de kwaliteit en sociale veiligheid van deze verbindingen
verhoogd. Tegelijkertijd kan een kwaliteitsslag gemaakt worden door
de aangrenzende bebouwing zoveel mogelijk te oriënteren op deze
gebieden. Op deze manier wordt het aantrekkelijk om vanuit het
stedelijk gebied via deze routes gebruik te maken van het recreatieaanbod
in het buitengebied.
Ook stadslandbouw draagt bij aan een gebruiksvriendelijke openbare
ruimte. Bij reconstructies kunnen zonder meerkosten gewone planten
worden vervangen door eetbaar groen. Moes- of schooltuinen kunnen
een prominente rol vervullen in de bevordering van sociale interactie in
een attractieve leefomgeving.
De Stad van Morgen 49

50 Uitvoeringsstrategie Intense Stad

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgt
de Intense Stad kans zich te ontwikkelen. De overheid neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar
dat noodzakelijk is: de integrale ontwikkelzone, het infrastructurele netwerk en (delen van) de openbare ruimte.
In die gebieden is de gemeente leidend en neemt initiatief. In de integrale ontwikkelzone is een aantal projecten
opgenomen die op dit moment al lopen, en waarvoor al budget is vrijgemaakt, zoals de Rijnhaven, het Stadhart en de
Stationsomgeving. De overige genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een
beeld geven welke ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.
De Stad van Morgen 51

52 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone

Rijnhaven Oost
Door hernieuwd gebruik van de haven legt Alphen een robuuste
verbinding tussen de stad en het water. Watersporters én omliggende
bedrijven veroorzaken een ‘reuring’ die de inwoners en gebruikers
van het gebied aanspreekt. Er wordt namelijk nog meer gewoond op
Rijnhaven-oost. Het is uniek wonen en het meest divers Alphense
woonmilieu wat bestaat. Bewoners delen het speelveld met
ondernemers, watersporters en bezoekers. Je houdt van, werkt of
woont bij de haven, dit vraagt om tolerantie. Rond de Rijnhaven is
er plaats voor nieuwe concepten in het werken, wonen, leren en de
vrijetijdsbesteding. Innovatieve projecten zoals de ontwikkeling van
‘solids’ een ‘kas voor de stad’, ‘seats2meet’, ‘creative cargo’, kunnen
worden overwogen op basis van particulier initiatief. Het proces van
herstructureren kent een geleidelijk verloop, oud en nieuw zullen
naast elkaar bestaan en er is daardoor ook ruimte voor tijdelijk
gebruik.
De Stad van Morgen 53

Stationsomgeving
Voor een grote en diverse groep mensen fungeert de
Stationsomgeving dagelijks als poort van en naar de stad Alphen
aan den Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze plekken heeft dus
grote invloed op de beleving en de beeldvorming over Alphen. Alleen
al daarom is deze locatie van groot belang voor de stad. De goede
bereikbaarheid maakt de stationsomgeving een interessante plek
voor diverse functies zoals kantoren (bedrijfsverzamelgebouwen/
seats2meet), wonen (studenten/forenzen), horeca of
onderwijsinstellingen met regionaal draagvlak. Deze diversiteit
vraagt om een ruimtelijke kwaliteit en gebouwtypologie die deze
verschillende doelgroepen kan bedienen. De door de Amsterdamse
corporatie Stadgenoot ontwikkelde “Solids” zijn hier een mooi
voorbeeld voor. Een Solid is een duurzaam en flexibel gebouw waarin
gewoond, gewinkeld, gewerkt en gereceeerd kan worden. Solids zijn
flexibel indeelbaar en ruim gedimensioneerd waardoor zij geschikt
voor verschillende functies zijn en ook op de lange termijn hun
waarde behouden. Deze flexibiliteit wordt in bestemmingsplannen
geboden. De Stationsomgeving is een van de binnenstedelijke
ontwikkelingslocaties voor een dergelijk gebouwconcept.
54 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone

Stadshart
De komende jaren zal hard gewerkt worden aan de verdere
ontwikkeling van het Stadshart. Publiekstrekkers als het cultuurhuis
en het gerenoveerde winkelcentrum op de Lage Zijde zijn onderdeel
van de plannen voor het gebied. Daarnaast zullen er meer woningen
worden gerealiseerd waardoor het stadscentrum niet alleen een
bestemming voor bezoekers wordt maar ook een interessante en
levendige woonomgeving. Van groot belang is hierbij ook de kwaliteit
van de publieke ruimte. Daarom wordt er naar gestreefd om het
centrum binnen de mogelijkheden autoluw te maken. Als verbindend
element tussen het centrum en het recreatiegebied rondom de
Zegerplas speelt de Kromme Aar en de oeverzone aan weerszijden
hier een belangrijke rol. Maar ook ter plekke van de monding in
de Oude Rijn en het aangrenzende Thorbeckeplein zal naar een
hoogwaardig afwerkingsniveau en interessante functiemenging
toegewerkt worden. De realisatie van een Markthal is hierbij een van
de mogelijkheden.
De Stad van Morgen 55

Alpherium / bedrijventerrein Steekterpoort
De containerterminal van Alphen aan den Rijn is een beeldmerk en
uitdrukking van de sterke economische functie die de stad heeft
voor de regio. Samen met de windmolens langs de N11 en de
zendmast op Rijnhaven zijn de containerkranen van veraf zichtbaar
en beeldbepalend wanneer men de stad vanuit het zuiden nadert.
In de verdere ontwikkeling van het geplande bedrijventerrein
Steekterpoort kan Alphen aan den Rijn zich presenteren als belangrijk
economisch centrum van de regio en voorloper in de ontwikkeling
van een duurzame logistieke sector. Daarom is het van belang om
voor Steekterpoort een helder profiel te omschrijven voor het type
bedrijven die zich hier bij voorkeur mogen vestigen om een bijdrage
te leveren aan deze doelstelling. Ook een kwalitatief hoogwaardige
architectonische uitstraling is vooral op de zichtlocaties langs de N11
wenselijk.
De uitbouw van het Alpherium voor bulkgoederen die via de
binnenvaart worden aangevoerd maakt de profilering op een
toekomstgeoriënteerde bedrijvigheid in de Biobased Economy
mogelijk.
56 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone

Zegerslootgebied
Het Zegerslootgebied is voor veel Alphense burgers een belangrijke
plek in de stad. Functies als de sportvelden, het strandje, de
waterskibaan of de kinderboerderij zijn dé plek voor groenrecreatie
dichtbij. Door het gebied nog toegankelijker te maken en nieuwe
functies toe te voegen, zowel aan de randen van het gebied als
ook direct aan het water, wordt het gebied nog aantrekkelijker
en interessant voor een groter en gevarieerder publiek. Met het
oog op de doelstellingen voor intensivering van de bebouwing
binnen de stadsgrenzen van Alphen aan den Rijn is het van groot
belang om de bewoners een esthetisch aansprekend en functioneel
divers groengebied te kunnen bieden.Aan de noordkant liggen
er mogelijkheden om de natuur en biodiversiteit te benadrukken
en te versterken. Naast de inrichting van het gebied is een goede
bereikbaarheid, vooral voor het langzaam verkeer, van groot belang.
Aandachtspunten zijn hierin de oversteekbaarheid van de Oranje
Nassausingel en de President Kennedylaan.
De Stad van Morgen 57

Verbinding Bospark / Burgemeester Visserpark
De Prins Bernhardlaan en de bijbehorende bomenlaan vormt
een barrière tussen het Bospark en het Burgemeester Visserpark
met het Oude Raadhuis. De ambitie is om de verbinding van het
Bospark en het Burgemeester Visserpark te versterken door de Prins
Bernhardlaan af te waarderen en de langzaamverkeersverbindingen
te versterken. In 2012-2013 komt de herinrichting van het
Burgemeester Visserpark tot uitvoering. Binnen het ontwerp van dit
park wordt een eerste stap gezet om de verbinding met het Bospark
te versterken. Zo worden er bijvoorbeeld voor het Oude Raadhuis een
aantal bomen verplant en worden de groengebieden aan de noorden
zuidkant van het Oude Raadhuis heringericht, passend in sfeer
van het Bospark. Naast het uitgangspunt om de historische lijnen
zo veel mogelijk in ere te herstellen, wordt tevens een kwaliteitsslag
in materialisering gedaan. De oorspronkelijke ruimtelijke structuur
wordt versterkt en het is een eerste aanzet om beide parken weer tot
één groot park te ontwikkelen.
58 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone

Langzaam verkeersroute naar Avifauna
In de transformatie van Rijnhaven Oost wordt ook de aanhechting
van Avifauna betrokken. Door een informele route aan de zuid- en
westzijde van Avifauna te realiseren en deze via de Baronie te laten
aantakken aan het Bospark en Burgemeester Visserpark wordt een
logische verbinding gemaakt tussen een belangrijk attractiepark van
Alphen aan den Rijn en het centrumgebied. Door deze langzaam
verkeersroute worden Avifauna, het havengebied en het centrum met
elkaar verbonden. Bezoekers van Avifauna hebben meer aanleiding
om naar het havengebied of het centrum van Alphen aan den Rijn, of
vice versa, te verrijken.
Herinrichting Kerkstraat / Paradijslaan
Er wordt veel belang gehecht aan een logische en attractieve
verbinding tussen het centrum en de stationsomgeving via
Stationsstraat, Kerkstraat en Paradijslaan volgen. Het is de ambitie
om de Paradijslaan te betrekken bij het centrum door een attractieve
route langs de enige gracht van Alphen aan den Rijn te voeren.
Auto’s zullen grotendeels van het straatbeeld verdwijnen en zullen
plaats maken voor een promenade langs het water. Bovendien wordt
een extra (groen)verbinding gemaakt door het doortrekken van het
Bonifatiusparkje. Hierdoor wordt een informele entree gemaakt van
het Stadshart.
De Stad van Morgen 59

60 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden

Toerit Maximabrug
De komende jaren ligt hier een enorme ruimtelijk-infrastructurele
kans om een nieuwe stadsrand en -entree te ontwerpen. Op de
korte termijn wordt de Maximabrug aangelegd. Deze verbetert de
verkeerssituatie in Koudekerk en ontsluit de geplande woningen
in Rijnpark en het bedrijventerrein Hoogewaard beter. Om
vervolgens op de middellange termijn via een nieuwe ongelijkvloers
spoorwegkruising en ongelijkvloerse kruising met de N11 te
worden verbonden. Tenslotte wordt de brug op de lange termijn
verbonden met de doorgetrokken Burgemeester Bruins Slotsingel
en/of de rondweg naar de N207. Dit lost, in combinatie met andere
maatregelen uit de Structuurvisie Verkeer en Vervoer, de verkeersen
leefbaarheidsproblematiek in Alphen a/d Rijn op. Essentieel
hierbij is de afstemming met de ruimtelijke ontwikkelingen die de
komende jaren op Hoorn-West gaan plaatsvinden. De infrastructurele
ontwikkelingen maken deel uit van het cluster Rijnwoude-Oost/
Alphen-West in het programma Transformatievisie Oude Rijnzone.
De Stad van Morgen 61

