htt Wij^m - Regionaal Archief Nijmegen

l o Van Arabische ianden naar W i j m e g e n o o o o . . . o . o o . o . . . . o . o o o . o . . o . a o o o . o o o o . . , . . . o = . . o . o . . 6
l o l o Natuur en Alchemie samen. o . . . o . o . o c . . . . o . . . . . o . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o o o . . . . . . 9
2 . Goossen wan Vreeswyk . . . . . . . . . . . . o o . o o o o . . o . . . . . . . . . . . . . . o . . , . o . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1
2 . 1 . Een alchemist?............o..............ooo.,o...............oo.o,...oo.ooooo......... 1 4
2 . 2 . Steen der Wijzen.....................................................................IS
3 . Wat 2oy de inhoud van emblemata's betekenen?...,.,..........................19
3 o l . De inhoud van enkele alchemistische symbolen...........................20
3 . 2 . Emblemata's lezen en begrijpen............................................22
4 . Waar was er alchemie in S\1ij°megen?...................o................................24
4 . 1 . Nijmegen hoe zag het er toen uit?...............,.......,....................24
4.2.Waar zou Goossen van Vreeswyk hebben gewoond in Nijmegen?...........25
Conclusie.............................................................................................................. 2 7
Wawoord............................................................................................................o

Waarom hebben wij dit onderwerp gel

Het onderwerp alchemie is eigenlijk een vaag en onduidelijk onden^'erp. Nu
denk je misschien, wat is alchemie? Dot dachten wij ook voordat we aan het
onderzoek begonnen.
Alchemie is eigenlijk een vorm van oudere en vaak geheimzinnige
scheikunde die vooral in de middeleeuwen uitgevoerd werd. Alchemisten
hadden/hebben verschillende doelen: ze waren opzoek near het recept om
gewoon metaal te veranderen in goud en ze wilden ook graag het
levenselixer maken. Dit zou iets moeten zijn waarvan je het eeuwige leven
kan krijgen. Een groot onderdeel in deze beide doelen was de stof van de
Steen der Wijzen. Deze stof kon een steen zijn maar ook poeder of een
vioeistof. Vaak kon je van veraf ruiken dot er een alchemist bezig was omdat
het mengen van metalen en andere stoffen een ontzettend vieze geur gaf
en deze geur uit hun huizen kwam.
Maar bij alchemie gaat het er niet
alleen om de Steen der Wijzen te
maken of het levenselixer. Het hele
onderwerp alchemie v^as groot en
deels gebaseerd op een
levensfilosofie waarbij de vier
elementen aarde, water, lucht en
vuur met elkaar in contact staan. Je
kunt alchemie dus in twee
onderdelen onderscheiden, de
filosofie / een soort religie en de
toegepaste wetenschap met
betrekking op scheikunde en
natuurkunde.
4. PWS Nijmeegse alciiemie.
Een Smid in de 18^ eeuw die bezig is met het
smelten uan metaal.

Hoewel veel alchemisten zich meer
bezighielden met de filosotie dan met de
Cib'ma (krMhicr^ihi,
wetenschappelijke kant, ontdekten ze toch
steeds meer zaken die algemeen toepasbaar
i:'
waren. Zo kwamen ze te weten hoe men kon
!> II I 1.0 S O V H i; N.
destilleren en ontdekten ze hiermee ook
nieuwe stoffen zoals alcohol, salpeterzuur en
het buskruit wat, nu nog steeds wordt gebruikt
in vuurwerk. De alchemisten die het meer op
de wetenschappelijke kant hadden
ontwikkelden ook veel nieuwe methodes zoals
filtratie, segmentatie en natuurlijk het maken
van goud vanuit andere metalen. Voor deze
processen hadden ze ook spullen nodig zoals
ovens en andere apparatuur. De ovens waren
ontzettend belangrijk voor de alchemisten;
hierin konden ze alle producten goed verhitten
van Goossen van Vreeswyk.
en mengen. Zoals dus al eerder verteld is
alchemie een ontzettend breed onderwerp, maar
wel een hele belangrijke, omdat het eigenlijk de grondlegger van de
chemische wetenschap von nu is. Wij hebben onderzocht wat voor rol
Alchemie in Nijmegen speelde en of dot nu nog terug te zien is.
Vervolg van't Cabinet der IVIineralen
5. PWS Nijmeegse alchemie.

l.Vm Sraliisiclje lanhzn max iSijmegen
Van alchemie is het onbekend wanneer en waar deze precies is ontstaan.
Alchemie wordt ook wel gezien als een voorloper van de scheikunde zoals,
we die nu kennen en waarbij ook tilosofie een grote rol speelde.
De bedoeling van een alchemist was om de innerlijke kern terug te vinden
van de mens. Volgens alchemisten had de mens deze verloren tijdens de
Zondeval. De Zondeval is het moment wanneer Adam en Eva van de
verboden vrucht aten en werden verdreven uit het Paradijs.
Hermes Trismegistus was een grote Egyptische wijsgeer. Hij werd gezien als het
grote genie achter de Alchemie en werd vaak vergeleken met de Egyptische
god Toth. Trismegistus heeft een aantal grote werken geschreven: het Corpus
Hermeticum. Deze werken zouden tussen het jaar 1 en 300 zijn gemaakt in
Alexandrie, maar zijn pas rond het jaar 1471 vertaald. De bekendste tekst van
Hermes Trismegistus is waarschijnlijk de Smaragden Tafel; hierin schreef hij
onder andere dot het fijne von het ruwe, dus het vuur van de aarde,
gescheiden moet worden. Bij Hermes Trismegistus is alchemie dus eigenlijk,
volgens de mythe, begonnen. Maar hoe is het naar Nijmegen gekomen? Ook
dot zochten wij uit.
Hermes Trismegist
6. PWS Nijmeegse alciiemie.

