Wij zijn de bouwers van een komende aarde - Leuven

wij zijn de 

bouwers 

van een komende aarde 

125 jaar socialisme in leuven Jaak BREPOELS 

Leuven 2011

2 | Het Socialisme in Leuven 

deze publicatie kwam tot stand met de steun van: 

Behets Luc (Herent); Berwaerts-Delannoo (Kessel-Lo); Chris Bex 

(Wijgmaal); Blauwens Gunther (Leuven); Blommaert Marc (Leuven); 

Boon Edouard (Wezemaal); Bruggemans Etienne (Kessel-Lo); 

Bruyninckx Robert (Heverlee); Buyle Daniel (Leuven); Crombez John 

(Oostende); Cuypers Ciel (Bierbeek); Danhieu Jeanne (Kessel-Lo); De 

Chou F. (Schendelbeke); De Laet Marc (Willebroek); De Loor Herman 

(Zottegem); De Loor Kurt (Zottegem); De Neuter Alfons (Wilsele); 

De Smedt Marie (Kessel-Lo); De Winter Mich (Leuven); Debecker 

(Glabeek); Deblauwe Arne (Oostende); Delagrange Hendrik (Leuven); 

Delathouwer-Verstraeten (Koekelberg); Desmet Louis (Kessel-Lo); 

Devleeshouwer Luc (Leuven); Dyckmans Liesbeth (Kessel-Lo); 

El Khadraoui Saïd (Leuven); Fannes Myriam (Wilsele); Gysenbergh- 

Libert (Wilsele); Haine Luc (Heverlee); Harlophe Jean (Kessel-Lo); 

Hendrickx Willy (Arendonk); Hermans Ginette (Kapelle-op-den-Bos); 

Ingelbosch Paul (Mechelen); Janssen Steven (Kessel-Lo); Jiroflée Karin 

(Haacht); Joosten Stefan (Wilsele); Karrouche Norah (Leuven); 

Lauwers-Tossyn (Heverlee); Lemonnier Martine (Halle); Libert Sylvain 

(Leuven); Massart Marie Josée (Kessel-Lo); Neefs Pierre (Heverlee); 

Pardons Katleen (Kessel-Lo); Peeters Frans (Kessel-Lo); Persyn Julien 

(Leuven); Plum-Gurickx (Diegem); Ridouani Mohamed (Wilsele); 

Robbeets Dirk (Kessel-Lo); Rooman-Grootjans (Kessel-Lo); Saelens 

Diane (Wilsele); Stevens Liesbet (Leuven); Storme-Jamar (Kessel- 

Lo); Stulens Jo (Wijgmaal); Swerts Adrienne (Leuven); Thora Erik; 

Tobback Louis (Heverlee); Tobback-Verbeek (Rotselaar); Trappeniers 

Alfons (Leuven); Uytterhoeven Jan (Heverlee); Van Campenhout- 

Verstraeten (Leefdaal); Van Grinderbeek Mathilde (Leuven); Van 

Maestricht Marc (Langdorp); Van Neer Vera (Wijgmaal); Van Steen 

Julien (Wilsele); Van Thienen Tom (Kessel-Lo); Vandecasteele Jean 

(Oostende); Vandevoort Denise (Leuven); Vanheste Ann (Adinkerke); 

Vanlerberghe Myriam (Izegem); Vanwanghe Walter (Wijgmaal); 

Vanzeebroeck Arthur (Kessel-Lo); Verlinden Bieke (Leuven); 

Welkenhuysen Myriam (Leuven); Wellens Mieke (Leuven); Wynants 

Roger (Wilsele); Yzermans Alain (Houthalen).

woord vooraf 

Louis Tobback, burgemeesTer Leuven 

mich De WinTer, voorziTTer curieus Leuven 

Dit boek blikt terug op het verleden van een beweging, die gedurende meer 

dan een eeuw vorm gaf aan het hedendaagse Leuven of daar toch de nodige 

bouwstenen voor aandroeg. Het is een inspirerend overzicht geworden, dat meer 

is dan een chronologische opsomming van feiten en gebeurtenissen. Het geeft 

ook een gezicht aan geëngageerde mensen die zich dag na dag hebben ingezet 

voor een beter Leuven. De geschiedenis van de Leuvense socialistische beweging 

begon 125 jaar geleden en kende vele mooie maar ook moeilijke momenten. Ze 

dreef mee met het wel en wee van de nationale partij, maar legde tegelijk ook 

accentverschillen eigen aan de lokale situatie. Hoe werden nationale thema’s 

naar de lokale context vertaald? Hoe gaf de Leuvense socialistische partij vorm 

aan de socialistische droom? 

Bij het lezen van het boek valt op dat een aantal bekommernissen steeds 

terugkeren. Over stadsontwikkeling bijvoorbeeld schoof de partij steeds 

eigentijdse en vaak gedurfde visies naar voren. Ook vandaag is een betaalbare, 

kwaliteitsvolle en duurzame leefomgeving onze voornaamste zorg. Onderwijs 

en vorming was eveneens een rode draad. Het belang van goed onderricht was 

van meet af aan een pijler van socialistische actie. Leuven is vandaag een stad 

waar vooral het hoger onderwijs het straatbeeld bepaalt. Dat is op zich een 

vrij uitzonderlijke situatie, die ons als sociale beweging uitdaagt. Een stad die 

kansen biedt om vooruit te komen: met een uitgebreid net van onderwijs- en 

opleidingsvoorzieningen: van universiteit en hogescholen tot basisonderwijs, van 

VDAB tot sociale economie. Onze aandacht blijft uitgaan naar basisonderwijs en 

naar andere onderwijs- en opleidingsvormen die kansen bieden. 

Wie vandaag Leuven bezoekt, krijgt de indruk dat er alleen meer begoeden 

of tweeverdieners wonen. Je ziet haast geen armoede! Toch bestaat ze zoals 

in het begin van vorige eeuw in de luwte. ‘Die im Dunkeln sieht man nicht’ 

(B. Brecht). Ook in onze stad dreigt een kloof tussen kansarm en kansrijk. Als 

beweging willen we in de voetsporen van de vorige generaties blijven zoeken 

naar oplossingen om die kloof te verkleinen en ongedaan te maken. Dat is onze 

historische opdracht. 

We wensen u veel lees- en kijkplezier. 

Woord vooraf | 3


Wij zijn de bouwers der komende aard’ 

Wij zijn de smeders die smeden het zwaard. 

Wij zijn de zaaiers van ’t kiemende zaad, 

Wij zijn de toekomst en wij zijn de daad! 

Zo vliegt gij vlammende, gij rode vane, 

Waarin het vrijheidsteken staat. 

Wij zijn der toekomst getrouwe strijders, 

Wij zijn het proletariaat. 

Heren der fabrieken, met ons bloed betaald, 

Eindelijk wordt nu uw macht neergehaald. 

Wij zijn de soldaten van ’t proletariaat. 

Breken de keet’nen, wij staan paraat. 

Zo vliegt gij vlammende gij rode vane, 




Boven de leugen die alles omdijt, 

Stijgt nu de geest van zijn boeien bevrijd. 

Kerker en ijzer nu iets meer vermag. 

Als wij marcheren ten laatsten slag. 

Zo vliegt gij vlammende gij rode vane, 




Strijdlied van de Weense arbeiders 

jaren ‘30

inleiding 

Jaak brepoeLs 

De geschiedenis van de arbeidersbeweging en in het bijzonder van het socialisme wordt 

bij het brede publiek stilaan een onbekende. Alleen wie de jaren van sociale onzekerheid 

en schaarste nog aan den lijve gevoeld heeft, weet de rol van de georganiseerde 

arbeidersklasse in de totstandkoming van de welvaartsmaatschappij echt naar waarde 

te schatten. De arbeidersbeweging streefde naar de maatschappelijke ontvoogding van 

de kleine man en vrouw die door het 19 de eeuwse kapitalisme veroordeeld leken tot 

een armoedig bestaan in de marge van de samenleving. Dat dit verleden ver achter ons 

ligt, is de historische verdienste van de arbeidersbeweging geweest. Het voorliggend 

boek kan je lezen en bekijken als een geschiedenisboek, een reconstructie van feiten en 

gebeurtenissen die achter ons liggen. Maar ook als een opwaardering van wat generaties 

voor ons vaak met veel dagelijkse offers en solidaire inzet opgebouwd hebben. Het 

leverde toch ‘een aarde’ op, anders en zeker in materieel opzicht beter dan voorheen. 

De titel van het boek ontleende ik aan de eerste regel van een strijdlied van de Weense 

arbeiders uit 1934, dat die ambitie in woord en gezang klank gaf. Ook in de omschrijving 

van de hoofdstukken beklemtonen we dat, misschien iets minder strijdlustige, maar 

niettemin opbouwende. Het onderzoek gaf niet alleen leiders meer profiel. Ook de 

gewone militanten kregen een gezicht. Zij leefden en betoogden naamloos doorheen de 

geschiedenis. Zij streden ten koste van vele offers - broodroof, fysiek geweld, de hoon van 

andersdenkenden - voor zichzelf. Maar ze vochten ook om hun kinderen en kleinkinderen 

een wereld achter te laten die beter was, met veel minder materiële zorgen. Dit boek is 

een eerbetoon aan de strijders van gisteren, aan de bouwers en de smeden van een andere 

wereld. Hun inzet dreigt onderbelicht te verdwijnen in de geschiedenis. Het fotoarchief 

werd uitgespit om sommigen onder hen aan de vergetelheid te onttrekken en op papier 

enige eeuwigheidswaarde te geven. 

De tocht doorheen archieven, vergeelde en dus vergeten brochures, bekende en 

minder bekende publicaties, doorheen gekleurde en andere pers, verhandelingen die 

in bibliotheken een weinig toegankelijk bestaan leiden, was fascinerend, de oogst aan 

informatie buiten alle verwachting. Wat je nu in handen houdt, is daarvan slechts een 

bescheiden weerslag. Bij de verwerking van de schat aan gegevens sloeg de rode pen 

genadeloos toe: tientallen bladzijden sneuvelden, wat ongetwijfeld de leesbaarheid 

ten goede kwam. Om deze reden waren we dan ook minder geneigd te snoeien in de 

illustraties. Hoe dan ook: archieven wachten op een meer intensieve raadpleging. Laat 

deze eerste synthese historici uitdagen om verder te graven en wat vergeten dreigt te 

worden, van onder het stof te halen. 

De eisen van het socialisme waren niet mis te verstaan: toegang tot onderwijs, 

gezondheidszorgen, comfortabele huisvesting, zuivere lucht, groen, kinderopvang. Al 

wie uit de arbeidsmarkt verdrongen werd door ziekte, ouderdom of handicap mocht zich 

nog weinig zorgen maken. In de uitbouw van de verzorgingsstaat speelden socialisten in 

regeringen of vakbondsvertegenwoordigers in het sociale overleg vaak een beslissende 

rol. Maar ook op het lokale niveau waren socialisten zeer bedrijvig. Leuven vandaag is een 

samenvoeging uit 1976 van gemeenten zoals Wilsele en Kessel-Lo, die decennialang een 

absolute socialistische meerderheid kenden. Leuven is een stad die enkele legislaturen 

Inleiding | 5


1 M. GIJSENBERGH, Een 

bijdrage tot de geschiedenis 

van de socialistische 

arbeidersbeweging te Leuven 

van 1885 tot 1914, VUB, 

licentiaatsverhandeling, 1978; 

P. STAES, Het socialisme in 

Leuven tijdens de Eerste 

Wereldoorlog, K.U.Leuven, 


S. VANDEN DRIESSCHE, De 

Belgische Werkliedenpartij in 

het arrondissement Leuven 

van 1919 tot 1929. Structuur en 

politieke werking, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1988. 

2 G. GEENEN, 60 jaar Onze 

Toevlucht, Kessel-Lo: evolutie 

van een huisvestingsprojekt, 

K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling, 

1982-1983; C. 

SCHERPEREEL, De sociale 

woningbouw in het interbellum 

1920-1940. Case-study: Kessel- 

Lo 1920-1940, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 

1979; W. DE ROY, Overzicht 

van het stedebouwkundig 

beleid van de stad Leuven, 

1945-1970, K.U.Leuven, 


3 In de jaren ’20 en ’30 nam 

de socialistische partij het 

voortouw in de vervlaamsing 

van het openbare leven 

in Leuven. J. HUNIN, in: 

Wetenschappelijke Tijdingen, 

L (1991), pp. 129-157; LI (1992), 

pp. 97-111, pp. 144-156 

pp. 210-225. Een vergelijkbare 

rol speelde de partij inzake 

groenbeleid: J. VAN DE MAELE, 

Felbevochten vergroeningen. 

Stadsnatuur in Leuven, 1918- 

1958, K.U.Leuven, masterproef, 

2008. 

met een belangrijke socialistische inbreng bestuurd werd. We denken aan burgemeesters 

als Edmond Doms (weliswaar dienstdoend) en Franz Tielemans in de stad Leuven, aan 

Henri Corbeels en Leopold Decoux in Wilsele, aan Leopold Béosier en Alfons Roelandts in 

Kessel-Lo. Wie daarop terugkijkt kan alleen maar vaststellen dat zij hun stempel drukten 

inzake openbare nutsvoorzieningen, onderwijs, huisvesting en ruimtelijke ontwikkeling. 

Vandaar de focus op de stadsvernieuwing, stedenbouw, aanleg van nuts- en andere 

publieke voorzieningen en huisvesting als terreinen waarop generaties lang vooral 

socialisten vanuit het lokale bestuur werkzaam waren. Op dat vlak kunnen Leuvense 

socialisten een indrukwekkend palmares voorleggen, zonder voor de resultaten altijd 

het exclusieve vaderschap op te eisen. Dat vrouwen in het verhaal slechts zelden op de 

voorgrond treden valt op, toch voor een beweging die ontvoogding hoog in het vaandel 

voerde. Hoewel ze achter de schermen een beslissende rol speelden, haalden ze zelden of 

nooit de podia, spreekgestoelten of de kop van manifestaties. Andere spelers komen soms 

zijdelings, soms prominent mee in beeld. Geen enkele sociale beweging opereert immers 

in een maatschappelijk vacuüm, maar in een omgeving, waarin ook andere bewegingen 

- vaak meer tegen mekaar dan samen - gelijkaardige doelstellingen nastreefden. Daarom 

krijgt ook de inbreng van de christelijke arbeidersbeweging aandacht. Die viste in dezelfde 

vijver van machtelozen, meer als concurrent dan als vijand, ook al laat de lectuur van hun 

militante bladen en pamfletten een andere indruk na. Daarnaast komt de wijze waarop 

tegenstrevers aankeken tegen socialisten, hun organisaties en activiteiten, ruim aan bod in 

spotprenten en affiches. Zij vervolledigen het beeldpalet. We probeerden niet te vervallen 

in hagiografie waar broodschrijvers uit eigen stal zich vaak aan bezondigen: dat van het 

grote eigen gelijk en dus het even grote ongelijk van de andere. Natuurlijk overbelichten 

we de inbreng van de socialistische beweging en meer bepaald de periodes waarin de 

partij macht uitoefende. Dat zijn bij uitstek de jaren waarop een partij op haar ambities, 

op haar verdiensten kan beoordeeld worden. We schreven met warme sympathie, maar 

ook met begrip voor vergissingen, verkeerde inschattingen en beoordelingsfouten. 

Controverse hoort bij wie verandering wil. 

Dit boek wil een bijdrage zijn tot de sociale geschiedenis van de gemeente Leuven. En 

dat is nodig. Opvallend is de geringe interesse van het vakwereldje voor de Leuvense 

sociale geschiedenis. Toch zeker als je dat vergelijkt met het economisch verleden van bv. 

de Vaartkom of het wel en wee van onze Alma Mater en de studentenbeweging, dat veel 

meer historici aan het schrijven zette. Het verleden van de christelijke arbeidersbeweging 

is nog nauwelijks aan de vergetelheid onttrokken. Het onderzoek naar het verleden van 

het socialisme is er iets beter aan toe. De periode 1886-1924 werd eerder door historici 

in spe onderzocht. 1 Dat de BWP/BSP inzake huisvesting en ruimtelijke ordening een 

voortrekkersrol speelde, was al langer bekend 2 , maar nooit voorwerp exhaustief van 

historisch onderzoek. Haar inbreng in de vervlaamsing en de vergroening van de stad 

bleef lang onderbelicht en dus ondergewaardeerd. 3 De voorbije decennia zijn nog steeds 

een onbeschreven blad. Gelet op de magere oogst aan publicaties en verhandelingen geldt 

die vaststelling trouwens in het algemeen voor de gehele 20 ste eeuw, zeker als je vergelijkt 

met de aandacht van historici voor de 19 de eeuw. 

Ook de lokale geschiedschrijving, die talrijke aspecten van het sociale leven in de 

kijker zette, is in datzelfde bedje ziek. Het beeld dat fotoboeken, postkaartcollecties, 

gedenkboeken e.d. ophangen van Leuven en deelgemeenten verdient correctie. Leuven 

kende een rijk geschakeerd verenigingsleven. Er viel altijd wel iets te vieren of te 

huldigen. Goed gevulde archiefdozen illustreren dat. Ook het rijke roomse leven van 

weleer was een levendige realiteit op straten en pleinen. Dat leverde uiteraard een 

overvloed aan ‘gekleurd’ iconografisch materiaal op. In de socialistische beweging 

werd ook gefeest: jaarlijks op 1 mei, maar ook bij de inhuldiging van een lokaal, de 

overhandiging van een vlag, de viering van een voorman… Maar andere manifestaties 

waren minder feestelijk, grimmig soms als men voor de fabrieken stakingspiketten

posteerde of de straat optrok voor politieke rechten, betere lonen en menswaardige 

arbeidsomstandigheden. Daar stonden zelden fotografen of verslaggevers op de eerste rij. 

Ook moeten we voorzichtig zijn om naar het verleden te kijken met denkpatronen die 

vandaag logisch lijken, maar dat vroeger niet waren en omgekeerd. Onze ouders en 

grootouders keken anders tegen problemen aan dan vandaag. Zo kunnen we ons verbazen 

over de felheid van het politieke en levensbeschouwelijke debat rond bv. het onderwijs. 

Voor tijdgenoten speelde dat zich af tegen een achtergrond die reëel was, maar vandaag 

- gelukkig maar - niet meer. Er bestaat vandaag geen ‘goede’ openbare school waarin de 

ziel van het kind voor god en gebod verloren ging en de ‘verderfelijke’ katholieke school, 

waar paters, pastoors en nonnen hel en verdoemenis predikten, net zomin als goede 

sociale huurwoningen of malafide koopwoningen de exclusieve woonnorm zijn. Andere 

aandachtspunten die ook voor controverse zorgden, blijven dat doen. Een oud socialistisch 

gevleugeld woord luidt: ‘Ieder werkt naar vermogen en ontvangt naar behoeften’. Een 

gezegde om bij het lezen van dit boek bij stil te staan? 

Dat socialisme groeide tot een boom met vele verscheiden takken, waaronder vakbonden 

en mutualiteiten. Na de Tweede Wereldoorlog werden de banden tussen partij en 

organisaties doorgeknipt. Naarmate deze laatste - op de vakbeweging na - aan ideologisch 

belang inboette, wordt de geschiedenis van het socialisme ook meer en meer het wel en 

wee van een partij. Vooral bij de beoordeling van de meest recente periode was het gissen 

naar het historisch belang van sommige gebeurtenissen. Een zekere afstand in de tijd 

is voor elke historicus nodig. Maar in dit geval nog meer omdat ik betrokken was bij de 

recente ontwikkelingen. Kiezer en partij lieten mij toe als schepen van de stad Leuven het 

nieuwe Leuven mee vorm te geven. Dat dit engagement de kijk op die jaren wat troebel en 

subjectief zou kunnen kleuren, was niet denkbeeldig. Daarom werd voor het hoofdstuk 

dat die betrokken jaren beschrijft een beroep gedaan op Knack-journalist Walter Pauli, die 

dat onder de sprekende titel Louisville aan de Dijle met verve doet. 

Voetnoten zijn voor vakhistorici een graadmeter voor de ernst van het afgeleverde 

werkstuk. Van die ‘wetenschappelijke’ norm wijk ik bewust af. Het leek me zinniger de 

marges in de tekst letterlijk te gebruiken voor inhoudelijke toelichtingen, verhelderende 

citaten of weetjes zonder meer. De doorworstelde literatuur werd achteraan per hoofdstuk 

gegroepeerd. Wie tijdens de lectuur op zijn of haar honger blijft zitten, wordt daar 

verder op weg gezet. Ik ben bijzonder schatplichtig aan de inspanningen van studenten, 

wetenschappers en amateurhistorici. 

Dat het leesboek ook een kijkboek werd is te danken aan Amsab-medewerkers Hendrik 

Ollivier, Paule Verbruggen en in het bijzonder Geert Bonne voor het drukklaar afwerken 

van het beeldmateriaal. In de persoon van stadsarchivaris Marika Keunen gaat veel 

waardering uit naar het personeel van het stadsarchief, dat steeds klaar stond om op elke 

vraag een gepast antwoord te vinden. Mark Derez wees mij de weg in het archief van de 

K.U.Leuven. Gunther Blauwens, Mich De Winter, An Jamar, Alain Storme, Guy Missotten 

en Leo Zagers lazen over mijn schouder kritisch mee. Tom Van Thienen zette cijfers om 

in grafieken, die door Anne Rooseleer leesbaar werden gemaakt. Ontwerper Nico Nelsen 

onderging met veel geduld mijn opmerkingen over de vormgeving van het boek en zette 

desondanks een fraai resultaat neer. 

Mijn kinderen Tom, Lize en Elena wil ik even in het zonnetje zetten. Zij lieten hun vader 

met rust tijdens de vele uren dat die achter het beeldscherm vastgeklonken zat. Nu het 

resultaat van die noeste arbeid op tafel ligt, mogen ze voor alles en nog wat terug beginnen 

zagen. 

augustus 2011 

Inleiding | 7 

Een heel bijzondere 

vermelding verdienen 

‘oudgedienden’ Sylvain 

Libert en Frans Peeters. 

Hun herinneringen 

vulden tal van gaten, 

die ook na intens 

archiefonderzoek bleven 

hangen. Frans ontviel 

ons onverwacht. Zijn 

engagement staat gegrift 

in het geheugen van ieder 

die hem als socialist, als 

kameraad en als vriend 

mocht beleven. Dit 

historisch overzicht draag 

ik met veel eerbied en 

bewondering aan hem op.


Leuven. Industrieel panorama

‘waar fabrieken 

komen, daar 

komt vanzelf 

het socialisme.’ 

(1886-1918) 

Dat voorspelde de Leuvense BWP-federatie in haar jaarverslag van 1930. Historisch bekeken was 

die band vanzelfsprekend, zowel in de beeldvorming naar buiten als naar beleving binnenskamers. 

De voorspelling van Karl Marx dat het kapitalisme de arbeidersklasse zou doen aangroeien, gaf de 

sociaaldemocratie op papier de zekerheid dat de einder ooit rood zou kleuren en dat de politieke 

meerderheid haar als een rijpe vrucht in de schoot zou vallen. Ook in Leuven was de industrialisering 

met zijn onmenselijke werkomstandigheden vanaf het midden van de 19 de eeuw bepalend voor 

de ontwikkeling van het socialisme. De beweging ontkiemde aan de Vaart in de schaduw van rokende 

schoorstenen, hemelhoge pakhuizen, silo’s en metaalbedrijven achter het station. In de binnenstad 

maakten handwerkers en de geschoolde ambachtslui zich zorgen over de opmars van de machine die 

hen uit de ateliers joeg, de fabrieken in. 

1886-1918 | 9


Leuven was een middelgrote 

stad met ongeveer 21.000 

inwoners, van wie naar 

schatting 20% studenten en 

religieuzen, 28% ambachtslieden 

met familie en 20% 

ongeschoolde dagloners. De 

handelsactiviteiten bestonden 

voor de helft uit kleding 

en textiel. Verder werden 

nog voeding en genotsmiddelen 

(23%), hout en 

bouwmaterialen (14%), leder 

(6,1%) en metaal (4,3%) 

verhandeld. 

L. VAN BUYTEN, Leuven 

anno 1789, Leuven, 1989 

De Leuvense Vaartkom in 1804 

Museum M, Leuven 

Het kanaal Leuven-Dijle of de 

Leuvense Vaart begint in Leuven 

en mondt 30 km verder aan het 

Zennegat in Mechelen uit op 

het grondgebied van Mechelen. 

Het kanaal telt 5 sluizen die 

samen een verval van ongeveer 

14 meter opvangen. Voorbij 

Mechelen vormt de Dijle samen 

met de Zenne en de Nete de 

Rupel, die de aansluiting maakt 

op het bevaarbaar Belgische en 

Europese hoofdwaterwegennet. 

De Vaartkom bestond eigenlijk 

uit twee kommen, die met 

een draaibrug ter hoogte van 

de Vaartstraat van elkaar 

gescheiden werden. Op de plaats 

waar nu het Artoisplein en de 

open afrit naar de Leuvense 

ring gelegen zijn, werd eertijds 

een derde kom uitgegraven, 

de zogenaamde Beerkom. De 

beerkom werd volledig gedempt 

met puin, o.m. afkomstig van de 

bombardementen van mei 1944. 

de wieg van het socialisme 

leuven wordt een 

transitohaven 

Tot vandaag heeft Leuven een belangrijke 

economische troef: een strategische ligging 

op het knooppunt van verschillende 

verkeersassen. De stad was in de 11 de eeuw 

ontstaan waar de oude landweg Vlaanderen-Rijnland 

de Dijle kruiste. Met de tijd 

werden de bestaande verbindingen en 

infrastructuur aangepast aan de veranderende 

noden. 

In de Oostenrijkse periode (18 de eeuw) 

werd het kanaal Leuven-Dijle gegraven. 

Daarmee werd een oude Leuvense droom 

werkelijkheid: de Dijle was immers door 

haar bochtig parcours en geringe diepgang 

maar beperkt bruikbaar als bevaarbare 

waterloop. Aan de oevers van de ‘Leuvense 

Vaart’ lagen kansen voor een commerciële 

en industriële zone. De nieuwe waterweg 

verbond het Scheldebekken en de grote 

zeehavens Antwerpen en Oostende met 

een uitgestrekt hinterland, waarvan de 

uitlopers tot in Zwitserland en Italië reikten. 

Tegelijk liet het Oostenrijkse bewind de 

toevoerwegen naar Brussel, Tienen, Mechelen, 

Namen, Aarschot en Diest ombouwen 

tot vlotter berijdbare ‘kasseiwegen’ 

en alle binnenpoorten in de stad afbreken. 

De Franse periode was er een om snel te 

vergeten. Met allerlei maatregelen (opeisingen, 

sluiting van de universiteit, inflatie, 

verkoop van kerken) brachten die de stad 

bijna op de rand van de afgrond. 

Voor de ondernemende burger zag de 

economische toekomst er stralend uit: 

Leuven was begin 19 de eeuw een verkeersknooppunt, 

een regionaal handelscentrum 

voor het agrarische hinterland en een 

draaischijf van het internationale transitoverkeer. 

Alle transport naar Limburg, 

Luik, Namen en Luxemburg ging via de 

Leuvense Vaart. En het was de stad en haar 

nieuwe aanwinst aan te zien! Door strenge 

bouwvoorschriften groeide de Vaartkom 

uit tot een urbanistisch eenvormige en 

fraaie wijk. Handelspanden, opslagplaatsen,

een entrepot om goederen op te slaan in 

afwachting van hun doorvoer, alles was er. 

De vracht werd van op de kaden langs de 

steenwegen door de stad naar zijn bestemming 

gevoerd. 

Het goederenverkeer moest zo vlot mogelijk 

door de stad geloodst worden. Daarom 

schafte de overheid de ambachtelijke doorvoercijnzen 

af, verving de oude stadspoorten 

na afbraak door octrooihuisjes en paste de 

hoofdwegen binnen de stad aan. 

de industriële revolutie 

komt langs 

‘den ijzeren weg’ 

In 1837 startte de uitbouw van een binnenlands 

spoorwegennet met Leuven als 

belangrijk knooppunt voor snelle verbindingen 

met de rest van het land. Om die 

concurrent het hoofd te bieden werd de 

Vaart verder uitgediept en met sporen op 

het treinverkeer aangesloten. De kosten 

van het vrachtvervoer over water waren 

laag en zo bleef de Vaart aantrekkelijk als 

aan- en afvoerroute van voedingswaren en 

landbouwproducten voor de brede regio 

en van grondstoffen voor de bedrijven aan 

de Vaart. Vanaf het einde van de 19 de eeuw 

braken buurtspoorwegen of de tram het 

platteland open. Niet alleen landbouwproducten, 

maar ook (goedkopere) arbeidskrachten 

vonden vlot hun weg naar de 

stad. Dat kwam de industriële en commerciële 

nijveraars goed uit. Omgekeerd pikte 

het ommeland een behoorlijk graantje mee 

van de groeiende economische bedrijvigheid 

aan de Vaart. Leuven had dus een 

voor die tijd zeer moderne verkeersinfrastructuur. 

een industriële ‘vaart’ 

Daarmee kreeg de zone rond het kanaal 

en het spoor een nieuw elan als industriele 

groeipool, die uitliep tot in Wilsele en 

Wijgmaal. In de tweede helft van de 19 de 

eeuw vestigden zich langsheen de Vaart 40 

grote en middelgrote metaalbewerkende, 

voedselproducerende en graanverwerkende 

bedrijven (mouterijen, brouwerijen, 

gistfabrieken, graanmolens). 

1886-1918 | 11 

In 1863 – op de vooravond 

van de industriële 

doorbraak - telde de stad 17 

brouwerijen, 25 molens en 

maalderijen, 24 leerlooierijen, 

8 pottenbakkerijen, 3 

meubelfabrieken, 5 zoutketen, 

2 zeepziederijen, enkele 

blauwververijen… 

Kaart van Leuven J. De Ferraris 

(ca. 1771-1777) 

Koninklijke Bibliotheek Albert 1, Brussel


Ateliers de la Dyle 

In ‘Den Dyle’ werd 

spoorwegmaterieel gemaakt: 

wagons maar later ook trams, 

draaischijven, hijstoestellen, 

rijdende kranen, bruggen en 

andere metaalconstructies 

(o.a. de serres van Laken). In 

1879 fusioneerde het bedrijf 

met Ateliers de Bacalan, een 

scheepswerf uit Bordeaux. 

Na de overname in 1902 

van het aanpalende Corps 

Creux werd het bedrijf ook 

toonaangevend voor onderdelen 

van de groeiende autoindustrie. 

In 1914 werkten in 

de Leuvense afdeling alleen al 

2500 werknemers. Het bedrijf 

produceerde rollend materieel 

voor lijnen in Brazilië, Spanje 

en zelfs Zuid-Afrika en legde 

via dochtermaatschappijen 

spoorlijnen aan in zowat alle 

continenten. 

J. VAN OUTRIVE, De ateliers de la Dyle 

(Leuven, 1866-1928), 1987 

De Stordeur 

Tussen de Vaart en de Blauwputbrug en 

achter het station vestigden zich bijna uitsluitend 

metaalbedrijven. Dat was gezien 

de nabijheid van de ‘ijzeren weg’ logisch. 

In 1863 werden op Kessels grondgebied 

de Centrale Werkplaatsen van de spoorwegen 

aangelegd, met al snel honderden 

arbeiders. In 1866 werden op het vroegere 

Lovenarenbroek de Ateliers de la Dyle 

opgericht. 

Het metaalconstructiebedrijf Halot 

(vanaf 1890 L’Industrie) vestigde zich in 

Wilsele. Aan de Diestsevest kwamen de 

Usines Stuckens (elektrische motoren), 

de Leuvense metaalwerken, de SA pour 

l’Exploitation de Chemins de fer vicinaux 

en machinebouwer Bonte. Met de 

Usines Délin kwam de eerste Belgische 

rijwielfabrikant naar Leuven. 

Door de aanvoer van agrarische grondstoffen 

en afvoer van (half-)afgewerkte 

producten langs het water bleef de kanaalzone 

zeer aantrekkelijk voor bedrijven 

die granen en andere landbouwproducten 

verwerkten. De brouwerijen bleven vanzelfsprekend 

in de buurt van het water met 

Stella Artois, La Vignette, Goldor-Breda, 

Le Lion Blanc en Van Tilt Soeurs. 

De torenhoge silo’s, bloemmolens, mouterijen 

en maalderijen van Van Orshoven, 

Hungaria, La Commerciale et Industrielle, 

La Vignette, Usines de Stordeur, Dylamalt, 

Remy kleurden het industriële landschap op 

de rechteroever. Tussen 1902 en 1905 bouwde 

de stad Leuven er een nieuwe gasfabriek.

Aan de overkant begon Marie Thumas in 

1886 als eerste in België met het inblikken 

van erwtjes, bonen en worteltjes uit het 

Hageland. De firma’s Jacobs in Heverlee 

en La Corbeille in Wespelaar volgden dat 

winstgevende voorbeeld. 

Sigarenfabrikant Vander Elst kocht kort na 

de oorlog de gebouwen van de oude verffabriek 

La Lovania aan de Vaart om tabak 

te stapelen. Vanaf de eeuwwisseling nam de 

Boerenbond steeds meer kunstmeststoffen- 

en veevoederbedrijven over. 

Deze agro-industrie kwam begin 20 ste eeuw 

tot volle bloei met een indrukwekkende, 

wijdverspreide reputatie. In 1880 zorgde 

deze sector al voor 42% van de tewerkstelling. 

De Vaart en de spoorweg had het landelijke 

Wilsele doorkliefd. De Vaart vormde de 

feitelijke grens tussen Wilsele Putkapel en 

Wilsele-Dorp of klein Wilsele, dat de hele 

kanaalzone omvatte. Ook voor deze gemeente 

was de Vaart een economische levensader 

met vooral chemische bedrijven. 

Het gaat om bedrijven als de zwavelfabriek 

Kennis-Van Mechelen, de verffabrieken 

Lovania en de Usines Chimiques de Wilsele 

en fabrikanten van cement, asfalt, bouwmaterialen 

en meststoffen. 

Leuven had ook wat we vandaag kmo’s 

zouden noemen: transportfirma’ s en 

toeleveringsbedrijven die dan weer werk 

boden aan molenaars, kuipers en vrachtvervoerders. 

Houtzagerijen, kolenhandelaars 

en bouwbedrijven vervolledigden het 

industriële palet aan de Vaart. Machinale 

textielindustrie ontbrak in het Leuvense, 

op wat kleine weverijen, confectieateliers, 

blauwververijen en blekerijen na. 

1886-1918 | 13 

Ateliers de la Dyle


De Centrale Werkplaatsen 

niet echt een fabrieksstad 

De Leuvense Vaart was een echte industriele 

buurt met rokende schoorstenen, pakhuizen, 

graanzuigers, overlaadbruggen en 

torenhoge silo’ s. Toch werd Leuven nooit 

een stad waar fabrieksarbeid overheerste. 

De stad bleef een groeipool van handel 

en diensten voor heel de regio met handelszaken, 

een universiteit, ziekenhuizen, 

tientallen kloosters, een uitgebreid scholennet, 

een rechtbank, twee gevangenissen en 

later ook nog de Boerenbond. Met maar 

liefst vijf kazernes was Leuven een rijk 

voorziene garnizoensstad. Samen met de 

studenten zorgden de soldaten voor een 

gevarieerd en bruisend uitgaansleven, dat 

vooral cafébazen goed uitkwam. De begoede 

stand van advocaten, notarissen, leraren, 

professoren, ambtenaren, officieren, rentenierende 

eigenaars… gaf werk aan honderden 

meiden en knechten. Ongehuwde 

jonge vrouwen uit de dorpen rond Leuven 

‘dienden’ in de herenhuizen of werkten als 

winkeljuffrouw in een van de handelshuizen. 

In de binnenstad bleven ambachten, huisnijverheid 

en winkels - vaak nog familiale 

kleine en middelgrote bedrijfjes - produceren 

of diensten leveren voor de plaatselijke 

markt. Op het einde van de 19 de eeuw 

kende Leuven een bloeiende schoenmakersnijverheid, 

die 1 400 personen werk 

verschafte, ongeveer 10% van de werkende 

bevolking. De meesten werkten voor handelaars 

in Leuven, maar ook voor rekening 

van opdrachtgevers uit Brussel en Doornik. 

In 1896 was een vijfde van de actieve 

bevolking tewerkgesteld in de confectieindustrie: 

hoofdzakelijk kleermaaksters in 

kleine ateliers, bijgestaan door een of twee 

naaisters of thuis voor een fabrikant. 

De metaalbewerkers, de ambachtelijke 

arbeiders in de binnenstad en de ongeschoolde 

fabrieksarbeiders, die vooral in 

de ongezonde en laagbetaalde chemische 

bedrijven werkten, vormden samen het 

proletariaat. Tussen 1896 en 1910 nam 

het aandeel van de arbeidersklasse in de 

gemechaniseerde bedrijven toe tot bijna 

11 000. Leuven was goed voor meer dan 

20 800 arbeidsplaatsen. Samen met Tienen, 

Aarschot en Diest was de stad een industrieel 

eiland tussen landelijke gemeenten. 

Vooral daar zochten en vonden die bedrijven 

goedkope arbeidskrachten.

1886-1918 | 15 

De Vaartkom begin 20 ste eeuw 

‘Veel ellende wordt er dan ook onder de schoenmakers geleden. Om maar een enkel geval 

aan te halen het volgende; ik bezocht laatst een dier ongelukkige gezinnen. De vader maakt 

doorgenaaide lage schoenen aan 70 centiemen het paar, vier paar dat kan hy onmogelyk 

alle dagen maken, daarby hy heeft ze niet. Vele schoenmakers werken 12-I3-14-I5 en 16 uren, 

zonder de nachten te rekenen. Er zyn er die op 52 zaterdagen van het jaar er 40 van op hunnen 

stoel doorbrengen. Laat ons nu aannemen dat hy ze maakt, dan heeft hy 2,80Fr per dag of 

16,80Fr per week min 1Fr minimum voor gerief, blyft 15Fr. Hy heeft vyf kleine kinderen. 

Voor twee ellendige plaatskens, rheumatische koten, waar het water van de muren zypelt 

betaald hy 2,50Fr per week. Ge kunt er u niet bewegen, lucht en licht ontbreken. De ongelukkige 

zal nooit meer uit de klauwen geraken van den winkelier waar hy hard geplakt staat.’ 

J. VANHOVE, Geschiedenis van de Ledernijverheid en 

de Organisatie van de Lederbewerkers, Brussel, 1935, p. 9


Ateliers de la Dyle 

leuven wordt een stad 

leuven werd pas in de 19 de 

eeuw volgebouwd 

In de 14 de eeuw bouwde Leuven een 

tweede omwalling rond de stad. Die was 

zo ruim dat grote delen buiten de oude 

stadskern nog eeuwenlang als landen 

tuinbouwgrond in gebruik bleven. De landbouwcrisis 

na 1850 dreef vele hongerende 

mensen van het platteland naar de stad, op 

zoek naar werk. Het noordwesten van de 

stad, het gebied tussen de Mechelse- en de 

Brusselsestraat, viel ten prooi aan huisjesmelkers, 

die de buurt tot een grote krottenwijk 

lieten verworden. 

Het inwonertal steeg naar 42 000 rond 

de eeuwwisseling: een verdubbeling in 

één eeuw! Tussen 1896 en 1910 stokte de 

bevolkingsaangroei. Pendelen met tram en 

trein werd gemakkelijk en betaalbaar door 

goedkope abonnementen. Tussen 1910 en 

1920 zag Leuven maar liefst 4 000 inwoners 

vertrekken, terwijl het bevolkingsaantal 

van Kessel-Lo en Heverlee steeg. 

Tot aan de Franse revolutie behoorden 

grote delen van de randgemeenten tot de 

‘cuype’ van Leuven. Met de Franse bezetting 

kwam een einde aan dit Leuvense 

buitengebied. In 1796 legde die immers de 

administratieve en bestuurlijke herindeling 

op in departementen, arrondissementen en 

zelfstandige gemeenten. Vier keer pakte 

Leuven daar een beetje van terug: in 1845 

4 ha van Wilsele, in 1886 14 ha door de 

grensverschuiving van Kessel-Lo en in de 

jaren 1950 stukken van Winksele en Herent. 

De fusie van 1976 ten slotte herstelde de 

oude ‘cuype’ een beetje, niet zonder gemor 

van de geofferde deelgemeenten.

lauwput, ‘une petite 

commune industrielle’ 

(van even, 1870) 

Kessel-Lo ontstond in 1827 door de samenvoeging 

van enkele landbouwgehuchten 

van naburige gemeenten. Alleen de abdij 

van Vlierbeek viel op in het midden van 

een uitgestrekt gebied met beken, akkers, 

bos en moerasgrond met aan de rand met 

heide begroeide heuvels. Een echte dorpskern 

was er niet, alleen langgerekte straatgehuchten 

aan de voet van die ‘bergen’, 

aan de poort van de abdij, aan de ‘Blauwe 

Put’ en in het Lobos. Rond 1830 stonden er 

zo’ n tien steenbakkerijen. In het midden 

van de 19 de eeuw telde de gemeente nauwelijks 

2 000 inwoners. 

Die landelijke rust van Blauwput werd 

‘verstoord’ door de bouw van de spoorwegateliers 

vlakbij het station. Rond de werkplaatsen 

aan de Diestsesteenweg ontstond 

een dichtbevolkte en drukke industriële 

wijk met handelaars, ambachtslui en veel 

cafés. Fabriekssirenes overstemden het 

klokkengelui. 

Kessel-Lo kende een ware metamorfose. 

Het centrum van de gemeente verschoof, 

weg van de abdij van Vlierbeek, richting 

station en richting stad. De bevolking vervijfvoudigde 

in de tweede helft van de 19 de 

eeuw. Binnen de groep beroepsactieven nam 

het aandeel van de metaalbewerkers toe 

tot 41% in 1910. 

De bevolking van Wilsele verdrievoudigde 

tussen 1865 en 1910. 

de eerste industriële 

revolutie ging aan 

heverlee voorbij 

Heverlee bestond in 1834 voor bijna 90% 

uit akkers, weiden en bos met kleine bewonerskernen 

in de valleien van beken en 

rivieren: Egenhoven (aan de Voer) en Park 

(aan de Molenbeek en de abdij). Verder 

had je nog de wijk Heverlee-Centrum rond 

het station en de gehuchten Tervuursepoort 

en Terbank. Rond 1850 telde Heverlee 

ruim 2 000 inwoners. Dat waren landen 

vooral tuinbouwers en groentekwekers, die 

grond bewerkten van grootgrondbezitters 

1886-1918 | 17 

De Kerkstraat in Blauwput 

Steenbakkerij Boven-Lo


De conservenfabrieken 

van Jacobs (Heverlee) 

zoals de hertog van Arenberg, de abdijheren 

van Park en Leuvense instellingen: 

het Leuvense Weldadigheidsbureau en de 

ziekenhuizen (Groot-Begijnhof en Burgerlijk 

Hospitaal). Voor het krieken van de 

dag trokken deze tuinbouwers met paard 

en kar, kruiwagen of hondengespan naar 

de Leuvense vroegmarkten, waar ze hun 

verse ‘primeurs’ aan de man of de vrouw 

brachten. Op het einde van de 19 de eeuw 

boden conservenfabrieken als Marie 

Thumas aan de Vaart en Jacobs in Heverlee 

een duurzame oplossing voor de beperkte 

frisheid van de groenten en dus een vaste 

afzetmarkt voor de tuinbouwers. En werkgelegenheid, 

vooral in het hoogseizoen. De 

Boerenbond legde zich toe op de aanvoer 

van meststoffen, werktuigen, zaai- en 

plantgoed en de afzet van producten. 

Lange tijd bleven traditionele ambachten 

en opvallend veel steenbakkerijen zowat 

de enige industriële activiteit. 

In 1920 bleef daar weinig van over: enkele 

molens (hoewel met stoommachines uitgerust), 

een vetsmelterij en een kaarsenfabriek. 

Rond 1900 kwam de tertiaire sector 

fel opzetten, een trend die tijdens het 

interbellum doorzette: openbare diensten, 

onderwijs, leger en gevangeniswezen. 

Rond het station en aan de Tiensepoort 

kwamen arbeidersbuurten. 

De gemeente Korbeek-Lo gelegen tussen 

de Tiensesteenweg, Oude Baan en Hoegaardsestraat, 

verschilde in weinig van 

de aanpalende gemeenten: een agrarisch 

dorp, waarvan 96% van de oppervlakte 

ingenomen was door akkers en weiden. 

In 1846 werden slechts 28 huishoudens 

geteld, goed voor 199 inwoners. 

wijgmaal een geschenk 

van het blauwe doosje 

Wijgmaal was door de Vaart gescheiden 

van Herent, waarmee het samen een gelijknamige 

gemeente vormde, en in 1855 een 

nauwelijks waarneembare stip op de kaart. 

Er stonden 54 huizen met 350 inwoners en 

een kapel. 

Wie vandaag Wijgmaal nadert, ziet uit het 

landelijke dorp een stompe toren oprijzen, 

versierd met de naam Remy. 

De toren herinnert aan een bedrijf dat 

in 1939 van Wijgmaal een industriële 

gemeente maakte met 3 000 inwoners. Dat 

was het werk van één man: Eduard Remy 

(1813-1896). In 1855 kocht hij samen met 

zijn broer de molens van Wijgmaal en de 

bijbehorende landerijen. Ze verwerkten 

ingevoerde rijst tot stijfsel. Niemand 

besefte toen dat deze activiteit van het 

bedrijf een echte multinational zou maken. 

In 1888 verhuisden ze naar een nieuwe 

plek tussen de Vaart en de spoorlijn 

Leuven-Mechelen. 

Iedereen in het dorp had wel iets met de 

fabriek zelf of met een toeleveringsbedrijf 

te maken. Dat betekende werk, huisvesting, 

een kerk, en onderwijs voor de inwoners 

van Wijgmaal. In het straatbeeld was te 

zien wie waar stond in het bedrijf. In de 

Remylaan woonden de directeurs en de 

ingenieurs in kasteeltjes en riante villa’s. 

Verderop woonden de bedienden in de ‘rijkenroot’. 

Richting Wijgmaalbroek vonden 

de arbeiders van Remy een onderkomen 

in wat aanvankelijk als een ‘armenrij’ of 

‘armenroot’ begon. Er kwam een pensioenkas 

en een kas voor onderlinge bijstand 

die hielp in geval van ziekte, ongeval of 

overlijden. Het Remyfonds bood hulp aan

weduwen en wezen, zieke en gekwetste 

arbeiders. Remy betaalde de fanfare en het 

koor. Drie onderwijzers gaven tussen de 

werkuren door les. En buiten de fabrieksmuren 

was er nog een naaischool, een 

school voor volwassenen en een (kosteloze) 

huishoudschool. 

Remy was liberaal gemeenteraadslid in 

Leuven. Zijn vele afwezigheden tijdens 

de raadszittingen maakte hij ruimschoots 

goed door bij vele ‘goede werken‘ als financier 

op te treden. Van 1886 tot aan zijn 

dood schonk hij jaarlijks 10 000 fr. aan de 

stad om werklozen tijdens de winter aan 

werk te helpen. Daarmee werden de wallen 

tussen de Tervuurse en Brusselsepoort 

afgebroken, de stadsgrachten gedempt en 

wat overbleef als park aangelegd. Dat stuk 

van de vest draagt nog steeds zijn naam. 

Remy financierde in 1889 ‘den Bain’, een 

nachtasiel en badinrichting op de plaats 

waar tot voor kort het kindercentrum 

Craenendonck stond. Hij steunde het 

‘Hospice Remy‘, een instelling voor hulpbehoevende 

en bedlegerige ouderen. In 

1957 kwam op die plaats het rustoord, dat 

zijn naam draagt. Zijn standbeeld op het 

Herbert Hooverplein (1899) herinnert aan 

zijn filantropische bezigheden. 

Hij was trouwens niet de enige industrieel 

die zich liet opmerken met liefdadige 

werken. De grondleggers van ‘den Dyle’ 

Louis Bosmans en Aimé Durieux waren 

ook actief in de lokale politiek en stonden 

mee aan de wieg van de ‘crèche-école 

gardienne’ (1877) van ‘docteur’ Jourdan in 

de Justus Lipsiusstraat, het paradepaardje 

van de liberale werken. Net zoals Remy 

bouwde Bosmans achter het metaalbedrijf 

in de Kesselstraat een kleine cité van 16 

arbeiderswoningen. 

1886-1918 | 19 

De fabrieken Remy in Wijgmaal 

‘Een eerste grooten gebeurtenis deed zich voor in 1905 te Wijgmaal. Ter gelegenheid van de 

onthulling van het standbeeld van den Heer Remy werd de 50 ste verjaring van de stichting van 

de firma gevierd. Het waren uitbundige feesten met vuurwerk, eet en drinkpartijen. Zelfs heden 

ten dage herinneren oude lieden zich nog met genoegen deze dag. In de prachtig versierde zeel 

“Casino” zaten de arbeiders met hun heren aan tafel. Ook zij hadden hun man om op den roem 

van den Heer Remy een toast uit te brengen. Den Heer Remy werd geloofd en geprezen als zijnde 

hun aller vader, die hun gespijsd en gelaafd had. Hij was de goedheid zelve voor de arbeiders, 

hun leed was zijn leed, hun vreugde zijn vreugde, maar boven al hun arbeid en geluk – zijn 

arbeid. Heden spreken de ouderen nog altijd vol lof en bewondering over den Heer Remy. Hij was 

een naarstig werker, niet bevreesd om zelf de handen uit de mouwen te steken, maar bovenal een 

goed zakenman en bedrijfsleider. Tevens was hij een philantroop. Met officieele luister werd deze 

inhuldiging gevierd. Den Heer Eduard Remy werd in den toast gelijk gesteld met een Cockerill en 

een Solvay, met een Bauwens, Schneider, Krupp enz,...’ 

Getuigenis in 1939 opgetekend door H. VERLINDEN, De fabrieken Remy te Wijgmaal, p. 48-49


Fleur d’Or 

De Fonteinstraat met achteraan 

de hoogbouw van de brouwerij, 

die in 1909 door de socialisten 

werd aangekocht. 

Tekening Fr. Nackaerts 

Steegjes in Leuven 

rijk of arm: een wereld 

van verschil 

zichtbare scheiding tussen 

rijk en arm 

De welgestelde burgerij woonde in ruime 

burgerwoningen in het centrum en aan 

de invalswegen, het gedeelte tussen het 

station en het stadscentrum en langs de 

statige brede vesten. De paupers bevolkten 

de zijstraten en de gangetjes, waar eigenaars 

van de woningnood een bijzonder 

winstgevende deugd maakten. 

Huisjesmelkers streken neer in de benedenstad, 

op de westelijke hellingen, en in 

de nabijheid van de Vaart. Het waren vaak 

neringdoeners met wat spaargeld, die snel 

begrepen hoe je een flinke stuiver kon verdienen 

aan de huisvesting van ‘nieuwkomers’ 

in de stad. De eigenaars verhuurden 

kleine, vuile, vochtige krotten die ze met de 

goedkoopste bouwmaterialen hadden opgetrokken 

zonder rekening te houden met 

de stadsreglementen. De bouwreglementen 

van de stad golden immers alleen voor 

gebouwen langs de openbare weg. 

Binnenerven of achterliggende velden 

werden volgestouwd met kleine huisjes 

bestaande uit hooguit twee kamers zonder 

voorzieningen, zonder ‘huiske’ of WC, tenzij 

op de gemeenschappelijke koer. Vrouwen 

werkten als kantwerksters, naaisters of 

wasvrouwen. De mannen waren Vaartwerkers, 

schoenmakers, arbeiders in de 

leerlooierijen en bouwbedrijven, voerlui, 

ijzerdraaiers en tabaksbewerkers. 

Bijzonder berucht was het Slachthuiskwartier, 

dat zich tussen de Lei, de Brusselsestraat 

en de Mechelsestraat tot voor 

de Sint-Pieterskerk uitstrekte: een echt 

getto, met zwervers, leurders en bedelaars. 

Nieuw, maar bijna even erg waren de 

buurten rond de Burgemeesterstraat en de 

Fonteinstraat-Ridderstraat: helemaal met 

gangetjes en achterbouwen doorploegd. 

In 1875 telde Leuven maar liefst 134 

gangen, waar zo’n 13% van de Leuvense 

bevolking een benauwde ‘thuis’ vonden.

pompen of ziek worden 

Epidemieën, veroorzaakt door het drinken 

van besmet (vervuild) water waren in het 

Leuven van de 19 de eeuw een weliswaar niet 

welgekome, maar toch veel geziene gast. 

De cholera deed de stad aan in 1832-1833, 

in 1849 (er vielen toen 577 slachtoffers) en 

in 1866 (424 slachtoffers). Ook tyfus (1848) 

en pokken (1871) richtten ware ravages 

aan in de gangetjes. Statistieken bewijzen 

dat er bij de arme Leuvenaars veel meer 

slachtoffers vielen dan bij de rijke burgers. 

Bovendien waren er de strenge hongerwinter 

van 1855 en de overstroming van 1891. De 

wolkbreuk van 1906 maakte van de benedenstad 

een grote modderpoel. Vanaf 1850 

zocht het stadsbestuur naar een oplossing 

door de aanleg van de zogenaamde artesische 

putten en de overwelving van de Voer, 

niet meer dan een open riool. De Dijlearm 

aan Craenendonck werd gedempt. De moderne 

tijd droeg een nieuwe, veel radicalere 

oplossing aan: zuiver leidingwater. 

De verschrikkingen van vroeger werden 

teruggedrongen: gezondere levensomstandigheden, 

betere drinkwatervoorzieningen 

en de vooruitgang van de geneeskunde 

droegen hiertoe bij. Aan de ingang van de 

gangetjes kwamen de gietijzeren openbare 

‘pompekes’, paalbronnen die aan het 

waterleidingnet aangesloten waren. Tegen 

betaling van een borg voor de sleutel kon 

je daar aanschuiven voor proper water. 

Het buurtleven rond pompen en kranen, 

dat de burgerij danig irriteerde, viel met 

het drinkbaar leidingwater aan huis weg. 

De burgers waren niet te spreken over die 

‘samenscholingen’ van ‘schorremorrie‘ 

rond de pompen. Tijdens de crisis van de 

jaren dertig werd er in de gemeenteraad 

nog gedebatteerd over het feit dat rond 

deze paalbronnen ook veel werklozen 

samen kwamen en dat ze haarden van 

sociale onrust waren. 

paupers worden 

weggesaneerd 

Gangetjes en krottenwijken onttrokken de 

armoede wel aan het zicht van de rijkere 

1886-1918 | 21 

Pompje in de Fonteinstraat


Stadskerkhof Leuven 

Situering van arbeiders- 

woningen in de binnenstad 

Leuvenaars. Toch bleef van de mensonwaardige 

behuizing een hygiënische en 

sociale bedreiging uitgaan. Na de tyfusepidemie 

van 1848 werd een saneringscommissie 

opgericht die zich o.m. moest 

toeleggen op het sluiten van de gangetjes. 

Toch kwam die sanering nauwelijks op 

gang, omdat de eigenaars niet geneigd 

waren van hun opbrengsten af te zien. Het 

stadsbestuur kon zich moeilijk veroorloven 

deze cijnskiezers voor het hoofd te stoten. 

De epidemieën hield de bouw van nog 

meer gangetjes in de daaropvolgende 

decennia niet tegen. Meer nog: het geometrisch 

stratenplan Laenen, waarmee 

de stad midden 19 de eeuw de onbebouwde 

stadsdelen ruimtelijk wilde ordenen, 

opende eigenaardig genoeg nieuwe mogelijkheden 

om gangetjes aan te leggen in de 

binnengebieden van nieuwe straten. 

Na 1865 begon de stad aan saneringswerken 

in de ongezondste wijken. De stad nam 

de aangelegde wegen of steegjes - vaak 

onbegaanbare modderpoelen - over. De 

eigenaars moesten verbeteringswerken 

uitvoeren en de stad zorgde voor bestrating 

en riolering. Er kwamen reglementeringen 

over vuilnishopen, aflopen voor afvalwater 

en het verplichte kalken van de huisjes. 

Toch had ook die sanering een donkere 

kant: de stad werd opgekuist, maar op 

de vrijgekomen gebieden hoorden geen 

armen thuis. De oorspronkelijke bewoners 

van gangetjes en stegen kwamen in nieuwe 

getto’ s terecht. De aanleg van nieuwe 

gangen werd pas in 1890 verboden. In 1930 

waren nog maar een dertigtal gangen afgebroken. 

In 1910 nog bewoonde 9,4% van 

alle gezinnen één kamer, 18,5% woonde in 

twee kamers en 10% woonde in een huis 

met drie kamers. 

eerste schamele 

huisvestingsinitiatieven 

De gezeten burgerij maakten zich niet 

alleen zorgen over de arbeiderswijken als

haarden van epidemieën, maar ook als 

broeinesten van sociale onrust. Welbegrepen 

eigenbelang zette aan tot initiatieven: 

een betere behuizing van ‘het werkvolk’ en 

het perspectief op een eigen huis zette de 

arbeiders aan tot zuinigheid en hield hen 

weg uit cafés en dus weg van het socialisme. 

De bouw van de eerste arbeiderswoningen 

was het werk van filantropen, die wilden 

‘goed doen’ voor de werkman. 

Het Weldadigheidsbureau - de voorloper 

van de Commissie van Openbare Onderstand 

(COO) - kreeg als eerste te maken met 

de gevolgen van de erbarmelijke huisvesting 

van de arbeidersbevolking. Zo moest 

het bureau vaak opdraaien voor bv. de 

huurachterstal van de krotbewoners. 

Pogingen om zelf woningen te bouwen 

waren altijd tegengehouden door de 

privésector die op die markt geen concurrentie 

van openbare instellingen duldde. 

Aan het einde van de 19 de eeuw kantelde 

de mentaliteit: behoorlijke huisvesting kon 

niet overgelaten worden aan speculerende 

grondeigenaars of op winst beluste huisjesmelkers. 

In 1889 werd een huisvestingswet 

gestemd, die het spaarzame arbeiders 

mogelijk maakte om met overheidssteun 

een huis te kopen. Er kwamen enkele 

huisjes aan de Tiensepoort: in de Spaarzaamheidstraat 

(!), de Dekenstraat en de 

Kaboutermansstraat. Ze waren gebouwd 

door het Weldadigheidsbureau. 

Dat was ook betrokken bij de Maatschappij 

voor de bouw van Werkmanswoningen, 

waarvan het beschermcomité bestond uit 

het kruim van de katholieke elite en uit 

liberale voormannen. 

Die maatschappij bouwde koopwoningen 

o.m. in De Bayostraat en de Weldadigheidsstraat. 

Eind 1909 viel de activiteit stil. De kans om 

een dergelijk huis te kopen was uiteindelijk 

alleen voor ‘rijkere’ arbeiders weggelegd. 

En zo schoot de huisvestingswet haar doel 

voorbij. 

1886-1918 | 23 

Kinderarbeid was nog heel 

gewoon, vaak om den brode 

noodzakelijk, in de 19 de eeuw 

Het personeel van de Fabriques 

Nationale Belge de Vélocipèdes, 

1900


De Belgische grondwet kende 

de wetgevende macht toe aan 

Kamer en Senaat, die de wetten 

goedkeurden, en aan de Koning, 

die ze moest afkondigen en 

bekrachtigen. Van 1831 tot 1893 

gold voor de samenstelling 

ervan het cijnskiesstelsel. Voor 

de Kamer mochten alleen 

mannen boven de 25 die een 

zeker bedrag aan belastingen 

betaalden, stemmen. Tot 

1899 gold bovendien het 

meerderheidsstelsel, waarbij 

een partij die in één kieskring de 

meerderheid van de stemmen 

behaalde, alle zetels toegewezen 

kreeg. Om verkiesbaar te zijn 

voor de Senaat moest men 

een nog veel groter bedrag aan 

belastingen betalen (ook aan 

grondbelasting) en minstens 40 

jaar oud zijn. 

L.: Niet iedereen vond de 

coöperatie broodnodig 

Katholieke verkiezingsaffiche 

R.: De Proletaar in de 

Mechelsestraat 

de opkomst van het socialisme 

leuven, een liberaal nest 

Ondanks de aanwezigheid van de katholieke 

universiteit en talrijke kloosters kleurde 

de stad Leuven in de 19 de eeuw blauw. De 

meeste cijnskiezers, meestal noeste nijveraars, 

waren liberaal gezind. Het arrondissement 

Leuven echter stuurde, dank zij het 

overwicht van het platteland op de stad, 

steevast katholieken naar het parlement. 

Tijdens de eerste decennia na de Belgische 

revolutie was er tussen liberalen en 

katholieken - de enige twee min of meer 

politiek georganiseerde politieke stromingen 

- nog geen vuiltje aan de lucht. Vanaf 

1848 was het ook in Leuven gedaan met de 

lieve vrede: de stedelijke politiek geraakte 

in de ban van de levensbeschouwelijke 

tegenstelling tussen katholieken en vrijzinnigen. 

Op een korte periode na waren de 

liberalen tot 1914 heer en meester op het 

stadhuis. Ze waren de grondleggers van 

het openbaar onderwijs in de stad. Rond 

kerkhoven en bibliotheken vochten ze menig 

robbertje uit met de katholieken. Voor het 

overige zorgden ze met instemming van de 

katholieke cijnskiezers voor de verfraaiing 

van de stad, het stadspark, de aanleg 

van de vesten op de oude stadswallen en 

de verdere ontsluiting van de stad door 

de afschaffing van de octrooien (1860) en 

bareelrechten op de grote steenwegen. 

Weinig spectaculair allemaal voor het 

grootste deel van de bevolking, niet in het 

minst voor het hongerige proletariaat dat 

in steegjes en gangetjes, aan het oog van 

de rijken onttrokken was. De paupers en 

fabrieksarbeiders - het onderscheid was 

flinterdun - woonden dicht bij de bedrijven 

in overvolle steegjes en achterkoertjes, die 

de burgerij niet kon zien of ruiken. 

Hen maakte het weinig uit of de liberalen dan 

wel de katholieken op het stadhuis de dienst 

uitmaakten. Het stadsbestuur bleef doof voor 

de noden van de paupers, maar bezorgde 

Leuven wel brede lanen, gasverlichting, een 

schouwburg en protserige drankhuizen.

schuchtere stappen 

Uitgerekend in de gangetjes en krottenwijken 

zou de socialistische beweging 

wortel schieten. Vóór 1885 was van enige 

socialistische actie nauwelijks sprake. 

Rond 1850 zouden enkele vrijmetselaars 

gedweept hebben met Charles Fourier, een 

genootschap van gelijkgezinden oprichten 

en in 1849 een brochure Le Phalanstère à 

Louvain uitgeven. Maar van de realisatie 

van een ‘phalanstère’, woon- en werkgemeenschappen 

waar deze ‘vroegsocialist’ 

van droomde, is geen spoor te vinden. 

De Eerste Internationale (1864) zou in de 

Glasblazerijstraat een afdeling met 100 

leden gehad hebben. Ook de Vlaamse 

Socialistische Arbeiderspartij (1877) kende 

in Leuven weinig of geen weerklank. 

De eerste aanzetten tot partijvorming 

gingen uit van Waalse arbeiders uit de 

Centrale Werkplaatsen en ‘den Dyle’ die in 

Blauwput een syndicaal getinte werkersbond 

hadden opgericht. Nog jaren kloegen 

de kranten er over dat ‘deze vreemdelingen’ 

bij elke staking of betoging naar de stad 

afzakten om daar de werkende klasse op 

te zetten tegen de patroons. In 1886 sloten 

ze samen met een groep ‘autochtone’ 

ambachtslui uit de binnenstad aan bij de 

Belgische Werkliedenpartij (BWP). Tegen 

beter weten in zagen deze ‘zelfstandige’ 

arbeiders zichzelf als geschoolde handwerkers, 

die weinig gemeen hadden met 

de fabrieksarbeiders. Toch sloegen beide 

groepen de handen in mekaar, overtuigd 

dat ze elkaar - om vaak uiteenlopende 

redenen - nodig hadden in de strijd van de 

enen tegen en van de anderen in de fabriek. 

In een stad als Leuven wachtte hen geen 

makkelijke opdracht. De katholieke elite 

stond er stevig met de universiteit en de 

talrijke kloosters en congregaties. In haar 

ogen waren socialisten schorum, dat uit 

gangetjes kwam gekropen om Kerk, Familie 

en Eigendom te belagen. Op enkele progressieven 

na, die ‘den werkman genegen 

waren’, waren de liberalen geen haar beter. 

Bovendien vreesden deze laatsten dat de 

socialisten hun antiklerikale flank zouden 

aanvreten. De burgerij, van welke kleur 

ook, was het eens over de filantropische 

1886-1918 | 25 

“De werkers aan huis bij de 

meester-kleermakers waren 

stukwerkers die gerekend 

werden ‘als de heren en dames 

van de arbeidende klasse, omdat 

zij zich wat beter konden kleden, 

maar leefden dikwijls in te kort 

aan koopkracht, terwijl zij van 

de vroegen morgen tot laat in 

de nacht slaafden; op het einde 

van de week, de nacht door tot 

zondagsnamiddag, dit in volle 

seizoen, om daarna wekenlang 

zonder werk en ziek van 

afsloven in miserie en zonder 

steun steeds maar achteruit te 

boeren.” 

Onuitgegeven herinneringen van 

kleermaker en jarenlang BWPgemeenteraadslid 

Jan Vandensteen 

Amsab-ISG, fonds 75, nr. 64,1. 

L.: De stichters van de 

coöperatieve De Proletaar 

In het midden Prosper Van 

Langendonck 

R.: Advertentie De Proletaar


Volkskinderen Leuven n.a.v. 

hun tienjarig bestaan in 1910 

De socialistische turnclub 

De Proletaar, 1908 

aanpak van de armoede, hoewel bij de 

liberalen menslievende argumenten 

speelden en bij de katholieken de religieuze 

plicht tot naastenliefde en armenzorg. 

Allen verwachtten veel van door hen 

rijkelijk gespijsde maatschappijen van 

onderlinge bijstand, als een middel om de 

arbeider spaarzaamheid, zuinigheid en 

verantwoordelijkheid bij te brengen. Maar 

vooral om de armen onderdanig te houden. 

brood op de plank 

Verenigingen van ambachtslui uit de 

binnenstad en Kesselse metaalbewerkers 

stonden aan de wieg van de partij in 

Leuven. Vleugels kreeg de beweging 

met het bakken van goedkoop en 

voedzaam brood, van oudsher het 

hoofdbestanddeel in de voeding van de 

arbeidende bevolking. De oprichting van 

de coöperatieve bakkerij De Proletaar 

verliep niet zonder slag of stoot. In 1886 

daagden enkele militanten de Leuvense 

burgerij uit door in de prestigieuze 

Stationsstraat (nu Bondgenotenlaan) 

een huis te huren. Lang wapperde de 

rode vlag niet aan de Leuvense Champs 

Elysées! Weggepest na een lastercampagne 

over gesjoemel met geld moest naar een 

andere behuizing uitgekeken worden. De 

Proletaar vond in 1888 een nieuwe stek in 

de Parijsstraat, dank zij de steun van de 

Gentse Vooruit en het Brusselse Maison du 

Peuple. Ook progressist Albert Peemans, 

eigenaar van Hungaria, kwam financieel 

tussen. Progressieve liberalen hengelden 

immers naar socialistische steun in de 

verkiezingsstrijd. In de periode van het 

cijnskiesrecht konden enkele tientallen 

stemmen beslissen over wie het in de stad 

voor het zeggen kreeg. 

Vanaf eind 1888 opende de bakkerij 

haar deuren voor leden-coöperanten. 

Het winstaandeel werd uitgekeerd in de 

vorm van broodkaarten, waarmee andere 

goederen konden aangekocht worden. In 

1892 waren er al 800 leden. De coöperatie 

kreeg nieuwe ruime lokalen in de Mechelsestraat, 

in panden die - heel toevallig - te 

koop stonden als De Roode Leeuw. Ze 

werden feestelijk in gebruik genomen in 

aanwezigheid van nationale kopstukken 

als Anseele en Volders. Hier zouden ook 

andere verenigingen een onderdak vinden. 

Met vijf door honden getrokken broodkarren 

en balans trok de coöperatie de gangetjes 

en steegjes in om brood te verkopen. 

Het bleef niet bij brood: ook vlees, kledij, 

kruidenierswaren, bier, sigaren, kolen kon 

je kopen in de Mechelsestraat. 

Brood bleef het belangrijkste product als 

hoofdbestanddeel in de voeding van de 

arbeiders. Brood gaf soms toegang tot 

dorpen, die voor de gewone socialistische 

propaganda hermetisch gesloten bleven. 

Toen De Proletaar bij de zware wolkbreuk 

in 1906 ook in naburige dorpen voedsel 

bedeelde, verbood de pastoor van Bertem 

zijn parochianen het manna van de 

socialisten te eten, omdat op die manier 

‘het kwaad in hun lichaam wortel zou 

schieten’. Samen met het brood, maar ook 

met een eigen weekblad De Volkswil kwam 

de socialistische boodschap de arbeidershuisjes 

binnen. 

‘moeder’ proletaar: 

niet bij brood alleen 

De coöperatie was de financiële en 

organisatorische ruggengraat van de partij. 

In de Mechelsestraat klopte het hart van

de socialistische beweging. Hier waren 

partijleden, vakbondsleden en coöperanten 

‘thuis’, onder kameraden. Hier werd 

gedronken, gediscussieerd, gefeest, gedanst 

en gelezen. 

Met de opbrengsten van de bakkerij en de 

winkels werden brochures, pamfletten en 

verkiezingspropaganda bekostigd, stakende 

arbeiders ondersteund en de op zich verlieslatende 

initiatieven zoals De Volkswil 

in leven gehouden. De gebouwen van de 

coöperatie boden onderdak aan vervolgde 

militanten en waren een vrijplaats om 

tijdens betogingen en manifestaties in weg 

te vluchten. 

De Proletaar was de uitvalsbasis van een 

wijdvertakt socialistisch verenigingsleven 

met voor elk wat wils. De Volkskinderen 

hield de meisjes van straat en de Pioniers 

de jongens weg van de katholieke patronages. 

Turnkringen ontstonden in de schoot 

van de Socialistische Jonge Wachten, die 

bedrijvig waren in antimilitaristische 

acties tegen het lotelingsysteem. 

In 1898 was zowaar sprake van een 

alcoholbestrijdersbond opgericht onder 

de veelzeggende benaming De Goede 

Tempeliers. Het aanbod was eindeloos. 

De fanfare trok mee naar meetings op 

‘den buiten’ om de toespraken van de 

propagandisten muzikaal kracht bij te 

zetten. L’Echo des Proletaires zong bij 

elke gelegenheid die zich voordeed, maar 

steevast op de 1 meifestiviteiten en in het 

stadspark ter gelegenheid van Leuven-kermis. 

1886-1918 | 27 

Beeld van Rouget de Lisle, 

de componist van de Marseillaise 

Dit beeldje sierde als kop het 

vaandel van de zangmaatschappij 

Koormaatschappij 

l’Echo des Proletaires’ in 1914 

‘Toneelavonden gingen gepaard met ‘een echt Breugelaan festijn, alles geleverd door de cooperatief, 

en opgediend door vrouwelijke leden. Taart, koek, boerenpens, gehakt met broodjes, tot zelfs haringjes 

uit het vaatje of kaas met brood. Bij ieder feest was er bal en krioelde “De Proletaar” van plezierig 

dansende en smulende partijgenoten. Het werd steeds zaterdaags ingericht en duurde tot in de late 

uurtjes. De andere dagen sloot de proletaar zijn deuren om 23 uur, er moest ook gewerkt worden.’ 

Onuitgegeven herinneringen van kleermaker en BWP-gemeenteraadslid Jan Vandensteen 

(Amsab-ISG, fonds 75, nr. 64,1)


De Volkswil 

Op zondag 17 december 

1893 verscheen het 

eerste nummer van dit 

veertiendaags, vanaf 

oktober 1895 wekelijks 

blad van de Leuvense 

BWP. Het artikel op de 

voorpagina geeft de 

ambities van de prille 

beweging weer. De 

Volkswil was het officiële 

mededelingenblad 

van de Belgische 

Werkliedenpartij (BWP) 

en na de Tweede 

Wereldoorlog van de 

Belgische Socialistische 

Partij (BSP) in het 

arrondissement Leuven. 

In 1951 werd De Volkswil 

uiteindelijk stopgezet.

Dit verenigingsleven sterkte het samenhorigheidsgevoel 

en het bewustzijn te 

behoren tot een klasse, uitgespuwd door de 

kapitalistische maatschappij. Samen vormden 

die organisaties een eigen wereld, 

die de arbeiders opving en beschermde 

tegen een maatschappij die hen als klasse 

misprees en uitstootte. In de socialistische 

beweging vonden ze het respect dat ze van 

de burgerlijke maatschappij niet kregen. 

Elke gelegenheid werd te baat genomen 

om die ‘buitenwereld’ de groeiende kracht 

van de beweging te laten zien: de overhandiging 

van een vlag, de inhuldiging van een 

nieuw lokaal, een feestavond in het park. 

Op 1 mei - de feestdag van het zegevierend 

socialisme - werd in optochten het georganiseerd 

socialisme indrukwekkend op 

straat gebracht. 

Er kwamen ook andere productiecoöperaties, 

uit overtuiging, maar vaak 

uit bittere noodzaak of uit wanhoop. Soms 

zette een staking ontslagen werklui er 

toe aan zelf een fabriekje op te starten. 

Dat was in 1897 het geval toen uitgesloten 

Leuvense schoenmakers onder impuls 

van Van Langendonck de coöperatieve 

Immer Hooger oprichtten als reactie 

op de mechanisering. Zij stelde in 1907 

vijfenzeventig schoenmakers aan het 

werk. Zij had een eigen ziekenbond, een 

winkel en een school. Ook de lood- en 

zinkbewerkersbond die in 1908 van start 

ging richtte een eigen vakschool op. N.a.v. 

een maandenlange mislukte staking van de 

sigarenmakers richtte de Proletaar in 1899 

een sigarenfabriekje op. Onenigheid met 

de drukker van De Volkswil leidde tot de 

oprichting van een eigen drukkerij Excelsior, 

later De Zaaier. Ook inzake bierbrouwerij 

kon de beweging in een bierstad niet 

achterblijven. In de Brouwersstraat werd 

in 1909 de brouwerij Fleur d‘Or gekocht. 