Herstructurering oevers Gnephoek en de Hoorn
In de transformatievisie Oude Rijnzone is de oeverzone van de
Oude Rijn bij de Gnephoek aangeduid als herstructurerings- of
ontwikkelingsgebied. Uitstraling en functie van de oevers worden nu
nog gedomineerd door - al dan niet watergebonden - bedrijvigheid.
Met de aanleg van de Maximabrug en het voltooien van de binnenring
worden deze gebieden beter ontsloten en aangehaakt op het stedelijk
gebied van Alphen aan den Rijn. Hierdoor komen de oeverzones
nadrukkelijker in beeld als locatie voor woningbouwontwikkeling
en publieke functies. De ruimtelijke kwaliteit van het water en de
openheid van het weidse polderlandschap in combinatie met de
nabijheid van het brede aanbod aan voorzieningen in het centrum
van de stad zijn sterke vestigingsfactoren. Als er binnen de gemeente
in de toekomst behoefte ontstaat voor grootschalige uitbreiding in
het buitengebied is de oeverzone van de Gnephoek daarom de meest
aangewezen plek.
62 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden

Transformatie bedrijventerrein Heimanswetering
Bedrijventerrein Heimanswetering - omgeven door woongebieden,
grenzend aan het water van de wetering met schitterende
vergezichten over de polder Gnephoek en ingeklemd tussen de
twee groene hoofdontsluitingsroutes door Alphen noord - biedt
kansrijke uitgangspunten om de relatie tussen stad en ommeland
te versterken en de ruimtelijke kwaliteit van de locatie beter te
benutten. Op korte termijn kan kwaliteitswinst geboekt worden door
een publieksvriendelijkere en aantrekkelijkere vormgeving van de
contactplekken aan het water in het verlengde van de Burgemeester
Bruins Slotsingel en het Dijkslootpad. In het vervolg zal de prioriteit
vooral liggen bij het toegankelijk maken van de oeverzone en
het benutten van de daar aanwezige kwaliteiten. Net als bij de
transformatie van Rijnhaven Oost zal ook hier worden ingezet op een
organische ontwikkeling op basis van de Spontane Stad gedachte.
De Stad van Morgen 63

Alpherium / bedrijventerrein Steekterpoort
Het containerterminal van Alphen aan den Rijn is beeldmerk en
uitdrukking van de sterke economische functie die logistiek heeft in
de regio. Samen met de windmolens langs de N11 en de zendmast
op Rijnhaven zijn de containerkranen van veraf beeldbepalend.
In de verdere uitontwikkeling van het geplande bedrijventerrein
Steekterpoort kan Alphen aan den Rijn zich presenteren als
belangrijk economisch centrum van de regio en voorloper in de
ontwikkeling van een duurzame logistieke sector. Daarom is het
van belang om voor Steekterpoort een helder profiel te omschrijven
voor het type bedrijven die zich hier bij voorkeur mogen vestigen
en een bijdrage leveren aan deze doelstelling. Ook een kwalitatief
hoogwaardige architectonische uitstraling is vooral op de
zichtlocaties langs de N11 wenselijk.
64 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden
Inrichting en functie geluidswal Kerk en Zanen
De zuid-oostelijke stadsrand van Alphen aan den Rijn bestaat uit
verschillende gebieden: stadsentrees, bedrijfsgebouwen, sportvelden
en de geluidswal. De uiteenlopende sferen dragen er toe bij dat de
zuidelijke stadsrand een vrij rommelige uitstraling heeft. De ambitie
van de zuidelijke stadsrand is om deze een rol te laten spelen in de
presentatie en identiteit van Alphen aan den Rijn. Basisuitgangspunt
bij het nieuwe ontwerp is dat de stadsrand een statement vormt
en de onderscheidende sferen met elkaar verbindt. Het groen zou
een toegevoegde betekenis kunnen krijgen door eetbaar groen aan
te planten. De plaatsing van zonnepanelen op de wal onderstreept
de ambities van Alphen aan den Rijn als voortrekker bij de
energietransitie op indrukwekkende wijze.

Inrichting randen bedrijventerrein Molenwetering
Bedrijventerrein Molenwetering wordt zowel aan de noordkant als ook
aan de zuidkant omzoomd door brede groenstroken. De ruimtelijke
kwaliteit van deze groenzone’s loopt echter sterk uiteen. Ook wordt
de potentiele waarde hiervan onvoldoende benut omdat het beeld
voor grote delen wordt gedomineerd door de achterkanten van de
aangrenzende bedrijfshallen. Dit is met name aan de noordkant
van de Molenwetering onwenselijk. Op deze plek kan de gemeente
zich, net als bij de geluidswal langs de N11, op een positieve
manier presenteren aan de duizenden treinreizigers die er dagelijks
langskomen. Een aantrekkelijke groeninrichting van het gebied
heeft daarnaast ook een meerwaarde voor de werknemers van de
naastgelegen bedrijventerreinen Molenwetering en Rijnhaven.
Profilering en bebouwing Oranje Nassausingel
Alhoewel de Oranje Nassausingel binnen de ring en de contouren
van de stad ligt is de uitstraling die van een stadsrand. Door de
profilering aan te passen naar een meer binnenstedelijke situatie
wordt beter gebruik gemaakt van de vervoerscapaciteit van de weg
en kan het recreatiegebied rondom de Zegerplas beter worden
aangehaakt bij het overige stedelijke gebied. De ligging op de
grens tussen het stadscentrum en het uitgestrekte recreatiegebied
in combinatie met de goede bereikbaarheid aan een van de
hoofdontsluitingsroutes van Alphen aan den Rijn maken het gebied
bijzonder geschikt voor intensivering van bebouwing en functies.
Ook de sportvelden zouden hierdoor intensiever gebruikt kunnen
worden of onderdeel van een groene route kunnen worden tussen het
centrum en de Zegerplas.
De Stad van Morgen 65

Profilering en bebouwing Eisenhowerlaan
Door de enorme groei die Alphen aan den Rijn heeft meegemaakt en
de tijd waarin dit gebeurde wordt de verkeersstructuur van de stad
gedomineerd door ruim opgezette wegprofielen, met bebouwing
op gepaste afstand van de weg en een stricte functiescheiding
van vervoer en verblijf. Ontwikkelingen op bouwkundig en
verkeerstechnisch niveau die de overlast door geluid en
luchtvervuiling beperken maken deze scheiding minder noodzakelijk.
Dit biedt de mogelijkheid om langs de hoofdroutes de bebouwing
te verdichten en functies toe te voegen. Hierdoor wordt de focus
verlegd van uitsluitend vervoer naar een gecombineerde vervoers- en
verblijfsfunctie die de stad compacter maakt en de capaciteit van de
wegen beter benut. De Eisenhowerlaan wordt getransformeerd tot
een stedelijke boulevard.
66 Inspiratie Intense Stad | Vervoersassen
Profiel President Kennedylaan
De President Kennedylaan is een belangrijke vervoersas binnen de
gemeente Alphen aan den Rijn. Aan deze vervoersas is tevens de
hoofdgroenstructuur op stadsniveau gekoppeld. Dit biedt de kans
om hier langzaam verkeersroutes op aan te laten sluiten en zo het
gebruik van de fiets te stimuleren.

Profilering en bebouwing Azielaan
Door de geplande bebouwing in de stationsomgeving kan de Aziëlaan
een levendige stadstraat worden die qua uitstraling en gebruik ver
uitstijgt boven de functie die de weg heeft als ontsluitingsroute van
de wijk Kerk en Zanen.
De Stad van Morgen 67

68 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte

Nautisch centrum Rijnhaven Oost
Rijnhaven Oost is dé plek in Alphen aan den Rijn waar de wens
naar een sterkere relatie tussen stad en de Oude Rijn het best tot
uitdrukking komt. Als plek waar veel mensen voor het eerst kennis
maken met Alphen aan den Rijn heeft het gebied een belangrijke
poortfunctie als visitekaartje voor de stad. Maar ook voor de
Alphense bevolking zelf zijn de publieke kades en de daaraan
gerelateerde functies een aantrekkelijke verrijking van het aanbod
aan recreatie- en uitgaansfaciliteiten. Een jachthaven is de katalysator
voor de ontwikkeling van verdere - watergebonden - activiteiten
en bedrijvigheid. Te denken valt hierbij aan een kleinschalige
scheepswerf, de Alphense vismarkt, een tijdelijk, drijvend podium
voor concerten of de thuishaven van de watertaxi-vloot.
Thorbeckeplein aan de Oude Rijn
De grootschalige centrumontwikkeling van de Lage Zijde biedt
kansen om het Thorbeckeplein te openen naar het water. Een
toegankelijke kade met terrassen trekt publiek ook na sluitingstijd
van de winkels en verhoogt hiermee de attractiviteit en levendigheid
van het centrum. Daarnaast fungeert deze plek ook als opstappunt
voor de eerder genoemde watertaxi en voor de bevoorrading van de
aangrenzende winkels en de markt door middel van een fluisterboot.
In de ontwikkeling meegenomen is ook de herinrichting van de Anne
Frankkade en de monding van de Kromme Aar in de Oude Rijn als
begin- en eindpunt van de langzaam verkeersroute tussen binnenstad
en de Zegerplas. Het nutsgebouw midden op het Thorbeckeplein
wordt gerestaureerd en architectonisch passend uitgebreid.
De Stad van Morgen 69

Kromme Aar in de Lage Zijde
De meest aantrekkelijke verbinding tussen het stadshart op de Lage
Zijde en het recreatiegebied rond de Zegerplas verloopt via de ruime,
groene kades van de Kromme Aar. Deze verbinding maakt onderdeel
uit van de ontwikkelingsas van Rijnhaven Oost – Baronie – Bospark
– Visserpark – Stadshart – Zegerslootgebied waar de gemeente in
samenwerking met betrokken partijen versterkt investeert in de
ruimtelijke kwaliteit. De herontwikkeling van het gebied rondom het
Thorbeckeplein biedt kansen om in het centrum langs de oevers van
de Kromme Aar een specifieke sfeer en identiteit te creëren.
Hoofddoelstelling is het aantrekkelijk en toegankelijk maken van de
kades bij de monding in de Oude Rijn en in het Stadshart. Voor het
gedeelte richting de Zegerplas is het van belang om de ruimtelijke
kwaliteit van de brede natuurlijke oevers te waarborgen en de
oversteekbaarheid voor langzaam verkeer bij de Oranje Nassausingel
te verbeteren.
70 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte

