Woord vooraf voor de leerling

Woord vooraf voor de leerling
Dit werkboek hoort bij Geogenie 4 – Leerboek, waarmee je de wereld verder verkent.
Aan de hand van je leerboek heb je ook dit jaar tijdens de les je blik verruimd naar de wereld buiten Europa.
Je herhaalt je kennis over de grote lijnen van de wereld (landschap, reliëf, klimaat en vegetatie, bevolking).
Je bestudeert de bevolking op aarde, je analyseert de spanningen en ecologische problemen binnen enkele
regio’s, je doorgrondt de verschillen tussen industriële regio’s en de verstedelijking op aarde. Afsluiten doe je met
een synthesethema en een keuzethema over Japan.
Je gebruikt ook vaardigheden om kaarten, grafieken en landschappen te ontleden. Sommige ken je al uit de eerste
graad en van vorig schooljaar, andere leer je dit schooljaar. Al deze vaardigheden heb je de komende jaren ook
nog nodig, je zult ze dus geregeld moeten inoefenen.
Dit werkboek geeft je de mogelijkheid om, onder begeleiding van je leerkracht, een aantal opdrachten, toepassingen
en oefeningen zelfstandig op te lossen. Het werkboek helpt je om de leerstof van het derde jaar aardrijkskunde
op een actieve manier te leren en in te oefenen.
Je zult zien dat de titels in het werkboek aansluiten bij de titels in het leerboek, zodat je beide makkelijk naast
elkaar kunt leggen om de leerstof in te oefenen. Verwijzingen naar het leerboek gebeuren meestal alleen door
middel van de blz. en het figuurnr.
Achteraan in dit werkboek vind je een aantal blinde kaarten. Dat zijn kaarten waarop je landen en steden kunt
aanduiden waarover je in het nieuws iets hoort: natuurgeweld, menselijke invloeden op aarde … Op het eind van
het schooljaar heb je zo je eigen actualiteitsatlas samengesteld.
Veel oefenplezier met dit werkboek en Geogenie 4!
De auteursploeg
Inhoud
Inleiding Situering regio’s 4
Thema 1 Bevolking 6
Thema 2 Spanningen en ecologische problemen binnen regio’s 12
Thema 3 Verschillen tussen industriële regio’s 22
Thema 4 Verstedelijking 36
Thema 5 Vergelijking van wereldfacetkaarten 46
Thema 6 Japan 50
Geografie actueel 57
3

Inleiding Situering regio’s
In de meeste lessen wordt ingezoomd
op een regio of land.
Telkens als een nieuwe regio of een
nieuw land aan bod komt, markeer je
die door een rechthoekje te tekenen
op de bijgevoegde kaarten en het land
(met die regio) te markeren in de lijst
van de HDI.
In de tabel noteer je:
– de naam van de voornaamste
reliëfeenheid
– de naam van het grootste
klimaat- en vegetatiegebied
– de naam van de drie grootste
steden in dit gebied.
Markeer in de volgende lijst de landen
die je verder in de lessen ontmoet.
Zeer hoge HDI
1 Noorwegen
2 Australië
3 VS
4 Japan
5 België
6 Singapore
7 Hongkong
8 Zuid-Korea
9 Israël
10 Koeweit
Hoge HDI
1 Bahrein
2 Mexico
3 Costa Rica
4 Libië
5 Oman
6 Saudi-Arabië
7 Maleisië
8 Rusland
9 Brazilië
10 Turkije
Inleiding
Middelmatige HDI
1 Iran
2 China
3 Jordanië
4 Algerije
5 Syrië
6 bezette
Palestijnse
gebieden
7 Marokko
8 India
9 Jemen
10 Sudan
Lage HDI
1 Senegal
2 Gambia
3 Liberia
4 Guinee-Bissau
5 Mali
6 Sierra Leone
3 Wereldreferentiekaart van bevolkingsconcentraties en oriënterende steden
= regio’s die vorig jaar aan bod kwamen
4
1 Wereldreferentiekaart reliëf
2 Wereldreferentiekaart klimaat

..............
China
(zie ook
derde jaar bij
Moesson Azië)
India
(zie Moesson
Azië vorig jaar)
Arabische
wereld
Amazonië
Siberië
VS
Manufacturing
Belt, Sunbelt
en Cascadia
W.-Afrika
NIC’s
Z.O.-Azië
naam voornaamste
reliëfeenheid
naam grootste klimaat-
en vegetatiegebied
naam 3 grootste steden
in dit gebied
5 Situering regio’s