En de mensen legden opzij wat ze konden: 

ze deponeerden geld bij de kleine spaar- 

maatschappijen. Twee keer per jaar 

(Leuven-kermis en Allerheiligen) werd het 

spaargeld uitgekeerd. Toen na de oorlog 

arbeiders en kleine bedienden, maar ook 

de organisaties meer financiële armslag 

kregen en hun reserves in spaarfondsen 

belegden smolten al deze inspanningen 

samen in zelfstandige coöperatieve spaarkassen. 

‘eene roode kliniek’ 

De socialistische beweging zorgde voor de 

arbeidersgezinnen ‘van wieg tot graf’. Een 

sleutelrol daarbinnen speelde de mutualiteit. 

De ziekenbond César De Paepe (1891) 

maakte de toegang tot dokters en geneesmiddelen 

betaalbaar. 

De bond bood vele tastbare voordelen: 

brood en/of gelduitkeringen tijdens ziekte, 

kosteloze geneeskunde (vanaf 1897), 

een korting van 40% op aankopen bij de 

Volksapotheek. Later konden de leden een 

overlijdensvergoeding afsluiten, die niet 

ver af stond van een levensverzekering. 

En wie regelmatig aankopen deed bij de 

coöperatie, kreeg bij arbeidsongeschiktheid 

nog 7 kilo brood voor zes weken. De 

bond hervormde zichzelf en heette voortaan 

Socialistische Ziekenbond ‘Gelijkheid’, 

om als mutualiteit erkend te worden en 

subsidies te krijgen. 

op de werkvloer 

De vakbonden bleven lang - met opstaan 

en veel vallen - het zwakke broertje in de 

socialistische familie. In de uitbouw van de 

beweging bij thuiswerkende handarbeiders 

1886-1918 | 29 

Beroepsleergangen voor 

schoenmakers (1900) 

In 1895 richtte de 

socialistische vakbond de 

Schoenmakersberoepsschool 

op, waarvan de lessen op 

zondagvoormiddag in de 

stedelijke nijverheidsschool 

werden gegeven. Einde 1909 

volgde de Christene Vakbond 

der Schoenmakers met een 

avondschool in de lokalen van 

de Gilde. 

Vlag van de ziekenbond 

Gelijkheid, 1890 

De vlag is in twee vlakken 

verdeeld. Op het bovenste deel: 

Marianne met de frygische 

muts als symbool van vrijheid 

en gelijkheid, een oude man 

en kind met bijenkorf, het 

symbool van rijkdom als vrucht 

van gezamenlijke arbeid. Op de 

achtergrond de torens van het 

stadhuis tegen een stralende zon.


Vlag van de Werkersbond 

Blauwput, 1888 

Vlag van de Centrale van 

Metaalbewerkers (1886-1953) 

speelden vakbonden van schoenmakers, 

meubelmakers en sigarenmakers een pioniersrol. 

Zo telde de schoenmakersbond in 

1900 reeds 350 leden. 

Het duurde een tijd voor de partij de 

fabrieksarbeiders bereikte. De harde vakbondskern 

bestond uit de syndicalisten van 

de spoorwegen, de Centrale Werkplaatsen 

en ‘den Dyle’. Vlak voor de Eerste Wereldoorlog 

waren er meer dan 500 leden. 

Deze metaalbewerkersbond had veel succes 

door zijn werkloosheidskas. ‘Den Dyle’ 

bv. werkte alleen op bestelling, waardoor 

tijdelijke werkloosheid een dagelijks risico 

was. Werklozen trokken dan naar Nijvel, 

Luik, Antwerpen, Noord-Frankrijk en zelfs 

naar Rusland. In de Russische stad Tver 

bouwde ‘den Dyle‘ in de jaren negentig 

met Leuvense arbeiders een filiaal, voor 

o.m. de fabricage van luxewagons die op 

de legendarische Transsiberische spoorlijn 

ingezet werden. De metaalbond richtte ook 

een reisgeldkas op om de kosten gemaakt 

bij zoeken naar werk te vergoeden. 

De werkomstandigheden waren dramatisch: 

met werkdagen tot 13 uur, zeven 

dagen op zeven. Er werd geen aandacht 

besteed aan het lawaai, de ongezonde en 

onhygiënische situaties in de fabrieken: 

gevaar van giftige walmen, stof en rook. 

Over veiligheidsmaatregelen en controle 

werd niet eens nagedacht. De chemische 

fabrieken in Wilsele werden de ‘zoete 

dood’ genoemd: door de niet of nauwelijks 

bestaande reglementering waren de 

arbeidsomstandigheden er ronduit gevaar- 

lijk. Een bijzonder kwalijke reputatie had 

de Céramique de la Dyle, die tegenover 

Remy gelegen was. Wie daar ging werken 

haalde nauwelijks de veertig. 

Het Leuvense was einde 19 de eeuw een lage 

loongebied. De schaarse gegevens die door 

de industriële tellingen van 1880 en 1896 

worden aangeleverd, tonen dat de lonen 

beneden het gemiddelde in België lagen, 

en een kwart lager dan die in Henegouwen 

en Antwerpen, de twee grootste centra van 

de constructie van spoorwegmaterieel. In 

de rangorde van arrondissementen volgens 

loonniveau kwam Leuven na de meeste 

Waalse en de meer geïndustrialiseerde 

Vlaamse arrondissementen. 

In de Centrale Werkplaatsen ging het 

iets beter, zeker na de overname van de 

exploitatie door de Belgische Spoorwegen. 

Natuurlijk was dat in de 19 de eeuwse context 

relatief. Tussen 1868 en 1871 vielen in 

de Centrale Werkplaatsen 7 doden en 27 

zwaargewonden. Als we dat cijfer extra- 

poleren, dan zouden er tot aan de overname 

door de Belgische staat 81 arbeidsongevallen 

met dodelijke afloop geweest 

moeten zijn, wat onwaarschijnlijk veel is. 

Op andere werkvloeren in de houtbewerking 

en de voedingsbedrijven aan de 

Vaart en Remy (de stijfselmakers) hadden 

de vakbonden het moeilijk. Pas rond 1910 

werden arbeiders uit de mest-, zeep-, 

verf- en cementbedrijven aan de Vaart 

georganiseerd. In kleine bedrijven was de 

vakbeweging nagenoeg afwezig. In 1897 

sloten verschillende socialistische bonden 

‘In het werkhuis “Ceramiek der Dijle”, zeer ongezond bedrijf, worden de werklieden aan 

hongerloonen te werk gesteld. Wie durft klagen vliegt buiten. Een geval uit tientallen. Een jongeling 

van 18 jaar verdient 1,80 fr. per uur, vraagt verhooging van loon. Gevolg: afdanking denzelfden dag. 

Op zijn afdankingscertifikaat staat vermeld: Kwaadwillig werkman. Die jongeling heeft natuurlijk, 

dank den vakbond zijn recht op vergoeding ontvangen. Dit geval heeft mij doen nadenken. Twee jaar 

heeft die jonge arbeider zijn gezondheid verknoeid in dat moordend kot. Slechts 18 jaar, en toch heeft 

hij de kiem in zich opgedaan van een langdurige ziekte. Men gaat daar gezond binnen, na een paar 

jaar stoot men u gebroken uit. Ik beklaag dien jongen niet, misschien zal hij zich herstellen. Hij had 

ten slotte begrepen dat het leven van een jongeling van 18 jaar meer waard is dan 1,80 fr. per uur.’ 

De Volkswil, 5 mei 1940

zich als Leuvense Federatie van Vakbonden 

aan bij de Syndicale Kommissie van de 

BWP. Hun successen tegenover de ‘Helleputisten’, 

waarover later meer, en de brede 

opvolging van stakingsoproepen voor het 

stemrecht bewezen dat de partij en de vakbond 

meer invloed hadden dan het aantal 

militanten liet vermoeden. 

de partij als beweging 

De BWP was geen partij in de gangbare 

betekenis, maar een samenbundeling 

van de meest uiteenlopende arbeidersverenigingen. 

Wie aansloot bij mutualiteit, 

vakbond of coöperatie was lid van de 

beweging, de partij. Voor de strikt politieke 

werking waren de Werkersbonden 

verantwoordelijk: het (dagelijks) beheer, 

de propaganda, de bladenverkoop, de 

pamflettenverspreiding, de organisatie van 

feesten en meetings, dat alles werd door 

hen geregeld. Wie met een beetje ambitie 

de politiek instapte, moet daar zijn eerste 

sporen verdienen. Wijkclubs waren 

propagandaclubs in de arbeiderswijken. 

Door al deze organisaties bleef de BWP tot 

diep in de twintigste eeuw in de arbeidersbuurten 

verankerd. 

Partijmilitanten keken met fierheid en 

soms ook met gemengde gevoelens - zoals 

zou blijken in de controverse rond Prosper 

Van Langendonck - toe op de bloei 

van deze ‘burchten van socialisme’. Van 

Langendonck was de bestuurder van de 

coöperatie De Proletaar en daardoor een 

spilfiguur voor de partij in de beginjaren. 

Hij was een echte ‘patron’, de belichaming 

van een oligarchie samen met andere arbeiders 

van het eerste uur Charel Meulemans, 

Louis Franckelemon, Theofiel Claes 

en Fernand ‘Nante’ De Geyndt, beiden 

laatstgenoemden leiders van de invloedrijke 

metaalbewerkersbond. Nauwelijks de 

fabriek of de werkplaats ontgroeid, hadden 

ze in de jaren dat geschoolden in de beweging 

nauwelijks of niet aanwezig waren, 

alle touwtjes in handen. 

Met het in voege zijnde cijnskiesstelsel 

maakten de socialisten weinig of geen kans 

op een vertegenwoordiging in de politieke 

machtscenakels. In 1887 liep het bij de 

gemeenteraadsverkiezingen al mis: de 

socialistische lijst werd te laat ingediend 

door liberale en katholieke vertragingsmanoeuvres. 

Op een socialistisch verzoek 

tot nietigverklaring gingen de liberale 

overwinnaars niet in. 

1886-1918 | 31 

Prosper Van Langendonck 

(1856-1935): socialistisch pionier 

Deze gewezen schoenmaker 

was oprichter van De Proletaar 

en de ziekenbond César De 

Paepe. In 1899 kwam hij dankzij 

een kartel met de liberalen in 

de gemeenteraad. Van 1900 tot 

1911 zetelde hij ook in de Kamer. 

Na zijn gedwongen ontslag 

in 1911 verhuisde hij eerst naar 

Parijs en daarna naar Brussel. 

In 1919 woonde hij in Sint- 

Jans-Molenbeek waar hij als 

handelsreiziger werkzaam was 

en ook opnieuw politiek actief 

werd. 

De arbeidersbevolking van 

Molenbeek stemde hem in 1932 

in de gemeenteraad, waar hij 

zetelde tot aan zijn overlijden 

in 1935. Hij werd met veel 

vertoon begraven in Leuven op 

het stedelijk kerkhof naast het 

monument voor de slachtoffers 

van 1902. 

Over de gebeurtenissen van 

1902 schreef hij het boek: 

‘Een onvergeetelijke bloednacht.’ 

In 1911 schreef hij ‘Ons Leven’ 

De vijf -en-twintig-jarige 

geschiedenis der Werklieden- 

Partij van Leuven, als verweer 

tegen zijn ontslag.


De Diestsesteenweg gezien 

vanonder de Blauwputbrug 

Op de ‘brugberg’ lag links 

vooraan de ‘gazettewinkel’ van 

Leopold Béosier. Na de brand 

van 1914 verhuisde hij naar de 

overkant. 

Blauwput was de bakermat van het 

‘Kesselse socialisme’. De eerste socialist die 

opkwam bij de gemeenteraadsverkiezingen 

(Flandre Norbert) - we spreken dan van 

1887 - behaalde 37 cijnsstemmen. 

Zeven te weinig om verkozen te worden! 

Heel anders verging het dagbladventer 

Leopold Béosier, in de socialistische 

volksmond: ‘Polle Vooruit’. Met hem begon 

de socialistische opmars in Kessel-Lo. In 

1911 begon hij als gemeenteraadslid aan 

een indrukwekkende carrière in de lokale 

politiek. 

Bij het begin van die eeuw deed niets 

de opgang van het socialisme in Wilsele 

vermoeden, integendeel. De eerste gemeenteraadsverkiezingen, 

waaraan twee 

socialisten deelnamen, werden meteen 

een flop: slechts 20 kiezers vonden hen de 

moeite waard. 

de strijd om politieke 

inspraak 

Vanzelfsprekend stond het algemeen stemrecht 

vooraan op het verlanglijstje van de 

Leuvense socialisten. Zonder kiesrecht zou 

de stem van de arbeidersklasse nooit doorklinken 

in de politieke beleidsorganen. 

In mei 1886 hadden Edward Anseele en 

Louis Bertrand voor een talrijk opgekomen 

publiek, ‘naar verluidt’ 1 000 aanwezigen, 

die eis toegelicht in de zaal Beriot. Dat die 

meetings in de aanloop naar de algemene 

staking van 1893 meer volk trokken dan 

de partij leden had, bewees dat de eis een 

brede weerklank kreeg. Tijdens die staking 

legden de Leuvense socialisten enkele 

bedrijven aan de Vaartkom stil, maar voor 

de rest bleef het bij meetings en betogingen 

na de werkuren. De burgerwacht 

werd opgetrommeld en de opgeschrikte 

burgerij, die de revolutie nabij waande, 

liet een aantal leiders arresteren wegens 

inbreuken op de vrijheid van arbeid en 

veroordelen. Prosper Van Langendonck 

kreeg vijf maanden gevangenisstraf, die 

hij overigens na een tussenkomst van de 

katholieke minister van Justitie niet helemaal 

uitzat. Tijdens zijn verblijf in de nor 

pende hij toneelstukken neer, waarmee 

hij de arbeiders wilde bewust maken van 

hun situatie. In de Algemene Raad van de 

BWP rees wat protest tegen het feit dat de 

Leuvense partijleider zichzelf een vergoeding 

had gegeven als slachtoffer van de 

algemene werkstaking. 

Het resultaat van de staking was een 

compromis: het algemeen meervoudig 

mannenstemrecht gaf elke volwassen man 

‘Een dezer moedigen was Polle Béosier, algemeen bekend onder den naam van “Polle Vooruit”. 

Aan hem hebben vele Wijgmaallenaren hun strijdbereidheid te danken. Hij kolporteerde met zijn 

bladen steeds aan de fabrieken. Op een middag toen hij weer zijn gazetten aan den man trachtte 

te brengen, kwam de oude Heer Remy uit de poort der fabrieken geloopen. Volgens hem zal deze 

vulgaire “revolutionair” zich te dicht bij zijn eigendom bevonden hebben, want hij stapte op Polle 

toe en riep: “achteruit man!” - “Neen, “Vooruit”, meneer, “Vooruit” riep Polle. Dit spelletje duurde 

enkele minuten, tot groot genoegen van de arbeiders die binnensmonds grinnikten, en tot hun 

vreugde bleef Polle meester ven het bloedlooze slagveld.’ 

Getuigenis opgetekend door H. VERLINDEN, De fabrieken Remy te Wijgmaal, 1941

vanaf 25 jaar wel stemrecht, maar maakte 

van de arbeiderklasse derderangsburgers. 

Eigenaars van onroerend goed, gediplomeerden 

en gefortuneerde huisvaders 

kregen immers een bijkomende stem, tot 

maximum drie. Niettemin behaalde de 

partij bij de parlementsverkiezingen van 

1894 in het kanton Leuven 13,6% en twee 

jaren later 30% van de stemmen. Het effect 

daarvan werd grotendeels teniet gedaan 

door het meervoudig karakter, waardoor 

de stem van meer begoede en geschoolde 

kiezers veel zwaarder doorwoog in het 

eindresultaat. De score van 30% bewees 

hoe dan ook dat de partij door de arbeidersklasse 

als de hunne werd beschouwd. 

Ook de intense acties op het platteland 

waren een succes. Daar werd ingespeeld 

op de ontevredenheid van de boeren 

over de gevolgen van de landbouwcrisis. 

Zondag na zondag dweilden de Leuvense 

socialisten de dorpen en gehuchten af, te 

voet, of zoals ze dat zelf noemden ‘met de 

trein Van der stappen’. Ze wachtten het 

einde van de hoogmis af en lieten alle pesterijen, 

verdachtmakingen en soms zelfs 

geweldplegingen over zich heen gaan. De 

successen van de socialisten op het platteland 

verontrustten de Leuvense katholieke 

burgerij. Die aanzag het socialisme als een 

bedreiging voor ‘outer en heerd’, waarvoor 

honderd jaar vroeger boeren nog ‘krijg’ 

voerden. Het woordgebruik van de socialisten 

was natuurlijk niet van aard om de 

harten en zielen van ‘inboorlingen’ ontvankelijk 

te maken voor de blijde boodschap. 

De uitlatingen van sommige socialisten 

kwamen vaak over als antikatholiek en 

antigodsdienstig. Socialisten waren immers 

principiële vrijdenkers. In 1888 werd een 

Socialistische Vrijdenkersbond opgericht. 

Voor Prosper Van Langendonck was elke 

socialist vanzelfsprekend vrijdenker. 

Socialisten moesten nog lang de aanvallen 

van met rieken en ander landbouwgerief 

bewapende boeren trotseren om dat ‘zwarte 

gebied’ rond Leuven te bewerken. De 

katholieken begrepen dat andere middelen 

nodig waren om boeren en pachters 

in het katholieke gareel te houden. Trein 

en tram waren een technisch hulpmiddel 

om plattelandsbewoners, die van en naar 

het werk in de stad pendelden, ‘uit de 

klauwen’ van het socialisme in de stad te 

houden. De landbouwcoöperatie bleek een 

afdoend middel om de socialisten van het 

kerkplein en van onder de klokkentoren 

weg te houden. 

1886-1918 | 33 

Betoging voor het 

algemeen stemrecht 

Op 23 maart 1902 trok een 

nationale betoging door de 

straten van Brussel, waarop een 

stevige delegatie uit Leuven 

aanwezig was.


Katholieke opiniemakers - 

bisschoppen, aristocraten en 

rijke burgerij - waren onderling 

verdeeld over het sociale 

vraagstuk. Zowel liberaalkatholieken 

als ultramontanen 

wilden niet raken aan de invloed 

van de kerk op de maatschappij, 

maar onderling waren ze het 

niet eens over de wijze waarop 

dat moest gebeuren. 

De liberaal-katholieken vonden 

dat de grondwet van 1830 

daartoe voldoende waarborgen 

bood en aanzagen de scheiding 

Kerk-Staat als een voordeel. 

De ultramontanen wilden de 

burgerlijke staat herkerstenen 

en omvormen tot een katholieke 

staat. Het was bijgevolg niet 

onlogisch dat de corporatieve 

maatschappijopvatting vooral bij 

deze laatsten wortel schoot. 

Pater Valère Claes 

(1884-1958) 

Grondlegger van de christelijke 

arbeidersbeweging in Leuven. 

de christelijke arbeidersbeweging: 

‘onderkruiper’, maar ook een 

concurrent! 

de boerenbond en de strijd 

om het platteland 

Vanaf de invoering van het algemeen 

meervoudig stemrecht (1893) vochten 

katholieken en socialisten verbeten strijd 

om het vertrouwen van de kleine boeren. 

De Leuvense hoogleraar Joris ‘Georges’ 

Helleputte was de man die de socialisten 

met boerengildes en Raiffeisenkassen de 

dorpen uit joeg. Hij maakte van de Boerenbond 

een organisatie, die naast de materiële 

ook de sociale, godsdienstige en politieke 

belangen van de boerenbevolking op zich 

nam. De hoofdzetel van de Boerenbond 

stond in hartje stad, in de Minderbroedersstraat. 

Daar droomde Helleputte van een 

ambitie die veel verder reikte: ook de 

arbeider moest terugkeren naar de wereld 

waarin geloof en traditie de norm bleven. 

de retrodroom van joris 

helleputte 

De arbeidersklasse in de 19 de eeuw werd 

door de katholieke kerk ‘kalm’ gehouden 

met uitspraken als ‘God heeft arm en rijk 

geschapen en dat moet zo blijven’ of nog 

‘Zonder arme kan de rijke geen wel doen!’. 

Vruchteloos echter: in de tweede helft van 

die eeuw liet de arbeidersklasse zien dat ze 

schoon genoeg had van de paternalistische 

wijze waarop de patroons zich als liefhebbende 

vaders over hun noden bogen. In 

1886 brak in Wallonië een gewelddadig 

oproer uit: eerder een wanhoopsreactie 

dan een planmatige revolutie. Dat zette 

de traditionele aanpak van de katholieke 

elite op losse schroeven. Ook de opkomst 

van het socialisme en de onafwendbare 

democratisering droegen daartoe bij. De 

katholieken zochten naar een middenweg: 

een christelijk geïnspireerd alternatief 

voor enerzijds het ongebreidelde liberale 

kapitalisme en anderzijds het goddeloze, 

collectivistische socialisme. 

Dat Leuven in die zoektocht een rol van 

betekenis speelde, was geen toeval. De 

katholieke universiteit was de ‘denktank’, 

maar ook de leerschool voor de katholieke 

elite, die zijn stempel zou drukken op het 

politieke en sociale leven in België. 

En ook hier speelde de Leuvense hoogleraar 

Joris Helleputte een voortrekkersrol. 

Hij zag het antwoord op de maatschappelijke 

noden in het corporatisme, een 

eigentijdse versie van het middeleeuwse 

wereldbeeld, waarin iedereen meester of 

knecht, grondeigenaar, pachter of kleine 

boer, op Gods wijde akker een vaste plaats 

had. Op de katholieke congressen van Luik 

in 1886, 1887 en 1890 vond hij een gretig 

gehoor toen hij de loftrompet deed schallen 

over zijn Leuvense corporatistische 

experimenten. Hier had hij zich laten 

opmerken als een autoritaire duivel-doetal, 

aan wiens brein initiatieven ontsproten 

als de Gilde van Ambachten en Neringen, 

de Volksbond, de Boerenbond en de Volksbank. 

Toen de universiteit Helleputte aansprak 

voor de bouw van het Justus-Lipsiuscollege 

in de Minderbroederstraat (1878-1879) 

greep hij zijn kans om te laten zien waar 

hij naar toe wilde. Hij deed een beroep 

op zelfstandige meesters-ambachten. Het 

Justus-Lipsiuscollege werd een pronkstuk 

van de neogotiek, die de pure imitatie ver 

overschreed. 

De groep medewerkers (van ontwerpers 

tot ambachtslui) besloot als een corporatie 

onder zijn leiding verder te werken. Hij 

spiegelde zich aan de middeleeuwse gilden 

met hun knapen, gezellen en meesters, in 

het eigentijdse jargon meesters, gasten, 

handelaars en burgers. In 1885 werd de 

Gilde van Ambachten en Neringen opgericht 

met zetel in de Minderbroederstraat. 

Andere ambachten, zoals houtbewerkers, 

bakkers en schilders zochten ook aansluiting 

bij de Gilde.

Na 1890 vond dit voorbeeld navolging in 

de rest van het land. 

In 1891 overkoepelde de Volksbond alle 

christelijke liefdadige en corporatieve 

werken. De zetel kwam in de lokalen van 

de Leuvense Gilde. Uit het gilde-concept 

sprak een zekere nostalgie naar de status 

van de geschoolde vakman van weleer, die 

het nu moest afleggen tegen de kapitalistische 

grootindustrie. Daarom was de Gilde 

een doodgeboren kind: zij trok aan wat tot 

verdwijnen gedoemd was. Arbeiders uit 

de fabrieken aan de Vaart werden niet of 

nauwelijks aangesproken. 

Na de invoering van het meervoudig 

algemeen stemrecht (1893) was de electorale 

jacht op de vele ambachtelijke arbeiders 

open en bonden de socialisten de strijd aan 

met de gilden. 

concurrentie ligt 

op de loer 

In 1893 was de Gilde over haar hoogtepunt 

heen. De meerderheid van de arbeiders, 

of ze nu werkten in de fabriek of in de 

kleine ateliers, gaven meer gehoor aan 

de socialisten. Binnen de katholieke elite 

werd Helleputtes heilloze aanpak van het 

arbeidersvraagstuk sterk in vraag gesteld. 

Een aantal christendemocraten zag in dat 

de belangen van arbeiders en patroons 

niet te verzoenen waren in solidaire corporaties 

als de gilden. De christendemocraten 

namen aanstoot aan de patronale bemoeienissen 

in de corporaties en wilden het 

socialisme indijken met een zelfstandige 

arbeidersbeweging, die niet onder controle 

van de katholieke bourgeoisie of aristocratie 

zou staan. 

1886-1918 | 35 

Het Huis der Ambachten 

en Neringen in de 

Minderbroedersstraat


Een aangepast 

strijdlied 

De BWP maakte 

zich in De 

Volkswil (1 april 

1894) bijzonder 

vrolijk over de 

nederlaag van de 

‘Gildemannen’ van 

Helleputte. Geen 

aprilgrap! De partij 

hoopte definitief 

afgerekend te 

hebben met elke 

katholieke poging 

om arbeiders te 

verenigen. 

In de encycliek Rerum Novarum (1891) 

lazen de christendemocraten dat ze met 

zelfstandige arbeidersbonden de zegen van 

de paus Leo XIII kregen. 

De verkiezing van de arbeidersafgevaardigden 

in de Werkrechtersraden werd 

steeds met meer dan gewone aandacht gevolgd 

omdat ze gelet op het kiesstelsel een 

juiste verhouding tussen de arbeidersorganisaties 

weerspiegelde. Bij elke verkiezing 

gingen de socialisten de gilde-kandidaten 

steeds ver vooraf. De feiten spraken voor 

zich: in 1894 behaalden de socialisten 65% 

van de stemmen bij de verkiezingen van 

de eerste Arbeids -en Nijverheidsraden in 

Leuven. Door deze nederlaag en ook de 

volgende van twee jaar later, zag Helleputte 

af van elke openlijke krachtmeting met 

de socialisten. 

In 1896 was de Christene Volkskring door 

Daensisten opgericht, maar die had weinig 

succes. In 1900 bekwam een monsterverbond 

van daensisten en de Burgersbond, 

die betreffende de stemrechthervorming 

en het sociale beleid tegenover elkaar 

stonden, in Leuven 3% van de stemmen. 

In de schoot van de Gilde was, maar naast 

de bestaande beroepsgilden, een Vrije 

Werkliedenbond opgericht met een ziekenfonds, 

een pensioenkas en een spaarkas. Er 

kwamen onderafdelingen in de Leuvense 

randgemeenten, naar het voorbeeld van 

de socialistische Werkersbonden. De eerste 

christelijke vakbond, de Vrije Christene 

Schoenmakersbond, ontstond in 1903 buiten 

de Gilde. Tussen 1903 en 1907 kwamen 

er vakbonden bij, o.m. voor overheidsambtenaren, 

het spoorwegpersoneel en 

bedienden. 

In 1905 werd het overkoepelende Verbond 

van Christene Vakverenigingen opgericht, 

buiten het Gildehuis. Onder leiding van 

pater Valère Claes groeide de christelijke 

syndicale beweging verder van de Gilde en 

de zieltogende Vrije Werkliedenbond weg. 

In de zomer van 1914 was de breuk een 

feit met de verhuis van het secretariaat 

van de Christene Sociale Werken naar de 

Vaartstraat. Daar kwam een coöperatieve 

bakkerij (Perfecta-De Hoorn), een coöperatieve 

winkel, spaarkassen, ziekenbonden.

‘Poter Cloos van de Voortstroot’ bleef nog 

jarenlang als een begrip kleven aan het 

secretariaat van het ACW in de Vaartstraat. 

Toch verdween het corporatisme niet 

helemaal. Waarden als godsdienst (als 

levensvervulling), gezin (als draagster van 

de traditionele waarden) en eigendom (als 

wapen tegen de socialisten) werden dé 

parolen, die menige vlag en wimpel van de 

katholieke vakbonden bleven sieren. 

In 1914 telden de christelijke bonden 

slechts 670 leden. Hun lokale voorzitter 

Prosper Poullet had het inmiddels wel tot 

minister geschopt. Het Werkmansblad 

schreef het kleine ledenaantal in juni 1914 

toe aan 30 jaren socialisme, de ontkerkelijking 

door de Leuvense gemeentescholen 

en de verregaande onverschilligheid van 

het Leuvense werkvolk. 

De socialisten hadden in 1912 wat terrein 

moeten prijsgeven aan de katholieken bij 

de verkiezingen van de Werkrechtersraden. 

Maar de socialisten bleven ‘meester’ 

in de bedrijven. 

Bij de algemene staking van 1902 volgden 

gelovige arbeiders moeiteloos de socialistische 

ordewoorden. Wat toen in Leuven gebeurde 

gaf de strijd voor zuiver algemeen 

stemrecht een dramatische wending. 

1886-1918 | 37 

De Vaartstraat 

Op 4 juli 1915 werd de zetel 

van de Christelijke Sociale 

Werken en de Christene 

Vakverenigingen in de 

Vaartstraat ingehuldigd.


Louvain 1902, 

Forces murales, 

schilderij 1951 

Collection institut d’histoire ouvrière 

économique et sociale, Seraing 

de bloednacht van 18 april 1902 

De katholieke partij had in 1899, uit vrees 

voor een partijpolitieke polarisatie rond 

de economische en sociale problemen, 

toegegeven op het punt van de evenredige 

vertegenwoordiging, waardoor de liberale 

partij tot nieuw leven gewekt werd. De 

BWP zakte terug naar zo’n 20%, wat na de 

evenredige vertegenwoordiging toch goed 

was voor één verkozene in 1900: Prosper 

Van Langendonck. Spijts de afschaffing van 

het cijnskiesrecht in 1893 zat een parlementaire 

doorbraak er onder het meervoudig 

systeem niet in. De agitatie voor het 

zuiver algemeen stemrecht herbegon in 

1902 met meetings en met de aankondiging 

van een algemene nationale staking. 

De regering was ditmaal vastbesloten om 

geen duimbreed toe te geven aan druk 

uit de fabrieken en van de straat. Aan dit 

conflict werd een abrupt einde gemaakt 

na een dramatisch treffen op 18 april in 

de straten van Leuven tussen arbeiders en 

burgerwacht, waarbij zes doden en tientallen 

gewonden vielen. Voor de socialistische 

beweging een traumatische episode. 

De dagen daarvoor was de Leuvense binnenstad 

al het toneel geweest van woelige 

maar vreedzame betogingen. Ondanks 

herhaalde oproepen van de lokale BWPleiding 

tot werkhervatting, hadden ook in 

Leuven arbeiders in een aantal bedrijven 

spontaan het werk neergelegd. Het stads-

estuur nam uit voorzorg nooit geziene 

veiligheidsmaatregelen. De burgerwacht 

trok de bewaking op aan de huizen van 

minister van Binnenlandse zaken De 

Trooz, en van Kamervoorzitter Schollaert. 

Kazernes waren in staat van paraatheid 

gebracht. Voor een samenscholingsverbod 

zoals de katholieken vroegen, schrok 

de liberale burgemeester Vital De Coster 

terug omdat hij de BWP - lokaal nog steeds 

een kartelgenoot - niet voor het hoofd 

wilde stoten. Op 15 april had de socialistische 

vrouwenbond aan de soldaten 

die de munitiedepots op de Mechelsevest 

bewaakten, gevraagd om bij eventuele 

botsingen niet op arbeiders te schieten. 

Achter de schermen had een delegatie van 

de BWP met Leuvense werkgevers onderhandeld. 

De staking was niet tegen hen 

gericht. Daarom vroeg De BWP-delegatie 

hen om geen sancties te nemen. Sommige 

katholieke patroons deden dat toch. Van 

bedrijven bestuurd door radicale liberalen 

werd aangenomen dat ze de staking juist 

omwille van de politieke inslag eerder 

genegen waren. Tussen de burgemeester 

en de BWP-verantwoordelijken waren 

afspraken gemaakt om de manifestatie in 

goede en vreedzame banen te leiden: het 

traject werd afgesproken, de rijkswacht 

zou wegblijven uit het straatbeeld en voor 

de ordehandhaving werd beroep gedaan 

op de burgerwacht die omwille van haar 

overwegend liberale samenstelling door 

de BWP eerder als een bondgenoot beschouwd 

werd. De paasvakantie werd door 

de rector van de universiteit met een week 

verlengd, waardoor de kans op schermutselingen 

met tegenbetogers kleiner was. Er 

kwam extrabewaking van de munitiedepots, 

van de Nationale Bank op de Lei en 

de gasfabriek in de Minckelersstraat. De 

minst opgeleide, voornamelijk katholieke 

compagnie, vatte post op het Damiaanplein 

aan het huis van Schollaert, al jaren kop 

van jut en zeker nu een mikpunt van de 

betogers. 

In de ochtend van 18 april was de staking 

in de metaalbedrijven algemeen. Stakende 

arbeiders betoogden overdag voor de huizen 

van katholieke vooraanstaanden zonder 

noemenswaardige incidenten. Tegen de 

avond verzamelden ze zich voor het station, 

waar gewacht werd op de parlementairen 

met nieuws over de stemming in de 

Kamer. Rond 18u. liep een telegram binnen 

van Van Langendonck met als tekst: 

‘Herziening verworpen. Tot straks. Kalm. 

Kalm.’ Teleurgesteld trokken arbeiders 

naar De Proletaar. Onderweg sneuvelden 

ruiten van de Katholieke Eendracht. 

Na de meeting in de Proletaar trokken 

honderden arbeiders de straat op. Burgemeester 

De Coster was verontrust door 

incidenten in de Stationsstraat. Hij vaardigde 

een samenscholingsverbod uit, maar 

dat bericht kwam te laat bij de organisatoren. 

In de Parijsstraat konden Van Langendonck 

en de politiecommissaris beletten 

dat de betogers de Minderbroederstraat 

insloegen, waar de lokalen van de Gilde 

en de Boerenbond lagen. De burgerwacht 

vormde een haag rond het huis van Schollaert. 

Van daar ging de manifestatie de 

Sint-Antoniusberg op. Een paar honderd 

betogers geraakten toch in de Minderbroederstraat, 

overrompelden de burgerwacht 

en koelden hun woede op de ruiten van de 

Leuvense Eendracht, de Gilde, het Sint- 

Pieterscollege en het Justus Lipsiuscollege. 

In de Broekstraat (nu Janseniusstraat) liepen 

ze tegen een eenheid van de burgerwacht op. 

En vanaf hier lopen de versies over het 

drama uiteen. De luitenant gaf het bevel 

tot vuren. Tientallen betogers vielen op 

de straatstenen neer. Vier van hen, onder 

wie een lid van de Liberale Voorwacht en 

iemand van de Katholieke Eendracht, 

stierven ter plaatse. Onder de gewonden 

vielen partijlozen en liberalen: een bewijs 

dat de eis voor algemeen enkelvoudig 

stemrecht een brede aanhang verworven 

had in de arbeidersklasse. Sommige weggevluchte 

arbeiders kwamen terug om de 

doden en gekwetsten op te halen en werden 

door de burgerwachten met de 

bajonet aangevallen. Ondertussen stapte de 

rest van de betoging door de Naamsestraat, 

over de Grote Markt de Tiensestraat in. Op 

de hoek met de Muntstraat - niet ver van 

het katholieke partijlokaal en de woning 

van minister De Trooz - opende de burgerwacht 

zonder waarschuwing het vuur. 

Twee arbeiders werden dodelijk getroffen. 

1886-1918 | 39


La vie Illustrée 

25 april 1902 

Begrafenisstoet 20 april 

Achter de familieleden 

volgden de kroondragers, de 

volksvertegenwoordigers, de 

socialistische vrouwen en de 

partijleden. 

Doden en gewonden werden naar de 

Proletaar gebracht, waar een noodhospitaal 

werd ingericht. Rijkswacht- en legereenheden 

namen de taken van de burgerwacht over. 

Rond twee uur in de ochtend keerde de 

rust weer. Leuven leek een belegerde stad. 

Uit vrees voor represailles patrouilleerden 

rijkswacht en artilleristen te paard door de 

straten. In de voormiddag liet de burgemeester 

een bericht aanplakken, waarin 

hij het onberispelijke optreden van de 

burgerwacht prees. Maar tegelijk riep hij 

de Leuvenaars op om zich in te schrijven 

op de steunlijst ten voordele van de 

slachtoffers en hun familie. Er kwamen 

boze reacties van zowel socialisten als 

katholieken. De BWP liet in de namiddag 

al een tegenbericht aanplakken. Daarin 

beschuldigde ze de regering en de kolonel 

van de burgerwacht van moord met 

voorbedachten rade. De katholieken 

verweten de burgemeester dan weer een 

dubbelzinnige houding. Ook de nationale 

en internationale pers streek in deze dagen 

te Leuven neer. 

Op 20 april begeleidden duizenden 

mensen de slachtoffers in doodse stilte 

van De Proletaar, waar de benedenzaal 

tot een rouwkapel was omgevormd, naar 

hun laatste rustplaats. Voor de begrafenis 

namen zowel de liberale als katholieke 

partij afstand van de slachtoffers uit hun 

midden. De Liberale Voorwacht kreeg 

formeel verbod van Decoster om ook 

de blauwe vlag mee te dragen. Om 14u 

kondigde de landelijke BWP het einde van 

de algemene staking af als gevolg van de 

Leuvense incidenten. In Leuven duurde 

de staking nog twee dagen; de Leuvense 

afgevaardigden stemden op het BWPcongres 

tegen de opheffing. Als teken van 

rouw was er geen 1 meiviering. 

Na het drama ontstond een polemiek 

waarbij iedereen de verantwoordelijkheid 

voor het drama naar een politieke 

tegenstander schoof. De parlementaire 

zitting van 22 april werd geschorst, nadat 

minister van Binnenlandse Zaken de 

Trooz anderen dan de burgerwacht de

schuld van de dood van zes betogers gaf. 

De katholieke meerderheid verwierp 

een voorstel tot onderzoekscommissie. 

De procureur stelde Van Langendonck 

persoonlijk verantwoordelijk en wilde hem 

laten aanhouden. Dat gebeurde niet dank 

zij de procureur-generaal en de minister 

van Justitie. 

Het gerecht zocht bewijzen van een vooraf 

beraamde aanslag op de burgerwacht. 

De Proletaar werd helemaal overhoop 

gehaald, de Dijle werd ter hoogte van de 

Janseniusstraat drooggelegd op zoek naar 

wapens die deze stelling konden bevestigen. 

Gewonden werden thuis van hun 

bed gelicht en naar de ziekenboeg van de 

gevangenis gebracht. Anderen vonden snel 

een veilig onderkomen bij boeren op het 

platteland. Op 17 juni verschenen 14 mensen 

voor de rechtbank op beschuldiging van opstand 

met voorbedachten rade. Het parket 

kon geen sporen van een complot vinden. 

Toch kregen vijf arbeiders gevangenisstraffen. 

De anderen werden vrijgesproken. 

Vele arbeiders en militanten werden na de 

staking ontslagen. Ze weken uit, o.a. naar 

het Noord-Franse industriebekken. 

De ‘helden’ die de privileges van de 

bezittende klasse hadden verdedigd, 

werden geëerd. In aanwezigheid van de 

koning kreeg de luitenant die de meeste 

slachtoffers had gemaakt, een ereteken op 

de borst gespeld op de nationale feestdag. 

Op het stedelijk kerkhof staat een 

herinneringsmonument gemaakt door 

de Brusselse beeldhouwer Herbay. Op 6 

november 1904 werd het onder massale 

belangstelling ingehuldigd. Ieder jaar 

worden de gebeurtenissen herdacht. 

Bij de parlementsverkiezingen van 25 mei 

1902 verloor de BWP lichtjes, behalve in 

het kanton Leuven, waar de partij met 

4,5% vooruit ging. De gemeenteraadsverkiezingen 

van 1903 die in het teken 

stonden van orde versus de revolutie 

leverde de BWP winst op. 

Maar de liberalen behielden hun 

meerderheid. 

1886-1918 | 41 

Camille Huysmans tijdens 

een herdenking in 1948 

Grensarbeiders uit Leuven 

Arbeiders die na de stakingen 

ontslagen werden, trokken naar 

het noorden van Frankrijk om 

daar te gaan werken.


De begrafenis van de slachtoffers

1886-1918 | 43 

‘Groter gespuis heb ik nog niet gezien. Al het samenraapsel van straatjes en gangen: 

al de oud-veroordeelden en bandieten; het gespuis der werklieden was bijeen en, 

zatgemaakt en tierend, wilde die bende schuimers het huis van onze 

achtbare heer Schollaert bestormen om er alles te roven en te verdelen.’ 

Een officier van de burgerwacht op een verkiezingsmeeting in Budingen.


Loven blijft het vrije Loven! 

Dankbrief van de liberale partij 

na de overwinning van het kartel 

in 1899 

La loi des quatre infamies 

(Anseele) 

Die wet wilde ten allen prijze 

verhinderen dat de BWP in 

Waalse gemeenten het bestuur 

en dus ook de ordehandhaving 

in handen kregen. Elke kiezer 

moest minstens 30 jaar oud 

zijn en ten minste 3 jaren in de 

gemeente verblijven. Een 

extra stem ging aan wie een 

cijns betaalde van 5 tot 20 fr. 

of eigenaar was van een 

onroerend goed met een 

kadastraal inkomen van min. 

150 fr. Daarenboven zou de 

gemeenteraad in gemeenten 

van minstens 20.000 inwoners 

uitgebreid worden met telkens 2 

corporatieve vertegenwoordigers 

van werkgevers en werknemers. 

in de gemeenteraad: 

veel blauw in de rode wijn 

paarse kartelvorming 

Binnen de liberale partij stonden eind 

19 de eeuw twee groepen tegenover elkaar. 

Conservatieve liberalen - rechtlijnig en 

bijgevolg ‘doctrinair’ - hielden hardnekkig 

vast aan het cijnskiesrecht, verwachtten 

alle heil van de zuivere vrije markteconomie 

zonder overheidsbemoeienissen en 

bleven bijgevolg doof voor de sociale kwestie. 

Radicale of liberale progressisten vonden 

dat de overheid in het sociale vraagstuk 

niet afzijdig kon blijven en kwamen op 

voor verplicht en kosteloos openbaar 

onderwijs en algemeen stemrecht. 

Voor de socialisten stond het cijnskiesrecht, 

later het meervoudig stemrecht een 

electorale doorbraak in de weg. Om toch 

enige invloed te krijgen was de BWP bereid 

om kiesafspraken of kartels te vormen met 

de liberalen, vooral met de progressistische 

vleugel. Maar ook conservatieve liberalen 

waren - vaak tegen hun zin - dergelijke 

bondgenootschappen genegen. Het 

groeiend succes van het socialisme kostte 

stemmen op het antiklerikale front, zitjes 

in de gemeenteraad en daardoor de macht 

op het stadhuis. Wellicht speelde ook de invloed 

van de Leuvense loge ‘La Constance’, 

die het al van in de jaren dertig van de 

19 de eeuw opnam tegen de katholieken 

en zelfs tegen overdreven unionistisch 

gezinde liberalen. 

De gemeentewet van 1895 dreef socialisten 

en liberalen in mekaars armen. De wet liet 

toe dat gefortuneerde kiezers tot 4 stemmen 

konden cumuleren. Hoewel ruim 60% 

van de kiezers één stem hadden, werd hun 

invloed gereduceerd tot amper 35%! 

Bij elke stembusgang werd gepuzzeld en 

gecijferd. De evenredigheid speelde pas 

als geen enkele van de partijen 50% of 

meer behaalde. Bovendien werd een deel 

van de gemeenteraad door werkgevers en 

werknemers bij stemming aangeduid. Bij 

de gemeenteraadsverkiezingen van 1895 

behaalden de katholieken meer stemmen, 

maar de liberalen bleven aan de macht 

dankzij het kartel van progressisten met 

socialisten. De katholieke pers liet niet na 

die afspraken in de verf te zetten in de 

hoop conservatieve liberale burgers af 

te schrikken en op de katholieke lijst te 

laten stemmen. De conservatieve liberalen 

waren door de gebeurtenissen van 1902 gesterkt 

in hun overtuiging dat de socialisten 

oproerkraaiers waren, uit op de rijkdommen 

van de welstellende burgers. Zoals bleek in 

1903: conservatieve liberalen hadden voor 

de katholieken ofwel tegen de socialistische

Katholieke spotprent op het kartel in Leuven 

kandidaten op de kartellijst gestemd. Het 

kartel behaalde een nipte overwinning: 

de katholieken wonnen 5 zetels. Aan de 

socialisten was een bestuursmandaat in 

het beheer van de burgerlijke godshuizen 

en het Weldadigheidsbureau beloofd. 

voor het eerst in de 

gemeenteraad 

Theophile Claes, metaalbewerker en 

syndicalist, werd in 1896 verkozen als 

bijgevoegd raadslid en was dus de eerste 

socialist in de Leuvense gemeenteraad. In 

1899 had de BWP drie zitjes in de raad, in 

1903 zelfs even 4 op 29. De voertaal in zowel 

de gemeentelijke administratie als de 

gemeenteraad was Frans. Dat maakte de 

taak van de socialistische mandatarissen 

die bijna uitsluitend van eenvoudige komaf 

waren, er niet makkelijker op. 

Toch schipperde het liberale schepencollege 

met een halfslachtig beleid, dat 

de doctrinairen moest verhinderen over 

te stappen naar de katholieken en toch 

met voldoende progressieve inslag om de 

socialistische kartelgenoten aan boord te 

houden. 

Als de liberale nood aan socialistische steun 

hoog was, kon de BWP beperkte successen 

boeken. 

Een voorstel om vakbonden, die hun leden 

verzekerden tegen werkloosheid, te betoelagen, 

werd aanvankelijk afgewezen door 

de liberalen. Die waren beducht voor een 

gebruik ervan voor andere doeleinden 

zoals bv. bij stakingen. Uiteindelijk werd 

met de steun van de kersverse christendemocraten 

o.l.v. Prosper Poullet een 

compromis goedgekeurd. Deze subsidies 

maakten het lidmaatschap van een vakbond 

een stuk aantrekkelijker. 

1886-1918 | 45 

Socialisten, de dupe van het 

‘kartelspel’ 

Katholieke affiche die de 

arbeider voorhield dat stemmen 

op het kartel geen zin had. 

Socialisten behaalden in zetels 

een resultaat dat nauwelijks 

overeenkwam met het aantal 

behaalde stemmen.


In 1907 nam de BWP 

afzonderlijk deel aan de 

verkiezingen. Als we mogen 

veronderstellen dat socialistische 

kiezers slechts over één 

stem beschikten, kunnen we 

de reële aanhang ongeveer 

schatten. 60% van de niet 

gefortuneerde kiezers stemde 

op de socialisten of 36% van alle 

mannen die naar de stembus 

trokken. Bij de verkiezing voor 

de vertegenwoordigers van 

de standen, haalde het kartel 

steeds meer dan 70% bij de 

werknemersgroep. 

Een samenspraak over het 

minimumdagloon 

In 1913 konden de socialisten 

het college overtuigen om bij 

openbare aanbestedingen een 

aantal voorwaarden op te leggen 

aan ondernemers die voor de 

stad wilden werken. Hierbij 

hoorden het minimumloon en de 

eerbiediging van de zondagsrust, 

tenzij met looncompensatie. 

Wie dat wilde, kon 

zich aansluiten bij een 

verzekeringskas tegen 

onvrijwillige werkloosheid, 

een dienst die praktisch 

uitsluitend werd aangeboden 

door arbeidersvakbonden. Dit 

systeem werd in periodes van 

laagconjunctuur geplaagd 

door financierings- en 

uitbetalingsproblemen. Daarom 

ijverde de vakbeweging via 

hun vertegenwoordigers in 

gemeente- en provincieraden 

voor aanvullende toeslagen. 

Een socialistisch voorstel om Leuvense 

werklozen in te zetten bij de afwerking 

van de Remyvest haalde het dan weer niet, 

hoewel daarmee teruggegrepen werd naar 

een traditie, die de oude Remy nog betoelaagd 

had. Een gemeentelijke Werkbeurs, 

waar werklozen zich iedere ochtend konden 

aanbieden voor werk, werd dan weer 

wel gerealiseerd. Verlofdagen voor het 

stadspersoneel en weddeverhogingen voor 

de onderwijzers en de politie waren steeds 

terugkerende thema’s die de socialisten 

aankaartten. 

De BWP legde de gemeenteraad voorstellen 

voor m.b.t. de politieke actualiteit, die 

na goedkeuring aan het parlement konden 

overgemaakt worden als standpunt van de 

Leuvense publieke opinie. In 1908 werd 

een voorstel tot uitbreiding van het stemrecht 

door de gemeenteraad ‘stoemelings’ 

goedgekeurd. De liberalen stemden verdeeld 

omdat ze eigenlijk achter een ander 

voorstel stonden. De katholieken onthielden 

zich omdat ze vonden dat dergelijke moties 

niet thuishoorden in de gemeenteraad. 

De gemeenteraad van Kessel-Lo keurde 

op vraag van Leopold Béosier een 

gelijkaardige motie goed. 

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 

1911 haalden de socialisten vijf verkozenen 

in Leuven. Inzake aantal kiezers 

kwamen ze bijna op gelijke hoogte met de 

liberalen. Het liberale schepencollege stelde 

de BWP een schepenzetel voor (wanneer 

die vrijkwam) in ruil voor de broodnodige 

socialistische steun. Advocaat Louis Tielemans 

deed zijn intrede in het stadhuis. 

een stedelijke gasregie 

Inzake de gasvoorziening haalde de BWP 

zijn slag thuis. Gemeenten waren verplicht 

om voor een degelijke verlichting van 

hun straten en pleinen te zorgen. Leuven 

besteedde die taak van 1834 tot 1905 via 

een concessie uit aan een particulier 

bedrijf, dat in de Minckelersstraat, dicht 

bij de Vaart een gasfabriek oprichtte. De

BWP stelde voor dat contract niet meer 

te vernieuwen en de productie van gas 

en de exploitatie van het verdeelnet in 

regie te nemen. Het liberale bestuur was 

als de dood voor een overheidsrol in de 

economie. Als dat zou uitmonden in een 

goedkoop en ook voor de kleine verbruiker 

betaalbaar alternatief, zou de lokale overheid 

in de verleiding komen om ook de 

distributie van andere levensnoodzakelijke 

goederen in handen te nemen. Toch ging 

de gemeenteraad overstag: de gasvoorziening 

kwam in eigen beheer (regie). Het 

besef dat dit de stadskas goed uitkwam 

én de consument beveiligde tegen te grote 

prijsschommelingen, verzoende de liberale 

meerderheid met het publieke beheer. De 

nieuwe fabriek aan de Aarschotsesteenweg 

- een van de modernste uit die tijd - werd 

ingehuldigd op 9 juli 1905. Maar na de 

Eerste Wereldoorlog bleek over dit dossier 

het laatste woord nog niet gezegd. 

1886-1918 | 47 

De ware betekenis van het kartel 

Katholieke verkiezingsaffiche 

uit 1906 die de liberale kiezer 

moest herinneren aan de 

gebeurtenissen van 1902. 

De liberaal Raoul Claes wordt 

voorgesteld als het schoothondje 

van de socialistische voorman 

Prosper Van Langendonck.


Tussen 1862 en 1911 werden 

in opdracht van het Leuvense 

liberale stadsbestuur 7 nieuwe 

stadsscholen gebouwd, 

opgevat als wijkscholen 

en genummerd van 1 tot 7. 

Vier ervan ( Ridderstraat, 

Tessenstraat, Naamsestraat, 

Parkstraat) werden ontworpen 

door stadsarchitect Frische 

volgens hetzelfde model: 

klassen op twee verdiepingen 

gegroepeerd rond een centrale 

overdekte hal, die ook bij 

slecht weer als speelplaats kon 

dienen. Drie van deze scholen 

zijn bewaard gebleven. Na 

de Eerste Wereldoorlog werd 

het vierdegraadsonderwijs 

in afzonderlijke gebouwen 

ondergebracht, voor de jongens 

in de koning Albertschool 

(school 9) en voor de meisjes in 

de koningin Astridschool 

(school 8). Ook in Heverlee koos 

het liberale gemeentebestuur in 

1891 voor gemeentescholen met 

een lagere school in Park en een 

bewaarschool in Terbank. 

de ‘ziel van het kind’! 

Omtrent de eeuwwisseling stak een ander 

heikel dossier de kop op: het schoolvraagstuk. 

Deze kwestie verdeelde het land 

al decennia lang in twee onverzoenbare 

kampen. Voor de katholieken was dit 

gevecht om ‘de ziel van het kind’ na 1884 

uitgelopen op een verkiezingsoverwinning 

en een wetgeving die het vrije onderwijs 

bestaansrecht had gegeven, maar niet de 

broodnodige financiële gelijkberechtiging 

met de officiële scholen. In 1911 hadden 

liberalen en socialisten zich nog eensgezind 

verzet tegen de plannen van de 

katholieke regering om in de hervorming 

van het lager onderwijs vrije en openbare 

scholen op gelijke voet te behandelen, o.m. 

via de schoolbon. De groeiende katholieke 

aanwezigheid in de gemeenteraad maakte 

ook in Leuven het schoolvraagstuk tot 

inzet van felle polemieken over de vraag 

of het stadsbestuur katholieke scholen al 

of niet mocht betoelagen. Naast een eigen 

gemeentelijk net, vooral in Leuven maar 

ook in Heverlee en Kessel-Lo, werden vele 

lagere scholen geleid door geestelijken of 

religieuze gemeenschappen. Het kwam 

veel goedkoper uit deze te subsidiëren 

dan voor de kinderen die daar de banken 

bevolkten bijkomende officiële scholen te 

bouwen. Liberalen en socialisten echter 

beschouwden onderwijs als een vorm 

van openbare dienstverlening, waar alle 

kinderen, ongeacht de levensbeschouwing 

van hun ouders, welkom waren. In de stad 

Leuven bleef het antiklerikale kartel op dat 

punt overeind. Na de oorlog zou de betoelaging 

van vrije scholen een wig drijven in 

het vrijzinnige bondgenootschap. 

leuvense socialisten in het 

parlement 

In het parlement speelde Van Langendonck 

geen opvallende rol. Spreken kon hij als 

geen ander, maar hij miste de technische 

vaardigheden en kennis om in het parlement 

potten te beken. Hij kwam tussen in 

materies, waar hij dagelijks mee te maken 

had, o.m. landbouwproblemen, pendelarbeid 

en de arbeidsomstandigheden van 

overheidspersoneel, meer bepaald die van 

de Centrale Werkplaatsen. 

Binnen de partij kreeg de ‘rode winkelsocialist’ 

tegenwind door de autoritaire 

leiding en de uiterst pragmatische geest 

waarmee hij de partij uitbouwde. Op het 

einde van de 19 de eeuw kreeg hij het aan de 

stok met een antiparlementaire groep, die 

zich De Vrije Leuvense Socialisten noemde, 

en met ‘rechtzinnige’ ontevredenen die als 

Socialisten tegen de Wind Op zonder noemenswaardig 

resultaat deelnamen aan de 

parlementsverkiezingen van 1900. Bij de 

verkiezingen van 1906 behield hij wel zijn 

zetel, maar verbleekte het zwakke resultaat 

zijn blazoen als partijleider. In 1911 kwam 

hij in opspraak en werd hij als gevolg van 

financieel wanbeheer in het schoenmakersbedrijf 

Immer Hooger door de nationale 

partijleiding tot ontslag gedwongen. 

In het parlement werd hij opgevolgd door 

Theophile Claes en een jaar later door 

Frans Triau. 

De lokale afdeling deelde in de algemene 

malaise die na de staking van 1902 

ontstaan was. Nu het algemeen stemrecht 

op korte termijn niet haalbaar was, ging 

alle aandacht naar de versterking van de 

beweging. In 1910 ontstond een permanent 

bemand partijsecretariaat met Desiré 

Vandemoortele als vrijgestelde secretaris. 

Een jaar later werd Henri Bollens de 

eerst vrijgestelde van de Federatie van 

Vakbonden. 

In 1912 deed zich op nationaal niveau een 

gedroomde kans voor om de katholieke 

meerderheid in de Kamer, die tot zes zetels 

geslonken was, omver te werpen. De BWP 

besloot een kieskartel te vormen met de 

liberalen op basis van een antiklerikaal 

programma, waarin ook het zuiver algemeen 

stemrecht was opgenomen. 

Het resultaat van de parlementsverkiezingen 

was ronduit teleurstellend. Vele liberale 

kiezers hadden, bevreesd als ze waren 

voor een socialistische doorbraak, hun 

stem gegeven aan de katholieke verdedigers 

van orde en eigendom. De katholieke partij 

kwam zelfs versterkt uit de stembusgang. 

Deze nederlaag bracht de strijd om het 

algemeen stemrecht opnieuw op straat.

De algemene staking van 1913 - ‘la grève 

des bras croisés’ - werd ook in Leuven massaal 

opgevolgd. Opnieuw stonden de metaalbewerkers 

op de eerste rij maar alleen 

L’Industrie ging dicht. De Volkswil telde in 

Leuven-stad 1 500 stakers. Een bewijs dat 

de organisatorische inspanningen van de 

voorbije jaren vruchten afgeworpen had. 

De partij had wel haar lessen getrokken uit 

de gebeurtenissen van 1902. Ze zorgde ervoor 

dat grote samenscholingen uitbleven. 

Om rellen te vermijden werd de Proletaar 

’s avonds gesloten. De uitbetaling van de 

steun gebeurde ’s morgens in de wijken, 

waar ook allerlei onschuldige activiteitenzoals 

vogelpik, struifspel, voetbal… voorzien 

waren om de arbeiders bezig te houden. 

De toezegging van Eerste Minister de 

Brocqueville om een commissie te belasten 

met het onderzoek van een grondwetsherziening, 

volstond om de beweging stop te 

zetten. De internationale oorlogsdreiging 

speelde hier ook een rol. De socialisten 

waren daar niet ongevoelig voor. 

1886-1918 | 49 

Zij zullen haar niet hebben, 

de ziel van onze kinderen 

Bij de parlementsverkiezingen 

van 1912 stond de 

levensbeschouwelijke 

tegenstelling op scherp. 

‘Voor ons socialisten, breekt nu een ander tijdperk aan. Van oppositie worden wij medebesturende 

partij. Toonen wij door verstandige voorstellen, kalme discussie, waardig en bekwaam te zijn 

als bestuurders op te treden, en niet de afbrekers zoals de klerikalen ons afschilderen, maar wel 

opbouwers, die de stadsbelangen zoo goed behartigen als wie ook ten voordeele van alle inwoners 

en inzonderheid der Werklieden… Het deelnemen aan de openbare besturen is voor onze klasse de 

hefboom, langzamerhand nemen wij alzoo de plaats in die ons toekomt.’ 

Louis Franckelemon na de belofte van een bestuursmandaat in het beheer van de godshuizen in: 

De Volkswil, 19 september 1903


Het Stationsplein 1914 

na de Duitse doortocht 

1914: leuven brandt 

the flames of louvain 

Vanaf 19 augustus 1914 werd Leuven een 

door Duitse troepen bezette stad. Wat dat 

betekende werd al snel duidelijk. Op 25 

augustus beschoten Duitse soldaten elkaar 

in de schemering in de overtuiging dat 

Belgische soldaten tegenover hen stonden. 

Ze gaven de schuld voor dat ‘onterend’ 

incident aan Leuvense ‘francs-tireurs’, die 

hen vanuit de ramen beschoten zouden 

hebben. Zoals later bleek, was wat volgde 

een van bovenaf geregisseerde afrekening. 

Leuven moest bloeden voor de onverwachte 

weerstand van het Belgische leger die de 

Duitse opmars vertraagd had en doen vastlopen 

in de modder van de IJzervlakte. De 

Duitsers intimideerden de bevolking met 

schijnexecuties of nepbombardementen, 

zoals dat van 27 augustus: de bevolking 

werd tot een uittocht gedwongen waarbij 

de plunderende soldaten in de stad vrij 

spel kregen. Moordend, plunderend en 

verkrachtend trokken ze door de stad. Met 

fosfortabletten zetten ze de binnenstad in 

lichtelaaie: de schouwburg, het Tafelrond, 

de universiteitsbibliotheek, het gerechtshof 

en honderden burgerhuizen gingen in de 

vlammen op. Ook na de terugkeer van de 

bevolking gingen de verwoestingen verder. 

Op het Stationsplein (nu Martelarenplein) 

werden 209 inwoners gefusilleerd. 

Ook in Kessel-Lo werden als vergelding op 

28 augustus 5 mannen doodgeschoten. 

Honderden mannen en vrouwen werden in 

beestenwagons naar Duitsland afgevoerd.

De materiële schade was niet te vatten: 

1 081 uitgebrande panden. In het commerciële 

hart van de stad, in de residentiële 

buurten tussen Stationsstraat (nu 

Bondgenotenlaan) en de Volksplaats (nu 

Monseigneur Ladeuzeplein) en langs de 

promenadeboulevards op de wallen, stond 

geen huis meer overeind. Ook de gemeenten 

rond Leuven deelden in de klappen. 

Overal waren huizen vernietigd: in Kessel- 

Lo (461), in Herent (312), in Wilsele (36) en 

in Korbeek-Lo (12). Tijdens de inval en de 

brandstichting verloor Heverlee 95 huizen 

vooral aan de Tiensepoort en de Tiensesteenweg. 

De rest bleef gespaard: wellicht 

door de aanwezigheid van de hertog van 

Arenberg. 

De Teutoonse furie was ook een culturele 

catastrofe. Vooral de verwoesting van de 

universiteitsbibliotheek lokte verontwaardiging 

van de hele wereld uit. De ravage 

keerde zich in de propagandaoorlog tegen 

de Duitsers. Beelden van ‘Le sac de Louvain’, 

de tol aan mensenlevens, de verminking 

van de stedelijke monumenten, de inbreuk 

op de onschendbaarheid van de universiteit 

gingen de wereld rond. Leuven zat 

ondertussen met de as en de brokken. 

de ‘godsvrede’ 

Onmiddellijk na de brandstichting werd 

de gemeenteraad vervangen door een 

Comité des Notables (Raad van Notabelen) 

tot maart 1915 zonder socialisten, maar wel 

met pater Valère Claes en Joris Helleputte. 

De bevoorrading van de bevolking werd 

verzekerd door de Leuvense afdeling van 

het Nationaal Hulp- en Voedselcomité 

en het Weldadigheidsbureau. Tijdens de 

oorlogsjaren nam de BWP voor de duur 

van de vijandelijkheden en de bezetting 

de godsvrede in acht: alle partijen zetten 

onderlinge meningsverschillen opzij. 

De oorlog zou de stad ook economisch raken. 

Bedrijven waren zwaar getroffen door 

gebrek aan grondstoffen en afzetmogelijkheden, 

de opeising van arbeiders en de 

ontmanteling van het productieapparaat. 

Zo ging de bezetter lopen met koperen 

brouwerijketels en machines uit bedrijven 

zoals Ateliers de la Dyle. In 1915 waren in 

Leuven 2 000 metaalarbeiders, 700 houtbewerkers, 

300 schoenmakers en 200 arbeiders 

uit de boeksector werkloos. De stad 

schakelde met socialistische steun werklozen 

in om puin te ruimen, de stadswallen af te 

graven, grote lanen te herstellen en rioleringen 

aan te leggen. In noodwinkels en 

barakken probeerden de inwoners van de 

getroffen gedeelten te overleven. 

‘t es dank on ’t kommetoëd, 

da me nog lieve, da me nog 

lieve’* 

Zoals overal in België werkten de Leuvense 

socialisten in allerlei hulpcomités om de 

barre oorlogsjaren voor de arbeidersklasse 

draaglijk te maken, bv. door brood-, soep- 

en vleesbedelingen. Daarbij bewees de 

‘Mechelsestraat’ nuttige diensten. Voor 

het overige probeerde de partij al haar 

organisaties door de bezetting te loodsen. 

Dank zij de omkadering van De Proletaar 

lukte dat. Hoewel publieke politieke 

activiteiten waren verboden, bleven de 

militanten bijeenkomen, o.m. om de doden 

van 18 april 1902 te gedenken of om 1 mei 

te vieren. De vergader- en feestlokalen 

van de Proletaar, verwarmd door de 

onderliggende ovens van de bakkerij, 

waren druk bezet. L’Echo des Prolétaires, 

het vrouwenkoor en de Volkskinderen 

bleven oefenen en feestavonden 

opluisteren. In de Centrale voor 

Arbeideropvoeding gaven onderwijzers 

van de stadsscholen en socialistische 

intellectuelen les. Edmond Doms, de latere 

partijleider, liet zich daar als lesgever 

opmerken. 

Hoewel de winkels grote schade opgelopen 

hadden, kwamen de broodleveringen 

vanaf september 1914 terug op gang. ‘We 

genieten het vertrouwen van het volk. Er is 

veel hoop op de toekomst voor ons. Waar 

de coöperatie goed werkt zal het syndicale 

en politieke leven openbloeien’, schreef 

L. Franckelemon in Vooruit. Daarmee 

onderstreepte hij nog maar eens de sleutelrol, 

die de coöperatie in de vooroorlogse 

partijstrategie ingenomen had. Ook in 

Kessel-Lo, Heverlee en Wilsele werden de 

1886-1918 | 51 

* De beginregels van het refrein 

van een Leuvens spotlied op 

de kwaliteit van de geleverde 

producten. 

De volledige tekst in: 

N. JOOSTENS, Door zorg 

verbonden, p. 148. 

Louis ‘vader’ Tielemans 

(1879-1960) 

Gemeenteraadslid van 1912 tot 

1925 en schepen van 1915 tot 

1921. Bestendig afgevaardigde 

van de provincie Brabant van 

1925 tot 1936. Hij was de vader 

van Franz, de eerste socialistische 

burgemeester van Leuven. 

(1952-1958)


De Vismarkt werd even 

Vleesmarkt 

Tijdens de oorlog bracht het 

Hulp- en Voedingscomité 

goedkoop vlees aan de 

man of vrouw. Na de oorlog 

werd dat initiatief van Louis 

Tielemans omgevormd tot een 

stadsbeenhouwerij. 

Het Kessels ‘Komiteit’ 

Bovenaan links: Leopold Béosier. 

Soepcomité La Fleur d’Or (1917)

inspanningen van De Proletaar gesmaakt. 

Louis ‘vader’ Tielemans was de centrale 

figuur in de BWP van Leuven. Hij stamde 

uit een liberaal, vrijzinnig en franskiljons 

milieu. Samen met andere ‘verlichte’ intellectuelen 

had hij de overstap naar de BWP 

gemaakt. Hij viel op met zijn karakteristieke 

zwarte baard en zijn welsprekende 

stem. Vanaf 1915 zetelde hij als schepen 

van Financiën in het schepencollege van 

Leuven tot groot ongenoegen van de 

katholieke fractie. Hij vertegenwoordigde 

de BWP en aangesloten organisaties in het 

plaatselijke Hulp- en Voedingscomité, dat 

o.m. met Amerikaanse steun, de noodlijdende 

bevolking ter hulp kwam. Als 

vooraanstaande werd hij enkele keren als 

gijzelaar door de Duitsers vastgehouden. 

Gezien zijn afkomst kon Tielemans het 

goed vinden met liberale en katholieke 

voormannen, waardoor hij de partij aanvaardbaar 

of ‘ministeriabel’ maakte. 

Hoewel partijsecretaris Vandemoortele ‘om 

reden van waardigheid en patriottisme’ 

uit het plaatselijke hulpcomité was gezet, 

hield die goede herinneringen over aan de 

samenwerking tijdens de oorlogsjaren. In 

februari 1937 werd hij gehuldigd omdat hij 

25 jaar onafgebroken deel uitmaakte van 

de gemeenteraad. Bij die gelegenheid keek 

hij terug op die jaren: 

‘De oorlog heeft mij menschen laten kennen 

uit andere standen en dit heeft mij aangespoord 

gematigd te zijn in mijn oordeel… 

Enkele dagen nog vóór den oorlog stond 

ik met vooroordelen tegenover zekere 

personen in de maatschappij, personen 

die ik daarna leerde achten… Ik herinner 

me de eerste dagen van den oorlog hoe ik, 

de vurige socialist, met den H. Kanunnik 

Thiery zout heb gefabriceerd, zout dat 

onontbeerlijke voor de bevolking is en 

dat ontbrak. Met Kanunnik Lemaire heb 

ik de menschen bezocht, die in de ellende 

gedompeld waren, en met Pater Claes heb 

ik soep gekookt voor de noodlijdenden. 

Die samenwerking heeft mijne zienswijze 

veranderd tegenover zekere personen die 

in eenen hoogeren maatschappelijken rang 

leven en heeft uit mijn geest zekere vooroordelen 

weggevaagd.’ 

1886-1918 | 53 

De Centrale voor Sociaal- 

Democratische Aktie 

groepeerde socialistische 

minderheidsgroepen, die 

ijverden voor een onmiddellijke 

vrede en zelfstandigheid 

van Vlaanderen binnen een 

‘onafhankelijk’ België, dat een 

Duitse satelietstaat zou zijn.


Activisme was de benaming 

voor het deel van de Vlaamse 

beweging dat via de collaboratie 

met Duitsland een aantal 

Vlaamse grieven en zelfs 

Vlaamse onafhankelijkheid 

hoopte te verwezenlijken. De 

zogenaamde Flamenpolitiek 

speelde zonder twijfel een 

belangrijke rol bij het ontstaan 

van het activisme. Door allerlei 

vooroorlogse Vlaamse eisen in 

te willigen hoopten de Duitsers 

de Vlaamse bevolking voor zich 

te winnen, vanzelfsprekend uit 

eigenbelang. 

socialistisch activisme 

In de socialistische partij waren minderheidsgroepen, 

die zich niet stoorden 

aan de godsvrede en een radicaal-linkse 

opstelling koppelden aan activisme. Deze 

jongeren o.l.v. Jozef Ursi en Leo Magits 

kregen weinig steun, alleen van leeftijdsgenoten 

uit de SJW-kernen. De bevolking 

was de fusillade en de brand van 1914 nog 

lang niet vergeten! De BWP zelf wou met 

de activistische drijverijen niets te maken 

Arm Vlaanderen 

De haveloze pendelarbeiders van Arm Vlaanderen 

worden afgezet tegen de rijke Franstalige bourgeois. 

Voorpagina van het Leuvense activistische blad 

Uilenspiegel (21 juli 1918). 

hebben en sloot de groep uit de partij. Eind 

1918 was in Leuven een afdeling van de 

Centrale voor Sociaal-Demokratische Aktie 

actief. 

Binnen de partij bleef die ageren voor de 

vrede en Vlaamse onafhankelijkheid. In 

1918 richtte Ursi zelfs een eigen militie 

op om de anti-activistische onrust in de 

straten van Leuven te stoppen. Hij voelde 

zich geroepen om burgemeester te worden 

aan het hoofd van een activistisch schepencollege. 

1918: een duitse arbeiders- 

en soldatenraad in leuven 

Het einde van de oorlog bracht Duitsland 

in een revolutionaire situatie: arbeiders- 

en soldatenraden trokken alle macht naar 

zich toe. Op 10 november 1918 hesen Duitse 

soldaten de rode vlag op het Brusselse 

stadhuis. De BWP liet meteen weten dat ze 

van dit soort revolutie niet moest weten. 

De socialisten praatten op de bevolking in 

om niet mee te doen met wanordelijkheden 

bij de aftocht van de Duitse soldaten. In 

de nacht van 7 op 8 november stopte in 

Leuven een met rode vlaggen versierde 

trein vol met revolterende soldaten op weg 

naar Berlijn. Die richtten op het Stationsplein 

prompt een soldatenraad op. Na de 

bekendmaking van de wapenstilstand betoogden 

honderden ongewapende soldaten 

door de stad achter wapperende rode 

vanen. De bevolking herinnerde zich een 

geheel ander gedrag en hield zich afzijdig. 

Alleen in sommige volksbuurten kregen 

ze sympathiebetuigingen. De soldaten 

stapten naar De Proletaar, waarschijnlijk 

in de hoop de BWP mee te krijgen. Maar ze 

maakten geen enkele kans. 

De soldatenraad oefende enkele dagen de 

macht uit over de stad. Zelfs de Leuvense 

politie had een vrijgeleide van de raad 

nodig. Op 19 en 20 november verlieten de

Ter gelegenheid van de intrede van koning Albert 

wilde de BWP met een affiche laten weten dat de 

terechte hulde aan de vorst geen afbreuk deed aan de 

republikeinse overtuigingen van de partij. Dat vond de 

Leuvense burgemeester wat te ver gaan. Hij liet de 

affichering een dag uitstellen onder luid protest van 

de socialistische raadsleden. 

Duitse soldaten de stad. Een aantal activisten, 

onder wie Ursi en Magits gingen mee 

naar Berlijn om daar deel te nemen aan de 

Spartacusopstand. Ursi werd na de oorlog 

bij verstek ter dood veroordeeld. 

Onmiddellijk na de aftocht namen Leuvenaars 

weerwraak voor de doorstane 

ellende. Ze plunderden de bedrijven in de 

buurt van het station samen met Russische 

soldaten die in Corps Creux waren gevangen 

gehouden door de Duitsers. Het ging 

er hard aan toe. Toen de Leuvense politie 

wilde optreden tegen de plunderaars 

(20 november) werden ze op geweerschoten 

onthaald. Het schepencollege riep de hulp 

in van het Belgische leger. Die avond nog 

sloegen ruiters en karabiniers het oproer 

neer. Hoe dat precies gebeurde, is niet 

geweten. 

Het bleef nog enkele dagen onrustig. Het 

stadsbestuur richtte een gemeentelijke 

wacht op, die in beurtrol bij ongeregeldheden 

kon optreden. Ook in Kessel-Lo gebeurde 

dat. Ook hier waren socialistische 

militanten bij betrokken, waaruit blijkt 

dat de Leuvense socialisten de nationale 

oproepen van de partij trouw volgden. 

1886-1918 | 55 

Leo Magits over zijn houding tijdens de oorlog: 

‘Om die te begrijpen, moet u rekening houden met onze mentaliteit. In 1914 was ik al plaatselijk 

secretaris van de Socialistische Jonge Wacht, een organisatie die uiteraard revolutionair was. Wij waren 

tegen de oorlog want voor ons was dat een kapitalistische oorlog. We redeneerden in de schema’s van het 

marxisme en ideologisch beleefde ik die oorlog dus niet als een normale patriot maar als socialist. 

Zo kwamen er thuis in het café Duitsers met wie we discussieerden en waaronder wij met voldoening 

soms sociaal-democraten ontdekten. … 

Het is dus wel duidelijk dat, als wij het activisme zijn ingegaan, deze stap mede bepaald werd door onze 

socialistische opvatting: ons activisme was verbonden met een socialistisch inzicht.’ 