Tijdens de Islamitisclie culturele revolutie ontstond er veel belangstelling voor
alchemie. Het begon met simpele dingen zoals het samenvoegen van twee
metaolsoorten door het samensmelten ervan, maar groeide ol snel uit tot het
maken van goud vanuit andere metalen en de onbekende stof waaruit de
Steen der Wijzen zou bestaan. Veel mensen waren benieuwd en ook de
koninklijke machten hadden interesse wot enorm bijdroeg oan de
ontwikkeling van alchemie. In opdracht von de
prins Khalid ibn Yazid werden de eerste boeken
von alchemisten vertaald vanuit het Oud-
Egyptisch noar het Arabisch. Jabir ibn Hayyan was
rond het jaar 690 een van de grootste alchemisten
uit de Arabische wereld en hij stond bekend om
zijn helende elixirs. Dit waren in die tijd hele
belangrijke medicijnen die een genezende
werking hadden voor de, toentertijd, onbekende
ziektes. Tevens was hij hof-alchemist van de kalief
van Bagdad, waardoor Jabir ibn Hayyan de
interesse in alchemie overbrocht noar de hogere
machten. Jabir ibn Hayyan heeft een grote steen
bijgedragen oon de westerse alchemie en de
Jabir Ibn Hayyan
algemene basis van alchemie/scheikunde en
filosofie zoals wij die nu kennen.
Toen de Moren, Arabieren, in 711 Spanje binnenvielen zouden de Islomifisch-
Arabische teksten bekender worden in de Westerse wereld. Dot heeft langer
geduurd, omdat de teksten nog niet werden vertaald, of niet correct
vertaald werden en veel mensen terughoudend waren ten opzichte van
Alchemie. In de 12® eeuw stichtte de aartsbisschop Raymond van Toledo een
vertaalcollege in Toledo. Raymond van Toledo maakte de Arabische teksten
en geschriften dus veel toegankelijker.
Arnold van Villanova
Vanaf dot moment hielden veel meer mensen
zich bezig met alchemie. Deze mensen waren
voornamelijk belangrijke, vooraanstaande
mensen met veel geld. Zo ook de bisschop
Albertus Magnus en leerling Thomas von
Aquino. Thomas von Aquino was een Italiaanse
filosoof, theoloog, alchemist en een von de
invloedrijkste denkers uit de middeleeuwen.
Ook Arnold von Villanova was iemand die zich
rond de jaren 1235 bezig hield met alchemie en
filosofie. Arnold van Villanova was een
succesvolle arts van joodse afkomst en
geboren in Valencia, Spanje. Hij sprok onder
andere de tolen Grieks en Arabisch en heeft
ook een steen bijgedragen oon het voorleggen
7. PWS Nijmeegse alciiemie.

van de Arabische alchennistische geschriften aan Europa. Arnold hod vaak
standpunten en meningen die hem in problemen brachten met de Rooms-
Katholieke kerk.
Ook Arnold von Villonovo is een goed voorbeeld voor de vervolgingen van
alchemisten. Tijdens zijn studie von geneeskunde en alchemie, beschuldigde
vele hem van gebruik von mogie en gesprekken met de duivel.
Gelukkig lukte het hem om von de vervolging te onderkomen moor ol zijn
geschreven boeken werden verbrand wegens het bevatten von ketterij
tegen de kerk.
Paus Johannes XXII
In 1317 werd door paus Johannes XXII het
beoefenen von alchemie verboden. Ondanks het
verbod bleven veel mensen de alchemie
beoefenen en ontwikkelen. Het opmerkelijke was
dot onder deze mensen veel geestelijke mensen
en heersers dot deden, ten/vijI de paus het hod
verboden.
8. PWS Nijnneegse alciiemie.

Voor alchennisten was het gebruikelijk de natuur bij hun werk te betrekken.
Voak werd de natuur nogetekend maor hier ging ontzettend veel v\/erk in
zitten. Porocelcus de Grote bedacht hier iets op. Porocelcus de Grote was
een beroennde arts en theoloog die zich bezig hield met alchemie en
psychologie. Hij ging de natuur en hoar kenmerken vastleggen in symbolen.
Je hod ontzettend veel verschillende tekens, moor een belangrijk symbool is
de Ouroboros. Dit is een slang ot draak die een cirkel vormt door zijn stoort in
de bek te nemen. De cirkel geeft oon dot de natuur zich van zijn eigen
behoeften kon voorzien en er wordt uitgegaan von de gedachte geboorte
tot de dood en wedergeboorte tot in het oneindige. Don heb je ook nog de
dubbele Ouroboros. Hierbij heb je twee slangen of draken die elkoors staart in
de bek hebben, Dit betekent het opiossen von het lichoom. Dit wil zeggen
dot het lichoom zol vergoon tot stof moar dot de geest en ziel niet zullen
vergoon.
Vonof het einde von de 18® eeuw tot en met
de 20® eeuw tot en met het heden
beoefenen vooral wetenschapshistorici de
alchemie. En in het jaar 1920 begon een
Zwitserse psycholoog met de noom Jung zich
met de nog onbekende alchemistische
delen von de alchemie bezig te houden. Hij
introduceerde alchemie in psychologie en
zijn bevindingen zijn geschreven in het boek
Psychologie en Alchemie. Heloos bleven de
verbanden tussen alchemie en psychologie alleen in het psychologische
kader. Dot komt doordat Jung een psycholoog was en hij hod het een stuk
minder met de chemische kant von de alchemie en bovendien was deze
nieuwe vorm von alchemie, voor de rest van de alchemisten, een vreemde
en onbekende vorm. Het kreeg niet genoeg oondocht von alchemisten om
zijn alchemistische woorde te behouden.
In de 20® eeuw waren er nog een aantal bevindingen in de alchemie moor
don vooral op het filosofische vlok. Vanof het joor 1950 tot en met 1970
doofde het vuur een beetje bij alchemie en woren mensen drukker met het
actuele nieuws von toen. Er waren nog wel groepen met mensen die zich
bezighielden met alchemie moar echte bevindingen kwamen er niet meer.
Vonof 1980 tot en met nu houden weer veel mensen zich bezig met alchemie
waaronder de meeste notuurkundigen en scheikundigen. Door het herhalen
von experimenten uit de middeleeuwen werden er verschillende punten
bevestigd, ontkend of gewijzigd. Zo heeft een natuurkundige het recept voor
het levenselixer van Jean d'Esponet uitgezocht en uitgewerkt, moor nog
steeds zijn er veel onduidelijkheden en onlogische theorieen.
9. PWS Nijmeegse alchemie.