Fietsbrug Aarkanaal
In samenwerking met de Provincie Zuid Holland is een plan
opgesteld voor een fietsbrug over het Aarkanaal en de N207. Deze
brug vormt een belangrijke schakel binnen het netwerk van groenblauwe
verbindingsassen in Alphen aan den Rijn, in dit geval de
oost-west verbinding tussen de Gnephoek en de drooggemaakte
polder ten westen van Aarlanderveen. De brug vult het gat tussen de
Burgemeester Bruins Slotsingel - een van de hoofdontsluitingsroutes
van Ridderveld - en de Nieuwkoopseweg. Hiermee levert de brug een
bijdrage aan diverse ambities die in de visie zijn geformuleerd: betere
verbindingen tussen stad en buitengebied, het aan elkaar koppelen
van groengebieden, toegankelijker maken van het Zegerslootgebied,
het realiseren van goede verbindingen tussen de dorpse kernen en
de stad Alphen aan den Rijn en het terugdringen van korte ritten met
de auto. Ook voor de verdere ontwikkeling / transformatie van het
glastuinbouwgebied is gebaat bij een goede en directe verbinding
met de binnenstad van Alphen aan den Rijn.
De Stad van Morgen 71

Verbinding Rijnhaven - Gnephoek
In de Transformatievisie Oude Rijnzone is de oeverzone bij de
Gnephoek aangeduid als herontwikkelingslocatie. Een goede
ontsluiting van dit gebied is hiervoor essentieel. Met de toekomstige
realisatie van de Maximabrug en completeren van de binnenring
is een goede bereikbaarheid met de auto gegarandeerd. Dit zijn
echter zeer kostbare projecten voor de lange termijn. Op korte
termijn kan het gebied via een langzaam verkeersverbinding
aansluiten bij de ontwikkelingen rondom Rijnhaven Oost. Een fietsen
voetgangersbrug is een van de mogelijkheden. Eenvoudiger te
realiseren is een pontje of watertaxi.
72 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte
Vaarverbinding pocketparken
De oevers van de Oude Rijn zijn bij uitstek de plek waar de Alphense
identiteit het meest tot uitdrukking komt. Hier komen de mensen bij
elkaar, hier uit zich de levendigheid en diversiteit van de stad. Grote
delen van de oevers zijn geprivatiseerd maar op meerdere plekken in
de stad kan de direkte relatie met het water worden versterkt. Door
aanlegsteigers voor een watertaxi zijn deze publieke ruimtes beter
met elkaar verbonden. Personenvervoer over het water biedt een
interessant en aantrekkelijk alternatief voor toeristen en bewoners.
Door de centrale ligging van de Oude Rijn midden in de stad kunnen
een groot aantal publieke functies op deze manier worden ontsloten.

Pocketparken langs de Rijnoevers
De oevers van de Oude Rijn zijn bij uitstek de plek waar de Alphense
identiteit het meest tot uitdrukking komt. Hier komen de mensen
bij elkaar, het Rijnplein is daar het beste voorbeeld voor. Ondanks
het feit dat grote delen van de oevers geprivatiseerd zijn bestaat
op meerdere plekken in de stad de mogelijkheid om de direkte
relatie met het water te versterken. Mogelijke locaties zijn te vinden
bij de Paltrokmolen, Vredebest, Raadhuisstraat, Swaenswijkbrug,
Curacaostraat, Voorstraat, Varossieaupalet, Hooftstraat,
Oudshoornseweg, Emmalaan, Hoorn en bij de Rijndijk.
Door deze pocketparken publieksvriendelijk en aantrekkelijk in
te richten kunnen zij een belangrijke rol innemen in de positieve
beleving van het publieke domein. Het toevoegen van een tijdelijke of
mobiele horecavoorziening kan dit effect nog versterken.
De Stad van Morgen 73

Dijkslootpad / Herenhof
Het Dijkslootpad is een van de twee groene assen die door de
woongebieden in het noorden van Alphen aan den Rijn lopen. Deze
route verbindt de Gnephoek/Heimanswetering met het buitengebied
bij de Ridderbuurt. Voor het grootste gedeelte is deze as barrierevrij
en alleen toegankelijk voor langzaam verkeer waardoor het een
bijzonder aantrekkelijke wijkontsluitingsroute is. Rondom het
Herenhof versmalt en versteent het Dijkslootpad.
De gemeente vindt het belangrijk om bij toekomstige ontwikkelingen
de bebouwing te oriënteren op de bijzonder aantrekkelijke groene
ruimte van het Dijkslootpad.
Ook in het verdere verloop van deze route liggen maatschappelijke
functies zoals scholen en opvangfaciliteiten die beter op het
Dijkslootpad kunnen worden aangesloten.
74 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte
Park Nieuwe Sloot - Zegerplas
Nieuwe Sloot is een van de laatste binnenstedelijke ontwikkelingsen
verdichtings locaties van Alphen aan den Rijn. Door de ligging
tussen Ridderveld en het centrum heeft dit gebied een belangrijke
verbindingsfunctie tussen de woonwijken in het noorden van
Alphen aan den Rijn en het centrum. Tegelijkertijd fungeert Park
Nieuwe Sloot als langzaamverkeersroute naar de Oude Rijn en
het recreatiegebied rondom de Zegerplas. Het ontwerp voor de
ontwikkeling van Nieuwe Sloot houdt rekening met deze belangrijke
verbindende functie die bijdraagt aan het beeld van Alphen aan den
Rijn als attraktieve, groene woongemeente.

Zaanse Rietveld / kruising N11
De Alphense Wetering is een van de twee groene assen door Kerk
en Zanen die de stad op een aantrekkelijke manier verbindt met
het buitengebied. Vanuit de Stationsomgeving komt men via het
Europapark en deze route op het Rietveldsepad en het Zaanse
Rietveld. Dit natuurgebied is de poort naar het mooie Rietveld en
het Land van Wijk en Wouden, het gebied tussen Zoetermeer, Leiden
en Alphen dat een fijnmazig routenetwerk kent van wandel- en
fietspaden. Een duidelijkere signalering en aantrekkelijke vormgeving
verhogen kwaliteit en sociale veiligheid van deze verbinding.
Kruising Molenwetering / N11
De Molenwetering is een van de twee groene assen door Kerk en
Zanen die de stad op een aantrekkelijke manier verbindt met het
buitengebied. Via deze as komt men uit bij het Spoorkverlaat, een
natuurgebied bestaande uit bosjes op de grens van de stad en
Hazerswoude-dorp.
De Stad van Morgen 75

76 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw

Eetbaar groen in de openbare ruimte
Ondanks het feit dat het merendeel van de stadslandbouwprojecten
burgerinitiatieven zijn kan ook de gemeente binnen haar werkgebied
een bijdrage leveren. Bij reconstructies van openbaar gebied
kunnen zonder meerkosten gewone planten worden vervangen
door eetbaar groen. Een bosrand met hazelnoten, lambertsnoten,
gele kornoejle, vlierbessen en frambozen is onderhoudsarm maar
produceert daarnaast ook smakelijke producten voor de gebruikers
van het gebied. Hetzelfde geldt ook voor parken. Tamme kastanjes,
walnoten, hazelnoten of frambozen, jostabessen en bramen in de
ondergroei maken van een park naast een leuke plek om te verblijven
ook een plek om lekker te genieten. Naast de aanplant van eetbaar
groen maakt communicatie over waar en wanneer geoogst kan
worden onderdeel uit van de gemeentelijke informatievoorziening.
De Stad van Morgen 77

Stadsboerderij
Een stadsboerderij heeft op meerdere vlakken positieve effecten voor
de stad.
Op het raakvlak tussen stad en ommeland fungeert een
stadsboerderij als bruggenhoofd of uitvalsbasis voor recreatie
in het buitengebied en creeert betrokkenheid bij stadsbewoners
voor gezonde voeding en levenswijze. Inrichting en beheer van de
openbare ruimte zijn voor de gemeente op een aantrekkelijke en
kostenbesparende wijze georganiseerd. Het duurzaam produceren
van voedsel op kleine schaal in de directe nabijheid van de stad
- en dus de consument - beperkt de noodzaak voor transport,
koeling en verpakking van voeding en biedt en vers en smaakvol
alternatief voor producten die normaliter via de supermarkten worden
betrokken. De stadsboerderij vormt hiermee een onderdeel van een
groeiend netwerk van lokaal producerende bedrijven en indiviuën
die de kracht en weerbaarheid van de lokale economie versterken
en werkgelegenheid bieden - ook voor mensen die op de reguliere
arbeidsmarkt niet terecht kunnen.
78 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw

Schooltuinen
Schooltuinieren is een sterk educatief middel, omdat het kennis
koppelt aan beleving of zintuiglijke ervaringen. Met schooltuinwerk
doen kinderen kennis op van planten, voedsel en natuurlijke
processen. Het belevingsaspect bij deze praktische vorm van
natuuronderwijs komt sterk aan bod, omdat kinderen leren door
te doen, zelf te ontdekken en te onderzoeken. Bovendien maken
kinderen het groeiproces van begin tot eind mee en ondervinden
ze welke factoren hierbij een rol spelen zoals bijvoorbeeld vogels,
onkruid, regen, wind en zon. Een gunstig effect van schooltuinwerk
is dat kinderen door schooltuinieren beter omgaan en zorg dragen
voor hun leefomgeving. Daarnaast worden ook andere doelen
bereikt die in het onderwijs van belang zijn zoals meer zelfkennis,
leren samenwerken en vooral bij de vorm allianties sociale omgang
met andere doelgroepen. Met schooltuinwerk kan aandacht worden
besteed aan actuele, maatschappelijke thema’s als natuur, voeding
en gezondheid.
De Stad van Morgen 79

Eetbaar Bos / Eetbaar Park
Forest gardening is een benadering van tuinieren die gebaseerd is
op vormen van landbouw in bosachtige omgeving in de tropen. Deze
bostuinbouw werkt met soms wel 7 lagen van beplanting, van hoog
naar laag. In het algemeen is de tuin zo ontworpen dat hij zichzelf
in stand houdt, zodat - als de tuin eenmaal functioneert - onderhoud
minimaal is. Kenmerkend voor forest gardens is dat ze gericht
zijn op een optimale verhouding tussen (zo min mogelijk) werk en
(maximale) opbrengst, die naast voedsel ook medicinale planten en
materialen als bamboe kan omvatten. De potentie voor Alphen ligt
in de toepassing van bosrandtuinen in openbaar en semi-openbaar
groen in en rond de stad. De bosrandtuin als ecosysteem biedt een
alternatief model voor beheer van openbaar groen. De bosrandtuin
als beheersvorm koppelt een divers beeld door alle seizoenen en
ecologische rijkdom aan beperkt onderhoudswerk dat ook eetbare
producten oplevert. In het beheer kunnen zowel gemeentelijke
diensten als bewoners een rol spelen.
80 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw

Tijdelijke invulling van braakliggend terrein
Op een aantal plekken in het stadsgebied liggen bouwgronden braak,
zowel in woongebieden als ook op bedrijventerreinen. Veelal gaat
dit ten koste van de woonkwaliteit en de sociale veiligheid van een
gebied. Door deze terreinen tijdelijk een functie te geven voor spel,
verblijf of ontmoeting kan juist hier een toegevoegde waarde worden
gecreëerd. In de meeste gevallen wordt de openbare groene ruimte
in de wijk vergroot waardoor er mogelijkheden ontstaan voor de
inrichting van informele speelplekken of stadslandbouwinitiatieven.
Op de lange termijn blijft de mogelijkheid bestaan om de tijdelijk
ingevulde plekken alsnog in te vullen met de oorspronkelijke
bestemming.
De Stad van Morgen 81

82 Inspiratie Intense Stad | Vervoersassen

De Stad van Morgen 83

“De authentieke en vitale dorpen zijn met hun unieke karakter
en eigen identiteit bijzondere parels in de gemeente. Ruimtelijke
ontwikkelingen zijn met respect voor de cultuurhistorie, maat en
schaal zorgvuldig ingepast in de verschijningsvorm van de dorpen.”
De dorpen ontwikkelen zich tot duurzame en vitale
leefgemeenschappen; binnen de context van de geschetste
ontwikkelingen als vergrijzing, ontgroening, een toenemende
behoefte aan mobiliteit, een gezonde levensstijl, energietransitie,
milieubewustzijn en technologische ontwikkelingen. Om het wonen,
leven en ondernemen in de dorpen aantrekkelijk te houden en
de authenticiteit van de dorpen te bewaren wordt bij ruimtelijke
ontwikkelingen nadrukkelijk rekening gehouden met deze trends.
Aangezien niet altijd duidelijk is hoe trends uiteindelijk vorm krijgen,
is flexibiliteit het uitgangspunt. Zowel qua bebouwing, bijvoorbeeld
door een flexibele inrichting van woningen en voorzieningen, als qua
organisatie zoals het werken met flexibele bestemmingsplannen.
De centrale opgave is om de unieke kwaliteiten van de dorpen bloot
te leggen en te versterken. Behoud en verbetering van bestaande en
het toevoegen van nieuwe, aantrekkelijke (leef)kwaliteiten versterken
het unieke karakter van de dorpen. Er wordt getracht zoveel mogelijk
in te zetten op specialisatie van de dorpen, waarbij ze door hun
specifieke karakter een nadrukkelijke toegevoegde waarde voor de
totale gemeente hebben. Dit geldt zowel ten opzichte van elkaar
als ten opzichte van het stedelijk gebied. Ontwikkelingen die de
specifieke identiteit van de dorpen kenmerken, worden gestimuleerd
en gefaciliteerd.
84 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
Deze ontwikkelingen kunnen zowel ruimtelijk, sociaal als economisch
van aard zijn. De ruimtelijke component komt tot uitdrukking in
het waarborgen van de kleinschalige bebouwing, het inzetten op
dorpse en landelijke leefmilieus, het sociaal aantrekkelijk inrichten
van de openbare ruimte en een goede organisatie van verkeer- en
vervoersvraagstukken.
De sociale component betreft het behoud van de hechte
dorpsbinding, instandhouding van het sociale leven bij verenigingen
en kerken en de hieraan verbonden evenementen en activiteiten.
De economische component wordt bepaald door het bieden van
ruimte aan ondernemerschap, werkgelegenheid en detailhandel en
het stimuleren van recreatie als waardedrager. De vitaliteit van of
leefbaarheid in de dorpen wordt bepaald door (een combinatie van)
deze factoren, waarbij het begrip leefbaarheid door iedere gebruiker
op een persoonlijke manier kan worden geïnterpreteerd.
Aarlanderveen

Om de noodzaak van voorzieningen, zowel op het terrein van
wonen, winkels, medische, sociale en/of sportvoorzieningen
op gemeenteniveau goed af te wegen, wordt gewerkt met een
ontwikkelingskader voor dorpsontwikkeling. Dit kader houdt in dat
allereerst wordt gekeken of de ruimtevraag een bijdrage levert aan
de vitaliteit van het dorp; rekening houdend met de beschreven
kwaliteiten van dat dorp. Indien de ruimtevraag wordt gehonoreerd,
wordt vervolgens gekeken of deze kan worden ingepast in de
bestaande bebouwing. Wanneer dit niet mogelijk blijkt, wordt
de mogelijkheid van herstructurering of transformatie van een
bestaande locatie bekeken. Pas wanneer de gewenste ruimtevraag
niet binnen deze mogelijkheden kan worden opgelost, wordt gezocht
naar mogelijkheden op nieuwe locaties.
Zwammerdam
De centrale opgave om de dorpen vitaal te houden, wordt uitgewerkt
in:
Het versterken van de ruimtelijke identiteit van de dorpen;
Het ontwikkelen van aantrekkelijke en duurzame woonkwaliteit;
Het benutten van de aanwezige ondernemersgeest;
Het toegankelijk en bereikbaar zijn van voorzieningen.
De Stad van Morgen 85

“De authentieke en vitale dorpen zijn bijzondere parels in de
gemeente. (…) Ruimtelijke ontwikkelingen zijn met respect
voor de cultuurhistorie, maat en schaal zorgvuldig ingepast in
de verschijningsvorm van de dorpen. (…) De inrichting van de
dorpskernen nodigt uit tot ontmoeting en verblijf.”
Dorpskern Zwammerdam
86 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
De uitdaging voor de dorpen blijft om ruimtelijke en maatschappelijke
wensen zoals woningbouw, een multifunctionele accommodatie
of zorgconcepten zorgvuldig af te wegen in relatie tot de
schaalgrootte en identiteit van het dorp; rekening houdend met de
aanwezige cultuurhistorie van het gebied. Het ontwikkelkader voor
dorpsontwikkeling vormt de leidraad om gewenste ruimtevragen
zorgvuldig in te passen.
Aarlanderveen is een authentiek lintdorp met een landschappelijk
karakter; omgeven door het groen van het waardevol landschap. In de
dorpsbebouwing bevindt zich een aantal monumentale panden. Op
diverse plekken in het lint zijn prachtige doorzichten naar het landschap
aanwezig. Beide elementen dragen in belangrijke mate bij aan de
karakteristieke uitstraling van Aarlanderveen.
Lintbebouwing Aarlanderveen

Bestaande bedrijvigheid met een hoge verkeersaantrekkende werking
of met zwaar verkeer vinden een plek op een locatie in de nabijheid van
de provinciale weg. Op deze manier hoeft zwaar verkeer niet meer door
de dorpskern te rijden. Deze ontwikkeling draagt bij aan de verbetering
van de leefkwaliteit in de dorpskern. Tegelijkertijd biedt de vrijkomende
ruimte op de locatie van het verplaatste bedrijf mogelijkheden om aan
andere ruimtelijke en maatschappelijke wensen, die de vitaliteit van het
dorp versterken, tegemoet te komen.
De inrichting van de openbare ruimte heeft een hoge belevingswaarde.
Het creëren van een aantrekkelijk dorpshart, de vormgeving van
ontmoetingsplekken, de aanwezigheid van (cultuur en/of horeca)
voorzieningen of bedrijvigheid die het ontmoeten stimuleren alsook de
kwaliteit van het straatmeubilair kunnen de interactie tussen mensen
bevorderen.
Deze sociale contacten kunnen plaats vinden zowel rondom de
dorpspleinen in Aarlanderveen of Zwammerdam maar ook in een
accommodatie met een sociaal-maatschappelijke functie. Functies en
uitstraling van deze ontmoetingsplekken sluiten aan op de schaal van
en beleving in het dorp. Het verenigingsleven floreert door de inzet van
de vele vrijwilligers. Zij worden gestimuleerd om zelf of in co-productie
activiteiten te organiseren.
Zwammerdam kent een bewogen geschiedenis en was in de Romeinse
tijd, evenals Alphen aan den Rijn, één van de castella (Pullum Nigrum)
langs de Limes. In het dorp zijn op diverse plekken zichtbare
verwijzingen naat dit Romeins verleden. Het meest tastbare bewijs is de
archeologische vindplaats van het voormalig Castellum Nigrum Pullum,
in de zuidwestelijke hoek van landgoed de Hooge Burgh. Op deze plek
zijn de contouren van het voormalig castellum zichtbaar gemaakt. Het
plan “Sensus” streeft verdere zichtbaarheid na door de realisatie van
een zogenaamde belevingspoort op deze locatie. In samenhang met de
uitwerking van het stedenbouwkundig plan van de Hooge Burch/Ipse de
Bruggen wordt deze ingezette koers met respect voor de cultuurhistorie
verwijzing zorgvuldig ingepast. Het dorp ontwikkelt zich tot dorpskern
met een duidelijke oriëntatie op de zorgdienstverlening.
Het stedenbouwkundig plan van de Hooge Burch/Ipse de Bruggen biedt
tevens ruimte om de personeelswoningen in de zone langs de Spoorlaan
te vervangen door voor het dorp interessante woningtypologieën. Deze
mogelijke herstructureringsopgave draagt bij aan de versterking van de
woonfunctie in Zwammerdam.
De Stad van Morgen 87

“Het woningbestand is duurzaam. De ruime kavels bieden
mogelijkheden voor flexibele en alternatieve woonvormen, zoals
woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen. (…) De sterke sociale
binding van de bewoners, de aantrekkelijke en veilige woonomgeving
en het bloeiende verenigingsleven maken het wonen en leven in de
dorpen aantrekkelijk. Het wonen in de dorpen betekent tegelijkertijd
wonen in een hechte gemeenschap, waarbij het ontmoeten -zowel
virtueel als rechtstreeks- zeer belangrijk is.”
Wijkenopbouw Zwammerdam
88 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
Om de woningvoorraad in de dorpen ook in de toekomst
aantrekkelijk te houden, is het van belang dat bij de verouderde
woningen een kwaliteitsslag wordt gemaakt. Het verminderen van
energiegebruik door te investeren in dak- en gevelisolatie dubbel
glas draagt bij aan de gewenste verduurzaming. Het gebruik van
duurzame materialen bij woningrenovatie draagt tevens bij aan het
ontstaan van een duurzaam woningbestand.
Wijkenopbouw Aarlanderveen