J. FLORQUIN, Ten huize van Leo Magits, deel 8, 1972, p. 224


Optocht van de ISAOL (Internationale Socialistische Anti-Oorlogsliga), 

14 en 15 september 1935 

Jeugdbeweging Rode Valken

‘wij zijn de 

jonge garde van 

’t proletariaat.’ 

(1919-1950) 

Met de Proletaar, mutualiteit, vakbond, werkersbonden en wijkclubs had de socialistische beweging 

voor de oorlog een stevige ruggengraat opgebouwd, maar waren ook groeipijnen zichtbaar geworden. 

Zuiver electoraal bekeken zat de partij binnen het meervoudig kiesstelsel aan haar plafond. 

Buiten Leuven bestond de partij nauwelijks. De Boerenbond had het ommeland rond Leuven stevig 

in de greep. De ‘dreiging’ van een socialistische doorbraak op het platteland - als die al had bestaan - 

was met succes afgewend. Maar ook in het eigen vaarwater lag een kaper op de loer. De christelijke 

arbeidersbeweging zocht een evenwicht tussen de belangen van standen, geloof en klassen, vastberaden 

om de arbeiders als verdwaalde schapen terug naar de katholieke stal te leiden. 

De jaren dertig verliepen tumultueus. Jongeren, gepokt en gemazeld in de jeugdbeweging, eisten de 

toekomst op. Die generatie nam na de Tweede Wereldoorlog het heft in handen, boordevol ambitie. 

1919-1950 | 57


In de grondwetsherziening 

van 1921 werd het algemeen 

enkelvoudig stemrecht 

ingevoerd; dit systeem huldigde 

het principe van “één man, één 

stem”. Vrouwen kregen enkel 

stemrecht op gemeentelijk 

niveau. 

socialistische ‘vloedgolf’ 

(1918-1921) 

verwezenlijkingen op 

nationaal vlak 

Tijdens de onrustige weken na de wapenstilstand 

had de Leuvense BWP zich zeer 

pragmatisch en allesbehalve revolutionair 

opgesteld. Toen de kruitdampen optrokken 

en het kanongebulder zweeg, zag de 

politieke toekomst er wat rooskleuriger 

uit, hoewel niet echt rood. De verkiezingen 

van 1919 - de eerste met algemeen mannenstemrecht 

- schudden de parlementaire 

krachtsverhoudingen grondig dooreen. 

De Katholieke Partij verloor haar absolute 

meerderheid en viel terug op 73 zetels, de 

liberalen op 34. De BWP werd met 36% van 

de stemmen en 70 zetels, de tweede partij 

van het land, maar de grootste in Wallonië 

en Brussel. 

Het klimaat van sociale beroering en vermeende 

revolutiedreiging maakte de burgerij 

vrijgeviger dan ooit, ook omdat deze 

de BWP in die jaren van heropbouw liever 

in de regering duldde dan in de oppositie. 

Met het zuiver algemeen stemrecht, de 

achturendag, de achtenveertigurenweek, 

een wettelijk minimumloon, een kosteloos 

pensioen en de afschaffing van het 

stakingsverbod als blikvangers verzilverde 

de BWP haar loyale deelname aan de 

regeringen van nationale eenheid. 

In ruil respecteerde de partij de sociale 

vrede. 

lokale doorbraak 

Ook in Leuven heerste tot 1921 de ‘godsvrede’ 

tussen de partijen. Het was voor de 

BWP moeilijk om in Leuven een aansprekend 

boegbeeld te vinden. De partij zocht 

iemand die haar in het parlement waardig 

en op niveau kon vertegenwoordigen. 

Het activisme bv. had opkomend talent 

verbrand. Louis Tielemans was door zijn 

burgerlijke afkomst niet de aangewezen 

figuur om de partij te leiden. ‘Brussel’ wipte 

ook vooroorlogs Kamerlid Frans Triau 

en dropte Edmond Doms uit Anderlecht, 

gewezen onderwijzer en kabinetschef van 

Emile Vandervelde op Justitie. Tijdens de 

oorlog had hij lesgegeven aan de Centrale 

voor Arbeidersopvoeding en hij was dus 

in Leuven geen onbekende. Na de parlementsverkiezingen 

van 1919 bleef de 

Katholieke Partij met 40% van de stemmen 

de grootste partij in het arrondissement 

Leuven. De BWP kwam als tweede uit de 

stembus met 27%. De katholieken bleven 

de baas op het platteland, maar in de meer 

geïndustrialiseerde kantons Leuven (35%) 

en Tienen (32%) moesten ze de socialisten 

laten voorgaan. De arbeidersklasse stuurde 

Doms en Victor Hessens uit Tienen naar 

de Kamer. De Leuvense socialisten waren 

opgetogen over dit resultaat en hoopten op 

een doorbraak in volgende stemrondes. 

In 1921 werd elke volwassen man van 21 

jaar en ouder driemaal naar de stembus 

geroepen. Niet enkel de Kamer en de 

Senaat, maar ook de provincie- en de 

gemeenteraad moest vernieuwd worden. 

Alleen voor de gemeenteraad mochten 

vrouwen hun stem verheffen. De partijleden 

wilden Doms bovenaan de lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen. 

Er ontstond een 

fikse rel toen de Bestendige Deputatie van 

Brabant hem onverkiesbaar verklaarde, 

omdat hij nog in Anderlecht woonde, waar 

zijn vrouw les gaf. Louis Tielemans kwam 

onverwacht pas als achtste uit de ledenbevraging. 

Het socialistisch programma 

bevatte punten die voor de komende jaren 

de rode leidraad vormden: versterking van 

het officieel onderwijs, goedkope huisvesting, 

verfraaiing van de arbeiderswijken, 

warme maaltijden op school, een gemeentelijke 

kinderkribbe, arbeiderspensioen 

en de achturendag in de stadsdiensten. De 

BWP en de katholieken kwamen met elk 10 

zetels op gelijke hoogte. De liberalen vielen 

terug op 4 zetels. Een zetel ging naar een 

nationalist. 

De socialisten wilden met de liberalen 

een antiklerikaal schepencollege vormen,

wat gezien de vooroorlogse traditie voor 

de hand lag. Maar voor de conservatieve 

liberalen bleek het burgerlijke hemd 

nader dan de ‘blauwe’ werkmanskiel. Zo 

gebeurde wat voordien ondenkbaar was: 

liberalen en katholieken bereikten een 

akkoord over het burgemeesterschap en 

de bevoegdheden Onderwijs en Openbare 

Werken. Pas daarna zochten ze de socialisten 

aan voor de vorming van een drieledig 

college. 

De socialisten kregen twee ‘minderwaardige’ 

schepenambten aangeboden: 

Financiën en Burgerlijke Stand en stapten 

uit het overleg. Door Louis Tielemans als 

derde schepen aan te duiden, probeerden 

katholieken en liberalen nog de BWP te 

doen toegeven. Tielemans ontweek dit al 

te doorzichtig maneuver en diende prompt 

zijn ontslag in. In maart 1922 haakten de 

socialisten definitief af en werden de twee 

onbemande schepenzetels ingevuld. 

De parlementsverkiezingen van 1921 stonden 

volledig in het teken van de militaire 

kwestie. Er was een incident geweest met 

minister Anseele en als gevolg daarvan 

stapten de socialistische ministers op. 

De BWP verloor 2% van de stemmen. Doms 

en Hessens behielden hun zitje in de Kamer. 

Desiré Vandemoortele werd senator. Bij de 

provincieraadsverkiezingen behaalde de 

BWP in het district Leuven 4 zetels. Leopold 

Béosier werd provinciaal senator. 

het ommeland kleurt rood 

Dat de BWP het goed deed in het kanton 

Leuven was ook te danken aan de goede 

uitslagen in buurgemeenten, waarvan een 

aantal tot socialistische burchten uitgroeiden. 

De arbeiders van Blauwput stuurden 

in 1921 vier socialisten naar de Kesselse 

gemeenteraad. Leopold Béosier en Alfons 

Roelandts, secretaris van de metaalbond, 

werden in het socialistisch-liberaal college 

bevoegd voor Openbare Werken, Financiën 

en Onderwijs. In Wilsele was de doorbraak 

nog indrukwekkender: 6 van de 11 zitjes. 

Op eigen verzoek werd Henri Corbeels pas 

in 1926 de eerste rode burgemeester in 

het arrondissement. De BWP in Herent/ 

Wijgmaal behaalde 4 zetels en kwam met 

één schepen in een drieledig college. 

1919-1950 | 59 

Op 16 oktober 1921 grepen 

katholieken en liberalen een 

op zich onbetekenend incident 

gretig aan om zich van de 

socialisten te ontdoen. Op een 

antimilitaristische meeting in 

La Louvière was aan de Jonge 

Wachten een vlag overhandigd, 

waarop een soldaat stond 

afgebeeld die zijn geweer stuk 

sloeg. Minister Anseele was 

daarbij aanwezig. Dat ook in 

Leuven dat antimilitaristisch 

symbool gevoelig lag, bleek 

in september 1923. Van het 

Leuvense schepencollege kregen 

de socialistische oud-strijders 

geen toelating om hun vlag 

met het gebroken geweer te 

dragen op de vaandeloptocht 

van de oud-strijders. Ook bij de 

inhuldiging van het monument 

ter ere van de gesneuvelde 

soldaten op 27 juni 1924 verbood 

het stadsbestuur het dragen van 

die vlag. 

In het arrondissement 

Leuven ging de BWP van 

6 gemeenteraadsleden in 

2 gemeenten (1911) naar 40 

in 13 gemeenten. 27 daarvan 

werden behaald in Leuven en 

randgemeenten. In 7 gemeenten 

maakte de partij deel uit van 

het schepencollege.


‘Had ons gemeentebestuur 

dit monument geplaatst daar 

waar nu de square is aan de 

Thienschestraat en de Groote 

Markt dan zou het een prachtig 

geheel geweest zijn. In ‘t midden 

der plaats, met een park van 

bloemen en verder de prachtige 

gebouwen die daar prijken, ware 

het monument indrukwekkend 

geweest en zou de fijne 

sculptuur en meesterwerk van 

den heer Wolfers er veel toe 

bijgedragen hebben om onze 

groote Markt een prachtig en 

kunstig aanzien te geven. Een 

monument, goed geplaatst en 

in akkoord met de omliggende 

gebouwen is voor eene stad een 

echt kunststuk, slecht geplaatst, 

het omliggende verdoovende, 

is het nen kemel. ‘t Is voorwaar 

spijtig voor den artist.’ 

De Volkswil, 27 september 1924 

Socialistische affiche 

wetgevende verkiezingen 

1921 

in de bres voor volkshuisvesting 

leuven verrijst als een 

feniks uit zijn as 

De Duitse ‘soldateska’ hadden in augustus 

1914 vooral de rijke stadsbuurten weggebrand. 

Maar tijdens de oorlog kregen 

de straten in de omgeving hun deel van de 

ellende door een gebrek aan onderhoud. 

Over de heropbouw van de vernielde stad 

werd door allerlei experten een verhit 

debat gevoerd. 

In ieder geval moest Leuven uit haar asse 

herrijzen, mooier dan de stad ooit geweest 

was. Alleen een gedenksteen, met de afbeelding 

van het wapenschild van Leuven, 

een brandende toorts, een bajonet en de 

vermelding ‘14-18’ moest in de gevel van 

heropgebouwde panden herinneren aan 

de gruwel van augustus 1914. Een andere 

discussie betrof het zogenaamd ‘schermblok’, 

dat de bres moest dichten tussen de 

Grote Markt en de Stationsstraat (nu Bondgenotenlaan). 

Dat gebouw kwam er nooit 

en dus bleef wat later het Fochplein werd, 

een onbestemde vlakte - een open wonde - 

in het stadscentrum. Zeer tegen de zin van 

Louis Tielemans. In zijn ogen was dat plein 

de aangewezen locatie voor het monument 

dat enkele jaren later op het Martelarenplein 

kwam. Deze ‘kolossalen klomp steen’ 

verknalde op die plaats het zicht op het 

station en omgekeerd op de stad en het 

stadhuis. De BWP maakte zich overigens 

in de gemeenteraad bijzonder vrolijk over 

het uitstel van de inhuldiging, omdat de 

katholieke verenigingen geschokt waren 

over de gebeeldhouwde ‘naaktheden welke 

algemeen protest hebben doen oprijzen’. 

De BWP klaagde aan dat de vergoedingen 

voor oorlogsschade vooral naar de rijke 

inwoners ging. De overheid eiste in ruil 

voor subsidies een algemeen plan van 

aanleg voor de hele stad. 

Dat plan, dat in september 1919 aan de 

gemeenteraad voorgelegd werd, wilde 

de hele stad betrekken bij de wederopbouw 

en dus ook de volksbuurten en de 

gangetjes aanpakken. In het uitvoeringsprogramma 

werden op de vrijliggende 

terreinen van de binnenstad tuinwijken en 

openbare parken ingekleurd. Vooral op de 

noordwestelijke hellingen was plaats voor 

fraaie arbeidersbuurten, waar de werkman 

na zijn dagtaak, ver van de stank van 

de fabrieken, in zijn tuin kon genieten van 

de natuur en de frisse lucht. 

Maar die ambitieuze plannen maakten 

geen kans. Grondeigenaars wilden geen 

gronden verkopen aan betaalbare prijzen. 

De stadsoverheid zelf gaf voorrang aan de 

financiering van de wederopbouw die de 

ruimtelijke scheiding tussen arm en rijk in 

stand hield. 

de woningnood 

Onder socialistische druk pakte de nationale 

regering de woningnood aan met 

een driepuntenprogramma. Dat omvatte 

een huurwet om de huurprijs in de hand 

te houden, de aankoop van noodwoningen 

voor daklozen en vluchtelingen en de

ouw van sociale huurwoningen als duurzame 

oplossing. Ongeschonden huizen en 

heropgebouwde panden werden letterlijk 

volgestouwd met gezinnen. Door de ‘babyboom’ 

kwamen er ook veel kleine kinderen 

bij. Die gezinnen trokken in arren moede 

in bij ouders, die al benepen woonden, of 

op kamers, die verhuurd werden aan voorwaarden 

die de beurs van noodlijdende 

arbeidersgezinnen ver te boven gingen. De 

eigenaars, ‘huisjesmelkers-bloedzuigers’ 

volgens de socialistische pers, maakten van 

de woningnood een lucratieve deugd, ook 

in de gangetjes en cités. 

Veel ijver om daaraan te verhelpen legde 

het rooms-blauwe college niet aan de 

dag. In de gemeenteraad van september 

1923 luidde de BWP-fractie dan ook de 

noodklok. De huurwet liep af en tientallen 

gezinnen dreigden op de straatstenen te 

belanden. Tielemans die zich ook zorgen 

maakte om de stadsvlucht van arbeidersgezinnen, 

drong aan op de bouw van sociale 

huurwoningen op het grondgebied van de 

stad. De regering verlengde de bestaande 

huurwet, uiteindelijk tot in 1933. 

In 1916 had de regering in ballingschap 

het Koning Albertfonds opgericht voor de 

bouw na de oorlog van noodwoningen, 

demonteerbare houten paviljoenen, en 

de aankoop van Britse legerbarakken, 

die eerder gebruikt waren in de vluchtelingenkampen. 

Noodwoningen van het 

Albertfonds moesten dringend aangekocht 

worden om gezinnen, die tijdens de oorlog 

have en goed verloren hadden, te huisvesten. 

Heverlee en Kessel-Lo hadden die al 

gezet resp. aan de Nachtegalenstraat (het 

zogenaamde bohemersdorp) en langs de 

Wilselsesteenweg. Niet dat de socialisten 

er hoog mee opliepen, maar als tijdelijk 

onderkomen voor dakloze gezinnen boden 

ze enig soelaas. 

Uiteindelijk kwamen een aantal noodwoningen 

op de Mechelsevest. In 1930 

werden ze onbewoonbaar verklaard. In 

1935 werden de laatste ontruimd, hoewel 

zoon Tielemans beweerde dat in 1953 nog 

26 van die barakken op de Mechelsevest 

bewoond waren.* In Kessel-Lo bleven ze 

tot in de jaren dertig in gebruik. 

‘een gelukkige eigenaar is 

een slechte socialist’ 

De BWP kreeg in 1919 haar zin: de Nationale 

Maatschappij voor Goedkope Woningen 

en Woonvertrekken bood voordelige 

leningsvoorwaarden om gronden te kopen 

en goedkope woningen te bouwen. In de 

voorkeur van die nieuwe maatschappij 

voor tuinwijken, de oprichting van 

huurderscoöperaties en collectieve 

wijkvoorzieningen was de socialistische 

inspiratie duidelijk aanwezig. 

Tuinwijken zouden de woningnood verhelpen 

en door de aanwezigheid van collectieve 

voorzieningen bijdragen tot de ontvoogding 

van de arbeidersklasse. De werkman 

vond daar wat in de grauwe achterbuurten 

en de overbevolkte gangetjes ontbrak: 

ruimte, zon, licht, lucht, en een tuintje, 

waarin hij afgetobd de vervreemding van 

zich af kon spitten. Ze waren aanvankelijk 

erg in trek in Leuven, ook in rechtse 

kringen, hoewel die liever koopwoningen 

wilden gebouwd zien en niet wilden 

horen van de collectieve voorzieningen of 

huurderscoöperaties. Het familiaal geluk 

1919-1950 | 61 

Verkiezingsaffiche over de 

verlengde huurwet tegen de 

katholieke burgemeester 

1932 

Veel comfort boden die 

barakken niet: zij bestonden 

uit één kamer, waarin geslapen, 

gekookt en gegeten werd. 

‘Weet gij niet, mijnheeren, 

dat die ellendige huisvesting 

een kanker is. Men dient den 

arbeider meer te waardeeren 

dan om zijn spierkracht alleen. 

Gezegend is het, waar men soms 

in een kamer van die barakken 

gezinnen met zes en meer 

kinderen van beide geslachten 

te slapen vindt. Gezegend is 

het als men in den winter in die 

krotten het water nevens de 

kachel ziet bevriezen. Gezegend 

is het als men des zomers in 

die stikkende heete en slecht 

vérlichte kamers komt waar 

licht en lucht niet voldoende kan 

ververscht worden.’ 

De Volkswil, 29 januari 1926 

* F. TIELEMANS, 

De saneringsactie te Leuven, in: 

Huisvesting, jg. 8, 1953, nrs. 3-4, 

p. 348


Socialistische affiche 

wetgevende verkiezingen 

1921 

maakte meer kans in een eigen huis in een 

landelijke omgeving. De arbeider bleef weg 

uit het café en ver van het goddeloze en 

gezinsbedreigende socialisme. 

Na de verwijdering van de BWP uit de 

regering haalden de katholieken hun slag 

thuis met de wet-Moyersoen (1922) die met 

bouwpremies de verwerving van een eigen 

woning aanmoedigde. Met dezelfde bedoeling 

verstrekte het Woningfonds van de 

Bond voor (toen nog) Kroostrijke Gezinnen 

vanaf 1928 zeer voordelige leningen. Krediet- 

en woningbouwmaatschappijen van 

katholieken huize behielden de idealen 

‘eigendom’ en ‘huisgezin’ ook in de naam. 

eindelijk de bouw van 

sociale huurwoningen 

Na lang aandringen kon de BWP het 

Leuvense stadsbestuur overtuigen van 

het nut van een lokale huisvestingsmaatschappij. 

Die kwam er in juni 1921 met de 

Maatschappij voor de Bouw van Goedkope 

Woningen. Het kapitaal werd bijeengebracht 

door de stad, het Rijk, de Provincie, 

het Weldadigheidsbureel en een aantal 

Leuvense bedrijven. Onder het voorzitterschap 

van Louis Tielemans bouwde de 

maatschappij tussen 1922 en 1932 meer 

dan 400 woningen in de binnenstad en 

in Heverlee. Ze begon met de bouw van 

tuinwijken in de Voorzorgstraat en aan de 

Tervuursevest. Omwille van de grondprijzen 

werd niet langer geopteerd voor tuinwijken, 

maar voor rijwoningbouw. Dat gebeurde 

o.m. aan de Brusselse Poort, tussen 

de Brusselsestraat en de Mechelsestraat, in 

de Nerviërsstraat en de Heilige Geeststraat. 

In de Sint-Servatiusgang, de Bastinwijk en 

het Torentje werd teruggegrepen naar de 

gangenstructuur. Vóór de oorlog had het 

stadsbestuur met het oog op de geplande 

sanering een reeks huizen in de Slachthuiswijk 

gekocht. Daarvan waren er 21 afgebrand. 

De socialistische fractie stelde voor 

de oorlogsschadevergoeding te gebruiken 

voor de bouw van arbeiderswoningen. De 

rechtbank van oorlogsschade zag dat niet 

zitten. Pas in 1936 kreeg de stad haar zin 

en bouwde 12 woningen in de Hogestraat 

en 6 in de Noormannenstraat. 

Na de Eerste Wereldoorlog kwam de 

sociale woningbouw ook op gang in de 

gemeenten rond Leuven: grond was er genoeg 

en een stuk goedkoper dan in de stad. 

Vooral arbeidersgezinnen met wat spaargeld 

zochten een alternatief buiten de stad. 

De Goede Haard - een huurderscoöperatief 

van iets meer begoeden (onderwijzers en 

kaders van de Centrale Werkplaatsen) - 

legde in 1922 in Heverlee op de helling van 

het Lammekensveld een ‘tuinbouwkwartier 

voor bedienden’ aan. Tussen 1925 en 

1930 werden daar 180 huizen gebouwd 

die als wijk bekend bleef als park Matadi. 

Na de verkoop van de barakken pakte de 

Maatschappij voor de Bouw van Goedkope 

Woningen het Vogelenkwartier tussen 

de Middelweg en de Naamsesteenweg 

aan. Ook aan de Tiensepoort en langs de 

Tiensesteenweg kwamen buurten voor de 

arbeiders aan de spoorweg, de 

Centrale gevangenis, Vander Elst en 

Philips. Aan de overzijde van de spoorweg 

werd met de bouw van kleine, vrij een

vormige arbeiderswoningen langsheen de 

Hoegaardsestraat, ook in Korbeek-Lo de 

verstedelijking voelbaar. 

In 1923 richtte het Nationaal Syndicaat van 

de spoorwegarbeiders Onze Toevlucht op 

om vakbondsleden dicht bij hun werkplaats 

aan een woning te helpen. Deze 

huurderscoöperatieve bouwde langs de 

Gemeentestraat een tuinwijk rond het 

Vredeplein met 246 huizen. De straten van 

dit ‘socialistenkwartier’ kregen namen die 

herinnerden aan de idealen van de Franse 

Revolutie (Vrijheid, Gelijkheid en Broederlijkheid) 

en aan de socialistische oorsprong 

(Achturen, Een Mei). In 1938 werd op 

initiatief van het inmiddels socialistische 

gemeentebestuur de maatschappij Heuvelhof 

opgericht. 

Nog vóór de Tweede Wereldoorlog legde 

architect Victor Bourgeois op ‘het heuvelken’ 

een groep huisjes voor bejaarden aan, 

wat toen baanbrekend was. De wijk kreeg 

de naam van de pas overleden socialistische 

voorman Emile Vandervelde. 

In Wijgmaal bouwden stijfselfabrikant E. 

Remy en zijn ‘even verlichte’ erfopvolgers 

een arbeiderswijk met 255 werkmanshuisjes 

met een tuintje. De huizen konden 

gehuurd worden en gekocht met een 

goedkope lening. Werknemers kregen een 

bouwpremie tot 5 000 fr. als ze al vijf jaren 

in dienst waren en beloofden nog 10 jaar 

te werken voor Remy. Het bedrijf bleef 

dus gul als een vader voor wie zich goed 

gedroeg. Het bedrijf had een toezichtster, 

die als verpleegster aan huis een oogje in 

het zeil hield. 

De sociale woningbouwactiviteit viel in de 

jaren ’30 zo goed als stil. Er was de crisis, 

de inflatie die de koopkracht uitholde en 

de tanende invloed van de BWP op het 

nationale vlak. De katholieke regeringen 

draaiden de kraan dicht, omdat die ‘rode’ 

woonwijken in hun ogen een voorafbeelding 

waren van de collectivistische maatschappij. 

1919-1950 | 63 

Vakbondsaffiche tegen 

de sociale afbraak, 

+/- 1923 

‘Vanaf 1 September zullen er alle dagen in onze stad huisuitzettingen plaats hebben. Waar 

zullen al die familiën naartoe gaan? Waar zullen ze een onderdak vinden? Velen van hun leven 

in angst zonder hoop eene schuilplaats te vinden. Er zijn groote en schoone huizen genoeg 

gebouwd met vele plaatsen en kamers maar, de eigenaars houden er niet aan deze aan den 

eersten den besten te verhuren want ze eischen voorwaarden die het onmogelijk maken dat 

arbeiders een onderkomen zouden hebben. Heeft men kinderen, dan verhuren ze niet en men 

mag er mede op straat slapen. Heeft men geen honderd frank per maand om de huur van 

een paar kamertjes te betalen, dan mag men de deur voorbij gaan. Heeft men geene honderden 

franken liggend geld om drij en zelfs zes maanden huishuur op voorhand te betalen, dan komt 

men niet binnen. Voor hen dus, die deze voorwaarden niet kunnen vervullen, is er geen genade.’ 

De Volkswil, 18 augustus 1923


Na 1919 hadden de liberalen - in 

één klap de kleine partner in het 

antiklerikale kamp - het minder 

begrepen op de socialistische 

‘nieuwlichters’, die ze moeilijker 

naar hun hand konden zetten. 

Een terugblik in het liberale blad 

De Vrijheid (3 november 1923): 

‘O! socialistische partij, wat is er 

van u geworden? 

Waar is de tijd toen ge aan uw 

hoofd leiders hadt wier politieke 

spierkracht zich gevormd had 

in het onverpoosd strijden voor 

een ideaal dat, was het soms 

wel dweepend, ten minste de 

waarde had rechtzinnig te zijn? 

Toen werd gestreden op grond 

van princiepen, toen stelde 

ieder zich, in zijn kamp, te weer 

voor zijne sociale strekking, en 

verdedigde die met hand en 

tand! 

En nu? Een nieuw geslacht 

van socialisten is gekomen, 

een soort van “parvenus” die 

de anderen hebben verdrongen 

en thans van de sociale politiek 

een stiel, een ambacht, een 

“postje” hebben gemaakt. Een 

zwerm van gelukzoekers hangt 

aan de slippen: mannen zonder 

politieke overtuiging, waren zij 

blauw of geel of ookwel rood, 

naar gelang het midden in 

hetwelk zij zich bevonden, tot 

den dag waarop persoonlijk 

voordeel hun dwong in ’t roode 

dwanggareel te lopen. 

Opgedrongen nieuw-bakken 

politiekers spelen de groote 

viool, mislukte kommunisten 

prediken “grève” waar ze maar 

kunnen, en de laagste wezens 

worden uitgezonden om “spioen” 

te spelen onder een huichelend 

mombakkes. 

O! socialistische partij, wat zijt 

ge laag gevallen!’ 

de eerste strijd voor leuven vlaams 

de bwp bijt de spits af 

Franstaligen waren in de stad een welstellende, 

invloedrijke minderheid. Het Frans 

was de diensttaal in het Leuvense bestuur 

en in het middelbaar onderwijs. Zelfs in het 

vierdegraadsonderwijs, een opstap naar 

een klerkencarrière, was Frans de voertaal. 

Om de Vlaamse bevolking voor zich te 

winnen legde de Duitse bezetter tijdens 

de Eerste Wereldoorlog het Nederlands 

op als bestuurstaal. Die had trouwens om 

de Belgische arbeiders aan haar kant te 

krijgen de invoer van de zeer vooruitstrevende 

Duitse sociale wetgeving overwogen. 

Onmiddellijk na de aftocht van de Duitse 

troepen werden de vooroorlogse taaltoestanden 

hersteld. 

De socialistische fractie nam het voortouw 

bij de vervlaamsing van het bestuur. Nog 

voor de taalwet daartoe verplichtte, vroeg 

zij om het Nederlands te gebruiken in de 

gemeenteraad. Dat gaf de nieuw verkozen, 

Fransonkundige gemeenteraadsleden de 

kans om volwaardig aan de debatten deel 

te nemen. De taalwet van 1921 legde het 

basisbeginsel ‘streektaal = voertaal’ vast, 

maar liet ruimte voor uitzonderingen. 

Begin 1922 stelde het katholiek-liberaal 

college voor om het Frans te behouden als 

tweede bestuurstaal. Na protest van de 

socialisten en de katholieke flaminganten 

maakte de gemeenteraad het gebruik van 

het Nederlands verplicht zoals de wet oplegde, 

maar met een uitzondering voor de 

burgers die erom vroegen. De socialisten 

stemden tegen. Bij nieuwe aanwervingen 

was de kennis van het Nederlands vereist, 

waardoor het Frans als voertaal in 

de stadsdiensten in onbruik geraakte. De 

BWP bleef in de volgende jaren de Vlaamse 

grieventrommel roeren. Op 2 oktober 1922 

werd een BWP-motie tot vernederlandsing 

van de Gentse universiteit door een meerderheid 

in de gemeenteraad aanvaard. 

In 1924 stelde Louis Tielemans voor om 

de stedelijke vakschool nieuw leven in te 

blazen door het Nederlands als voertaal 

te gebruiken in het derde en vierde jaar. 

Dit werd verworpen door de meerderheid, 

inclusief de katholieke flaminganten. 

linkse flaminganten op het 

voorplan 

Dat de lokale BWP zich strijdbaar flamingantisch 

opstelde, was niet zo verwonderlijk. 

De ‘klassenvijand’ op de werkvloer 

en de stedelijke elite die op het stadhuis 

de dienst uitmaakte, was Franstalig. Vlak 

voor de verkiezingen van 1921 had de 

katholieke rechterzijde de liberalen nog 

gepolst over een franskiljons en antisocialistisch 

monsterverbond. Ook de breuk in 

het antiklerikale front met de overwegend 

franskiljonse liberalen kwam de linkse 

flaminganten goed uit. Edmond Doms, die 

na de gemeenteraadsverkiezingen van 

1926 eindelijk in de gemeenteraad kwam, 

was vóór de oorlog nog opgetrokken met 

Camille Huysmans in de Brusselse rand. 

Ze waren bevriend gebleven, ook toen 

deze laatste voor zijn Stockholmdiplomatie 

en later als Vlaamsgezind minister onder 

vuur kwam te liggen van Franstalige tegenstanders 

en franskiljons uit Vlaanderen. In 

januari 1921 stelden ze samen in een ophefmakend 

Kamerdebat voor om de spons 

te vegen over de misstap van het activisme. 

Doms was gewezen kabinetschef van Justitieminister 

Vandervelde, die vlot omging 

met clementiemaatregelen. Doms wist dus 

waarover hij sprak als hij het had over ‘de 

anti-Vlaamse vervolgingswaanzin’. 

In de aanloop naar de verkiezingen van 

1926 pakte de BWP uit met Jan Huyberechts, 

katholiek, maar ook actief bestuurder 

- na 1927 zelfs voorzitter - van de 

Vlaamse Oud-strijdersbond, dus een notoir 

flamingant. Hij miste op het nippertje een 

zetel, maar werd in 1932 gepolld op de 

zevende plaats. 

Ook in het geschil over de herbenoeming 

van ontslagen activistische onderwijzers

nam de partij duidelijk stelling. Ondanks 

een tactisch tegenvoorstel van het college 

om leden van de socialistische onderwijsvakbond 

te benoemen, dwong de BWP 

in januari 1930 de heropname van onderwijzer 

Edward Maes af. Zijn gewezen 

collega Emiel Frantzen, tijdens de oorlog 

kompaan van Ursi, had minder geluk en 

bleef ontslagen. Hij werd in 1932 door de 

partij naar voor geschoven als kandidaatgemeenteraadslid. 

Het was tekenend voor 

de Vlaamsgevoeligheid van de partijmilitanten 

dat hij in de poll alleen partijleider 

Doms en Jean Thiriart moest laten voorgaan. 

Beide ‘flaminganten’ werden verkozen. 

Met Frantzen, Huyberechts en vooral 

met de naar Leuven teruggekeerde Leo 

Magits (1936) kwam de partij in het reine 

met haar eigen Vlaamse oorlogsverleden. 

Het was een sterke aanwijzing dat de 

grondstroom waarop het linkse activisme 

dreef, sporen had nagelaten. Het was ook 

geen toeval dat het flamingantisme en 

daarmee samenhangend antimilitarisme 

jongeren als Alfons Vranckx en Franz 

Tielemans tot eerste schreden in de politiek 

aanmoedigde. Op de Guldensporenviering 

van 1928 in Leuven werden de rode vlaggen 

van de Socialistische Arbeidersjeugd 

opgemerkt. 

De Leuvense partijafdeling kreeg voor 

haar Vlaamsgezinde opstelling zelfs een 

pluim van De Standaard (2 oktober 1929). 

In 1930 stemde het arrondissementscongres 

van de BWP-Leuven voor de afschaffing van 

de Franstalige scholen en afdelingen in 

Vlaanderen. Het richtte een motie naar het 

nationale partijbestuur waarin de culturele 

autonomie van Vlaanderen werd geëist. 

1919-1950 | 65 

Uitstap van socialistische 

zangkringen De Toekomst 

en De Volksstem 

1930


Personeel van de socialistische 

brouwerij La Fleur d’Or 

1930 

een socialistisch familieportret 

‘Eenige socialistische geboden. Een socialist 

is aangesloten bij een syndikaat. Een socialist 

is lid van de coöperatief. Een socialist 

spaart in de kas van de Proletaar. Een 

socialist is geabonneerd op een socialistisch 

dagblad en op het weekblad van zijn 

arrondissement, De Volkswil. Een socialist 

is lid van den Werkersbond. Een socialist 

bezoekt regelmatig het Volkshuis. 

Een socialist laat geen gelegenheid voorbijgaan 

om zich geestelijk en zedelijk te 

ontwikkelen.’ 

Deze gedragscode kon je op 4 juli 1925 

lezen in de rubriek Tienen van De Volkswil. 

Ze gold evenzeer voor de Leuvense 

kameraden. In die jaren twintig ging alle 

aandacht naar verankering van de partij in 

de steden én naar de pogingen om o.a. via 

de ziekenbonden het landelijke ommeland 

open te breken. 

Het portret uit de jaren twintig toont de 

socialistische familie op haar ‘paas’- of liever 

‘1mei-best’. Dat bleef een hoogdag, die 

steevast begon met warme chocolademelk 

voor de kleinsten en suiker- of boterkoeken. 

coöperatieve bloei 

De coöperatie bleef nog lang de financiele 

bron voor de socialistische beweging. 

Samen met de bakkerijen in Aarschot en 

Tienen werden nu ook steeds meer klanten 

met bijhuizen ‘op den buiten’ bediend. 

In Leuven kwamen winkelfilialen in de 

Brusselsestraat, de Naamsestraat en de 

Tervuursestraat. In de Proletaar vonden 

in 1925 velen een baan: 19 bedienden, 8 

broodvoerders, 11 winkelpersoneelsleden, 

6 in de bakkerij, 10 in drukkerij De Zaaier, 

13 in brouwerij La Fleur d’Or, die menig 

café of partijgenoten aan huis van gerstenat 

voorzag. Voor de Prévoyance Sociale/ 

Sociale Voorzorg werkten zeven agenten. 

De ‘Mechelsestraat’ barstte uit haar voegen. 

De bakkerij en de kolenhandel werden 

ondergebracht in een ruim gebouw op 

de hoek van de Brouwers- en de Fonteinstraat, 

achter de brouwerij. Daar werd in 

september 1923 een gloednieuwe bakkerij 

ingehuldigd. In de Brusselsestraat kwam 

Ons Huis. De coöperatieve diensten, het 

partijsecretariaat, de ziekenfondsen vakbondssecretariaten 

vonden daar onderdak.

ook de vakbondsactiviteiten 

kennen een 

snelle heropstart 

De vakbeweging straalde in de eerste naoorlogse 

jaren enorm veel zelfvertrouwen 

uit. De Leuvense Federatie van Vakbonden 

zag haar ledenaantal in 1919 vervijfvoudigen. 

De regering vertrouwde de uitbetaling 

van werklozensteun aan de vakbonden 

toe. De vrijwillige verzekering werd nog 

aantrekkelijker gemaakt door lokale en 

provinciale toeslagen op de uitkeringen 

van het Crisisfonds, de latere Nationale 

Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Werkloosheid. 

De metaalvakbond bleef met haar aanhang 

in de spoorgebonden bedrijven een van 

de hoekstenen van het syndicalisme. Het 

Nationaal Syndicaat dat de werklieden in 

overheidsdienst (PTT, NMBS) organiseerde, 

was alleen lid van de Syndicale Kommissie, 

niet van de BWP. De mislukte nationale 

spoorstaking van 1923 en vooral de 

plaatselijke solidariteit en ondersteuning 

van de Proletaar, werkten de toenadering 

tussen partij en vakbond in de hand. Op de 

inhuldiging van hun vakbondslokaal, het 

Achturenhuis in de Diestsestraat,stonden 

de vakbondsleden zij aan zij met de partijmilitanten. 

Volgens het verslag van De 

Volkswil stapten op 14 september 1924 wel 

15 000 mensen door Leuven. 

De bourgeoisie deed onmiddellijk na de 

oorlog toegevingen om erger te voorkomen, 

maar ook alleen daarom. Vanaf 1922 

was het uit met de lieve sociale vrede: de 

verwachte sociale onrust was uitgebleven 

en de BWP uit de regering weggewerkt. 

Ook het patronaat in Leuven duldde 

slechts met grote tegenzin de vakbonden 

op de werkvloer. Verwezenlijkingen zoals 

de ‘opgedrongen’ achturendag probeerde 

het terug te schroeven met loonsverlagingen 

en overuren. Bij stakingsacties daartegen 

riskeerden gesyndiceerden op straat te 

vliegen. 

De patroons van Hungaria en Remy besloten 

in januari 1923 botweg met een lockout 

bij een vakbondsactie in de voedingssector. 

Vooral de staking van de maalders 

1919-1950 | 67 

De Feesten van ‘t Nationaal Syndikaat 

Zij zijn buitengewoon prachtig geweest. Vrijdag en Zaterdag was de bedrijvigheid in het 

Acht-uren-huis buitengewoon. De versiering der zalen was uitstekend en de verlichting 

veelbelovend. Meer dan duizend elektrische lampjes waren aangebracht. In de verbruikzaal 

was het ons gegeven een prachtig tafereel te bewonderen. Onze makkers cheminots 

hebben het schoon idee opgevat hun Acht-uren-huis met schilderijen te behangen. 

Dit werk is overgelaten aan den zeer verdienstelijken Vlaamschen kunstenaar Frans 

Nackaerts. Het eerste gedeelte is klaar. Indrukwekkend is het gewrocht; het stelt ons voor 

«De verheerlijking van den arbeid». Wij zetten onze makkers aan het te gaan bezichtigen, 

het is de moeite waard. 

‘s Avonds was het ontvangst van de vreemde afgevaardigden, uit Nederland, Groot 

Hertogdom Luxemburg, Frankrijk en ook uit Eupen-Malmedy. De afvaardigingen werden 

verwelkomd door makkers Van Hoven en Maes. Bloemen werden aangeboden door de 

Nederlanders en de Trammannen… ‘s Zondags in den morgen kwamen de betoogers 

in dichte drommen van overal. Om 10 ure kwamen de trammannen van Brussel aan 

met hunne harmonie, 120 uitvoerders. Om 10.30 ure gaf dit korps een uitstekend en 

welgelukt koncerto voor het stadhuis. Honderden menschen waren toegestroomd om 

deze kunstopvoering te komen hooren. Intusschen brachten de treinen gedurig duizenden 

betoogers aan. Het was aan de statie een gewoel en gedrang zooals nooit Leuven 

gekend heeft. Om 2.30 ure, ondanks de plassende regen, stelde de stoet zich vaardig voor 

den optocht. Niet minder dan 24 muziekkorpsen, 139 verschillende groepen, waarvan 

afdeelingen van het N. S. De groepen van het N. S. -alleen defileerden 45 minuten 

voor het Acht-uren-huis, niettegenstaande het maar gedurig aan regende. Bijzonder 

opgemerkt de talrijke groep socialisten, geleid door onze volksvrienden Doms en Beosier. 

Almaar door ging het door de straten der stad naar het park. Hier was de opeengepakte 

menigte zoo groot dat we ze op 15,000 mogen schatten. In bijwezen dezer menschenzee 

werd een feestkantate uitgevoerd. 600 zangers, kinderen, vrouwen en mannen hadden 

plaatsgenomen op een verlengd verhoog. De indruk door de kantate verwekt was 

overweldigend. Meerdere malen gedurende de uitvoering uitbunding toegejuicht en eene 

geweldige, overheerschende ovatie werd den uitvoerders bij het einde gebracht. Er werd 

gebisseerd, met onverminderd succes. Daarna nam Senator Renier het woord. Hij dankte 

de vreemde en inlandsche afvaardingen, bracht eene dankbare hulde aan de socialisten, 

baanbrekers van het syndicalisme en onder uitbundig applaus begroette hij Doms en 

Beosier. Lang nog bleven de betoogers in de stad zich vermaken wat den handel heel 

wat zal hebben opgebracht. Zelden hebben wij te Leuven zulke prachtige en welgelukte 

feesten bijgewoond. 

De Volkswil, 20 september 1924 

De bakkerij van coöperatie De Bie 

Deze coöperatie aan de Diestsesteenweg was vóór de Eerste Wereldoorlog opgericht door 

en voor ‘staatswerklieden’, o.m. van de Centrale Werkplaatsen. De Proletaar had last van 

deze concurrent, die bij socialisten in Kessel-Lo de voorkeur genoot.


Socialistische affiches 

1925 

bij Remy sloeg wonden. De staking werd 

verloren door onderkruipers, maar ook 

door omkoping en intimidatie, zo beweerden 

arbeiders achteraf. De harde kern 

vloog buiten. Anderen kregen de kans om 

tot betere inzichten te komen en werden 

voor vijf jaren ‘verbannen’ naar filialen 

van Remy in Spanje (Hernany) en Frankrijk 

(Gaillon). Deze staking deed ook de 

partijafdeling van Wijgmaal geen deugd. 

Vakbond en partij werkten voortaan in 

stilte, uit schrik dat hun leden aan de deur 

zouden gezet worden. Alleen wie niet bij 

Remy werkte kon zich openlijk ‘outen’ als 

socialist, anderen in de beslotenheid van 

het stemhokje waar meer dan de helft van 

de Wijgmaalse kiezers het bolletje ‘rood’ 

kleurde, zoals bleek in 1926. Van de 11 

gemeenteraadsleden in Herent waren er 

5 socialist. 

Bij schoenfabrikant Wanet in de Mechelsestraat 

brak in oktober 1924 een staking 

uit voor een looneis van 10%. Uit solidariteit 

met de ‘getroffen’ patroon riepen 

alle werkgevers van de lederverwerking 

de lock-out uit, waardoor 300 arbeiders 

op straat stonden. Na 12 weken werd de 

staking beëindigd met een kleine loonsverhoging, 

maar met de erkenning van 

de vakbond. In 1928 werden 5 patroons 

veroordeeld tot het betalen van een zware 

boete omdat ze akkoorden destijds niet naleefden. 

Ook in de metaalbedrijven dreigden 

de patroons in 1924 met een lock-out 

als de acties tegen de niet-indexering van 

‘Nu of nooit meer willen we nog met de leiders der kristene vakbonden in aanraking komen; 

we pesten die verdeelers, die verraders van het proletariaat. Arbeiders, bant alle kristene en 

burgersbladen uit den huize; beantwoordt de oproepen dier kristene farizeeërs niet meer, die enkel 

ten doel hebben de arbeiders tegen elkander op te ruien. Sluit u allen aan bij onze organisaties; vormt 

een arbeidersblok in staat om het kapitalistische blok te vergruizen en de kristene verraders in hun 

vuil te versmachten. Hoog de harten! Leve de arbeidersinternationale!’ 

De Volkswil, 19 september 1925

de lonen niet zouden ophouden. Midden 

juli 1925 ging Dyle et Bacalan in staking, 

enkele dagen later ook L’Industrie en een 

aantal kleine ijzergieterijen. De staking 

duurde maar liefst 7 weken. Begin september 

gingen alle arbeiders opnieuw aan het 

werk na een belofte tot loonbehoud. 

De vakbonden stonden sterk in de metaalbedrijven, 

maar minder in de voedingsbedrijven 

en de scheikundige nijverheid 

aan de Vaart. Voor wie in de pas liep en 

zich goed gedroeg was het goed werken bij 

Remy: een vaste baan, een behoorlijk loon 

en een gunstige pensioenregeling in vergelijking 

met andere bedrijven. Voor vakbonden 

was ook Stella Artois een moeilijk 

werkterrein. Net zoals Remy was ‘Artoos’ 

vergroeid met de lokale gemeenschap en 

het plaatselijke verenigingsleven. 

‘rood of geen brood’? 

Vele notoire ondernemers waren liberaal. 

Als bondgenoot in de levensbeschouwelijke 

strijd wilde de BWP de klassenvijand 

ook om de sociale vrede wat te vriend 

houden. Bedrijfsleiders van ‘den Dyle’ en 

Centrale Werkplaatsen hadden als het echt 

niet anders kon liever te maken met lastige 

rode syndicalisten dan met de katholieke, 

die slechts een minderheid van de werknemers 

vertegenwoordigden. 

Tussen de socialisten en de ‘betaalde voetlikkers’ 

van de christelijke vakbond kwam 

het herhaaldelijk tot schermutselingen. In 

het ‘voddeblad van de gele onderkruipersbonden’ 

De Nieuwe Tijd van 30 december 

1922 gaf ACV-propagandist Jan Van Loon 

- als ‘Jan Halfloon’ de spreekwoordelijke 

schietschijf van de socialisten - toe dat hun 

leden bij het conflict bij Remy eerst terug 

in dienst genomen werden. 

Volgens de syndicale pers leefden beide 

bonden op voet van oorlog. Tegensprekelijke 

debatten of meetings ontaardden 

soms in meer dan bekvechterijen. Van 

trekken en duwen kwam het wel eens tot 

een handgemeen. Nochtans overtroefden 

de socialisten de christelijke arbeidersbeweging 

overal. De verkiezingen voor de 

Werkrechtersraden in 1928 toonden een 

socialistische meerderheid van 70% bij de 

arbeiders. Vooral in ‘den Dyle’, de Centrale 

Werkplaatsen en bij de spoorwegen 

hadden ze dank zij de metaalbond en het 

Nationaal Syndicaat bijna het monopolie. 

Kwatongen beweerden dat de socialisten 

dit alleenrecht verwierven in ruil voor de 

sociale vrede (‘rood of geen brood’), waarop 

de socialisten hun tegenstanders onder 

het motto ‘geel of geen meel’ gelijkaardige 

praktijken in de schoenen schoven. Ook de 

liberalen probeerden voet aan de grond 

te krijgen in de bedrijven maar dan bij 

de wat beter gesitueerde arbeiders: met 

de Liberale Werkliedenbond, de Liberale 

Pensioenkas van Leuven, de Ligue Libérale 

Démocratique-Secours Mutuels, het 

Liberaal Syndicaat van den IJzerenweg. 

Alle tegenkanting ten spijt was de christelijke 

vakbeweging einde jaren ’20 niet 

langer het kleine broertje, waarover de 

socialistische pers zich enkel in schampere 

bewoordingen uitliet. Hoewel numeriek 

nog ondermaats, was ze voor socialisten 

een factor geworden, waarmee best rekening 

gehouden werd. Voor de christelijke 

vakbond betekende 1929 het einde van 

de ‘rood of geen brood’-periode. In haar 

ogen was het verenigingsrecht eindelijk 

afgedwongen en de socialisten legden zich 

ook in Leuven zeer tegen hun zin neer bij 

het bestaan van een anders geïnspireerde 

concurrent op de werkvloer. Rond 1930 

was er een duidelijke ommekeer te zien in 

de relaties tussen beide bonden. 

1919-1950 | 69 

‘Want het grieft ons zeer te zien hoe ons volk, onze geliefde arbeidersklasse 

in ‘t bijzonder, zedelijk verknoeid wordt door socialistisch vergif.’ 

De Tijd, weekenduitgave 9-10 mei 1926


‘Rood of geen brood’ 

ACV-affiche. De patroon 

van een sigarenfabriek 

Vanderplas op de Lei 

had in de zomer van 

1929 vier christelijk 

gesyndiceerden van buiten 

de stad aangenomen. De 

socialisten gingen tegen hun 

aanwerving in staking. In de 

annalen van de christelijke 

vakbeweging staat deze 

actie geboekstaafd als 

een overwinning op 

het alleenrecht van 

de socialisten inzake 

vertegenwoordigers van de 

arbeiders.

‘ter verovering! de 

arbeidersstand aan 

kristus’ 

Vlak na de oorlog was de christelijke 

arbeidersbeweging nagenoeg stilgevallen. 

In 1919 staken een aantal oude getrouwen 

o.l.v. Prosper Poullet opnieuw van wal. 

In 1921 werd het Algemeen Christelijk 

Werkersverbond opgericht. In hetzelfde 

jaar was de grondlegger pater Claes vrij 

onverwacht ontslagen als directeur van de 

Sociale Werken. Onmiddellijk na de oorlog 

had hij het met zijn pleidooi voor een 

Vlaamse Katholieke Partij grondig verkorven 

bij zijn franskiljonse oversten en 

de katholieke burgerij. Ook bij zijn eigen 

medewerkers en bij de nationale leiding 

van het ACV kwam de ietwat eigenzinnige 

‘rode capucijn’ onder vuur te liggen. Dat 

hij in 1920 tijdens een harde actie van de 

Leuvense naaisters de socialistische minister 

Wouters om bemiddeling vroeg, werd hem 

zeer kwalijk genomen. 

Alle leden van vakbonden, coöperaties, 

ziekenbonden, vrouwen- en 

jeugdorganisaties werden in het ACW 

samengebracht, o.m. om binnen de 

katholieke partij als stand een duidelijke 

politieke aanwezigheid af te dwingen. Het 

weekblad De Nieuwe Tijd moest niet alleen 

de strijd aanbinden met De Volkswil, het 

‘rood leugenblad’, maar ook de christelijke 

arbeider gehoor doen vinden bij de 

conservatieve geloofs- en partijgenoten. 

In de uitbouw van het ACW en de plaatselijke 

werkliedenbonden speelden parochiepriesters 

een grote rol. Ze waren niet 

alleen geestelijke zielenzorgers, maar 

deden alles: secretaris, penningmeester 

en aanspreekpunt voor de leden van de 

mutualiteit en vakbond. In Leuven bleef 

‘De Vaartstraat’ het kloppend hart van de 

beweging. Daar voelden katholieke arbeiders 

zich even ‘thuis’ als de socialisten in 

de Mechelsestraat. In de Lovanium werd 

gefeest en later ook ‘deftige’ films gedraaid. 

De loketten van de ziekenbond ‘Help u zelf, 

zoo helpt u God’, de vakbondssecretariaten, 

een filiaal van de BAC en een winkel 

‘Het Volk van Leuven’ hadden er hun plek. 

Dit bijhuis van de Limburgse Coöperatie 

(later Welvaart) baatte zelf winkels uit in 

de Bogaardenstraat, de Tervuursesteenweg 

en de Naamsesteenweg. 

Na de oorlog maakten de kerkelijke overheid 

en de plaatselijke priester-directeurs 

van de sociale werken (ACW) zich zorgen 

over de ontkerkelijking van de arbeidersklasse. 

De oorzaak lag volgens hen in het 

succes van het socialisme. 

Arbeidersorganisaties moesten op de 

eerste plaats het socialisme en dus de 

geloofsafval indijken. Dat kon door de 

arbeider ook in materieel opzicht te geven 

waar hij recht op had: betere arbeids- en 

levensvoorwaarden. Daartoe moesten de 

christelijke syndicalisten op de werkvloer 

de strijd aanbinden met de socialisten. Ze 

moesten het vooral opnemen tegen de conservatieve 

geloofsbroeders aan de top van 

de kerkelijke hiërarchie en de katholieke 

partijleiding. Die vonden de democratisering 

op zich maar niets, zelfs in strijd met 

1919-1950 | 71 

Vaandel uit de jaren dertig


Revolutie of reformisme 

Onder deze titel publiceerde De Volkswil (14 november 1925) een artikel waarin de auteur 

verwees naar de belangrijke hervormingen op politiek, economisch en sociaal vlak tussen 

1919 en 1925. Maar tegelijk vroeg hij zich af of de ‘reformistische weg met zekerheid naar 

het einddoel leidde’ ‘Want dit is zeker: wanneer het reformisme ons niet nader bij het 

einddoel brengt, namelijk de verwezenlijking van een socialistische maatschappij, dan 

moeten wij eenvoudig op onze stappen terugkeeren en krachtdadig den revolutionnairen 

weg betreden, anders heeft de arbeidersbeweging geen reden van bestaan.’ Dat lokte 

een week later een reactie uit van De Nieuwe Tijd (22 november 1925): ‘Bewijst dit niet 

dat het Leuvensch socialisme juist op hetzelfde standpunt staat als het kommunisme. 

Zij eerbiedigen de demokratie niet. Met eene minderheidsgroep willen zij den staat 

omversmijten en de dictatuur voor het volk daarstellen... Arbeiders! Overweegt dit artikel 

goed, en gedenk dat de oplossing van het sociaal vraagstuk niet ligt in de roode revolutie, 

maar wel in de christenen demokratie. 

* Verslag van de arrondissementele werking over 1937, 

KADOC, Archief ACW-Leuven, 154/2 

de grondslagen waarop de Kerk gebouwd 

was: hiërarchie, tucht, orde, traditie enz. 

Een zelfstandige politieke opstelling van 

de christelijke arbeidersbeweging was 

onbespreekbaar. Met de Katholieke Aktie 

van paus Pius XI kwam de oude ultramontaanse 

ambitie om de samenleving te herkerstenen 

opnieuw tot leven. Veertig jaar 

na Rerum Novarum haalde de paus met 

de encycliek Quadragesimo Anno (1931) 

het oude corporatisme van onder het stof. 

Sociale werken waren een middel om het 

geloof te verspreiden en dus ondergeschikt 

aan de Katholieke Aktie. 

Zo trokken de kajotters van Cardijn als 

‘soldaten van Christus-Koning’ de Leuvense 

arbeiderswijken binnen, om de Katholieke 

Arbeidersjeugd te promoten als alternatief 

voor de Rode Valken. Daar ‘konden ze hulp 

en vriendschap vinden zonder al die ronkende 

zinnen over klassenstrijd en klassehaat, 

die enkel dienen om de gemoederen 

op te hitsen’ (De Jonge Werkman, januari 

1927). 

In 1937 werd een Arbeiderswerkgroep 

opgericht onder het sprekend motto: 

‘Ter verovering! De Arbeidersstand aan 

Kristus’. Vanaf dat jaar werd de nieuwe 

koers duidelijk zichtbaar in De Nieuwe 

Tijd: katholieke acties als ‘Houdt uw 

Pasen’, Romereizen en pauselijke herdersbrieven 

verdrongen zelfs de aanvallen op 

de linkse vijanden van de voorpagina’s. 

Of dat veel resultaat opleverde is niet duidelijk. 

De secretaris van het ACW riep in 

1937 een somber beeld op van de christelijke 

arbeidersbeweging.* Hij moest toegeven 

dat de arrondissementele politieke werking 

haast stilgevallen was. De beweging 

moet het stellen met één provinciaal raadslid. 

Prosper Poullet, boegbeeld en enig 

Kamerlid was op dat ogenblik zwaar ziek 

en zou kort daarna sterven. Zijn plaatsvervanger 

Antoon Leonard, de voorzitter 

van het ACW, werd nauwelijks bekwaam 

geacht voor de functie. In het arrondissement 

bestond haast geen parochiale werking: 

in amper 10 van de 126 gemeenten 

bestond een werkersverbond.

mutualiteiten 

Onder het motto ‘Hoe sterker verenigd, 

hoe machtiger’ groepeerden de socialisten 

alle mutualiteiten van de arrondissementen 

Brussel en Leuven in de Federatie van 

Socialistische en Syndicalistische Mutualiteiten. 

Met 10% van het totaal aantal verzekerden 

was Leuven het kleine broertje. 

Henri Bollens was er voorzitter. Een sterke 

troef was de dienstverlening, die met een 

uitgebouwde medisch-farmaceutische 

dienst (o.m. gratis geneesmiddelen, gratis 

consultatie van een arts) ruimer was dan 

die van de concurrentie. De mutualiteit 

had lang een beroep gedaan op privéartsen. 

Maar toen bindende akkoorden 

over de tarieven uitbleven, opende de 

polikliniek César De Paepe in 1926 haar 

deuren aan de Bondgenotenlaan. In dit medisch 

centrum konden leden terecht voor 

‘kinderziekten, heelkunde en vrouwenziekten, 

keel-, neus- en oorziekten, algemene 

geneeskunde, spijsverteringsorganen etc.’, 

aldus een advertentie. Vanaf 1930 organiseerden 

de echtgenotes van Tielemans en 

Doms er raadplegingen voor zuigelingen. 

De Socialistisch Vooruitziende Vrouwen 

waren begaan met het welzijn van moeder 

en kind. Na het invoeren van het algemeen 

stemrecht werd van deze vrouwenziekenbond 

ook politieke actie verwacht. Bij 

tegenvallende verkiezingen werd steevast 

door de mannelijke leiding verwijtend 

uitgehaald naar de vrouwen. In 1926 werd 

de mannen op het hart gedrukt: ‘Leidt uw 

vrouw op in ’t politiek leven, brengt ze mee 

op vergaderingen, stelt een partijblad ten 

haren dienst - en dat alle dagen. Leert ze 

politiek ‘denken’ en dan zal ze kunnen 

‘oordelen’ (De Volkswil, 16 oktober 1926). 

Katholieke voorstellen om vrouwen 

stemrecht voor de provincieraad te geven, 

werden steevast door de lokale patijafdeling 

afgewezen. 

1919-1950 | 73 

De mening dat de vrouw niet in 

de fabriek, maar ‘aan de haard’ 

thuishoorde als huisvrouw en 

opvoedster, was in de partij 

wijdverbreid. Mannen moesten 

genoeg verdienen om een 

gezin te onderhouden. De 

Vooruitziende Vrouw cultiveerde 

ongewild het beeld van de vrouw 

door zich vooral toe te leggen 

op problemen van hygiëne, 

voeding, gezinsbudgettering, 

en activiteiten als snit en naad, 

koken en kinderverzorging. 

De socialistische vrouw was 

een spaarzame huisvrouw, die 

als een liefdevolle echtgenote 

moest zorgen dat de man na 

een zware dagtaak in een net 

en aangenaam huiselijk milieu 

opgevangen werd. 

Consultatieruimte van de 

‘rode kliniek’ César de Paepe


Tijdens de eerste legislatuur 

na de Eerste Wereldoorlog 

zetelden Jeanne Savone- 

Aerts, secretaris van de 

Leuvense vrouwenziekenbond 

en van de Socialistische 

Vooruitziende Vrouwen, 

en Jeanne Vloeberghs (in 

opvolging van Louis Tielemans) 

voor de BWP in de Leuvense 

gemeenteraad. De eerste 

kandideerde later nog, maar 

telkens op een onverkiesbare 

plaats. Jeanne Vloeberghs 

werd in 1926 herkozen, maar 

verzeilde in 1932 op een 

onverkiesbare 13de plaats. Voor 

een vrouwelijke aanwezigheid 

in de gemeenteraad was het 

wachten tot 1970 met Lisette 

Delepierre in Wilsele, Georgette 

Dekoster-Liessens in Herent en 

Josée Van Parijs (in opvolging 

van Jan Tielemans) in Leuven. 

Bij de andere partijen was 

het niet veel beter. Dé grote 

uitzondering was Heverlee, waar 

de Katholieke Partij in 1935 met 

Berthe Gottigny, echtgenote 

van professor Sibenaler een 

van de eerste vrouwelijke 

burgemeesters van het land 

leverde. 

De Volksstem Kessel-Lo 

1948 

Vlag van De Volksstem, Kessel-Lo 

‘Ze hopen inderdaad dat zij er een meerderheid 

zouden mede verkrijgen in den 

Senaat om alzoo een conservatieve politiek 

op te dringen. Ze hopen dus met de stem 

der vrouw tegen de belangen der werkende 

huismoeders in wetten te maken! 

‘t Is hen niet gelukt en de demokratie mag 

er zich tijdelijk in verheugen. Alles komt 

op zijn tijd. Zoo ook meenen wij nopens 

het vrouwenkiesrecht’ (De Volkswil, 25 juli 

1925). De BWP vreesde bij een klerikale 

meerderheid voor het voortbestaan van 

publieke welzijnsvoorzieningen. 

Het vrouwenactiecomité organiseerde 

gratis filmavonden, die volle zalen trokken, 

of koffiefeesten met bal. Pauzes werden 

aangegrepen om strijdpunten of politieke 

vraagstukken aan te kaarten. Met de aanwezigheid 

van vrouwen op de lijsten was 

het droevig gesteld. 

Rond de politieke en syndicale organisaties 

en mutualiteiten weefde de partij een netwerk 

van culturele, educatieve, sportieve 

en recreatieve verenigingen en organisaties. 

In 1921 begon de partijmuziekschool met 

haar lessen in de Proletaar. De fanfare De 

Proletaar en de harmonie Prosper Van 

Langendonck waren present bij optochten 

en meetings. Aan koren geen tekort: Echo 

des Prolétaires, De Dageraad, De Volksstem, 

De Toekomst, Hand in Hand. Er werd 

toneelgespeeld door Excelsior, De Toekomst 

en Immer Hooger. De lichamelijke conditie 

werd evenmin uit het oog verloren De 

Leuvense Veloclub werd vóór 1914 al gebruikt 

als propagandamiddel op het 

platteland en duwde vanaf 1921 opnieuw 

de pedalen rond. 

Er werd gesport en geturnd in de voetbal- 

en atletiekclub Vooruit (1923), de Kesselse 

Footballclub Sparta (1930), de turnkringen 

De Proletaar en La Blauwputoise. De 

Volksboekerij was vanaf 1921 opnieuw 

open. Voor de militantenvorming waren er 

de ‘Socialistische School’ en de studie- en 

voordrachtavonden van de Centrale voor 

Arbeidersopvoeding, vanaf 1927 vonden 

die vooral plaats in het nieuwe ‘blauwe 

zaaltje’ van de Proletaar, dat bij de 

militanten een begrip werd.

werkersbonden en 

wijkclubs 

Op politiek vlak begonnen de werkersbonden 

en wijkclubs kort na de wapenstilstand 

de verkiezingen voor te bereiden. 

Wijkclubs bleven een zuiver Leuvens 

fenomeen en kenden een wisselend bestaan. 

Met militant klinkende namen eerden ze 

voormannen: Karl Liebknecht, Ferdinand 

Lasalle, Karl Marx, Jean Jaurès, Rosa 

Luxemburg. Later zochten ze het dichter 

bij huis: Edmond Van Beveren, Hector 

Denis en Jan Volders. Eind jaren ’30 bleven 

er nog drie over: Lasalle, Liebknecht en 

Denis. In Heverlee (Park, Centrum, Tiensepoort), 

Wilsele (Engelse Plein, Putkapel 

en Wilsele-Hoek), Kessel-Lo (Blauwput, 

Beneden-Kessel, Beneden-Lo) en Herent 

(Herent, Wijgmaal) overlegden partijleden 

in werkersbonden. In Kessel-Lo (Diestsesteenweg), 

Heverlee (Naamsesteenweg) en 

Herent stonden Volkshuizen. 

Vanaf 1923 stippelden de Gemeentelijke 

Verbonden, het feitelijk partijbestuur, de 

politieke koers uit. In het bestuur zetelden 

afgevaardigden van de werkersbond, de 

vakbonden, de mutualiteit, de coöperatie 

en de studie- en ontspanningsverenigingen. 

Alles wat de partij aanging, werd 

besproken. Het bestuur trad autonoom op 

bij het organiseren van de poll, de samenstelling 

van de lijst en de kiespropaganda. 

De integratie van de werkersbonden in 

gemeentelijke verbonden verliep niet 

zonder slag of stoot. Tussen de werkersbonden 

Herent en Wijgmaal ontstond 

een vete die jaren aansleepte, met ruzies 

en afsplitsingen. En binnen Wijgmaal lag 

de officiële BWP nog overhoop met het 

Leesgezelschap. Dat ging in 1932 ten koste 

van zetels en een verlengd verblijf in het 

schepencollege. Ook in Heverlee moesten 

brandjes geblust worden. De secretaris 

van het gemeentelijk verbond en tevens 

uitbater van het Volkshuis werd de laan 

uitgestuurd. Hij ‘zou’ geknoeid hebben met 

de boekhouding en erger nog ‘zou’ sympathiseren 

met de communisten. De zeer 

actieve werkersbond Tiensepoort met leden 

uit Heverlee, Korbeek-Lo en Kessel-Lo 

hield aan zijn zelfstandigheid en moest van 

de verder afgelegen bonden niet weten. 

1919-1950 | 75 

Het Volkshuis op de 

Diestsesteenweg 

De foto uit De Volkswil 

(25 november 1934) werd 

bewerkt met reclame voor 

Volksgazet. 

Zangkring De Dageraad 

1926 

Vlag van de Zang- en 

Toneelmaatschappij Wilsele


De BWP-leiding in Brussel had zo geen hoge pet op van het literaire niveau van die 

regionale bladen, waarop vakbondssecretaris Van Aenroyde in een nooit gepubliceerd 

opiniestuk furieus reageerde: “De Volkswil, de baanbreker van het socialisme in en rond 

Leuven, die sedert meer dan drie en veertig jaren onze arbeidersbevolking voorlicht; het 

blad waarin de socialistische leerstelsels de verdrukte massa,’s werd kond gemaakt; waarin 

de vakbonden het leed, den strijd en eischen konden uitschreeuwen en hun overwinningen 

verkondigen; De Volkswil, die voor het eerst te Leuven en omliggende verscheen en 

later in vele gemeenten van ons arrondissement doordrong en onze partij meer en meer 

kwam versterken, die Volkswil zou nu niet hoog meer staan?... Misschien zijn er enkele 

partijgenoten die, zelf te hoog staande boven de arbeiders en in verband met hunnen 

maatschappelijken toestand, De Volkswil te laag vinden. maar die partijgenoten weten 

niet dat de taal, welke men de arbeidersklasse te spreken of te schrijven geeft, die moet 

zijn welke de arbeiders van kindsbeen af, al spelend, en later als werkend op fabriek en 

weekhuur, hebben gehoord en zelve gevoerd... Een volksblad moet de taal spreken van dat 

volk alhoewel dit soms niet bevalt aan hooger ontwikkelden den strijd medemakenden 

van dat volk. en we aarzelen niet te zeggen dat diegenen, die het argument gebruiken dat 

de Volkswil niet hoog genoeg meer staat en hem daarom zouden willen zien verdwijnen, 

van den geestestoestand onder georganiseerde arbeiders niets kennen noch van hun 

opvattingen op syndikaal gebied niets afweten.” 

Amsab-ISG, verslag federatie mei 1937 

Moeder Sarov 

Vanaf 1 februari 1931 startte het 

Belgisch Nationaal Instituut 

voor Radio-omroep (N.I.R.) 

met publieke uitzendingen. 

De nationale omroep maakte 

niet alle programma’s zelf. 

Zendgemachtigde verenigingen, 

waaronder de Socialistische 

Arbeiders Radio Omroep (Sarov), 

mochten per week twaalf uren 

invullen, te verdelen volgens 

het aantal aangeslotenen. 

Daarom stichtte de BWP een 

ledenvereniging met lokale 

afdelingen. 

de eigen pers: 

een zorgenkind 

De BWP moest zich als beweging staande 

houden in een vijandige omgeving en dus 

optornen tegen media die de publieke 

opinie in antisocialistische zin bewerkten. 

Daarom was de eigen pers van levensbelang. 

De Volkswil, het weekblad van de 

arrondissementele federatie van de BWP 

haalde ooit een oplage van 4 000. In vele 

arbeidersgezinnen was het blad wekelijks 

leesvoer en de enige toegang tot partijactiviteiten 

en informatie. Het blad wilde meer 

lezers van ‘den buiten’ werven met goedkope 

groepsabonnementen en plaatselijke 

perscomités. Vaste verkopers kregen De 

Volkswil tegen drukprijs toegezonden om 

voor eigen rekening aan de man te brengen. 

De socialistische dagbladen hadden het 

moeilijker: Vooruit lag niet zo goed in de 

markt bij de jongeren en Vlaamsgezinden. 

Daarom propageerde Doms de Volksgazet 

van kompaan en vriend Huysmans. Maar 

die bracht dan weer te weinig lokaal 

nieuws. De populaire dagbladen zoals 

Het Laatste Nieuws en Het Nieuws van de 

Dag werden ook in de volkscafés trouw 

gelezen. Om deze concurrentie het hoofd 

te bieden, rolde einde 1924 een nieuw 

socialistisch dagblad van de persen: Het 

Volksblad voor sociale politiek, kunst en 

sport met Leuvense correspondenten. Het 

werd geen succes. Ook een samensmelting 

met Volksgazet tot Volksgazet van Brabant 

bracht geen soelaas: het laatste nummer 

verscheen op 15 juni 1929. 

In de late jaren ’30 daalde de oplage van 

De Volkswil dramatisch. Even werd zelfs 

overwogen om de zwaar verlieslatende 

uitgave te stoppen. De regionale bladzijden 

in het landelijke weekblad Voor Allen 

zouden het blad vervangen. 

De afdelingen buiten Leuven, vooral Diest, 

Aarschot en Tienen waren daar voor te 

vinden. Ze vonden De Volkswil te ‘Leuvens’ 

en hun activiteiten kwamen er nauwelijks 

aan bod. Hieraan werd tegemoet gekomen. 

De voorpagina’s werden exclusief besteed 

aan politieke en andere beschouwingen. 

De redactie kwam in handen van een ploeg 

van vooral vakbondsmensen rond Alfons 

Vranckx. Het arrondissementscongres van 7 

november 1937 besliste dat De Volkswil het 

blad van het arrondissement moest blijven. 

Voor de drukkerij De Zaaier was dat goed 

nieuws, een kwestie van overleven. 

de wetgevende 

verkiezingen van 1925 

De coöperaties en vooral de mutualiteiten

waren doeltreffend gebleken in de verovering 

van de arbeidersbuurten. Vanaf 

de vroege jaren ’20 werden ze ook actief 

ingezet in de meer landelijke gemeenten, 

als uitvalsbasis voor werkersbonden. 

Vooral de diensten van de mutualiteit 

moesten de dorpsbewoners overtuigen 

van de overstap naar de socialisten. Op het 

arrondissementscongres van 1924 kon partijsecretaris 

Klein tevreden terugblikken: 

‘Waar we vroeger met steenen het dorp 

werden uitgejaagd, daar hebben we nu 

politieke groepen. Waar we vroeger geen 

stoel konden krijgen om op te staan en om 

daar de menschen te spreken, daar vinden 

we nu partijgenoten die ons hunne herberg 

en zaal afstaan. We worden dus niet meer 

aanzien als baanstroopers en dieven en 

zulks is te danken aan de opoffering die 

sommige kameraden zich getroosten om 

tot de buitelieden te gaan spreken en te 

verbroederen.’ 

De verkiezingen van 1925 waren een eerste 

test. De nederlaag van 1921 was verteerd, 

de onderbouw geconsolideerd en verschillende 

groepen bloeiden. De socialistische 

vooruitgang overtrof de stoutste verwachtingen 

met een nationale score van 40%. 

De BWP werd de grootste partij. Leuven 

bleef daar niet veel onder. In de landelijke 

kantons was de stijging gemiddeld 5%. 

Zowel de christendemocraten als de 

liberalen gaven toe dat dit succes toe 

te schrijven was aan de invloed van de 

socialistische organisaties. Ondanks de 

vooruitgang, bleef het aantal behaalde 

zetels op 2 steken. Vandemoortele was 

rechtstreeks verkozen senator. In de zomer 

zocht de partij een bevestiging bij de 

provincieraadsverkiezingen. In het district 

Leuven behaalde de partij 35% van de 

stemmen. Louis Tielemans werd bestendig 

afgevaardigde in een paarse coalitie. 

Na deze successen kende de Leuvense BWP 

ernstige groeistoornissen. De ontgoocheling 

over de sabotage van de regering-Poullet- 

Vandervelde veroorzaakte een diepe 

malaise. De partijlokalen werden minder 

bezocht, feesten en voordrachten waren 

niet langer in trek en vaak afgelast en de 

oplage van De Volkswil tuimelde omlaag. 

Na de stabilisatie van de frank volgde een 

1919-1950 | 77 

De regering-Poullet-Vandervelde (17 juni 1925 - 8 mei 1926) van socialistische en 

christendemocratische signatuur werd van meet af aan onder vuur genomen door de 

gegoede burgerij. O.m. met het voornemen om nieuwe inkomsten bij de hoge inkomens 

te halen, ontketende de regering een speculatie van bankierskringen tegen de frank met 

slechts één doel: de val van de regering. De bankiers weigerden een consolidatielening 

aan de staat en ondermijnden daardoor het vertrouwen van de buitenlandse bankiers, 

die op hun beurt afhaakten. Deze mislukking werd in grote koppen bekendgemaakt in 

de burgerlijke pers, met paniek en kapitaalvlucht tot gevolg. 

De Belgische frank tuimelde omlaag van 105 frank voor een pond bij het begin van de 

regering tot 217 frank in juli 1926. Daarmee was het lot van de regering bezegeld. Onder 

druk van de mutualiteiten en de coöperaties (‘de bedreigde frank is ook de frank van 

de arbeider’, zo heette het) nam de BWP deel aan de regering Jaspar, waarin juist de 

banksector rijkelijk vertegenwoordigd was. Zij vreesden dat de almaar slechter wordende 

financiële toestand het voortbestaan van de socialistische organisaties in gevaar kon 

brengen. Bovendien voorkwam de partij daarmee een heruitgave van een regering- 

Theunis met haar politiek van sociale afbraak. 

uitzonderlijke economische heropleving. 

De werkloosheid schommelde tussen 1,3 

en 4,2%. Er was zelfs nood aan bijkomende 

arbeidskrachten: meer vrouwen en 

migranten werden aangetrokken. De 

koopkracht steeg in 1929 met 11%. 