2o i$m3mm hm Wut^tB-fk
Omdat er weinig informatie te vinden is over alciiemie en vooral over
alchemie in Nijmegen, zijn we goon zoeken noor nomen woorvon de
kenmerken overeenkwamen met die von een alchemist. Doorvoorzijn we
naor het Nijmeegse Archief gegoon en hebben we gezocht noor oude
bronnen op archiefcomputers.
We wisten dat de meeste alchemisten bekend woren ols smid. Op die manier
konden ze zich onopvollend bezig houden met alchemie, omdot alchemisten
ook voortdurend bezig woren met stoffen die overeenkwamen met ijzer of
metool. Een reden voor de weinige informatie die er te vinden is over
alchemisten is dot de alchemisten vroeger graog heel onopvollend leefden.
Een reden hiervoor was vanwege de hoot tegen hekserij. Degene woorvon
verdacht werd dot hij bezig was met hekserij werd meteen op de
brandstapel gezet. Onderzoekers vermoeden dot er ook veel alchemisten
von hekserij verdacht werden en dot er veel alchemisten op de brandstapel
gesneuveld zijn. Vooral in Berg en Dol op de Duivelsberg, wat vlok noost
Nijmegen ligt. Het is dus ook niet raar dot er alchemisten vanuit Nijmegen
door zijn gedood. Vondoor dot Alchemisten zich vook anders moesten
voordoen tegenover de samenleving von die tijd. Ze moesten het niet, moor
hadden dot wel groog, wont ols er eenmool werd gezegd dot je oon hekserij
deed, don kon je dat lopend vuurtje niet stoppen.
Toen we bezig woren met ons
onderzoek botste we tegen de
noom Goossen van Vreeswyk.
Omdot we al wisten dot de meeste
alchemisten smid woren werd het
ook ol snel duidelijk dot ze vook ook
smeltovens in bezit hadden.
Goossen von Vreeswyk hod er wel 7
die hij had stoon in het huis von de
bisschop von de stod in Nijmegen.
Uit een geschreven bron von
Goossen zelf blijkt dot de bisschop
von de stod het hem niet mocht
weigeren dat Goossen zijn
smeltovens in zijn huis hod stoon,
omdot hij in dienst 'in dienst was von
zijne hoogheid', waardoor niemand
hem iets mocht weigeren.
In 1688 vergezelde Goossen koning Willem III zelfs op zijn reis noor Engeland.
Goossen was een alleenstaande man en is geboren in Amsterdam. Hij leefde
von 1626 tot 1689.
Hij heeft veel rondgereisd. Zo is hij in Rotterdam geweest, in Den Hoog, Den
Bosch, Nijmegen en nog wel wat plaatsen woor niet veel von bekend is. Hij
10. PWS Nijmeegse alciiemie.

heeft in a! die steden een tijdje geleefd en is daarna weer verder gegaan. Zo
weten we dot hij voor een redelijke lange tijd in Nijnnegen heeft geleefd, ong.
8 jaar.
Een reden voor het lange verblijf in die steden is dat hij bijna in elke stad waar
hij heeft geleefd, een boek heeft geschreven.
Hij heeft in 1670 tot 1680 negen boeken geschreven waarin hij alchennistische
en filosofische (wetenschappelijke) theorieen uit heeft gewerkt. Deze boeken
bevatten ook praktische instructies en handelingen en recepten voor de
bereiding van extracten van de dierlijke, plantaardige en nnineralische
werelden.
Veel von wat er bekend is over Goossen van Vreeswyk is te vinden in de vele
boeken die hij heeft geschreven. Veel van deze boeken hebben titels die
een soort van eenheid met elkaar vormen, zoals De Rode Leeuw, De Groene
Leeuw, en De Goude Leeuw. Maar erzijn ook titels die geen eenheid vormen,
zoals Het Sout der Philosophen, Het Licht der Philosophen, den Asyn der
Wysen, Silvere rivier en Konings Fontein.
Goossen van Vreeswyk had vooral veel interesse in de theorieen van Basil
Valentine en haalde vaak
ook zijn inspiratie
daarvondaan.
Vaak gebruikt hij ook
beelden en voorbeelden uit
de Bijbel. De meeste van zijn
werken zijn geillustreerd met
een uitgebreide reeks
gravures die een
symbolische inhoud hebben
met een roadselachtige
vorm. Dot zou waarschijniijk
zo zijn gedoon zodat het de
mensen oon het denken
zou zetten, op die manier kon
een mens nadenken over her leven.
Goossen von Vreeswyk noemde zichzelf een 'bergmeester' wot betekent:
mijnbouwkundig ingenieur.
De meesten in zijn omgeving zouden blijkbaar niet geweten hebben dot
Goossen een alchemist was. De mensen die wisten dot hij er een was
vertrouwden hem. Dat kwom misschien vanwege dot Koning Willem III
Goossen vertrouwde. Hij wist dot Goossen een alchemist was, zo blijkt uit een
von zijn boeken, dus blijkbaar begreep Willem III ook wot het verschil was
tussen alchemie en hekserij.
11. PWS Nijmeegse alchemie.

Dat blijkt uit een bron die geschreven is door Goossen zelf. Hierin verteld
Goossen dot hij zijn Smeltovens in het huis van de bisschop van de stod hod
staan en hij mocht voor 'zijn zoken' deze smeltovens gebruiken. 'Zijn zoken'
hadden betrekking tot de Alchemie.
Goossen von Vreeswyk genoot van zijn werk ols bergmeester (mijnkundig
ingenieur) en hij hod ook goed werk geleverd voor de Oost- en West-lndische
Compagnie en ook nog voor een Franse Maatschappij die in Canada
werkzaam was. Hij had hun advies en informatie gegeven over de exploitatie
van ertsmijnen. Hij wist nou eenmool veel over scheikundige stoffen en
materialen. Doorom werden veel mensen naor hem verwezen als ze iets op
dot gebied moesten weten.
12. PWS Nijmeegse alchemie.