Bij nieuwbouwwoningen is naast het minimaliseren van
energiegebruik en het gebruik van duurzame materialen nadrukkelijk
aandacht voor flexibele woonvormen, die voor verschillende
doelgroepen aantrekkelijk zijn. Van seniorenwoningen die ook
geschikt zijn voor startende huishoudens tot woonwerkwoningen
die op termijn omgezet kunnen worden naar “gewone” woningen.
Het woningaanbod kan op deze manier eenvoudig inspelen op
de snel veranderende woningbehoefte. Dit vereist flexibiliteit in
het bestemmingsplan. Het stimuleren van vormen van particulier
opdrachtgeverschap maakt een eigen woning financieel bereikbaar
ook voor minder draagkrachtigen zoals jongeren en starters. De
dorpen blijven aantrekkelijk voor diverse doelgroepen waardoor de
sociale gemeenschap in de dorpen intact blijft.
De landelijke trend van vergrijzing treedt ook op in de dorpen.
Er wordt gezocht naar flexibele woonvormen en woonconcepten
om wonen en zorg met elkaar te combineren, zodat mensen met
een zorgbehoefte toch zo lang als wenselijk in de eigen woning
kunnen blijven wonen. Realisatie van alternatieve woonvormen
als woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen, het gebruik
maken van technologie (domotica, breedband) of het leveren van
zorgdiensten in de eigen woning, zowel door zorgkantoren als
door mantelzorg of burenhulp dragen hieraan bij. Ook is een trend
zichtbaar van welvarende (aankomend) senioren, die gezamenlijk
een groot huis kopen en als woongroep de kwalitatief hoogwaardige
privézorg zelf organiseren.
Zwammerdam heeft door de reeds aanwezige zorgvoorzieningen
de potentie om zich te specialiseren in wonen met zorg. De
herstructurering van de verouderde seniorenwoningen aan
de Buitendorpstraat tot zorgvuldig ingepaste zorggeschikte
appartementen en eengezinswoningen in het huursegment is hier
een goed voorbeeld van. Maar ook de uitvoering van het Masterplan
van de Hooge Burch/Ipse de Bruggen zorgt voor een transformatie
van het zorgvastgoed naar zorgwoningen. Naast woningen voor
bewoners en personeel worden er ook gerelateerde voorzieningen
voor verzorging, dagactiviteiten, werk, recreatie en de inrichting van
de openbare ruimte gerealiseerd. Met deze ontwikkeling ontstaat een
woonklimaat, dat voldoet aan de kwalitatieve vraag van de doelgroep,
die hier woont en gebruik van maakt.
De Stad van Morgen 89

“Voorzieningen om de gezondheid te bevorderen, zoals sport- en
welnessvoorzieningen of plekken waar streekeigen, duurzaam
geproduceerde voedselproducten worden verkocht of genuttigd,
zijn als economische dragers volop in de dorpen en het omliggende
buitengebied aanwezig. Ondernemers spelen actief in op deze
dragers. (…) Tegelijkertijd is er ruimte voor (…) bedrijvigheid aan
huis.”
Wijkenopbouw Zwammerdam
90 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
Het toenemend besef van het belang van een gezonde levensstijl
zorgt ervoor dat het voor ondernemers interessant is om
op deze ontwikkeling in te spelen. De authentieke dorpen
bieden een geschikte achtergrond voor wellness-, recreatie- of
zorgvoorzieningen. Te denken valt aan het stimuleren van de verkoop
van streekeigen producten, zowel op het eigen erf, op boerenmarkten
als in horecagelegenheden. Maar ook het besef om een pas-op-deplaats
te maken in de drukte van alledag. De ligging in het open
landschap van het Groene Hart trekt mensen die op zoek zijn naar
rust, bezinning en authenticiteit, inclusief de mogelijkheden die het
biedt om te recreëren, te sporten of uit te rusten.
Wijkenopbouw Aarlanderveen

Deze behoefte om te onthaasten komt vooral van stedelingen.
De behoefte kan bijvoorbeeld worden gefaciliteerd in sporten
welnessvoorzieningen of een bed- en breakfast met
welnessmogelijkheden. De recreatieve potentie kan verder worden
benut door het versterken van fietsroutes, onder andere door
de realisatie van de fietsbrug over het Aarkanaal of het verder
toegankelijk maken van het landschap door de realisatie van
wandelpaden. Ook het kamperen bij de boer is een manier om de
drukte van alledag te ontvluchten.
De aanwezigheid van de veelal dienstverlenende bedrijvigheid
biedt kansen om deze ontwikkeling verder te concretiseren.
Bestemmingsplannen maken het mogelijk om dienstverlenende
bedrijvigheid in woningen toe te staan. De wandel,- fiets- en
kanoroutes van de Oude Rijn naar de aftakking van de Ziende
en een koppeling met het Ziendepark, dat wordt tot omgevormd
Toeristisch Overstap Punt (TOP) gecombineerd met het creëren van
verblijfsplekken langs het water geven Zwammerdam een recreatieve
en toeristische impuls. Van belang is om het recreatienetwerk
van wandel-, fiets- en vaarroutes duidelijk onder de aandacht te
brengen bij potentiële gebruikers. De gemeente zet in op een goede
gebruikskwaliteit van dit netwerk, onder andere door een goede
bewegwijzering en hoogwaardige vormgeving van de paden. Deze
ontwikkeling geeft spin-off voor de horeca in Zwammerdam.
Naast de ontwikkeling om de gezonde levensstijl te stimuleren, is
het met name in Aarlanderveen van belang om de noodzakelijke
schaalvergroting van agrarische ondernemers/bedrijven in
gezamenlijkheid vorm te geven, zodat op deze manier een
concurrerende bedrijfsvoering kan worden gegarandeerd. De
mentaliteit van aanpakken is belangrijk om deze opgave te laten
slagen. De promotie, productie en verkoop van streekeigen
voedselproducten is onderdeel van deze opgave.
De Stad van Morgen 91

“Iedere inwoner heeft snel en onbeperkt toegang tot data, informatie
en diensten, waardoor de fysieke nabijheid van voorzieningen van
ondergeschikt belang is. De aanwezige sociaal-maatschappelijike
functies en organisaties en organisaties zijn op een efficiënte wijze
georganiseerd.”
Verkeersstructuur Zwammerdam
92 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen
Het toegankelijk en bereikbaar maken van voorzieningen kan
op verschillende manieren plaatsvinden. Toegankelijkheid en
bereikbaarheid van voorzieningen betekent niet per definitie dat deze
voorzieningen fysiek aanwezig zijn in het dorp. Er wordt gekozen
voor medische, sociale en/of onderwijsvoorzieningen die passen bij
de identiteit van het dorp en in verhouding staan tot de schaalgrootte
en demografische ontwikkelingen van het dorp.
Indien een bepaalde voorziening niet wenselijk of mogelijk is in het
dorp, is het van belang om deze voorziening op een andere manier
wel bereikbaar of toegankelijk te maken. Dit kan plaatsvinden via de
digitale snelweg, maar ook doordat diensten naar de gebruiker toe
worden gebracht.
Verkeersstructuur Aarlanderveen

Voor voorzieningen die wel in het dorp aanwezig zijn, is het
belangrijk dat deze bereikbaar zijn voor verschillende doelgroepen.
Een voorbeeld vormen de maatschappelijke en recreatieve
voorzieningen op het terrein van landgoed Hooge Burch. Doordat
het terrein vrij toegankelijk is, kan eenieder gebruik maken van
deze voorzieningen. De mogelijkheid om van dit aanbod gebruik te
kunnen maken, is van groot belang voor de vitaliteit in het dorp. Er
worden immers voorzieningen aangeboden die het draagvlak van de
oorspronkelijke gebruikers overstijgen. De aantrekkelijkheid van het
dorp wordt hiermee bevorderd.
Naast medegebruik is het noodzakelijk dat gebouwen zo ontworpen
zijn dat ze eenvoudig in kunnen spelen op ontwikkelingen en
veranderende functieeisen.
Dit kan zowel door flexibiliteit in de inrichting van de bebouwing
(fysieke kant), maar ook door samenvoegen van functies
(multifunctionaliteit) en samenwerking tussen organisaties (sociale
kant).
In dit kader is het van belang om te onderzoeken welke gebouwen
nieuw gebruik vereisen of welke functies of organisaties kunnen
worden samengevoegd. De ontwikkeling van het Integraal
Kind Centrum (IKC) in Aarlanderveen of het onderzoeken van
de mogelijkheden om een multifunctionele accommodatie in
Zwammerdam te realiseren zijn hier goede voorbeelden van. Om
divers gebruik in gebouwen mogelijk te maken, is het noodzakelijk
om flexibiliteit in bestemmingsplannen in te bouwen.
De Stad van Morgen 93

94 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgen
de dorpen kans zich te ontwikkelen. De gemeente neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar dat
noodzakelijk is: de openbare ruimte en de ruimtelijke ordening.
De genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een beeld geven welke
ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.
De Stad van Morgen 95

Voorzieningen
De digitale toegankelijkheid van voorzieningen en diensten maakt
de fysieke aanwezigheid van voorzieningen in veel gevallen
ondergeschikt. De sterke sociale binding in dorpse gemeenschappen
maakt de aanwezigheid van een ontmoetingsplek van essentieel
belang. Het is van essentieel belang dat in ieder dorp een
mogelijkheid is om elkaar te ontmoeten. Dit kan zowel in een gebouw
als in de openbare ruimte plaatsvinden.
Demografische ontwikkelingen leiden tot voor een afname van
het draagvlak aan voorzieningen. Het zoeken naar een efficiënte
organisatie van sociaal-maatschappelijke functies, die tevens kunnen
fungeren als ontmoetingsplek in het dorp is noodzakelijk.
96 Inspiratie Vitale Dorpen
Flexibele Woonvormen
Om het wonen in de dorpen aantrekkelijk te houden, is het
noodzakelijk om woningen dusdanig aan te passen of te realiseren
dat er voldoende flexibiliteit in de woningen aanwezig is, zodat
deze eenvoudig aangepast kunnen worden aan veranderende
woonwensen of gebruik. De realisatie van zogenoemde kangoeroe- of
generatiewoningen zorgt ervoor dat de zorgbehoevende in het dorp
kan blijven wonen en zodoende onderdeel uit blijft maken van de
dorpse samenleving. Tegelijkertijd bieden deze woningen ruimte voor
een beroep of (ruimtevragende) hobby aan huis

Verblijfsvriendelijke dorpskernen
Bestaande bedrijvigheid met een hoge verkeersaantrekkende werking
of met zwaar verkeer vinden een plek op een locatie in de nabijheid van
de provinciale weg. Op deze manier hoeft zwaar verkeer niet meer door
de dorpskern te rijden. De combinatie van duurzaam veilig ingerichte
wegen, nadruk op langzaam verkeer en een hoogwaardig ingerichte
openbare ruimte zorgen voor een prettig leef- en verblijfsklimaat in
de dorpskernen.
Streekeigen producten
Verkoop van streekeigen producten op het eigen erf, boerenmarkten
of in horecagelegenheden in de gemeente draagt bij aan
bewustwording van een gezonde voedselvoorziening van inwoners.
De Stad van Morgen 97