De parlementsverkiezingen van 1929 

liepen slecht af. De BWP viel in het 

arrondissement terug op 28%. Het kanton 

Leuven tekende een verlies op van 4% 

(naar 35%). 

Socialistische affiches


De Vaartkom in de jaren ’30 

Omtrent de eeuwwisseling 

waren bestaande gebouwen 

naar nieuwe behoeften 

aangepast, verbouwd of 

uitgebreid. In de jaren ’30 was 

de art-decostijl aardig in trek 

(watertoren, 1934; Silotoren, 

1937; ‘guillotinepoort’ met zuilen, 

1936). Brouwzaal De Hoorn 

(1922) behield een classicistische 

vormgeving. Al deze gebouwen 

werden beschermd als 

monument of als beeldbepalend 

gebouw. 

de economische crisis in leuven 

Nochtans zag de industriële ontwikkeling 

na de Eerste Wereldoorlog er voor de BWP 

als arbeiderspartij veelbelovend uit. De 

Vaartkom bouwde voort op het economische 

elan van vóór 1914. De voedings- en 

genotsector (brouwerijen, tabak) bloeiden. 

Tegen 1937 werkte de helft van de 

industriearbeiders uit het Leuvense in die 

sector. De gebroeders Vander Elst uit 

Wilsele kochten in 1922 de gebouwen van 

La Lovania voor de stapeling van tabak, 

die in het bedrijf aan de Tiensevest tot 

Belga’s en andere eindproducten gerold 

werden. Als Tabacofina (1928) beheerste 

Vander Elst 40% van de sigaretten- 

consumptie. Marie Thumas vormde met 

Le Soleil uit Mechelen een kartel, in 1940 

goed voor de helft van de Belgische 

conservenproductie. 

In de jaren ’30 werd zelfs overwogen om 

de haveninfrastructuur in Wilsele uit 

te breiden met een nieuwe voorhaven 

inclusief een uitgebreide industriezone. 

Een sterke regionale lobby werd ingezet 

om het tracé van het Albertkanaal meer 

westwaarts te leggen. Het zou aansluiten 

op de Vaart en een deel van de Antwerpse 

haventrafiek langs Leuven leiden. Maar 

dat voornemen maakte weinig kans omdat 

de vaarroute doorheen de Kempen en 

Limburg economisch voor de hand lag, 

maar ook omdat het zeekanaal tussen 

Antwerpen en Brussel doorvoermogelijkheden 

bood die Leuven niet had. De 

industriezone Vilvoorde had meer troeven, 

getuige de vestiging van automodelbouwer 

Renault. De ambitieuze plannen verdwenen 

in de kast en werden nooit meer 

opgediept. 

Niet op Leuvens grondgebied, maar vlakbij 

in Herent kozen Persil en kachelmaker 

Umafo voor de spoorweg. Dat Philips

voor een vestiging in Leuven zijn oog had 

laten vallen op Heverlee was ook al een 

aanwijzing dat de economische toekomst 

van de Vaart minder rooskleurig was. Op 

de vroegere oefenterreinen van het artilleriegarnizoen 

verrees naar Eindhovens 

model een zes tot zeven verdiepingen tellend 

gebouw voor de montage van radio’s. 

Niet alleen Philips, maar ook de nieuwe 

kazerne en vooral de uitbouw van de universitaire 

campus zetten Heverlee verder 

op de economische kaart. De hoogadellijke 

bewoner van het Arenbergkasteel - in 1914 

nog officieel ’s Keizers onderdaan - moest 

zijn solidaire houding met Duitse standsgenoten 

bekopen en kasteel en park afstaan 

aan de Katholieke Universiteit van Leuven. 

In de zuidelijke Dijlevallei kon deze laatste 

uitbreiden met functies en afdelingen, 

waarvoor in de stad geen plaats meer was 

(sportcentrum, campus wetenschappen…). 

Kenmerkend was de opkomst in de binnenstad 

van aanvankelijk familiale distributiebedrijven, 

zoals Sarma, Priba en Bon Marché/ 

Innovation. Dat viel slecht bij de kleine 

handelaars en bij nogal wat loontrekkenden 

of werklozen die hun karige loon of 

uitkering aanvulden met een winkeltje. 

Tussen de wereldoorlogen versterkte 

Leuven haar leidende positie in het arrondissement 

met 35% van de tewerkstelling. 

De makkelijke bereikbaarheid langs spoor, 

tram en weg bleef een belangrijke troef. 

Met de universiteit, de klinieken en de 

Boerenbond als groeipolen verdrong de 

witte boord langzaam de werkmanskiel. 

In 1896 verdiende een arbeider in het 

arrondissement Leuven een kwart minder 

dan zijn Brusselse kompaan. Tijdens het 

interbellum bleef die kloof bestaan, maar 

ze werd kleiner. Het aantal werknemers 

in de laagste looncategorieën lag in het 

Leuvense beduidend hoger, ongeveer 

80% In 1937 bleven de gemiddelde 

uurlonen van mannelijke arbeiders in het 

arrondissement middelmatig tot laag in 

vergelijking met andere industriecentra. 

En binnen het arrondissement lagen de 

lonen in Leuven het hoogst. 

Maar de economische crisis sloeg vanaf de 

donkere jaren ’30 wonden in het Leuvense 

industriële weefsel, met afdankingen en 

zelfs sluitingen. Over de gevolgen van de 

crisis in Leuven ontbreken cijfers. In de 

jaren ’30 kwamen de eerste tekenen van 

neergang in de spoorwegzone. 

De Ateliers de la Dyle kwam de ontmanteling 

en plundering van ’14-’18 nooit echt te 

boven en was nog maar een schim van 

de staalreus uit de 19 de eeuw. Het bedrijf 

produceerde op bestelling van de NMBS en 

openbare werken. L’Industrie, bouwer van 

trams, spoorwegwagons, bruggen en 

metalen gebinten, ging in 1937 al failliet. 

De huisnijverheid legde er definitief 

het bijltje bij neer. Na 1945 bleef van de 

toonaangevende ledernijverheid in Leuven 

niet veel meer over. De voedingssector 

bleek beter bestand tegen de crisis. Rokers 

bleven de Belga inhaleren en dorstigen 

zich laven aan het gerstenat van Stella en 

andere brouwerijen. Cafébazen konden 

als vanouds rekenen op studenten en 

soldaten, die in de stad gekazerneerd 

waren. Ook maïsverwerker De Stordeur en 

stijfselfabrikant Remy bleven het goed doen. 

1919-1950 | 79 

Bouwer van de Leuvense stoof 

Umafo, Herent 

‘Leuven-zeehaven’, het klinkt vandaag absurd, maar dat was niet zo in de eerste helft van de 

19de eeuw. Een zeeschip kon toen nog moeiteloos rechtstreeks vanuit Antwerpen de Vaartkom 

binnenvaren. Toch drongen aanpassingen zich op om die ambities te blijven waarmaken. Vanaf 

1871 werden plannen ontworpen voor een uitdieping en verbreding van de Vaart om de gestegen 

tonnenmaat op te vangen en de verbinding met Antwerpen (via Mechelen en Willebroek) te blijven 

verzekeren. In het begin van de twintigste eeuw werd het plan opgevat voor een kanalenproject (het 

zogenaamde Brabantkanaal) met als doel een verbinding met het Limburgse steenkoolbekken te 

maken. De Eerste Wereldoorlog verhinderde de uitvoering ervan.


Bij de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1926 steeg 

het aantal gemeenteraadsleden 

in het arrondissement van 40 

in 1921 naar 46. Dat was naar 

het oordeel van partijsecretaris 

Klein geen goede uitslag, 

vermits weinig vooruitgang werd 

geboekt in gemeenten, waar 

reeds in 1921 lijsten ingediend 

waren. 

Feest aan de Tiensepoort 

De werkersbond Tiensepoort 

was bedrijvig in de straten 

aan weerszijden van de 

Tiensesteenweg (o.a. Klein- 

Rijsel) en de spoorwegbedding 

ter hoogte van de Tivolistraat. 

In 1932 mocht ze maar liefst vijf 

gemeenteraadsleden in haar 

rangen verwelkomen: één in 

Kessel-Lo, twee in Heverlee en 

de twee verkozenen in Korbeek- 

Lo. Ze werden op 24 oktober 

feestelijk onthaald bij Fons 

Van Pee, lokaalhouder op de 

Tiensesteenweg. 

De Volkswil, 23 oktober 1932 

* De Nieuwe Tijd, 25 mei 1930. 

de rode jaren dertig 

geen doorbraak in 1926 

Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 

1926 had de BWP haar Vlaams profiel 

aangescherpt. De scherpste kantjes van 

haar antigodsdienstig imago werden bijgevijld 

om door te breken tot het hart van 

de katholieke arbeider. Op de arrondissementsvergadering 

van 11 april 1926 riep 

Doms op geen antiklerikale propaganda te 

voeren om ontevreden katholieken aan te 

trekken. 

Wellicht stond hem daarbij het voorbeeld 

van vriend Huysmans in Antwerpen voor 

ogen, die op basis van een onderwijsakkoord 

een ‘mystiek huwelijk’ was aangegaan 

met Katholieke Partij. Deze oproepen 

en de inzet van ‘doorbraakkandidaten’ als 

Huyberechts was vergeefs, want de katholiek-liberale 

meerderheid kwam versterkt 

uit de stembusgang. De BWP bleef hangen 

op 9 zetels. Verklaringen waren gemakkelijk 

te vinden: de weinig mobiliserende 

regeringsdeelname, de aanwezigheid van 

bijna 1 500 stemgerechtigde geestelijken in 

de stad en de stadsvlucht van arbeidersgezinnen 

naar randgemeenten waar zetels 

werden bijgewonnen. Opvallend was de 

sneer naar het vrouwelijk kiesgedrag. 

Toch verdween de partij in de oppositie 

in Kessel-Lo. Leopold Béosier had op een 

congres van vrijdenkers verklaard nooit 

akkoord te zullen gaan met toelagen 

aan het vrij onderwijs, waardoor hij de 

BWP uitsloot als coalitiepartner. Enkel in 

Herent-Wijgmaal kwam de partij in het 

college met de katholieken. 

Bij de parlementsverkiezingen van 1932 

maakte de Katholieke Partij de schoolkwestie 

tot inzet van de verkiezingen, 

wat de BWP goed uitkwam. Het leidde de 

aandacht af van de crisis en zette de le- 

vensbeschouwelijke tegenstelling weer op 

scherp. De BWP kon haar machteloosheid 

verbergen achter een flinke dosis antiklerikalisme, 

dat na 1929 ook in Leuven 

opflakkerde. 

schooloorlog in wilsele 

In 1932 stonden de gemeenteraadsverkiezingen 

in het teken van de ‘schone ziel van 

het kind’. Ook de katholieke tegenstrever 

haalde zwaar uit. 

Wilsele was in 1930 al het toneel van 

een ware schooloorlog. Het katholieke 

gemeentebestuur had in 1905 de nieuwe 

school van de zusters Annunciaten in 

Putkapel als gemeenteschool aangenomen 

of in socialistisch jargon: ‘aan de 

klerikalen versjacherd’. De gemeente 

droeg de kosten van de school en een 

plaatselijk comité o.l.v. de pastoor regelde 

aanstellingen en benoemingen. In 1930 

liep de overeenkomst af. Het socialistische 

gemeentebestuur nam het beheer over, 

ontsloeg de zusters en benoemde in 

hun plaats twee - overigens katholiek 

gediplomeerde - onderwijzeressen. Op 23 

februari 1930 werd in Wilsele-Putkapel 

betoogd tegen de ‘godsdiensthaters’. In 

de optocht stapten 500 mensen op achter 

een spandoek: ‘Wie moet hier weg? De 

zusters? Neen!!! De socialisten!!!’. Een 

tegensprekelijk debat in mei liep bijna 

uit op een gevecht, maar eindigde met 

een samenzang van ‘Zij zullen haar niet 

hebben de schoone ziel van het kind’ en 

de Internationale.* Het ontslag werd 

vruchteloos aangevochten voor de 

rechtbank: de zusters moesten de school 

verlaten. De BWP zat erg verveeld met de 

situatie. Volgens Doms en Van Aenroyde 

‘Jezuken lief, stemt vadertje rood, dan stemt hij de ziel van zijn kindje dood! 

Want moederke zegt: “Als de rooden winnen, dan zal er een droevige strijd beginnen!” 

Jezuken helpt vadertje en moedertje kiezen, opdat wij uw kruis in de school niet verliezen!’ 

Bidprentje dat op 9 oktober 1932 aan de kinderen van de katholieke scholen meegegeven werd.

mochten katholiek gediplomeerden geen 

kans krijgen in openbare scholen. De 

werkersbond van Wilsele vroeg echter 

begrip voor de benoeming van katholieke 

onderwijzeressen. Vele socialistische 

kiezers waren getrouwe kerkgangers. 

Anders zou er een katholieke school 

komen, die de gemeenteschool zou doen 

leeglopen. Wat toch gebeurde! In de 

Bosstraat, niet ver van de gemeenteschool, 

werd een katholieke school opgericht. 

Bij de heropening van de scholen in 

1930 waren 206 kinderen bij de zusters 

ingeschreven en ‘slechts’ 73 in de 

gemeenteschool. 

het ‘schandaal van de 

gasfabriek’ 

In 1932 maakte de BWP het gebrek aan 

daadkracht van het katholiek-liberale 

college o.l.v. brouwer en notoir franskiljon 

Remy Van der Vaeren tot inzet van de 

campagne. Vooral de verloedering van 

het openbaar domein werd op de korrel 

genomen: de ‘verwildering’ van de Kruidtuin, 

het slordig onderhoud van de plantsoenen 

en de stadsvest, het stadspark met 

kapotte zitbanken en stinkende vijvers. De 

liberalen kregen het verwijt met subsidies 

aan het vrij onderwijs hun ziel verkocht te 

hebben aan de katholieken. 

In twee dossiers kaartten zij ook het lokale 

openbaar initiatief inzake basisvoorzieningen 

aan. Vlak voor de verkiezingen 

trok Doms in de gemeenteraad en op de 

voorpagina van De Volkswil fel van leer 

tegen de situatie in de gasfabriek. Hij had 

het over mistoestanden, de sluipende 

privatisering en het wanbeheer dat het 

bedrijf in moeilijkheden bracht. 

Distrigaz lag al lang op de loer om die 

winstgevende markt in te palmen. Doms 

betwijfelde het nut van die privatisering, 

zeker nu ook de ‘kleine man’ gas afnam. 

1919-1950 | 81 

Katholieke advertentie en affiche 

1930


Een huwelijk tussen Prolo en Liberalinneke 

‘Zeggen wij nog dat we met Liberalinneke vroeger reeds betrekkingen hebben gehad, die 

na den oorlog afsprongen omdat zij een anderen vrijer had verkozen. Liberalinneke had 

ons inderdaad reeds tweemaal verloochend om met signor Kattekop te gaan huizen. Ook 

draaide deze onverpoosd om Liberalinneke rond om haar terug in zijn klauwen te krijgen. 

Hare oudere vriendinnen, die oude kwezels, waren tegen Prolo gekant. Waarom ? Konden 

zij niet verdragen dat een huwelijk werd aangegaan door hun meisje met een vurig, 

werkzaam en strijdend jongmens als Prolo? Waren zij jaloers? Om haar toch van Prolo af te 

houden werden 15 huwelijksvoorwaarden gesteld. Maar Prolo, die zijn uur gekomen achtte, 

nam die 15 voorwaarden aan en Liberalinneke, van Kattekop verlost, legde betrouwvol haar 

hoofdje op Prolo’s schouder en fluisterde: “met u wil ik voortaan leven”! Dit huwelijksfeest 

is ten stadhuize op Donderdag 9 Februari op plechtige wijze in tegenwoordigheid van 

honderden getuigen officieel ingezegend. We beloven aan Liberalinneke een trouw 

echtgenoot te zullen zijn en ons stipt te gedragen naar onze huwelijksverbintenis.’ 

De Volkswil, 19 febr. 1933 

Noenmalen 

‘Maandag middag begon 

het stadsbestuur noenmalen 

aan zwakke scholieren uit te 

deelen. ‘t Was aandoenlijk al 

die kinderen aan tafel te zien 

zitten - groote en kleine. Hoe 

schoontjes! Hoe ordevol ging 

het er toe. Voor vele kinderen 

was het misschien wel de 

eerste maal huns levens dat zij 

met een serviette aten! Beter 

kan het niet. Burgemeester en 

schepenen werden ontvangen 

door onzen kameraad Doms, 

onder wiens voorzitterschap 

het werk in voege kwam. Men 

zou zich in een ordelijk spijshuis 

wanen als men ziet hoe al de 

diensten perfekt zijn ingericht.’ 

De Volkswil, 22 oktober 1933 

In de keuken en de woonkamer van de 

arbeiderswoningen en de sociale huurwoningen 

stonden almaar meer gasgeisers, 

-kachels en -fornuizen. Bij openbare uitbating 

zouden de tarieven in overheidsbeheer 

blijven en zouden de winsten, waaraan ook 

grootverbruikers bijdroegen, terugvloeien 

naar de gemeentekas ten voordele van de 

lokale gemeenschap en dus van de inwoners. 

paars aan het bewind 

De BWP had de wind in de zeilen. De 

katholieke partij kreeg af te rekenen 

met een flamingantische scheurlijst o.l.v. 

Floris Van der Mueren. Omdat het aantal 

gemeenteraadsleden door de stadsvlucht 

gedaald was, werd de BWP met 9 zetels 

de grootste partij. Edmond Doms, Jan 

Thiriart en Frans Van Langendonck gingen 

als schepenen in zee met de liberalen. De 

hoogbejaarde burgemeester Claes sukkelde 

met zijn gezondheid en liet zich vanaf 

1935 niet meer zien op het stadhuis. Hij 

werd niet vervangen en dus werd Doms als 

eerste schepen dienstdoend burgemeester. 

Voor het eerst konden de socialisten hun 

stempel drukken op het beleid van de stad. 

De verfraaiing van de stad moest dé blikvanger 

daarvan worden. 

leuven: 

‘de stad der bloemen’ 

De paarse coalitie wilde de breuk in het 

beleid zichtbaar maken in het midden van 

de stad met de vernieuwing van het Fochplein. 

Dezelfde zorg speelde bij de opsmuk 

van de Remyvest als wandelzone en de 

ontsluiting voor het autoverkeer, dat over 

een viaduct zou verbonden worden met 

de Mechelsevest. Tot dan was de Remyvest 

een wandelpark, ontoegankelijk voor het 

toenemende doorgaand autoverkeer en 

vrachtvervoer, dat zich nog altijd een weg 

moest banen in de smalle straatjes van

de binnenstad. Publieke voorzieningen 

als parken, plantsoenen, speelpleinen, 

stadstuinen of stadsgroen moest bijdragen 

tot de leefbaarheid van de stad en dus de 

stadsbewoner, ook de arbeider en zijn 

gezin, weerhouden buiten Leuven een 

woonplaats te zoeken. 

Tot 1932 beschikte Leuven over geen enkel 

openbaar speel- of sportterrein! Kinderen 

kregen vanaf dan de ruimte om te spelen, 

ouderen om in het groen te verpozen. 

Opvallend was de aanleg in 1934 van 

de Albertsquare op het vroegere slachthuiskwartier. 

Het park werd genadeloos 

afgekraakt door de katholieke oppositie, 

die het bestempelde als een antiklerikaal 

prestigeproject: ‘Ge zult de liberalen en 

socialisten zien huppelen, dartelen als 

snullen, tuimelinkskes maken gelijk jonge 

snaken, schreeuwen en tieren dat het stof 

in de lucht zal vliegen’, zo voorspelde De 

Nieuwe Tijd (29 april 1934). De Volkswil 

(2 juni 1935) repliceerde fijntjes dat de 

kinderen van klerikale politici geen 

speelpleinen nodig hadden omdat zij wel 

met vakantie naar zee konden gaan. De oppositie 

moest uiteindelijk toegeven dat het 

plein vooral gebruikt werd als ‘rustoord 

voor kindermeiden, renteniers en rijke 

mensen’ (De Nieuwe Tijd, 14 oktober 1935). 

Leuven moest ‘de stad der bloemen’ worden. 

De kweek van 11 000 geraniums in de 

Kruidtuin, nieuwe plantsoenen aan het 

Handbooghof, naast het openbaar zwembad, 

tegenover het gerechtshof en aan de 

verschillende kruispunten op de vesten 

moesten die ambitie kleuren en geuren. 

Rond de kerken werd het groen verfraaid. 

Tussen de Dijle en de Leibeek werd het 

buurtpark ‘Tussen de Twee Waters’ 

aangelegd. Den Bastin kreeg een kinderspeeltuin. 

De stad betaalde een parkje met 

fontein, speelplein en zitbanken aan de 

stadsbegraafplaats. 

Als één van hun grootste verwezenlijkingen 

tijdens die periode verwezen de socialisten 

naar de ‘noenmalen’ in het gemeentelijk 

onderwijs. Vóór de oorlog waren die op 

vraag van de BWP gesubsidieerd geweest. 

Na de oorlog was het stadsbestuur daarmee 

gestopt. De katholieken waren er niet 

voor omdat warme maaltijden buitenshuis 

de huishoudelijke opdrachten van ‘moeder 

aan de haard en in de keuken’ en dus het 

gezinsleven ondermijnden. De liberalen 

waren van mening dat niet de scholen, 

maar de COO moest instaan voor de bedeling 

van warme maaltijden aan behoeftige 

gezinnen. In de stadsdiensten werd de 

40 urenweek ingevoerd. 

1919-1950 | 83 

Werklozen werden ingezet bij 

het opknappen van de vesten, 

pleinen en speelpleinen met 

zandbakken ‘socialistische 

vlooienbakken’ zoals de 

katholieken die noemden in 1938. 

Katholieke affiche, 1938 

Opening van de nieuwe 

bibliotheek door 

d.d. burgemeester E. Doms 

29 juni 1937


De stadsschouwburg en de stadsbibliotheek 

werden afgewerkt. 

De socialisten weten het teruglopen van 

de arbeidersbevolking van Leuven aan het 

stilvallen van de sociale woningbouw. De 

stad zou inderdaad nooit meer de 42 000 

inwoners halen van weleer en bleef hangen 

op 38 000 inwoners. Het college meende 

dat de krotten pas afgebroken mochten 

worden nadat voor nieuwe woonst gezorgd 

was. Daartoe werd besloten de onteigening 

van de gronden tussen de Remyvest, de 

Tervuursestraat en de Brusselsestraat op 

gang te brengen. 

de beeldentuin van 

constantin meunier 

Het schepencollege stak heel wat geld in de 

verfraaiing van het openbare domein en in 

broodnodige investeringen. Het was echter 

niet altijd even duidelijk wie daarvan de 

vruchten plukte. Dat kwam tot uiting in de 

polemiek rond de aanleg van het Ladeuzeplein. 

Doms wilde de opsmuk van de stad afronden 

met een indrukwekkend cultureel 

hoogstandje ook om het imago van de BWP 

in de betere kringen op te vijzelen. De 

herwaardering van het Fochplein was al 

een eerste aanzet daartoe. In januari 1936 

zocht het stadsbestuur Henry Van de Velde 

aan voor de bouw van een technische 

school aan de Rijschoolstraat, een lang 

gekoesterde wens van de BWP. 

De Volksplaats (nu het Ladeuzeplein) lag 

er, in contrast met de nieuwe universiteitsbibliotheek 

in 1928, wat droevig bij. Het 

plein was opgehoogd met asresten van het 

gasbedrijf en verhard met aangestampte 

aarde, weliswaar omzoomd met bomen. 

Sylvain Van de Weyer had op het Martelarenplein 

moeten wijken en troonde nu 

hoog over een zielloze vlakte. Als eerbetoon 

aan Constantin Meunier wilde Doms 

van het plein een streng geometrisch 

opgebouwde beeldentuin maken in harmonie 

met het bibliotheekgebouw. Dat plan 

beviel rector Ladeuze die zo zijn redenen 

had om Doms in zijn ambitie te volgen. De 

universitaire leidsman ergerde zich allang 

aan het lawaaierige volkse vermaak (markten 

en kermissen) voor zijn bibliotheek. 

Dat stoorde de academische stilte in de 

bibliotheek. Het plein zelf en het gebruik 

ervan deed in zijn ogen afbreuk aan de architectonische 

uitstraling van het gebouw 

en het prestige van de universiteit. En zo 

groeide een rooms-rood vergelijk rond een 

ode aan de arbeid, de ‘Voie triomphale ou 

sacrée du Travail’ van de ‘ouvriëristische’ 

Meunier. Deze laatste werd in sommige 

katholieke kringen trouwens gewaardeerd 

als de ‘Michelangelo des Travailleurs’. Ook 

bij socialisten stond deze grootmeester van 

het sociaal realisme goed aangeschreven. 

Stad en universiteit deelden het Leuvens 

chauvinisme rond de figuur van Meunier, 

die les had gegeven aan de stadsacademie. 

In het Anatomisch Amfitheater had hij zijn 

indrukwekkende werken gemodelleerd, 

waarvan gipsen replica lang in de wandelzaal 

van het stadhuis te zien waren. 

Henry Lacoste ontwierp een waterbassin 

in de vorm van een getrapte waterval 

afgezoomd met beelden en bomen. Op een 

schaalmodel na werd het nooit uitgevoerd. 

Het project dat de ontwerper in zijn 

artistieke ijver had uitgebreid tot en met 

het stadspark werd kort vóór de gemeenteraadsverkiezingen 

voorgesteld aan een 

geselecteerd publiek en meteen voorwerp

van een felle electorale polemiek. De oppositie 

kraakte het project af met argumenten 

waar de BWP als arbeiderspartij weinig 

kon tegen inbrengen. De katholieken 

vonden dat het voorstel niets te maken had 

met echte urbanisatie, die zich bij voorrang 

moest bezighouden met het probleem 

van de krotwoningen. Nieuwkomer Rex 

bezorgde het project de doodsteek door in 

een verkiezingsblad uit te pakken met een 

fotoreportage over de gangetjes, ‘haarden 

van tering, ontucht en communisme’. 

Doms kreeg het project ook moeilijk verkocht 

aan zijn volkse achterban, waarmee 

hij al overhoop lag. De BWP mocht nog 

repliceren dat huisjesmelkers de rangen 

van de katholieke partij en Rex bevolkten, 

de toon voor een afgang was gezet. Met 

de nieuwe coalitie van katholieken en Rex 

verdween de droom van Doms en Ladeuze 

in het stadsarchief. Het schaalmodel ging 

verloren in de bombardementen van de 

geallieerden. Beide promotoren stierven 

in 1940. De Volksplaats werd als een laat 

eerbetoon omgedoopt tot Monseigneur 

Ladeuzeplein. Het volksvermaak en de 

kermis bleef. De auto’s verdwenen ondergronds 

en ook de markt kwam terug. 

In een interview met De Nieuwe Tijd 

(mei 1938) moest voormalig burgemeester 

en katholiek lijsttrekker Van der Vaeren 

toegeven dat Leuven mooier geworden 

Schaalmodel Ladeuzeplein 

1919-1950 | 85 

was. Maar dat verbloemde letterlijk de 

‘dictatuur’ van Doms. Die had niets gedaan 

aan de werkloosheid en de tientallen 

steegjes en krotten. Maar vooral: hij had de 

financiële reserves opgebruikt en een lege 

stadskas achtergelaten. De meer begoede 

kiezer mocht zich niet laten verleiden door 

de projecten van Doms. Hij bleef toch nog 

de kopman van een partij van ‘Godloochenaars 

die kristene werklieden broodroofden 

en met nieuwe belastingen de kleine 

burgerij lieten bloeden en de stadskas 

hadden leeg gemaakt.’ Grondplan Ladeuzeplein


zware averij in 

eigen rangen 

Als de facto burgemeester beleefde Doms 

een aardige ‘fin de carrière’, die hij blijvend 

glans had willen geven. In de brochure 

onder de sprekende titel ‘Stad Leuven. 

Hier het werk van de socialisten, 1932- 

1938’ maakte de BWP duidelijk wie de stad 

in de voorbije legislatuur bestuurd had. De 

opmerkelijke eerste doortocht van de BWP 

aan het roer van de stad werd echter overschaduwd 

door zware aanvaringen tussen 

Doms en sommige gemeenteraadsleden en 

tussen hem en het arrondissementeel partijbestuur. 

Aanleiding tot veel tumult was 

de toepassing van de taalwet van 1932. De 

Vlaamse luizen in de pels van het college 

waren Emiel Frantzen en Jan Huyberechts. 

Beiden waren door de BWP aangetrokken 

om de flamingantische flank af te dekken. 

De socialistische schepenen zaten naast 

fanatieke franskiljonse liberalen op basis 

van een coalitieakkoord, waarin o.a. het 

behoud van Frans taalonderricht in het 

basisonderwijs en de toepassing van de 

taalwet ‘volgens de geest dezer wet, zonder 

iemand te krenken’ stond. Op dat punt 

zetten Frantzen en Huyberechts de coalitie 

onder druk met een reeks interpellaties, 

die uiteraard de steun kregen van de flamingantische 

katholieken Van der Mueren 

en Raport. Begin 1933 vroeg Frantzen 

de taalwet strikt toe te passen d.w.z. met 

uitsluiting van het Frans. Uiteindelijk werd 

beslist dat stedelijke mededelingen een 

vertaling meekregen als ze ook voor niet- 

Leuvenaars (Walen, toeristen) bestemd 

waren. Dat hield impliciet de erkenning 

in van het Nederlands als de taal van alle 

ingezetenen. Op 1 oktober 1933 schreef De 

Volkswil opgelucht dat daarmee het taalprobleem 

definitief van de baan was. 

Maar het bleef tussenkomsten regenen 

over de bevlagging van het stadhuis op 11 

juli, toelagen aan het Guldensporencomité, 

het taalgebruik in het onderwijs enz. 

De kritiek op Doms, die geen duimbreed 

wenste af te wijken van het coalitieakkoord, 

kwam ongelegen. Volgens een geheim 

akkoord met de liberalen kon hij dienstdoend 

burgemeester blijven tot de gemeen- 

teraadsverkiezingen van 1938. In 1935 

stemden Frantzen en Huyberechts met de 

oppositie mee in een aantal benoemingsdossiers. 

Voor Doms was de maat meer dan 

vol, hij eiste sancties tegen de dissidenten. 

Frantzen werd op 17 september 1935 uit 

de partij gezet. Jan Huyberechts kreeg een 

blaam, maar hield de eer aan zichzelf en 

nam eind 1936 ontslag. 

Op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog 

was Leuven vernederlandst in 

bestuur, onderwijs, gerecht en leger. De 

leeuwenvlag wapperde op 11 juli aan het 

stadhuis. Toch bleef een taalprobleem bestaan. 

In de groeiende dienstensector en de 

grote bedrijven bleef het Frans de voertaal. 

Alleen wie zich in het Frans behoorlijk kon 

uitdrukken, maakte een kans op een goed 

betaalde baan. De middenstand bleef de 

taal spreken van haar begoede cliënten: 

de duizenden koopkrachtige Leuvenaars 

van stand, inwoners uit Waals-Brabant, 

studenten en professoren van de nog 

Franstalige universiteit. Als reactie op de 

vernederlandsing van de Gentse universiteit 

startte de Leuvense universiteit vanaf 

1931 node met Vlaamse leergangen. Maar 

in de Vlaamse studentenbeweging klonk de 

eerste roep om de Franstaligen uit Leuven 

te doen vertrekken. Pas in de jaren zestig 

kwam vaart achter de inwilliging van die eis. 

chaos en stoelendans 

De eigengereide Doms trok zich als dienstdoend 

burgemeester weinig aan van de 

coalitiepartner. Evenmin overlegde hij 

nauwelijks of niet met de BWP-fractie in 

de gemeenteraad. De aanvaringen die 

daarvan het gevolg waren, speelden tegen 

de achtergrond van een machtsstrijd binnen 

de partij. De landelijke en regionale 

uitstraling van Doms was al langer aan het 

tanen. Vooral met de vakbond boterde het 

niet. Maar ook de achterban van de BWP 

morde. Hij was na de oorlog van buitenaf 

gedropt zonder echte organisatorische 

rugdekking, zonder echt engagement in de 

takken van de beweging, wat hem herhaaldelijk 

kwalijk genomen werd. Hoewel ingeschreven 

in de stad Leuven, verbleef hij

vaak in Anderlecht. Ook daardoor was hij 

altijd een beetje buitenstaander gebleven. 

Voor de parlementsverkiezingen van 1936 

werd opnieuw onder de leden gepolld voor 

de samenstelling van de lijst. Doms moest 

na een verbeten duel de duimen leggen 

tegen opkomend talent Alfons Vranckx, 

die vooral kon rekenen op de steun van de 

vakbeweging. Voor de senaat moest Vandemoortele 

wijken voor Corbeels, de burgemeester 

van Wilsele, en Louis Tielemans 

werd op de lijst voor de provincie naar de 

4 de plaats verwezen. 

Doms strandde op de derde plaats en kon 

een verlengd verblijf in de Kamer vergeten. 

Prompt nam hij ontslag als volksvertegenwoordiger, 

schepen, gemeenteraadslid 

en partijlid en vertrok ijlings uit de stad 

naar Anderlecht. Zijn collega’s schepenen 

weigerden dat ontslag en vroegen hem nog 

eens goed na te denken. Emile Vandervelde 

kwam op voor zijn vroegere kabinetschef. 

Doms keerde terug als dienstdoend burge- 

meester in het stadhuis. Daarmee ging het 

stof niet liggen! Vakbondssecretaris Van 

Aenroyde en partijsecretaris Klein vertolkten 

de wrevel van het partijbestuur en namen 

ontslag uit de Leuvense werkersbond. 

Bij de viering van 50 jaar socialistische 

partij bleven schepenen en bestuurders 

van de Werkersbond weg. Het regende 

zoveel klachten over gesjoemel tijdens de 

poll van 1936 dat de nationale partijleiding 

een externe commissie met een onderzoek 

belastte. Die stelde onregelmatigheden vast 

langs beide zijden. Doms was het niet eens 

met die conclusie, maar beloofde na 1938 

voorgoed op te stappen. Vranckx kreeg 

het voordeel van de twijfel, maar moest 

tot einde 1938 zwijgen over de Leuvense 

gemeentepolitiek. Om publieke aanvaringen 

te vermijden moesten schepenen en 

raadsleden voor elke gemeenteraad overleg 

plegen. De verstandhouding bleef nog 

lange tijd zoek. Vranckx was niet langer 

1919-1950 | 87 

De Volkswil over rijzende ster 

Alfons Vranckx: 

‘Hij is niet alleen gekend 

als leider van ons vroeger 

Arbeidersverweer, Socialistische 

Jonge Wacht en Jeugdfederatie. 

Sedert verscheidene jaren is ‘hij 

de bezadigde, gezaghebbende 

jonge man, wiens weldoordacht 

woord steeds met de grootste 

belangstelling wordt aanhoord 

op al onze Kongressen. Als 

talentvol en geestdriftig 

redenaar werd hij in alle hoeken 

van het arrondissement - en ook 

daarbuiten - voor het houden 

van meetings gevraagd. Wij 

kunnen het dan ook niet als 

een vernedering voelen dat een 

bejaard leider het, tegenover 

zulk een jonge maar ervaren 

kracht, met enkele tientallen 

stemmen moest afleggen.’ 

De Volkswil, 26 april 1936 

Katholieke affiches 

1938


In 1932 waren er 53 gekozenen, 

zes jaar later behaalde de 

BWP in het arrondissement 

66 gemeenteraadsleden 

in 25 gemeenten. In 27 

gemeenten werd deelgenomen 

als socialisten. In 6 als 

gemeentebelangen. Dat 

vertaalde zich in absolute 

meerderheden in Kessel-Lo, 

Wilsele, Holsbeek en de intrede 

in schepencolleges in Wezemaal, 

Bekkevoort (de burgemeester), 

Haacht, Bertem, Roosbeek, 

Outgaarden en Boutersem. In 

tien gemeenten deed de partij 

voor het eerst haar intrede. In 

Kessel-Lo, Heverlee, Herent- 

Wijgmaal, Aarschot, Wilsele 

en Wesemael was er een 

concentratie van katholiek, VNV 

en Rex. Alleen in Leuven kwam 

VNV alleen op. 

welkom als partijleider bij de Leuvense 

Werkerbond. Doms op zijn beurt stelde 

zich in 1938 toch opnieuw kandidaat voor 

het burgemeesterschap en werd bovendien 

door de Werkersbond voorgedragen als 

kandidaat-volksvertegenwoordiger voor 

de verkiezingen van 1939. Vranckx dreigde 

dan weer te kappen met politiek als de 

Werkersbond die voordracht staande 

hield. Enz. 

In het arrondissement Leuven kon de 

partij in 1936 ondanks een licht verlies een 

derde volksvertegenwoordiger binnenhalen. 

Dat was een pleister op de wonde, 

maar de malaise bleef. 

de match patria-proletaar 

(1938) 

Het paarse kamp trok met een mooi 

palmares, maar niettemin met slechte 

vooruitzichten naar de kiezer. Het paarse 

college dat door De Volkswil begroet was 

als een idyllische romance tussen Liberalinneke 

en Prolo eindigde ei zo na in 

‘bont en blauw’. Want ook in het liberale 

huishouden vlogen de borden en tassen 

rond, waardoor het college niet langer op 

een meerderheid kon rekenen. De liberale 

partij, de ‘blinde meelopers van de socialisten’, 

nam in volle verkiezingsstrijd afstand 

van zijn schepen en dus van het gevoerde 

beleid. De ‘verenigde’ katholieke partij had 

de rangen gesloten om ‘gezamenlijk eens 

en voorgoed af te rekenen met de roode 

diktatuur’. Het ACW was voor het eerst 

nadrukkelijk aanwezig met vakbondsman 

L. Nackaerts op de derde plaats. 

Ondanks een gevoelig stemmenverlies, behield 

de BWP 9 zetels. Grote overwinnaars 

waren de Verenigde Katholieken met 11 

zetels. Rex veroverde 1 zetel. De liberalen 

betaalden de tol voor hun interne afrekeningen 

en vielen terug op 2 zetels. Maar 

liefst 1100 kiezers stemden blanco. Voormalig 

‘doorbraaksocialist’ Huyberechts 

haalde op kop van een dissidente Sociale 

Partij nauwelijks 150 stemmen. De rexist, 

die op de wip zat, kreeg een schepenzetel. 

Uit protest verlieten de socialisten de 

installatievergadering. Nog voor het eerste 

jaar van de nieuwe legislatuur ten einde 

liep, hadden Doms en Thiriart ontslag 

genomen. 

het rode ommeland 

Ook in Kessel-Lo was het onderwijs de 

inzet van de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1932. De BWP behaalde met 45% de 

volstrekte meerderheid in zetels. Oude 

strijder Leopold Béosier mocht op zijn 77 ste 

de burgemeesterssjerp omgorden. Na zijn 

overlijden in 1936 was nieuwkomer Alfons 

Vranckx de doodgeverfde opvolger. Hij was 

wel in 1932 verkozen, maar moest zijn gemeentelijk 

mandaat aan de eerste opvolger 

laten, omdat hij nog onder de wapens was. 

Daardoor liep hij ook het burgemeesterschap 

mis. Alfons Roelandts nam de sjerp 

over en gaf die - op de oorlogsjaren na - 

niet meer af tot in 1958. Laurentii bezette 

de vrijgekomen schepenzetel. 

Opvallende initiatieven waren: de oprichting 

van een jeugdherberg, de aankoop van 

domein Heuvelhof, de oprichting van de 

sociale bouwmaatschappij Heuvelhof en 

een voorstel tot de bouw van een turnzaal 

met badinrichting voor de gemeentescholen 

in Blauwput. 

Om de werkloosheid te bestrijden, werden 

werklozen ingezet bij het onderhoud van 

de wegen en de waterleiding. De Kesselse 

kiezer beloonde die inspanningen. De 

socialistische meerderheid versterkte in 

1938 haar meerderheid. Alfons Vranckx 

en zijn broer Jan verschenen op de politieke 

scène van Kessel-Lo, de eerste als 

schepen, de tweede als voorzitter van het 

OCMW. Het duo vatte een spraakmakende 

en soms geruchtmakende carrière aan. In 

het naburige Holsbeek behaalde de BWP in 

1938 met 5 zetels de absolute meerderheid. 

Oscar Geets werd er burgemeester. 

Ondanks de schoolperikelen bleef Wilsele 

een ‘rode burcht’ met Henri Corbeels en 

Victor Salens als spilfiguren. Zelfs tegenstanders 

erkenden dat de socialisten van 

Wilsele een moderne gemeente gemaakt 

hadden. Bij de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1938 kon de burgemeester in De 

Volkswil, (3 juli 1938) tevreden terugblikken

1919-1950 | 89 

Socialistische affiches 

1938


op 18 jaar homogeen socialistisch bestuur. 

‘Als wij in 1921 het bestuur overnamen, 

moest alles nog gedaan worden. Armzalig 

onderwijs, geen schoollokalen, geen sociale 

gemeentetoeslag, slechte wegen, geen verlichting, 

kortom, alles moest nog gedaan 

worden wat de moderne tijd vergt. Wij 

mogen zeggen dat wij het maximum gedaan 

hebben wat kon gedaan worden. Wij 

hebben onze moderne scholen, de elektrificatie 

is volledig, op sociale tusschenkomst 

voor ziekteonderstand, steun bij geboorte, 

staan wij aan de spits. Tientallen openbare 

‘Uw programma staat letterlijk geschreven natuurlijk onder druk van uwe fascistische handlangers, … Wij, 

socialistische fraktie, kanten ons tegen uw korporatief stelsel, omdat het verleden ons geleerd heeft dat in de 

landen waar dit stelsel is aanvaard geworden, dit tevens het vertrekpunt was tot het binnenhalen van het fascisme.’ 

BWP-raadslid Dekeyzer op de gemeenteraad van Heverlee 28 januari 1939 

(De Volkswil, 5 februari 1939) 

Leopold Béosier (1855-1936), 

prent van Frits Van den Berghe 

Leopold Béosier werd geboren in Gent 

op 14 december 1855. Vanaf zijn tiende 

ging hij werken in de vlasspinnerij La Lys 

op de Leiekaai. Daar stichtte hij in 1876 

de socialistische Vlasbewerkersbond. Hij 

werd aan de deur gezet en ging daarna 

aan de slag bij machinefabrikant Carels. 

Vanaf 1886 stond hij bij de patroons op een 

zwarte lijst en ging als verkoper van Vooruit 

aan de slag in Ieper. Na een tussenstop in 

Antwerpen kwam hij naar Leuven, waar 

hij van ’s morgens tot ’s avonds gazetten 

verkocht en naam maakte als Polle Vooruit. 

Zelfs als dienstdoend burgemeester (1922) 

en als schepen in Kessel-Lo bleef hij elke 

ochtend om 4 uur aan het station van 

Leuven de kranten afhalen om ze verder 

aan verkopers te bezorgen. 

Koekoek, 21 december 1933 

werken zijn uitgevoerd. Waterleiding voor 

een groot gedeelte. Wij hebben ons woord 

gehouden, en de kiezers niet bedrogen.’ 

Toch waren de kiezers niet helemaal 

overtuigd, want de partij verloor 1 zetel. 

Dat kwam o.m. door de 54 stemmen voor 

Socialisten Rechtuit. 

In Heverlee vormde de Katholieke Partij 

kartel met Rex en VNV. Toch won de BWP 

107 stemmen, ondanks tegenwind van een 

‘buitengewalste‘ socialist (Kastrollekensbond 

met 119 stemmen).

1919-1950 | 91 

De jeugdherberg met camping op de Kesselberg zou op 12 mei 1940 ingehuldigd worden. Bij hun aftocht naar Duinkerke bliezen de Engelsen de 

gebouwen op. Het complex werd nooit heropgebouwd. Met de vergoeding voor oorlogsschade werd in 1974 het domein Heiberg aangekocht. 

Zaal ‘Het Bad’ 

Rode Valken op de Kesselse Bergen, 1937


Franz (l.) en broer Jan 

Tielemans als studenten 

de beweging op de dool 

tucht in de partij 

In verschillende gemeenten bezorgden 

scheurlijsten van ontevreden of uitgesloten 

socialisten de ‘officiële’ BWP veel 

last. Dissidenties ontstonden door lokale 

‘dorpspolitieke’ omstandigheden, gefrustreerde 

of botsende ambities, tegenstrijdige 

karakters, wijken buurttegenstellingen, 

de aarzelingen van werkersbonden om op 

te gaan in gemeentelijke verbanden. Maar 

ze legden ook een veel breder ongenoegen 

bloot. Het arrondissementscongres van 

1936 betreurde de ‘schommelingen’ die de 

partij had doorstaan. Dat sloeg op de ruzie 

tussen Doms en Vranckx, maar ook op de 

animositeit van de discussies over de nationale 

en internationale politiek. 

Binnen de partij stonden links tegen rechts 

en ongeduldige jongeren tegen de oude 

garde, zoals bleek in het conflict met de 

groep rond het blad Action Socialiste, 

waarvan aanstormend talent Paul-Henri 

Spaak de spreekbuis was. Dit blad had 

scherpe kritiek op de zuiver parlementaire 

koers van de BWP en het verraad van de 

syndicale leiding in de textielstakingen. 

Vooral in Wallonië sloeg deze analyse aan. 

Op het Leuvense arrondissementscongres 

van oktober 1934 kwam de dreigende 

tweespalt ter discussie. Doms verdedigde 

de nationale leiding die Action Socialiste 

wilde doen zwijgen. De jonge generatie 

met Alfons Vranckx, Filip Vanhove en 

Franz Tielemans verdedigde echter met 

vuur de vrijpostige Spaak. Na een bevraging 

van de gemeentelijke verbonden en 

werkersbonden bleek maar liefst driekwart 

van de leden hen daarin te volgen. 

Wat erop kon wijzen dat deze jongeren 

met hun kritiek gevoelige snaren deden 

trillen. Ambitieus eisten ze de aflossing 

van de wacht. 

beeldenstorm 

Aan de top van de beweging stond een 

kleine groep, die vóór de oorlog zelf het 

roer van de stichters overgenomen had. 

Sleutelfiguren waren partijsecretaris 

Willem Klein, zijn voorganger en senator 

Desiré Vandemoortele, de mutualist 

‘Heinke’ Bollens, vakbondssecretaris 

Alfons Van Aenroyde en Edmond Doms, 

het politieke boegbeeld. 

Tegenover deze soms letterlijk oude garde 

liep een nieuwe, jongere generatie storm, 

waarvan het duo Alfons Vranckx (°1907) en 

Franz Tielemans (°1906) de vaandeldragers 

waren. Ze studeerden gelijktijdig in het 

Leuvense atheneum en aan de universiteit 

(rechten), maar niet aan dezelfde instellingen. 

Franz, de zoon van Louis Tielemans, was 

van huis uit vrijzinnig en koos vanzelfsprekend 

voor de Université libre de Bruxelles 

(ULB). Voor Alfons en zijn broer Jan 

Vranckx, opgegroeid in een arbeidersgezin, 

lag de nabije katholieke universiteit voor 

de hand. Ze waren uitgesproken Vlaams- 

gezind en antimilitarist, een voor de 

overwegend Franstalige leiding geen 

vanzelfsprekende combinatie. 

Als student aan de ULB leidde Franz Tielemans 

een Vlaamse socialistische actiegroep, 

die niet afkerig was van het separatisme. 

In de partij liet hij zich opmerken met 

pleidooien voor de eenzijdige ontwape-

ning. Op het arrondissementeel congres 

van 1933 riep hij in niet mis te verstane 

bewoordingen op tot een radikale verjonging: 

‘Gé zult de jeugd bij U niet krijgen 

omdat ze revolutionair is en U niet helpt 

in uw reformisme! We moeten met een 

socialistisch programma ten strijde, met 

een van socialisatie. We moeten revolutionaire 

daden stellen. … We vragen daden en 

revolutionaire politiek. De jeugd is er voor 

en als de leiders dat niet doen dan zullen 

wij het zelf doen.’ 

Alfons Vranckx wachtte een sportieve 

carrière als atleet en voetballer, maar hij 

stopte op zijn 18 de met competitie. In zijn 

universiteitsjaren liet hij zich opmerken als 

flamingant, gelovig socialist en publicist. 

De latere rex-leider Degrelle schreef: Les 

Flamingants. Als reactie schreef Vranckx 

Confession d’un Flamingant, waarin hij de 

achterstand van Vlaanderen in gerecht, 

onderwijs en bestuur op de korrel nam. In 

de brochure Katholicisme en Socialisme. 

Een wekroep tot de Christenen voor het 

Socialisme toonde hij aan dat geloof en 

socialisme best konden samengaan. 

Hij werkte mee - een tijdje zelfs als hoofdredacteur 

- aan het radicaal-flamingantische 

en socialistische tijdschrift Menschen. 

Ook Tielemans zat tussen 1928 en 1931 in 

de redactie van dit tijdschrift. Hij leverde 

ook bijdragen voor Schakels, een tijdschrift 

van gewezen linkse activisten, onder wie 

Ursi en vooral diens kompaan van weleer 

Leo Magits, nu ballingen in Nederland. 

Vranckx waakte als vaste editorialist en 

hoofdredacteur van De Volkswil over de 

ideologische lijn. Hij schreef vaak doordachte 

commentaren bij de nationale en 

internationale actualiteit en theoretische 

bijdragen over het landbouwvraagstuk, 

over het marxisme en godsdienst. Vranckx 

nam stelling in discussies, die de partijgelederen 

beroerden, en droeg met zijn 

columns bij tot de opinievorming van de 

militanten. 

Zijn hoofdartikels tilden het niveau van het 

weekblad hoog boven het gekrakeel met de 

tegenstrevers, het propagandistisch jargon 

en de geuren en walmen van de interne 

keuken. Of die edito’s even vlijtig gelezen 

werden als de partijnieuwsjes of de vakbondsinformatie, 

valt te betwijfelen. 

1919-1950 | 93 

Met het Plan De Man wilde de 

BWP een breed front tegen het 

kapitalisme


daar is de man 

In 1935 vierde de BWP haar vijftigste 

verjaardag. Op 19 september 1936 deed 

de Leuvense BWP dat in het stadspark nog 

eens over. Maar dat feestgedruis moest verhullen 

dat de partij moeilijke jaren achter 

de rug had. Nochtans waren er genoeg 

verwezenlijkingen om trots op te zijn. De 

BWP had de politieke democratie doen 

zegevieren en opmerkelijke successen geboekt 

inzake lonen, arbeidsvoorwaarden, 

arbeidsduur, sociale zekerheid en beschermende 

wetgeving. Maar op de economische 

crisis, die nochtans haar ideologisch gelijk 

bewees, vond de partij geen afdoend 

antwoord. In het jubileumjaar kroop de 

partij moeizaam uit een diep dal. 

Op het kerstcongres van 1933 was Hendrik 

De Man met een relanceplan, tot ondervoorzitter 

van de BWP verkozen. Hij wilde 

de crisis aanpakken met een economisch 

programma van planning, selectieve 

nationalisaties en openbare werken. Het 

beheer van de krediet-, grondstoffen- en 

energiesector moest de overheid toelaten 

de economische relance te sturen. Het 

productieapparaat mocht in privéhanden 

blijven, maar werd onderworpen aan 

de richtlijnen van het Plan, waarmee de 

overheid het economisch leven zou richten 

op het algemeen welzijn, i.p.v. het privéwinstbejag. 

Het Plan voorzag de verkorting 

van de arbeidsduur, wettelijke erkenning 

van de CAO’s, een minimumloon en een 

volledig stelsel van sociale zekerheid.

Alle takken van de beweging werden ingezet 

in een gigantische promotiecampagne om 

het Plan via verkiezingen aan de macht te 

brengen. In het Leuvens propaganda- 

comité van 1934 zaten alle kopstukken: 

Doms voor de partij, Van Aenroyde voor 

de vakbond en Henri Bollens voor de 

mutualiteit. 

De propaganda voor het Plan werd echter 

doorkruist door het failliet van de Bank 

van de Arbeid in 1934. Deze huisbankier 

had deposito’s opgenomen van de 

coöperaties, vakbonden, particulieren 

(arbeiders en BWP-politici), zelfs van 

de steden Gent en Antwerpen. De bank 

staakte plots haar betalingen. Om de vele 

kleine spaarders niet recht in de armen 

van de communisten te drijven, was de 

regering bereid via de ASLK 150 miljoen 

frank te lenen om de spaarders uit te 

betalen. Alle onroerende bezittingen van 

de coöperaties werden gehypothekeerd. 

Daarmee kwam ook De Proletaar in nauwe 

schoentjes. 

de melkkoe droogt op 

Rond 1930 kwamen er barsten in de rode 

burcht. De coöperatie geraakte net niet in 

de ‘rode’ cijfers. De bakkerijen werkten 

onder de verwachtingen. 

De brouwerij Fleur d’Or was met haar Peeterman 

en Bruine niet opgewassen tegen 

de grote dorstige concurrenten, Artois op 

kop. Het aantal winkels en diensten deed 

de omzet rond 1925 stijgen, maar niet de 

opbrengsten. Die volstonden niet langer 

om de zware hypotheek, de onderhoudskosten 

van het patrimonium en stijgende 

personeelskosten te betalen. Ook met het 

beheer liep het mis. Vanaf 1932 stelde een 

nieuw bestuur met harde ingrepen orde 

op zaken. Ons Huis werd verkocht aan de 

COO, die het pand kon gebruiken voor de 

uitbreiding van de ziekenhuizen. Met de 

opbrengst van de verkoop werden aanpassingswerken 

aan De Proletaar betaald. 

In het voorjaar van 1934 keerden de 

mutualiteiten en vakbonden terug naar 

de moederschoot in de Mechelsestraat. 

De lonen werden met 5% verlaagd. Bij de 

drukkerij De Zaaier vielen ontslagen. De 

winkels werden heringericht. Er kwamen 

nieuwe reclame- en verkoopmethoden. 

Ondanks alle inspanningen daalden de 

verkoopcijfers eind jaren ’30. 

Daarbovenop kwam het failliet van de 

Bank van de Arbeid. De coöperatie, maar 

vooral de spaarkas van De Proletaar, 

die vanaf 1932 alle individuele gelden 

verzamelde, deelde als rechtstreeks 

betrokkenen mee in de klappen. Wat 

volgde, was een ingewikkeld kluwen van 

verlies, leningsvoorwaarden, hypotheken, 

terugbetalingen en vooral verloren vertrouwen. 

De toestand leek zwart, niet rood. 

Dat de christelijke spaarkas hetzelfde overkwam, 

bracht weinig troost. 

1919-1950 | 95


De geringe weerklank van de 

vakbeweging bij de bedienden 

was een blijvend zorgenkind 

de vakbeweging 

en de crisis 

Tussen het vakbondsapparaat en de basis 

groeide de kloof. Tijdens de korte periode 

van hoogconjunctuur tussen 1925 en 1929 

waren er acties in metaalbedrijven die tot 

gevoelige loonsverhogingen leidden. In 

De Volkswil nam de gewestelijke vakbondssecretaris 

Van Aenroyde enkele keren 

stelling tegen die stakingen. Ook Alfons 

Roelandts, secretaris van de metaalbond, 

stond erop dat alle arbeidsconflicten ‘volgens 

het boekje’ zouden verlopen. 

De vakbond werd steeds meer erkend als 

vaste gesprekspartner en die positie wilde 

niemand - die zich nog de vooroorlogse 

stakingen voor veel minder herinnerde - 

verliezen door onbesuisde ‘wilde’ acties. 

In de eerste jaren van de depressie werd 

duidelijk hoe diep de vakbeweging in het 

proces van institutionalisering geëngageerd 

was. 

Tijdens de crisisjaren geraakte de vakbond 

in het defensief: er was weinig ruimte voor 

offensieve acties. Om de sociale schade 

enigszins in de hand te houden werd veel 

verwacht van de aanwezigheid van de 

BWP in de regering. 

Volbloedsyndicalisten als Emile Maes en 

Alfons Van Aenroyde moesten daarom niet 

weten van de intellectuele nieuwlichters 

in de partij. De vakbeweging koos in alle 

ideologische disputen voor een risicoloze 

weg, dus voor regeringsdeelname. Wie dat 

in gevaar bracht, zoals de jonge garde rond 

Franz Tielemans, kreeg al eens de syndicale 

wind van voren. 

Enig lichtpunt was de algemene staking 

van juni 1936 die in gemeenschappelijk 

front gevoerd werd en tastbare resultaten 

opleverde. Een toeslag van 7 tot 8%, 

een vast minimumloon en de geleidelijke 

invoering van de 40 urenweek. Het meest 

sprekende resultaat was de ‘congé payé’, 

een betaalde vakantie van zes dagen. 

Later in 1937 sloeg de conjunctuur weer 

om in een recessie. De werkloosheid steeg 

na 1938 opnieuw naar het alarmerende 

peil van 1935.

1919-1950 | 97 

Vakbondsaffiche n.a.v. de 

algemene staking van 1936


Rode Valken op Pinksterkamp in 

Lichtaart 

1939 

‘fier zingend en bruin 

verbrand door ’t lachend 

zonnetje’: de rode valken 

De jongerenwerking was altijd al een 

zorgenkind. Naast de rode turners en 

voetballers stond de Socialistische Jonge 

Wacht, de politieke organisatie. Langs 

die weg groeiden jongeren door naar 

partij en vakbond. De allerkleinsten, de 

Volkskinderen, speelden en trokken soms 

naar de kust of de Ardennen. 

Om het wat oudere ‘schorremorrie’ 

na schooltijd uit de gangetjes of in de 

weekends van straat en uit de katholieke 

patronaten te houden, kwam Franz 

Tielemans met iets nieuws: een beweging 

voor de schoolgaande jeugd. In Oostenrijk 

had hij de Rode Valkenbeweging leren 

kennen. In 1929 richtte hij een dergelijke 

beweging voor 10- tot 16-jarigen in 

Vlaanderen op. In Leuven kwamen 

ook horden Rode Valken: Leeuweriken, 

Nachtegalen, Eekhoorntjes in Leuven, 

Waterratten in Blauwput en één in 

Wilsele-Putkapel. De naam Rode Valk 

stond symbool voor het rood in de 

vaandel van de socialistische beweging. 

De valk verwees naar de vrijheidszin en 

onafhankelijkheidsdrang. Het blauw van 

de hemden was dat van de werkmanskiel. 

‘De Rode Valk dient de arbeidersklasse; de 

Rode Valk is trouw aan zijn kameraden; 

de Rode Valk beschouwt elke arbeider tot 

zijn broeder en is steeds tot hulp bereid; de 

Rode Valk is moedig, zijn woord gestand, 

offervaardig, zuiver in woord en daad; 

de Rode Valk is een beschermer van de 

natuur’, zo luidde het engagement. 

Op kamp leerden ze wat socialisme 

in de praktijk kon zijn. Soms waren 

het internationale kampen die rode 

valkenrepublieken genoemd werden en 

bestuurd werden door een eigen verkozen 

parlement.

1919-1950 | 99 

‘Onze Ajotters en Roode Valken, 

die over vier jaar met een tiental 

leden hier in Leuven begonnen, 

tellen nu in de gezamenlijke 

groepen van Leuven, Blauwput, 

Wilsele en Wijgmaal zoowat 

140 leden. Het doel van de 

Ajottersbeweging? Van onze 

jongens en meisjes socialisten 

maken, zorgen voor kulturele 

ontwikkeling van hare leden, 

er gemeenschapsmenschen 

van maken, die het belang 

van de gemeenschap boven 

dat van het individu stellen. 

Onze jongens, en meisjes 

ontrukken aan de zoogezegde 

bourgeoisbeschaving. Niet in 

kroeg en dancing, moet een 

jonge socialist plezier gaan 

zoeken, wij moeten terug tot de 

natuur : wandelen, kampeeren, 

reizen! Door het kampeeren 

zullen onze jongens en meisjes 

voelen wat eene socialistische 

maatschappij, waar iedereen 

werkt en iedereen meeleeft, 

kan zijn, daar zullen ze 

internationalist worden door 

het meeleven met Duitsche, 

Nederlandsche, Fransche 

kameraden. Onze Ajotters en 

Roode Valken stellen zoo de 

praktische opvoeding hooger 

dan de theoretische’. 

De Volkswil, 12 maart 1933 

De Volkskinderen van Leuven in 

Blankenberge 

De Socialistische Jonge 

Wachten 

De Socialistische Jonge 

Wachten en De Volkskinderen


Rode Valken Leuven, 1938 

Van links naar rechts: 

Rik Vanderstappen, 

Piet Heremans, Wim Depus, 

John Vandenbussche, Louis 

Van Brussel. Enkele jaren later 

zouden deze de kern uitmaken 

van het Revolutionair 

Anti-Fascistisch Front. 

De Arbeidersjeugdcentrale die ook de wat 

oudere Pioniers omvatte, bracht een nieuw 

geluid in de socialistische beweging. Tot 

dan had de partij zich nauwelijks bekommerd 

om de culturele en opvoedkundige 

vorming van de militanten, in de overtuiging 

dat de nieuwe onbaatzuchtige, socialistische 

mens pas na de omverwerping 

van het kapitalisme kon ontstaan. Volgens 

de Arbeidersjeugd moest daar nu aan 

gewerkt worden en vroeg genoeg: bij de 

jeugd. Een intellectueel en moreel hoogstaand 

karakter, een gezonde levensstijl in 

de open natuur - jongens en meisjes samen 

kamperen, zingen, dansen en wandelen 

- en een ascetische levenswijze zonder 

alcohol of tabak moesten een antwoord 

bieden op de burgerlijke beschaving, de 

morele vervlakking en het gebrek aan 

cultuur van de socialistische beweging, 

waarvan bv. de Socialistische Jonge Wacht 

in haar ogen meer dan eens blijk gaf. De 

gelijkenis met de succesvolle Kajottersbeweging 

viel op: intensieve individuele 

karaktervorming, studiekringen, weigering 

van ‘slechte lectuur’ en ‘ontaard plezier’. 

Met het scoutisme hadden de ‘Ajotters’ ook 

veel gemeen: leven in open lucht, de hang 

naar orde en tucht, de onderwerping aan 

rigoureuze leefregels en geloften. Aan de leden 

werden dus zeer strenge eisen gesteld 

en hoge wekelijkse bijdragen gevraagd. De 

AJ bleef numeriek een kleine, wat elitaire 

organisatie. 

De nationale partijleiding van de BWP 

werkte de ‘Hollandse’ inslag tegen. De 

syndicale vleugel stond argwanend 

tegenover het in haar ogen kunstmatige 

wereldje dat de leden ver van de 

klassenstrijd te velde hield. Tussen 

de Socialistische Jonge Wachten, de 

wachtkamer van politici-in-de-dop, en 

de Arbeidersjeugdgroepen boterde het 

ook in Leuven niet echt. De SJW vond die 

uitstapjes naar groen en natuur maar 

niets. Jonge militanten moesten letterlijk 

de boer op om de socialistische boodschap 

uit te dragen. Tegen deze achtergrond 

ontkiemde het conflict tussen Vranckx, de 

voorman van de ‘arbeideristische’ Jonge 

Wachten en Tielemans, het boegbeeld van 

de Arbeidersjeugd. Aanvaringen waren 

haast onvermijdelijk. 

In Leuven namen volwassen geworden 

Rode Valken het voortouw in acties tegen 

het fascisme en later tegen de bezetter. 

Vlak voor de oorlog richtten een twintigtal 

jongeren - gewezen Rode Valken, leden van

de Turnkring, communisten en buitenstaanders 

(Leuvense Atletiek Club) - een 

Revolutionair Antifascistisch Front op. 

de bossen in 

Inspiratie uit Oostenrijk zochten gewezen 

Rode Valken ook voor de oprichting in 

1937 van de Arbeiderstoeristenbond De 

Natuurvrienden. Deze organiseerde uitstapjes 

naar bos en groen en vakanties in 

een natuurlijke, gezonde omgeving voor de 

arbeiders, zeker toen daar met de ‘congé 

payé’ van 1936 tijd voor kwam. Ze snoven 

de gezonde lucht en tegelijk een overtuiging 

op dat grond, bos en natuur niet 

toebehoorden tot aristocraten en notabele 

grootgrondbezitters. 

Met de groet ‘Berg Frei’, de strijdkreet van 

de Oostenrijkse pioniers van de natuurvriendenbeweging, 

eisten de militante 

wandelaars de openstelling van de natuur 

‘voor iedereen’ op. Of de rode wandelaars 

ook in het Leuvense vrije doorgang van 

velden en bossen afdwongen door afsluitingen 

of hekkens af te breken, zoals in 

Engeland, is niet geweten. 

Natuurvrienden waren verstokte kampeerders. 

In de Sneppenstraat te Kessel-Lo 

werd het kampeerterrein De Schoolbergen 

aangelegd, waar ook ‘binnenslapers’ een 

onderkomen konden vinden. 

In 1950 kwamen een houten verblijf 

met 20 bedden, een ruim dagverblijf en 

een trekkerskeuken naast het bestaande 

kampeerterrein. 

1919-1950 | 101 

Op kamp met de arbeiderstoeristenbond 

afdeling Leuven, 

1937 

‘De stichters onzer afdeling hebben omzeggend allen de Rode Valkenbeweging van nabij meebeleefd 

hetzij als oud-leiders of -leden, hetzij als sympathisanten die regelmatig die jeugd vergezelden op 

hun wandelingen, tochten en kampen. Het is onbetwistbaar dat daardoor hun liefde voor de natuur, 

de wandelingen en het reizen en gezonde ontspanning ontstaan is en dat zij zich afgevraagd hebben 

waarom zij ook geen groep zouden kunnen stichten om als volwassenen te doen wat de jeugd doet.’ 

Alfons Roelandts bij het 25-jarig bestaan van De Natuurvrienden, Gent, Amsab-ISG, fonds 61, 8.


‘Wanneer de tijden zodanig 

slecht waren dat er geen andere 

mogelijkheid meer was dan 

de fascisten’ met het brute 

geweld van de straat weg te 

rammelen, kwam Joris Van 

Severen, omringd van circa 

400 ‘stokslagers’ paraderen 

in de studentenstad Leuven. 

Met Franz Tielemans aan het 

hoofd van nauwelijks 50 a 60 

Leuvense arbeiders, werden 

de vierhonderd stokslagers van 

Joris Van Severen uit de straten 

van Leuven gevaagd en de auto 

van De Leider van Severen in 

brand gestoken.’ 

R. Vandegenachte in: 

De Volkswil, jan. 1963. 

Vakbondsaffiche 1936 

de strijd tegen extreemrechts 

en het fascisme 

Met het schrijden van de jaren ’30 kantelde 

de politieke conjunctuur. De economische 

crisis en de dreiging van extreemrechts 

drongen de ‘ziel van het kind’, die onverminderd 

op het spel stond, naar de achtergrond. 

Centraal- en Zuid-Europa hadden al 

fascistische of sterk autoritaire regeringen 

van rechtse signatuur. Met de machtsgreep 

van Hitler in Duitsland in 1933 klonken de 

stampende laarzen gevaarlijk dichtbij. 

Ook in Leuven wierpen asgrauwe wolken 

een halfduistere tot donkere schaduw af 

op de Leuvense kasseien. Milities van het 

Nationaal Legioen, Verdinaso, VNV en Rex 

gedijden goed in en rond de katholieke 

universiteit en in middenstandskringen. In 

Vlaamse studentenkringen bestond er veel 

sympathie voor de Duitse Nieuwe Orde. Ze 

traden almaar driester op. 

De lokalen van de socialistische beweging 

waren geliefde doelwitten. Het Arbeidersverweer, 

dat vooral bestond uit werkne- 

mers van de coöperatie en de vakbonden, 

stond in voor de verdediging van de lokalen. 

Door de wet op de privémilities werd 

de groep ontbonden. 

naar een volksfront? 

De Volkswil reikte in 1933 de hand 

naar de communisten met een warme 

oproep om samen te strijden tegen het 

opkomend fascisme. Maar de liefde voor 

de ideologische concurrent was toen niet 

meer dan een kortstondige flirt. 

In 1936 dook het idee opnieuw op. 

Het Plan van de Arbeid had niet de 

verhoopte coalitie voor grondige 

structuurhervormingen opgeleverd. 

Ook buitenlandse voorbeelden, o.m. in 

Frankrijk en Spanje, werkten inspirerend. 

Had de algemene staking van 1936 

niet bewezen dat eensgezind optreden 

loonde? De Volkswil zag goedkeurend

hoe de eenheid tussen de SJW en de 

communistische jeugd tot stand kwam. 

Op 15 en 16 augustus 1936 trok een groot 

tweedaags internationaal treffen van SJW 

volgens de eigen pers 15 000 jongeren aan. 

Op het arrondissementscongres van dat 

jaar sprak de Leuvense partijfederatie zich 

uit voor een bundeling van alle democratische 

krachten tegen het fascisme. 

De regering-Van Zeeland leverde goede, 

maar halve resultaten, die ‘moeten 

vervangen worden door een meer durvend 

programma, een nieuw dynamisme, 

wanneer alle demokratische krachten 

akkoord zijn om te zeggen dat het moet 

uit zijn met alle fascistische fratsen. Het 

volksfront brengt dat programma en 

brengt dat dynamisme.’* 

Maar de landelijke leiding volgde dat 

standpunt niet. Bevoorrechte partners als 

de christendemocraten twijfelden aan de 

plotse bekering van de communisten tot 

de democratie en haakten af, wellicht ook 

onder druk van conservatieve katholieken, 

die zich zorgen maakten over een te nauwe 

samenwerking tussen de christelijke en de 

socialistische arbeidersbeweging. 

Met de communisten alleen het veld in, dat 

was voor de BWP een brug te ver. 

de blauwhemden 

van de liga 

In 1931 richtten een aantal overwegend 

oudgedienden van de Arbeidersjeugd, 

die met hun antimilitaristische en flamingantische 

opstelling al eerder met de 

1919-1950 | 103 

Arbeidersverweer Leuven, 1933 

* Alfons Vranckx in: De Volkswil, 

11 oktober 1936.


‘Samen met Philemon Dewit, Antoine Schell, Philip Es, 

Marcel Verdrengh en zovele anderen hebben wij te 

Leuven, de socialistische anti-oorlogsliga weten op te 

bouwen tot een sterke links-socialistische beweging, 

tot een ‘drukkingsgroep’, waarvan de ruime 

uitstraling en de zuurdesem in het gewest Leuven 

blijvende vruchten zou dragen. Franz Tielemans was 

de leider van de Liga in het gewest. (...) Wat de Liga 

heeft gepresteerd kan vandaag bijna ongelooflijk 

lijken! Ontelbare meetings in dorpen en kringen, 

waar voordien de socialistische woordvoerders nooit 

gelegenheid tot spreken hadden gevonden.’ 

R. Vandegenachte in: De Volkswil, januari 1963

partijleiding in botsing waren gekomen, de 

Anti-Oorlogsliga op. 

De Liga was aanvankelijk fel gekant tegen 

alle geweld. Naarmate extreemrechts veld 

won, lieten de blauwhemden dat principieel 

pacifisme varen voor een meer revolutionaire 

houding. De Liga werd een geuniformeerde 

militie die zelf niet terugschrok 

voor gebruik van geweld. 

Tielemans was de drijvende kracht achter 

de Leuvense afdeling, die 300 leden zou geteld 

hebben. De Liga liet aanvankelijk ook 

communisten toe. Hoewel die in Leuven 

niet veel voorstelden, was de partij op haar 

hoede voor extreemlinkse ‘besmetting’. 

Onder partijdruk werden communisten 

als lid geweerd. Niettemin nam de groep 

standpunten in die afweken van de officiële 

koers van de partij. De houding van de 

Liga dreef de verhouding tussen Tielemans 

en Vranckx op scherp. Tielemans was in al 

zijn ‘jeugdige’ onstuimigheid een ‘dwarsligger’ 

gebleven. Vranckx was een stuk 

bezadigder geworden en hij bekeek, samen 

met Van Aenroyde en diens syndicale 

achterban de activiteiten van de Liga met 

een bijzonder scheef oog. 

Op de arrondissementscongressen van 

februari en maart 1935 stonden de antagonisten 

tegenover elkaar n.a.v. van de deelname 

aan de regering-Van Zeeland. Dat in 

het café van de Proletaar een affiche van 

1919-1950 | 105 

Actie voor steun aan Spanje 

Op de koer van De Proletaar 

staan o.m. Alfons Vranckx 

(6 de van rechts) en 

Henri Bollens (5 de van rechts)


Met het ‘socialisme 

national’ had het autoritaire 

en antiparlementaire 

gedachtengoed nu ook de BWP 

aangetast. De BWP moest zich 

omvormen tot een volkspartij en 

zich identificeren met de staat 

als hoeder van het algemeen 

belang. De uitvoerende macht 

moest worden versterkt 

en aan de ministerraad 

moesten technocraten 

worden toegevoegd. Met die 

koerswending trad langzaam 

een verwijdering op met Spaak, 

die De Mans voorkeur voor de 

Nieuwe Orde niet deelde. 

L.: Louis de Brouckère spreekt 

in De Proletaar over de Spaanse 

burgeroorlog, Leuven, april 1938 

Van links naar rechts: Vranckx, 

Godts en Van Aenroyde. 

R.: Op het congres van de BWP 

in november 1938 spreekt Alfons 

Vranckx tegen de erkenning 

van Burgos. Achter hem op het 

podium: Hendrik De Man en 

Emile Vandervelde. 

de Liga hing tegen die regeringsdeelname 

zinde Vranckx niet. Die wilde de Liga de 

toegang tot de partijlokalen ontzeggen. Het 

protest van Tielemans, geruggensteund 

door een aantal werkersbonden (Leuven, 

Wijgmaal, Engels Plein, Heverlee, Tiensepoort) 

kon dit beletten. Maar de Liga moest 

wel beloven niet tegen de partij te ageren. 

Tijdens het arrondissementscongres van 

oktober 1936 kwam het tot een discussie 

over de neutraliteitspolitiek van Leopold 

III. Liga-mannen verdedigden de neutraliteit, 

de uittreding van België uit de 

Volkenbond, de eenzijdige ontwapening en 

de verkorting van de diensttijd. Vranckx 

daarentegen vond dat de BWP haar internationale 

engagementen moest nakomen. 