Dot Goossen een alchemist was
blijkt uit een stuk von zijn boeken
waarin hij schrijft dot hij in 1667
wel zeven smeltovens in bezit hod
in Nijmegen. Hij schreef dot hij
door dog en nacht werkte om
zijn 'kolven en glazen' in stukken
te krijgen, met het ven/vochtfe
resultaat dot er niets don as en
drek overbleef.
Toen hij in 1672 een laboratorium
in Amsterdam had, schreef hij dot
hij 'meer dan 20 jaar dog en
nacht, met grote moeite
verschillende gevaarlijke en onkosten, de 'animolische, vegetarische en
mineralische lichamen' in Gelderland, Holland, Frankrijk, West-India, en
andere landen, heeft onderzocht en allerlei proeven en processen heeft
uitgevoerd wot betreft de Medicijnen en het hoge werk von de philosophen.'
Met animolische, vegetarische en mineralische lichamen zou hij bedoelen,
vieesetende dieren, dieren die planten eten en vissen.
Goossen van Vreeswyk was een praktische man en geen wereldvreemd
mysticus, zools duidelijk blijkt uit zijn boek, Hef Cabinef der Mineralen,
Mefalen, en Berg-eerfs, die hij geschreven heeft in 1670. Dit boek is een
handleiding voor het bemachtigen von stoffen van mijnen. In dit boek staan
uitgebreide bijzonderheden over het analyseren von ertsen en het leiden en
administreren von een mijnbedrijf wat in die tijd een speciaal beroep was.
Veel mensen uit zijn omgeving vonden hem een wereldvreemd mysticus,
omdat hij, volgens het boek, volgens de mensen in zijn omgeving er altijd bij
liep olsof hij een geheim heeft dot niemand mocht weten, dot hij er 'heel
behoedzaam bijiiep.'
Goossen wist veel over de scheikunde von zijn tijd. Zijn kennis votte hij somen
in zijn boeken die ook een verward geheel zijn van technologische gegevens,
alchemistische experimenten en filosofische beschouwingen.
Veel von zijn experimenten woren gevaarlijk. Bijvoorbeeld het brengen van
gelijke hoeveelheden solpeter en zwavel in een kommetje. Als je er een
deksel opiegde, zodot die de damp von beide stoffen opvangt, zou het
samengebrachte mengsel zo hard ontploffen dot je 'niet zou weten woarje
je zou moeten verbergen.'
13. PWS Nijmeegse alchemie.

In een latere bron beschreef Goossen
de ontploffing van knalgoud. Door
destillatie von een mengsel von
wijnsteen, solmiok en urine, die hij enige
tijd had loten rotten, kreeg hij 'een
wonderbare geest', woormee hij een
speciale damp of mengsel mee
bedoelden. Deze geest zou een goede
werking hebben op bepaalde ziektes
en goed gebruikt kunnen worden ols
medicijn. Deze stof zou ammoniak zijn.
Met deze stof zou hij goud maken dot in
'Koningswater' was opgelost.
Koningswater is de naam die in het
dagelijkse leven von scheikundigen
gebruikt wordt voor een mengsel von
geconcentreerd zoutzuur en
geconcentreerd salpeterzuur. Het wordt
koningswater genoemd omdat goud,
de koning van de metalen, erin oplost.
In hef jaar 1682 voegde Goossen de beschrijving dot hij zichzelf met dot
'poeder van goud haast om hals hod gebracht', doordat hij niet geloofde
wot de filosofen hadden geschreven over het effect van de grote krachten
von dit mengsel.
Goossen van Vreeswyk was een overtuigd aanhanger von de leer von
Paracelsus. Hij geloofde dot de belangrijkste drie stoffen, waorvon alle
andere stoffen zijn opgebouwd, zout, zwavel en mercurius woren. In een von
zijn boeken schreef hij dot de kunst von de filosofen bestoot in drie dingen,
genoomd zout, zwavel en mercurius, en deze zijn de voornaamste delen in
de kunst. Moar toch zou hij de voorkeur geven aon stoffen die von 'de
moeder komen die door Gods kracht voortgeteeld zijn.' Met moeder bedoelt
hij waarschijniijk Moeder Natuur.
14. PWS Nijmeegse alcliemie.

3. ^teen htt Wij^m,,.
Tijdens ons onderzoel< ontdel

De vergeefse pogingen von Goossen von
Vreeswyl< om goud uit onedele metolen en
om de Steen der Wijzen uit te vinden, leidde
tot een vijandelijke aanval op de
alchemisten in zijn boeken Vervoig Van de
Goude Leeuw, Wear in is onfde/cf, en De
medicijne der Philosophen die rond 1686 zijn
geschreven. Hierin hield hij de alchemisten,
opothekers en galenisten, de aanhangers
von de leer von de Romeinse geneeskundige
Galenos von Pergomon (129-179), voor het
ijdele en zondige van hun pogingen.
Net ols Paracelsus, die hen oanroodde zich
toe te leggen op het bereiden van geneesmiddelen. Hij vond, dot ols je
denkt een meester te zijn in het moken von medicijnen, don zou het jou taak
zijn, die je von God hebt gekregen, om uit verschillende materialen
medicijnen uit fe vinden om mensen te
helen.
De Belangstelling voor de alchemie
was in de 16^ eni 7® eeuw algemeen,
zools blijkt uit de vele voorstellingen
von alchemistische laborotoria op
schilderijen en gravures van bekende
kunstenaars uit die tijd. Bekende
schilders uit die tijd zijn bijvoorbeeld
Pieter Breughel, Jan von der Stroot,
David Teniers en Jan Steen. Deze
algemene belangstelling voor de
alchemie blijkt ook uit de talrijke
fronsmutatieverholen die zijn
geschreven in die tijd (tronsmutatie =
Goud waar nog helemaal niets is meegedaan.
verandering, verwisseling). Zo zijn er
veel uitvoerige verslagen von 'geslaagde' transmutaties uit 1602 en uit 1 667.
Goossen von Vreeswyk speelde hier een grote rol in, als we rond kijken in het
Nijmeegse gebied.
Deze nieuwe transmutaties en verwisselingen gaven de alchemisten in
Nederlands, vooral ook in Nijmegen nieuwe hoop om verdere ontdekkingen
te ondervinden. En zo ook voor Goossen von Vreeswyk.
Bij de transmutaties was het ol goed genoeg dat ze op Nederlandse bodem
zijn verricht. Dot de Nijmeegse en de Nederlandse Alchemisten de eerste
woren die er weet van hadden. Dot zogen zij ols een grote voorsprong in de
verdere ontdekkingen en ontwikkelingen in de Nederlandse Alchemie.
Zo veranderde de Schotse alchemist Alexander Setonius voor de ogen van
de Enkhuizense zeevoorder Jacob Hansen lood in goud. Wat nog meer
belangstelling kreeg was de, zo schijnt, bijzondere ervaring von de Haogse
16. PWS Nijmeegse alchemie.