98 Inspiratie Vitale Dorpen

De Stad van Morgen 99

“ De transitie naar een groene economie betekent een herdefiniëring
van de waarde van het landschap rondom Alphen aan den Rijn.
Naast gezonde, duurzaam verbouwde streekproducten worden
hier waardevolle, natuurlijke grondstoffen voor uiteenlopende
toepassingen geproduceerd.”
Voor de gemeente Alphen aan den Rijn is het buitengebied van
grote waarde. In het verleden is die waarde vooral tot uitdrukking
gekomen in het uitgeven van gronden voor woningbouwontwikkeling.
Redenerend vanuit de huidige en toekomstige opgaves is een
voortzetting van deze praktijk geen vanzelfsprekendheid. Ten
eerste, omdat de stad Alphen aan den Rijn zich in haar toekomstige
ontwikkeling in principe richt op het intensiveren van de
bebouwing binnen de bestaande contouren. Ten tweede, omdat
maatschappelijke en economische trends en ontwikkelingen zoals
multifunctionele landbouw, klimaatdoelstellingen, hernieuwbare
energiebronnen, de biobased economy of duurzaam en regionaal
geproduceerd voedsel de basis vormen voor alternatieve
verdienmodellen voor het buitengebied. Een groot deel van deze
onderwerpen zijn pas sinds kort in de belangstelling komen te staan.
Om die reden zijn er ook slechts beperkt concrete projecten te
benoemen. Desalniettemin zet Alphen aan den Rijn voor behoud en
ontwikkeling van het buitengebied in op deze toekomstgeoriënteerde
alternatieve manieren van waardecreatie in het agrarisch landschap.
De uitdaging bestaat hierbij in het optimaal benutten en versterken
van het aanwezige economische potentieel.
De structuurvisie Buitengebied biedt beleidsmatig ruimte voor
dergelijke ontwikkelingen. Een algemene leidraad is het bewustzijn
100 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap
voor effecten die een bepaalde ontwikkeling heeft op het milieu.
Daarnaast zijn per polder specifieke ruimtelijke, sociale en
economische eigenschappen geanalyseerd en daaraan verbonden
doelen gesteld. Ontwikkelingen in het buitengebied die dienend
zijn aan deze doelen worden in de structuurvisie mogelijk gemaakt.
De gemeente roept bewoners en bedrijven nadrukkelijk op te
participeren en eigen creatieve ideeën in te brengen om te komen tot
een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving.
Kansen voor het uitnutten van het waardevol landschap liggen in de
Innovatie in de landbouw:
productie van grondstoffen voor de biobased economy
watergebonden landbouw
teelt van eiwit- en energiegewassen
Klassieke landbouw
versterkte productie van streekeigen, biologisch voedsel
Energieproductie
ruimte voor zonnepanelen en/of windturbines, biomassa
Natuurbeheer
vernatting van veenweidegebieden
Multifunctionele landbouw
zorgboerderij, boerencamping, landwinkel e.d.
diensten met betrekking tot gezondheid en zorg
Buitenrecreatie
uitbouw van het recreatieve aanbod en routenetwerk
Ruimtelijke kwaliteit:
landelijk wonen,
vergezichten

De D Stad d van n Morgen Mo Morg rgen 101

” De land- en tuinbouwsector in en rondom Alphen aan den Rijn
is bakermat voor innovatie, duurzame economische groei en
werkgelegenheid.”
Watergebonden landbouw
Tot nu toe wordt in Nederland aquaponics slechts op kleine schaal
toegepast. Aquaponics is een natuurlijke en milieuvriendelijke
manier van voedselproductie zonder daarbij het water te moeten
verschonen of chemische meststoffen toe te passen. In de natte
gebieden van het veenweidelandschap zijn er mogelijkheden om dit
systeem op grotere schaal toe te passen. Ook dry-hydroponics is een
schone, efficiente en duurzame manier om op grote schaal cyclische
gewassen te telen zoals sla, kruiden en zomerbloemen. Vooral voor
het glastuinbouwgebied aan de Oostkanaalweg kan dit systeem een
economische impuls betekenen.
Het kweken van algen staat in de belangstelling voor de productie
van grondstoffen voor de voedingsmiddelenindustrie (zowel
diervoeders als voor menselijke consumptie), chemische industrie,
medische toepassingen en energievoorziening. Daarnaast zijn algen
effectief in te zetten voor het reinigen van afval en oppervlaktewater.
Om te kunnen voortbestaan is het belangrijk dat de Greenport
Boskoop investeert in innovatie. De kracht ligt in de unieke ligging
in een waterrijk gebied. Gewassenteelt op water en veen is hier de
belangrijkste opdracht.
102 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap
Productie van grondstoffen voor de biobased economy
De bio-based economy is een economie waarin bedrijven – nationaal
en internationaal – non-food toepassingen vervaardigen uit groene
grondstoffen oftewel biomassa. Het gaat om toepassingen als
transportbrandstoffen, chemicaliën, (bouw-)materialen en energie
(elektriciteit en warmte). De biobased economy is een zeer
toekomstgerichte sector met grote innovatie en groeimogelijkheden.
De positie van Alphen aan den Rijn in de regio als hoofdstad van het
Groene Hart wordt mede bepaald door de wijze waarop de gemeente
hierop weet in te spelen.

Teelt van eiwit- en energiegewassen
Om minder afhankelijk te worden van geïmporteerde soja uit Zuid
Amerika zal de vraag naar Europese teelt van eiwitgewassen in de
toekomst toenemen. Door productie van inheemse gewassen zoals
erwten of lupine, maar ook door proeven met Europese soja zullen
deze op termijn concurrerend worden ten opzichte van de mondiale
markt. Onderzoek moet uitwijzen in hoeverre de bodemsamenstelling
van de droogmakerijen geschikt is voor een rendabele teelt van
dergelijke gewassen. Energiegewassen zoals koolzaad, olifantengras,
wilgen, mais of purgeernoot worden verwerkt tot biobrandstoffen.
Door de toenemende schaarste aan makkelijk winbare fossiele
brandstoffen zijn deze gewassen een kansrijke optie voor rendabele
productie.
Versterkte productie van streekeigen, biologisch voedsel
De belangrijkste functie van het agrarisch landschap rondom Alphen
aan den Rijn is de productie van voedsel. Naast de productie van vlees
en zuivelproducten uit de veehouderij worden in de droogmakerijen
Vierambacht en Nieuwkoop ook graan en groenten verbouwd.
Nu worden deze producten nog veelal buiten de regio of zelfs
buiten Nederland afgezet. En dat terwijl de lokale vraag naar lokaal
geproduceerde producten sinds jaren toeneemt en er op korte afstand
een afzetmarkt met zeven miljoen consumenten ligt.
Door ook vanuit de overheid meer aandacht te besteden aan lokaal of
regionaal geproduceerd voedsel wordt de verkoop binnen de eigen regio
versterkt. Hierdoor worden producenten gestimuleerd om voor de lokale
markt te produceren met als positieve neveneffecten een gevarieerder
soortenaanbod, versere producten en kortere transportwegen. Door de
keten tussen producent en consument te verkorten en tussenschakels
overbodig te maken krijgt de boer een betere prijs voor zijn producten
en kan hij concurrerend blijven ondernemen.
Bij de promotie van streekproducten kan worden gedacht aan:
Organiseren van streekmarkten of door evenementen zoals de
verkiezing van het Groene Hart-product van het jaar;
Ontwikkelen van lespakketten voor scholen;
Stimuleren van de verkoop van streekproducten in lokale
supermarkten;
Opzetten van website met lokale producenten voor online verkoop;
Ontwikkeling van een markthal in Alphen aan den Rijn.
De Stad van Morgen 103

Ruimte voor zonne- en/of windenergie, biomassa
Het buitengebied kan ook een belangrijke rol vervullen in de
productie van duurzame energie. In het gebied zijn kansen voor
zonne- en windenergie, biomassa en geothermie. Vooral in de nattere
veenweidegebieden die voor akkerbouw minder geschikt zijn liggen
kansen voor alternatieve verdienmodellen. Uit de door de TU Delft
en de Omgevingsdienst opgestelde Energievisie Holland Rijnland
(01/2012) blijkt dat door slimme toepassing van een combinatie van
energieconcepten het buitengebied van Alphen voor een substantieel
deel kan bijdragen in de energiebehoefte van de stad.
Kansen voor het buitengebied liggen vooral in het stimuleren
van zonnecellen op daken van boerderijen en stallen maar ook
grootschaligere toepassing op zonne-akkers behoren tot de
mogelijkheden. Het plaatsen van zonnecellen op boerenschuren in
combinatie met het saneren van asbest in de dakbedekking wordt
met rijksmiddelen ondersteund. Ook een versterkte verwerking van
biomassa biedt kansen. Met name het Bentwoud en de Greenport
Boskoop kunnen hiervoor een belangrijke toeleverancier worden.
De verdere ontwikkeling van (decentrale) biovergistingsinstallaties
in en rondom Alphen aan den Rijn zorgt voor een directe en
transportextensieve afnamecapaciteit.
104 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap

Vernatting van veenweidegebieden
Bij het beschermen en in standhouden van het landschap van het
Groene Hart gaat het primair om de bescherming van het veen.
Alleen door de bescherming van het veen blijft het waardevolle
veenweidelandschap in stand en blijven de kenmerken van het
slagenlandschap zichtbaar. In de veenweiden van het Groene Hart
volgt het waterpeil de bodemdaling. Met het tegengaan van de
bodemdaling wordt dus een enorme bijdrage geleverd aan het
behoud van het karakteristieke cultuurlandschap. Dit levert tevens
een enorme bijdrage aan de vermindering van de CO2-uitstoot in
Nederland. Veengebieden in Nederland stoten circa 10 megaton CO2
per jaar uit. Dat is zo’n 3 tot 5 % van de Nederlandse CO2-uitstoot.
Tot nu toe zijn voor inklinkend veen de verdienmogelijkheden bij
vermindering van CO2-uitstoot nog niet in beeld. Door aanspraak
te maken op subsidiegelden van Europa en het Rijk kunnen
natuurbehoud en het terugdringen van de CO2-uitstoot op een
slimme manier gecombineerd worden. Ook hoeft de vernatting van
het veen gebruik als landbouwgrond niet per definitie uit te sluiten.
Wel zal naar andere vormen van landbouw en op de nieuwe situatie
toegesneden gewassen moeten worden gezocht.
De agrarische functie van het buitengebied staat aan de basis voor
de kenmerkende openheid van het slagenlandschap rondom Alphen
aan den Rijn. Bij de gemeente wordt daarom ook zeer kritisch
gekeken naar initiatieven die het agrarische gebruik negatief kunnen
beïnvloeden. Desalniettemin zijn voor het buitengebied doelstellingen
geformuleerd waarbinnen bijvoorbeeld ook mogelijkheden voor
landelijk wonen vallen. De openheid van het buitengebied wordt
door vergezichten benadrukt. De gemeente ondersteunt particuliere
initiatieven die de openheid van het landschap en vergezichten
bevorderen, voornamelijk langs de Steekterweg, zichten naar polder
Steekt, de drooggemaakte polder ten westen van Aarlanderveen, de
Zuid- en Noordeinderpolder en het Zaanse Rietveld.
De Stad van Morgen 105