Even later kreeg ‘militarist’ Vranckx het 

verwijt zijn jeugdidealen afgezworen te 

hebben, omdat hij als volksvertegenwoordiger 

ingestemd had met de verlenging van 

de legerdienst. 

solidair met de 

spaanse republikeinen 

Elke gelegenheid was goed om voor rechts 

onheil dicht bij de deur of veraf te waarschuwen 

en te bewijzen dat socialisme 

hét democratisch alternatief was voor 

extreemrechts en fascisme. De BWP wist 

maar al te goed wat haar na een fascistische 

overwinning te wachten stond. Wat 

partijgenoten in Oostenrijk, Duitsland, 

Italië en Spanje overkomen was, kon tellen 

als waarschuwing. Vooral de gebeurtenissen 

in Spanje werden intens meebeleefd. 

Ten voordele van de Spaanse republikeinen 

werden feesten, culturele avonden en 

omhalingen georganiseerd. De vakbond 

zamelde geld in voor wapens en materiaal. 

Leuvense socialisten en communisten 

namen dienst bij de Internationale 

Brigades en trokken naar het Spaanse 

front. In juli 1937 werden dertien kinderen 

in Leuven onthaald en in gezinnen 

opgevangen. Vijf onder hen werden door 

hun pleegouders geadopteerd. 

Op het arrondissementscongres van 

oktober 1939 verzette de BWP-Leuven 

zich uitdrukkelijk tegen een handelsmissie 

naar Burgos, zoals Spaak bepleitte. Die 

impliciete erkenning van het Francoregime 

zette veel kwaad bloed bij partijmilitanten, 

die zich met hart en ziel ingezet hadden 

voor de Spaanse republikeinen. 

Hendrik De Man en zijn ‘socialisme 

national’ konden bij Vranckx e.a. evenmin 

op bijval rekenen. 

De ideologische ontreddering in socialistische 

rangen was groot. Twijfel over de jarenlange 

aangehouden voorzichtige koers 

verlamde de beweging. Voor de buitenwereld 

werd de schijn opgehouden, maar in 

eigen huis was de veer wat gebroken. Eind 

1939 kwam de oorlog dreigend dichtbij en 

eiste de mobilisatie alle aandacht op. De 

socialistische vakbond, die een dramatische 

terugval van haar ledental kende, drong 

aan op een verhoging van de steun aan

werklozen die, zonder rekening te houden 

met de sociale wetgeving, ingezet werden 

voor militaire verdedigingswerken. Een 

ander punt van kritiek was de bereidheid 

van werklozen om aan lage lonen te werken 

om te ontsnappen aan de mobilisatie. 

De BWP stemde in met de neutraliteit, 

zoals die vóór 1914 bestaan had: België zou 

zijn grondgebied verdedigen tegen elke 

agressor. De andere landen beloofden in 

ruil dat ze het Belgische grondgebied niet 

zouden schenden. Ten einde raad vroeg 

het congres de bijeenroeping van vertegenwoordigers 

van de arbeidspartijen van de 

neutrale landen België, Nederland en de 

Scandinavische landen in de hoop dat een 

neutrale houding het land uit de oorlog 

kon houden. Tielemans volgde de neutrale 

koers die door het duo Spaak-De Man 

uitgestippeld was. 

1919-1950 | 107 

‘Spaansche kinderen, 

pleegouders en Spaansch 

komiteit, arrondissement 

Leuven, 1937-1939’ 

Alfons Vranckx met een groep 

Spaanse kinderen (1939) 

‘Onder die voorwaarden, vragen we U maar twee zaken: ophouden met de werkloozen uitzonderlijk te 

mobiliseeren en maatregelen te nemen tegen de onvaderlandsche daad van sommige patroons en zoo dezen de 

loonen en arbeidsduur niet willen eerbiedigen, de werklieden het recht te laten hun rechten te verdedigen en ze 

als werkloozen te aanzien. ’t Is een schande, dat patroons willen profiteeren van deze droevige tijden om de reeds 

uitgeputte werklozen tot op merg en been uit te buiten’, aldus de vakbond in een open brief aan de regering.’ 

De Volkswil, 17 maart 1940


De Leuvensestraat in 1944 

de duitse inval en het verzet 

de tweede verwoesting 

Een verrassingsaanval op België, 

Nederland en Luxemburg hing al een tijdje 

in de lucht. Het Belgisch leger lag klaar 

om Leuven te verdedigen: de stad speelde 

een belangrijke rol in de zogenaamde 

KW-linie, een ‘ijzeren verdedigingsmuur’ 

van bunkers en tankversperringen 

tussen Koningshooikt en Waver. Britse 

troepen met de nog onbekende generaal 

Montgomery stroomden de stad in. 

Zonder voorafgaand ultimatum viel 

het Duitse leger op 10 mei 1940 België 

binnen. Bij een bombardement vielen 

aan de Tiensepoort meer dan 100 doden. 

Een dag later werd de Vaartkom door 

brandbommen in de as gelegd. Britse 

eenheden hielden drie dagen stand tegen 

de Duitse infanterie. De stad had opnieuw 

zwaar te lijden onder het artillerievuur 

en de bombardementen. Op 16 mei 1940 

werd de universiteitsbibliotheek getroffen. 

Opnieuw verloor de Leuvense universiteit, 

30 jaar na de brand van 1914, zowat haar 

volledig boekenbestand! Met de ‘Teutoonse 

furie’ van 1914 nog in het geheugen, 

ontvluchtten de inwoners de stad. Na de 

capitulatie 18 dagen later, keerden de 

meesten terug. Op 17 mei marcheerden 

de Duitse soldaten het zwaar gehavende 

Leuven binnen. Vier jaar lang zouden de 

‘feldgraue’ uniformen niet meer uit het 

straatbeeld verdwijnen.

socialistisch verzet 

Aanvankelijk ‘onderging’ de bevolking de 

bezetting, maar al gauw kiemde ook in het 

Leuvense in kleine kernen de wil ‘om iets 

te doen’. Met het schrijden van de oorlogsjaren 

traden steeds meer mensen uit de 

grijze stilte. Het Leuvense werd een echte 

probleemregio voor de bezetter. We beperken 

ons hier tot het linkse verzet. Net zoals 

elders in Vlaanderen waren het ook in het 

Leuvense oudgedienden uit de Arbeidersjeugd 

en de Liga die het verzet op gang 

brachten. Socialistische militanten waren 

in de weer met de verspreiding van sluikbladen, 

het zoeken van onderduikadressen 

voor geallieerde piloten, werkweigeraars 

en Joden en met acties in de bedrijven. 

Vooral in de Centrale Werkplaatsen en andere 

bedrijven die voor de Duitse oorlogsindustrie 

werkten, kwamen sabotageacties voor. 

Syndicale comités die betrokken waren bij 

acties voor voedselbonnen en minimumlonen, 

vormden illegale kernen waarrond 

het Belgisch Vakverbond opgericht werd. 

Alfons Roelandts hielp in Kessel-Lo de 

ergste noden lenigen met kleding, voedsel 

en matrassen. In september 1940 legde hij 

gedwongen het burgemeesterschap van 

Kessel-Lo neer. Hij weigerde een goedbetaalde 

functie in de Unie en ging in het verzet. 

Hij was medewerker en verspreider van 

de sluikbladen Morgenrood, de Werker 

en Bevrijding. In de vroege ochtend van 

16 november 1942 trok de Gestapo door 

Leuven en Kessel-Lo op zoek naar ‘terroristen’, 

die verantwoordelijk werden 

geacht voor de aanval op het Arbeitsambt. 

1919-1950 | 109 

Zittend: dom Kreps (abt 

Keizersberg) en Jan Vandensteen 

(BWP-raadslid). Beiden 

werden tijdens de gemeenteraadszitting 

van 10 september 

1940 gehuldigd voor hun inzet 

tijdens de eerste oorlogsmaanden. 

Samen haalden ze slachtoffers van 

onder het puin en begroeven die.


Inhuldiging gedenkplaat 

Henri Bollens 

‘Heinke’ stierf in Buchenwald 

op 1 maart 1945. Op 9 

november 1947 werd in de Van 

Monsstraat, waar hij woonde, 

een gedenkplaat onthuld. Dit 

aandenken bevindt zich vandaag 

in de lokettenzaal van de 

mutualiteit in de Mechelsestraat. 

Steekkaarten van arbeiders geschikt voor 

tewerkstelling in Duitsland waren bij die 

actie buitgemaakt en in de Dijle gekieperd. 

Franz Tielemans kon op het nippertje 

ontsnappen. Louis Van Brussel vluchtte 

weg over daken en muren. Maar Piet Heremans, 

Alfons Roelandts, Pierre Van den 

Bussche en Wim Depus werden aangehouden. 

Dit was het begin van een lijdensweg 

via Breendonk langs de gruwelkampen. 

Gemeenteraadslid en mutualist ‘Heinke’ 

Bollens hield na de Duitse inval de winkel 

van de Proletaar draaiend. Hij verstopte 

de fondsen van de mutualiteit en weigerde 

de kliniek César de Paepe over te dragen 

aan de collaborerende eenheidsvakbond. 

Hij hielp ook het gewapend verzet. Voor 

dat alles betaalde hij een zware prijs. Hij 

werd aangehouden in 1943 en overleed in 

Buchenwald in 1945. 

In de nazomer van 1940 vonden partijgenoten 

elkaar in cafés, danszalen, voetbalvelden 

en het Vijverpark. Ze hielden clandestiene 

vergaderingen op het terrein van 

de Natuurvrienden in Kessel-Lo, dat aan 

de aandacht van de bezetter ontsnapt was. 

In 1943 vielen een zestigtal Zwarte Brigade- 

mannen en Gestapo de camping binnen 

en schoten er twee weerstanders dood. Van 

dan af lag het terrein er stil en verlaten bij. 

Samen met Leo Magits, Philemon Dewit 

e.a. startte Tielemans in mei 1941 het sluikblad 

Bevrijding met het geld van de socialistische 

werkersbond. Later zou dat op de 

titel na versmelten met Morgenrood. Het 

blad verscheen maandelijks en bereikte 

in februari 1942 een oplage van 10 000 ex. 

Het werd in Brussel gestencild en tot in 

het park van Tervuren, de Zoete Waters of 

op een afgesproken tramhalte gebracht, 

dikwijls door Tielemans zelf. Een ander 

bracht de bladen naar Leuven bij Philemon 

Dewit. Tielemans kreeg de leiding van 

de sector Leuven van de Engelse inlichtingendienst. 

Hij reorganiseerde de hulp aan 

werkweigeraars in het Leuvense door het 

hulpfonds Socrates. Porcupine en Mandrill 

waren codenamen voor een demoralisatiecampagne, 

waarbij de Duitse soldaten 

aangespoord werden te deserteren. Met 

de hulp van socialisten en syndicalisten 

bereikten de pamfletten de soldaten in 

hospitalen, cafés of cinema’s. 

In de illegaliteit scheidden de wegen bij de 

voormalige kompanen uit de vooroorlogse 

Arbeidersjeugd en van het Revolutionair 

Antifascistisch Front. Tielemans werd lid 

van het nationale clandestiene bureau van 

de Belgische Socialistische Partij (BSP), dat 

na de opheffing van de BWP door Hendrik 

De Man, met een propere lei wilde 

herbeginnen. Hoewel de nieuwe partij 

officieel het gewapende verzet onverantwoord 

vond, bleef hijzelf in contact met de 

partizanen. Op 12 december 1942 werden 

twee gewezen Rode Valken E. Symens en F. 

Nysen aangehouden en terechtgesteld. 

Louis Van Brussel sloot aan bij de communistische 

partij (KPB) en bracht het tot 

nationaal stafchef van het Partizanenleger. 

Na de oorlog werd Tielemans lid van het 

Nationaal Comité van het Onafhankelijkheidsfront. 

Op 4 september 1944 was hij 

prominent aanwezig bij de bevrijding van 

de stad Leuven. 

Over de houding van zijn vooroorlogse 

opponent Alfons Vranckx waren Tielemans

en anderen minder te spreken. Hij was na 

de afzetting van Roelandts waarnemend 

burgemeester van Kessel-Lo, maar werd 

op zijn beurt in februari 1941 aan de dijk 

gezet. Hij verscheen op 5 mei 1941 voor 

de Duitse krijgsraad op beschuldiging van 

sabotage, maar werd vrijgesproken. In 

1942 werd hij aangehouden als ‘Sicherheitshäfling’ 

en twee maanden opgesloten. 

Tot het einde van de oorlog dook hij onder 

in Loonbeek. Opvallend was dat hij niet 

betrokken was bij de ondergrondse socialistische 

partij, wat hem na de oorlog door 

verzetslui en vooral door Franz Tielemans 

niet in dank werd afgenomen. 

Bij de bevrijding werd hij dienstdoend 

burgemeester tot de terugkeer in november 

1945 van Alfons Roelandts, getekend 

door de lange lijdensweg langs de gruwelkampen. 

gewapend verzet 

Voor andere socialisten uit het Leuvense 

was het gewapend verzet de logische 

uitloper van het vooroorlogse antifascisme. 

Kort na de Duitse inval maakten ze 

in en rond Leuven een massa achtergelaten 

Engelse wapens buit. Het Leuvense 

Partizanenkorps maakte vooral naam 

met aanslagen op het spoorwegnet, zoals 

de sabotageactie in Oud-Heverlee op 30 

juli 1943. Bij overvallen in gemeentehuizen 

werden rantsoenzegels buitgemaakt. 

Geldtransporten werden overvallen om in 

eigen behoeften te voorzien. 

Vanaf eind 1943 brak in het Leuvense een 

ware oorlog uit tussen de ‘witte’ verzetsgroepen, 

die orders van Moskou en Londen 

opvolgden, en de ‘zwarte’ handlangers van 

1919-1950 | 111 

Pierre Hermans 

Socialist en één van de actiefste 

Leuvense partizanenleiders. Hij 

had de leiding van de aanslag in 

Oud-Heverlee in 1943.


‘In 1944 nam de golf van 

geweld nog uitbreiding. Het is 

niet gemakkelijk een precieze 

verklaring te geven voor de 

heftigheid waarmee het verzet in 

bepaalde streken te werk ging. In 

Leuven en Kessel-Lo b.v. werden 

op een dag in februari 1944, zes 

personen neergeschoten: vier 

rijkswachters, een vrouw die 

verdacht werd van medewerking 

met de SD (Sicherheitsdienst) 

en de directeur van de Centrale 

Werkplaatsen van de Spoorwegen. 

Dat het er in Leuven 

erger aan toe ging dan in de rest 

van het Vlaamse land (Limburg 

uitgezonderd) heeft te maken 

met verscheidene factoren. De 

Leuvense partizanen hadden 

hun wortels in de socialistische 

jeugdbeweging. Deze jongeren 

hadden zich erg actief getoond 

in straatgevechten met autoritaire 

groeperingen zoals het 

Nationaal Legioen, Rex en VNV. 

Vergeten wij niet dat Léon Degrelle 

zijn ‘carrière’ begon als student 

in Leuven. Daarbij kwam nog dat 

de arbeidersbeweging in Leuven 

altijd erg strijdvaardig was. Wat 

wellicht het meest doorwoog op 

de onverbiddelijke strijdmethodes 

van het verzet in Leuven was de 

slachting die de Duitsers er in 

1914 hadden aangericht.’ 

R. VAN DOORSLAER e.a., België in de 

Tweede Wereldoorlog, dl. 6, 1988, p. 43. 

de bezetter. Aanslagen, executies, sabotagedaden 

en ontploffingen met dynamiet 

volgden elkaar op. Het aantal politieke 

gevangenen lag in Leuven bijzonder hoog. 

Ook in het arrondissement hadden verschillende 

dorpen zwaar te lijden onder de 

repressie: Meensel-Kiezegem zag 61 van 

de 69 gedeporteerden niet meer terug. Uit 

Herent, de thuisbasis van SS’er Verbelen, 

verdwenen 32 inwoners. In totaal werden 

770 inwoners aangehouden en gevangen 

genomen zijn door Duitsers of hun handlangers. 

syndicale collaboratie 

Heel wat Belgen dachten in de zomer van 

1940 dat de oorlog in Europa zou eindigen 

op een Duitse overwinning of een vredesovereenkomst 

tussen Duitsland en Engeland. 

Met dat perspectief dachten leidende 

kringen een rol te kunnen spelen in de 

komende ‘Nieuwe Orde’. Zo publiceerde 

Hendrik De Man op 28 juni 1940 een 

manifest, waarin hij de BWP ontbond en 

de militanten opriep met de Nieuwe Orde 

samen te werken. De arbeidersorganisaties 

moesten de kern uitmaken van een nieuw 

corporatief bestel onder Duitse controle. 

Hoewel de bezetter snel duidelijk maakte 

dat van een autonome vakbondsactie geen 

sprake kon zijn, sloeg ook in het Leuvense 

de twijfel toe. Het Gewestelijk Verbond der 

Christene Vakverenigingen, het Belgisch 

Boekdrukkersverbond en de Federatie van 

Leuvense Vakverenigingen van het 

arrondissement Leuven wilden de vakbondswerking 

wel hervatten, als Syndicale 

Unie van de Belgische Arbeiders. Dit 

‘autonoom initiatief’ maakte geen kans. 

Het doorkruiste de Duitse plannen voor een 

eenheidsvakbond en hield de fascistische 

Arbeidsorde buiten. Bovendien besliste de 

Duitse overheid al op 1 augustus 1940 dat 

de lonen op het peil van 10 mei bleven. Stakingen 

en lock-out waren verboden en de 

bewegingsruimte van de vakbeweging werd 

beperkt. De uitbetaling van de werklozensteun 

gebeurde nu door de Commissies van 

Openbare Onderstand. Openlijke politieke 

en vakbondswerking kon alleen voor wie 

met de Nieuwe Orde wilde opstappen. 

De Unie van Hand- en Geestesarbeiders 

(UHGA) stond volledig onder Duitse controle. 

In augustus 1941 werden het ACV 

ontbonden en de vrijgestelden ontslagen. 

Ook het nieuwe Belgische Vakverbond 

(BVV) kreeg te maken met het ontslag van 

vakbondsleiders en hun vervanging door 

uitgesproken collaborateurs. In tegenstelling 

tot Jan Daman en vele anderen bleven 

Alfons Van Aenroyde en Maurice Thon op 

post. Zelfs nadat de Unie o.l.v. van voormalig 

socialist Edgar Delvo onder nazistische 

controle kwam. Zijn pleidooi voor collaboratie 

werd gedeeld door Van Aenroyde die 

in Volk en Staat (1942) opriep de rangen 

van de Unie te vervoegen: ‘Alle arbeiders 

zonder onderscheid zijn er zich ten andere 

van bewust dat een nieuwe wereld wordt 

herboren waarin eigenbelang de plaats 

moet ruimen voor gemeenschappelijk 

belang, den arbeider de plaats zal worden 

gegund, die hem in het gemeenschappelijk 

leven toekomt, ten slotte het ware onvervalschte 

socialisme, het socialisme voor 

allen, zal worden opgebouwd. En daarom 

zullen alle Hand- en Geestesarbeiders niet 

langer wachten zich aan te sluiten bij de 

‘Unie’ en met al hun krachten meewerken 

tot haar grootmaking, het heil en welzijn 

van onze arbeidsgemeenschap.’ 

Maurice Thon had via Arbeid en Volk opgeroepen 

tot aansluiting bij de bediendencentrale 

van de Unie, waarvan hij stichtend 

lid én secretaris was. 

de christelijke 

arbeidersbeweging 

Naarmate de oorlog vorderde en de 

krijgskansen keerden, deemsterde de Unie 

weg en werd ook in syndicale milieus de 

naoorlog voorbereid. Zo vergaderde er 

maandelijks een beperkt comité van ACVmilitanten 

in de tuin van het Sint-Rafaëlziekenhuis. 

Vakbondssecretaris Laurent 

Mathys had er met steun van de rector een 

baan gekregen. Propagandist Jan Van Loon 

kwam de oorlogsjaren door als bediende 

in ‘De koloniale waren Van Der Elst’ in de

Onthaal Alfons Roelandts 

Op 29 april 1945 werd de burgemeester van Kessel gehuldigd bij zijn terugkeer uit Buchenwald. 

Penitentienenstraat. De christelijke arbeidersbeweging 

kon een groot deel van haar 

werking voortzetten onder de dekmantel 

van de katholieke werkliedenbonden. 

In december 1940 stond voormalig ACVpropagandist 

Nackaerts als schepen van 

Openbare Onderstand in voor de voedselbedeling 

in Leuven. Hij leverde ook sluiks 

aan werkweigeraars, weerstanders en 

gijzelaars, die als represaille op het verzet 

in hechtenis werden genomen. Hij bezorgde 

valse identiteitsbewijzen aan werkweigeraars, 

Joodse inwoners en piloten. Hij werd 

aangehouden en stierf in april 1945 in 

Hamburg aan de gevolgen van zijn verblijf 

in de concentratiekampen. 

Proost Van Oostveldt verdween voor negen 

maanden achter de tralies na infiltratie. 

Onder zijn leiding werd een Dienst voor 

Arbeiders in den Vreemde opgericht. 

Gevreesd werd dat de jonge opgeëisten ver 

van moeders haard en pastoraal toezicht 

hun geloof of erger nog zichzelf zouden 

verliezen in ontucht en zedeloosheid. 

de bevrijding 

Als voorbereiding op de landing in 

Normandië probeerden de geallieerden 

vanuit de lucht de toevoer van Duitse 

troepen te ontwrichten. De nabijheid van 

het station en twee werkplaatsen voor 

spoorwegmateriaal maakte van Leuven 

een belangrijk strategisch doelwit. Tussen 

11 en 13 mei 1944 legden geallieerde 

bommen, die in het duister naast de 

doelwitten vielen, de stationsomgeving 

en de Vaartzone in de as. De balans was 

verschrikkelijk: 500 inwoners kwamen om, 

37 fabrieken waren vernield, honderden 

Alfons Roelandts hielp 

het partizanenverzet in 

het Leuvense, waarvan 

zijn schoonzoon, Louis 

Van Brussel, commandant 

was. Op 16 november 1942 

werd hij aangehouden en 

achtereenvolgens opgesloten 

in de concentratiekampen 

van Breendonk, de citadel van 

Hoei, Vught, Sachenhausen, 

Oranienburg, Gross-Rosen, 

Dora en Belsen. Het verblijf 

van Roelandts in Breendonk en 

concentratiekampen wordt in 

Gedenkboek burgemeester A. 

Roelandts, (p. 21-33) indringend 

beschreven door Piet Heremans. 

Deze laatste schreef zijn relaas 

(‘Het Leven achter Tralies en 

Prikkeldraad’) neer in 

De Volkswil (14 juli 1945 e.v.). 

Alfons Roelandts kwam samen 

met Albert Truyens en Louis 

Verhaegen, uitbater van De 

Proletaar aan het woord in 

De Volkswil van 19 mei tot 7 juli 

1945 (‘Uit de Hel terug’). 

ftp://digital.amsab.be/pubs_serials/De_ 

Volkswil_1893-1951/volkswil_1945_pdf/.


huizen, 4 kerken, kloosters en openbare 

gebouwen en de Vaartkom lagen in 

puin. Op het de Becker-Remyplein stond 

nauwelijks nog een huis overeind. Op 1 

september 1944 begon de Duitse uittocht. 

Enkele dagen later vierde Leuven de 

bevrijding te midden van het puin. 

Onmiddellijk werd begonnen met de 

bestraffing van collaborateurs. In de 

De Bay-kazerne in de Tiensestraat werden 

meer dan 600 arrestanten geïnterneerd. 

Uiteindelijk werden 200 veroordelingen 

uitgesproken, waaronder 19 doodstraffen. 

Tien werden effectief uitgevoerd. 

de zuivering op 

het stadhuis… 

Op 11 april 1941 schorste de bezetter de 

gemeenteraden en droeg hun bevoegdheden 

over aan het schepencollege. Onmiddellijk 

na de bevrijding op 8 september 1944 

hervatte het politieke leven met enkele 

vervangingen. Zo werd oorlogsburgemeester 

Bruynoghe vervangen door Van der 

Vaeren, schepen Van Dessel door voormalig 

rexist Maes en de afwezige schepen 

Nackaerts door de oudste in dienst Vandemoortele. 

Het college kreeg alle lof toegezwaaid 

voor zijn houding tijdens de oorlog. 

Tielemans bleef ostentatief zitten toen Bruynoghe 

binnenkwam om de gulden penning 

van de stad in ontvangst te nemen. Hij 

onderbrak de officiële lofbetuiging met een 

scherpe sneer naar de dienstdoende burgemeester 

die de weerstand nooit gesteund 

had. Hij haalde ook uit naar de gerehabiliteerde 

Maes en naar de katholieke schepenen 

Van der Mueren en Raport. Socialisten 

en liberalen weigerden elke medewerking 

aan het gemeentebeleid zolang in de 

gemeenteraad verdachte leden bleven 

zetelen. Het katholieke blad De Dijle en het 

socialistische blad De Volkswil bestookten 

elkaar met verdachtmakingen, weerleggingen 

en nieuwe aantijgingen. 

In oktober 1945 werden Maes, Van der 

Mueren en Raport door de minister van 

Binnenlandse Zaken geschorst. Een 

maand later werden ze door de bestendige 

deputatie afgezet als gemeenteraadslid. Zo 

kreeg Frans Van Langendonck opnieuw 

een schepenambt toegeschoven. Nackaerts 

werd samen met Henri Bollens op 13 augustus 

1946 gehuldigd. Beiden waren op 

23 december 1943 door de Gestapo aangehouden 

en legden eenzelfde macaber 

parcours in ‘Nacht und Nebel’ af, waar ze 

de dood vonden. 

… en in de partij 

De houding van een aantal socialistische 

gemeenteraadsleden tijdens de oorlog 

zorgde onmiddellijk na de oorlog voor een 

stoelendans in de gotische zaal. Oudgediende 

Vandemoortele en Frans Van 

Langendonck werden zowaar om ancienniteitsredenen 

dienstdoende schepen. 

Daarmee bestond op papier tot 1946 een 

coalitie tussen de katholieken, nu CVP, 

en 2 hoogbejaarde socialisten, die echter 

door de nieuwe BSP niet als partijgenoten 

erkend werden. Roelandts wilde na zijn 

terugkeer uit de kampen Maurice Thon, 

die ook schepen gebleven was, weg. Hij 

vond het onaanvaardbaar dat hij als burgemeester, 

verzetsman en na de gruwel 

van de kampen een gewezen Unieleider 

moest dulden in het schepencollege en het 

partijbestuur. Bovendien bleef Thon zetelen

in de naoorlogse partijleiding. 

Zowel de CVP als de communisten namen 

de BSP daarover onder vuur. Toch vonden 

zowel Alfons Vranckx en Franz Tielemans 

het niet raadzaam nog voor de verkiezingen 

een sanctie uit te spreken. Ze waren allebei 

wat wrevelig omdat Roelandts de zaak in 

de openbaarheid had gebracht. Op 7 mei 

1946 deed het erecomité van de partij 

uitspraak: Thon moest ontslag nemen 

als schepen. Zijn heropname als lid werd 

overgelaten aan de lokale partijafdeling, 

maar niet vóór 1 mei 1948. Hij werd later 

opgevist als boekhouder bij De Proletaar. 

Onmiddellijk na de oorlog werd voormalig 

vakbondssecretaris Van Aenroyde uit de 

partij gezet. Naar eigen zeggen was hij 

in de Unie op post gebleven om zoveel 

mogelijk patrimonium van de Leuvense 

vakbonden voor inbeslagneming te 

vrijwaren en om acties van de Unie 

in het Leuvense te kunnen saboteren. 

De Leuvense erecommissie was niet 

overtuigd. Het katholieke verkiezingsblad 

De Dijle en anderen beweerden dat 

Tielemans met zijn aanval op Van 

Aenroyde eigenlijk een oude vooroorlogse 

rekening vereffende. 

Voortaan verving de Belgische Socialistische 

Partij de vooroorlogse BWP. Of toch 

niet helemaal. De BSP werd een ledenbeweging 

met enkel individuele aansluitingen. 

Vakbonden, ziekenbonden en coöperaties 

werden losgekoppeld van de partij. Vooral 

De Proletaar had het daar moeilijk mee. 

Zoals in de Eerste Wereldoorlog werden 

haar winkels, bakkerij en kolenhandel 

ingeschakeld bij de rantsoenering. De mutualiteit 

was opgenomen in een ziekteverzekering 

van de bezetter. Tijdens de oorlog 

bleef De Proletaar de leden bevoorraden. 

Naarmate de rantsoenen schaarser werden, 

speelde de ‘vrije markt’ - lees de zwarte 

markt - in het nadeel van de coöperatie. 

Eigendommen werden verkocht om de 

hypotheek aan de ASLK verder af te lossen. 

Einde 1941 werden cafés en feestzaal van 

de hand gedaan en verkocht aan brouwerij 

Mena uit Rotselaar. De brouwerij La Fleur 

D’Or legde al eerder de boeken neer. De 

drukkerij De Zaaier overleefde met moeite 

de schade van de bombardementen. 

Even dreigde een totale breuk met de 

partij. Voor het oude bestuur, dat tijdens 

de oorlog aangebleven was, was de 

terbeschikkingstelling van lokalen voor de 

partij niet langer vanzelfsprekend. 

Sommige beheerders hadden die bui al 

zien hangen. Ze hadden in het vooruitzicht 

van de bevrijding beslist om als een zuiver 

commerciële uitbating verder te werken. 

De werking tijdens de oorlogsjaren werd 

doorgelicht door een onderzoekscommissie. 

Die kwam in februari 1945 met een pijnlijk 

verslag. Onduidelijke boekingen en 

verkopen kwamen aan het licht. Er waren 

bedenkingen bij de verkoop van de cafés, 

de vaste stek van heel wat leden en van 

partijactiviteiten. Oudgedienden zoals 

voorzitter Vandemoortele en de directeur 

De Backere werden de laan uitgestuurd. 

De Proletaar werd opgestart met veel minder 

ambities dan voorheen. Twee jaar na de 

bevrijding waren de winkels opgefrist, de 

rekken opnieuw gevuld en het vervoerspark 

vernieuwd. 

Tot de oprichting van de Socialistische 

Gemeenschappelijke Aktie dwong een 

conflict, dat tussen 1945 en 1950 de gehele 

linkerzijde mobiliseerde. 

1919-1950 | 115 

In het gebouw links op de foto 

was voor de oorlog het Volkshuis 

(café en winkel) van Heverlee 

gevestigd. Ook dit pand werd 

verkocht aan brouwerij Mena.


Leopoldistische affiche van 

Désiré Vandemoortele 

In De Volkswil (18 maart 1950) 

werd hij omschreven als: ‘Demanist 

in 1940, defaitist in 1940, geweigerd 

als lid door de Socialistische 

Partij in November 1944, 

buiten-gesmeten uit de Coöperatief 

als beheerder, uitgesloten uit 

zijn vakbond, Leopoldist in 1950: 

natuurlijke evolutie van een man 

die in 1940 de oorlog als verloren 

beschouwde!’ Het Nieuwsblad 

(10 maart 1950) drukte op de 

voorpagina de tekst af die in 

haar ogen ‘de ware gesteldheid 

van de Vlaamse arbeiders ten 

opzichte van Koning Leopold 

weergeeft.’ 

een modern koningsverhaal 

(1946-1950) 

parlementsverkiezingen 

Terwijl de BSP zich opwierp als de partij 

van de weerstand, pakte de lokale CVP in 

haar campagnebladen voor de parlementsverkiezingen 

van 1946 suggestief uit met 

artikels als Nog een rode inciviek!, De heer 

Vranckx, vaderlander nr 1? 

Omgekeerd werd de CVP verweten met gewezen 

collaborateurs te azen op de zwarte 

kiezers van VNV en Rex. De BSP behaalde 

33% van de stemmen. Vranckx en Tielemans 

werden verkozen. Het stof tussen 

beiden was nog lang niet gaan liggen. In 

1947 trok Vranckx op vraag van de partij 

naar de Raad van State, waarmee de lokale 

wedijver een galante uitweg kreeg. 

De bevrijding van het Belgisch grondgebied 

in 1944 eindigde in België niet op een 

politiek happy end. Het publieke debat geraakte 

meteen besmet met de kiemen van 

een conflict, dat vier jaren later, in 1950, 

tot uitbarsting zou komen en het land ei zo 

na in een burgeroorlog stortte: de koningskwestie. 

Voor links was Leopold III voor de 

oorlog al de belichaming van een gespierd 

autoritair regime geweest. Tijdens de oor-

log had hij alle bruggen met de regering in 

ballingschap opgeblazen en Hitler opgezocht 

met de vraag of hij als staatshoofd 

nog toekomst had. Zijn terugkeer naar 

België was in de euforie van de naoorlogse 

jaren volstrekt onaanvaardbaar. Gewezen 

collaborateurs hoopten op een zeker eerherstel 

met de koning als staatshoofd. De 

CVP hoopte met een verruimingsoperatie 

in die richting op een absolute meerderheid. 

De politieke verhoudingen werden 

op de spits gedreven als gevolg van de 

koningskwestie en van de sociale en economische 

problemen, die achter dat conflict 

schuilgingen. 

Na de oorlog volgden nationale verkiezingen 

elkaar in snel tempo op. Voor de militanten 

waren het bijzonder drukke tijden. 

‘Plakken en kalken’ bij nacht en ontij was 

vaak een avontuur, met rake klappen langs 

beide kanten. Met uitzondering van Kessel- 

Lo werd de hele periferie van de stad 

‘bewerkt’ door de Leuvense propagandamachine. 

Met de broodbestelwagen en een 

kolencamion van de coöperatieve reden de 

rode plakkers avond na avond uit. 

de ontknoping 

De CVP behaalde in 1949 een meerderheid 

in de Senaat. De linkse partijen kregen 

een ferme opdonder te verwerken. De BSP 

viel terug op 29%, het laagste cijfer sinds 

het algemeen stemrecht. De communisten 

verloren 11 zetels. De CVP zette met een 

1919-1950 | 117 

Leopold III en Adolf Hitler 

drukken elkaar de hand tijdens 

hun ontmoeting op 16 november 

1940 in Berchtesgaden 

De koningskwestie 

herstelde met de oprichting 

van de Socialistische 

Gemeenschappelijke Actie 

de solidariteit tussen de 

verschillende takken van de 

socialistische beweging


referendum over de feitelijke terugkeer 

van de koning het beslissende gevecht in. 

Het werd een explosieve cocktail en de inzet 

reikte veel verder dan alleen de figuur 

van de koning. Mocht de koning terugkeren 

als staatshoofd? De antwoorden op 

die vraag stonden recht tegenover elkaar. 

‘Ja’, zei het overwegend katholieke Vlaanderen. 

Even vastberaden klonk het ‘neen’ 

van het linkse Wallonië en de socialistische 

beweging in Vlaanderen. Maar daar raakte 

die kreet wat verloren in het leopoldistisch 

gedreun. 

De socialisten schilderden waar ze konden 

‘neen’ met onuitwisbare synthetische verf. 

De vrachtwagens van de Proletaar rukten 

uit met plakploegen, die tot ver in het beruchte 

‘zwarte gebied’ ten oosten van Leuven 

doordrongen. Ook de communisten 

overdonderden alles en iedereen vanuit 

hun ‘rode kamionet’ met een geluidsinstallatie 

die ze nog op de Duitsers hadden 

buitgemaakt. Het klonk allemaal stoer met 

veel spierballengerol en gebalde vuist. Feit 

was dat de Leuvense linkerzijde zich in de 

studentenstad veelal bevond daar waar de 

harde klappen vielen. In een stad waar studenten 

de katholieke rangen met strijdbare 

mankracht konden versterken, ging het er 

heftiger aan toe dan elders in Vlaanderen. 

De socialistische en communistische lokalen 

waren het gedroomde mikpunt voor de 

rumoerige studenten. Zijn de ruiten van de 

Proletaar ingeslagen? Goed, we vangen zes 

duffelcoaten (= studenten), zo schildert een 

socialist die het allemaal ‘mogen’ meemaken 

heeft de sfeer in die dagen. Het elitaire 

studentenwereldje met de buitenissige 

‘dopen’ en zijn grote sier, verpersoonlijkte 

voor de linkse arbeiders de ‘klassenvijand’. 

De oud-strijders herinneren zich nog, met 

glinsterende oogjes, de gevechten: hoe de 

jeeps van Leopoldistische commando’s aan 

de Loogang een troep ‘sossen’ insloten, 

waarop afrossing van de arbeiders volgde. 

Hoe de jeeps enkele dagen later op hun 

beurt aan de gesloten overweg in Wijgmaal 

opgehouden werden en vier ‘tjeven’ in het 

ziekenhuis geslagen werden. 

De volksraadpleging van 12 maart 1950 

bewees overduidelijk de enorme achter- 

ban van Leopold op het Vlaamse platteland 

en in de provinciesteden. Het Leuvense, 

nog landelijke arrondissement zat met 66% 

ja-stemmers een stuk beneden het Vlaamse 

gemiddelde (72%). De BSP schreef dit 

‘relatieve succes’ toe aan haar meetings en 

de propagandawagen met geluidsversterking, 

de filmvertoningen en vooral de inzet 

en de toewijding van de militanten. Het katholieke 

overwicht in de universiteitsstad 

bleef bestaan ondanks de propagandistische 

ijver van links. Onmiddellijk na het bekend 

worden van de uitslag braken proteststakingen 

uit in den Dyle, Persil, Umafo, 

Donckers, Vanderelst en in de Centrale 

Werkplaatsen. De parlementsverkiezingen 

van 4 juni 1950 leverden de BSP wel 

forse winst op, maar de CVP een absolute 

meerderheid. Met dank aan de Vlaamse 

Concentratie van gewezen collaborateurs, 

waarvan een aantal prominent op de CVPlijsten 

prijkte. De algemene staking tegen 

de feitelijke terugkeer van de koning liep 

in Wallonië uit op wat langzaam op een 

burgeroorlog leek uit te draaien. Ook in 

Leuven beten opnieuw de arbeiders van 

vooral de metaalbedrijven en de Centrale 

Werkplaatsen solidair de spits af. 

Hét gevecht uit het koningsverhaal werd in 

de Brusselsestraat geleverd. Het werd een 

epos met ongeveer vijftig arbeiders oog in 

oog met honderden studenten, gewapend 

met tafelpoten en ander studiemateriaal. 

Een in moeilijkheden geraakte socialistische 

plakploeg klopte aan bij het KP-lokaal 

aan de Wagenweg. Met bierflesjes (met 

lood in plaats van bier) en een gigantische 

symbolische hamer en sikkel uit de wandversiering 

van het partijlokaal vochten ze 

terug. Zo veegde het eenheidsfront van één 

dag de studenten de Brusselsestraat uit. En 

op de trappen van het stadhuis weerklonk 

even de ‘Internationale’. Heroïek van een 

tijdperk dat langzaam wegdeemsterde. 

Drie weken lang was de lucht boven Leuven 

zwanger geweest van de revolutie. De dramatische 

gebeurtenissen in Grâce-Berleur, 

waar op 30 juli 4 arbeiders onder de kogels 

vielen, leidden tot een eervol compromis: 

de koning kwam wel terug, maar liet zoon 

Boudewijn op de troon achter.

epiloog 

De koningskwestie kreeg een staartje 

tijdens de gemeenteraadszitting van 

1 oktober 1951, de eerste die volgde op de 

troonsbestijging van het kersverse staatshoofd. 

Het college wilde in naam van de 

gehele Leuvense bevolking de jonge vorst 

hulde brengen. Maar in de motie sprak de 

gemeenteraad ook ‘zijn ontroerde bewondering 

voor het gesteld vaderlandslievend 

gebaar’ van de afgetreden vorst uit. De 

BSP verweet het college over de inhoud 

niet voorafgaandelijk overlegd te hebben 

met de oppositie en stelde voor het huldebetoon 

uit te stellen of op zijn minst op te 

splitsen in een voor de zoon en een voor 

de afgetreden koning. Het college ging 

daar niet op in. Daarop verliet de socialistische 

fractie tijdens de stemming de zaal. 

Hoewel de liberalen de tekst volmondig 

steunden, betreurden ook zij dat de oppositie 

niet geraadpleegd was. Als protest 

daartegen verliet de liberale fractie op 

haar beurt de zaal. 

1919-1950 | 119 

Hulde aan de prins-regent 

De BSP wilde het regentschap 

behouden tot er een oplossing 

was gevonden voor de 

koningskwestie. Op zaterdag 8 

juli 1950 stapten tienduizenden 

in Brussel op in een huldebetoon 

aan prins-regent Karel. 

Vooraan in de betoging 

droegen Leuvense turners drie 

reuzenportretten van koning 

Albert I, koningin Astrid en 

prins Karel. 

Franz Tielemans op het BSP-congres van 1950 

‘De Vlaamse socialisten zullen Wallonië niet laten koloniseren door het 

flamingantisch klerikalisme!’ 

Le Peuple, 20 maart 1950


Het socialistisch paviljoen op de Expo ‘58 Viering 40 jaar BSP Wilsele, 1960

‘wij zijn de 

smeden der 

rode toekomst.’ * 

(1950-1994) 

Met de oorlog in aantocht was de BWP ook in het Leuvense het spoor bijster. Door de discussies 

over de buitenlandse politiek waren diepe meningsverschillen over de koers van de partij duidelijk 

geworden. De oorlogsjaren werkten louterend. Een nieuwe generatie kwam aan de leiding van de 

Leuvense afdeling. Ze wilde met een schone lei beginnen. Na de afwikkeling van de koningskwestie 

kreeg die generatie de kans om te bewijzen wat ze in haar mars had. Behalve in Heverlee zat de BSP 

na de gemeenteraadsverkiezingen van 1952 op rozen. In die ‘rode jaren’ konden de socialisten even 

dromen. Het waren vooral in de binnenstad turbulente jaren waarin de kasseiwerkers van de stad 

meer dan hun handen vol hadden. 

1951-1994 | 121 

* Socialistisch strijdlied


Socialistische 

verkiezingspropaganda 

pagina rechts 

Boven:Wij houden woord: de 18 

maanden worden werkelijkheid 

1 meistoet,1955 

R.: De CVP voert het land naar 

de ondergang 

1 meistoet, 1954 

L.: De turnkring De Proletaar 

1 meistoet (s.d.) 

de jaren vijftig kleuren rood 

meerderheid in de rand, 

maar… 

De gemeenteraadsverkiezingen van 1946 

baadden in de sfeer van de bevrijdingsdagen. 

In Herent-Wijgmaal won de BSP 2 

zetels. In Kessel-Lo en Wilsele bleef met 

behoud van het aantal behaalde zetels de 

meerderheid overeind. In die gemeenten 

stonden de verkiezingen volledig in het 

teken van de wederopbouw van de geteisterde 

wijken. Vooral Blauwput had een 

zware tol betaald. 

De BSP behaalde in Kessel-Lo bijna 46% van 

de stemmen, de communisten 3,8%. In het 

nog rodere Wilsele probeerde de CVP het 

tij te keren met een nietsontziende roddelcampagne. 

Zo werd gewezen op enkele 

oorlogsopdrachten die burgemeester-senator-arbeider 

Henri Corbeels had aangenomen, 

terwijl zoon Jef Corbeels verweten 

werd propagandist te zijn geweest van De 

Mans eenheidsvakbond. De aanvallen tegen 

de ‘rode ezelskliek’, het ‘rood gespuis’ en 

het ‘roode ongedierte’ werden afgeslagen 

door een nieuweling: Leopold Decoux. In 

Heverlee bleef de CVP met 9 zetels en 4 

socialisten in de oppositie de lakens uitdelen. 

De CVP zou het tot 1976 alleen voor het 

zeggen hebben, met achtereenvolgens uitgesproken 

ACW-ers Jozef Eerdekens, Stani 

De Rijck en Frans Cnops als burgemeester. 

Hoewel de BSP enkele notoire weerstanders 

op haar lijst plaatste, boekte de partij 

in Leuven zelf geen noemenswaardige 

vooruitgang. Dat werd vooral aan de 

communisten geweten en naar slechte 

gewoonte ook aan de vrouwelijke kiezers, 

die meer dan in 1938 op de CVP zouden 

gestemd hadden. De CVP kon bovendien 

rekenen op de electorale aanhang van het 

vooroorlogse rexisme en het Vlaams-nationalisme. 

Ze won 2 zetels en kon met 13 op 

23 mandaten een homogeen college installeren. 

Alfons Smets werd burgemeester. 

Een nieuwkomer, maar een blijver: hij zou 

die functie tussen 1946 en 1976 gedurende 

24 jaar uitoefenen. 

‘Hoog de harten, Kameraden! De meerderheid dewelke de C.V.P. behaalde heeft zij te danken, buiten 

de vroegere Rex- en V.N.V.-leden, aan de niet-Leuvenaars, de ingeweken kloosterlingen, meer dan 

1800 paters en nonnekens met de zoovele pastoors, die we best leiden kunnen, maar zich zouden 

moeten bezig houden met hun godsdienst, in plaats van de preekstoel te misbruiken voor politieke 

doeleinden, ze worden toch betaald met het geld van iedereen, ook van niet-C.V.P.-ers.’ 

De Volkswil, 30 november 1946 

… oppositie op het stadhuis 

te leuven (1946-1952) 

Alle aandacht was in die jaren gericht op 

de heropbouw van de stad. Net zoals in 

1919 kwam de overheid slechts met geld 

over de brug na opmaak van een algemeen 

plan van aanleg. Met het oog daarop nam 

de gemeenteraad in mei 1946 een aantal 

principiële opties: met uitzondering van de 

Vaartkom als industriezone, werd de binnenstad 

een woonzone. De straatjes langs 

de Dijle werden om hun pittoresk uitzicht 

behouden. Op de eigendom van de paters 

Assumptionisten werd een buurtpark gepland. 

De vesten moesten voor de sluiting 

van de ring rond Leuven overgedragen 

worden aan de staat. Een nieuwe invalsweg 

was nodig om doorgaand verkeer 

uit de bochtige en historisch waardevolle 

Mechelsestraat te houden. De uitvoering 

van die plannen liet jaren op zich wachten. 

De goede intenties zetten de toon voor de 

komende decennia. Pas in 1954 werd de 

stad erkend als geteisterde stad. 

De socialisten vielen de CVP-meerderheid 

precies op hun wederopbouwpolitiek 

aan. De CVP-meerderheid gaf te veel uit 

aan kerken en kloosters zonder zich veel

zorgen te maken om de woningnood of de 

sanering van de binnenstad. In 1952 was 

in dat opzicht alles nog te doen, klonk het 

steevast in de partijpropaganda. De BSP 

kon gemakkelijk verwijzen naar het goede 

voorbeeld van socialistische gemeentebesturen 

in Wilsele en Kessel-Lo. De huizen 

van de zwaar getroffen wijk Onze Toevlucht 

stonden in 1950 weer onder dak. 

De wegenis in Blauwput was hersteld. De 

krachtdadige aanpak van de heropbouw 

werd door de kiezer gesmaakt want in 

1952 kreeg de BSP maar liefst 52,7% van de 

kiezers achter zich. 

1951-1994 | 123 

Onder Doms was een commissie 

geïnstalleerd om een oplossing 

te vinden voor een oude twistappel: 

de productie en distributie 

van gas. In 1941 werden de 

gasregie en het verdeelnet voor 

een spotprijs ‘versjacherd’ aan 

de intercommunale Sobragaz. 

Ook Heverlee, Kessel-Lo, Wilsele, 

Winksele, Herent en Korbeek-Lo 

deden dat. De gasfabriek was 

door het bombardement van 

mei 1944 vernietigd en nooit 

meer opgestart. Op 13 augustus 

1946 kaartte Tielemans de 

‘illegale’ verkoop aan. Zijn betoog 

maakte blijkbaar indruk: de 

gemeenteraad stemde 10 tegen 

9 (CVP) voor zijn voorstel om de 

transactie nietig te verklaren. 

Onder zijn burgemeesterschap 

werd een overeenkomst 

afgesloten, waarbij de stad 

Leuven eigenaar bleef van de 

distributie-installaties, maar voor 

het gebruik ervan door Sobragaz 

een forse jaarlijkse vergoeding 

kreeg.

124 

| Het Socialisme in Leuven

1951-1994 | 125


Vorige pagina: 

Herdenking 1902 

Spreker: Philemon Dewit 

met vooraan Camille Huysmans 

en Franz Tielemans 

vermoedelijk 1948 

De Stem van Leuven, 

CVP-propagandablad, 1952, 

nr. 4 en nr. 8 

rood is troef (1952-‘58) 

In de stad zelf behaalde de BSP in 1952 

met 38 % van de stemmen 9 zetels. Net 

als de socialisten wonnen de liberalen er 

1 bij. De CVP bleef wel de grootste partij, 

maar viel van 13 op 11 zetels terug. Een 

samenraapsel van katholieke ontevreden 

middenstanders, franskiljons en bourgeois 

was overgelopen naar de liberalen, zo was 

te horen in ontgoochelde ACW-kringen. De 

socialisten hadden tijdens de verkiezingscampagne 

de katholieken verweten ook nu 

weer op ‘zwarte’ stemmen te azen. De CVPpropaganda 

maakte van de socialisten dan 

weer Moskou-trawanten, omdat socialisten 

en communisten samen in één vakbond 

zetelden. Socialistische leiders bleven van 

mening dat hun partij in een stad met een 

belangrijke arbeidersbevolking de meerderheid 

zou behaald hebben, ‘waren er 

niet de 63 kloosters in de stad, met al hun 

stemplichtige paters en nonnen geweest, 

waardoor de CVP reeds over drie zetels 

beschikte nog voor de stemburelen waren 

open gegaan’. 

Franz Tielemans kwam aan het hoofd van 

een rood-blauwe coalitie. De ‘Tielemansploeg’ 

bestond voor de BSP uit Philemon 

Dewit, schepen van Openbare Werken 

en René Mast, schepen van Onderwijs 

en Schone Kunsten. De liberalen kregen 

Financiën, Stadsbedrijven en Feesten. Dat 

hij de leiding nam van een antiklerikaal 

college lag door zijn afkomst en de partijtraditie 

voor de hand. Maar in de strategische 

keuze voor de liberalen speelden ook 

andere motieven. De homogene naoorlogse 

CVP-regeringen plaatsten de onderwijskwestie 

en het militaire vraagstuk - actueel 

door het uitbreken van de Koude Oorlog - 

opnieuw in het brandpunt van de politieke 

belangstelling. Zo had de campagne voor 

de 18 maanden legerdienst zeker bijgedragen 

tot de vooruitgang bij de lokale 

stembusgang van 1952 en de parlementsverkiezingen 

van 1954. 

Paars op het stadhuis 

‘In het volle besef dat gans de toekomst van de aloude Petermanstede op zijn schouders is gelegd 

en de geschiedenis van hem zal spreken als ‘de eerste socialistische burgemeester’ van een stad 

waar kloosters en universiteitsgebouwen als paddestoelen uit de grond schieten, en het katholieke 

Mechelen ook niets onverlet zal laten om terug de politieke vrienden op het stadhuis te brengen.’ 

Volksgazet, 10 maart 1953

het paarse parlement 

Toen de BSP bij de nationale verkiezingen 

van 1954 de kaap van 40% naderde, kwam 

de droom van een doorbraak in Vlaanderen 

opnieuw in zicht. De BSP bleef in het 

kanton Leuven niet ver onder die nationale 

score. Een prestatie, want Tielemans moest 

het in Leuven opnemen tegen zwaarge- 

wichten als de katholieken Gaston Eyskens 

en Albert De Vleeschauwer en de liberalen 

Paul Kronacker en Omer Vanaudenhove. 

Als katholiek bolwerk kreeg Leuven na 

1954 bijzondere aandacht om de nieuwe 

partijlijn uit te testen. 

Het bedrijfsleven was in het minder dure 

en beter gelegen Vlaanderen inzake investeringen 

aan een inhaaloperatie begonnen. 

1951-1994 | 127 

Verkiezingsaffiches 

1952 

Op 20 april 1952 werd de 

‘Bloednacht’ uit 1902 herdacht. 

Met van links naar rechts: 

Philemon Dewit (federaal 

secretaris Leuven), Max Buset 

(partijvoorzitter), Jan Daman 

(ABVV-secretaris Leuven), Franz 

Tielemans, Rik Vloeberghs, 

Camille Huysmans, Achille Van 

Acker en Louis Major.


Weg met Collard 

Zowel het officieel als het vrij 

(katholiek) onderwijs vonden 

dat ze onvoldoende uitgerust 

waren om de democratisering 

van het middelbaar onderwijs 

op te vangen. De eerste omdat 

het van oudsher veel minder 

scholen telde dan het vrij 

onderwijs, dat in Vlaanderen 

de onderwijsmarkt beheerste. 

Het vrij onderwijs werd niet 

gesubsidieerd en was dus 

afhankelijk van een hoog 

inschrijvingsgeld om uit de 

kosten te komen. De homogene 

CVP-regeringen (1950-1954) 

kenden subsidies toe aan 

noodlijdende katholieke scholen. 

De wet van de socialistische 

onderwijsminister Leo 

Collard (1955) verscherpte de 

subsidiëringsvoorwaarden en 

voorzag in de oprichting van een 

groot aantal rijksscholen, om de 

keuzevrijheid van de ouders te 

vrijwaren. Het hoogtepunt van 

het straatprotest was de mars op 

Brussel op 26 maart 1955. 

Aan de onrust kwam pas een 

einde met het Schoolpact 

(november 1958). 

Op 14 maart 1955 verscheen op 

de kantelen van het stadhuis een 

spandoek ‘Weg met de Rode 

dictatuur’. 

De industriële ontsluiting van het Vlaamse 

platteland en de ontkerstening die daar 

ongetwijfeld mee gepaard zou gaan, moest 

het socialisme eindelijk doen doorbreken 

in Vlaanderen. De partijleiding was er rotsvast 

van overtuigd dat de nieuwe arbeiders 

haast vanzelfsprekend zouden breken met 

de CVP en de socialistische rangen versterken. 

Dat proces van ontkerkelijking kon 

nog versneld worden. Via een gedecentraliseerd 

net van neutrale rijksscholen en 

de collectieve huisvesting in verstedelijkte 

centra zouden de arbeiders ook levensbeschouwelijk 

‘van onder de kromstaf’ 

worden gehaald. Liberalen en socialisten 

hadden elkaar gevonden in een gemeenschappelijke 

verontwaardiging over de 

onderwijspolitiek van de katholieke naoor- 

logse regeringen. De antiklerikale regering 

Van Acker-Liebaert (april 1954-juni 1958) 

gaf dan ook voorrang aan een beleid dat 

de kerkelijke invloed in Vlaanderen wilde 

neutraliseren. Dat de ‘paarse’ partijen 

nationaal de lakens deelden, kwam de 

Leuvense coalitie dus goed uit. 

Tielemans zelf zag af van elke nationale 

ambitie en kon vanaf 1954 rekenen op de 

volledige steun van zijn partijgenoten in 

de regering. Vele verwezenlijkingen waren 

ondenkbaar zonder die logistieke en financiële 

steun. Bij elke eerstesteenlegging of 

inhuldiging kwamen liberale en socialistische 

ministers naar Leuven afgezakt om 

Tielemans en zijn ploeg met veel vertoon 

in het zonnetje zetten.

de schoolstrijd 

De rode jaren vielen samen met de tweede 

schoolstrijd, waarin vooral socialisten en 

katholieken elkaar ideologisch naar het leven 

stonden. In Leuven - het bastion van het 

katholiek onderwijs - ging het er feller aan 

toe dan elders. Hoewel de stad zelf geen 

uitgesproken onderwijspolitiek voerde, 

hadden de studenten op het stadhuis een 

duidelijk doelwit. De schoolstrijd kende 

een hoogtepunt in maart-oktober 1955. 

Studenten kwamen in het verweer met een 

aantal ‘Tijl Uylenspiegel-operaties’, wellicht 

ludiek bedoeld maar snel escalerend 

in straatgeweld. Op 14 maart 1955 hingen 

enkele waaghalzen boven op het stadhuis 

spandoeken met als opschrift ‘weg met de 

rode dictatuur’. Twee dagen later werd op 

de Oude Markt een pop verbrand die Collard 

moest voorstellen. Op 18 maart werden 

deze acties bekroond met de ‘Operatie 

BSP’ (Bestorming Stadhuis en Politiebureel) 

waarbij het stadhuis stormenderhand 

werd ingenomen. De ontruiming leidde 

tot bijzonder zware botsingen met de 

rijkswacht. Ook socialistische en communistische 

lokalen moesten eraan geloven. 

De Mechelsestraat, waar de coöperatie en 

het vakbondsgebouw geviseerd werden, 

leek wel een vesting belegerd door uitzinnige 

studenten, gewapend met stokken 

en andere projectielen. Even strijdlustige 

en door het geweld opgejaagde militanten 

barricadeerden deuren en vensters. 

Tielemans vaardigde een samenscholingsverbod 

uit. In een brief aan rector Van 

Waeyenbergh deed hij zijn beklag over de 

schade aan het stadhuis en de vernielingen 

in de Mechelsestraat. ‘Ik denk nochtans te 

moeten onderlijnen dat de Franssprekende 

studenten, die zeker met hardnekkigheid 

doch op een ordelijke en wettelijke wijze 

hun politieke opvattingen verdedigen, zich 

in deze omstandigheden waardig hebben 

gedragen en dat deze handelswijze heel 

wat meer respect inboezemt dan de woeste 

houding van hun Vlaamse collega’s, die 

maar weinig besef schijnen te hebben van 

democratie en van verdraagzaamheid.’* 

De dag daarop werd in alle collegezalen 

een ‘Mededeling’ van de rector voorgelezen, 

waarin deze de ‘spijtige incidenten, 

die gemakkelijk in vernieling of baldadigheid 

kunnen ontaarden’ betreurde en 

waarin hij de studenten opriep ‘steeds binnen 

de wettelijkheid te blijven en zich niet 

door onverantwoordelijken of ophitsers te 

laten verleiden tot buitensporigheden die 

alleen de zaak zelf schade berokkenen’. 

Op 22 maart 1955 spraken Leburton en 

Anseele op een grote socialistische meeting 

in Kessel-Lo. In de namiddag al braken 

1951-1994 | 129 

Leuven, 22 maart 1955 

* Burgemeester Tielemans 

aan de rector, 19 maart 1955, 

Amsab-ISG, Fonds Tielemans.


Op 24 maart 1955 verzamelden 

duizenden betogers op het plein 

voor het gemeentehuis van 

Heverlee. Via de Naamse Poort 

trokken ze de stad in. 

Het merkwaardige was dat 

Tielemans met de universiteit 

nooit op voet van oorlog 

leefde. Integendeel. Zowel 

rector Van Waeyenbergh als 

de studenten konden, ondanks 

de baldadige betogingen, beter 

met hem opschieten dan met de 

katholieke burgemeester voor 

en na hem. Als burgemeester 

van een ‘links’ en antiklerikaal 

college waren uitingen van 

sektarisme hem vreemd. ‘Wat 

wij het meest geapprecieerd 

hebben, is dat u altijd getracht 

hebt te handelen voor het 

welzijn van de Stad zonder 

onderscheid van politieke 

of godsdienstige opinie’ 

(kerkfabriek Sint-Pieter); ‘Het 

is niet zonder weemoed dat 

ik dit jaar zie eindigen met 

uw weggaan als vader onzer 

goede stad Leuven. U bent 

voor haar geweest een groot 

burgemeester en uwe werken 

blijven daar van de getuigen.’ 

(dom Creps, abt Keizersberg) 

Amsab-ISG, Fonds Tielemans 

93, nr. 53/1. 

studenten de straten van Leuven op. 

Agenten werden gekwetst afgevoerd. Die 

avond waren er verschillende botsingen 

tussen studenten en ‘rode knokploegen’ die 

terugkeerden van de meeting te Kessel- 

Lo en weerwraak namen met een aantal 

ruitentikacties tegen gekende studentenhuizen, 

studentencafés en -lokalen. Om 

verdere confrontaties te vermijden had de 

burgemeester de carnavalstoet die op 24 

maart zou plaats hebben onder het motto 

‘Wij lachen Collard weg’ verboden. Zoals 

gevreesd vertrok die toch als een echte 

betoging vanuit het door een CVP-meerderheid 

bestuurde Heverlee. Diezelfde avond 

werden de studenten na een meeting in de 

Grote Aula in kleine groepjes naar hun kot 

geleid, ‘bevreesd voor de metaalkloppers’, 

voor ‘socialistische knokploegen, boeven 

uit coöperatief De Proletaar’ (Het Volk, 25 

maart). Het volgende academiejaar waren 

er opnieuw botsingen tussen studenten en 

‘rode knokploegen’. Op 13 oktober 1955 

trokken duizenden Vlaamse studenten 

met zwarte vlaggen op tegen de Loge, die 

verantwoordelijk werd gesteld voor de onderwijspolitiek 

van de regering. Het werd 

een bijzonder grimmige dag met tot laat in 

de nacht zware straatgevechten tussen studenten 

en rijkswacht. Deze rellen werden 

heel dunnetjes overgedaan in het verkiezingsjaar 

1958. Een landhuisje van Tielemans 

werd door studenten vernield. Op de 

avond van 20 mei werd in het stadspark 

een socialistische meeting met Achiel Van 

Acker door studenten grondig in de war gestuurd. 

Ze werden met vereende krachten 

van toehoorders, militanten en turners uit 

het stadspark verdreven. In de nacht die 

daarop volgde raasde het studentengeweld 

als een orkaan door de stad. Net zoals in 

1955 vaardigde Tielemans een samenscholingsverbod 

uit. 

Het schoolpact maakte in 1958 een einde 

aan de straatgevechten om de ‘ziel van het 

kind’. De lont was uit het levensbeschouwelijk 

kruitvat gehaald.

Stop de Loge, 

13 oktober 1955 

1951-1994 | 131 

Volksgazet, 27 mei 1958


Boven: Stedelijk zwembad op 

het Hogeschoolplein 

L.: Een BSP-delegatie op bezoek 

bij Tito (1952) 

Met van links naar rechts: Ernest 

Piot, Max Buset, Josip Broz Tito, 

Franz Tielemans en Jos Van 

Eynde. 

Tielemans speelde een 

bescheiden rol in het moeizaam 

herstel van de Socialistische 

Internationale. 

R.: Franz Tielemans, Jos Van 

Eynde en Louis De Brouckère 

op een conferentie van de 

Socialistische Internationale te 

Wenen (1957). 

leuven, stad van de 

toekomst 

Leuven was in de zomer van 1958 feestelijk 

bebloemd. Niets wees nog op het baldadige 

gedrag van de studenten eerder dat jaar. 

Brussel zette zich met Expo ’58 internationaal 

in de kijker. Tielemans greep die 

gelegenheid aan om Leuven met enige 

luister uit de schaduw van Brussel te 

halen en mee in het zonnetje te zetten. Dat 

gebeurde met de herdenking van de Blijde 

Inkomst van Karel V (26 en 27 juli) en de dag 

der Brabantse steden (7 september). 

De tentoonstelling Ars Sacra in de Sint- 

Pieterskerk trok internationale aandacht. 

In de brochure Leuven ’58 werd Leuven 

voorgesteld als een ‘vernieuwde stad, 

moderne stad, grote stad, stad van de 

toekomst’ verankerd ‘op historische grond, 

en geïnspireerd door een rijk verleden.’ 

En dat veertig jaar voor iemand de slagzin 

‘Leuven, eeuwenoud, springlevend’ 

bedacht. 

Nog in dat jaar werd met de opening 

van het Leuvense sportcentrum en het 

overdekte zwembad een indrukwekkend

ogend palmares van zes jaren investeringen 

afgerond. Tielemans liet tot op de 

hoogste echelons zijn invloed gelden om 

oorlogsdossiers af te ronden. Acht jaar na 

de zware verminking van het stadshart 

werd begonnen met de restauratie van het 

stadhuis. Ook de St.-Pieterskerk en het 

H. Geestcollege stonden in de steigers. 

In 1958 waren deze gebouwen zo goed als 

hersteld. 

In 1955 maakte het winkelpaviljoen op 

het Fochplein plaats voor een groene 

parkaanleg. Puinhopen werden geruimd 

en de Dijlebruggen hersteld. De Vaartkom 

werd omwald met stevige kaaimuren en 

op de kop ervan werd een nieuw openbaar 

stapelhuis gebouwd. Het stedelijk museum 

onderging een grondige opknapbeurt. Met 

de bouw van gemeenteschool II (Van Monsstraat) 

en school III (Capucijnenvoer) kreeg 

het onderwijs zijn deel van de investerin- 

gen. In de zorgsector werd begonnen met 

de bouw van het rustoord Remy en het 

eerste ‘blok’ van het Sint-Pietersziekenhuis. 

Waar mogelijk werd grond aangekocht 

en als sport- en speelplein aangelegd. Dé 

blikvanger was de Bruul met zandbakken, 

een vijver voor kleuters, een rolschaatsbaan, 

een basketveld, een volleybalterrein, 

een stand voor boogschutters, rustplaatsen 

en met overal banken, bomen en bloemen. 

Voor de aanleg van een sportstadion stak 

het college de vesten over naar Heverlee. 

Het oefenplein van Heverlee en de kazerne 

de Tarweschoof waren aan de Belgische 

staat overgedragen in ruil voor de kazerne 

de Bay en de Sint-Maartenskazerne. Op die 

terreinen realiseerde Tielemans twee van 

zijn grootste dromen: een modern overdekt 

zwembad in het hart van de stad en 

sociale woningen. 

1951-1994 | 133 

In 1952 maakte Tielemans 

deel uit van een BSP-delegatie 

die naar Belgrado trok om 

Tito te polsen over een 

nauwere samenwerking met 

de Internationale. Joegoslavië 

was trouwens een bestemming 

die bij sociaaldemocraten erg 

in trek was. Tielemans was in 

1954 medeoprichter van de 

Socialistische Beweging voor 

de Vrede, gericht tegen de 

Europese Defensiegemeenschap 

(EDG) en tegen een mogelijke 

herbewapening van Duitsland. 

In de Kamer stemde Tielemans 

samen met J. Van Eynde, L. 

Major, H. Rolin e.a. tegen de 

goedkeuring van de EDG tot 

grote ontsteltenis van P.H. 

Spaak. Ook op dit vlak bleef hij 

zijn jeugdidealen trouw. 

Speelplein De Bruul


Uitbreidingsperioden 

Binnenstad 

12 e eeuw 

13 e eeuw 

14 e en 15 e eeuw 

16 e en 17 e eeuw 

18 e eeuw 

19 e eeuw 

20 e eeuw 

voor 1865 

tussen 1865 en 1908 

voor 1948 

eerste stadswal (12 de eeuw) 

tweede stadswal (14 de eeuw) 

begrenzing van de ‘Kuip van Leuven’ 

Leuven 2000 

Berkenhof 

Sint Maartensdal 

Withofwijk 

Kriekenbos 

Onze Toevlucht 

Bourgeoiswijk 

Casablanca

huisvesting en urbanisatie 

(1952-1958) 

huisvesting als politiek 

thema 

Sinds 1914 had Leuven 8 000 inwoners zien 

vertrekken door woningnood, plaatsgebrek 

en de expansie van bedrijven als Stella en 

de Boerenbond, die ook Tielemans ten 

alle prijze binnen de historische wallen 

wilde houden. Zijn ploeg wilde komaf 

maken met de verkrotting in sommige 

delen van de binnenstad. In 1952 woonde 

nog steeds 10% van de bevolking in 

19 de -eeuwse ‘gangen’ of ‘cités’ die de 

CVP-meerderheid ongemoeid had gelaten. 

Bovendien woonden vele mensen nog in 

oude, afgeleefde en in kamers of kleine 

appartementjes opgedeelde huizen. Daar 

leefde de natuurlijke achterban van 

de socialistische beweging. Die wilde 

Tielemans in de stad een comfortabel 

alternatief bieden. Dat zou ook een verdere 

verschraling van het politieke landschap 

ter linkerzijde voorkomen. 

De ontvolking van Leuven kon gestuit 

worden door de binnenstad als woonzone 

te bestemmen en door open terreinen, verlaten 

sites of binnengebieden voor bewoning 

in te zetten. Om de ‘verstikking’ intra 

muros tegen te gaan, keurde de Kamer 

de aanhechting goed van het ‘Kareelveld’ 

tussen de Mechelse en de Tervuurse poort. 

Tegen hun zin moesten Herent en Winksele 

maar liefst 146 ha afstaan. Tielemans 

zelf liep voor dat gebied rond met een 

stoutmoedig plan: een nieuwe stadswijk 

voor maar liefst 15 000 mensen. In een 

brief aan Waalse senatoren en partijgenoten 

verklaarde hij onomwonden dat die 

uitbreiding diende om ‘notre politique de 

construction sociale et assurer à Louvain 

une majorité de gauche’ tot een goed einde 

te brengen.* 

Van die ambitie kwam na 1958 niets in 

huis. Pas in de jaren ’70 werd het gebied 

beperkt verkaveld met eengezinswoningen. 

Aan de rand ervan werd begin jaren 

’70 de E314 gepland en even later ook de 

eerste steen gelegd voor het imposante ziekenhuiscomplex 

Gasthuisberg. Uiteindelijk 

haalde de fusie van 1976 de motivatie van 

aanhechting onderuit. Een gedeelte werd 

bestemd als landschappelijk waardevol 

landbouwgebied en er werd afgezien van 

verdere bebouwing. 

Binnen de stad stelde de stad in de Volmolenlaan 

goedkope bouwgrond ter beschikking 

van particulieren. In het nieuwe Ter 

Boelhage liet Leuven 12 individuele huizen 

bouwen. 

de strijd tegen de 

verkrotting 

Maar om de woningnood bij de wortel aan 

te pakken, werd elders in de stad resoluut 

gekozen voor meergezinscomplexen. Begin 

1955 besliste het stadsbestuur tot een 

grootschalige sanering van de binnenstad. 

De krotten in het gebied rond de Fonteinstraat 

moesten weg, maar niet zonder de 

bewoners een betere huisvesting te geven, 

liefst in de onmiddellijke omgeving. 

1951-1994 | 135 

Leuven breidt uit met 

het Kareelveld 

* Amsab-ISG, Fonds Tielemans, 

51/7 

‘Ik kreeg van de Leuvense burgemeester Tielemans de opdracht een hoogbouwwijk op te richten op 

het terrein van een kazerne. Dit naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel. 

Een bijzonder, politiek argument was bovendien dat zich in Leuven voor elke verkiezing een toevloed 

van geestelijken van allerlei pluimage voordeed, die als nieuwe inwoners niet nalieten de electorale 

schaal in rechtse richting te doen doorwegen. Tielemans zocht naar een tegenwicht door met zoveel 

mogelijk goedkope woningen in hoogbouw min of meer proletarische inwoners aan te trekken.’ 

R. BRAEM, Het schoonste land ter wereld, Leuven, 1987, p.120


Tielemans in een van 

de gangetjes 

L.: Balsembloemhof 

(gerenoveerd in 2010) 

R.: Het gebied tussen de 

Fonteinstraat en de Ridderstraat 

vóór de sanering. Alleen de 

geklasseerde hoeve bleef 

overeind. 

Tussen 1953 en 1958 werden 224 

krotten gesloten en 101 afgebroken. 

De bewoners werden gehuisvest in de 

nieuwbouwcomplexen Balsembloemhof, 

Vriezenhof, De Terse, De Dageraad en 

de Albomen. Met ingebouwde keuken, 

badkamer en centrale verwarming boden 

deze woningen een ongekende luxe. Ook in 

de Brusselsestraat kwamen appartementen 

(1954). De sanering van de Fonteinstraat 

en omgeving was ook nodig voor de aanleg 

van een nieuwe invalsweg die, dwars door 

de wijk, de Keizersberg, Riddersstraat 

en Mechelsestraat van alle doorgaand 

autoverkeer moest verlossen. De vesten 

werden in ruil voor de Tiense- en 

Brusselsestraat overgedragen aan het rijk 

zodat de ring van Leuven als een rijksweg 

kon gefinancierd en aangelegd worden. 

sint-maartensdal, een 

‘socialistisch’ project 

Paradepaard van de nieuwe huisvestingspolitiek 

werd Sint-Maartensdal. De stad 

verwierf de oude Sint-Maartenskazerne, 

waardoor aan de rand van het historisch 

stadscentrum een terrein van ruim 4 ha 

vrij kwam voor bebouwing. Het geheel 

werd in 1958 overgedragen aan de Gewestelijke 

Maatschappij voor Huisvesting, die 

sindsdien in naam vereenzelvigd werd met 

het gebouwencomplex dat in de plaats van 

de kazerne uit de grond zou verrijzen. De 

maatschappij wilde er een ‘esthetisch en 

urbanistisch verantwoord appartementencomplex’ 

bouwen, helemaal volgens de 

voorschriften van de modernistische architectuur 

die toen vooral in socialistische 

kringen furore maakte. Een hoogbouwwijk 

op nog geen 300 meter van een historisch 

stadscentrum: het was nooit eerder gezien. 

Dat Tielemans voor het ontwerp Renaat 

Braem onder de arm nam, was geen toeval. 

Hoewel geen partijgenoot, was deze een socialist 

met een uitgesproken visie op huisvesting: 

zijn projecten moesten de klassenloze 

samenleving voorafbeelden. Met de 

bouw van gestapelde wooneenheden met 

minimale uitrusting (centrale verwarming, 

badkamer en keuken) konden comfortabele 

woningen betaalbaar en dus binnen 

het bereik van de arbeidersklasse komen. 

‘Existenzminimum appartementen’ werden 

ze in vakliteratuur genoemd. Gebouwd in 

de hoogte, konden de bewoners volop genieten 

van licht, lucht en zon in een groene 

luchtige omgeving. In tegenstelling tot de 

grauwheid van de 19 de -eeuwse arbeiderssteden 

wilde Braem in de nieuwe stad 

verschillende functies als arbeid, verkeer, 

ontspanning en wonen op een zinvolle, 

stedenbouwkundig verantwoorde wijze 

integreren volgens de inzichten van de 

moderne architectuur. Naar eigen zeggen 

vond hij dit ideaal het dichtst benaderd in 

Sint-Maartensdal.

Naast de socialistische architect Albert 

Moerkerke werd op voorstel van de coalitiegenoot 

een liberale architect-ingenieur 

aangesteld: Jan De Mol. Sint-Maartensdal 

was immers een paars woonproject dat 

haast symbolisch zou verrijzen op een 

eigendom waar ooit een klooster gestaan 

had. De drie monumentale gotisch aandoende 

torens moesten de universiteitsbibliotheek, 

maar vooral de Sint-Pieterskerk 

en het stadhuis als middeleeuwse bouwwerken 

naar de kroon steken. De centrale 

toren zou met zijn 115 meter hoger dan 

de katholieke spitsen ten hemel rijzen als 

een ‘paars’ merkteken, verwijzend naar 

een toekomst die niet langer door de kerk 

of de intellectuele elite, maar door de 

bevrijde arbeidersklasse geschreven werd. 