geneesheer en Zwitsers lijfarts van de prins van Oranje, Johannes Fredericus
Helvetius, die in Horderwijk geneeskunde had gestudeerd. Deze bijzondere
ervaring heeft deze alchemist beschreven in zijn boek Vifulus aureus, quern
mundus adoraf ef oraf, in 1667.
Daarin verteld hij over een vreemdeling die hem, no heel veel gesmeekt te
hebben, een stukje von de Steen der Wijzen hod gegeven, die zo groot was
ols een raopzaodje. Het was de bedoeling dot die vreemdeling terug zou
komen om hem een demonstrotie te geven, over hoe hij ijzer kon veranderen
in goud met behulp van de Steen der Wijzen. Deze vreemdeling is niet komen
opdagen, en dus deed Helvetius het zelf. En het lukte hem om ijzer in goud te
veranderen. De volgende dagen liep Den Hoog vol, om het wonder te
oonschouwen.
Goossen von Vreeswyk vermeldde dot hij op 17 juni 1670 op bezoek was bij
Helvetius in Den Hoog. Helvetius liet hem doarzijn goud zien die hij in zijn huis
had gemookt von lood door een zeer kleine hoeveel van de Steen der
Wijzen, zo groot ols een roopzoadje, woordoor twee stukken lood, van een
grootte von twintig tot dertig centimeter, tot goud zijn gemaakt.
Tot tegenstelling von Goossen van Vreeswyk was Christiaan Huygens, de
broer von Lodewijk, niet erg onder de indruk over het verhool von Helvetius.
Hij vond het niets anders don opiichterij en onbelangrijke gedoe.
17. PWS Nijmeegse alchemie.

Voordat we gaon kijken noor de inhoud en de betekenis von alchemistische
emblemata's moeten we een poor basis gegevens onder elkoor zetten,
zodot het lezen van emblemata's makkelijker zal zijn.
Het gebruik von emblemata's, ook wel alchemistische iconografie genoemd,
beschrijft de alchemistische uitbeeldingen en symbolen die ook in de
beeldende kunst von belang zijn. Het is bedoeling dot de mens de diepere,
vook verborgen betekenis von deze emblemata's kon achterhalen. Deze
emblemata's zouden zo met opzet gemookt zijn zodot de mens wel de
verplichting krijgt om over het leven na te denken wanneer het zo'n
emblemota bestudeert.
Voor alchemisten woren kleuren ook heel erg von belang en kleuren hadden
meer betekenis don men zou denken. Ze gaven kleuren betekenissen die
verschenen bij de verschillende fasen von hun transmufaties vook met dieren,
en het was ook een middel om hun geheimen te verbergen door middel van
nomen von kleuren te geven oan bepaalde stoffen of symbolen. Moor ook
dierensoorten werden vook voor de dezelfde redenen gebruikt.
o Zwart -> Stond vaok voor een zwarte kraoi, zwarte pad. Of voor chaos.
o Wit -> stond vaok voor een witte zwoon, witte arend, onschuldig moor toch
gevaarlijk.
o Groen -> Groene leeuw, de rouwe energie von de natuur.
9 Snelle cyclus von lichtgevende kleuren -> werd vaok aangegeven door
een pauwenstoort
o Witte Steen -> Eenhoorn, de situatie is onschuldig maor er licht altijd iets op
de loer, hoeft niet gevaar te zijn.
o Rood -> Haan, Pelikaon die zijn jong voedt met zijn eigen bloed, in gevaar
moet je altijd iets opofferen voor een ander die je lief hebt.
o Laatste tronsmutatie (laatsle verpiaatsing van de geest) -> een feniks die
herboren oprijst uit het vuur.
o Vogels -> vogels waren voor de alchemisten geschikte symbolen, omdat zij
zich voortbewegen in de lucht en dus kunnen zij bemiddelen tussen het
aordse en het hemelse en doormee symboliseren zij het idee von de
menselijke ziel die door geestelijke mentaliteit een hogere spiritualiteit wil
bereiken. De ziel die met deze mentaliteit contact mookt met de spirituele
wereld brengt doorna iets von die ervaring terug noor de aordse
werkeiijkheid.
18. PWS Nijmeegse alchemie.

lie iMisiiiDi mktlt Bilt^twmitkit'^t fipwfmltn.
o Adelaar Het doel von de alchemist bij de transmutotie von metalen was
om von onzuivere metalen de edele metalen zilver en goud te moken. Om
dot te bereiken moest eerst de onzuivere stof vernietigd worden zodat de
geest vrijkwam die hierbij gesymboliseerd wordt door een adelaar.
De odeloor wordt ook beschouwd als een Koninklijke vogel evenals de
alchemie de Koninklijke kunst werd genoemd. De adelaar was daarom ook
een goed passende symbool om het proces van vernieuwing uit te
beelden.
De dubbelkoppige adelaar zou ook een alchemistisch symbool zijn en
wordt vaok gelijkgesteld met de Steen der Wijzen.
o Androgyn of hermafrodiet Een wezen met twee geslachte die in de
oude mythen voorgesteld wordt als een oerwezen in de oorsprong van de
schepping. In de alchemie beelden deze wezens de oerelementen zwavel
en kwik uit of ook wel wat we eerder genoemd hebben, Sulpher en
Mercurius, die in het alchemistische proces gezuiverd tevoorschijn komen
en in een latere fose de Steen der Wijzen vormen.
o Caduceus ^ het symbool van Hermes, de boodschapper von de goden.
Deze wordt ook uitgebeeld met een gevleugelde staf, wooromheen zich
symmetrisch twee slangen wentelen. In de alchemie stellen die twee
slangen het evenwicht voor tussen het brandende Sulphur en het sterke
Mercurius.
o Draalc-i^ de Ouroboros, een slag of drook die in zijn eigen staart bijt en zo
een eeuwige cirkel of kringloop vormt. Deze kringloop symboliseert het
solve et coagula, het opiossen van het lichoom en het stollen van de
geest.
e Duif de witte duif beeld het witter worden von de prima materia, Latijn
voor "de eerste materie" wot het transmuteren von gewone metalen noor
edele metalen weergeeft. Zoals bij de Steen der Wijzen woorbij de "zwarte
roof" wordt omgezet tot de "witte duif". Van gewone metalen ^ goud.
Doornaast is de witte duif ook symbool voor de geest die uit stoffen
ontwijken en later weer opgevangen kunnen worden.
• Eenhoorn de eenhoorn symboliseert de fase von het alchemistische
proces, de witte steen, waarbij het mannelijke en het vrouwelijke
samengevoegd wordt. De eenhoorn kon worden getemd door een
simpele aanraking van een zuivere vrouw. De witte metoolkleur kon dus
alleen ontstaan door het zuiveren van de vrouwelijke krachten binnen ons
wezen.
o Fenil