Multifunctionele landbouw is het verzamelbegrip voor functies
die een verbreding van activiteiten op en van agrarische bedrijven
omschrijven. Te denken valt aan natuur en milieueducatie,
plattelandsrecreatie, landwinkel of natuurbeheer. Multifunctionele
landbouw is een sterk groeiende sector die inspeelt op de
toenemende vraag van consumenten naar rust, ruimte, zorg,
recreatie en lokaal, smakelijk en gezond eten. Boerenbedrijven in het
buitengebied met een gevarieerd aanbod aan activiteiten maken het
platteland aantrekkelijker als recreatiegebied - vooral als hiermee
wordt aangehaakt op knooppunten van fiets- en wandelroutes.
Ook boerderijen in de directe nabijheid van de stad Alphen aan den
Rijn zijn bij uitstek geschikt om hun diensten en productenpalet uit te
breiden. Door hun goede bereikbaarheid en specifieke aanbod bieden
zij een interessant alternatief en meerwaarde voor de stedelijke
consument.
Diensten met betrekking tot gezondheid en zorg
Vooral in de zorg zal in de komende jaren gezocht moeten worden
naar alternatieve manieren om op een (kosten-)effectieve manier
aan de toenemende vraag te kunnen beantwoorden. De positieve
effecten van een groene leefomgeving op zowel fysieke en psychische
gesteldheid van mensen zijn wetenschappelijk onderzocht en
aangetoond. Succesvolle voorbeelden zijn agrarische kinderopvang,
zorglandbouw, sociale werkplaatsen en de verslavingszorg.
Naast curatieve maatregelen zijn ook de preventieve effecten
van een groene leefomgeving interessant in het kader van de
kostenbeheersing van de zorguitgaven.
106 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap
Naast de zorg als neventak op een agrarisch bedrijf zijn er ook
initiatieven voor de vestiging van woon-/zorgfuncties op voormalige
agrarische bedrijfscomplexen in het buitengebied. Hier is meestal
geen sprake meer van een zorgboerderij maar van een zorginstelling.
Beleidsmatig biedt de Structuurvisie Buitengebied ruimte voor
dergelijke initiatieven, mits deze een bijdrage leveren aan de
ruimtelijke kwaliteit van de specifieke locatie.

Uitbouw van het recreatieve aanbod en routenetwerk
In het LOP (Landschapsontwikkelingplan Rijn-en Veenstreek) zijn
projecten geformuleerd die het recreatieve netwerk van wandel,
fiets- en vaarroutes versterken. Voortzetting van het programma
na 2013 is van belang om regionaal te kunnen blijven werken
aan een fijnmazig fiets- en wandelpaden netwerk. Langs deze
routes worden in samenwerking met de regio minimaal een vijftal
knooppunten aangewezen en ontwikkeld waardoor recreatie in het
buitengebied toegankelijker en attraktiever wordt gemaakt. Binnen
deze doelstelling valt ook het creëren van opstappunten voor
waterrecreatie.
Door een combinatie met de ontwikkelingen op Rijnhaven Oost, bij de
Zegerplas en langs de Oude Rijn wordt het recreatieve potentieel van
waterrecreatie beter benut en uitgebouwd. De verbinding tussen stad
en buitengebied kan op een aantal plekken worden verbeterd. Door
de harde grens die de infrastructuur rondom de stad Alphen aan den
Rijn vormt is het buitengebied niet overal even toegankelijk. Naar
het zuiden toe is de ontsluiting richting Boskoop en Hazerswoude
Dorp goed. De mooie polders rondom Aarlanderveen kunnen door
middel van een brug over het Aarkanaal beter ontsloten worden
voor recreatieve doeleinden. Aan de noordkant kan een verbinding
van het Windepad met het regionale recreatieve padennetwerk de
aantrekkelijkheid verhogen. Rondom de stad Alphen aan den Rijn zijn
er diverse locaties aan te wijzen waar door een specifieke invulling,
bijvoorbeeld door middel van een stadsboerderij, de stedelijke
bewoner verleid wordt om vaker het buitengebied op te zoeken.
Een breder aanbod aan diensten en voorzieningen in het
buitengebied voegt doelbestemmingen toe die aktief gebruik van het
buitengebied stimuleren. Zo maken oplaadpunten voor elektrische
fietsen standaard onderdeel uit van het verbrede dienstenaanbod van
de agrarier.
Hetzelfde geldt voor het Bentwoud dat in de toekomst een
belangrijke regionale functie zal vervullen voor recreatie. Het gebied
zal daarom niet alleen esthetisch aansprekend en toegankelijk
moeten zijn maar ook door commerciële activiteiten voor een breed
publiek aantrekkelijk moeten zijn. Te denken valt aan horeca, een
bostuin in combinatie met een natuur en milieueducatiecentrum,
vergaderfaciliteiten en mogelijkheden voor georganiseerde
activiteiten.
De Stad van Morgen 107

108 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgt
het landschap kans zich te ontwikkelen. De gemeente neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar dat
mogelijk is: met name op de onderwerpen energie, natuur en ruimtelijke ordening.
De genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een beeld geven welke
ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.
De Stad van Morgen 109

110 Inspiratie Waardevol Landschap

Duurzame landbouw
De toekomst van de Nederlandse
landbouw, voorop de zuivelindustrie,
krimpt naar productie voor interne en nabij
gelegen markten. In die afzetgebieden is
duurzaamheid een belangrijke economische
waarde. Door directe afzet van hun producten
in de regio wordt de keten korter, vallen
schakels weg en kan de boer een betere prijs
voor zijn producten krijgen. In de stad wordt
deze trend door het organiseren en mogelijk
maken van streekmarkten en verkooppunten
gestimuleerd.
Schaalvergroting landbouwbedrijven
Naast de focus op kleinschalige, biologische
voedselproductie voor de regionale markt
blijven landbouwproducten een belangrijk
Nederlands exportproduct. Om op de
globale markt te kunnen concurreren
is schaalvergroting voor sommige
boerenbedrijven onontkomelijk. Functies
die een voortzetting en uitbreiding van een
renderend boerenbedrijf beperken worden in
het buitengebied niet toegestaan.
Stadsboerderij
Op het grensvlak tussen stad en buitengebied
fungeert een stadsboerderij als trekker voor
stedelingen om actief gebruik te maken van
het buitengebied. Daarnaast wordt hier in de
nabijheid van, eventueel in samenwerking met
de afnemer op kleinschalige wijze duurzaam
voedsel geproduceerd.
De Stad van Morgen 111

112 Inspiratie Waardevol Landschap

Watergebonden landbouw
Voor een herwaardering van het landschap doet de gemeente een
beroep op het ondernemerschap van de tuinders en boeren in het
buitengebied. De middelen, die de overheid tot zijn beschikking
heeft worden ingezet om innovatie in de landbouwsector te
stimuleren en mogelijk te maken. In samenwerking met agrariers,
onderwijsinstellingen, de publieke sector en het bedrijfsleven
ontwikkelt de gemeente alternatieve verdienmodellen voor het
landschap met het oog op een sterke, groene economie.
Watergebonden landbouw zoals zilte teelt, algenkweek of aquaponics
speelt op een slimme manier in op de wateropgave van het Groene
Hart. De producerende en logistieke sector binnen de regio is een
potentieel grote afzetmarkt.
Vooral de natte veenweidegebieden rondom Boskoop zijn als
mogelijke locaties in beeld.
De Stad van Morgen 113

Grondstoffen biobased economy
Voor de biobased economy is er een toenemende behoefte aan
plantaardige grondstoffen voor biobased plastics, de cosmetische
industrie, de pharmacie, bouwmaterialen, biocomposieten en
brandstoffen. Het gaat hierbij om een breed scala aan gewassen.
Voor een aantal daarvan bieden de droogmakerijen rondom Alphen
aan den Rijn goede groeiomstandigheden en kunnen tot een
meerwaarde van de agrarische productie leiden.
114 Inspiratie Waardevol Landschap

Teelt van eiwit- en energiegewassen
Nieuwe gewassen bieden mogelijkheden voor regionale
akkerbouwproducten, niet alleen als basis van een duurzame
veehouderij maar ook als grondstof voor industriële verwerking.
Vooral gewassen als Veldboon en Gele Erwt hebben veel potentie als
eiwitbron. Deder, een alternatief gewas voor koolzaad levert naast
een hoge eiwitproductie ook een hoogwaardige olie die speciaal
geschikt is voor de productie van vliegtuigkerosine. Ook is er een
toenemend interesse is voor glutenvrije graanvervangers als Quinoa,
Sorghum en Amaranth. Voor de veeindustrie kan Lupine een grote
bijdrage leveren bij de verduurzaming van de veehouderij en de
afhankelijkheid van (veelal genetisch gemodificeerde) sojaimporten
uit Zuid-Amerika beperken.
De Stad van Morgen 115

116 Inspiratie Waardevol Landschap

Windenergie
De TU Delft heeft in opdracht van de Omgevingsdienst West Holland
een Energievisie opgesteld waarin het energetische potentieel van
de regio rondom Alphen aan den Rijn in kaart is gebracht. Algemene
strekking is dat in de gemeente qua potentie een ruime overcapaciteit
aanwezig is met betrekking tot warmte, brandstoffen en
electriciteit. Windmolens maken deel uit van het palet aan mogelijke
energiebronnen. Vanwegen de visuele impact op het landschap
is een goede ruimtelijke inpassing wenselijk. Plaatsing langs de
infrastructurele assen (N11 / N207) in het landschap rondom Alphen
aan den Rijn beperkt de overlast voor direct omwonenden, biedt een
orientatiepunt in het landschap en benadrukt de lineariteit van de
assen. Veelal zijn windmolens onderwerp van collectief-particuliere
initiatieven. De gemeente draagt binnen haar mogelijkheden bij aan
het mogelijk maken van deze initiatieven.
NL Architects , “Power Plants” / “Power Flower”
De Stad van Morgen 117

Energiegewassen
De vraag naar biobrandstoffen zal de komende jaren alleen maar
toenemen. Deder, een alternatief gewas voor koolzaad levert naast
een hoge eiwitproductie ook een hoogwaardige olie die speciaal
geschikt is voor de productie van vliegtuigkerosine. Olifantengras is
een snel groeiende grassoort die bijna volledig biologisch geteeld
kan worden. De meest rendabele vorm voor energieteelt zal in de
toekomst waarschijnlijk liggen in de grootschalige toepassing van
microalgen zijn. Het grootste voordeel van algenkweek is dat deze
niet te koste gaat van gewasproductie voor menselijke consumptie.
Daarnaast ligt er een groot potentieel in het vergisten van mest uit de
veeteelt en groenafval uit bermbeheer en openbare groengebieden.
118 Inspiratie Waardevol Landschap

Geothermie
In de energievisie van de TU Delft wordt voor de regio met betrekking
tot energiewinning uit geothermische bronnen een clustering van
de gemeentes Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem en Rijnwoude
voorgesteld. Vooral op het gebied van warmteenergie wordt hier een
hotspot gezien.
Afhankelijk van het gebruik, bijvoorbeeld door middel van directe
warmtelevering aan kassen, is geothermie een rendabel en snel te
realiseren energiebron zonder ingrijpende aanpassingen aan de
bovengrondse infrastructur. Bij gebruik van aardwarmte in gebouwen
en woonwijken zijn meestal complexe aanpassingen aan deze
systemen nodig en zullen eerder op lange termijn kunnen worden
toegepast.
De Stad van Morgen 119