Niet toevallig staat die toren perfect in het 

verlengde van de Diestsesteenweg, die de 

as vormde van het rode Kessel-Lo. 

In een eerste ontwerp tekende Braem een 

veelzijdig palet aan collectieve voorzieningen: 

een sociaal centrum met bibliotheek, 

een waterpartij, een crèche, speelpleinen, 

een thermische centrale en garages. De gemeenschappelijk 

radio-, later TV-antenne 

moest symboliseren dat iedereen van de 

technologische vooruitgang mocht genieten. 

Het café en restaurant dat Braem op de 

daken van de torens had voorzien moest 

de ‘bevrijde’ bewoners doen neerkijken op 

de arbeiderswijken van waaruit ze zich 

hadden opgewerkt. Maar dat voorstel werd 

door de Nationale Maatschappij niet weerhouden 

omdat het te duur was. In 1957 

werd een inplantingsplan goedgekeurd, 

waarbij de stad zou instaan voor de bouw 

van een feestzaal en een tentoonstellingszaal. 

Om het dossier te laten vooruitgaan stelde 

het Leuvens stadsbestuur voor om deze 

modelwijk in te zetten als tijdelijke opvang 

voor bezoekers aan de expo in Brussel en 

pas daarna in gebruik te nemen als sociale 

huurappartementen. Maar toen de expo 

haar deuren sloot, lagen de plannen nog 

op de tekentafel. Ook van andere ambities 

bleef na de verkiezingsnederlaag van 1958 

niet veel meer over. 

Sint-Maartensdal 

2010 

1951-1994 | 137


Spotprenten van Braem 

Braem, Het schoonste land ter wereld, 

p. 95 

Socialistische huisvesting, gezien door de katholieken 

Katholieke huisvesting, gezien door de socialisten 

Sint-Maartensdal was vanaf de eerste 

ontwerpen een politiek geladen, zelfs 

omstreden project. Dat sloeg dan op 

de obstructiepogingen van de latere 

CVP-meerderheid, die van dat ‘kazerneachtig 

en weinig gezinsvriendelijk’ 

gebouwencomplex af wilde. 

Het nieuwe stadsbestuur wilde de wijk 

‘ontdoen van een bepaalde opvatting’ en 

het terrein verkavelen in grondgebonden 

eengezinswoningen. Maar het project was 

te ver gevorderd om deze fundamentele 

koerswijziging enige kans op slagen te 

geven. Braem moest zijn plannen wel grondig 

herzien, tegen zijn zin! De wijk werd 

tussen 1960 en 1971 in drie fasen uitgevoerd. 

Van het oorspronkelijke concept 

werd waar mogelijk afgeweken. Het ontmoetingscentrum 

en het kinderdagverblijf 

werden geschrapt. Door het complex werd 

een verkeersweg getrokken. Van de vijver 

en de oeverbegroeiing kwam ook niets in 

huis. Overigens scoorden vooral de torens 

slecht op gebied van brandveiligheid, 

waardoor nauwelijks 30 jaren na de bouw 

een grondige renovatie nodig bleek. Op de 

groene buitenaanleg, toch essentieel in het 

ontwerp, bleef het wachten tot het begin 

van de jaren ’70. 

Niettemin viel de wijk in 1966 in de prijzen. 

De Société des Urbanistes et Architectes 

Modernistes onderscheidde het geheel 

als ‘meest opmerkelijke realisatie recent 

gebouwd in België’. Een laat eerbetoon dat 

Tielemans zelf niet meer mocht meemaken. 

Als adjunct-minister van Financiën in de 

bewindsploeg Lefèvre-Spaak (1961) lag 

Tielemans aan de basis van een baanbrekende 

fiscale hervorming, die de veelheid 

van heffingen op de inkomsten van 

alle aard verving door een progressieve 

belasting op het globale inkomen van alle 

natuurlijke en rechtspersonen. Toen dat 

voornemen ook in eigen rangen op argwaan 

stootte, dweilde hij het hele land af om de 

hervorming toe te lichten. 

Voor die inspanningen betaalde hij een 

zware tol. Zelfs voor kameraden had hij 

een slepende ziekte kunnen verbijten. In 

de vroege ochtend van 21 december 1962 

stierf hij op nauwelijks 56-jarige leeftijd in 

de kliniek Paul Héger in Brussel.

urbanisatie in kessel-lo 

Alfons Roelandts bleef burgemeester, maar 

in zijn schaduw ontpopte Jan Vranckx 

zich als een duivel-doet-al, de spin in 

een wijdvertakt netwerk. Hij was eerste 

schepen (Onderwijs en Openbare Werken) 

en voorzitter van de sociale huisvestingsmaatschappij 

Heuvelhof. Als directeur-generaal 

van de Nationale Maatschappij van 

Waterleidingen, had hij ‘iets’ te zeggen bij 

aanwervingen. Hij was tegelijk kabinetschef 

bij de minister van Volksgezondheid 

en Gezin Edmond Leburton (1954-1958) 

en vanaf 1961 tot 1965 bij de ministers van 

Openbare Werken. Als beheerder van de 

NMBS verzekerde hij mee het behoud en 

herstel van de zwaar getroffen Centrale 

Werkplaatsen. 

Opvallende realisaties waren het rustoord 

aan park Heuvelhof, dat aansloot op de 

bestaande huisjes voor ouderen, de omvor- 

ming van een vierdegraadschool naar een 

rijksmiddelbare school, een gezondheidscentrum, 

kindertuinen aan het Jeugdplein, 

de Wilselsesteenweg en het Prins-Regentplein. 

Het sportcentrum aan de Diestsesteenweg 

naderde zijn voltooiing. 

Het socialistisch schepencollege bouwde 

verder aan de stedenbouwkundige ontwikkeling 

van het gebied tussen de Gemeentestraat 

en de Diestsesteenweg, waarvan 

de grote lijnen voor de oorlog waren 

vastgelegd door ‘tuinwijkbouwer’ Victor 

Bourgeois. Tijdens de oorlogsjaren was zijn 

urbanisatieontwerp achter de schermen 

verder verfijnd. Aan weerszijden van de 

Gemeentestraat lagen gronden, waarvan 

een deel vroeger al door Onze Toevlucht 

ontwikkeld was. In de jaren ’50 werd met de 

bouw van de ‘Bourgeoiswijk’ de aansluiting 

op de Diestsesteenweg gemaakt. De centrale 

ontsluitingsweg werd genoemd naar de 

socialistische voorman Leopold Béosier. 

1951-1994 | 139 

Begrafenis Franz Tielemans 

Rouwhulde door Achiel Van 

Acker in het stadhuis 

24 december 1962 

Portret Jan Vranckx


Sportcentrum Kessel-Lo 

Het huidige Boudewijnstadion 

is gelegen tussen de Desiré 

Mellaertstraat en de 

Diestsesteenweg, tegenover 

het park Heuvelhof. In de 

linkerbovenhoek het centrale 

plein van de wijk ‘Bourgeois’ 

(Leopold Béosierlaan), met 

daarachter een glimp van de 

wijk ‘Onze Toevlucht’. 

De wijk Casablanca 

(midden jaren ’60)

Kandidaat-kopers konden rekenen op 

goedkope leningen van Werkerstrots, dat 

in 1949 opgericht was. 

Op de landbouwgronden tussen de Diestsesteenweg 

en de Platte-Lostraat werd een 

begin van bebouwing aangevat. Dat gebied 

moest als centrale as een nieuwe straat 

krijgen, die tegelijk als een ontdubbelingsweg 

voor de Diestsesteenweg kon dienen. Die 

autoweg moest het sluitstuk van de 

urbanisatie tussen Diestse- en Tiensesteenweg 

worden, die vanaf Linden de Diestsesteenweg 

zou verlaten en tussen de Coosemansstraat 

en de Pieter Nollekensstraat de spoorweggeul 

oversteken. De aanleg paste helemaal 

in de tijdsgeest, die voorrang gaf aan de 

ontsluiting van woonwijken en de bereikbaarheid 

van de binnenstad met de auto. 

casablanca 

Deze wijk werd tussen 1953 en 1959 

gebouwd naar een ontwerp van architect 

Léon Stijnen en gold als pareltje van 

modernistische architectuur. Van 

socialistische inspiratie getuigde het 

centrale openbare plein en de collectieve 

voorzieningen. Stijnen voegde aan het 

stedenbouwkundig plan van Victor Bourgeois 

een aantal vernieuwende modernistische 

typologieën toe: hoogbouw in een park 

(Koning-Albertgebouw), galerijflats, winkels 

en meergezinswoningen rond het centrale 

plein en rijen eengezinswoningen in de 

vorm van ‘strokenbouw’. De wijk werd 

pas in de jaren ’90 afgewerkt met twee 

nieuwbouwvolumes. Kenners met enige 

creatieve fantasie zagen in het gemengde 

geheel in een parkachtige omgeving 

zowaar een verwijzing naar Le Corbusier. 

Alleen bleek deze laatste geen goede 

leermeester. De Albertbuilding vertoonde 

zoveel bouwfysische gebreken dat amper 

30 jaar later een eerste opknapbeurt nodig 

was. Net zoals bij Sint-Maartensdal bleek 

duurzaam bouwen niet de sterkste zijde 

van de modernistische ontwerpers. 

De katholieke oppositie in Kessel-Lo - bijna 

uitsluitend van ACW-huize - was niet te 

spreken over deze ‘rode’ urbanisatie. Ze 

verwees als alternatief maar al te graag 

naar de aanpak van het CVP-bestuur in 

Heverlee. 

de ‘formule heverlee’, 

het christendemocratisch 

woonalternatief 

Niet alleen socialistische plannenmakers 

waren overtuigd dat ze met hun ontwerpen 

de maatschappij in een bepaalde richting 

konden beïnvloeden. Ook katholieke 

besturen geloofden dat de wijze waarop 

de woning en de woonomgeving vorm 

kregen, kon bijdragen tot de samenleving 

die ze wensten. Sint-Maartensdal, de 

Bourgeoiswijk en Casablanca maakten met 

hun collectieve voorzieningen en een ruim 

bemeten en ingericht openbaar domein 

duidelijk waar socialisten naartoe wilden: 

de arbeidersbevolking die vaak nog in 

Casablanca 2011 

1951-1994 | 141 

Aan wie heeft, zal gegeven 

worden 

Ook de huisvestingssector 

kende zijn matteuseffect. 

Studies wezen later uit dat 

vooral de relatief hogere 

inkomens profiteerden van de 

bouwpremies en de subsidiëring 

van de koopsector. 

H. DELEECK en B. CANTILLON, 

Sociale verdeling van de 

overheidsuitgaven voor sociale 

huisvesting, Brussel, 1981.


B.: Heverlee: hoek Berkenhof - 

Pater Perquylaan 

O.: Kessel-Lo: Leopold 

Béosierlaan 

sloppenwijken woonde, herhuisvesten 

in wijken of woningbouwcomplexen met 

gemeenschappelijke voorzieningen. Die 

zouden bijdragen tot de ontwikkeling van 

een socialistisch gemeenschapsleven. 

Heverlee gooide het over een andere boeg. 

Net zoals hun levensbeschouwelijke voorgangers 

uit de 19 de eeuw wilden christendemocraten 

door het bevoordelen van de 

eigendom en dan liefst in de vorm van een 

huisje met tuin, van de arbeiders eerder 

kleinburgers maken. 

Na de Tweede Wereldoorlog bleek ook 

uit de wetgeving hoe uiteenlopend, zelfs 

tegenstrijdig, de visie van socialisten en katholieken 

was. De eersten deden beroep op 

de wet van partijgenoot Brunfaut uit 1949 

over de financiering van de infrastructuur 

en van de groepswoningbouw in de sociale 

huursector. De wet-De Taeye (1948) kwam 

met forse premies en goedkope leningen 

tegemoet aan de eigenaarsaspiratie van 

de katholieken. Gegadigden moesten een 

klein spaarpotje achter de hand hebben. 

De keuze die lokale overheden maakten 

was politiek gekleurd: tegenover het 

homogene rode Kessel-Lo stond het even 

homogene katholieke Heverlee en dat 

was te zien aan wat gebouwd werd. Beide 

gemeenten hadden dezelfde ambitie: hun 

grondgebied openstellen voor de verwachte 

groei van de Leuvense rand. De ‘formule 

Heverlee’ werd aangeprezen als het katholieke 

alternatief op de ‘rode’ huisvestingspolitiek 

in Kessel-Lo. Kessel-Lo mocht haast 

exclusief kiezen voor arbeidershuisvesting 

en huurwoningen. Heverlee wilde met een 

gevarieerd aanbod aan ‘huisjes met tuin’ 

of ‘villa’s met park’ tegemoetkomen aan

de woonwens van ieder die met de spreekwoordelijke 

‘baksteen in de maag’ zat. 

Vooral kaders en bedienden van de universiteit 

en de Boerenbond en haar financiële 

takken (ABB en Cera) konden in Heverlee 

terecht voor hun diepste woonwensen. 

Bouwgrond was er genoeg: een toekomst 

als land- of tuinbouwer sprak jongeren nog 

nauwelijks aan en steeds meer familiale 

bedrijfjes hielden het bij gebrek aan opvolging 

voor bekeken. 

Het schepencollege blaakte van ambitie: 

Heverlee was voorbestemd om ruimte te 

geven aan wie uit Leuven weg wilde of wie 

als gevolg van werk van verder inweek. 

Op 28 juni 1945 had de directeur van de 

gemeentewerken zijn visie op de toekomstige 

ontwikkeling van Heverlee aan de 

gemeenteraad voorgesteld. Rond de Sint- 

Lambertuskerk en het station bestond 

iets dat op een centrum leek. De ver van 

elkaar liggende wijken Tiensepoort, Park, 

Terbank, Egenhoven moesten met een 

netwerk van ‘mooie lanen en dreven’ en 

nieuwe woningprojecten een aaneengesloten 

geheel vormen. Dat een deel van 

Heverlee-bos daarvoor moest gekapt worden, 

maakte niet uit. De gemeente kocht of 

nam opties op grote percelen, verkavelde 

die, legde wegenis- en nutsvoorzieningen 

aan en stelde de kavels te koop. Tot en met 

de oplevering van de woningen konden 

de kopers in elke bouwfase rekenen op de 

bijstand van de nieuw opgerichte dienst 

huisvesting van de gemeente. De wet-De 

Taeye was het financiële sluitstuk van deze 

aanpak. 

Heverlee leek wel één grote bouwwerf. 

Tussen 1949 en ’62 werden de wijken 

Berkenhof, Boskant, Withof, Groenhof, 

Kriekenbos, Ter Elst, en later nog Kapelberg 

gebouwd. Er kwamen meer dan 600 

woningen, opgevat als tuinwijken. De helft 

van de kopers waren bedienden, 30% 

werklieden. Bewoners van Withof groepeerden 

zich in een wijkvereniging en lieten 

in 1956 aan de burgemeester weten dat 

zij, ‘gewaaid van God weet waar’ genoten 

van een ‘hoog en gelijklopend levenspeil’. 

Ze hielden zich in hun vrije tijd bezig met 

de teelt van konijnen en het onderhoud 

van hun voortuinen. En vooral: er woon- 

den in de buurt geen werklozen. 

In de uitvoering van die ambitie was een 

grote rol weggelegd voor gemeentelijke 

bouw-, vastgoed- en kredietmaatschappijen, 

resp. De Goede Haard, Hugral en Demer 

en Dijle. De takken van de christelijke 

arbeidersbeweging, vooral de mutualiteit, 

waren er kind aan huis. Voor gezinnen 

die alsnog in de kou bleven staan werd de 

Goede Haard nieuw leven ingeblazen. Dit 

keer met de gemeente als grote aandeelhouder. 

Die begon aan de bouw van 289 

huurwoningen. Hugral werd opgericht als 

een intercommunale vastgoedmaatschappij 

om ook buiten Heverlee de succesformule 

te realiseren. Met dat vooruitzicht 

werden landbouwgronden ook buiten de 

eigen gemeente aangekocht. Die onbesuisde 

aankooppolitiek deed deze ‘vastgoedspeculant’ 

in de jaren ’90 de das om. 

Ook in Heverlee voerde een ACW-duo 

de regie: burgemeester Jef Eerdekens en 

schepen Stani De Rijck. Net als hun socialistische 

confraters elders wilden ze hun 

partij een duurzaam draagvlak geven. Elke 

woonwijk werd vanzelfsprekend voorzien 

van een katholieke school, een scoutslokaal, 

een kerk met parochiecentrum 

waarrond zich een even exclusief katholiek 

verenigingsleven ontwikkelde. Het ‘rijke 

Roomsche leven’ was in de wijken van 

Heverlee dagelijkse realiteit. 

De bouwwoede hield aan tot in de jaren 

’70. Aan de vooravond van de fusie was 

Heverlee met zowat 20.000 inwoners 

uitgegroeid tot een residentiële voorstad 

van Leuven. Wonen deed men in Heverlee, 

werken aan de universiteit (professorenwijk), 

de Boerenbond, Philips, onderwijsinstellingen 

en later Gasthuisberg en de 

wetenschapsparken. 

Zoals eerder al met Onze Toevlucht en 

Matadi, viel ook nu op hoe weinig de 

nieuwe woonwijken in Kessel-Lo en 

Heverlee uiterlijk van elkaar verschilden. 

Toch genoot Heverlee als woonplaats een 

heel andere status dan Kessel-Lo. In 

Heverlee zwaaide het ACW en de Boerenbond 

nog de plak, Kessel-Lo was rood, 

althans tot 1958. Alleen: wie geloofde in de 

maakbaarheid van de maatschappij, kwam 

in Kessel-Lo bedrogen uit. 

1951-1994 | 143 

De uitreiking van de 100.000 ste 

bouwpremie in 1954 

Marc Sleen


De klap was voelbaar in heel het 

arrondissement. In het kanton 

Leuven gingen 8 zetels verloren, 

in het arrondissement 24 of 20%. 

De winst van 1952 werd in een 

klap ongedaan gemaakt. 

In een brochure uit 1994 

blikte CVP’er Frans Verlinden 

terug: ‘De nieuwe raad van 

bestuur was ideologisch anders 

samengesteld en legde dan ook 

andere accenten. Men streefde 

veeleer naar een ‘emancipatie 

van de economisch zwakkere 

groepen in de bevolking’ en 

minder naar een overwinning in 

de arbeidersstrijd. Men richtte 

zich meer naar grote gezinnen, 

alleenstaanden, gehandicapten 

en bejaarden... Door interne 

strubbelingen binnen het vorige 

bestuur was een groot stuk 

van de ‘golden sixties’ onbenut 

voorbijgegaan’. 

1958: het annus horribilis 

voor de bsp 

De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1958 viel als een koude douche 

over de partij. De BSP had de uitwerking 

van de antiklerikale strategie totaal fout 

ingeschat, want dank zij de schoolstrijd 

won de CVP heel wat verloren terrein 

terug. Op Wilsele na verzeilde de BSP in de 

oppositie. In de stad Leuven ging de partij 

lichtjes vooruit, maar de achteruitgang 

van de liberalen maakte een voortzetting 

van de coalitie onmogelijk. De meeste opschudding 

veroorzaakte de machtswissel 

in Kessel-Lo. 

kessel-lo: de val van de 

rode burcht 

De BSP moest na een kwarteeuw het beheer 

van de gemeente uit handen geven. 

De partij incasseerde een verlies van 12% 

en de CVP haalde met 45% een meerderheid 

aan zetels binnen. De nederlaag 

kwam bijzonder hard aan. Over de trouw 

van haar traditionele achterban bestond 

geen twijfel. Maar de partij had ook van 

nieuwe ‘dankbare’ inwoners een langlopend 

mandaat verwacht om op de ingeslagen 

weg voort te gaan. De uitslag van 

1952 met meer dan 50% van de stemmen 

had de partij in die verwachting gesterkt. 

‘Het langdurige socialistische bewind 

werd omver gekegeld en definitief in het 

vergeetboek geduwd’, zo schreef een CVPgemeenteraadslid 

later, als gold het socialistisch 

bestuur een verschrikking, waaraan 

de kiezer gelukkig maar een einde 

had gemaakt. Over de redenen van deze 

nederlaag werd lang nagekaart. Ongetwijfeld 

zat er wat slijtage op de decennialange 

socialistische meerderheid. Van de populaire 

Roelandts was geweten dat hij niet 

langer het burgemeestersambt ambieerde. 

Socialistisch sterkhouder Jan Vranckx was 

als ‘rode dictator’ een dankbaar mikpunt 

van de CVP-propaganda geweest. Wellicht 

overdreven, maar hij maakte het zijn 

tegenstanders vaak wel makkelijk. Ook in 

eigen kringen ontstond wat rumoer over 

de zelfgenoegzaamheid van de man ‘met 

de lange arm’, die de burgemeester en 

andere schepenen nauwelijks in zijn 

schaduw duldde. De Weergalm van 

18 oktober 1958 was karig met commentaar: 

‘Benijd en beklad door de C.V.P., werd er 

door een groot deel van de kiezers gehoor 

gegeven aan het instinct van afgunst en 

vele ikzuchtigen waren bereid om ons de 

ezelsstamp te geven.’ Maar in het nummer 

van november werd ook de hand in eigen 

boezem gestoken. De partij was te veel 

organisatie en te weinig beweging. 

Kessel-Lo was op politiek en levensbeschouwelijk 

vlak een gespleten gemeente. 

Hier stonden geen rangen of standen 

tegenover elkaar, maar rivaliserende arbeidersbewegingen. 

Die wedijver was uiteraard 

voelbaar in de fabrieken, maar ook 

in de gemeenteraad en in de wijken. De 

passionele verhoudingen namen de vorm 

aan van persoonlijke vetes. Jan Vranckx, 

de rode icoon uit de jaren ’50 en Alfred 

Vansina, de coming man van de CVP waren 

politiek mekaars tegengestelden. De CVP 

eiste als gevolg van de politieke aardverschuiving 

alle beleidsposten voor zich op. 

Maar de wijze waarop de BSP in twee ‘socialistische 

dossiers’ koppig haar absolute 

gelijk wilde halen, sprak boekdelen. 

De oude ‘rode’ beheerraad van Heuvelhof 

wilde de macht in het socialistische geesteskind 

niet over laten aan de ‘erfvijand’. 

Tussen 1958 en ’66 verlamden juridische 

en andere bekvechterijen de werking van 

de maatschappij. Alle argumenten, alle 

denkbare en ondenkbare verdachtmakingen 

en beschuldigingen waren goed om de 

tegenstander onderuit te halen. De ‘affaire- 

Vranckx’ haalde zelfs de nationale krantenpagina’s. 

Einde 1966 beslechtte het hof 

van beroep alle discussies, haalde de partij 

bakzeil en kon Heuvelhof zijn bouwactiviteiten 

hervatten. Als compensatie voor een 

misgelopen schepenambt werd ACV-man 

Frans Verlinden voorzitter.

De geplande ontsluitingsweg die dwars 

door het ‘rode’ Kessel-Lo de Diestesteenweg 

moest verbinden met de binnenstad - ‘een 

zuiver socialistisch project’ - kwam er 

nooit. Het project was olie op het vuur 

in de vete tussen het CVP bestuur, dat 

niet gewonnen was voor het tracé, en Jan 

Vranckx die, als kabinetschef van minister 

van Openbare Werken J. Merlot hemel en 

aarde bewoog om het dossier toch maar 

vlot te krijgen. De 40 meter brede bedding 

werd na de fusie in het gewestplan gebeiteld. 

Achteraf beschouwd bleef Jan 

Vranckx en met hem de Kesselse BSP kop- 

pig vasthouden aan een ‘verkeerd’ project, 

dat gerealiseerd werd als een in het groen 

omzoomde fietsers- en voetgangersas. 

Gelukkig maar, denken vandaag ook 

partijgenoten. Het kwam in Kessel-Lo nooit 

meer echt goed. 

de bsp is de politieke 

verliezer van de 

stadsuitbreiding 

De vroede vaderen van de stad en de omliggende 

gemeenten, van welke politieke 

1951-1994 | 145 

‘De mensen houden van 

beweging, van strijd. We moeten 

ze meer bezighouden. Anders 

zoeken ze afleiding in burgerlijke 

middens. Wij zijn toch een 

‘beweging’, geen ‘organisatie’. 

Een beweging is dynamisch, is 

iets dat leeft en beweegt. En 

met haar bewegen en leven ook 

onze leden. In een organisatie is 

alles statisch en levenloos. Geen 

geestdrift, geen bezieling. Dat 

mogen we soms eens herhalen.’ 

De Weergalm, 1 november 1958 

De Weergalm, 25 oktober 1958


Bevolkingscijfers 1796-1976 

kleur ook, moesten een oplossing vinden 

voor de almaar uitdeinende stad en de 

ruimtelijke ordening ervan. De discussie 

over wonen was een belangrijk onderdeel 

van de politieke keuzes die gemaakt 

moesten worden. Maar die werd gaandeweg 

overschaduwd door het toenemend 

autoverkeer, dat zijn deel van de publieke 

ruimte opeiste. Wie kon, week uit naar de 

rand waar de leefkwaliteit hoger aangeschreven 

stond (lagere prijzen, rust en 

groen). Dat kon zonder een sterke economische 

en sociaal-culturele band met 

de stad prijs te geven. Het migratiesaldo 

lag tussen 1947 en ’61 voor de Leuvense 

randgemeenten driemaal zo hoog als het 

natuurlijk saldo. 

Tijdens het kwarteeuw socialistisch ‘bewind’ 

steeg het aantal inwoners in Kessel-Lo met 

ruim 40% en werd de kaap van 20 000 

inwoners overschreden. Nieuwkomers 

waren niet alleen Leuvenaars, maar ook 

inwijkelingen uit het overwegend katholieke 

Hageland en Limburg, die in de dienstensector 

een job vonden. Hierdoor nam het 

relatieve aandeel van de arbeidersklasse, 

50.000 

40.000 

30.000 

20.000 

10.000 

0 

1796 

1831 

Leuven 

Kessel-Lo 

Heverlee 

1846 

1856 

1866 

1880 

1890 

de traditionele BSP-basis, fel af. In 1958 

trokken in Kessel-Lo ongeveer 2 200 nieuwe 

kiesgerechtigden naar de stembus. De CVP 

behaalde bijna 2 000 stemmen meer dan 

zes jaren eerder. Tussen 1952 en ’70 was het 

aantal kiezers met meer dan 5 000 gestegen 

en behaalde de BSP 268 stemmen minder! 

Nieuwe inwoners hadden hooguit nog 

van huis uit enige levensbeschouwelijke 

binding met de socialistische beweging. 

Heverlee telde in 1964 bijna 4 400 kiezers 

meer dan in 1946. In ‘46 had de BSP nog 

33,5% van de stemmen, maar daarvan 

bleef in 1964 amper 17% over. 

De electorale opdoffer van 1958 was de 

voorbode van een onderhuidse, voor 

tijdgenoten nog niet zichtbare wijziging 

in het sociale en economische landschap. 

Geruchten over de afslanking en zelfs sluiting 

van de Centrale Werkplaatsen waren 

nooit uit de lucht. Ook ‘Den Dyle’ kreeg 

het moeilijk. Tijdgenoten konden zich 

nauwelijks voorstellen dat die ‘biotopen’ 

ooit uit het economische landschap zouden 

verdwijnen. Nochtans was het dat wat zich 

dreigend aftekende. 

1900 

1910 

1920 

1930 

1947 

1961 

1970 

1976

1951-1994 | 147 

Het verenigingsleven bloeide 

in Kessel-Lo en speelde een 

belangrijke rol in de sociale 

relaties van de Kesselse inwoners. 

Net zoals de syndicale strijd 

op de Centrale Werkplaatsen, 

wordt ook voor het vroegere 

buurtleven gewag gemaakt van 

een conflict tussen socialisten 

en katholieken. Een inwoonster 

vertelt dat de strijd voor de 

Tweede Wereldoorlog groot 

was: “Als mijn mannen de straat 

op moesten, durfden ze nogal 

eens roepen, ‘de katholieken, de 

kattenkoppen zijn daar”. 

Haar kinderen gingen naar het 

katholieke onderwijs aan de kerk 

van Blauwput, maar daarnaast 

bestond er ook nog een 

“socialistenschool”. Een andere 

inwoner vertelt dan weer dat hij 

als kind de affiches van “de rooi” 

aftrok. 

Centrale Werkplaatsen. Erfgoedcel en 

Academie stad Leuven, Leuven, 2006, 

p. 61


Stella Artois (jaren ’60) 

Het bedrijfsterrein strekte zich 

uit van de voormalige Ateliers 

de la Dyle (linkerbovenhoek) 

tot aan ‘La Vignette’ tussen 

de Penitentienenstraat en de 

Fonteinstraat. 

de metamorfose van het 

economische landschap (1960-1990) 

industriële ‘uit’vaart 

De ‘Groote Oorlog’ van ’14-’18 had in de 

Vaartzone een spoor van verwoesting 

getrokken. In de meimaanden van zowel 

1940 als 1944 waren ditmaal vanuit de 

lucht zware vernielingen aangebracht. Na 

de geallieerde bombardementen bleven 

van de nauwelijks herstelde complexen 

slechts stalen skeletten over. De heropbouw 

na de oorlog gebeurde betrekkelijk 

snel met volumes, een pak hoger dan 

eerder in de Vaartkom gebruikelijk was. 

In 1958 werden brug en bruggenhoofden 

afgebroken, zodat de binnenhaven het 

uitzicht kreeg van één grote kom. 

In de brouwerijsector bleef alleen ‘de Stella’ 

overeind, weliswaar ten koste van grote en 

kleinere concurrenten. La Vignette, 

Zusters Van Tilt, Breda, Lovania… ze gingen 

allemaal voor de bijl. In 1984 was Artois 

zowat de enige gebruiker van de rechteroever 

van de Vaartkom en de aanpalende 

straten in de binnenstad. De ruime omgeving 

zou het geweten hebben: soms was de 

moutgeur niet te harden. Vanaf de jaren 

’80 ging bierfabrikant Stella/Interbrew/ 

Inbev buiten de landsgrenzen op zoek naar 

partners en werd voor steeds meer activiteiten 

uitgeweken naar de oevers van de 

vroegere en inmiddels dichtgegooide beerkom, 

waar ‘Den Dyle’ leeg kwam te staan. 

In de Vaartkom zelf dreigde een desolaat 

landschap. Met de sluiting van de mouterij 

in 1999 verdween de laatste industriële 

activiteit uit de Vaartkom.

het leuvense graan heeft 

de orkaan… 

Maalderijen hadden decennialang de 

kanaaloevers gedomineerd. Roekeloze investeringen, 

buitenlandse concurrentie en 

veranderende voedingsgewoonten deden 

de graanverwerkende nijverheid langzaam 

de das om. Ze gingen samen ten onder aan 

een moordende prijzenslag, waarmee ze 

elkaar naar het verlies en de sluiting werkten. 

Hungaria en Dylamalt gingen in 1977 

dicht. In de binnenstad stonden Dreyfus 

en Dijlemolens al langer leeg. Hier lieten 

schoenfabriek Wanet en textielfabrikanten 

Fabota en Hottat verlaten fabrieksruimten 

achter. VEL verhuisde in 1977 van de Penitentienenstraat 

naar Haasrode. 

Ook andere ‘industriële kroonjuwelen’ uit 

de voedingssector sloten een na een hun 

deuren. In de jaren ’60 kwam sleet op het 

stijfsel van Remy. In 1965 hield de ruziende 

familie er mee op. Aan de ‘gouden 

eeuw’ van Wijgmaal kwam daarmee een 

einde. De subsidiestroom naar de verenigingen 

was al langer opgedroogd en de 

sociaal-culturele infrastructuur (Foyer en 

Ymeriacomplex) verkommerde. Tussen 

de gesloopte, leeggehaalde en vervallen 

fabrieksgebouwen werkten in de nadagen 

van het bedrijf nog nauwelijks 70 werknemers. 

Ook deegwarenfabrikant Anco kon 

de meubels niet redden. In 1970 werd wat 

van het blauwe fabriekje overbleef overgenomen 

door Beneo. Vandaag herinnert 

alleen de gerenoveerde toren en de stijfselfabriek 

nog aan de bloei van weleer. 

In 1980 hield Marie Thumas het voor bekeken. 

De Stordeur sloot definitief de poorten 

in 1993, het jaar waarin met de sluiting 

van de Centrale Werkplaatsen in Blauwput 

een bladzijde uit de geschiedenis werd 

omgedraaid. 

metaalmoeheid 

‘De een zijn dood, is de ander zijn brood’. 

Dat Stella Artois - Interbrew na de fusie 

met Jupiler - op de gronden van de Ateliers 

de la Dyle haar nieuwe productie-eenheid 

vestigde, was tekenend voor het verval van 

een andere pijler van Leuvense industrie: 

de metaalverwerking. Ateliers de la Dyle 

overleefde als ABR (Ateliers Belges Réunis) 

met nog alleen de overheid als klant. In de 

jaren ’50 werkten er nog ruim 1 500 mensen, 

maar dan ging het snel bergafwaarts. 

Op 12 december 1967 bezetten arbeiders 

de Ateliers de la Dyle. Ze verzetten zich 

tegen het voornemen om 600 arbeiders in 

vooropzeg te plaatsen. Het mocht weinig 

baten. De laatste werkeenheid aan de 

Blauwputbrug werd in 1975 opgedoekt. Dit 

ooit bloeiende fabriekscomplex verdween 

na afbraak volledig uit het stadbeeld. In 

1979 werden drie Leuvense metaalbedrijven 

begraven: Donckers, Peeters en Umafo 

in Herent. In stilte, zonder stakingen, 

bezettingen of betogingen. Over de Centrale 

Werkplaatsen viel het doek in 1993. 

Na het stopzetten van de NMBS-activiteiten 

(1993) werden de Centrale Werkplaatsen 

een dode, zwaar vervuilde plek in het 

stadsweefsel, met enkel nog een marginaal 

gebruik op basis van de restwaarde 

van het geheel. De site viel ten prooi aan 

schroothandelaren en sluikstorters. De 

verloedering dreigde over te slaan naar de 

omliggende woonwijken en het handelscentrum 

aan de Diestsesteenweg. 

De vestiging van Philips, ooit het vlaggenschip 

van het concern in België, ging op 

25 november 1988 dicht, ondanks bedrijfsbezetting, 

acties en betogingen. Vander Elst 

zocht als laatste oude glorie een vestigingsplaats 

buiten de agglomeratie. Leuven leek 

veroordeeld tot een open luchtmuseum 

van industrieel, maar leegstaand erfgoed. 

het blazoen van de 

kanaalzone verbleekt 

Tussen 1970 en ‘80 gingen met de sluiting 

van 12 bedrijven aan de Vaart 1 525 banen 

verloren. Van de vroegere water- en spoorgebonden 

bedrijvigheden bleven alleen 

stenen getuigen over, leegstaande gebouwen 

die zonder veel uiterlijk vertoon of 

herkenbaar economisch profiel ingepalmd 

werden door een variëteit aan activiteiten. 

Met de teloorgang van de voedingsindustrie 

kelderde de scheepstrafiek en werd de 

exploitatie van het kanaal zwaar verlieslatend. 

Het Entrepot, het enige gebouw dat 

nog herinnert aan de transitofunctie van 

Remy 

De Stordeur 

1951-1994 | 149


Researchpark Haasrode (1975) 

weleer, geraakte als douaneopslagplaats in 

onbruik. 

In de regionale economische planning was 

voor de Vaart geen plaats meer. De kanaalzone 

was opgezadeld met een verouderd 

imago, dat enkel naar vergane glorie 

verwees. De grondwater- en bodemvervuiling 

versterkten nog het aftandse beeld. 

De interesse voor de kanaalzone taande 

ook bij investeerders. Die richtten hun 

blikken en kapitaal naar de nieuwe, beter 

uitgeruste economische zones die vlotter 

bereikbaar en toegankelijker waren voor 

gemotoriseerd vracht- en personenverkeer. 

De explosieve groei van de tertiaire en 

quartaire sector ging totaal aan de Vaart 

voorbij. 

Zelfs de sluiting van de ring met het viaduct 

Lüdenscheidsingel kon de kanaalzone 

niet redden. Toch bleven beleidsvoerders 

en ruimtelijke planners tegen beter weten 

in geloven in de industriële bestemming 

van het gebied. Er circuleerden allerlei futuristisch 

aandoende plannen om de Vaart 

een nieuw élan te geven of de bedding 

ervan te herbestemmen, bijv. geheel of gedeeltelijk 

te vervangen door een autoweg. 

Alleen grootwinkelbedrijven en vooral 

Interleuven kozen voor de kanaalzone. 

Deze laatste vestigde er haar milieuactiviteiten: 

overslagstation voor restafval, een 

compostinstallatie en een sorteercentrum 

voor gescheiden opgehaald afval. 

In 1972 droeg de stad Leuven de Vaart over 

aan de Staat en werd het beheer overgenomen 

door de Dienst der Zeeschelde 

(later nv Zeekanaal en Waterwegen). In 

samenwerking met de stad Leuven en de 

Vlaamse Vereniging voor Watersport werd 

de Vaartkom ingericht als jachthaven. De 

boottochten tussen Leuven en Mechelen, 

de jaagpaden en de visserij maken van de 

kanaalzone een trekpleister voor hengelaars, 

fietsers, wandelaars en andere 

recreanten. 

Het industriële draagvlak van Leuven verschrompelde 

alarmerend. Einde jaren ’40 

vonden ongeveer 40 000 mensen een baan 

in wat later Groot-Leuven zou worden. 

Tussen 1959 en ’75 gingen in het arrondissement 

ongeveer 11 000 arbeidsplaatsen in 

de industrie verloren. Tussen 1974 en ‘80 

steeg de werkloosheid met maar liefst 

450%! In 1980 bleven in de stad slechts 

7 229 banen in de industrie over, minder 

dan 18% van de totale tewerkstelling. 

Sindsdien daalde dat aandeel verder.

toch niet al kommer 

en kwel 

Remy kreeg op de eigen site een tweede 

leven. Philips herpakte zich in Haasrode 

met een researchafdeling en met behoud 

van een beperkte productie. Aan de rand 

van het park van Arenberg tussen de 

Boudewijnlaan en de Dijlevallei gloorde 

een nieuwe toekomst met wat toen nog 

ambitieus als de Derde Industriële Revolutie 

(DIRV) gelanceerd werd. In 1972 richtte de 

universiteit Leuven Research and Development 

(LRD) op om de resultaten van eigen 

onderzoek om te zetten in spin-off bedrijven. 

Een Innovatie- en Incubatiecentrum gaf 

die starters met instapklare bedrijfsruimte 

de kans om door te groeien. Leuven haalde 

in 1984 het Interuniversitair Micro- 

Electronica Centrum (IMEC) binnen en 

vlakbij verrezen de eerste gebouwen 

van een wetenschapspark. Leuven werd 

in 1995 de hoofdplaats van een nieuwe 

provincie en ook dat deed zich voelen in 

nieuwbouw en werkgelegenheid. 

Dankzij het onderwijs, de gezondheidszorg, 

de overheid en de financiële sector 

kende de tertiaire en quartaire sector een 

explosieve groei inzake tewerkstelling. 

Meer dan drie vierden van wie in Leuven 

zijn of haar brood verdient, werkt in die 

sectoren. Niet alleen Artois bleef ‘thuis’ in 

Leuven. De Boerenbondgroep bleef haar 

historische oorsprong trouw. Cera bouwde 

een prestigieus hoofdkantoor buiten de 

stadsring (1990), AVEVE vestigde zich op de 

terreinen van het voormalige La Vignette, 

KBC verliet het Ladeuzeplein en de Minderbroedersstraat, 

waarvoor in de jaren 

’70 nog een oude stadswijk werd neergelegd, 

voor nieuwbouw aan het station en 

Diestsevest. 

1951-1994 | 151 

Leuven werd in de 20 ste eeuw 

opnieuw ‘omringd’. 

L.: begin 20 ste eeuw 

R.: 2010


Betoging werknemers Philips, 

einde 1988 

Voor onderzoek en ontwikkeling van 

hoogwaardige technologie en nieuwe 

producties werd uitgekeken naar meer 

prestigieuze en eigentijdser ogende 

locaties. De Amerikaanse multinational 

Raychem, toen nog een wereldspeler op het 

gebied van isolatie- en andere materialen, 

bouwde in 1972 aan de Diestsesteenweg 

in Kessel-Lo. Daarmee werd dit bedrijf 

na toen nog Philips en Artois de derde 

industriële werkgever in de stad. In 1970 

keurde de regering in Haasrode een 

researchpark van ongeveer 130 ha goed. 

In de schaduw van het researchpark werd 

tussen 1980 en 1985 een ambachtelijke 

zone van 24 ha ontwikkeld als KMObedrijventerrein. 

In de jaren ’90 kwamen 

daar nog de wetenschapsparken bij. 

Deze parken werden ontsloten door de 

E40 waarvan de aanleg midden jaren ’70 

voltooid werd. 

De A2-E314 Lummen-Leuven werd in 1982 

opengesteld. Beide autowegen maakten 

Leuven toegankelijk met de auto, maar 

werkten ook het pendelverkeer van en 

naar de hoofdstad en de luchthavenregio 

Zaventem verder in de hand. De ring 

rond de stad werd eindelijk afgewerkt, 

de expresweg Grammaire-De Mol, de 

Boudewijnlaan en de invalsweg/verlenging 

Mechelsesteenweg werden aangelegd. 

Louis Tobback dreigde om voor de TGV te 

gaan liggen indien die door Heverlee-bos 

zou rijden. Of dat vooruitzicht bijgedragen 

heeft tot de voor de stad zeer gunstige 

ontdubbeling van de spoorverbinding 

met Brussel, is niet geweten. Het heeft 

alleszins geen kwaad gedaan. Met de snelle 

treinverbinding naar de luchthaven van 

Zaventem staat Leuven, net als in de 18 de 

eeuw, inzake toegangelijkheid weer op de 

kaart. 

Met de ontwikkeling van het industrieterrein 

in Haasrode, de inplanting 

van de universitaire ziekenhuizen op 

Gasthuisberg, de bouw van de hoofdzetel 

van Cera op Kareelveld, het verdere 

uitzwermen van campus Heverlee, en 

aan de rand daarvan de inplanting van 

IMEC en het wetenschapspark, was ook 

de sociaaleconomische verschuiving naar 

de zogenaamde banlieue een feit. Of toch 

niet helemaal, want zowel de terreinen 

langsheen de Vaartkom als Philips kregen 

een tweede leven. Leuven had op de 

drempel van de 21 ste eeuw een ware 

economische metamorfose ondergaan. Die 

haalde wel het historische draagvlak van 

het oude socialisme onderuit.

© Imec 

1951-1994 | 153 

Imec, Boudewijnlaan 

2011 

Imec 

zomer 2013 

© Imec


de socialistische familie 

in de ‘golden sixties’ 

de groei van de mutualiteit 

In 1951 oogde de socialistische 

beweging nog indrukwekkend. In het 

arrondissement groepeerde het ABVV 

15 000 leden. 25 000 personen waren 

aangesloten bij de mutualiteit. De BSP 

telde in Leuven en randgemeenten 3 575 

leden: bijna 4% van de bevolking van 

Wilsele, in Herent/Wijgmaal 2,53%, in 

Kessel-Lo 2,46%, in Korbeek-Lo 1,88% 

en in Leuven 1,04%. Heverlee was het 

zwakke broertje met 0,74%. De Proletaar 

was met bijna 5 000 coöperanten in de 

arbeiderswijken aanwezig. De bakkerij, 

de kolenhandel, loodsen voor opslag, de 

garage voor de karren en bestelwagens 

en de administratie waren gevestigd 

op de hoek van de Fonteinstraat en de 

Brouwersstraat. Coopwinkels vond je in 

Leuven in de Mechelse-, de Tervuurse- 

en de Tiensestraat. In Kessel-Lo stonden 

ze in de Werkhuizenstraat, Heuvelhof, 

later ook in de Parklaan en op het 

Regentplein. Wijgmaal had een winkel 

in de Nieuwstraat. De coöperatie zat nog 

steeds opgezadeld met schulden die het 

gevolg waren van het faillissement van de 

Bank van de Arbeid. Daarom was eerder 

al vastgoed te gelde gemaakt. Alle cafés 

waren tijdens de oorlog verkocht aan 

brouwerij Mena of zoals in Herent, Haacht, 

Aarschot, Kessel-Lo, Tienen en Leuven, 

omgevormd tot kantoren. In totaal werkten 

in 1951 86 mensen voor de beweging. Bij 

een eerste verbouwing van de lokalen in 

de Mechelsestraat in 1948 werd duidelijk 

dat de diensten van de mutualiteit 

meer ruimte nodig hadden. Deze kocht 

het gehele complex en begon met de 

afbraak van de gebouwen rechts van de 

binnenplaats. Tijdens de werken verhuisde 

de vakbond naar gebouwen even verderop 

over de Dijle. Het café op het gelijkvloers 

werd omgevormd tot een lokettenzaal. 

Begin 1954 werd de nieuwe feestzaal De 

Proletaar ingehuldigd met vergaderruimte 

op het gelijkvloers, waar ooit de paarden

gestald waren. Goed twee jaren later 

verhuisde kliniek César De Paepe van de 

Bondgenotenlaan naar een nieuwbouw in 

de Mechelsestraat, samen met kantoren, 

een apotheek en een nieuwe winkel van 

Coop. Op 24 juni 1956 werd het nieuwe 

complex feestelijk geopend. Volgens het 

jaarverslag van de BSP-federatie stapten 

op die zondag 10 000 partijgenoten op. 

‘Niet met het bloed der martelaren dat 

zoveel jaren terug dezelfde straatstenen 

kleurde, toen zij durfden opkomen voor 

meer recht en menselijkheid en door de 

reactionairen werden neergekogeld. Neen, 

Leuven is thans rood van honderden 

rode vlaggen die lustig wapperden in de 

wind.’ De socialistische beweging zag de 

toekomst nog rooskleurig, want ook in 

Kessel-Lo werden een jaar later op het 

Debecker-Remyplein met veel vertoon 

een nieuw Volkshuis, een apotheek ‘De 

Voorzorg’ en een optiekwinkel geopend. 

Als eerbetoon aan de metaalbewerkers 

werd een bronzen plaat aangebracht met 

het opschrift: ‘Volkshuis, in dankbaarheid 

opgedragen aan de metaalarbeiders, 

eerste socialistische strijders te Kessel-Lo. 

1889-1957.’ 

1951-1994 | 155 

Linkerpagina 

Inhuldiging van kliniek César De 

Paepe. Optocht en ontvangst op 

het stadhuis. De Socialistische 

Vooruitziende Vrouwen zorgden 

voor drank en hapjes! (1956) 

De oude kliniek was tot 

1956 gevestigd in de 

Bondgenotenlaan 

(pand rechts op de foto) 

De gebouwen van de coöperatie 

in de Brouwersstraat met op de 

hoek café De Spin, vlak voor de 

afbraak (1960)


De inhuldiging van het Volkshuis 

in Kessel-Lo 

oktober 1957 

Vlaginhuldiging wijkclub Arthur 

Jauniaux, 1950 

Toespraak van Rik Vloeberghs 

Het volkshuis in de Nieuwstraat 

in Wijgmaal 

jaren ’60 

blakend van 

zelfvertrouwen 

In de naoorlogse jaren had ook de vakbeweging 

de wind in de zeilen. De linkse 

vakbondscentrales groepeerden zich 

onmiddellijk na de bevrijding in het Algemeen 

Belgisch Vakverbond (ABVV), dat los 

kwam te staan van de BSP. Centrale Werkplaatsen, 

buurtspoorwegen, Ateliers de la 

Dyle en andere metaalbedrijven bleven 

tot diep in de jaren ’50 ‘rood gekleurde’ 

syndicale burchten. Over hun aanhang bij 

de arbeiders bestond weinig twijfel. Bij de 

eerste sociale verkiezingen in 1950 haalde 

het ABVV twee keer zoveel stemmen als 

zijn christelijke concurrent. Bij de bedien- 

den lag dat anders. Daar haalde het ACV 

het gros van de stemmen binnen. Die hoge 

score van het ABVV onder de arbeiders, 

maar ook het electorale succes van de BSP, 

bleef zorgen baren bij het ACV. Bij sommige 

deed dat de idee ontstaan om zich los 

te wrikken uit de ‘betuttelende CVP’ en een 

eigen, geloofwaardiger christelijke arbeiderspartij 

op te richten. Voor ACV-vakbondssecretaris 

en socialistenvreter van 

de oude stempel Laurent Mathys waren de 

reactionaire katholieke patroons, via de 

CVP een blok aan het been en stonden ze 

een doorbraak in de weg. In het statistisch 

verslag over de jaren 1953-’59 weet de ACVsecretaris 

de zware ledenterugval in die 

periode aan de afwezigheid van politieke

vrienden in de regering. Nochtans had het 

ABVV ter wille van de lieve paarse vrede 

zijn sociale eisen gematigd. In de strijd van 

het ACV voor de vijfdagenweek stonden de 

ABVV-militanten aan de poorten van Philips 

om het recht op werken op de zaterdag 

te verdedigen. 

Na 1958 voelde het ABVV de weerslag van 

de nieuwe politieke machtsverhoudingen, 

maar ook van de dalende tewerkstelling 

in de industrie. Tussen eind 1959 en einde 

1960 verloor het ABVV maar liefst 700 leden, 

vooral in de noodlijdende metaalsector. 

De sociale verkiezingen bevestigden het 

beeld van neergang. De socialistische 

aanhang daalde van 60% in 1954 naar 51% 

1951-1994 | 157 

Het heropgerichte Belgisch 

Vakverbond (BVV) 

groepeerde de syndicale 

comités, die tijdens de oorlog 

betrokken waren bij hulp aan 

werkweigeraars, stakingen 

voor meer voedselbonnen en 

sabotageacties in bedrijven. Uit 

het syndicale verzet waren ook 

andere organisaties ontstaan. 

In april 1945 fusioneerden alle 

linkse vakbondsgroepen. Ook 

het ACV was uitgenodigd, maar 

haakte af. Syndicaal verzetsman 

Jan Daman werd secretaris van 

het ABVV-gewest Leuven. 

‘Kijkt naar de volksbuurten. Daar leeft een bevolking van 70.000 inwoners, die reeds meer dan 

60 jaar door het Marxisme en het socialisme met zijn ongeloof wordt bewerkt. Leuven telt negen 

socialistische gemeenteraadsleden, dat veronderstelt een massa kiezers die min of meer, en de 

meeste méér, een ongodsdienstige levensopvatting hebben en bepaald de rug naar de Kerk hebben 

toegekeerd. Aan U militanten en verantwoordelijken van de Christelijke arbeidersbeweging van Groot 

Leuven deze arbeiders terug te winnen voor Christus… Neemt aktief deel aan de K.W.B. en K.A.V. 

en dringt met deze door in de vele volksrijke wijken, de Hertogstraat en omliggende te Heverlee, 

nieuwe wijken te Heverlee en te Kessel-Lo, de volkrijke straten te Leuven en de vele gangskes met 

hun typische namen. Zijn wij in de parochies van Groot Leuven georganiseerd, zij (de socialisten) 

daartegen hebben veel wijkclubs en veel cafés over de stad verspreid vanwaar hun propaganda 

uitgaat. Zij ijveren nogal fel, en dit sinds jaren onder de gepensioneerden’, zo hield ACW-proost Van 

Oostveldt zijn militanten voor op het ACW-congres van 1960.


Afficheslag tijdens de 

Schoolstrijd 

De Eenheidswet 

Het soberheidsprogramma 

moest in vijf jaren tijd 100.000 

nieuwe arbeidsplaatsen scheppen. 

De overheid zou meer steun 

verlenen aan privé-investeringen 

om een jaarlijkse groei van 

het BNP met 4% te bekomen. 

De rekening die de loonen 

weddetrekkenden toegeschoven 

kreeg woog zwaar: 6 miljard 

frank. nieuwe belastingen, die 

voor 85% onrechtstreeks waren. 

De staatsuitgaven zouden 

worden verminderd met zowat 

10 miljard frank. Daarvoor werd 

zwaar gesnoeid in de sociale 

sector. Om misbruiken tegen 

te gaan, werden werklozen en 

zieken scherper gecontroleerd. 

Het overheidspersoneel werd 

het zwaarst getroffen door een 

vermindering van de sociale 

voordelen en een nivellering 

naar beneden van de wedden. 

Het pensioenstatuut werd 

bedreigd, terwijl de bijdragen 

ervoor verhoogden. 

in 1959. Bij de bedienden bleef het ACV de 

grootste. De christelijke arbeidersbeweging 

had zich bij haar uitbouw gespiegeld 

aan de socialistische concurrent. Terwijl 

de socialistische vakbond nog goed stand 

bij de fabrieksarbeiders, was het ACV 

veel sterker aanwezig bij de werknemers 

van de dienstensector en de non-profit. 

Dat veel werkgevers in die sectoren van 

katholieken huizen ware, hielp natuurlijk 

wel. De aanhang van het ACV was vooral 

terug te vinden in de nieuw gebouwde 

wijken in de randgemeenten. Daar werden 

plaatselijke werkingen opgezet om de 

leden in de beweging te verankeren en ver 

van de linkse concurrent te houden. In de 

oude Kesselse en Leuvense arbeiderswijken 

probeerde het ACV voet aan de grond 

te krijgen, maar zonder veel succes. Die 

bleven rood kleuren. In de proletarische 

wijken rond de Sint-Jacobs-, de Sint-Quintens 

en de Sint-Geertruikerk had het ACV 

volgens eigen tellingen nauwelijks leden. 

Straat per straat, steeg per steeg stelden ze 

vast dat de loontrekkenden in stad Leuven 

in 1962 nog voor 4/5 socialist stemden. De 

machtsverhoudingen waren ook zichtbaar 

tijdens de koningskwestie, toen het ABVV 

in het heetst van de strijd grote bedrijven 

kon ‘plat’leggen. Dat was tien jaren later al 

veel minder het geval. 

de staking van de eeuw 

(winter 1960-1961) 

Einde van de jaren ’50 keerde de socialistische 

beweging terug naar haar sociaaleconomische 

wortels. Noodgedwongen, 

want boven de regio pakten donderwolken 

zich samen. In de metaalsector regende 

het ontslagen als gevolg van tijdelijke 

werkloosheid in o.m. de Ateliers de la Dyle 

en Donckers. Umafo in Herent en Céramique 

de la Dyle in Wilsele stonden op het

andje van de sluiting. Kleine brouwerijen 

werden opgeslokt door Artois. De toekomst 

van de Centrale Werkplaatsen zag er met 

de overplaatsing van sommige afdelingen 

naar Mechelen niet zo goed uit. Onder het 

motto ‘Genoeg gepraat. Wij eisen werk’ 

kwam de Gemeenschappelijke Actie op 

28 februari 1959 op straat. Het hele jaar 

door wees de socialistische beweging met 

actiedagen en betogingen op de onrustwekkende 

toestand in het arrondissement. 

In 1958 had de CVP met het sleutelplan van 

Leuvenaar Gaston Eyskens de parlementsverkiezingen 

gewonnen. 

Begin november 1960 diende de katholiekliberale 

regering-Eyskens in de Kamer 

een wetsontwerp in ‘voor economische 

expansie, sociale vooruitgang en financieel 

herstel’, te nemen of te laten. Alleen 

de socialistische beweging kwam tegen 

de ‘Eenheidswet’ in het verweer. Op de 

nationale 24-urenstaking van 29 januari 

1960, maar vooral tijdens de winterstaking 

’60-’61 bleek duidelijk waar de ABVV-aanhang 

zat: in de metaalbedrijven Donckers, 

Ateliers de la Dyle, Trebos (Tildonk) en 

Umafo, in de schoenfabriek Primero Shoe 

(Wanet), in de spiegelfabriek Vanhove 

en in de stads- en gemeentediensten van 

Kessel-Lo, Leuven en Wilsele, de waterleidingmaatschappij 

en in het rijksonderwijs. 

Vooral de Centrale Werkplaatsen deden 

tijdens die weken hun reputatie alle eer 

aan. Op de werkvloer kwam het tot hevige 

conflicten tussen socialistisch en christelijke 

syndicalisten. 

De staking tegen de Eenheidswet was vooral 

in Wallonië een collectieve en radicale 

poging van de ‘oude’ arbeidersklasse om 

het aftakelende industriële weefsel van de 

ondergang te redden. In Leuven waren het 

haast uitsluitend werknemers van bedrijven 

aan de Vaart en rond het station die 

in beweging kwamen, omdat ook zij zich 

zorgen maakten over hun toekomst. 

Met de industriële kaalslag aan de Vaart, 

de sluiting van de Centrale Werkplaatsen 

en Philips kreeg de fabrieksarbeid zware 

klappen en viel het doek langzaam over 

meer dan een eeuw sociale en economische 

geschiedenis. Generaties werklieden 

hadden er ooit hun brood verdiend, wel en 

wee gedeeld. Het sociaal weefsel met een 

bloeiend café- en verwant verenigingsleven 

takelde mee af. Die sociale biotoop had 

het socialisme ooit ‘vaart’ en vleugels gegeven 

en de beweging lange tijd van een min 

of meer stabiele aanhang verzekerd. De 

massale uitstoot van fabrieksarbeiders beroofde 

partij en vakbeweging van kaders, 

actieve militanten en op lange termijn van 

kiezers. 

Maar het BSP-socialisme kreeg sociaal gezien 

ook een steeds kleiner draagvlak door 

de veroudering van de trouwe aanhang, 

door de depolitiserende weerslag van de 

verzorgingsstaat en de ineenstorting van 

het zuilleven aan de basis. 

de ‘golden sixties’ 

De maatschappij kwam in een nooit 

geziene stroomversnelling. De wereldtentoonstelling 

van 1958 liet de wonderen van 

de technische vooruitgang zien en zong 

in alle toonaarden de lof over de onbegrensde 

mogelijkheden van wetenschap en 

technologie. De expo gaf de bezoekers een 

voorsmaakje van wat de ‘golden sixties’ 

hen te bieden had. Socialisten wilden in 

die ommekeer een belangrijke rol spelen. 

Opgegroeid tijdens de crisisjaren en gelouterd 

door de oorlogservaringen, geloofden 

Tielemans en met hem een gehele generatie 

in die nieuwe wereld. Tielemans pikte 

met tal van activiteiten een Leuvens graantje 

mee van het Brussels evenement. 

Hoewel door de partij gedoodverfd als 

verrader en dus monddood gemaakt, 

was Hendrik De Man de geestelijke vader 

van de naoorlogse socialistische strategie 

op sociaal en economisch vlak. Anderen 

legden hun oor te luisteren bij Keynes en 

kwamen tot een gelijkaardige aanpak. Een 

gerichte investeringspolitiek vanwege de 

overheid zou de effectieve vraag op peil 

houden, waardoor de werkgelegenheid en 

de economische groei gewaarborgd waren. 

Keynes kende de overheid een sturende 

rol toe en verzoende de socialisten bijgevolg 

met een vruchtbaar beheer van het 

kapitalisme. Analoge denkbeelden rijpten 

ook in de christelijke arbeidersbeweging 

en in meer burgerlijke middens. Economische 

groei en sociale vooruitgang waren 

1951-1994 | 159 

Syndicale wedijver in de 

Centrale Werkplaatsen 

Kiezen tussen de twee 

vakbonden deed men op 

basis van de eigen of familiale 

overtuiging, omwille van de 

persoonlijke voordelen, ‘om 

postjes te krijgen of om de 

centen’. De twee vakbonden 

kwamen zeker niet altijd goed 

overeen. Van de socialistische 

vakbond werd gezegd dat ze veel 

te veel macht had dankzij haar 

goede relaties met het hogere 

kader van de NMBS. In Kessel- 

Lo, gekend als rode gemeente, 

was het evidenter om lid te zijn 

van de socialisten. De katholieke 

vakbond daarentegen werd 

ervan beschuldigd nauwelijks 

actie te voeren en enkel mee te 

doen als men zag dat het zou 

lukken. 

De gespannen relatie tussen 

beide groepen kende een 

hoogtepunt na de staking tegen 

de eenheidswet in de winter 

van 1960-61. De staking tegen 

de eenheidswet maakte een 

enorme indruk. Zowel zij die 

het zelf hebben meegemaakt, 

als zij die erover hoorden 

spreken, haalden dit aan als 

het grootste sociale conflict 

na de Tweede Wereldoorlog. 

De twee vakbonden kwamen 

hier lijnrecht tegenover elkaar 

te staan. De socialistische 

vakbond staakte, de christelijke 

vakbond steunde haar partij in 

de regering en staakte niet. Het 

merendeel van de stakers moest 

omwille van financiële redenen 

terug aan het werk. Deze 

mannen hadden immers een 

gezin te onderhouden. Sommige 

werknemers waren zo onder 

de indruk van deze staking 

en de sociale conflicten die 

eruit voortvloeiden, dat ze zich 

nooit meer echt goed gevoeld 

hebben in de werkplaats. De 

tweespalt tussen de katholieken 

en socialisten heeft nog lang 

doorgezinderd. 

Centrale Werkplaatsen. Uitg. Erfgoedcel 

en Academie stad Leuven, Leuven, 2006


De Expo had de deur naar een 

nieuwe toekomst geopend. De 

BSP ambieerde een leidende 

rol in de modernisering van 

het land, overtuigd dat die aan 

iedereen ten goede zou komen. 

Affiches resp. uit 1968 en 1957 

niet langer tegengestelden. Hoge lonen, 

een alsmaar uitdeinende sociale zekerheid 

en de bijna volledige tewerkstelling leken 

van de klassenstrijd een aftands historisch 

verschijnsel te maken. De sociale en economische 

programmatie garandeerde een gestadige 

groei van het inkomen. De arbeider 

maakte dingen als televisie, wasmachine, 

auto en kon die voortaan ook zelf kopen. 

De consument deed met zijn aankopen de 

raderen van de economie draaien! Zolang 

de taart aangroeide en dus ook het aandeel 

van de consument, sprak niemand nog 

over het beheer van de bakkerij. 

Toen in de ‘golden sixties’ het lang verwachte 

economische herstel eindelijk 

doorbrak, orakelden optimistische zieners 

dat een gouden tijdperk in het verschiet 

lag, dat van de welvaartsstaat. Bij brede 

lagen van de bevolking groeide de overtuiging 

dat de verzorgingsstaat armoede 

en ellende uit het dagelijkse leven zou 

wegbannen in een onomkeerbaar proces. 

De zorgwekkende jaren vijftig sloegen om 

in een schijnbaar probleemloze euforie. De 

materiële vooruitgang in de ‘golden sixties’ 

was zonder voorgaande in de geschiedenis. 

Dat was het meest voelbaar in het 

dagelijkse leven van de arbeidersklasse. In 

het budget van een arbeidersgezin daalde 

het aandeel van de voeding. Het consumptiepatroon 

verschoof naar duurzame 

consumptiegoederen: huis, auto, televisie, 

huishoudapparaten. Ook arbeidersgezinnen 

trokken met de auto op vakantie naar 

steeds verdere oorden en dat voor langer 

dan een week. De democratisering van 

het onderwijs opende mogelijkheden voor 

een beroepscarrière, die vroeger voor het 

gros van mensen slechts bij hoge uitzondering 

weggelegd was. Kinderen studeerden 

verder dan de vierde graad, die snel 

in onbruik geraakte. Het was geen toeval 

dat huisvesting, een zichtbaar bewijs van 

welvaart, en onderwijs, als hefboom naar 

sociale opgang, thema’s waren die het 

politieke en levensbeschouwelijke debat in 

de jaren ’50 en ’60 beheersten. Overheidsinvesteringen 

brachten onderwijs, kinderopvang, 

gezondheidszorg, sport en cultuur 

ook binnen het bereik van bescheiden 

inkomens. Socialistische regeringsdeel

names leverden een brede sociale zekerheid 

en een veel minder zorgwekkende 

oude dag. De welvaart en de kans om door 

onderwijs maatschappelijk vooruit te gaan, 

maakte de banden met afkomst en sociale 

klasse losser. De toegenomen vrije tijd, de 

toegang tot consumptiegoederen, vakantie 

met de wagen, dat alles vlakte de klassentegenstellingen 

af, minder zichtbaar en dus 

ook minder voelbaar. Het besef te behoren 

tot een klasse die binnen de kapitalistische 

verhoudingen uitgebuit en misprezen 

werd, verdween. ‘Jan met de pet’ en ‘Mie 

Katoen’ verdwenen uit het straatbeeld. 

De fabriek als voorbestemde werkplaats 

was niet langer vanzelfsprekend en ook in 

Leuven steeds minder aanwezig. 

Voor wie de oorlog en de schaarse jaren ’50 

aan den lijve gevoeld had, was ‘het huisje, 

tuintje, auto’ de realisatie van een droom, 

een onverwachte luxe, die bovenop de 

zwaar bevochten sociale zekerheid kwam. 

Wie in de late jaren ’60 vragen stelde bij de 

consumptiemaatschappij of erger nog tegen 

de maatschappij aan het muiten sloeg, 

kon bij die generatie op niet veel begrip 

rekenen. 

het ‘reële en niet langer 

bestaande socialisme’ 

De noodzaak om in en rond de volkshuizen 

nestwarmte te zoeken bestond niet langer. 

Vrije tijd en ontspanningsmogelijkheden 

werden niet langer opgevuld in deze 

‘ouvriëristische getto’s’, maar vonden nu 

plaats in sport- en cultuurcentra die overal, 

vaak op initiatief van mee door de BSP 

gekleurde gemeenten als paddenstoelen uit 

de grond rezen. 

Anders dan in de jaren ’30 viel de partij 

steeds minder terug op een stevig georganiseerde 

achterban. De verbruikerscoöperaties, 

ooit de financiële ruggengraat van 

het georganiseerde socialisme, kraakten 

onder de concurrentie van distributiecentra 

en onder het afnemende ‘zuilleven’. 

Door het gebrek aan kapitaal, maar ook 

door een verkeerde inschatting van de 

markt, hielden de coöperaties te lang vast 

aan een weinig eigentijds aanbod en verouderde 

verkoopstechnieken. Beheerders 

bleven tegen beter weten in geloven dat 

de coöperatieve geest levendig genoeg zou 

blijven om klanten blijvend te binden. 

De Proletaar, eens het vlaggenschip van 

de beweging, fusioneerde in 1962 uit 

noodzaak met de Vooruit Mechelen, wat in 

Leuven aangevoeld werd als een opslorping 

zonder meer. In 1982 werden de activiteiten 

definitief stopgezet. Het was een 

magere troost dat de christelijke coöperaties 

en de concurrerende coöperatie De Bie 

niet veel later hetzelfde overkwam. 

Met de teloorgang van de Proletaar viel 

ook het doek over het socialistische verenigingsleven 

dat er onlosmakelijk mee 

1951-1994 | 161 

Vlaginhuldiging van de wijkclub 

Arthur Jauniaux 

1954 

Vlaginhuldiging te Korbeek-Lo 

(1955) met de harmonie Prosper 

Vanlangendonck en de Rode 

Valken in de optocht.


Volgens Prosper 

Vanlangendonck was bij de 

opbouw van de zaal in de 

achtergevel een fles ingemetseld 

met daarin de namen van de 

oprichters en eindigend met 

‘Leve het socialisme’). Als ooit 

die muur zou verdwijnen ‘en die 

flesch teruggevonden wordt, 

dan zullen toch alreeds lang de 

arbeiders de vruchten van hun 

arbeid genieten en dan zullen 

er geen menschen meer zijn 

die leven op of door den arbeid 

van anderen. En wat is en zijn 

zal, is en zal zoo zijn, omdat het 

socialismus het alzoo wildet. 

Sla dan maar die flesch aan 

stukken die tijden herinnert 

dat Liefdadigheidsgestichten, 

Armbureelen en Nachtverblijven 

bestonden om menschen te 

helpen die trots hard zwoegen 

hongerden; of die van werkhuis 

tot werkhuis, van stad tot stad 

zich ellendig voortsleurden, 

overal hunne ledige armen 

aanbiedende om werk: dus 

brood.’ 

Ons Leven, p. 37. 

Wijkclub Emile Vandervelde 

nam het in 1954 met succes op 

tegen het partijbestuur. 

verbonden was. Ook bij de mutualiteit 

brokkelde de ideologische binding af. De 

ziekenbond had in de jaren ’50 voor haar 

uitdeinende aanbod aan diensten almaar 

meer vierkante meters in de Mechelsestraat 

ingepalmd. De vakbeweging week 

uit naar de Maria-Theresiastraat. Van de 

oude Proletaar bleef alleen de feestzaal 

over en die werd dan nog om veiligheidsredenen 

gesloten. Met de afdrachten van 

mandatarissen werd in 1964 het café 

De Lange Trappen gehuurd en onder de 

socialistische benaming ‘Floréal’ uitgebaat 

als café en als pleisterplaats van de 

socialistische verenigingen of wat daarvan 

overbleef. In 1978 werd de opgesmukte 

benedenverdieping van de oude Proletaar 

opnieuw in gebruik genomen als feestlokaal 

met vergaderruimten. Een decenniumlang 

werd het centrum een begrip 

in het Leuvense progressieve milieu. Vele 

activiteiten reikten verder dan het strikt 

socialistische. In 1989 verdween met de 

afbraak voor een parking de laatste stenen 

getuige van de oude reus. 

Toch bleef de socialistische beweging ‘de 

Mechelsestraat’ trouw. Even verderop 

werd het Oratoriënhof aangekocht. Tientallen 

militanten staken een fors handje toe 

en verbouwden het oranje Baghwancentrum 

om tot een nieuw rood epicentrum. 

Zelfs De Dageraad zong het daar hoewel 

steeds minder stem- en toonvast, nog lang 

uit. 

Ook in Leuven werd het ‘reële socialisme’ 

na de jaren ’60 slechts een schim van wat 

het ooit was. Van de zang-, toneel-, en 

andere verenigingen bleef gaandeweg 

weinig over. Het zieltogende verenigingsleven 

sprak jongeren nog weinig aan. Zij 

lieten ‘zich te gemakkelijk meeslepen naar 

de bestaande amusementsgelegenheden’, 

kloeg jeugdverantwoordelijke Sylvain 

Libert in 1956. In dat jaar bestonden enkel 

nog in Leuven de Rode Valken en Pioniers. 

Jongsocialisten waren er te Kessel-Lo en 

Wilsele. 

Niemand betwistte het nut van een goed 

georganiseerde jeugdbeweging voor de 

toekomst van de partij. De naoorlogse 

kaders, opgegroeid en gevormd in de Rode 

Valkenbeweging, waren daarvan het meest 

levendige bewijs. De partij zelf was echter 

maar matig geïnteresseerd in de jeugdbeweging.

1951-1994 | 163 

‘Na de oorlog werd tijdens het 

weekend gekampeerd op de 

Heikant in Wezemaal, rond 

een smeulend kampvuur, de 

deken rond de schouders, de 

liederbundel “Die Mey playsant” 

in de hand of Piet Heremans 

die vertelde hoe er vóór de 

oorlog gevochten werd met 

de Anti-oorlogsliga tegen de 

fascisten, of hoe enkele van de 

Leuvense Rode Valken naar 

Spanje getrokken waren om 

er tegen Franco te vechten. 

Jefke Puttemans, die ik nog 

goed gekend heb en in de 

Gijzelaarsstraat woonde, had 

er een geamputeerd been aan 

overgehouden. Onze zoektocht 

naar een nieuw kampeerterrein 

heeft ons uiteindelijk in Sint- 

Joris Weert gebracht.’ 

Sylvain Libert in 2011 

Rode Valken in het station te 

Leuven op weg naar Wenen 

(1958) 

Oudgedienden denken 

vandaag nog met weemoed 

aan de Internationale Rode 

Valkenrepubliek Wenen in de 

zomer van 1958. ‘Zesduizend 

Rode Valken en Pioniers gaan 

samen van 27 juli tot 8 augustus 

een eigens staat opbouwen 

in het Hörndlwald op enkele 

kilometers van Wenen. Niet 

alleen vormen ze daar eigen 

dorpsgemeenschappen met 

zelf gekozen burgemeesters, 

maar ook eigen provincieraden 

en een parlement. Zijzelf 

dienen hun samenleving op 

te bouwen volgens eigen 

democratische beginselen en 

onder het ‘leitmotiv’: ‘De wereld 

omspannen met Vriendschap’. 

De Weergalm, 19 april 1958


Viering 40 jaar Socialistische 

Jeugd (1969) 

Affiche van Marcel Cockx, 

expressionistische beeldend 

kunstenaar en leraar aan de 

Leuvense Academie (1965 tot 

1985). 

Eind jaren ’60 viel de werking van de 

Rode Valken ongeveer stil, met een korte 

heropleving begin jaren ’70. In 1979 werd 

in Leuven nog 50 jaar Rode Valken gevierd 

met tal van buitenlandse delegaties. 

De Volkswil, die na de oorlog nauwelijks 

hersteld was en zelfs edities oversloeg, leek 

nauwelijks nog op het vinnige strijdblad 

van voor de oorlog. Het laatste nummer 

verscheen in juni 1951. Het blad werd 

vervangen door de regionale pagina’s 

van Voor Allen en in mindere mate van 

De Volksgazet. Kessel-Lo begon met de 

uitgave van De Weergalm. Leuven hield 

het contact tussen de leden levendig met 

een gelijknamig blad Kontakt. Echte volkscafés 

zoals ‘De Jakke’ en de ‘Bummekes’, 

de wijkclubs Jean Jaurès (Nerviërsstraat), 

Jean Volders, Hector Denis (Valkerijgang) 

en Karl Liebknecht kwijnden weg. Van de 

eens levendige wijkclubs bleven alleen 

Emile Vandervelde, Arthur Jauniaux en 

Franz Tielemans over. Ze speelden geen 

enkele politieke rol meer. 

In het jaarverslag 1961 ‘dook’ voor het 

eerst de naam van Louis Tobback op, als 

verantwoordelijke van de ‘Vrije Zwemmers 

Leuven en omliggende’. Het begin van 

een carrière die hem in heel wat meer 

watertjes dan de Leuvense zwemkom deed 

belanden. 

In en rond het Volkshuis van Kessel-Lo 

hield het verenigingsleven nog het langst 

stand. Daar blies de Harmonie Prosper Van 

Langendonck, zongen de koren De Toekomst 

en De Volksstem en vervolmaakte de huishoudschool 

de vooruitziende vrouwen van 

‘Raad en Daad’ in kookkunsten en naaiwerk. 

