Wij zijn de bouwers van een komende aarde - Leuven

112 | Het Socialisme in Leuven
‘In 1944 nam de golf van
geweld nog uitbreiding. Het is
niet gemakkelijk een precieze
verklaring te geven voor de
heftigheid waarmee het verzet in
bepaalde streken te werk ging. In
Leuven en Kessel-Lo b.v. werden
op een dag in februari 1944, zes
personen neergeschoten: vier
rijkswachters, een vrouw die
verdacht werd van medewerking
met de SD (Sicherheitsdienst)
en de directeur van de Centrale
Werkplaatsen van de Spoorwegen.
Dat het er in Leuven
erger aan toe ging dan in de rest
van het Vlaamse land (Limburg
uitgezonderd) heeft te maken
met verscheidene factoren. De
Leuvense partizanen hadden
hun wortels in de socialistische
jeugdbeweging. Deze jongeren
hadden zich erg actief getoond
in straatgevechten met autoritaire
groeperingen zoals het
Nationaal Legioen, Rex en VNV.
Vergeten wij niet dat Léon Degrelle
zijn ‘carrière’ begon als student
in Leuven. Daarbij kwam nog dat
de arbeidersbeweging in Leuven
altijd erg strijdvaardig was. Wat
wellicht het meest doorwoog op
de onverbiddelijke strijdmethodes
van het verzet in Leuven was de
slachting die de Duitsers er in
1914 hadden aangericht.’
R. VAN DOORSLAER e.a., België in de
Tweede Wereldoorlog, dl. 6, 1988, p. 43.
de bezetter. Aanslagen, executies, sabotagedaden
en ontploffingen met dynamiet
volgden elkaar op. Het aantal politieke
gevangenen lag in Leuven bijzonder hoog.
Ook in het arrondissement hadden verschillende
dorpen zwaar te lijden onder de
repressie: Meensel-Kiezegem zag 61 van
de 69 gedeporteerden niet meer terug. Uit
Herent, de thuisbasis van SS’er Verbelen,
verdwenen 32 inwoners. In totaal werden
770 inwoners aangehouden en gevangen
genomen zijn door Duitsers of hun handlangers.
syndicale collaboratie
Heel wat Belgen dachten in de zomer van
1940 dat de oorlog in Europa zou eindigen
op een Duitse overwinning of een vredesovereenkomst
tussen Duitsland en Engeland.
Met dat perspectief dachten leidende
kringen een rol te kunnen spelen in de
komende ‘Nieuwe Orde’. Zo publiceerde
Hendrik De Man op 28 juni 1940 een
manifest, waarin hij de BWP ontbond en
de militanten opriep met de Nieuwe Orde
samen te werken. De arbeidersorganisaties
moesten de kern uitmaken van een nieuw
corporatief bestel onder Duitse controle.
Hoewel de bezetter snel duidelijk maakte
dat van een autonome vakbondsactie geen
sprake kon zijn, sloeg ook in het Leuvense
de twijfel toe. Het Gewestelijk Verbond der
Christene Vakverenigingen, het Belgisch
Boekdrukkersverbond en de Federatie van
Leuvense Vakverenigingen van het
arrondissement Leuven wilden de vakbondswerking
wel hervatten, als Syndicale
Unie van de Belgische Arbeiders. Dit
‘autonoom initiatief’ maakte geen kans.
Het doorkruiste de Duitse plannen voor een
eenheidsvakbond en hield de fascistische
Arbeidsorde buiten. Bovendien besliste de
Duitse overheid al op 1 augustus 1940 dat
de lonen op het peil van 10 mei bleven. Stakingen
en lock-out waren verboden en de
bewegingsruimte van de vakbeweging werd
beperkt. De uitbetaling van de werklozensteun
gebeurde nu door de Commissies van
Openbare Onderstand. Openlijke politieke
en vakbondswerking kon alleen voor wie
met de Nieuwe Orde wilde opstappen.
De Unie van Hand- en Geestesarbeiders
(UHGA) stond volledig onder Duitse controle.
In augustus 1941 werden het ACV
ontbonden en de vrijgestelden ontslagen.
Ook het nieuwe Belgische Vakverbond
(BVV) kreeg te maken met het ontslag van
vakbondsleiders en hun vervanging door
uitgesproken collaborateurs. In tegenstelling
tot Jan Daman en vele anderen bleven
Alfons Van Aenroyde en Maurice Thon op
post. Zelfs nadat de Unie o.l.v. van voormalig
socialist Edgar Delvo onder nazistische
controle kwam. Zijn pleidooi voor collaboratie
werd gedeeld door Van Aenroyde die
in Volk en Staat (1942) opriep de rangen
van de Unie te vervoegen: ‘Alle arbeiders
zonder onderscheid zijn er zich ten andere
van bewust dat een nieuwe wereld wordt
herboren waarin eigenbelang de plaats
moet ruimen voor gemeenschappelijk
belang, den arbeider de plaats zal worden
gegund, die hem in het gemeenschappelijk
leven toekomt, ten slotte het ware onvervalschte
socialisme, het socialisme voor
allen, zal worden opgebouwd. En daarom
zullen alle Hand- en Geestesarbeiders niet
langer wachten zich aan te sluiten bij de
‘Unie’ en met al hun krachten meewerken
tot haar grootmaking, het heil en welzijn
van onze arbeidsgemeenschap.’
Maurice Thon had via Arbeid en Volk opgeroepen
tot aansluiting bij de bediendencentrale
van de Unie, waarvan hij stichtend
lid én secretaris was.
de christelijke
arbeidersbeweging
Naarmate de oorlog vorderde en de
krijgskansen keerden, deemsterde de Unie
weg en werd ook in syndicale milieus de
naoorlog voorbereid. Zo vergaderde er
maandelijks een beperkt comité van ACVmilitanten
in de tuin van het Sint-Rafaëlziekenhuis.
Vakbondssecretaris Laurent
Mathys had er met steun van de rector een
baan gekregen. Propagandist Jan Van Loon
kwam de oorlogsjaren door als bediende
in ‘De koloniale waren Van Der Elst’ in de