twee tegengestelde stoffen water en vuur symboliseert. De olctiemisten
tierkenden er in plaats von twee, vier elementen in. Namelijk lucht;
driehoek omhoog gekeerd met streepje en aorde; omlaag gekeerde
driehoek met streepje. Somen symboliseren ze de oermaterie.
o Koraa! koralen werden sinds het ontstaan von de mensheid gezien als
edelstenen die goed bewerkbaar woren.
o Kwintessens ^ is volgens de opvatting von Aristoteles, die zei dot er
behalve de 4 elementen die we bij het hexagram ol hadden gezien nog
een vijfde was, namelijk het spirituele element von de wereldgeest of ziel.
• Leeuw de Groene leeuw is de noom von vitriool, zwavelzuur gemaakt
door het destilleren von groene kristallen in een kolf. De Groen leeuw was
bij alchemisten die eerder met plantaardige stoffen werkten een beeld
von de rouwe energie van de natuur. De Groene leeuw kon in dot gevol
een plontenextract zijn, de prima materia voor hun alchemistische werk.
De Griffioen, half odeloor, half leeuw, werd soms gebruikt voor de
verduidelijking van het einde von deze fose.
o Lood lood, voorgesteld met de planeet Soturnus werd gezien ols een
metoalsoort die verwant was met goud, zodot het goud (voorgesteld als
de zon) kon worden getransmuteerd. Dit transmuteren zou dan gebeuren
door de Steen der Wijzen toe te voegen. In deze fase kwam ook de
spirituele transformatie von de alchemist von oorde -achtige loger (oon
de materie gebonden) zelf in een zonne -achtige hoger zelf.
o Pelikaon de pelikaon wordt afgebeeld terwijl het bloed uit zijn eigen
borst prikt en vervolgens oon hoor kinderen voert. In deze fase brengt de
alchemist een offer doormiddel von het contact moken van zijn innerlijke
zelf. Hij moet zijn eigen spirituele wezen voeden. Om de spirituele zelf
tevoorschijn te laten komen moet hij een pijnlijke transformatie doorstaan.
Deze voorstellig von het streven noor verbetering wordt vergeleken met
de offerdood von Jezus Christus.
o Pentagram ^ het pentagram is een in een lijn doorgetrokken vijfpuntige
ster en liet bij de alchemisten het symbool van de kwintessens zien -> het
vijfde element.
20. PWS Nijmeegse alchemie.

en.
Wat als eerste opvalt is de felgekleurde Ouroboros, een drook die zijn eigen
stoort in de bek neemt. Dit stoot voor de eeuwig cirkel of kringloop. De
kleuren geel, groen en rood staon centrool. Geel staat voor zon, warmte en
goud. Veel alchemisten gebruikten deze kleuren om trouw uit te beelden en
stoffen te benoemen. De kleur groen beeld de groene leeuw uit, deze beeld
de rouwe energie von de natuur uit. Don nog de kleur rood, deze beteken^"
dot je altijd in gevaar iets von jezelf moet opofferen voor hetgene wot je lief
hebt. De lichte lijnen in de driehoek vormen een ster, hexagram, deze loaf de
twee tegengestelde stoffen, water en vuur, zien moor alchemisten zogen er
ook voak de 4 elementen, water, vuur, oorde en lucht in. Somen symboliseren
ze de oermoterie.
We kunnen zien dot de drie punten von de driehoek in contact stoon met de
Ouroboros. Dit toont oan dot het lichoom vergoot maor de ziel alsnog in
contact stoot met de oorde en zijn vier elementen. Hierin kon je de filosofie
van olchemie zien.
21. PWS Nijmeegse aiciiemie.

Waat inasf er alchemie in ilijmegen?
JNijmegen, fjoe ^ag Iiet er toen uit?
Wij Inebben onderzoel< gedaan naar waar Goossen von Vreeswyl<
waarsclnijnlijl< zou kunnen Inebben geleefd. Zools we ol hebben gezegd
leefden de alchemisten groog onopvaliend. Ze lieten zich niet groog zien in
het openbaar. Een andere reden voor het onopvallende leven dot ze groog
hadden wos omdot, wanneer alchemisten bezig waren met alchemie, dus
met allerlei verschillende stoffen, er een hele vieze geur ontstond. Deze geur
ontsnapte don uit hun huizen waardoor het meters verderop ol te ruiken wos
dot er een olchemist bezig was. Doorom leefden ze groog ver uit de buurt
von de drukte. Op de koort hierboven zie je een oude koort von Nijmegen
die uit de 17e en 18e eeuw komt. Zo zou Nijmegen er ongeveer uit hebben
gezien in die tijd. We spreken hier don wel over het centrum von Nijmegen
nu.
22. PWS Nijmeegse alchemie.