Werkersbonden waren bedrijvig in

Beneden-Kessel, Blauwput en Tiensepoort, 

vanaf 1953 ook in de Platte-Lo. Socialistische 

Vrouwen ‘Raad en Daad’ (huishoudschool) 

werd in 1960 Socialistisch Vooruitziende 

Vrouwen. De verkiezingsnederlaag 

van 1958 en de perikelen in maatschappij 

Heuvelhof brachten huurders en kopers 

van Onze Toevlucht en Heuvelhof samen in 

een Vriendenkring Heuvelhof (later De Lo). 

Dat was niet alleen een belangenvereniging 

voor leden/aandeelhouders van de 

maatschappij, maar ook een ontspanningsvereniging 

met wedstrijden voor bv. het 

best onderhouden hofje, en zomerfeesten 

die nog steeds bestaan. In november 

1956 werd het Natuurvriendenhuis op de 

Schoolbergen ingehuldigd. Maar ook die 

realisatie ging ten onder aan veranderende 

vakantiegewoontes en aan een dalende 

interesse. In de jaren ’90 werd het terrein 

te gelde gemaakt en door een privé- 

ontwikkelaar verkaveld. 

Nog tot diep in de jaren ’80 kwamen alle 

takken als de Socialistische Gemeenschappelijke 

Aktie (van partij, coöperatie, mutualiteit 

en vakbond) op 1 mei vanuit de afdelingen 

en vakbondslokalen afgezakt naar 

de binnenstad om broederlijk verenigd 

rond het socialistische gedachtengoed te 

manifesteren. De BSP was een volkspartij 

die in arbeiderswijken met cafés en allerlei 

verenigingen stevig ingepland was. Toen 

nog met bodes die lidgelden van partij en 

vakbond aan huis gingen ophalen. Het is 

tekenend voor de neergang van de socialistische 

zuil dat het Volkshuis van Kessel-Lo, 

maar ook het Oratoriënhof de tijdsgeest 

slechts konden overleven door de uitbating 

volledig uit handen te geven. 

1951-1994 | 165 

Feestzaal De Proletaar voor 

de afbraak 

Vrouwenkoor De Toekomst, 

Kessel-Lo 

1948

166 


De lokale partijafdelingen deelden uiteraard 

in de malaise waarmee de BSP ook 

nationaal mee kampte. Ook externe factoren 

speelden een rol. De explosieve welvaartsgroei 

had steeds meer consumptie- 

goederen binnen het bereik van de grote 

massa gebracht en de zichtbare armoede 

uit het straatbeeld doen verdwijnen, maar 

nieuwe problemen, zoals de ecologische 

roofbouw en grotere ongelijkheden op 

wereldvlak, in het leven geroepen. Zelfs 

in eigen land had de verzorgingsstaat de 

reële ongelijkheid van macht en inkomen 

slechts onder een laagje glitter bedolven. 

Bovendien had de verzorgingsstaat meer 

dan vroeger de materiële aspiraties van de 

werkende bevolking versterkt. Het socialisme 

dat altijd meer had willen zijn dan een 

zuiver materiële ontvoogdingsbeweging, 

moest daarvan de negatieve weerslag 

ondervinden. De socialistische beweging 

had de economische expansie in de jaren 

’60 en ’70 krachtig ondersteund, zonder 

zich veel vragen te stellen over wat er geproduceerd 

werd, over de wijze waarop en de 

richting waarin de consumptie evolueerde. 

Toen de crisis toesloeg, dreigde eenzelfde 

scenario als in de jaren ’30. 

1951-1994 | 167 

Uit de oude doos van 

De Proletaar 

Vorige pagina: Het Leuvense 

partijbestuur in 1947 en midden 

jaren ’50; affiche 1989 

Boven: feest in De Proletaar 

voor jonge moeders en kinderen 

(1933). Tegen het podium 

herkent u als 4 de van rechts 

Sylvain Libert als baby 

‘We moeten een buitengewone inspanning doen om de jeugd voor ons te winnen. Er moet in alle 

omstandigheden meer begrip aan de dag gelegd worden voor de jongeren. Zonder jeugdbeweging is de partij 

gedoemd als een dorre plant te verkwijnen. Een van de grote elementen van het succes van de C.V.P. is haar 

begrip voor de jeugd. En bij ons? Men kan bezwaarlijk hetzelfde zeggen. Men denkt nog steeds dat het wel 

van zelf zal gaan. Als die kinderen volwassenen zijn geworden, zullen ze het arbeidersnoodlot aanvoelen en 

zullen ze wel door de strijd van de socialisten aangetrokken worden en hun plaats in onze rangen innemen.’ 

De Weergalm (1 november) n.a.v. de nederlaag van 1958


Alfons Vranckx spreekt in het 

Leuvense stadhuis over de 

Blijde Inkomst uit 1356 

Affiche van Vereniging van 

Vlaamse Studenten (VVS) 

1970 

politiek bedrijven in de 

welvaartsstaat (1959-1994) 

alfons vranckx opnieuw 

aan het roer 

Het overlijden van Tielemans liet binnen 

de BSP een leemte die de partijafdeling 

moeilijk kon opvullen. Op vraag van de 

partij verliet zijn voormalige rivaal Alfons 

Vranckx de Raad van State om de leiding 

van de partij op te nemen. In 1965 kwam 

hij na een lange afwezigheid terug in de 

Kamer. Als juridisch expert was hij daar 

vooral bedrijvig in diverse officiële commissies 

die de staatshervorming voorbereidden. 

Tussen 1965 en 1972 zetelde hij 

als minister van Binnenlandse Zaken in 

de regering-Harmel-Spinoy (1965-1966) en 

als minister van Justitie in de regeringen 

Eyskens-Cools (1968-1972). In dat eerste 

mandaat werd hij politiek verantwoordelijk 

gehouden voor het bloedige incident op 

31 januari 1966 in Zwartberg, dat aan drie 

mijnwerkers het leven kostte. 

Hij bereikte nooit meer de populariteit 

die hij als aankomend politicus genoot. 

Bijzonder moeilijk had hij het met de snel 

veranderende wereld rondom hem. Alle 

‘nieuwlichterij’ waar de jaren ’60 bol van 

stonden, was aan hem niet besteed. Bij 

de studentengeneratie van ’68 had hij het 

verkorven toen hij in 1970 een strenger 

toezicht op de buitenlandse studenten 

voorstelde, waartegen vooral aan de universiteiten 

en in thuisstad Leuven storm 

gelopen werd. Op ethisch vlak ontpopte hij 

zich als de moraalridder, die de ‘sexuele 

revolutie’ of wat daarvoor moest doorgaan 

maar bedenkelijk vond. Vranckx overwoog 

de oprichting van een filmcommissie, die 

voorafgaandelijk een film kon beoordelen. 

Sommigen beschouwden dat als een vorm 

van censuur. De argwaan werd nog gevoed 

door gerechtelijke acties, met ministeriële 

instemming, tegen het officieel gelauwerde 

boek Gangreen van Jef Geeraerts, 

tegen het Rode Boekje voor Scholieren en 

tegen Sextant, het tijdschrift van de Centra 

voor Gezinsplanning en Sexuele Opvoe- 

ding. Grote oppositie ontstond tegen het 

wetsontwerp 430 (1972) dat de wet op de 

privé-milities wijzigde. Het wetsontwerp 

was een uitloper van de incidenten te 

Zwartberg (1966), Leuven (1968) en de golf 

van spontane stakingen begin jaren ’70. 

De term ‘organisatie’ wilde hij vervangen 

door de vagere omschrijving ‘groep’, wat 

repressie mogelijk maakte tegen syndicale 

en andere actiegroepen. Hijzelf gaf toe dat 

hij stakingspiketten wilde zuiveren van 

‘agitatoren’, vreemd aan het bedrijf. 

Ook binnen de partij riep zijn stugge 

houding steeds meer vragen op bij jongeren 

en vooral bij de vrouwenorganisaties. Hij 

vervreemde van de aanstormende jonge 

garde, die hij ooit zelf aangevuurd had. 

De val van de regering-Eyskens-Cools II in 

november 1972 maakte een einde aan zijn 

actieve politieke loopbaan. In 1974 werd 

hij voor het lijsttrekkerschap nipt opzij geschoven 

door Louis Tobback. Officieel omdat 

hij de leeftijdsgrens bereikt had. Maar 

ingewijden zagen dat anders. Vranckx 

vroeg om een afwijking op die regel, maar 

kwam in het arrondissementeel bestuur 

drie stemmen tekort! 

Tobback was toen nog jong en veelbelovend. 

Als geen ander schatte hij de toekomst 

van de partij anders in. Ouderen 

herinnerden zich nog de machtswissel uit 

1936, toen Alfons Vranckx Doms op een 

zijspoor zette. 

Als minister van Justitie had hij de ‘uitwassen’ 

van de revolutie van ’68 te lijf gaan willen 

gaan. De generatie-Vranckx droeg bij tot 

een verkeerde inschatting door de BSP van 

wat in Vlaanderen en dichter bij huis aan 

het bewegen was. Leuvense socialisten 

beseften nauwelijks dat muitende studenten 

in de schaduw van het stadhuis een 

belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis 

van de Vlaamse beweging schreven. In 

het najaar van 1968 kleurde de Leuvense 

scène zelfs rood. Maar op een wijze die de 

georganiseerde linkerzijde zich nooit had 

kunnen voorstellen. Het gebeurde in het

hart van wat eeuwenlang een oninneembaar 

katholiek en franskiljons bastion leek, 

de Leuvense Alma Mater. 

het rode leuven: van 

‘walen’ naar ‘bourgeois’ 

buiten 

Na de Tweede Wereldoorlog bestond de 

unitaire universiteit uit twee afdelingen, 

een Franstalige en een Nederlandstalige. 

De taalgrenswet van 1962 plaatste Leuven 

in integraal Nederlandstalig gebied. 

De katholieke universiteit mocht echter 

tweetalig blijven. Maar het Frans bleef de 

eerste taal van de academische overheid. 

Op het Leuvense grondgebied bestonden 

nog Franstalige scholen en op de ‘chique’ 

Bondgenotenlaan was het Frans in de 

winkels vanzelfsprekend. 

De eerste straatmanifestaties begonnen 

n.a.v. een ‘onschuldige’ zoektocht naar 

uitbreidingsmogelijkheden voor de universiteit. 

Het Schoolpact had nauwelijks de 

deuren van het middelbaar onderwijs wijdopen 

gezet of daar stond de democratisering 

van het hoger onderwijs voor de deur. 

De vraag rees hoe Leuven de verwachte 

expansie op haar grondgebied zou kunnen 

opvangen. De studentengeneratie van toen, 

nog getooid met de apolitieke rode pet, 

wilde kort en goed de volledige Franstalige 

universiteit weg uit Leuven. Om de stad te 

ontlasten speurde de Franstalige vleugel 

vanaf 1962-1963 in het Brusselse en in de 

buurt van Waver naar een locatie voor een 

Leuven Vlaams 

1966 

1951-1994 | 169 

Voorjaar 1968 op de Oude Markt 

Een betoger wordt door de 

politie verplicht kasseien terug 

op zijn plaats te leggen 

20 mei 1966


nieuwe medische campus. 

Met die uitgesproken voorkeur voor de 

driehoek Leuven-Waver-Woluwe doemde 

de flamingantische nachtmerrie op van 

‘le très Grand Bruxelles’ dat een deel van 

Vlaams-Brabant zou opslokken. Op 13 

mei 1966 sprak het Belgische episcopaat 

zich op een autoritaire wijze uit voor het 

behoud van de Université Catholique de 

Louvain (UCL) in Leuven, waarop massaal 

protest van de Vlaamse studenten volgde. 

Betogingen werden opnieuw dagelijkse 

kost in de Leuvense straten, met tegenover 

elkaar de studenten, al of niet gewapend 

met kasseien en ander straatmeubilair en 

de Leuvense politie met de wapenstok of 

de rijkswacht met goed gevulde en schietklare 

waterkanonnen. Tien jaren na de 

schoolstrijd was niet de Loge of de BSP 

kop van jut, maar de eigen academische 

overheid. De Vlaamse studenten eisten de 

volledige overheveling van de Franstalige 

afdeling naar Wallonië en lanceerden de 

spraakmakende slogans ‘Leuven Vlaams’ 

en ‘Walen buiten’. Op 14 januari 1968 

kwam de Franstalige academische raad 

met een expansieplan, waarin het behoud 

van de vestigingen in Sint-Lambrechts- 

Woluwe en Waver en het behoud van de 

volledige universiteit in Leuven geëist 

werd. De rellen die daarop volgden, waren 

zo hevig dat de examens werden opgeschort. 

Leuven veranderde gedurende 

enkele weken in een bezette stad. Op de 

Leuvense muren werden de eerste van China 

afgekeken muurkranten geplakt, naar 

verluidt een Europese primeur. Overal in 

Vlaanderen schuimden ‘Lovanienses’ hun 

oude colleges af. Met de massale staking 

op ‘zwarte dinsdag’ 6 februari 1968 kregen 

heel wat scholieren hun eerste politieke 

scholing. Die generatie zou het volgende 

academiejaar Leuven bevolken. Op 7 februari 

1968 viel de regering Vanden Boeynants 

over ‘Leuven Vlaams’. De splitsing 

van de universiteit was onomkoombaar 

geworden. Voor de Franstalige universiteit 

werd bij Ottignies een nieuwe stad 

gebouwd: Louvain-la-Neuve. De Leuvense 

commilitones hadden eeuwige roem verworven 

door met straatstenen de verdere 

verfransing van de stad en Vlaams-Brabant 

een halt toe te gooien. 

Maar in de Leuvense straten keerde de 

rust niet weer. Na de meirevolte van 1968 

doken andere objectieven op. In plaats van 

de Vlaamse Leeuw weerklonk bij sit-ins op 

de Bondgenotenlaan nu ‘We shall overcome’. 

De beweging kreeg een antiautoritaire 

en een linkse dimensie, waarover niet 

enkel kerkelijke leiders zich zorgen maakten. 

Spontaan activisme werd hand over 

hand in linkse, dogmatische banen geleid. 

De oude Marx werd in zijn leninistische 

variant van stal gehaald als de geestelijke 

leidsman van de straatprotesten. Dat was 

althans de indruk die de buitenstaander 

kreeg. Niet alleen jongeren en intellectuelen 

sloegen aan het muiten. Ook andere 

groepen in de samenleving kwamen in 

beweging tegen autoriteit en natuurlijk 

gezag. ‘Wilde’ stakingen brachten de 

sociaaleconomische regelgeving aan het 

wankelen en maakten aftandse begrippen 

als klassenstrijd weer actueel. Betrokkenheid 

van studenten bij stakingen was in die 

jaren niet langer ongewoon. In 1967 zagen 

de bezetters van ‘Den Dyle’ studenten aan 

de poorten verschijnen. De ‘historische’ 

Fordstaking in 1968 had de ban gebroken, 

maar vooral vanaf de mijnwerkersstaking 

in 1970 waren studenten niet meer weg te 

slaan - alhoewel - aan de fabriekspoorten. 

Sindsdien was de hele studentenwereld geevolueerd 

in linkse zin. ‘Bourzwa’s buiten’ 

en andere sprekende slogans sierden nog 

lang de muren rond het stadspark. 

Vanaf 1966 brachten de vastenacties 

Leuven in de ban van het tiersmondisme, 

een beweging die in eigen land en in het 

zuidelijke halfrond dezelfde vijand onder 

vuur nam: het VS-imperialisme dat met 

de oorlog in Vietnam een duidelijk gezicht 

kreeg. Op studentenkoten verschenen de 

posters van Che Guevara, na zijn dood het 

boegbeeld van revolutionaire dadendrang. 

Toen deze derde wereldbeweging in de 

middelbare scholen voet aan de grond 

kreeg, sloeg de schrik om het hart van 

menig ouder in de Vlaamse huiskamers. In 

de eerste helft van de jaren ’70 was er nog 

voldoende elan voor massale demonstraties. 

Het ging over collegegeldverhogingen, 

legeraankopen of buitenlandse staatsgrepen. 

Op 8 oktober 1975 werd in de straten van

Leuven een VMO-betoging - een fascistische 

provocatie - van antwoord gediend 

met tegenbetogers die tot in de industriebekkens 

van Charleroi mobiliseerden. Een 

woelige avond eindigde met vier zwaar 

gewonde manifestanten. Maar toen al was 

de ijver van het ‘studentenheir’ verflauwd 

om de maatschappij met diepgravende 

slogans te lijf te gaan. 

‘eindelijk ruzie in die 

katholieke bazaar’ 

Jongeren wierpen het keurslijf van het 

‘Rijke Roomse Leven’ af met een radicaliteit 

die velen, zeker de linkerzijde, verraste. 

De socialistische beweging onderschatte 

de levensbeschouwelijke crisis in 

de katholieke zuil. Ze was historisch gezien 

zo vergroeid met de verzorgingsstaat dat 

ze van de jongerencontestatie en de signalen 

die van nieuwe sociale bewegingen 

uitgingen m.b.t. de nefaste neveneffecten 

van de economische groei, aanvankelijk 

niets begreep. De BSP keurde de houding 

af van die verwende en ondankbare jongeren, 

‘die de armoede van hun ouders en 

grootouders nooit gekend hadden en de 

strijd van de arbeidersbeweging daartegen 

weinig apprecieerden’. Tot een echt 

contact met de militante sociale beweging, 

die achter de studentenacties schuilging, 

kwam het niet. De meirevolte bleef in 

De Proletaar onopgemerkt. Of toch niet 

helemaal. Een toespraak van Paul Goossens 

in het Volkshuis op 14 februari 1968 

werd op uitbundig applaus onthaald. ‘Het 

heeft voor ons, socialisten, geen zin ons 

blind te staren op de reactionaire krachten 

die we voor enkele jaren met de Leuvense 

katholieke studenten op onze weg ontmoeten.’, 

zo schreef De Weergalm (24 februari 

1968). Maar toch bleef argwaan bestaan. 

Voor de Leuvense BSP bleven studenten 

hoe dan ook ‘katholiek’. Eenmaal tot inkeer 

gekomen werden ze de bazen van morgen 

of versterkten ze als kaders de katholieke 

zuil. Tijdens de koningskwestie en de 

schoolstrijd hadden de socialistische militanten 

studenten enkel zien staan aan de 

overzijde van de ‘goede’ kant van de barricaden. 

Die herinnering lag nog vers in het 

geheugen en droeg zeker niet bij tot de wil 

om samen vastberaden en enthousiast de 

hemel te bestormen. Vele afgestudeerden 

bleven gepokt en gemazeld in de studentencontestatie 

in Leuven ‘hangen’, startten 

een lange mars doorheen de traditionele 

instituties of werden actief in allerhande 

actiecomité’s, vormingsbewegingen, maar 

engageerden zich ook in buurten. Daar 

broeide een luidruchtige oppositie tegen 

wat de uitverkoop van de binnenstad genoemd 

werd. 

Affiche VVS 

1973 

1951-1994 | 171


op de oppositiebanken 

(1959-1970) 

In de stad plukten vooral de liberalen de 

‘vruchten’ van de studentencontestatie. 

In omgekeerde zin dan. De onvrede over 

ondermeer de taalwetten van 1963, over de 

‘capitulatie’ van de CVP voor de beweging 

‘Leuven Vlaams’ en over de fiscale hervormingen 

van de travaillistische regering 

Léfèvre-Spaak, dreven veel Franstaligen 

en middenstanders naar de PVV. Met 

een knipoog naar de klerikale burgerij, 

had de blauwe partij zich omgevormd tot 

Partij voor Vrijheid en Vooruitgang. Na 

hun zware nederlaag in 1958 klommen de 

liberalen in 1964 terug van 1 naar 4 en in 

1970 zelfs naar 7 zetels. Alfons Smets bleef 

tot aan de fusie burgemeester, vanaf 1965 

in coalitie met de liberalen en vanaf 1971 

met de socialisten. 

Het saneringsprogramma werd abrupt 

afgebroken toen de BSP begin 1959 naar de 

oppositiebanken verhuisde. Met aangekochte 

krotten werd niets gedaan, waardoor 

de benedenstad verder verloederde. 

Waar de slopershamers wel toesloegen, 

kregen private promotoren ruimte. Van 

vervangende sociale woningbouw was 

nauwelijks nog sprake. In 1968 verkocht 

de stad de leegstaande brouwerij Lovania 

in de Fonteinstraat onderhands aan 

bouwbedrijf Amelinckx. Die moest daar 

goedkope koopappartementen bouwen ter 

bestrijding van de krotwoningen. De BSPoppositie 

geloofde niet dat een privé-firma 

sociale woningen kon bouwen aan een 

prijs die buurtbewoners konden betalen. 

Hun betoog maakte indruk want enkele 

CVP’ers onthielden zich bij de stemming. 

Toch ging de verkoop door. Opvallende 

nieuwbouwcomplexen verrezen in de 

Halvestraat en de Raoul Claesstraat. Op het 

terrein van het Dominicanenklooster in 

de Justus Lipsiustraat werd het Binnenhof 

gebouwd. In 1960 werd begonnen met de 

bouw van 36 eengezinswoningen op ’s Hertogenwijngaard. 

Voor Kareelveld werd pas 

in 1969 een BPA goedgekeurd dat bebouwing 

toeliet. Nieuwe initiatieven inzake 

sociale huisvesting bleven uit. De Gewestelijke 

Maatschappij voor de Huisvesting of 

kortweg Sint-Maartensdal genoemd, naar 

het project dat in de steigers stond, beperkte 

zich tot toewijzingen op maat. 

Over de toekomst van de stad bleven socialisten 

en katholieken van mening verschillen. 

Die vonden dat voorrang moest 

gegeven worden aan stedelijke functies 

zoals administratie en handel, waarvoor 

ze in de liberalen - traditioneel de tolk van 

de kleine neringdoener - een voor de hand 

liggende bondgenoot troffen. Deze coalitieparner 

wilde de stad verder open breken 

voor de auto. Letterlijk dan: de bomen op 

het Ladeuzeplein en de hal op de Vismarkt 

verdwenen om plaats te maken voor bijkomende 

parkings. De BSP bleef zich zorgen 

maken over de ontvolking van de stad. 

Vanaf de jaren ’50 legden Stella Artois, 

de universiteit, de ziekenhuizen en de 

Boerenbond steeds meer beslag op de 

binnenstad. Om deze bedrijven en instellingen 

toch maar ‘intra muros’ te houden 

werden bestemmingsplannen op maat 

herzien. Het meest in het oog springend 

was de wijze waarop de Boerenbond het 

oude stadshart herschiep in parkings en 

metershoge gebouwen van beton en glas. 

Stella Artois werd in het Sint Geertruikwartier 

geen strobeed in de weg gelegd. Aan 

het einde van het Klein Begijnhof gingen 

huisjes tegen de vlakte; de Sluisstraat en 

de Glasblazerijstraat werden gedeeltelijk 

als woonstraat van de kaart geveegd. 

Achteraf bekeken waren die ingrepen een 

maat voor niets, want de brouwerij en de 

Boerenbond zochten voor een duurzame 

uitbreiding vanaf de jaren ’90 en daarna 

de stadsrand op. Maar het onheil was 

geschied. 

Als doekje voor het bloeden werd het 

Sint-Geertruigebied alsnog als woonzone 

aantrekkelijk gemaakt. De stad kocht het 

bouwvallige Sint-Geertruicomplex en 

het OCMW startte in de jaren ’80 met de 

renovatie van het Klein Begijnhof. Het 

Groot Begijnhof was door de universiteit 

aangekocht en bleef daarmee uit handen 

van promotoren. Voor de rest werd ook de 

universiteit weinig in de weg gelegd. Voor 

Alma II en de auditoria van de Vesaliusstraat 

gingen tientallen woningen tegen 

de vlakte. Voor het faculteitsgebouw van

de Letteren en Wijsbegeerte in de Ravenstraat 

sneuvelde een aftandse neogotische 

kerk. De positieve wetenschappers weken 

uit naar het park Arenberg in Heverlee en 

de geneeskunde verliet de ziekenhuissite 

voor Gasthuisberg en Pellenberg. Ook het 

secundair onderwijs legde beslag op woongebieden. 

Campus Redingenhof, die het 

hele rijksonderwijs onderdak gaf, nestelde 

zich op de akkergronden aan de Redingenstraat. 

Tobback trok fel van leer tegen de 

ordeloze inplanting van voorzieningen die 

geen rekening hield met de oude buurtweefsels 

‘waar de niet-universitair binnen 

afzienbare tijd zal ronddolen als een hond 

in een kegelspel.’* 

wonen aan de rand 

(1958-1967) 

Wat bij dit alles met de weggesaneerde 

bewoners gebeurde, maakte niet uit. Voor 

de huisvesting van weggesaneerde bewoners 

en van inwijkelingen rekende het 

Leuvense stadsbestuur op zijn bevriende 

collega’s in Kessel-Lo en Heverlee. In Heverlee 

kon de CVP de gemeente blijven besturen, 

ook al werd de partij belaagd door 

dissidenties. De verkiezingen van 1964 

wekten enig animo door een scheurlijst: de 

Nieuwe Katholieke Partij. Deze ‘broedertwist’ 

leverde de BSP niets op. Van de 15 

zetels behield de CVP er 8 naast 4 NKP-ers, 

2 socialisten en 1 liberaal. De ruzie in het 

katholieke huishouden zinderde na in 

1970. BSP, PVV en NKP vormden samen de 

anti-CVP-lijst Demokratie ‘70, die nauwelijks 

30% van de kiezers kon bekoren. 

De gemeente Heverlee ging nu ook door 

de knieën voor de lucratieve hoogbouwsmaak. 

Aan de Naamsepoort, in de Kardinaal 

Mercierlaan, de Celestijnenlaan en de 

Hertogstraat verrezen appartementsblokken. 

Alleen het naburige Korbeek-Lo bleef 

buiten schot. Het onbebouwde gebied dat 

na de aanleg van de omleidingsweg en 

de grootwinkelzone overbleef, werd een 

van de meest selecte woonbuurten van 

Leuven. De enige uitzondering was de 

sociale woonwijk Hoogland die vanaf 1974 

gebouwd werd door Heuvelhof. 

1951-1994 | 173 

Karikaturen van de hand 

van Marcel Cockx 

Kontakt, oktober 1969 

In Kessel-Lo trad schepen van Openbare 

Werken Alfred Vansina uit de schaduw van 

de populaire CVP-burgemeester Dejonghe. 

Beiden bleven tot de fusie van 1976 de 

lakens uitdelen. De socialisten waren niet 

te spreken over de verkavelingsdrift van 

de nieuwe machthebbers in Vlierbeek, * Kontakt, maart 1969


Veel ouderen denken 

vandaag nog altijd met enige 

weemoed terug aan de 

vakantiemogelijkheden die 

de gemeente Wilsele haar 

inwoners aanbood. In 1950 

werd voor de kinderen een villa 

aan zee gehuurd en in 1955 

werd in Arbre een domein van 

7 ha met een kasteel, park en 

vijvers aangekocht. Ook scholen 

konden daar terecht. 

de Lo en Beneden-Kessel, aan de voet van 

en tegen de Kesselse bergen. Tussen het 

provinciaal domein en de E 314 in Kesseldal 

kregen de stoutste dromen van het 

CVP-bestuur vorm. In het vroegere moeras 

konden verschillende gemeenten decennialang 

hun afval kwijt. Op die vuilnisbelt 

zag het bestuur bouwmogelijkheden voor 

een volledig nieuw stadsdeel dat Leuven 

als stad naar de kroon zou steken. Al in 

1963 waarschuwde de BSP voor het verkavelen 

van het vroegere stort. Er werden 

verkavelingvergunningen afgeleverd voor 

appartementscomplexen, met daartussen 

naar aloude traditie eengezinswoningen. 

Sommigen spraken smalend van het ‘Manhattan 

aan de Vunt’. Pas toen iedereen 

dit als een stedenbouwkundige miskleun 

erkende, was het te laat, de verkavelingsvergunningen 

waren afgeleverd. Toen de 

vastgoedmarkt zich in de jaren ’90 herstelde, 

werd het gebied volgebouwd. 

Inzake sociale woningbouw trad de 

nieuwe meerderheid in de voetsporen van 

haar voorgangers. In 1966 kreeg Heuvelhof 

eindelijk een werkbare raad van bestuur 

en een nieuwe voorzitter: Frans Verlinden. 

Het ‘rode’ Blauwput en Casablanca werden 

omgeven met woonwijken, waarvan 

de straatnamen alleen al de gewijzigde 

politieke verhoudingen weerspiegelden. 

Vóór 1958 klonk daarin een linkse symboliek, 

na 1958 werden alleen nog katholieke 

en Vlaamse voormannen vereeuwigd, om 

duidelijk te maken wie het voortaan voor 

het zeggen had. Achter de wijk Heuvelhof, 

aan de rand van het park, werden huisjes 

bijgebouwd. Zo werd de wijk in de volksmond 

opgedeeld in rode huisjes en huisjes 

van de CVP. Vanaf 1968 startten werven 

aan de Strijdersstraat, de Partisanenstraat, 

de Waterleidingsstraat en Lozicht met als 

kers op de taart de twee woonblokken 

Lolanden. 

Alleen in Wilsele konden de mannen van 

‘De Daad’ o.l.v. Leopold Decoux nog massaal 

nieuwe kiezers bekoren. Hij bleef aan 

het roer van Wilsele tot aan de fusie in 

1976. Wars van antiklerikalisme, kon hij 

zelfs op de stille sympathie van de dorpsgeestelijkheid 

rekenen. Dat was met alle 

schoolperikelen ooit anders geweest! Bij 

de gemeenteraadsverkiezingen van 1952 

haalde de BSP 63% van de stemmen en 

in 1970 maar liefst 69%. In 1976 viel de 

BSP terug op 49%. In dat fusiejaar moest 

Leopold Decoux inzake voorkeurstemmen 

alleen Louis Tobback laten voorgaan. 

De bedrijven aan de Vaart zorgden voor 

een goed gespekte gemeentekas. Dat was 

de gemeente aan te zien, want daarmee 

financierde de socialistische ploeg een degelijke 

straatverlichting, een sporthal, een 

sportschuur, een overdekt zwembad en 

bejaardencentra en vooral geasfalteerde

wegen, hoewel later - ook bij partijgenoten 

- twijfel rees over de kwaliteit en de 

duurzaamheid ervan. Dank zij de autoweg 

A 2 overbrugde hij zelfs de beide ‘Wilsele’s’ 

door een bijkomende afrit/oprit af te 

dwingen. Het gemeentelijk basisonderwijs 

werd uitgebreid. Aansluitend daarbij werd 

een rijksmiddenschool gebouwd. Wie have 

en goed verloren had in de door bombardementen 

geteisterde woonwijken, kon 

bij de gemeente goedkope bouwgronden 

kopen. Samen met de Samenwerkende 

Maatschappij voor de Huisvesting werden 

huizen in de Verbovenstraat (1949) en de 

Koksijdewijk (1952-’53) gebouwd. Voor de 

oudere inwoners kwamen er Ouderenvreugd 

en de Tielemanswijk (1962). In 

de wijk Schoonzicht werden de appartementen 

van Schorenshof gebouwd. Kleine 

Landeigendom bouwde huizen in de wijk 

Puthof (1955) en in het gebied Kwade Hoek 

in Wilsele Putkapel (1975-’78). Kleine Landeigendom 

kocht ook 8 ha grond achter het 

gemeentehuis en bouwde er een ‘witte 

wijk’ van ongeveer 100 woningen. 

Vrijwel uniek was de wijze waarop de werkersbonden 

bij het gemeentebeleid betrokken 

bleven. Ze stelden de lijsten samen, 

organiseerden polls en volgden het beleid 

op de voet. Het socialistische verenigingsleven 

kende een grote bloei met muziek- en 

vooral turnverenigingen (Ontvoogding en 

Vooruit). De fusie van 1976 en de eerste 

gemeenteraadsverkiezingen van Groot- 

Leuven bezegelden het lot van deze rode 

burcht. Vanaf 1964 gingen de socialisten 

in Herent/Wijgmaal coalities aan, eerst met 

de liberalen, na 1971 met de CVP. De socialist 

Wilfried De Pauw werd burgemeester. 

de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1970 

Net zoals Frans Verlinden in Kessel-Lo 

kreeg ACV-vakbondsman Laurent Mathys 

het voorzitterschap van Sint-Maartensdal 

als troostprijs voor het mislopen van 

een lucratief mandaat, in zijn geval het 

voorzitterschap van de Commissie van 

Openbare Onderstand. Met een ‘gekleurde’ 

toewijzingspolitiek hield hij waar het kon 

‘armoedzaaiers van de COO’ buiten en 

haalde hij zonen en dochters van vrienden 

binnen. Kwatongen beweerden dat 

hij wilde voorkomen dat Sint-Maartensdal 

een socialistisch bolwerk zou worden. 

Louis Tobback bracht in december 1969 

als COO-lid onregelmatigheden aan het 

licht bij de toewijzing van appartementen. 

Onder de huurders telde hij 10 geneesheren, 

3 doctors in de rechten, 1 substituut 

van de procureur, 9 leerkrachten… en een 

pak niet-Leuvenaars, voor wie een appartementje 

in Sint-Maartensdal een tweede 

verblijf was. Op zijn voorstel trok de COOraad 

het mandaat van Mathys in onder 

goedkeurend gemompel en dito stemgedag 

van de katholieke rechterzijde, waardoor 

hij de traditionele wedijver binnen de 

standenpartij die de CVP toen nog was 

aanwakkerde. 

Aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1970 lag burgemeester 

Smets immers danig overhoop met zijn 

eigen partij. De CVP had al leden van de 

gemeenteraadsfractie zien overlopen naar 

de PVV en ging verdeeld tussen de ACWvleugel 

en de rechterflank de verkiezingen 

in. Deze laatste trok inzake lijstvorming 

het laken naar zich. Laurent Mathys nam 

openlijk afstand van de CVP-lijst, die in zijn 

ogen weinig sociale inslag had. 

Uiteraard had hij voor zijn socialistische 

1951-1994 | 175 

De ‘witte wijk’ in Wilsele


* Kanttekeningen bij de 

gemeenteraadsverkiezingen 

1970 in Leuven, in Kadoc- 

K.U.Leuven, archief Rik De 

Groe, 15.6 

Op de vroegere eigendommen 

van De Proletaar werd 

Goudsbloemhof gebouwd. 

Achteraan bevindt zich het 

inmiddels gerenoveerde 

sociale woningencomplex 

Balsembloemhof uit de jaren ’50 

belager van toen ‘de nieuwe Pontifex 

Tobback I’ evenmin een goed woord over.* 

Alfons Vranckx trok de BSP-lijst, maar hij 

liet verstaan minister te willen blijven. De 

Leuvense CVP kreeg klappen, waarvan 

vooral de PVV (+ 3 zetels) profiteerde. 

De CVP werd de derde partij en dat was 

ongezien in de Leuvense stadspolitiek. 

Ontevreden zelfstandigen van liberale, 

maar vooral katholieke huize hadden met 

een dissidente middenstanderslijst, de 

Leuvense Belangen, aan de verkiezingen 

deelgenomen. De lijst behaalde maar één 

zetel, maar ging wel lopen met bijna 2000 

stemmen. Ook de Volksunie kwam met één 

zetel in de gemeenteraad. De BSP, die van 

het ‘stedelijk circus van Fons de Temmer’ 

de inzet van de campagne had gemaakt, 

werd met 8 zetels de grootste fractie en vatte 

na 12 jaar oppositie opnieuw post achter 

de bestuurstafel, ditmaal met de CVP. 

het college smets-tobback 

De BSP liet de sjerp aan Alfons Smets, 

maar bezette op de bevoegdheid Financiën 

na alle sleutelposten. Openbare Werken, 

Urbanisatie en Huisvesting kwamen in 

handen van coming man Louis Tobback 

die eerste schepen werd. Sylvain Libert 

(Onderwijs, Jeugd en Cultuur) en Guillaume 

‘Jomme’ Daniëls (Sport en Feestelijkheden) 

vervolledigden het socialistische trio. 

Daniëls werd in 1974 gedeputeerde van 

de provincie, maar overleed kort daarna. 

Als voorzitter van Sint-Maartensdal werd 

hij opgevolgd door Louis Tobback en als 

schepen door Arthur ‘Tuur’ Vanzeebroeck. 

Deze laatste mocht 20 jaar later onder het 

burgemeesterschap van zijn toenmalige 

collega dit mandaat opnieuw uitoefenen. 

Theo Stroobants werd voorzitter van de 

COO. 

Inzake stadssanering en huisvesting nam 

deze ploeg de draad van Tielemans op 

waar zijn opvolgers die hadden laten liggen. 

De ontvolking van de stad, vooral van 

jonge gezinnen en meer begoeden, bleef 

onrustbarend hoog. Wie geld genoeg had, 

trok naar gemeenten als Lubbeek, Linden, 

Oud-Heverlee en Rotselaar, waar kwistig 

werd omgesprongen met ruim bemeten 

bouwkavels. De stadsvlucht naar de 

randgebieden werd in Leuven opgevangen 

door studentenhuisvesting, waardoor zelfs 

afgeleefde gebouwen een aantrekkelijke 

investering werden. Studenten of ‘studentenmelkers’ 

betrokken steeds meer huizen 

tegen huurprijzen die gezinnen niet meer 

konden betalen. 

Voor een inhaaloperatie inzake huisvesting 

koos het college voor een samenwerking 

tussen de stad, via de pas opge-

ichte grondregie, de COO, de Gewestelijke 

Maatschappij voor de Huisvesting Sint- 

Maartensdal en privépromotoren. Deze 

laatsten waren welkom als ze zich schikten 

naar de objectieven van de nieuwe 

meerderheid. Ze bouwden op gronden 

vanen op last van de stad: Ten Wijngaerd, 

Kapucijnenpoort en appartementen in de 

wijk Redingenhof. Voor de herhuisvesting 

van bejaarde omwonenden, die hun huisje 

moesten verlaten, verwierf de stad studio’s 

in het Lovaniacomplex in de Fonteinstraat 

en aan de Tervuursevest/Kapucijnenvoer, 

waar het zwembad gestaan had. Voor de 

realisatie van Goudsbloemhof en de invalsweg 

verkocht de socialistische coöperatie 

haar eigendommen in de Brouwersstraat 

aan de stad Leuven, waardoor die eigenaar 

werd van een aaneengesloten bouwgrond. 

Goudsbloemhof werd ontwikkeld door een 

privé-promotor. De ‘braakgrond’ die na 

de sloop van de overblijvende krotten en 

gangetjes overbleef, werd bestemd voor 

sociale woningbouw. 

‘neen aan de buurtafbraak’ 

De aanleg van de invalsweg werd opnieuw 

ter hand genomen. In 1973 werd het 

voorontwerp goedgekeurd. Die drastische 

ingreep leidde tot protest van buurtbe- 

woners, dat op gang was gebracht door 

studenten en architecten, al dan niet met 

wortel in de studentencontestatie. Met het 

actiecomité ‘Neen aan de buurtafbraak’ 

waaide de geest van mei ’68 duidelijk door 

de geteisterde buurten. Tegenstanders 

stelden dat deze weg door het sluiten van 

de ring rond Leuven overbodig was en de 

buurt nodeloos ontwrichtte. Vanuit verkeerstechnisch 

oogpunt was de invalsweg 

ongewenst, omdat hij het drukke autoverkeer 

tot in het stadscentrum zou voeren. 

De pogingen om alsnog de invalsweg te 

blokkeren of het nieuwe kamercomplex 

Camillo Torres in de buurt te integreren, 

kwamen in een kwaad daglicht door gauchistische 

missioneringsdrang of partijpolitieke 

manipulaties. Schepen Tobback 

die in de buurt politiek opgegroeid was liet 

zich evenmin onbetuigd en bond vanuit de 

plaatselijke wijkclubs weerwerk aan de 

extreemlinkse agitatie, waardoor de op 

zich redelijke tegenargumenten in een 

kwaad daglicht gesteld werden. Buurtbewoners 

namen afstand van de steeds hardere 

politieke stellingnames en aanvallen 

op de BSP. Het actiecomité overleefde de 

krachtmeting niet en stierf eind 1975 een 

stille dood. De invalsweg (Donkerstraat) 

kwam er uiteindelijk toch, maar werd 

enigszins aangepast aan de wensen van de 

buurt. 

1951-1994 | 177 

De ‘invalsweg’ gezien vanuit 

de Brouwersstraat 

2011


Het idee om gemeenten samen 

te voegen tot bestuurbare 

entiteiten was niet nieuw, maar 

lange tijd onbespreekbaar. 

Tielemans had onmiddellijk na 

de bevrijding het oorlogscollege 

verweten voorstander geweest 

te zijn van de plannen van 

de bezetter om Leuven met 

aanpalende gemeenten te 

fusioneren tot Grosz Löwen. 

In de aanloop naar de 

verkiezingen van 1946 hadden 

de socialistische kandidaten van 

Leuven en randgemeenten zich 

gebogen over een gezamenlijk 

programma. Dat was nieuw. 

Ze wilden de privatisering van 

openbare diensten (o.m. de 

energie- en watervoorziening, 

brandweer en de 

afvalophaling…) tegengaan met 

zuivere intercommunales. Het 

was een bovengemeentelijke 

noodzaak, een verre voorbode 

van een fusie, hoewel niemand 

dat openlijk gezegd wilde 

hebben. 

Socialisten hadden iets met invalswegen: 

Vranckx in Kessel-Lo, Tielemans en Tobback 

in Leuven. De eerste kon nog werken 

op braakliggend terrein en rekenen op 

boeren-eigenaars, die hun tuinen in lucratieve 

bouwgronden zagen omgetoverd. De 

twee anderen konden bij de stadssanering 

en de actieve krotopruiming niet steeds op 

bijval en begrip van hun eigen achterban 

rekenen. Het leverde een weinig comfortabele 

paradox op. Het beleid dat een 

oplossing moest bieden voor de woningnood, 

deed de eigen aanhang pijn en dat 

in een periode, waarin ook hun werk in de 

fabrieken onderuit gehaald werd, 

De sociale huurwoningbouw kwam wat 

in de verdrukking. De gewestelijke maatschappij 

bouwde een nieuwe vleugel in 

Sint-Maartensdal en plande blokken langs 

de vernieuwde Mannenstraat (nu Monseigneur 

Van Waeyenberglaan). Ietwat naar de 

achtergrond verdrongen was de aanzet tot 

stadskernvernieuwing, de inventarisatie 

van bouwkundig erfgoed aan de Vismarkt 

en omgeving en de aanzet tot een ruimtelijke 

visie op wat Groot-Leuven als stadsregio 

moest worden. Op uitdrukkelijke vraag 

van de stad maakte Interleuven in 1974 

een studie van het Leuvense stadsgewest. 

Leuven 2000 kwam tot stand o.l.v. Herman 

Vanderhaegen en werd de basis voor de 

opmaak van een structuurplan. Duurzame 

realisaties kregen tijdens deze legislatuur 

evenwel nooit echt een kans. Bij de eerste 

gemeenteraadsverkiezingen voor Groot- 

Leuven in 1976 verdwenen de socialisten 

immers uit het stadsbestuur. 

De hand van schepen Libert als voormalig 

Rode Valkenleider en verantwoordelijke 

voor de jeugdwerking van de partij, was 

zichtbaar in de oprichting van de Jeugdraad 

en initiatieven inzake speelpleinen en 

de organisatie van bosklassen, overigens 

een primeur! Zowel de jeugdraad als de 

cultuurraad die hij in het leven riep waren 

een uitvloeisel van het Cultuurpact, dat in 

1973 door de Kamer werd goedgekeurd. 

Dit pact waarborgde de aanwezigheid van 

ideologische en filosofische strekkingen 

in de inspraak- en adviesorganen m.b.t. 

het beleid op vlak van cultuur, sport en 

jeugd. Tegen de zin van de coalitiepartner 

kocht de stad voor jeugd- en sportverenigingen 

een vakantiecentrum in Harre in 

de provincie Luxemburg. Lang konden de 

Leuvense jongeren daar niet gebruik van 

maken, want minister van Binnenlandse 

Zaken Van Elslande schorste de aankoop 

omdat de middelen van de stad die aankoop 

niet toelieten. Om niet op te draaien 

voor de kosten van het dalend succes van 

de gemeentescholen - veroorzaakt door de 

aanhoudende ontvolking van de binnenstad 

- werd het stedelijk onderwijs overgedragen 

aan de staat. Dat gebeurde ook met 

de verliesmakende Vaart. 

naar de fusie van 1976 

De gemeentegrenzen, die sinds de nadagen 

van het ancien régime ongewijzigd 

waren gebleven, beantwoordden helemaal 

niet meer aan de naoorlogse sociale en 

economische realiteit. In de 19 de eeuw al 

waren bij de uitbouw van de industriële 

gordel aan de Vaart en rond het station de 

gemeentegrenzen van geen tel geweest. 

Leuven trachtte werk en wonen binnen 

de stadsgrenzen te houden, maar week 

voor een aantal diensten al langer uit: de 

stadsbegraafplaats en het sportcentrum 

in Heverlee. Het afval kon de stad kwijt 

in Kessel-Lo. Maar de fiscale baten en 

lusten van wie er zijn brood verdiende 

gingen naar woongemeenten Heverlee 

en Kessel-Lo. Het duurde nog een hele 

tijd voor iedereen openlijk besefte dat de 

oude gemeentegrenzen, die teruggingen 

tot de agrarische structuur van het ancien 

regime, achterhaald waren. Op 1 januari 

1977 werd Leuven samengevoegd met 

Kessel-Lo, Heverlee, Wilsele en delen van 

Herent (Wijgmaal), Korbeek-Lo (De Mol en 

Ziekelingen) en Haasrode (researchpark). 

Deze fusie herstelde gedeeltelijk de oude 

‘cuype’ die bestaan had tot het Franse revolutionaire 

bewind Leuven beperkte tot het 

gebied binnen de wallen. 

De grote uitbreiding van het Leuvense 

grondgebied was politiek minder onschuldig 

dan op het eerste gezicht lijkt. De 

samenvoeging van de homogene CVP-

gemeenten Heverlee en Kessel-Lo leverde 

de CVP met grote wiskundige zekerheid 

de burgemeestersjerp op. Het nieuwe 

Herent raakte af van zijn rode nest, dat 

binnen Leuven geneutraliseerd werd. Het 

socialistische Wilsele en Wijgmaal gingen 

op in Leuven, Herent (zonder Wijgmaal) 

en Winksele bleven buiten Leuven. Dat 

fusieproces verliep niet zonder slag of 

stoot. Wijgmaal, de rode vlek aan de Vaart 

werd zeer tegen haar zin op het Leuvense 

stadsplan een onooglijke stip. Samen met 

de vorm van de oude deelgemeenten, verklaart 

deze gekleurde herschikking de 

eigenaardige vorm (flessenhals) die de 

stad, vooral in het noorden, aangenomen 

heeft. Dit was ook merkbaar in de politieke 

gelederen. Geen enkele Leuvense partij 

verzette zich tegen de fusie. Maar intern 

waren de partijen verdeeld: de stad groepeerde 

de voorstanders en de randgemeenten 

de tegenstanders. Leuven had immers 

baat bij de fusie. Het nieuwe Leuven bood 

een uitweg voor de benarde financiën van 

de binnenstad. De randgemeenten hadden 

het graag over hun gezonde financiële 

toestand en pronkten alsmaar met hun 

rijkdom aan wegen, zwembaden en parken. 

Leuven daarentegen had nu eenmaal zijn 

centrumfuncties, en de naburige gemeenten 

konden daar bijna kosteloos van genieten: 

de openbare bibliotheek, de musea, de 

stadsschouwburg, het brandweerkorps, 

een continue politiedienst enzovoorts. De 

omliggende gemeenten profiteerden van 

die centrumfuncties, maar moesten na de 

fusie mee in de beugel tasten om ze te helpen 

betalen. Ten slotte verwachtte Leuven 

van een grotere stad ook nog wat meer 

bestuurbaarheid. 

Uittredend burgemeester van Heverlee 

Frans Cnops, aanvankelijk nog kandidaat 

voor de burgemeestersjerp van Groot- 

Leuven, ging de geschiedenis in met een 

opgemerkt afscheidsfeestje. In de nacht 

van 31 december 1976 werd Heverlee met 

veel klokkengelui en loeiende sirenes, ten 

grave gedragen. De uitvaart werd ruim 

besprenkeld met de drankvoorraad uit de 

wijnkelder die de vroede vaderen in geen 

geval wilden achter laten in handen van de 

stad. 

Dat de fusie ook binnen de BSP moeilijk 

verteerd werd, m.n. in Wilsele en Wijgmaal 

was merkbaar aan het dalend engagement 

in de partij. Via de werkersbonden 

hadden partijleden uit die gemeenten 

enige greep op het beleid van hun mandatarissen. 

Zij vonden nu minder makkelijk 

de weg naar De Proletaar en het Volkshuis. 

In de verkiezingen die aan de fusie van 

1976 voorafgingen, behaalden CVP 19, BSP 

12, PVV 7 en VU 5 van de 43 zetels. Tussen 

de gedoodverfde coalitiepartners CVP en 

de BSP, of liever tussen de Kesselse CVP, 

die het burgemeesterschap opeiste en 

sommige ‘arrogante’ Leuvense socialisten, 

bleef de kloof onoverbrugbaar. Ten huize 

van Willy Kuypers werd nog de avond van 

de verkiezingen tussen BSP, PVV en VU een 

voorakkoord getekend. De inkt was nog 

niet droog of de liberalen trokken met het 

akkoord als pasmunt naar de CVP. Tegen 

alle verwachtingen in was enkele uren 

later een nieuw akkoord tussen christendemocraten 

en liberalen zo goed als rond. 

de jaren tachtig 

Alfred Vansina werd de sterkhouder van 

een coalitie, waarin de PVV genoegen nam 

met een ondergeschikte rol. De burgemeester 

drukte met niet-aflatende werklust zijn 

stempel op het beleid. Hij had de eerste legislatuur 

de handen vol met wat een moeilijke 

fusie was: de bestuurlijke eenmaking, 

stroomlijning van de dienstverlening, de 

eenmaking van belastingen en retributies. 

De BSP wilde met het rekken van de vergaderingen 

vooral respect afdwingen voor 

de oppositie en bewijzen dat de fusiegemeente 

beter geboerd zou hebben met een 

coalitie die een breder draagvlak had. Die 

heilloze strategie van nachtelijke zittingen 

werd pas na jaren verlaten. 

Via de PVV en de ijzeren hand van Sprockeels 

dwarsboomde de traditioneel blauwe middenstandslobby 

in het college de verkeersplannen 

en beschermde de binnensteedse 

neringdoeners tegen alles wat hun belang 

kon schaden. De auto kreeg alle ruimte en 

het stedelijk wonen werd almaar minder 

aantrekkelijk. 

1951-1994 | 179 

De economische situatie 

was begin 1981 aanzienlijk 

verslechterd. De staalsector 

stond op instorten. Het aantal 

werkzoekenden bereikte de kaap 

van het half miljoen. De CVP- 

PVV-regeringen Martens (1981- 

1987) voerde een neoliberaal 

beleid: selectieve afbouw van 

de welvaartsstaat, verlaging 

van de lonen, besparingen 

in de sociale zekerheid, 

flexibilisering van de arbeid 

en meer bewegingsruimte 

voor ondernemers. Daarmee 

brak de regering met de 

grondbeginselen van de 

keynesiaanse relancepolitiek, 

die sinds de jaren vijftig 

gemeengoed was geworden. 

Steeds meer gemeenten 

beriepen zich op hun belabberde 

financiële toestand om lokaal 

een gelijkaardig saneringsbeleid 

te voeren.

Affiche 1987 


In oude wijken was het buurtleven ontwricht 

geraakt. Een voorbeeld is het 

vaak geciteerde Bruulgebied. Na 30 jaar 

krot-opruiming, sociale appartements- en 

promotorenbouw gaf de buurt nog steeds 

een vervallen en onafgewerkte indruk. Het 

duurde lang voor beleidsvoerders openstonden 

voor nieuwe ideeën over stadskernvernieuwing 

als alternatief voor het 

gevoerde beleid. Het besef dat het stadsweefsel 

niet verder kon worden aangetast, 

drong ook door bij sommige huisvestingsmaatschappijen. 

Vooral Heuvelhof, die 

sinds de fusie haar werkterrein verruimde 

tot de Leuvense binnenstad, wilde die 

verkrotting, kaalslag en soms speculatieve 

nieuwbouw tegengaan door renovatie van 

bestaande buurten en/of door zorgvuldige 

nieuw- of vernieuwbouw. Baanbrekend 

was de renovatie van de Mussenbuurt, de 

Beursgang en de Pioengang en de verbouwing 

van de leegstaande Fabota en School 

4 tot sociale woningen. Sociale huisvesting 

bleef een zorgenkind. Een groot gedeelte 

van de binnenstad werd beschouwd als 

woonnoodgebied. Dat Leuven twee herwaarderingsgebieden 

erkend kreeg en een 

van de 80 gemeenten was die in aanmerking 

kwamen voor het urgentieprogramma 

Domus Flandria, zegt veel over de nood die 

bestond. Dat programma (1992-1995) was 

door de socialist Norbert De Batselier uitgewerkt 

om de achterstand inzake sociale 

woningbouw uit de jaren ’80 goed maken. 

Heuvelhof maakte gebruik van de Domus 

Flandria-formule. In Leuven werden op 

die manier meer dan 100 woningen in 

Lolanden en aan de Eenmeilaan gebouwd. 

De grondregie, opgericht om onroerend 

goed te kopen en in te zetten voor sociale 

doeleinden, werd opgezadeld met en vleugellam 

gemaakt met een aantal groteske 

aankopen: Naamsestraat 70, huisjes in de 

Ramberg, Sint-Geertruiabdij, college van 

Luik. 

De nieuwe bewindvoerders wilden even 

planmatige leiders zijn als hun voorgangers: 

ze wilden een structuurplan voor 

Groot-Leuven. Dat kwam er na jarenlange 

voorbereiding in 1982. Het bleef bij een 

plechtige voorstelling en niemand keek er 

nog naar om. 

In de jaren ’80 saneerde het college de 

financiën van de stad volgens de gangbare 

liberale concepten: bezuinigingen, zware 

belastingsverhogingen en desinvesteringen. 

Begin jaren ’90 klaarde de financiële 

toestand wat op en kwamen ambitieuze 

plannen op de tekentafel. Ondanks de 

uitbesteding van ontwikkelingsplannen 

voor de stationsomgeving en de Vaartkom, 

bleef het dagelijkse beleid op het vlak van 

urbanisatie dubbelzinnig. Er was sprake 

van een bijstelling van het gewestplan, de 

herziening van het gewestplan zelf en dan 

de aankondiging van een Algemeen Plan 

van Aanleg. 

Vooral de jaren aanslepende discussie over 

de wijze waarop de stad het verkeer in en 

door de binnenstad moest organiseren, 

verdeelde de meerderheid diep en verlamde 

zelfs de daadkracht van het college. 

De reiniging van het 10 jaar eerder in de 

steigers gezette stadhuis kostte miljoenen, 

de Sint-Pieterskerk was in volle restauratie. 

Maar tussen beide gotische pronkstukken 

bleef het autoverkeer in drie stroken rijden 

en de gevels zwart blakeren. Nochtans had 

een enquête uitgewezen dat de Leuvenaars 

vooral van het verkeer wakker lagen. In 

1983 werd een verkeersplan uitgewerkt 

voor de aanleg van een parking onder 

het Ladeuzeplein. Ondanks een degelijke 

voorbereiding vanuit de diensten en 

bewonersinspraak werd het van tafel 

geveegd. De middenstand zag dat helemaal 

niet zitten. Het verkeersplan verzeilde in 

dezelfde kast, waar het structuurplan lag te 

vergelen. Maar de Ladeuzeparking kwam 

er. Het was de enige realisatie van omvang 

waar de meerderheid op kon terugblikken. 

Buurtcomités vochten voor de Raad 

van State met succes de plannen voor de 

inplanting van een evenementenhal aan de 

Eenmeilaan (1990). 

Het dossier van de rijkstechnische school 

in de Rijschoolstraat bewees dat er nogal 

losjes werd omgesprongen met het historisch 

erfgoed. Het RITO, gebouwd volgens 

plannen van Henri van de Velde op vraag 

van de socialist Doms, werd pas beschermd 

nadat de SP alarm geslagen had. Niet zonder 

gepruttel van partijgenoten, die in het 

helse lawaai van draaimachines hun broek 

versleten hadden en er een afkeer van

modernistische architectuur aan hadden 

overgehouden. In 1977 was het verlieslatende 

Slachthuis overgedragen aan de 

nv Leuvense Vleesgrossiers. Na de sluiting 

werd het slachthuis in 1990 verkocht. 

Op het goed werd tot ieders verbazing 

130 miljoen BEF geboden door sv Multico, 

waarachter gewezen groene voorman 

Bruno Buysse schuilging. De betaling ervan 

sleepte echter jaren aan en werd slechts na 

een pak compensaties uiteindelijk toch betaald. 

Op vraag van de socialistische fractie 

besliste het college de opbrengst ervan te 

besteden aan o.m. sociale woningbouw. 

Leuven hield aan 18 jaren CVP-PVV-beleid 

een aantal nieuwe imponerende visitekaartjes 

over: de nieuwe brouwerij van 

Inbev en het ‘Versailles’ van de Cera, een 

zonneblakerende telg van de Boerenbond. 

Ook de universitaire ziekenhuizen verlieten 

de binnenstad voor een indrukwekkend 

complex aan de rand, waarvan kunstwerk 

‘Het Teken’ het beeldmerk werd. 

socialistisch progressieve 

eenheid (1983-1988) 

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 

1982 haalde Leuven de nationale pers en 

dito politieke aandacht door een tot dan 

toe uniek politiek experiment: een linkse 

eenheidslijst. Die kwam niet uit de lucht 

gevallen. 

De nationale ‘parti fort et uni’ was niet langer 

opgewassen tegen de communautaire 

stormen. In oktober 1978 spatte de BSP/ 

PSB uiteen in twee autonome partijen: de 

Socialistische Partij en de Parti Socialiste. 

Aan Vlaamse zijde liep de boedelscheiding 

uit op een aflossing van de wacht en 

een opfrissing van het partij-imago o.l.v. 

Karel Van Miert. Vastgeroeste visies en de 

levensbeschouwelijke beschutting binnen 

de vrijzinnigheid hadden in het recente 

verleden geleid tot zware beoordelingsfouten 

tegenover ontwikkelingen binnen 

de christelijke zuil, tegenover de Vlaamse 

Beweging en de nieuwe sociale bewegingen. 

Het School- en Cultuurpact hadden de 

scherpste kantjes van de levensbeschouwelijke 

tegenstelling weggevijld. De partij 

was afgesneden van wat de jaren ’60 en ’70 

opleverden aan progressieve dynamiek. 

Evenmin had de partij op haar eigen werfterrein 

kunnen profiteren van de sociale 

verschuivingen die het gevolg waren van 

de industrialisatie van Vlaanderen. Voeg 

daarbij de fout ingeschatte strategie uit de 

jaren ’50, die gerekend had op externe factoren 

(industrialisatie, ontkerkelijking) om 

in Vlaanderen door te breken. Meer nog, 

in het Leuvense was de fabrieksindustrie 

een economisch randverschijnsel geworden. 

Om te overleven moest de beweging 

andere bevolkingslagen aanboren. Vele 

afgestudeerde universitairen bleven in 

de stad hangen en deden tientallen actie-, 

opvangen opbouwwerken ontstaan. Dat 

relatief jonge en politiek bewuste publiek 

herkende zich zeker niet in de traditionele 

aftands ogende SP. Maar ook jongeren in 

het algemeen volgden op politiek vlak niet 

langer de platgetreden voetsporen van hun 

ouders. 

Bevrijd van de bevoogding door de grote 

Waalse broer, ging de SP zich bijgevolg 

duidelijker profileren (b.v. inzake het 

Zaïrebeleid en de rakettenkwestie). De SP 

streefde naar meer openheid in eigen rangen 

(De Morgen, Socialistische Standpunten, 

SEVI, open kieslijsten), en stelde zich 

op levensbeschouwelijk vlak toleranter 

op: er ontstond met de operatie Doorbraak 

1951-1994 | 181 

Antirakettenbetoging 1985 

Met in de SP-delegatie o.a. Jos 

Wijninckx, Jef Ulburghs, Marc 

Galle, Louis Tobback, Karel Van 

Miert, Frank Van Acker op de 

eerste rij. 

De SPE op mars van Warschau 

naar Leuven? 

De gemeenteraadsverkiezingen 

van 1982 vielen in de jaren van 

de antirakettenbetogingen. 

CVP-karikatuur op SPElijsttrekker 

Cyrille Van Mellaert 

en lijstduwer Louis Tobback. 

Passe-Partout, 9 augustus 1982


Onafhankelijken waagden de 

sprong naar de SP 

Het Dijlepaard, juni 1982 

‘De gemeenteraadsverkiezingen 

in oktober komen op een 

moment dat de strijd tussen de 

bevoorrechte klasse en zij die 

de sociale ongelijkheid willen 

ongedaan maken, scherper is 

dan ooit. Die strijd heeft de 

ekonomische krisis als inzet. 

Rechts wil, door een harteloze 

matiging, de rijken rijker, de 

armen armer maken. Links wil 

de krisis doen betalen door wie 

er verantwoordelijk voor is: de 

holdings, de multinationale 

ondernemingen en de banken. 

Dat is zo én in de nationale én in 

de gemeentelijke politiek. 

In die omstandigheden is de 

eenheid van alle progressieve 

krachten meer dan ooit 

noodzakelijk.’ 

SPE-manifest, 1982 

een dialoog met vooruitstrevende christenen 

in de hoop het ontbindingsproces in 

de CVP te versnellen. Louis Tobback werd 

algemeen aanzien als het boegbeeld van de 

Jonge Turken, die het roer van de partij in 

handen kregen. Hij schoof Alfons Vranckx 

als Leuvens partijleider opzij en rekende af 

met een imago dat de partij in het verdomhoekje 

van nieuw links had geduwd. Louis 

Tobback had zich al eerder laten opmerken 

in het rakettendossier. 

Leuven was rijp voor een politiek experiment. 

O.m. met debatavonden onder de 

naam Aktueel Socialisme (AKSO) brak het 

de werking van de Proletaar en de partij 

open voor nieuwe mensen. Er was een 

dynamische groep Jongsocialisten, die onder 

de naam Jong en Open Socialisten ook 

buiten de partijvijver naar geestesgenoten 

visten. De K.U.Leuven, ooit gedoodverfd 

als de ‘kweekschool van de CVP’, leverde 

studaxen aan partij en vakbond. Frank 

Vandenbroucke, opgegroeid in het woelige 

Sint Pieterscollege en politiek actief in de 

scholierenstakingen tegen Van Den Boeynants, 

was daarvan de meest opvallende 

exponent. Na een extreem-links parcours 

in de trotskistische studentenbeweging 

werd deze briljante economist door Louis 

Tobback belast met de opmaak van een 

socialistisch alternatief op de crisis. In 

1985 maakte hij trouwens een opmerkelijk 

electoraal debuut bij de Kamerverkiezingen. 

Het was dan ook geen toeval dat Louis 

Tobback het boegbeeld werd van de 

Doorbraakbeweging, die de vastgeroeste 

partijrangen moest openbreken voor levensbeschouwelijk 

andersdenkenden. Zijn 

ambitie oversteeg het zuivere electorale 

opportunisme. Toen KUL-professoren Luc 

Huyse en Lode van Outrive met de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1982 inzicht, Louis 

Tobback opzochten, stonden ze niet voor 

een gesloten deur. Het resultaat was de 

vorming van de Socialistische Progressieve 

Eenheid (SPE), een linkse eenheidslijst 

waarop socialisten (SP), communisten (KP), 

trotskisten (RAL) en onafhankelijke linksen 

samen kandideerden. De buitenwacht deed 

het experiment af als een pure electorale 

stunt, een hellend vlak naar het gauchisme 

en zowaar de voorbode een volksfront. 

Maar in de aanloop van de verkiezingen 

werd de lijst begeesterd gedragen door al 

wie vond dat de economische crisis noodzaakte 

tot een gezamenlijk optreden van 

de linkerzijde. Vooral binnen de SP waren 

‘De vraag of het lukt of niet is zeer belangrijk voor de SP én voor de Doorbraak-beweging. Als het 

lukt dan krijg je de vermenigvuldiging van de broden. Als het mislukt dan kunnen we van nul 

herbeginnen, dan heeft het een vernietigend effect. We nemen inderdaad een risico, maar ik ben 

nooit in de politiek gegaan om levensverzekeringen af te sluiten… 

Als al diegenen die nu op de stoep staan te wachten en zeggen ‘Ik kom niet bij de SP omdat ze niet 

links en radikaal genoeg is, nu eens in de SP komen?’ Dan zou ik eens willen zien wie hen zal beletten 

die partij meer links te maken. De grote denkfout die politiek daklozen of links ongebondenen maken 

is dat ze zeggen: ‘We zullen wachten tot de partij links genoeg is.’ Maar de dag dat ik die partij linkser 

en radikaal genoeg kan maken dan kunnen die stoepkijkers voor mijn part naar de pomp lopen, om 

het crue te zeggen. Die dag heb ik ze niet meer nodig.’ 

Louis Tobback, in De Morgen, 8 oktober 1982 

karikatuur: Jacques Debroux

er stevige discussies aan het kiesakkoord 

voorafgegaan. Toch keurde een algemene 

vergadering het experiment bijna unaniem 

goed. Het resultaat van die bundeling viel 

tegen. De lijst behaalde 24,5% van de stemmen, 

bijna 4% minder dan het opgetelde 

resultaat van KP en SP in 1976. Traditionalistische 

SP’ers konden niet verteren dat 

de SPE 1 zetel minder behaalde dan de SP 

6 jaar eerder op eigen kracht. Bovendien 

gingen nog eens 2 zetels naar onafhankelijken. 

Door het plotse overlijden van Lisette 

Delepierre voor de installatie ging zelfs 

1 zetel naar de KP. Zes jaren lang bestond 

de SPE-fractie uit 8 socialisten, 2 onafhankelijken 

en 1 communist. De CVP-PVV 

coalitie was verzwakt en balanceerde op 

het randje van het politiek werkbare. Dat 

die meerderheid hengelde naar de VU als 

partner en niet naar de SPE weten sommigen 

aan de aanwezigheid van ‘ongeleide 

wankele projectielen’ in de nieuwe fractie. 

Het matige resultaat was vooral te wijten 

aan de verdere afkalving van de SP-aanhang 

in Wilsele en Wijgmaal én aan de opkomst 

van een groene concurrent Agalev, 

dat in dezelfde progressieve vijver viste en 

de onderhandelingen met de SPE-partners 

vroegtijdig had afgebroken. Het kon 

met bijna 8% 3 mandaten veroveren. De 

Volksunie haalde 5 zetels. De verliezende 

CVP kon toch de coalitie met de liberalen 

hernieuwen. 

Het politieke en strategische belang van 

het progressieve front doofde snel uit. De 

ambities van de coaches reikten ver over 

het lokale heen. Luc Huyse en met hem 

vele anderen hadden gehoopt dat een 

eventueel succes het lokale belang ver zou 

overstijgen en mogelijk de voorbode kon 

zijn van een hertekend politieke landschap 

ter linkerzijde.* 

De SPE was vooral binnen de SP als een 

negatief experiment ervaren en bijgevolg 

in 1988 niet voor herhaling vatbaar. De 

SP kwam in dat jaar op als een open partij 

met onafhankelijken op de lijst. De hoop 

dat na de Europese doorbraak, het rakettenvraagstuk 

en de oppositie tegen de 

regeringen-Martens vruchten zouden opleveren, 

kwam niet uit. De winst in 1988 van 

1 zetel bleef onder de verwachtingen. 

1951-1994 | 183 

Frank Vandenbroucke tijdens 

de 1 meiviering in 1990 

Gemeenteraadsverkiezingen 

1988 

* Luc Huyse in: Het Dijlepaard, 

februari 1982, p. 10


© Filip Claus

‘louisville aan 

de dijle.’ 

(1995-...) 

Walter pauli (Knack-journalist) 

‘Franz Tielemans stond op een scheiding der wegen. Zijn socialistische opvolgers in het gemeentebestuur 

kunnen alleen zijn voorbeeld volgen: een politiek doorvoeren van radikale hervormingen om 

eindelijk van Leuven een mooiere, moderne en durvende stad te maken. Zo zijn zij, in zekere zin, 

zijn testamentuitvoerders geworden. En kan het beeld van Franz Tielemans, gehuld in zijn enigszins 

geheimzinnige en ironische glimlach, hen goedkeuren en blijven voorlichten.’ Met deze woorden 

herdacht Leo Magits in 1963 het overlijden van de eerste socialistische burgemeester. Pas dertig jaren 

later zou die kans zich voordoen. Met bijna 40% van de stemmen en een nooit gezien aantal voorkeurstemmen 

(18 211 of 31% van de geldig uitgebrachte stemmen) walste Louis Tobback in oktober 

1994 over andere partijen heen en stelde hij zijn socialistische partijgenoten ver in de schaduw. Wie 

de millenniumwisseling in Leuven wil beschrijven, kan moeilijk aan hem voorbij. 

1995-... | 185

1991 


een revolutie van boven af 

‘tijd voor tobback’ 

Zo luidde de slogan waarmee de Leuvense 

socialisten in 1994 de kans roken om, dertig 

jaar na Franz Tielemans, opnieuw de 

macht te grijpen in het Leuvense stadhuis. 

Dat gebeurde via de omweg van de nationale 

politiek. Het verhaal van het succes 

van 1994 begon namelijk rond 1988 in 

Brussel. Een cruciaal jaar, 1988. Hoewel 

de gemeenteraadsverkiezingen in dat jaar 

eigenlijk een tegenvaller waren, zou alles 

heel snel veranderen. Voor het eerst in de 

geschiedenis zouden de Leuvense socialisten 

de centrale plaats innemen in de structuur 

van hun partij, een evolutie die - met een 

paar kleine onderbrekingen - nu toch al 

bijna vijfentwintig jaar duurt. 

Dat is in hoofdzaak de verdienste van een 

merkwaardig triumviraat: Louis Tobback, 

Louis Tobback en Louis Tobback. Als 

minister, als partijvoorzitter, als ‘gezicht’ 

bij opeenvolgende verkiezingen, nadien als 

burgemeester. Nochtans had hij tot ver in 

de jaren tachtig de reputatie van ‘geboren 

oppositieleider’. Hij zàt sinds het begin van 

de jaren tachtig natuurlijk ook overal en 

altijd in de oppositie, of het nu in de Kamer 

was, in zijn stad Leuven, of vaak ook in de 

eigen partij. Tobback hoorde bij de Van 

Miert-boys die in het rakettendossier in 

1979, samen met hun partijvoorzitter een 

significante nederlaag leden in het eigen 

partijbureau. Hij zag niet veel later hoe het 

partijbureau de koers van ABVV-voorzitter 

Georges Debunne volgde, en zelfs weigerde 

tot besparingen over te gaan: ‘Daar doen 

wij niet aan mee.’ Het resultaat was dat 

de Vlaamse socialisten vanuit de oppositie 

moesten toekijken hoe de centrumrechtse 

regeringen-Martens V en VI (en de overgangsregering-Martens 

VII) tussen 1981 en 

1988 de rekeningen van de staat op orde 

probeerden te brengen, en dat was natuurlijk 

niet op een socialistische manier. 

de nationale aanloop 

Tobbacks oratorisch talent heette in die 

jaren tegelijk zijn sterkste wapen en zijn 

weke flank: niemand die het zo ferm en 

scherp kon zeggen als Tobback. Maar 

politiek is niet alleen protesteren en 

peroreren. In 1985 liet Hugo De Ridder in 

De Standaard een paar anonieme socialistische 

partijgenoten aan het woord over 

Tobback: ‘Tobback is karakterieel tot niets 

anders in staat dan oppositie. Hij zou geen 

goed fractieleider zijn van een meerderheidspartij 

en in de ministerraad zou hij al 

evenmin een goed figuur slaan.’ 

Dat was een snapshotfoto van het optreden 

van Louis Tobback, louter gericht op de 

tribune. En zoals elke polaroid, is het bekomen 

beeld niet van de allerbeste kwaliteit. 

Tobback leefde zich het best uit in besturen. 

Hij had dat als schepen van het kleine 

Leuven al tussen 1971 en 1976 gedaan. 

Tijdens die oppositiejaren bestond, naast 

het parlementaire werk, zijn voornaamste 

taak in de uitbouw en de organisatie van 

het SEVI, de studiedienst van de socialistische 

partij - zelf noemt hij het nog altijd ‘de 

prestatie waar ik eigenlijk het meest fier op 

ben’. De studiedienst had bijzonder te lijden 

gehad van de splitsing van de unitaire 

PSB/BSP - de Franstalige tegenhanger, het 

IEV is trouwens nu nog altijd een modelstudiedienst. 

Tobback zorgde voor een 

rigoureuze organisatie en een motiverend 

politiek klimaat. De werkgroepen trokken 

tal van knappe koppen aan, vaak ook van 

buiten de eigen partijrangen. Johan Vande 

Lanotte werd zo bij de partijwerking betrokken, 

net als een jonge stadsgenoot van 

Tobback, een bolleboos van katholieken 

huize en toen van uiterst linkse signatuur: 

Frank Vandenbroucke. Een katholieke 

professorenzoon die zijn weg vond naar 

De Proletaar en omgeving: het was een dwaling 

te denken dat oppositieleider Tobback 

alleen appelleerde aan de eigen achterban 

met al een partijkaart op zak. 

En de man die iedereen kende als een 

‘Groot Lawijt’ en die slechts voor wie het 

wist ook iets van besturen afwist, werd 

uiteindelijk toch minister. Louis Tobback 

werd minister van Binnenlandse Zaken 

toen SP-voorzitter Karel Van Miert er in 1988 

eindelijk in slaagde uit de parlementaire

oppositie te raken en deel te nemen aan 

de regering-Martens VIII, een ‘tripartite’ 

van christendemocraten, socialisten en de 

Volksunie. Als er één departement is waar 

een politicus op zijn bestuursvaardigheid 

of zijn gevoeligheid voor bestuurszaken en 

overheidswetgeving wordt getest, dan wel 

Binnenlandse Zaken. 