Thema 1 Bevolking
1 Een snelgroeiende wereldbevolking
Om te weten met hoeveel mensen we op de aarde zijn en hoe snel de bevolking groeit, onderzoek je de gegevens
op een wereldklok.
Hoeveel mensen zijn er
nu op de wereld?
jaar =
Thema 1
Hoeveel mensen waren
er in jouw geboortejaar?
jaar =
6
Hoeveel mensen zijn er
in je leven bijgekomen?
Als deze groei aanhoudt, hoeveel mensen zullen er dan over vijftien jaar op aarde zijn?
En over zestig jaar?
Vind je dat positief of negatief? Wat is jouw reactie daarop?
Onderzoek de nachtelijke satellietfoto op p. 10.
Welke regio’s zijn goed verlicht?
Welke zijn erg donker?
Geef twee redenen voor deze ongelijke spreiding.
Hoeveel mensen zijn dat
gemiddeld per jaar?
2 China en India: landen met meer inwoners dan in andere
werelddelen
2.1 Een plotselinge knik in de groeicurve
Werk met grafiek 1.1 op p. 10.
1 Wanneer begon de bevolking in China en India snel te groeien?
2 In welke regio’s begon de bevolking het eerst te stijgen? Kruis aan.
Noord-Amerika en India
Afrika en Latijns-Amerika
Europa en China
Oceanië en Noord-Amerika
3 Welke uitspraken hieronder zijn correct? Kruis aan. Verbeter indien ze fout zijn.
De bevolking in Latijns-Amerika is nu al groter dan die van West-Europa.
Vanaf 2000 groeit de bevolking in India het snelst.
De bevolking in China, India en Afrika begon pas na de Tweede Wereldoorlog snel toe te nemen.
De bevolking in Europa neemt af sinds 2000.
De bevolking in China groeit alsmaar sneller.
Rond 2025 overtreft de Afrikaanse bevolking die van China en India.

..............
2.2 Ongelijke spreiding van de bevolking in China
0 1000 km
2.3 De bevolkingsgroei meten
Werk met grafiek 1.3 op p. 10.
Hoe lees je de natuurlijke groei af?
Onderzoek de bevolkingsdichtheid in China. Op welke manier
zou je het land in twee delen? Trek een scheidingslijn door China.
Geef voor deze indeling enkele redenen:
regio’s:
bevolkingsdichtheid
Juist of fout? J F
In 1980 overschreed China 1,2 miljard inwoners.
In 1970 was de natuurlijke groei groter dan in 1980.
Onmiddellijk na de invoering van de eenkindpolitiek daalde het geboortecijfer.
In 1960 nam de totale bevolking af.
2.4 Snelle verdubbeling van de bevolking
Werk met grafiek 1.5 op p. 12.
Hoeveel bedraagt de verdubbelingstijd in India, gerekend vanaf 1950?
En de verdubbelingstijd van China, vanaf 1970? Wat merk je?
Geldt dat ook voor India?
2.5 Een snelle bevolkingsgroei zorgt voor problemen
1.1
Noteer aan de hand van de foto’s bovenaan op p. 12 een aantal problemen veroorzaakt door de snelle bevolkingsgroei,
waarmee China te kampen heeft.
7 Bevolking

2.6 Bevolkingsgroei stimuleren of afremmen, een taak van de overheid?
Vergelijk de geboortepolitiek die door de overheden van China en India gevoerd wordt. Zoek in de tekst op p. 13
een gelijkenis en een verschil.
– gelijkenis:
– verschil:
3 Zijn we met te veel op de wereld?
3.1 Bevolkingsexplosie
miljoen inwoners
10 000
9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
3.2 Raakt de wereld overbevolkt?
Overbevolking of grote bevolkingsdichtheid? Kruis aan.
Door de eeuwen heen heeft elk wereldgebied een zo
grote bevolking gehad als het kon dragen, behalve in
tijden van grote en snelle sociale veranderingen, die
ziekte, armoede en honger met zich brachten.
Het welvarende Monaco is veertig keer zo dicht bevolkt
als Bangladesh.
Jaarlijks ontvangen bijvoorbeeld 3 tot 4 miljoen Ethiopiërs
voedselhulp. Het merendeel is afkomstig van het
gesubsidieerde graanoverschot in Noord-Amerika.
Serres worden grootschaliger en hebben meer ruimte
nodig. Die is niet altijd te vinden in het dichtbebouwde
en versnipperde Vlaanderen.
De explosieve bevolkingsgroei is bijzonder goed
voelbaar in de Filipijnse hoofdstad Manilla. Scholen
barsten uit hun voegen, families hokken samen in
veel te kleine huizen en op het kerkhof is zelfs voor de
doden geen plaats meer.
Thema 1
0
1800 1850 1900 1950 2000 2050
1.2 Groei van de wereldbevolking sinds 1800
Lees de tekst op p. 15 en noteer in de vakjes op fig. 1.2
hoeveel jaar het telkens duurde om met alweer een
miljard mensen te groeien.
Deze bevolkingsgroei gaat in de toekomst iets
versnellen / vertragen. Onderstreep wat correct is.
8
grote bevolkingsdichtheid overbevolking