Daar waar je de blauwe, kleine cirkel ziet op de koort, is nu de plek woor de
bekende 'Blouwe Steen' zich bevind, die nu niet meer blouw is moor grijs, oon
het einde von de Molenstraat, dot op de kaort groen is weergeven, naost de
V&D. Links von de Blauwe Steen zie je een klein kerkje getekend, met een
poors vierkant eromheen. Dat is de welbekende Sint Stevenskerk. De rode lijn
die je op het plaatje ziet is de weg longs de grote H&M en de HEMA, ols je
door naar rechts goot kom je uiteindelijk bij het Blauwe Kunstwerk.
Rechts van het Blouw Steen zie je een hoopje gebouwen naost elkaar
getekend, met een roze vierkant eromheen getekend. Daar bevond zich in
die tijd de markt, woor nu een deel von de Kronenburg park is.
Nu we jullie een beetje inzicht hebben gegeven over de koort en over hoe
Nijmegen er in die tijd uitzag, goon we jullie vertellen woar we denken dot
Goossen von Vreeswyk heeft gewoond in Nijmegen en waarom we dot
denken.
Voordat we een conclusie hebben getrokken over woor Goossen von
Vreeswyk zijn tijd in Nijmegen heeft gezeten, hebben we eerst alle kenmerken
en informatie over hem op een rijtje gezet.
Goossen was een alchemist. Niet iedereen wist dot, moor de belangrijke
mensen von het land wisten dot wel. Dot kwom omdat hij informatie
verleende oon de verschillende, grote bedrijven zools de Oost-lndische
Compagnie en de VOC. Hij verleende niet alleen informatie moor heeft hen
ook adviezen gegeven over allerlei verschillende dingen.
Ook Koning Willem III wist dot Goossen een alchemist was, dot bleek uit een
bron, door Goossen zelf geschreven. We weten ook dat Goossen van
Vreeswyk zeven smeltovens in het huis von de bisschop von Nijmegen hod
stoon en dot hij door dog en nacht werkte. Dus noor onze mening zou het zo
moeten zijn dot Goossen dicht bij een kerk heeft gewoond. We zijn er ook
achter gekomen dat alchemisten groog dicht bij water wonen zodat de
vieze geuren uit hun huizen snel verdwenen en dot gebeurde makkelijk ols er
genoeg lucht en vochtigheid was.
Dus alchemisten leefden graog bij water in de buurt en ze leefden groog
ergens woor weinig mensen kwamen.
Dot alchemie in die tijd niet goed geaccepteerd werd blijkt ook uit wot
Goossen van Vreeswyk over Dierik van Kol hod geschreven. Hij schreef dot hij,
doordat hij zich bezighield met de alchemie, in moeilijkheden rookte met zijn
buren, die over hem kloogden, omdat hij's nachts hun huizen in brand kon
brengen. Ze woren ook bong dot ols ze hem zouden verbieden zich met
alchemie bezig te houden dot hij hun huizen don expres in brond zou steken.
Dot zou voor hem immers heel mokkelijk zijn, daor was hij niet voor niets een
alchemist voor.
Dus om dit soort moeilijkheden te voorkomen kozen alchemisten vook voor
23. PWS Nijmeegse alcfiemie.

huizen in een afgelegen omgeving.
Zoals we ook ol zeiden woren olchemisten vook smid.
Noor onze mening, heeft Goossen von Vreeswijk longs de Wool gewoond,
dicht bij een von de kerkjes die je op het plootje ziet, bij het gele gearceerde
stukje. Door bevindt zich nu namelijk de Smidstraat. Deze noom leek ons
verdacht, omdot alchemisten vook smid woren. Het zou zo kunnen zijn dat
deze stroot bekend stond ols de stroot waar olie smids woonden en dot het
doorom deze noom kreeg. Daarom dachten we, misschien hebben de
meeste alchemisten wel in de Smidstraat gewoond.
Deze theorie hoeft natuurlijk niet te kloppen, maor dot leek ons de meest
logische verkloring. We hodden ook nog een andere gedachte, moar die
was voor ons niet zo heel erg voor de hond liggend.
Omdot Goossen von Vreeswyk zich niet hoefde te verbergen voor de
samenleving en zichzelf gewoon kon uiten, dachten we dot hij misschien ook
wel dicht bij de stod woonde, de morkt. Door bevond zich ook een kerk en
misschien dot de kerk von de bisschop van de stod zich wel noost de markt
bevond. Goossen was immers in dienst bij de koning en hij kreeg zoken die hij
moest opiossen. Misschien zou hij doorvoor ook wel in het belongrijkste deel
van de stod hebben gewoond, de morkt, het bruin gearceerde deel.
Dot is wot wij denken over de situatie von de alchemisten von die tijd en
Goossen von Vreeswyk. Als je kijkt noor de overeenkomsten von de informatie
en ons theorie, zou het eigenlijk wel eens kunnen kloppen.
Smidstraat Nijmegen, aan de Waallode.
24. PWS Nijmeegse alchemie.

€umlmik
Onze conclusie is ol een beetje duidelijk gemookt in tiet lootste hoofdstuk,
genoomd 'Woor wos er olchemie in Nijmeqen?'
De weinige informotie die de vinden is over olchemie in Nijmegen komt
doordot de alchemisten niet zo'n grote rol in samenleving speelde. Ze
leefden groog onopvaliend en meestol konden ze zich alleen in het geheim
bezig houden met alchemie. Dot kwom vanwege de onwetendheid von het
verschil tussen hekserij en alchemie. Mensen verdachten elkoor in die tijd
vook van hekserij. En wie er verdacht werd von hekserij werd meteen op de
brandstapel gezet. Vondoor dot alchemisten hun werk liever in het geheim
verrichtten. Ze woren groog op hun hoede.
Goossen von Vreeswyk was een onder verhool. Hij hoefde niet te doen olsof
en kon gewoon zijn werk in het openbaar verrichten, ol deed hij dat niet
groog. Hij was in dienst von koning Willem III en hij wist dot Goossen een
alchemist was. Niemand mocht Goossen ook iets weigeren, misschien is het
doorom zo geweest dot de Nijmegenaren niet gouw de wil hadden om
Goossen te verdenken van hekserij. Ze zullen wel bong zijn geweest om
problemen te krijgen met de koning.
We hebben duidelijk gemookt, met onze conclusie, dot de alchemist
Goossen von Vreeswyk 'wi'.jde waarschijnlijk in de Smidstraat heeft geleefd. De
andere alchemisten die in Nijmegen woonden zouden waarschijnlijk ook in
de Smidstroat hebben gewoond of door in de buurt.
25. PWS Nijmeegse alciiemie.