Energiebuffer
Het hoogteverschil tussen de polders dat op sommige plaatsen
tot wel 3 meter bedraagt kan gebruikt worden als “accu” voor
groen opgewekte energie. Polder de Gnephoek zou als water- en
energiebuffer kunnen dienen. Maar ook het stromende water van
de Oude Rijn, Gouwe of Heimanswetering biedt mogelijkheden voor
waterkracht.
120 Inspiratie Waardevol Landschap

Grootschalige zonne-energie
Op plekken in het landschap waar traditionele landbouw of
alternatieve vormen van gewassenteelt niet renderend zijn kan de
opwekking van zonneenergie op grote schaal een uitkomst bieden.
Vooral in de veengebieden zijn er zones aan te wijzen waar de
ondergrond niet draagkrachtig genoeg is om rundvee te laten grazen
of te nat voor agrarische productie.
De Stad van Morgen 121

122 Inspiratie Waardevol Landschap

Natuurlijk oeverbeheer
Vanwege de invloed van zowel land als water
is de oeverzone van nature een systeem
met een grote verscheidenheid aan flora
en fauna. Planten dienen als voedsel, maar
ook als schuilgelegenheid voor veel dieren,
waaronder insecten, vissen en vogels. De
ecologische invloed van de oever reikt
daarmee veel verder dan alleen de grens
tussen land en water. De oever biedt goede
migratiemogelijkheden voor planten en dieren
en is als zodanig uitermate ge- schikt als
ecologische verbindingszone.Tenslotte kan
de natuurvriendelijke oever bijdragen aan een
gezond, helder watersysteem.
Vernatting Veenweidegebied
Bij het beschermen en in standhouden van
het landschap van het Groene Hart gaat het
primair om de bescherming van het veen.
Met de vernatting van het veenweidegebied
wordt een enorme bijdrage geleverd aan
de vermindering van de CO2-uitstoot in
Nederland. Veengebieden in Nederland stoten
zo’n 10 megaton CO2 per jaar uit. Dat is zo’n
3 tot 5 % van de Nederlandse CO2-uitstoot.
Voor het verlies aan landbouwgrond worden
de boeren gecompenseerd door het Rijk.
Natuur en milieueducatie
NME activiteiten kunnen heel direct bijdragen
aan het realiseren van gemeentelijke
duurzaamheidsdoelen. Wanneer je nu je
inwoners, jong en oud, inzicht geeft in én
leert over de waarde van hun natuur en
milieu, creëer je voor later een bevolking die
zich actief inzet voor hun eigen omgeving, die
het waard vindt daarvoor in actie te komen en
die samenleving en leefomgeving met elkaar
verbindt.
De Stad van Morgen 123

124 Inspiratie Waardevol Landschap

Multifunctionele landbouw
Multifunctionele landbouw gaat over landbouwbedrijven die er
activiteiten bij doen die op een agrarisch bedrijf thuis horen, of er
gemakkelijk passen.
De gemeente heeft in de Structuurvisie Buitengebied per (deel)gebied
bepaalt wat de economische, maatschappelijke en ruimtelijke doelen
zijn, met aanwijzingen op het niveau van erf en gebouw. Verbreding
van activiteiten op agrarische bedrijven wordt toegestaan mits deze
activiteiten een bijdrage leveren bij het behalen ven deze doelen en
het agrarisch gebruik van het buitengebied niet belemmeren.
Landwinkel Agrarische kinderopvang
Zorgboerderij
De Stad van Morgen 125

126 Inspiratie Waardevol Landschap

Landgoed
Landgoederen zijn openbaar toegankelijke
plekken in het buitengebied waar (particulier)
woningbezit wordt gecombineerd met een
publieke, recreatieve functie.
Deze voorzieningen versterken de
aantrekkelijkheid van het buitengebied.
Daarnaast gaat de ontwikkeling van een
landgoed In de meeste gevallen ook gepaard
met inrichting en beheer van natuurgebieden
waardoor ook de landschappelijke en
ecologische waarde van het landschap wordt
verhoogd. De aantrekkelijkheid van het
landschap en de rust maken landgoederen
ook gewilde vergaderlocaties en achtergrond
voor feestelijke bijeenkomsten.
Recreatief netwerk
In het landschap rondom Alphen aan
den Rijn bevinden zich een groot aantal
recreatieve routes: wandelpaden, fietsroutes,
ruiterpaden, schaats- en vaarroutes. Een
uitbouw van dit routenetwerk, gepaard
gaande met het toevoegen van recreatieve
functies op strategische plekken verhoogt
de aantrekkelijkheid van het buitengebied.
Naast de officiele routes zijn er ook
informele boerenlandpaden die het netwerk
completeren.
Toeristisch Overstap Punt (TOP)
Van belang zijn hierin de toeristische
overstappunten als uitgangspunt en
informatieplek.
De Stad van Morgen 127

128 Inspiratie Intense Stad | Waterplekken

De Stad van Morgen 129

Met de ruimtelijke structuurvisie zet Alphen aan den Rijn in op
een intense stad, vitale dorpen en een waardevol landschap. Drie
thema’s met elk eigen opgaven en kansen. Opgaven en kansen die
via projecten tot nieuwe (ruimtelijke) ontwikkelingen zullen leiden. De
structuurvisie is gericht op het ontlokken van initiatieven voor nieuwe
projecten. Gemeente Alphen aan den Rijn weegt per project af welke
rol haar het beste past. Dit kan zijn om tot projecten te inspireren,
mogelijk te maken (faciliteren), of projecten zelf te realiseren.
In de zogenaamde Integrale Ontwikkelzone zijn met name projecten
opgenomen waarvoor reeds budget beschikbaar is. In deze zone
heeft de gemeente de regie op het ontwikkelproces. Daarnaast heeft
de gemeente een leidende rol in infrastructurele projecten en overige
projecten in de openbare ruimte.
De gemeente kan er ook in de toekomst voor kiezen om zelf te
investeren in projecten. Financieel uitgangspunt hierbij is dat de
kosten die het gevolg zijn van een bouwplan worden verhaald op
de partij waar de opbrengsten van het plan vallen. De kosten die
niet vanuit bouwplannen gedekt kunnen worden zal de gemeente
vanuit algemene middelen en subsidies dekken. Per project moet
worden bezien in welk mate kosten verhaald kunnen worden op
ontwikkelende partijen.
Kostenverhaal bij bouwplannen
In samenwerking met initiatiefnemers wordt beoordeeld welke
kosten een project kan dragen. De gemeente zet er op in om met
130 Uitvoeringsstrategie Financiële Paragraaf
initiatiefnemers voorafgaand aan een bestemmingsplanwijziging tot
overeenstemming te komen over de verdeling van kosten. In deze
overeenkomst worden in ieder geval afspraken gemaakt over de
kosten die binnen een project worden gemaakt.
Daarnaast wordt per casus bekeken of vanuit het project een
bijdrage geleverd kan worden aan bovenplanse kosten, de kosten
van bovenwijkse voorzieningen en een bijdrage aan ruimtelijke
ontwikkelingen. De structuurvisie vormt de basis voor het verhaal van
bovenplanse kosten. Om deze basis actueel te houden, worden de
projecten periodiek ge-update.
Bovenwijkse voorzieningen
Bovenwijkse voorzieningen zijn infrastructurele werken en
andere voorzieningen die een functie hebben voor meerdere
exploitatiegebieden. Zij moeten worden aangelegd vanwege de
effecten die projecten kunnen hebben op hun (wijdere) omgeving.
Het gaat hierbij om de aanleg van wegen en paden, parkeerplaatsen,
rioleringssystemen, groenstructuren en watersystemen. Op basis van
deze structuurvisie kan een fonds bovenwijks worden ingesteld. Dit
fonds kan worden gevuld door verplichte bijdragen van ontwikkelaars
die projecten binnen de gemeente realiseren. Bovenwijkse kosten
worden naar rato van profijt toebedeeld aan alle gebieden die baat
hebben bij de voorziening.

Bovenplanse kosten en bijdrage ruimtelijke ontwikkeling
Een structuurvisie biedt op basis van de Wet ruimtelijke ordening
nog twee mogelijkheden voor het verhalen van kosten: de
“bijdragen aan bovenplanse kosten” en de “bijdrage ruimtelijke
ontwikkeling” Bij bovenplanse kosten gaat het om de zogenoemde
in ruimtelijke ontwikkelingen. Dit is een financiële vergoeding
aan de gemeente in de vorm van een fondsbijdrage voor in een
vastgestelde structuurvisie vastgelegde ruimtelijke ontwikkelingen.
Bepalingen over deze bijdrage kunnen op basis van vrijwilligheid
worden opgenomen in een anterieure overeenkomst. Bij een
aantal voorzieningen is sprake van een mogelijke toerekening aan
exploitatiegebieden
De ‘bijdrage ruimtelijke ontwikkeling’ zijn bijdragen aan kosten die
Alphen aan den Rijn maakt om de kwaliteiten van de intense stad,
de vitale dorpen of de waardevolle landschappen te versterken.
Voor deze bijdrage stelt de wetgever niet de eis van profijt,
toerekenbaarheid en proportionaliteit. De ‘bijdrage ruimtelijke
ontwikkeling’ is op vrijwillige basis. Voorafgaand aan een
bestemmingsplanwijziging zal op basis van een haalbaarheidsstudie
worden berekend óf en hoeveel er vanuit een project bijgedragen kan
worden aan ruimtelijke ontwikkelingen.
De Stad van Morgen 131

© 2013, Gemeente Alphen aan den Rijn
Uitgegeven in eigen beheer
Aan de inhoud (tekst en kaartbeelden) is veel zorg besteed. Toch kan het zo zijn dat informatie
onvolledig of niet helemaal correct wordt weergegeven. Aan de informatie in de notitie kunnen
geen rechten worden ontleend.
Foto bladzijde 34: Ruud van Dijk
Foto’s bladzijdes 8, 98: Jan van Rijn
overige foto’s: Google, Stockfoto
De gemeente Alphen aan den Rijn heeft getracht om het auteursrecht van de beelden en
illustraties in deze uitgave te respecteren. Van sommige foto’s kon de auteur niet achterhaald
worden. Indien u meent dat bij bepaalde beelden het auteursrecht is geschonden, neem dan
contact op met de gemeente Alphen aan den Rijn.
Colofon
Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling
Stadhuisplein 1 - Postbus 13
2400 AA Alphen aan den Rijn
T 14 0172
F 0172 - 465 485
E gemeente@alphenaandenrijn.nl
Projectleider:
Peter Commissaris
Projectteam:
Luis Beccan Davila
Joyce Dullaart
Michel Hagoort
Josine Overbeek
Sven Thorissen
kaartmateriaal en illustraties:
Urbanworks
bureau voor architectuur & stedenbouw
@: info@urbanworks.nl
http://www.urbanworks.nl