..............
..............
3.3 Grote verschillen in groei
Onderzoek de natuurlijke groei op fig. 1.11, p. 14. Noteer deze regio’s of landen in de onderstaande tabel.
Rusland China Zuid-Afrika Noord-Afrika West-Sahel
Canada India Australië Latijns-Amerika overige Afrikaanse landen
Oost-Europa D.R. Congo Arabisch schiereiland West-Europa Japan
afname:
< 0 %
stagnatie:
0 – 5 %
geringe groei:
5 – 10 %
groei
10 – 20 %
sterke groei:
20 – 30 %
explosie:
> 30 %
Kloppen de onderstaande uitspraken? Verbeter en geef eventueel wat uitleg.
De bevolkingsexplosie in Afrika is er dankzij het heel lage sterftecijfer.
Hoe groter het aandeel van de bevolking jonger dan 15 jaar, hoe lager het sterftecijfer.
Vooral in West-Europa is meer dan 15 pct. van de bevolking ouder dan 65 jaar.
Rusland en Centraal- en Zuid-Afrika hebben de hoogste sterftecijfers van de wereld.
Hoe meer jongeren, hoe hoger de levensverwachting.
Het sterftecijfer in Oost-Europa ligt lager dan in Noord-Afrika.
waar fout
9 Bevolking

..............
vruchtbaarheid per vrouw
9
8
7
6
5
4
3
2
1
3.4 De vruchtbaarheid bepaalt de snelheid van de groei
Werk met de tabel op p. 18. Vergelijk de geboortecijfers van Europa met die van sub-Saharaans Afrika. Wat stel je
vast en welke redenen vind je daarvoor? Zoek de verklaring op de andere themakaarten in je atlas.
Vergelijk de sterftecijfers van West-Europa met die van Latijns-Amerika. Wat stel je vast en welke redenen vind je
daarvoor?
Werk met fig. 1.12 op p. 14.
– Noem drie landen waarin de vruchtbaarheid in 2010 zeer hoog lag en waarvan de bevolking in de toekomst
sterk zal groeien. In welk werelddeel liggen die landen?
– Welke twee landen hadden in 2010 de laagste vruchtbaarheid? In welke regio liggen die landen?
– De vruchtbaarheid in België neemt toe / neemt af / stagneert. Ons land zit boven / onder / op het vervangingsniveau.
Onderstreep telkens wat correct is.
3.5 Dalende vruchtbaarheid door een hogere welvaart en een bewuste
geboortepolitiek
De gegevens uit de onderstaande grafiek (fig. 1.3) staan in de tabel op p. 18. Noteer minstens drie namen van
landen, verspreid over de grafiek, bij het overeenstemmende punt. Eén voorbeeld staat er al. Plaats zelf de stip
van België op de grafiek.
Vergelijk de vruchtbaarheid per vrouw met het bbp/inwoner. Welk verband zie je?
0
0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000
Thema 1
Saudi-Arabië
bbp/inwoner in $
10
30 000 35 000 40 000 45 000 50 000
1.3 Relatie tussen de natuurlijke groei en het bbp/inwoner

..............
3.6 Het demografisch transitiemodel
Hieronder staan de histogrammen voor 2011 van vier landen: Bangladesh, België, D.R. Congo en Japan.
Zoek de onderstaande gegevens in je atlas en fig. 1.11 op p. 14. Onderstreep wat correct is of noteer de informatie.
M
Bangladesh (2011)
100+
95-99
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
V
10 8 6 4 2 0 0 2 4 6 8 10
Bevolking (in mln.)
België (2011)
M 100+
95-99
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
V
410 328 246 164 82 0 0 82 164 246 328 410
Bevolking (x1000)
D.R. Congo (2011)
M 100+
95-99
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
V
6 4,8 3,6 2,4 1,2 0 0 1,2 2,4 3,6 4,8 6
Bevolking (in mln.)
Japan (2011)
M 100+
95-99
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
V
6 4,8 3,6 2,4 1,2 0 0 1,2 2,4 3,6 4,8 6
Bevolking (in mln.)
1.4
1.5
1.6
1.7
a HDI: laag / matig / hoog
b afname / stagnatie / geringe groei / groei / sterke groei /
explosie
c overwegend jonge bevolking / jonge actieven / oudere actieven
/ oude bevolking
d stadium in de demografische transitie: begin late expansiefase
a HDI: laag / matig / hoog
b afname / stagnatie / geringe groei / groei / sterke groei /
explosie
c overwegend jonge bevolking / jonge actieven / oudere actieven
/ oude bevolking
d stadium in de demografische transitie: laagstationaire fase
a HDI: laag / matig / hoog
b afname / stagnatie / geringe groei / groei / sterke groei /
explosie
c overwegend jonge bevolking / jonge actieven / oudere actieven
/ oude bevolking
d stadium in de demografische transitie: vroege expansiefase
a HDI: laag / matig / hoog
b afname / stagnatie / geringe groei / groei / sterke groei /
explosie
c overwegend jonge bevolking / jonge actieven / oudere actieven
/ oude bevolking
d stadium in de demografische transitie: afnemende fase
11 Bevolking