Omdat het veel werk was om mformotie te vinden over Nijmeegse alchemie
hebben we de token verdeeld. Elk von ons ging zich focussen op een
deelvraog en ging door informatie over zoeken. Uiteindelijk zijn we met elkoor
achter onze laptops gezeten en hebben al onze informatie somen
samengevat en eventueel theorieen toegevoegd of commentaar gegeven
op het werk van het onder. Het ging makkelijk ols we het moor somen deden.
Het derde hoofdstuk hebben somen gemaakt en in een dog afgemaakt. No
olie informatie over de eerste en tweede hoofdstuk was het simpel om het
derde hoofdstuk te moken. Alleen was het moeilijk om alchemistisch no te
denken bij het concluderen en theorieen vast te stellen over de emblemafo.
En we konden ook geen proeven uitvoeren of enquetes moken omdot er niet
echt een mening of standpunt gevraagd kont worden aon onderen. Het wos
echt puur een onderzoek noor een niet zo bekend onderwerp.
De samenwerking ging ons goed of. Het zoeken en vinden von informatie
hod veel energie en tijd nodig. Het was moeilijk, om eerlijk te zijn, moor het
was wel echt superleuk! We hadden een goede motivatie omdot we erg
nieuwsgierig waren. Het was erg leerzoom en een echte uitdaging.
Kortom, deze PWS was echt de moeite woord om zoveel tijd en energie in te
steken, het was een geweldige ervaring voor ons allebei.
26. PWS Nijmeegse alchemie.

Alchemie, de geheime kunst = S. Klossowski de Rola
Alchemie, de kusisf van trcjirisformatie - Jay Romsay, Hilde
Bervoefs
Alchemie & mystiek, het hermetische kabinet-A/exander Roob,
W/7 Boefsen
Alchemie & mystiek : het hermetische museum = /A/exander Roob,
W/7 Boefsen, Elke Doelman
Het boek der olchemie : de Jacht noor wijsheid en de zoektocht
naar de Steen der Wijzen - Francis Melville, Ingrid Hadders, Ans
Wiechmann
Bronnen uit het Nijmeegse Arctiief:
Verscheidene losse kopieen van werken van Goossen van
Vreeswyk.
Infemeflinks:
http://bibliodvssev.blogspot.com/2011/08/emblemata-nova.html
http://www.dbnl.org/tekst/ lit003198501 01/ lit003198501 01 00
36.php
http ://www.len.dds.nl/ alchemisten/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Steen der wijzen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Alchemie
http://www.scholieren.com/werkstukken/10470
27. PWS Nijmeegse alchemie.

Zaterdag 10 September 50 min. 201 1 Arwa&Fleur; stappenplan & plonning gennaakt en onze PWS ingedeeld. Ook de token verdeeld
Zondag 1 1 September 150 min. 201 1 Arwa&Fleur: noor Fiet Nijmeegse Archief gegaan om oude documenten te zoeken over alchemie in Nijmegen.
Maandag 3 ol

12 november
13 november
M november
15 november
16 november
17 november
18 november
19 november
20 november
21 november
22 november
23 november
24 november
25 november
26 november
27 november
28 november
29 november
30 november
1 december
2 december
3 december
4 december
5 december
6 december
7 december
8 december
9 december
10 december
11 december
12 december
13 december
14 december
15 december
16 december
17 december
18 december
19 december
60 min.
50 min.
50 min.
100 min.
50 min.
100 min.
240 min.
240 min.
240 min.
2011
20n
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
201 1
2011
2011
2011
201 1
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
Arwo: Hfst 3 ofgemookt.
Met begeleider lootste puntjes op de i gezet.
Arwa&Fleur: olles bij elkoor gevoegd
Arwa&Fleur: Emblemoto's bekeken en uitgezocht en vergeleken.
Arwo: PWS goed doorgekeken
Arwa&Fleur: informatie von elkoor nog een keer goed bekeken
Arwo: Voorwoord en Nawoord gemaakt
Arwo&Fleur: Nieuwe informatie toegevoegd oon het PWS
Arwa&Fleur: Emblemoto's bekeken en vergeleken
PWS ingeleverd op Moodle
Arwo&Fleur: Emblemata's vergelijken voor iootste hoofdstuk 3
APA'a&Fleur: Emblemoto's vergelijken voor laatste hoofdstuk 3
Arwo&Fleur: Emblemata's vergelijken voor lootste hoofdstuk 3
PWS inieveren bij begeleider
29. PWS Nijmeegse alciiemie.

Donderdag
Vrijdag
Zaterdag
Zondag
Moondog
Dinsdag
Woensdag
Donderdag
Vrijdag
Zaterdag
Zondag
Maandag
Dinsdag
2 Februari
3 Februari
4 Februari
5 Februari
6 Februari
7 Februari
8 Februari
9 Februari
10 Februari
11 Februari
12 Februari
13 Februari
14 Februari
120 min.
50 min. (k-uren)
180 min.
90 min.
180. min (k-uren)
50 min.
160 min.
240 min.
120 min.
40 min.
60 min.
180 min. (k-uren)
2011
2011
2011
2011
2011
2011
2011
201 1
2011
201 1
201 1
2011
Arwa: begin maken van de powerpoint.
Arwa & Fleur: plaatjes zoeken voor de powerpoint.
Arwo; Informatie voor de powerpoint in juiste volgorde zetten
Fleur: voorieestekst voor PWS presentatie moken.
Arwo: Powerpoint moken en spelfouten ult het PWS halen.
Arwo & Fleur: Spelfouten uit het PWS halen.
Fleur: voorieestekst voor PWS presentatie moken.
Arwa&Fleur: olles bij elkaar gevoegd.
Fleur: alle spelfouten eruit gehaald.
APA'O: spelfouten uit PWS halen.
Arwa: Powerpoint maken.
Arwa: voor de lootste keer PWS controleren.
30. PWS Nijmeegse alchemie.