Doordat Tobback minister werd, schoof hij 

niét door naar de stoel waarvoor iedereen 

hem verwachtte: die van partijvoorzitter, 

in opvolging van Karel Van Miert, die 

naar de Europese Commissie trok. Dat de 

kleine Leuvense federatie in de slipstream 

van Tobback aan politiek gewicht had 

gewonnen, bleek uit het feit dat Frank 

Vandenbroucke in 1989 op zijn 34 ste partijvoorzitter 

werd. Terwijl de Leuvense SP 

gemeentelijk de tanden stukbeet op de 

rooms-blauwe coalitie van Fred Vansina 

(CVP), werd op nationaal niveau het kader 

geschapen om binnen afzienbare tijd ook 

regionaal de sterkste partij te worden. 

minister van binnenlandse 

zaken (1988-1994) 

Binnenlandse Zaken was in die tijd overigens 

geen gegeerd departement. Het regeerakkoord 

hield immers een omvattende 

staatshervorming in, waarbij aanzienlijke 

delen van wat voorheen tot de traditionele 

bevoegdheid van de minister van Binnenlandse 

Zaken hoorde, verkaste naar de 

deelstaten. Tobback, zo werd gezegd, werd 

minister van een ‘lege doos‘. Het voordeel 

aan lege dozen is dat er veel plaats is om 

ze te vullen. Zo gebeurde ook. De lijst van 

grote en kleine bestuurlijke veranderingen 

en vernieuwingen bleek bijzonder groot, 

ook al omdat Tobback het departement 

bleef bezetten tot 1994: de demilitarisering 

van de rijkswacht, een nieuw statuut voor 

de gewetensbezwaarden, een gegarandeerde 

vrouwelijke vertegenwoordiging 

op de kieslijsten (de wet ‘Smet-Tobback’), 

maar ook de politieke Kaltstellung van José 

Happart en het brengen van een zekere 

pacificatie in Voeren. 

Intussen was ook het Sint-Michielsakkoord 

gestemd (1993), met alle bestuurlijke 

hervormingen die dat met zich meebracht. 

Ook voor Leuven: de amechtige provincie 

Brabant werd gesplitst, en dat was tijd. Ondanks 

alle beginnersfouten die zijn boekje 

De Bananenrepubliek Brabant bevatte, had 

het jonge groene provincieraadslid Alex 

Polfliet het wel bij het rechte eind toen hij 

kipkap maakte van de club die de provincie 

bestierde: het kleine profijt waarop de 

toenmalige deputés zichzelf trakteerden, 

was een afspiegeling van de beperkte 

visie die ze op hun provincie hadden. 

Voor zover ‘de provincie’ nog bestuurbaar 

was, met centraal de moloch die Brussel 

nu eenmaal is, en waar de provincie zich 

terugtrok tot de randgebieden, om er een 

kleinprovincialistisch beleid te voeren. 

Als minister van Binnenlandse Zaken woog 

Tobback op dat stuk van het Sint-Michielsakkoord. 

Leuven werd vanaf 1995 de 

vanzelfsprekende hoofdstad van de nieuwe 

provincie Vlaams-Brabant, al toonde Halle 

ook enige ambitie, en waren er zelfs even 

stemmen om Mechelen van Antwerpen af 

te splitsen en bij de nieuwe provincie te 

voegen. Vandaag lijkt dat onwezenlijk, toen 

werd er door allerlei stedelijke plannenmakers 

gedagdroomd dat het geen naam had. 

De eerste verkiezing van de eerste autonome 

Vlaams-Brabantse provincieraad werd 

vastgelegd in 1994, dus samen met de 

gemeenteraadsverkiezingen. Want ook dat 

was een innovatie van het Sint-Michielsakkoord: 

de provincieraadsverkiezingen, 

die traditioneel gekoppeld waren aan die 

van Kamer en Senaat, werden voortaan 

vastgeklonken aan die van de gemeenten. 

de tandem tobbackvandenbroucke? 

Maar toen de mouwen werden opgestroopt 

voor de campagne van 1994, was in de 

SP al lang een periode aangebroken die 

historici binnen twintig jaar misschien 

‘de Leuvense’ zullen noemen. Die was 

begonnen in 1988 (Tobback minister) en 

1989 (Vandenbroucke voorzitter). Niet dat 

Tobback en zijn dauphin Vandenbroucke 

zomaar een tandem vormden. Daarvoor, zo 

zouden ze in de loop der jaren vaststellen, 

waren er te veel verschillen tussen het 

1995-... | 187


socialisme van de ene en de sociaaldemocratie 

van de andere. Verschillen die minder 

over de fond van de inzichten gingen 

(‘de ideologie’), dan wel over de manier 

waarop die ideologie moest tot uivoering 

gebracht worden, en dat zowel strategisch 

als tactisch (‘de politiek’). 

En wellicht was er ook een cultureel verschil. 

In een interview wierp wijlen Jacky 

Huys van De Morgen Tobback voor de 

voeten dat de jongere generatie socialisten 

zoals Frank Vandenbroucke nooit enige 

vorm van financiële ontbering, laat staan 

miserie heeft gekend. Het antwoord van 

Tobback, in 1989 reeds: ‘Juist. Lenin heeft 

daar al over geschreven. Frank zal in zijn 

leven mogen doen wat hij wil, de ervaringen 

van Willy Claes of ikzelf zal hij nooit meer 

hebben, dat is een gegeven waar je niet 

buiten kan. Je bent gedetermineerd door 

je afkomst: je mag abstraheren, je mag 

inzichten leren verwerken, maar je hebt 

verstand en je hebt vezels. Frank zal het 

nooit in zijn vezels hebben, dat zal hij me 

niet tegenspreken.’ 

Tegelijk vonden zowel de wat oudere 

minister - Tobback was net een vijftiger - als 

de jongere partijvoorzitter elkaar in hun 

visie dat de tijd gekomen was om hoofdzaken 

en bijzaken te scheiden, of beter: middel 

en doel. Het socialisme moest opnieuw geijkt 

worden: waar staan we écht voor, en wat 

zijn de middelen om dat te bereiken. En, belangrijk, 

want dénken we niet dat sommige 

standpunten en/of verworvenheden socialistische 

principes zijn, terwijl het eigenlijk ooit 

middelen waren om onze idealen te verwezenlijken? 

Bijvoorbeeld: is de verdediging 

van elk klein voordeel van het ambtenarenstatuut 

belangrijker dan de goede dienstverlening 

van de overheid? Waarom hebben 

socialisten het zo moeilijk om ‘het gezin’ 

als begrip te hanteren, en laten ze dat zo 

gemakkelijk aan christendemocraten over? 

Waarom zouden socialisten tegen godsdienst 

moeten zijn? Goed, ze zagen zich ooit geconfronteerd 

met een antisocialistische kerkleiding, 

maar klopte dat uitgangspunt nog? 

Karel Van Miert had die verbreding ingezet, 

in Leuven zou ze uitgediept worden.

Dat hield ook een vorm van zogezegd pragmatisme 

in, al werd er vooral gewied in 

het onkruid van zogenaamde socialistische 

principes. Vreemd toch, hoe de man die in 

de jaren tachtig nog door tal van christendemocratische 

en liberale krantencommentatoren 

als een rode bullebak werd 

afgeschilderd, op minder dan vijf jaar tijd 

het gezicht werd van het pragmatische 

socialisme. Een socialisme dat tegelijk het 

politieke antwoord werd op de ultraliberale 

Burgermanifesten waarmee de liberale 

oppositieleider Guy Verhofstadt vanaf 1990 

de politieke opinie onder stroom zette: een 

aanvankelijk zeer harde en compromisloze 

aanval op de staat en de overheid. 

Het eerste boekje dat Louis Tobback 

schreef (eigenlijk vooral een bundeling 

van zijn opmerkelijkste uitspraken, zijn 

pittigste uithalen ook) droeg als titel Ik ben 

een gematigd man. Dat werd toen vaak 

begrepen als een grapje, ten onrechte trouwens. 

Dat werd veel duidelijker toen in 

1991 Afscheid van een stiefzoon verscheen, 

met als ondertitel ‘een gesprek over het 

socialisme en de staat’. En voor de goede 

lezer mocht daar toen al bij staan: ‘en de 

gemeente’. Bij politicus Tobback werd het 

bestuurlijke nogal nadrukkelijk het referentiekader, 

en in de talloze voorbeelden 

en praktijkgerichte illustraties waarmee 

hij zijn betoog kruidde, was de Leuvense 

realiteit steeds prominenter aanwezig. 

Na enige tijd zou ‘mijn kapper’ zelfs 

een autoriteit worden, bijna zoals Steve 

Stevaert een decennium later ‘mijne pa’ 

opvoerde als ‘gezond verstand’ tegen allerlei 

evidenties die in de Wetstraat (of op 

het stadhuis) leefden, of ze nu ingegeven 

waren door linkse, rechtse of gewoon ambtelijke 

of bestuurlijke vooringenomenheid. 

Frank Vandenbroucke had ook een boekje 

- of eerder een boek - geschreven, op uitnodiging 

van het Davidsfonds nog wel: Over 

dromen en mensen, waarin hij een helder 

betoog bracht over heden en toekomst van 

het socialisme en de sociaaldemocratie. Hij 

smokkelde er nochtans inzichten binnen 

van denkers die niet uit de eigen familie 

kwamen: John Rawls, Pierre Rosanvallon, 

Marc Walzer en Herman Deleeck - die 

laatste werd in de socialistische familie nog 

altijd gewantrouwd wegens zijn christen- 

democratisch engagement. 

Maar dat werd toen amper opgemerkt. Er 

wàs misnoegdheid over Over dromen en 

mensen, maar dan omdat het bij de 

Leuvense uitgeverij Davidsfonds was uitgegeven. 

Logisch, het was ook het idee van de 

uitgever uit de Blijde Inkomststraat: de 

Forumreeks was een voor die tijd interessante 

formule om de horizon van het 

klassieke Davidsfondspubliek te verbreden 

door hen te confronteren met inzichten 

van auteurs van uiteenlopende achtergrond: 

onder meer Hugo Schiltz, Herman 

Van Rompuy, Luc Versteylen en Marc 

Grammens schreven er een boek voor, en 

dus ook Frank Vandenbroucke. Voor vrijzinnige 

middens, die zich vooral in Gent en 

Antwerpen situeerden, was dat not done: 

een socialistisch voorzitter die publiceerde 

bij een uitgeverij die zich profileerde als 

Vlaams en christelijk. En dus moest er een 

overdruk gemaakt worden, uitgegeven 

door de ‘eigen’ Socialistische Standpunten. 

Een beetje socialist hoefde toch geen kaft 

aan te raken met het Davidsfonds-logo erop? 

Ook die scherpslijperij was het Leuvense 

socialisme vreemd. Frank Vandenbroucke 

had een katholieke achtergrond, Louis 

Tobback noemde hemzelf en zijn hele 

familie ‘overtuigde “VUB”ers’. Maar die 

vrijzinnigheid was een persoonlijke overtuiging, 

niet georganiseerd in humanistische 

kringen, laat staan dat het wortelde in 

de in Leuven eveneens actieve maçonnieke 

werkplaatsen. Het Leuvense socialisme 

was en is religieus tolerant, niet uit pragmatisme, 

maar uit overtuiging. Het zou later 

bovendien pragmatisch blijken om een 

stad te besturen die nu eenmaal de zetel is 

van belangrijke katholieke instellingen en 

daarmee gelieerde bedrijven met voorop 

natuurlijk de alomtegenwoordige universiteit, 

de universitaire ziekenhuizen, en een 

bijzonder goed uitgebouwde katholieke 

onderwijsinfrastructuur, de Boerenbond 

en haar verzekeringen, haar bank, haar 

organisaties …. Niet dat die katholieke gemeenschap 

een hecht cluster was. Tussen 

de rectoren van de katholieke universiteit 

en de CVP-burgemeesters op het Leuvense 

stadhuis was de verstandhouding minder 

optimaal dan ze had kunnen zijn. 

‘Het stadspark is eigenlijk een binnentuin 

1995-... | 189


van de universiteit’, plaagde rector Roger 

Dillemans burgemeester Fred Vansina, en 

dat illustreerde de verhouding een beetje. 

Wat had de universiteit eigenlijk aan de 

stad, behalve dat ze toevallig in die stad 

lag? Om maar te zeggen: hoe massaal de 

katholieke aanwezigheid in Leuven ook 

was, ze was niet massief: er zaten vele 

barsten in het beton. 

zwarte zondag 

En tegelijk zou het fout zijn de periode 

1988-1994 als een glorierijke opstap naar 

nog een successtory te zien. Dat was het 

niét. De SP beleefde haar electorale hoogtepunt 

bij de Europese verkiezingen van 

1984. Met Karel Van Miert als kopman was 

ze toen zelfs de grootste Vlaamse partij, 

ook al omdat de CVP- en PVV-kopstukken 

in tijden van harde en impopulaire maatregelen 

de confrontatie met de kiezer niet 

aandierven en dus zwakke lijsten indienden. 

Ook de parlementsverkiezingen van 1985 

en 1987 kenden een gunstige uitslag. 

Daarna ging het snel achteruit. 

De verkiezingen van 1989, zonder Karel 

Van Miert maar met Marc Galle, kennen 

een bittere afdronk met stemmen- en 

zetelverlies, en het plotse besef dat het 

Vlaams Blok onweerstaanbaar aan het 

opkomen was. De verkiezingen van 1991 

(‘Zwarte Zondag’) versterkten dat beeld: 

voor het eerst doken de Vlaamse socialisten 

onder de 20%. Maar niet overal. Laten we 

opnieuw Hugo De Ridder (De strijd om de 16) 

aan het woord, die vele jaren eerder zo 

sceptisch was over de bestuurlijke kwaliteiten 

van Tobback. Wat was zijn oordeel na 

de eerste parlementsverkiezing waarvoor 

minister Tobback zich bij de kiezer moest 

verantwoorden? ‘De SP die op 24 november 

181 727 stemmen verloor of 19 procent 

van zijn aanhang, had toch twee troeven in 

handen. Het boegbeeld Tobback had in zijn 

arrondissement de score van zijn partij 

met 5 procent omhooggestuwd en behaalde 

een fraaie 54 072 naamstemmen (+27 341), 

terwijl partijleider Vandenbroucke er 25 

435 (+16 109) verzamelde.’ 

Tobback was trouwens als boegbeeld van 

zijn partij de campagne ingegaan, met 

de slogan ‘Gezond verstand’, maar in de 

toenmalige kiesorganisatie stond hij op een 

senaatslijst die beperkt was tot Vlaams- 

Brabant. Maar de slogan kleefde al op de 

man: geen nonsens, geen wereldvreemdheid. 

En voor het eerst bewees hij dat 

het bereik van de socialisten in Vlaams- 

Brabant véél groter was dan de klassieke 

linkse achterban alleen. 

Dat besef van eigen kunnen spoorde met 

de analyse van ‘Zwarte Zondag’. Een van 

de toen opgang makende verklaringen was 

dat de traditionele partijen ‘de wijken’ 

hadden verwaarloosd, en dat men dringend 

terug moest investeren in het plaatselijke 

niveau, het concrete bestuur. Werd het 

politieke personeel wel goed ingezet? 

Was de professorale Vandenbroucke wel 

de juiste man om het gezicht te zijn van 

een partij met een toch nog altijd zeer 

volkse aanhang? Volgde de SP wel de juiste 

politieke koers? Probeerden de socialistische 

mandatarissen in hun discours niet 

te veel de nieuwe progressieve ‘elite’ te 

behagen - reken daar ook maar verlichte 

leerkrachten, geëngageerde wereldwinkeliers 

en activisten allerhande enz. bij - en 

had men niet wat hautain de rug gekeerd 

naar de gewone man, zij het niet meer ‘met 

de pet’?

het tobback-effect: 


van 

oktober 1994 

Ineens lagen de knikkers in Leuven goed, 

om niet te zeggen uitstekend. Er was, 

zoals hierboven uitgelegd, een socialisme 

gekomen dat blijkbaar aantrekkelijk was 

voor grote groepen mensen. Het absolute 

kopstuk van de plaatselijke SP, Louis 

Tobback, had zich op Binnenlandse Zaken 

geprofileerd, ook als kundig bestuurder. 

Electoraal stond hij op of dichtbij zijn toppunt. 

De slogan ‘Tijd voor Tobback’ hoefde 

niet meer uitgevonden worden: het was 

alleen nodig die te formuleren. 

Tegelijk stonden de politieke tegenstanders 

ongewoon zwak, en dat allemaal tegelijk. 

PVV en VU hadden geen goede en alleszins 

geen lokale kopmannen met een breed 

draagvlak, en Agalev eigenlijk ook niet. En 

tot algemene verwondering organiseerde 

de CVP haar eigen verdeeldheid. Fred 

Vansina had vooraf aangekondigd dat hij 

geen kandidaat meer was om zichzelf op te 

volgen, maar was dat te elfder ure wel. Tot 

groot ongenoegen van Carl Devlies, die zich 

graag wilde positioneren als de CVP’er van 

de jonge generatie. Op de koop toe claimde 

ook ACW’er Bart Massart de leiding van 

zijn partij (Devlies is geen man van de 

arbeidersbeweging). Het sowieso al weinig 

ambitieuze en vooral weinig coherente 

beleid van een nogal grijs college had dus 

geen echte ‘advocaat van de verdediging’. 

Na de verkiezingen zou Tobback trouwens 

erkennen: ‘Een voetbalploeg die met 2-0 

wint, kan dat meestal alleen maar omdat 

men beter is dan de tegenstand. Een ploeg 

die met 6-0 wint, kan dat alleen als de 

tegenstand meewerkt: als die zwakker 

presteert dan normaal.’ Ook dat was de 

Leuvense realiteit. 

Daartegen bracht de socialistische oppositie 

haar superkanon in stelling. Politiek 

noch verbaal konden in die tijd weinigen 

tegen Tobback op: niet echt in de nationale 

politiek, al helemaal niet op het Leuvense 

toneel. Waarbij toch de rest van de SP-lijst 

intelligent werd ingevuld. Tobback besefte 

bijvoorbeeld dat hij niet goed lag bij de 

nieuw-progressieve kiezers. Vandaar dat 

hij behoorlijk wat plaats maakte voor een 

groepje (Jaak Brepoels, Marij Aerts, Denise 

Vandevoort) dat onder aanvuring van 

oud BRT- en VTM-journalist Daniël Buyle 

als ‘zout in de pap’ de slag aanging om de 

‘rood-groene’ kiezer. Er waren nog heel 

wat plaatsen voor klassieke socialisten, 

oud (Arthur Van Zeebroeck) en jong (Dirk 

Robbeets, Karin Jiroflée), of uitgesproken 

travaillistisch (ex-Philips-vakbondsafgevaardigde 

Annie Ackermans). Maar ook 

de piepjonge Saïd El Kadraoui werd al op 

de SP-lijst geloosd: uittredend preses van 

Historia, de kring van de studenten geschiedenis, 

en vooral het eerste allochtone 

gezicht, in een tijd dat dit nog niet evident 

was. En natuurlijk was er Tobback zelf. Het 

resultaat was een massieve aardverschuiving. 

Journalisten die verzamelden bij het 

Heverleese schooltje waar de stemmen 

geteld werden, zagen een wanhopige liberale 

schepen Staf Nieuwling als eerste naar 

buiten komen. Nieuwling kon maar één zin 

stamelen: ‘Tobback, Tobback, Tobback. Alles 

is Tobback. Niets tegen te doen’. Nieuwling 

besefte dat de rooms-blauwe meerderheid 

gebroken was en hij het schepencollege 

vaarwel kon zeggen. De avond van de 

verkiezingen reikte Louis Tobback de hand 

aan de CVP. Fred Vansina trad terug, Carl 

De Vlies werd de junior partner in de coalitie. 

Al wist Tobback dat je een partner niet 

als een kleintje behandelde, en zeker niet 

de CVP in Leuven. 

De gemeenteraadsverkiezingen van 1994 

waren voor Leuven het begin van een 

nieuw tijdperk, voor de SP leek het evenwel 

een fase af te sluiten. Het bewuste jaar 

1994 was een uitzonderlijk verkiezingsjaar. 

Dat jaar waren er immers ook Europese 

verkiezingen. Die hadden groot nationaal 

belang, want de (door peilingen opgefokte) 

verwachting was dat de VLD - de opvolger 

van de oude liberale PVV, nu gemodelleerd 

als de ‘Partij van de Burger’ (dus de 

‘Partij tegen de Staat’) - zou uitgroeien tot 

de sterkste formatie. Vijfentwintig procent 

van de stemmen leek al binnen, de enige 

vraag die telde, was of het dertig procent 

zou worden of niet. Het werd helemaal 

niets. De VLD deed het amper beter dan de 

oude PVV, CVP en SP hielden netjes stand 

1995-... | 191


Vóór de fusie bestonden tussen de 

deelgemeenten vrij sterke politieke 

verschillen. Prof. em. Herman 

Vanderhaegen stelde vast dat 

de oude socio-economische 

differentiatie en traditionele 

krachtsverhoudingen tot in 

1995 weerspiegeld bleven in de 

verkiezingsuitslagen. CVP en SP 

speelden haasjeover als grootste 

partij voor de kamerverkiezingen 

(resp. 30% in 1987 en 31% in 

1995). Voor de gemeenteraad 

gaf de uitslag in 1988 nog een 

vrij traditioneel beeld: overwicht 

van de CVP met bijna 40% ver 

voor op de SP met 25% en VLD 

(16%), Agalev (10%), Volksunie 

(6%) en Vlaams Blok (2%). 

Het CVP-overwicht was heel 

duidelijk in het zuiden, waar 

Heverlee een zekerheid bleef. De 

socialisten bleven dominant in 

al de kieswijken van Wilsele, in 

de traditionele arbeidersbuurten 

van Leuven-stad en in het 

centrum van Kessel-Lo. 1994 

gaf een totaal ander beeld. Op 

een paar zuidelijke Heverleese 

wijken (professorenwijk en 

Egenhoven) en het landelijke 

Korbeek-Lo na, scoorde Louis 

Tobback in een paar traditionele 

CVP-burchten, terwijl het 

overwicht op de nummer 

2 in de oude socialistische 

wijken verpletterend was. De 

noordelijke helft van Leuven 

was de SP-zone bij uitstek. In 

het zuiden en in Nieuw Kwartier 

was er sprake van een echte 

doorbraak. 

Bij de kamerverkiezingen van 

1995 scoorden beide partijen 

minder goed, wat te wijten 

was aan de aanwezigheid van 

sterkere figuren bij de andere 

partijen. Zo behaalde de VLD 

met Rik Daems 50% meer 

stemmen, terwijl de VU met 

Willy Kuypers haar aandeel 

verdubbelde. Opvallend bij deze 

kamerverkiezingen was de 

terugval van de kersverse coalitie 

in de stad van samen 67% 

(gemeenteraad 1994) naar 54%. 

H. VAN DER HAEGEN, in: Belgeo. 

Belgisch tijdschrift voor geografie, 2001, 

nrs. 1-2, pp. 77-91. 

26,2 

Leuven 

Gemeenteraadsverkiezingen 

1988-1994 1988 

(toch ten opzichte van 1991), waarmee 

voor de partijleiding ook een hoofdstuk 

afgesloten werd. Bovendien stonden in 

1995 al nieuwe parlementsverkiezingen 

voor de deur. 

En dus voerde de SP-top reeds de maandag 

na de verkiezingen een onverwachte 

herschikking van de partijtop door. Louis 

Tobback werd niet alleen burgemeester 

van Leuven, hij zou tegelijk voorzitter van 

de SP zijn. Frank Vandenbroucke werd 

vicepremier en minister van Buitenlandse 

39,7 

34,3 

47,6 

Wilsele 

28,01 

42,93 

Wijgmaal 

27,8 

41,4 

Kessel-Lo 

17,8 

37 

Heverlee 

Zaken, in opvolging van Willy Claes, die 

secretaris-generaal van de NAVO werd. 

Johan Vande Lanotte volgde Tobback op op 

Binnenlandse Zaken. Die nam afscheid van 

dat departement (dacht hij toch), en koos 

voor de partij en voor Leuven. Waarbij de 

nieuwe burgemeester, nu achttien jaar geleden, 

de profetische woorden uitsprak: ‘Ik 

klamp mij niet aan het ministerschap vast. 

Want het mandaat dat ik op mijn zestigste 

bekleed, zal mijn laatste zijn. Dat heb ik 

aan mijn vrouw beloofd.’ 

19,91 

Korbeek-Lo 

1994 

36,21 

< 15% 

15-19% 

20-24% 

25-29% 

30-34% 

35-39% 

40-44% 

45-50% 

> 50% 

25,41 

40,5 

Groot Leuven 

1988 

1994

het beloftevolle begin, 

het ruwe ontwaken 

het rood-roomse college… 

Zo begon het burgemeesterschap van Louis 

Tobback en kreeg Leuven een socialistisch 

bestuur. Correctie: een ‘rood-rooms’ bestuur. 

Dat was in het begin even wennen, 

want emotioneel was het niet meteen koek 

en ei tussen twee partijen die bijna achttien 

jaar lang elkaar beschouwden als ‘hun 

eerste politieke tegenstander.’ Het politieke 

doel van de SP was de rooms-blauwe coalitie 

te breken, dat van de CVP de socialisten 

zo lang mogelijk uit het stadhuis te houden. 

Zeker jongere en laten we zeggen enthousiastere 

SP’ers moesten door Tobback 

met enig geduld uitgelegd worden dat het 

voortaan afgelopen was met ‘de sissen’ 

of ‘tsjeven’ als baarlijke tegenstanders te 

zien. ‘We zitten nu in dezelfde coalitie. We 

zijn partners.’ En omgekeerd moesten niet 

weinig CVP’ers de bittere nasmaak van de 

zware verkiezingsnederlaag doorspoelen, 

en leren leven met het besef dat men na 

zoveel jaren ineens ‘maar’ de tweede partij 

van Leuven was. 

Maar het zou vrij snel werken. De basis 

werd de voorbije jaren al gelegd: het 

Leuvense socialisme was bepaald niet 

antikatholiek. Bovendien had Tobback 

zich in de regering als een gedeclareerd 

medestander ontpopt van de christendemocratische 

premier Jean-Luc Dehaene. 

Tijdens een van de nationale partijcongressen 

onder zijn voorzitterschap, liet hij 

de zaal trouwens applaudisseren voor de 

CVP-premier: een zelden gezien gebaar 

van politieke loyauteit. De relatie tussen 

de nieuwe Tobback (SP) en eerste schepen 

Carl Devlies (CVP) werkte bijzonder goed, 

wellicht omdat ze complementair zijn. Alle 

belangrijke beslissingen werden vooraf 

doorgesproken, de twee bestuurspartijen 

vochten geen discussies op straat uit. 

Ze hebben allebei ook een ander profiel: 

Devlies zocht de media niet op, en de media 

zochten Tobback op. 

1995-... | 193 

L.: PaulO in Gazet van 

Antwerpen 

11 oktober 1994


… komt niet uit de lucht 

gevallen 

De goede relaties met de lokale christendemocratie 

verliepen niet alleen via de 

CVP’ers of CD&V’ers in het schepencollege. 

Al vlug viel op dat Louis Tobback een 

merkwaardig goede verstandhouding 

ontwikkelde met ‘the powers that be’ in 

Leuven, ook als die zich situeerden in de 

christelijke zuil. 

Zijn uitstekende relatie met Jos Daniëls, de 

topman van ABB (nu KBC-verzekeringen) 

was spreekwoordelijk. Knack schreef in 

die tijd: ‘Louis Tobback heeft de politieke 

daadkracht, Jos Daniëls de economische 

ruggengraat.’ 

Ook met de Katholieke Universiteit van 

Leuven zouden de relaties bijzonder goed, 

zelfs hartelijk zijn. Ook al was Tobback een 

alumnus van de Vrije Universiteit Brussel 

(VUB), als burgemeester van Leuven trok 

hij de kaart van de universiteit van zijn 

stad. Het begin van het nieuwe millennium 

kende een van de belangrijkste strategische 

ontwikkelingen van de K.U.Leuven, 

namelijk het vaste samenwerkingsverband 

tussen de Leuvense universiteit en die 

van Hasselt, en tussen de Leuvense en de 

Limburgse associatie. Het was een merkwaardig 

toeval dat die mee vorm werd 

gegeven door Leuvense en Limburgse 

(Stevaert, Claes) socialisten. Tenminste in 

dit stuk België is de schoolstrijd geschiedenis 

geworden. Dat de appreciatie voor 

het stadsbestuur vanuit de Katholieke 

Universiteit oprecht is, werd wel duidelijk 

toen professor Koenraad De Backer, de 

algemeen beheerder van de universiteit, in 

Trends liet noteren: ‘De grote ontwikkeling 

van de stad kwam er met Louis Tobback. 

Het post-95-tijdperk.’ 

Terug naar 1995. Het nieuwe stadsbestuur 

begon met bijzonder veel dadendrang. Dat 

kon omdat, naar het woord van Tobback, 

de vorige bestuursmeerderheden veel te 

voorzichtig waren geweest: de stadskas zat 

overvol. De ene publieke investering zou 

de andere opvolgen, en dat was zeer uitnodigend 

voor private investeerders. 

Leuven boomde. 

het stadscentrum wordt 

het hart van de stad 

Dat begon in het stadscentrum. Wie niet 

goed keek, zag vooral stadsverfraaiing: 

de Grote Markt die verkeersvrij werd 

gemaakt, het asfalt dat werd opgebroken 

en vervangen door kasseien. Handelaars 

zagen aanvankelijk vooral dat het verkeer 

niet meer zo onbelemmerd en algemeen 

circuleerde dan voorheen en startten 

een campagne: ‘Gebroken hart’. Vandaag 

zullen de meeste actievoerders van toen 

erkennen dat Leuven effectief een hart 

kreeg. Hoe was de toestand voorheen? De 

Sint-Pieterskerk fungeerde feitelijk als een 

‘rond punt’. Leuven kende een specifiek 

stratenplan: eigenlijk een wiel (de ring) 

met spaken (de binnensteedse invalswegen) 

en een naaf (de Sint-Pieterskerk). Alle 

verkeer werd naar het stadshart gezogen, 

en daar ‘draaide’ het. Op het openbaar vervoer 

na werd die centrale naaf tussen het 

stadhuis en de voornaamste kerk verkeersvrij 

en moest ook het verkeersplan van de 

hele binnenstad gewijzigd worden. 

Leuven werd niet verkeersvrij. Het ‘lussenplan’ 

maakte het doorgaand verkeer wel 

onmogelijk. Dat vereiste weer de heraanleg 

van straten als de Bondgenotenlaan, of - 

veel essentiëler - een volledig ‘herdenken’ 

en heraanleggen van de ring. 

Vooral het stationsplein, dus de voornaamste 

aansluiting tussen stad en ring, moest 

ingrijpend vernieuwd worden. De legendarische 

frietkoten verdwenen, maar ook 

dat was eigenlijk een detail. Veel belangrijker 

was de ondertunneling van de ring, 

waardoor er één groot plein kwam en het 

station tot bij de stad werd getrokken. Dat 

vereiste dus ook een grote herdenking van 

dat station, een bijzonder geslaagde innovatie 

met een ondergrondse parking en 

een nieuwe ondertunneling naar Kessel- 

Lo, een project dat architecturaal gemarkeerd 

werd door de bouw van het nieuwe 

provinciale hoofdkwartier van De Lijn. 

Tegen die zeer ingrijpende plannen kwam 

verzet, onder meer van een actiecomité 

dat het ‘hoefijzerprincipe’ bepleitte: de 

ring mocht vooral niet afgewerkt worden 

tot een echte ring. Er moest een obstakel

lijven, omdat anders het verkeer in regel 

over die ring zou rijden. 

Dat was inderdaad de bedoeling, maar de 

- terechte - vrees van het protesterende comité 

werd niet bewaarheid: dat de onveiligheid 

door het vele verkeer met sprongen 

zou toenemen. En dat komt weer door een 

rigoureus, zelfs onverbiddelijk beteugelingsbeleid: 

de Paal Ziet U. De snelheid op 

de ring ligt laag, de flitspalen zijn alomtegenwoordig. 

De Leuvenaar heeft er even 

aan moeten wennen (en betalen), maar het 

werkt wel: het aantal ongelukken daalde, 

de verkeersveiligheid steeg met stip, zelfs 

in die mate dat Leuven federale toelagen 

voor de verhoging van verkeersveiligheid 

mis liep omdat de statistiek ‘te goed’ was. 

(Bij de grote leasingmaatschappijen, waar 

dus alle boetes binnenkomen van bestuurders 

van bedrijfswagens, is ‘de Leuvense 

ring’ een begrip: een disproportioneel percentage 

van snelheidsovertredingen komt 

uit Leuven, wegens a) de lage snelheid 

en b) de even disproportionele pakkans. 

Maar: het verkeer in de stad werd merkbaar 

veiliger. 

‘groot-leuven’ wordt 

een stad 

We hebben dit voorbeeld wat uitvoeriger 

uitgewerkt, omdat het zo kenmerkend is 

voor de aanpak van het rood-roomse college. 

De Grote Markt wordt niet met kasseien 

belegd omwille van het toerisme, of omdat 

dit zo charmant lijkt. De heraanleg van de 

Grote Markt was tegelijk een eerste fase en 

een vliegwiel van de vernieuwing van het 

stadscentrum, en van een reorganisatie 

van het verkeersplan van Leuven, en van 

een nieuwe - in omvang fluks toenemende 

- rol voor het openbaar vervoer, en uiteindelijk 

het begin van de grote renovatie 

van het hele gebied tussen de havenkom 

en de Tiensesteenweg. De uitwerking van 

dat hele project is achttien jaar later nog 

altijd work in progress, maar het is wel 

erg snel na het aantreden van het college- 

Tobback I begonnen. En het heeft Leuven 

fundamenteel veranderd: niet alleen van 

uitzicht, ook van leefbaarheid, van woonkwaliteit, 

en ten slotte van ‘standing’ tussen 

de steden. 

1995-... | 195 

L.: De ‘Vel-site’ 

Stadswoningen aan de Dijle 

(Pereboomstraat) 

R.: Vriesenhof, 2011


Leuven is niet meer de studentenstad met 

zijn frituren, zijn cafés, zijn restaurants voor 

ieders beurs, en alles wat daar verder bij 

hoort. Leuven is veel meer ‘stad’ geworden. 

Het is trouwens onbegonnen werk om alle 

grote projecten op te sommen die in die jaren 

of later een begin kenden. De oppositie 

was en is trouwens vaak bijzonder kritisch 

voor die bouwwoede, en termen als ‘megalomaan’ 

of ‘grootheidswaanzin’ zijn meer 

dan eens gebruikt. Een meer gematigde 

variant van die kritiek is dat het Leuvense 

bestuur wel erg zwaar inzet op stenen, en 

dus minder oog heeft voor mensen. 

Het klopt dat publieke investeringen zich 

aan een ook voor de buitenwereld opvallend 

tempo voltrekken. Zeker als het gaat 

om projecten als de vernieuwing van de 

voormalige Philips-site, waar dan nog 

eens een zwembad plus sportcomplex 

bijkomen, politie- en postkantoren, plus 

veel plaats voor bedrijven. Maar tegelijk 

werden ook de twee oude sociale huisvestingsmaatschappijen 

gefuseerd, en werd 

er tegen een even verschroeiend tempo 

gebouwd, verbouwd, afgebroken en opgericht. 

De renovatie van Sint-Maartensdal, 

de modernistische woonwijk van Renaat 

Braem, was ongetwijfeld de meest spectaculaire 

operatie, en logistiek allesbehalve 

een sinecure, maar lang niet de enige. De 

fusiemaatschappij Dijledal renoveerde aan 

een tempo van maar liefst 100 woningen 

per jaar. 

Zo was Leuven vanaf 1995: een voortdurend 

veranderend bouwwerf. Work in 

progress tegen hoog tempo. En het is niet 

zo dat de Leuvense socialisten die evolutie 

hebben ondergaan. Ze hebben ze getrokken. 

in leuven ‘brandt de lamp’ 

Het Leuvense stedelijk beleid kwam nog op 

een andere manier in de kijker. Een die geheel 

en al een zaak was van de burgemeester. 

Zoals gezegd was Tobback partijvoorzitter. 

Een mandaat dat hij steeds minder 

uitoefende vanop het partijhoofdkwartier 

in de Brusselse Keizerslaan,en steeds 

vaker vanuit zijn bureau in het historische 

Leuvense stadhuis. Journalisten, coalitie- 

partners, partijgenoten, hoge ambtenaren, 

leiders van sociale organisaties: ze moesten 

niet naar Canossa, maar naar Leuven. 

Pour la petite histoire: het was op een café 

op de Grote Markt dat Louis Tobback en 

Patrick Janssens in 1999 een beslissend 

gesprek voerden over het feit of die laatste 

de reclamesector vaarwel zou zeggen om 

voorzitter van de Socialistische Partijj te 

worden. Geen Leuvenaar die ervan opkeek 

dat de burgemeester een glas dronk met 

‘ne rare smalle in T-shirtje’. 

Tobback zat niet alleen fysiek in Leuven, 

stedelijk beleid en de inzichten die hij verwierf 

namen ook mentaal een belangrijke 

plaats in. Dat kwam natuurlijk niet omdat 

hij als burgemeester ineens een ahaerlebnis 

kreeg. Maar hier gebeurde wel de 

toetsing aan inzichten die al langer aan het 

rijpen waren, en die hij zou uitschrijven 

in zijn boekje Zwart op Wit. Had hij met 

Afscheid van een stiefzoon de socialistische 

partij gewaarschuwd voor een fout begrip 

van de overheid en de staat, dan verhief hij 

zijn stem over een verkeerde traditie die 

progressiviteit verwarde met permissiviteit. 

Als bestuurder had Tobback geleerd - 

en maakte hij elke dag mee - dat socialisme 

en laissez-faire bepaald geen synoniemen 

waren. 

Dat werd gevoed door een ander besef. 

Met lede ogen hadden socialisten als Louis 

Tobback de opgang van het Vlaams Blok 

meegemaakt, en vooral de raid die Dewinter 

en kornuiten hielden bij de arbeidersklasse. 

Grosso modo waren er twee strekkingen 

om het Blok te bekampen. De eerste 

zwoer bij een offensieve maatregel als 

stemrecht voor allochtonen en betogingen 

en campagnes tegen extreemrechts. Onder 

impuls van de inzichten van de Brusselse 

socioloog Mark Elchardus was er ook een 

andere school. Elchardus vroeg de sociaaldemocratie 

om haar politiek fundamenteel 

te herzien en niet alleen in haar sociaaleconomisch 

beleid, maar ook in ‘de cultuur’ 

van haar beleid terug dichter aan te leunen 

bij de arbeidersklasse, of ‘de gewone man’, 

of ‘de lagere inkomens’. Over de terminologie 

kan men blijven discussiëren. Dat 

leunde sterk aan bij de inzichten van Louis

Tobback zelf. Op het partijcongres waarop 

hij gemandateerd werd als SP-voorzitter, 

las hij een stukje voor uit het werk van de 

oude Nederlandse sociaaldemocratische 

voorman Koos Vorrink (1891-1955). 

Wie was die Vorrink waar Tobback zich 

enigszins aan spiegelde? Franz 

Tielemans inspireerde zich in zijn jonge 

jaren op diens Arbeidersjeugd en introduceerde 

daar een ‘hollandse’ invloed in 

het Belgische socialisme. Maar dat terzijde. 

Koos Vorrink stond geboekstaafd als 

autoritair: ‘Dat gebeurde in hoofdzaak in 

de vorm van monologen, want luisteren 

was niet zijn sterke kant.’ Hij was een 

sociaaldemocraat die vond dat zijn partij 

zich niet mocht beperken tot de klassieke 

socialistische ‘basis’, maar zich naar een 

veel bredere volkse massa moest richten. 

Dit moest niet alleen gebeuren met sociaaleconomische 

eisen, maar ook door het 

blijven hameren op een aantal dragende 

waarden in de samenleving. Vorrink ging 

daar in zijn tijd veel verder in dan Tobback 

ooit zou doen (hij was bijvoorbeeld een 

geheelonthouder, Vorrink dan), maar inzake 

fundamentele politieke visie en bijna 

instinctmatig aanvoelen van wat juist, goed 

en fout was, lagen ze niet ver van elkaar. 

mei ’68 steeds verder weg 

Het zal wel de ironie van de geschiedenis 

zijn dat uitgerekend in Leuven werd afgerekend 

met deze erfenis van ‘mei achtenzestig.’ 

Zo modelleerde Louis Tobback ook 

de socialistische politiek, zowel op stedelijk 

als op nationaal niveau, waar elk nationaal 

interview gekruid en geïllustreerd werd 

met voorbeelden uit de Leuvense praktijk. 

Vanaf dag één zette de burgemeester de 

toon. Sommige van die incidenten wekken 

vandaag nog een glimlach op. Zijn 

dreigende taal toen er nabij het station 

een seksshop werd geopend: die is er nog 

altijd, maar er kwam er wel geen tweede 

meer bij. Zijn misbegrepen opzegging van 

het huurcontract van een horeca-uitbating 

in de historische raadskelders van het 

stadhuis: dat was van Spaans restaurant 

geëvolueerd naar een variant op een cowboysalon 

met jongerenactiviteiten. Onder 

meer een tatoeëerder maakte zijn opwachting. 

Toen de burgemeester aankondigde 

dat de zaak dicht ging, maakte een Belgaverslaggever 

daarvan dat dit was omdat 

Tobback ‘tegen getatoeëerde jongeren’ was. 

Quod non, maar omdat Tobback al een 

uitgesproken ‘flinks’ imago had, kwam dat 

enigszins geloofwaardig over en was het 

misverstand niet makkelijk uit de wereld 

te helpen. 

Er waren ook ernstiger meningsverschillen, 

maar steeds met dezelfde basis: we 

gaan niet onnozel doen omwille van het 

‘alles mag, alles kan’. Een straathoekwerkster 

die informatie over druggebruik van 

twee broers niet had doorgegeven aan de 

politie, werd zonder pardon ontslagen, 

ook al handelde ze volgens de richtlijnen 

van haar diensthoofd. Maar het stadsbestuur 

trok een lijn, en week daar niet van 

af. Toen Tom Lanoye en René Los in een 

ceremonie op het Antwerpse stadhuis 

trouwden - op dat moment was er nog geen 

homohuwelijk -, onder het toeziend oog 

trouwens van burgemeester Leona Detiège, 

een partijgenote van Tobback, was deze 

niet te spreken over wat hij aanstellerij 

vond, een zinloze ceremonie. In interviews 

kon hij dan hoogst cassant uit de hoek 

komen: ‘Ik haakte af bij het circus dat Tom 

Lanoye van zijn huwelijk met René Los wilde 

maken op het stadhuis in Antwerpen’, 

blikte hij op die heisa terug in De Morgen. 

‘Ik ben er absoluut niet van overtuigd dat 

dat de goede zaak diende. Nog altijd hebben 

heel wat jongeren ernstige problemen 

om uit de kast te komen omdat ze bang zijn 

voor de reacties van hun omgeving. Voor 

tien homo’s die zich zeer expressief outen, 

zijn er negentig die dat niet durven. Mijn 

bekommernis gaat naar die negentig anderen, 

die absoluut niet geholpen worden 

door de cinema van die andere. De enige 

die van zo’n expliciet gedrag beter wordt, 

is de homo die zoveel mogelijk boeken 

moet verkopen.’ 

Dat Tobback ook graag provoceerde in zijn 

kritiek op een bepaalde ‘linkse kerk’, nam 

hij erbij met de glimlach - of eerder met 

de grijns: ‘Weimar aan de Dijle. Dat is de 

ambitie.’ 

1995-... | 197


bovensteeds netwerk 

En er was het geloof dat deugdelijk bestuur, 

vooral in de steden, het verschil kon 

maken. Daarom organiseerde Tobback een 

overleg met socialistische burgemeesters 

en stedelijke bestuurders, onder meer 

Leona Detiège van Antwerpen, Frank Beke 

van Gent, Geert Bervoets van Mechelen 

en de nieuwe ster aan het socialistische 

firmament, Steve Stevaert van Hasselt. Met 

een rood-groene lijst, die toen nog heel 

revolutionair ‘spa’ heette - een samengaan 

van SP en Agalev - had die in de hoofdstad 

van Limburg de rooms-blauwe coalitie 

gebroken. Aanwezigen bij dat interne 

burgemeestersoverleg herinneren zich 

twee zaken. Eén: ‘Het was de zorg van 

allen om extreemrechts af te stoppen, om 

opnieuw tot een coherent beleid te komen. 

Daarvoor werd alles in stelling gebracht.’ 

Dat zag men inderdaad aan de regeringsmandaten 

en andere functies die de SP 

claimde. Toen Louis Tobback op 1 januari 

1995 aantrad als burgemeester, bestond de 

hele voogdij al snel uit partijgenoten: Johan 

Vande Lanotte was federaal minister van 

Binnenlandse Zaken, vanaf 1995 werd Leo 

Peeters Vlaams minister van Binnenlandse 

Aangelegenheden, en Lodewijk De Witte 

werd de eerste gouverneur van Vlaams- 

Brabant. Zowel Vande Lanotte als De Witte 

waren gewezen kabinetschefs van Tobback. 

Die bestuurlijke bovenstructuur zal zeker 

niet hinderlijk geweest zijn voor een stad 

als Leuven. 

En er vond nog een tweede fenomeen 

plaats in dat intern overleg: ‘Men zag hoe 

Stevaert zich eerst optrok aan Tobback, 

en vervolgens stilaan andere klemtonen 

legde. Het was de zoon die eerst alles leerde 

van de vader, en vervolgens een eigen 

koers begon uit te zetten. Ze hadden juist 

dezelfde zorg: via ‘gezond verstand’ en 

goed beleid een ruimer publiek aanspreken 

dan de oude socialistische kern. De nieuwe 

stijl kondigde de komst van paars aan. 

We wisten dat toen nog niet, maar we 

begonnen het wel aan te voelen.’ 

1995: ‘het einde van een 

politieke generatie’? 

Maar lang voor paars er kwam, was er 

natuurlijk eerst dat dramatische jaar 1995, 

met de Agusta-affaire. Dat was een omkoopzaak 

die aan het licht kwam in het 

onderzoek naar de moord op PS’er André 

Cools, en die via de PS uiteindelijk ook de 

SP bleek te hebben besmet. En van Agusta 

ging het naar alle vormen van partijfinanciering 

en zwart geld. Met dramatische 

gevolgen, ook in het Leuvense. Frank 

Vandenbroucke moest ontslag nemen als 

minister van Buitenlandse Zaken. Tobback 

deelde niet in de klappen, maar moest 

de partij rechthouden. De burgemeester 

van Leuven was weer helemaal nationaal 

voorzitter en werd zelfs boegbeeld van zijn 

partij. De officiële slogan ‘Uw sociale zekerheid’ 

met een foto van een grimmige Louis 

Tobback, maakten duidelijk dat de inzet 

hoog was, want intussen voerde VLD een 

harde campagne tegen de verzorgingsstaat. 

Dit ging hand in hand met een meer informele 

actie ‘De SP is nodig’. Het resultaat 

was een onverwachte meevaller. Ondanks 

de gerechtelijke acties, ondanks het enorme 

schandaal waar de Vlaamse socialisten 

in terecht gekomen waren, verloren ze 

de parlementsverkiezingen niet. Daar zat 

de figuur Tobback voor veel tussen. Niet 

alleen om zijn confronterende analyse van

de wijze van politiek die tot dan was bedreven: 

‘Dit is het einde van een politieke 

generatie. Van mijn generatie’. Maar ongetwijfeld 

ook om het vertrouwen dat hij 

genoot. En dat kwam ook door zijn parlervrai. 

Ook al was het niet al sympathiek wat 

de burgemeester van Leuven vertelde, hij 

meende wel wat hij zei en handelde er ook 

zo naar. En die wonderformule werkte. 

Ook voor Tobback persoonlijk: in de eerste 

van de grote ‘senaatsverkiezingen’, met een 

kieskring over heel Vlaanderen, haalde hij 

ruim vierhonderdduizend voorkeurstemmen. 

De SP-voorzitter volgde daarmee kort 

na premier en coalitiepartner Jean-Luc 

Dehaene, die er bijna vijfhonderdduizend 

had, maar samen bleven ze uitdager en 

oppositieleider Guy Verhofstadt voor. 

Het socialisme leek dus gered. Maar dat 

klopte niet helemaal. Tobback pakte de 

draad als burgemeester weer op, maar 

de besognes als partijvoorzitter waren er 

sinds Agusta niet minder om. Bovendien 

bleek het schandaal veel verder uitgedijd 

dan gedacht. Penningmeester Etienne 

Mangé verklaarde aan het gerecht dat hij 

tien miljoen frank of 250 000 euro had 

uitgedeeld aan vijf politici om er de campagne 

in hun federatie mee te financieren: 

Freddy Willockx in Sint-Niklaas, Luc Van 

den Bossche in Gent, Norbert De Batselier 

in Dendermonde, Marcel Colla in Antwerpen 

en ook Louis Tobback in Leuven. 

De vijf betrokkenen bevestigden de gift. 

Het geld was afkomstig van belangrijke 

bedrijven, maar was niet opgenomen in de 

officiële lijst van partijgiften. Het ging dus 

om zwart geld. De Leuvense federatie had 

het bedrag geboekt als opbrengst van de 

verkoop van steunkaarten. Het gerecht gaf 

aan deze zaak verder geen gevolg, maar de 

toon voor de volgende jaren was wel gezet. 

De socialistische partij zou de prijs voor 

Agusta betalen nà de verkiezingen. 

Tobback kwam zelfs helemaal niet meer 

aan stadsbestuur toe toen Johan Vande 

Lanotte in 1998 onverwacht ontslag 

nam na de kortstondige vlucht van Marc 

Dutroux, en hij weerom - en zeer tegen 

zijn zin - minister van Binnenlandse Zaken 

werd. Carl Devlies werd waarnemend burgemeester, 

Tobback zat niet zonder tegenzin 

weer terug op zijn Brusselse ministerie 

waar hij nog niet zo lang geleden met veel 

plezier vertrokken was. De appel werd nog 

zuurder toen niet veel later de uitgewezen 

asielzoekster Semira Adamu bij haar repatriëring 

stikte en stierf door het optreden 

van het rijkswachtescorte. Het was Tobback 

zijn schuld niet, vond die zelf, maar wel 

zijn verantwoordelijkheid. Hij werd opgevolgd 

door Luc Van den Bossche. Tobback 

nam het nog op zich om boegbeeld te zijn 

in de verkiezingen van 1999, maar dat was 

bij voorbaat een verloren match: de SP zou 

uiteindelijk toch betalen voor wat er was 

gebeurd. Het werd zelfs een betaling met 

fikse rente, want door de dioxinecrisis werd 

de stembusgang een marteling voor de 

uittredende regering-Dehaene II. Tobback 

had zich opgeofferd, zijn rol als nationaal 

boegbeeld was voorgoed voorbij. Hij kon 

terug naar Leuven. 


van 2000: 

zware averij 

Al was ook dat geen evidente terugkeer, 

want amper een jaar later stonden de 

gemeenteraadsverkiezingen voor de deur. 

En nu lagen de kaarten wel anders dan in 

1994. De SP stond er minder goed voor: de 

partij was trekker geweest van een doortastend 

bestuur, maar kon dat niet goed 

claimen, onder meer doordat Tobback 

allesbehalve fulltime burgemeester had 

kunnen zijn, en de naschok van de verloren 

verkiezing van 1999 nog niet verteerd was. 

Mensen stemmen niet graag op verliezers. 

Ten tweede omdat de tegenstand beter 

georganiseerd was. Bij de CVP (die kort 

nadien CD&V zou worden) was er geen 

verdeeldheid meer: Carl Devlies werd niet 

betwist als lijsttrekker, en het doortastende 

beleid van de stad straalde (niet onterecht 

trouwens) ook op hem af. Bij VLD was de 

ambitieuze Rik Daems lijsttrekker, die speciaal 

van Aarschot naar Leuven was verhuisd, 

en bij Agalev Magda Aelvoet. Beide 

partijen zaten in de lift: ze waren de grote 

winnaars van de verkiezingen van 1999. 

Zowel Daems als Aelvoet waren minister 

geworden in de nieuwe paars-groene 

regering, Aelvoet zelfs als vicepremier. 

1995-... | 199


V.l.n.r. Steve Stevaert, Louis 

Tobback, Frank Vandenbroucke 

Zo gunstig de context voor de SP was in 

1994, zo moeilijk was ze nu. En dat bleek 

ook uit de verkiezingsuitslag. De SP was 

nog wel (veruit) de grootste partij, maar 

was van 40,5 procent getuimeld tot 31,7 

procent. De CVP had zich nog niet hersteld 

van de dreun van 1999 en deelde mee in 

de klappen. De winnaars waren de VLD 

(+7%), Agalev (+5%, het VB (+2,7%) en de 

Volksunie, die opnieuw bijna 5 procent 

van de stemmen haalde en weer in de 

Leuvense gemeenteraad vertegenwoordigd 

was. Steve Stevaert, die in Hasselt de volstrekte 

meerderheid had gehaald en zich 

zo manifesteerde als de nieuwe politieke 

leider van de Vlaamse socialisten, sprak op 

de verkiezingsavond opbeurende woorden: 

‘Van mij mag elke socialist in elke gemeente 

de verkiezingen verliezen zoals Louis 

Tobback dat doet, namelijk door meer dan 

dertig procent van de stemmen te halen.’ 

Dat was een vorm van troost, maar ‘troost’ 

is een begrip dat een politicus toch niet te 

vaak moet gebruiken. Het werd nog een 

bittere ervaring voor Tobback toen Magda 

Aelvoet meestapte met Rik Daems in een 

poging een ‘anti-Tobback-coalitie’ op de 

been te brengen. Maar Carl Devlies bleef 

de gemaakte afspraken gestand en ging 

niet in op het aanbod om zelf burgemeester 

te worden. Aan de onderlinge mandatenverhouding 

werd niets gewijzigd. 

De Leuvense socialisten hadden hard 

gewerkt, gehoopt op beloning, maar 

desondanks forse schrammen opgelopen. 

Tobback had in 1994 vanuit de nationale 

politiek Leuven veroverd, in 2000 kreeg 

hij de nationale krachtsverhoudingen als 

een boomerang in de nek. Louis Tobback 

(en met hem zijn partij) had het voordeel 

dat hij nu wist waar hij stond. Niet meer in 

Brussel, maar in Leuven. Leuven zou daar 

nog lang aan herinnerd worden.

© Henderyckx 

successen, uitdagingen, 

en wat onzekerheden 

terugplooien op leuven 

Dat de uittredende stedelijke meerderheid 

een kleine 15 procent van de stemmen 

verloren had, maakte haar nochtans niet 

minder slagkrachtig. Wel integendeel, het 

tempo van beleid - van investeringen 

vooral - werd nog wat opgetrokken. 

Leuven veranderde niet zo maar, de stad 

begon stilaan te transformeren. De periode 

van 1994 tot 2000 had voor het Leuvense 

socialisme haar eigen specifieke kenmerken. 

Er valt veel voor te zeggen om de 

twaalf jaar sindsdien als één geheel te 

bekijken. Ook al was het nu coalitiegenoot 

Carl Devlies die vanaf 2008 naar de federale 

regering trok als staatssecretaris voor 

de Coördinatie van de Fraudebestrijding, 

het stedelijk beleid werd gekenmerkt door 

grote continuïteit. En volgehouden dadendrang. 

En de aandacht van de Leuvense socialisten 

was in alle opzichten op de eigen 

stad teruggeplooid. Ook al omdat nationaal 

de paarse (tot 2003 paars-groene) regeringen 

andere klemtonen legden: niet alleen 

nationaal, waar het Dehaene-beleid dat 

Tobback altijd zo had gesteund ingewisseld 

werd voor een ‘paarse’ aanpak: frisser, 

voluntaristischer, een stuk democratischer, 

maar ook slordiger en intern minder 

coherent. Ook in de SP, die al snel sp.a 

werd, veranderde de toon. Het Tobbackverhaal 

werd niet afgevallen, maar het 

werd ook niet meer herhaald en verteld. 

Aanvankelijk trouwens met groot succes, 

want bij de parlementsverkiezingen haalde 

de sp.a, in kartel met spirit, bijna 25 procent 

van de stemmen. 

Daarom deed de stedelijke coalitie het ook 

niet slecht. Bij de gemeenteraadsverkiezingen 

van 2006 was er geen twijfel meer wie het 

stadsbestuur vertegenwoordigde, waar 

dat bestuur voor stond, en ook niet hoe de 

Leuvenaar dat beleid evalueerde. 

Leuven Vaartkom 

2010 

1995-... | 201


De parlementsverkiezingen 

van 18 mei 2003 waren de 

eerste met de provincies 

als kieskringen. Sp.a-Spirit 

ging met 9 zetels vooruit. 

Als gevolg van een arrest 

van het Grondwettelijk Hof 

bleven in Vlaams-Brabant de 

arrondissementen behouden 

als Kieskring. Omdat de 

gedoodverfde kopman voor 

de gehele provincie Frank 

Vandenbroucke besloot om de 

lijst in Brussel-Halle-Vilvoorde 

te trekken, werd de Leuvense 

schepen Saïd El Khadraoui 

verrassend lijsttrekker in de 

kieskring Leuven. Met succes, 

want niet alleen hij, maar ook 

collega-schepen Karin Jiroflée 

hield er een zitje in de Kamer 

aan over. Beiden werden als 

schepen vervangen. In 2004 

werd El Khadraoui in opvolging 

van Kathleen Van Brempt 

Europees Parlementslid. Daar 

liet hij zich opmerken in dossiers 

rond transport en mobiliteit. 

Recent ging hij zich toeleggen 

op economische en financiële 

dossiers. Karin Jiroflée werd in 

2006 bestendig afgevaardigde 

in de provincie Vlaams-Brabant. 

Met de verhuis naar Haacht, 

verliet ze haar Leuvense roots. 

Sp.a-spirit klom opnieuw richting 40 procent 

en klokte af op 38,1 procent, CD&V in kartel 

met N-VA klom terug tot 26,6 procent, 

en behalve het Vlaams Blok, dat voor het 

eerst meer dan 10 procent haalde, kreeg de 

oppositie een pak slaag: nog beperkt voor 

Groen! (zo heette Agalev nu), maar bijzonder 

fors voor Open Vld, dat met de nieuwe 

lijsttrekker Patricia Ceyssens tot ongeveer 

11 procent terugviel, en daarmee slechts 

de vijfde partij werd, nog na de groenen en 

het Vlaams Belang. 

gemeentelijke daadkracht 

De oppositie werd dus vermorzeld, en dat 

in een tijd die nochtans niet evident was. 

In interviews uit die jaren wees Louis 

Tobback voor de groeiende gemeentelijke 

problemen twee ‘instanties’ met de vinger. 

Eén: al te inhalige centrumsteden, die hun 

royale subsidies, onder meer uit het Sociaal 

Impuls Fonds, met steeds minder schroom 

gebruikten voor niet-sociale prestigeprojecten, 

vooral in de culturele sector. In zijn 

kritiek daarop was Tobback even streng 

voor steden waar partijgenoten de sjerp 

droegen (bijvoorbeeld Antwerpen) als 

waar dat niet het geval was (bijvoorbeeld 

Brugge). En nog feller, harder en stelselmatiger 

was zijn kritiek op de Vlaamse overheid, 

die met onzorgvuldige decreetgeving, 

inconsequent beleid, een irritante keizerkoster 

houding en een reeks onverantwoordelijke 

maatregelen de gemeenten als 

structuur onder druk zetten. Aanvankelijk 

stond Tobback redelijk geïsoleerd met die 

kritiek, maar met de jaren groeide het 

inzicht dat de lokale besturen voor moeilijke 

tijden staan: de recente financiële 

problemen van de Gemeentelijke Holding 

accentueren een evolutie die zich al langer 

aan het voltrekken was. 

In het Leuvense vond een wissel van de 

wacht en de macht plaats. Als vice-ministerpresident 

van de Vlaamse regering was 

Frank Vandenbroucke tussen 2004 en 2009 

met alles en iedereen in zijn partij in conflict 

gekomen. De gespannen verhouding tussen 

de Vlaamse regering en de gemeentebesturen 

(met veel socialisten erin) was 

niet de enige reden, maar droeg wel bij tot 

een verwijdering tussen Vandenbroucke 

en een groeiend aantal partijgenoten, ook 

de Leuvense burgemeester. Een neveneffect 

van die verwijdering was dat de 

Vlaams-Brabantse federatie werd geleid 

door Bruno Tobback, zoon van en intussen 

zelf al Vlaams en federale fractieleider, 

federaal minister van Pensioenen en Leefmilieu 

geweest. De situatie werd helemaal 

gecompliceerd toen Frank Vandenbroucke 

na de verkiezingen van 2009 niet meer in 

de nieuwe Vlaamse regering werd opgenomen 

en het Bruno Tobback was die de zorg 

en ook wel de bitterheid van veel Vlaams- 

Brabantse afdelingen over die verwijdering 

bij partijvoorzitter Caroline Gennez 

moest overmaken. 

In de zomer van 2011 maakte Tobback jr. 

bekend dat hij het partijvoorzitterschap 

ambieerde. Hij werd met quasi algemeenheid 

van stemmen verkozen, waardoor hij 

de derde Vlaams-Brabantse partijvoorzitter 

werd sinds het vertrek van Karel Van 

Miert. Die was eigenlijk ook een Vlaams- 

Brabander/Brusselse Vlaming, al was hij 

geboren in de Kempen en maakte hij politiek 

naam als ‘Rode Leeuw’. Lokaal heeft Bruno 

Tobback zich echter weinig geprofileerd: 

het gemeentedecreet laat ten andere niet 

toe dat vader en zoon samen zetelen in de 

gemeenteraad. 

waarheen met het 

leuvense socialisme? 

Maar het feit dat vader en zoon Tobback 

zo centraal staan en trekkers zijn van het 

Leuvense socialisme, verbergt ook een 

ander verhaal. Het ‘socialistisch’ geïnspireerde 

beleid floreert, maar dat betekent 

niet dat er geen structurele problemen zijn 

voor ‘het socialisme’ in Leuven. Alleen wie 

verblind is door de macht, heeft geen oog 

voor de manco’s van zijn organisatie, de 

mogelijke hinderpalen voor de toekomst. 

Want het recente verhaal van het socialisme 

in Leuven maakt één zaak duidelijk, namelijk 

dat de identificatie tussen ‘bestuur’ en 

‘partij’, laat staan ‘ideeëngoed’ quasi totaal 

is. Dat betekent dat het stadsbestuur sterk

Aantal leden SP/sp.a 

2500 

2000 

1500 

1000 

500 

0 

1981 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

is, en de partijorganen zwak. Dat is geen 

exclusief Leuvense ziekte, maar een partij 

die al bijna twintig jaar aan het bewind is, 

wiegt vaak de eigen politieke actie in slaap. 

Met zijn allen is het comfortabel toeven 

achter de brede rug en de grote aantrekkingskracht 

van Louis Tobback. Maar het 

is toch niet verboden vragen te stellen bij 

een partij die in dergelijke mate afhangt 

van de mentale alertheid en de fysieke conditie 

van een kranige zeventigplusser. Wat 

nà Tobback. Wie dan? Hij blijft het uitstekend 

doen, maar weet dat hij het eeuwige 

leven niet heeft - ook al laat hij het soms 

anders horen. 

Het is een vraag naar nieuwe socialisten, 

en naar de stand van zaken van het georganiseerde 

socialisme. Misschien nog 

minder dan elders is er sprake van veel 

‘gemeenschappelijke actie’, dat wil zeggen: 

een politiek project dat uitgedragen 

wordt door socialistische partij, vakbond 

en mutualiteiten samen. De Federatie van 

Socialistische Mutualiteiten van Brabant 

(FSMB) is ook binnen de Landsbond van 

Socialistische Mutualiteiten een van de 

meest eigengereide deelorganisaties, 

vooral op zichzelf gericht en niet geneigd 

tot veel samenwerking of overleg. Niet op 

niveau van het mutualistische beleid, laat 

staan met andere takken van de socialistische 

club in het Leuvense. Bovendien heeft 

de FSMB de bestuurlijke splitsing van de 

provincie Brabant niet gevolgd: de structuur 

bleef ‘unitair’. In de oud-Brabantse 

context betekent dat: een rand rond een 

zwart gat genaamd Brussel, dat alle middelen 

naar zich toe zuigt. 

Ook de relatie tussen vakbond en partij is 

pover in Leuven. De persoonlijke verhoudingen 

met een aantal vakbondssecretarissen 

zijn vaak gespannen, in een paar 

gevallen zelfs onbestaande. Er is wel 

een gemeenschappelijk podium op 1 mei, 

en voor de rest zit de vakbond in het 

Achturenhuis en de partij …, ja, waar zit de 

partij juist? 

Natuurlijk zijn er de gebouwen in de 

Mechelsestraat, waar mutualiteit en partij 

halvelings samenleven. In Kessel-Lo is het 

voormalige Volkshuis op het De Becker- 

Remy-plein omgevormd tot ‘De Curve’, 

1995-... | 203 

Steeds minder Vlamingen 

lopen met een partijkaart op 

zak. De leegloop van politieke 

partijen is geen Leuvens, 

Vlaams, maar een Europees 

fenomeen. Toch speelden lokale 

en regionale factoren een rol. 

Om toegang te krijgen tot een 

job of een bepaalde dienst is 

partijaanhorigheid en dus een 

lidkaart niet langer noodzakelijk 

‘nuttig’. Bodes haalden vroeger 

‘huis-aan-huis’ de lidgelden op. 

Dat de fusie (1976) ook binnen 

de partij moeilijk verteerd werd, 

m.n. in Wilsele en Wijgmaal 

was merkbaar aan het dalend 

engagement. Leden uit die 

gemeenten hadden voor de fusie 

via de werkersbonden enige 

greep op het beleid van hun 

mandatarissen. 

Partijen functioneerden als 

een politieke ledenbeweging, 

als spreekbuis van een 

welomschreven bevolkingsgroep. 

Voor de SP/sp.a was dat 

de arbeidersklasse. Al sinds 

de jaren ’70 van de vorige 

eeuw is die traditionele basis 

echter aan het afkalven. De 

veroudering van die traditionele 

aanhang werd nauwelijks 

opgevangen door de instroom 

van nieuwe, jonge leden. Ook 

bij politiek geïnteresseerde en 

geëngageerde jongeren blijkt 

weinig ‘animo’ te bestaan 

om zich aan te sluiten bij een 

politieke partij. De SP/sp.a 

deelt in de algemene politieke 

onverschilligheid tegenover 

het politieke bedrijf op zich. 

Tussen 1980 en 2009 verloren 

de Vlaamse socialisten maar 

liefst de helft van hun aanhang: 

van 120 000 naar 60 000. 

Partijen lijken steeds meer op 

wat ze in de 19 de eeuw waren: 

kiesverenigingen, waarbinnen 

lokale politici hun electorale 

strategie op elkaar afstemden.


Vergelijking verkiezingsuitslagen 

Vlaams Parlement/Kamer/ 

Gemeenteraad Leuven 

45 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1994 

1995 

1999 

2000 

2003 

2004 

2006 

2007 

2009 

2010 

maar enige politieke actie gaat van dat 

‘huis’ op zich niet uit. In Leuven-Centrum 

was de voormalige Proletaar verlaten 

omdat men van het nabije Oratoriënhof 

een modern en zelfs een ‘progressief 

onafhankelijk’ cultureel centrum wilde 

maken, maar een slepend conflict met de 

zaakvoerders van het restaurantcafé op de 

benedenverdieping hypothekeert ook die 

werking. De sp.a haalt in Leuven wel veel 

stemmen, maar leeft verder een niet erg 

zichtbaar bestaan. Hoewel socialistische 

schepenen met hun palmares niet moeten 

klagen over de lokale media. 

En dat in een sociale context die mogelijk 

zorgelijk is. Zoals overal in Vlaams-Brabant 

bomen de prijzen van bouwgronden en 

woningen. Het stadsbestuur zorgt voor 

bijzonder aantrekkelijke nieuwbouw- en 

renovatieprojecten, maar de prijzen zijn 

er ook naar. Recentelijk werden lofts aan 

de Vaartkom gekocht voor bijna 1 miljoen 

euro, 40 miljoen oude Belgische franken. 

Zoals een lokaal socialistisch kopstuk bezorgd 

zei: ‘Het grote risico bestaat erin dat 

we van Leuven een zo aantrekkelijke stad 

maken dat ze voor gewone mensen onbetaalbaar 

wordt, en wij socialisten nieuwe 

kiezers aantrokken die in een eerste fase 

wellicht nog voor Tobback stemmen, maar 

vanuit hun economische positie van nature 

geneigd zijn voor de liberalen te stemmen.’ 

Want ook dat klopt: in de verkiezingen 

voor federaal en Vlaams parlement, halen 

de socialisten in Leuven amper de helft 

van de stemmen die ze vergaren bij een 

Gemeenteraad Leuven 

Kamer 

Vlaams Parlement 

gemeentelijke stembusgang. Is dat het 

verschil tussen de beloning voor een beleid 

dat zij zelf uittekenen en een dat ze als 

kleinere partner meer ondergaan? Of is 

het een even gelukkig als zorgelijk teken 

van het Louis Tobback-effect: als hij de lijst 

trekt, is de kans op succes een stuk groter 

dan als een ander dat doet. Dat is een compliment 

voor Tobback en een waarschuwing 

voor zijn partij. 

En zelfs het zo daadkrachtige beleid van de 

burgemeester zou kiemen van zelfdestructie 

in zich kunnen dragen. Een overweging, 

een paar jaar geleden opgetekend van een 

toch onverdachte bron als Steve Stevaert: 

‘Men moet oppassen dat men een stad als 

Leuven niet “overpowert”. Dat men niet té 

veel wil halen uit zijn stad. Ik heb dat ook 

meegemaakt in Hasselt. Op een bepaald 

moment heb je ongeveer alles hervormd 

en gemoderniseerd wat er te doen is, heb 

je bijna alle extra investeringen rond die 

nodig zijn. Dan is de vraag: wat moet je 

verder doen. Ik heb ook geen antwoord, ik 

weet alleen dat het een lastige vraag is.’ 

Voor al die vragen zien de Leuvense socialisten 

zich inderdaad geplaatst. De gerealiseerde 

stadsvernieuwing is inmiddels kolossaal. 

Als we zoeken naar één ‘moment’ 

waarop werkelijk iedereen zag dat de stad 

op minder dan twintig jaar ingrijpend veranderde 

, dan was dat de opening van het 

nieuwe museum ‘M’ in september 2009. 

Dat gebeurde in aanwezigheid van twee 

Koninklijke M’en, de prinsessen Mathilde

33 

20 

1900 

1896 

25 

44,7 

44,5 

1906 

1902 

44,5 

1912 

1910 

32,26 

32,14 

31,01 

34,7 

38,7 

33 

35 

1929 

1925 

1921 

1919 

1936 

1932 

38,6 

1946 

1939 

31 

35,03 

1950 

1949 

en Maxima, de eerste gasten van de prestigieuze 

tentoonstelling over Rogier Van der 

Weyden. ‘M’ staat ook voor Momentum: 

het ogenblik dat vriend en vijand erkent 

dat de ontwikkeling die zich heeft voltrokken 

van buitengewone aard is. 

Stel je voor: je woonde of studeerde in de 

jaren tachtig in Leuven, je besliste om naar 

het verste buitenland te verhuizen, de 

Markiezeneilanden in de Stille Zuidzee bijvoorbeeld. 

Maar het heimwee wordt groot, 

de terugkeer voorbereid, en je stapt in het 

Leuvense station van de trein, gepakt en 

gezakt en met veel zin om de draad terug 

op te nemen. De kans is groot dat je als 

nietsvermoedende reiziger twijfelt of je 

wel zou uitstappen. Alleen al het station: 

dit kan Leuven toch niet zijn? Die hoge 

overkapping? Die liften? Die overdekte 

fietsstallingen, in plaats van de uitgestrekte 

braakliggende vlakte waarop de fietsen 

naast en over elkaar werden gestald? 

Het Leuven van de late jaren tachtig, 

vroege jaren negentig bestaat niet meer. 

Of het ziet er in elk geval totaal anders uit. 

Het station kreeg een overkapping die wellicht 

een beetje minder spectaculair is dan 

die van Luik, maar vooral oneindig minder 

duur. Op zichzelf ook state of the art: de 

monumentale overkapping is van het 

gereputeerde architectenbureau Samyn & 

Partners, het opvallende, aanpalende gebouw 

van De Lijn is een baksteenrode creatie 

van Manuel de Solà-Morales. Verderop 

ligt het opvallende Provinciegebouw, en 

daartussen, in felle kleuren, een soort blok- 

39,1 

35,4 

34,2 

1958 

1954 

22,3 

24,4 

21,9 

21,2 

23 

22,5 

23,09 

26,56 

27,13 

27,01 

1965 

1961 

1971 

1968 

1977 

1974 

1981 

1978 

1987 

1985 

26,5 

14,9 

26,3 

20,46 

17,23 

2010 

2007 

2003 

1999 

1995 

1991 

kendozen die de nieuwe KBC-gebouwen 

plus het nieuwe stadskantoor herbergen. 

Daarvoor tekende wijlen Jo Crepain. Zoals 

al vaker aangestipt: niet iedereen heeft 

altijd geapplaudisseerd. Oorspronkelijk 

was het bijvoorbeeld de bedoeling dat het 

complex niet alleen kantoren, maar ook 

woningen zou bevatten. Toen dat voornemen 

uiteindelijk verlaten werd, kwam er 

protest van niemand minder dan Vlaams 

bouwmeester Marcel Smets, nochtans een 

van de initiatiefnemers van de vernieuwing 

en nog altijd enthousiast over de 

Leuvense stadsvernieuwing. Hij heeft zijn 

grote vragen bij een aantal concrete realisaties 

rond het station. ‘Kop van Kessel-Lo’, 

stelt hij, is excellent in zijn concept maar 

overdreven in zijn uitwerking: te veel 

bouwlagen, een te hoge prijs die betaald 

werd aan de bouwpromotoren van de site. 

Smets: ‘Ik geloof dat ik de enige Belg ben 

die een bezwaar heeft ingediend tegen de 

voorgestelde wijziging van zijn eigen plan 

van aanleg.’ 

Dat is niet de enige kritiek die in de loop 

der jaren weerklonk. Het gebouw van De 

Lijn kreeg aanvankelijk forse kritiek omdat 

het zo lelijk was. Maar die opmerkingen 

beperkten zich vooral tot de tijd dat Leuvenaars 

nog moesten wennen aan nieuwe 

en opvallend moderne gebouwen in en 

nabij het stadscentrum. Vandaag kijken ze 

amper op als aan de achterzijde van het 

station, in de deelgemeente Kessel-Lo, voor 

het nieuwe project ‘Kop van Kessel’ zowaar 

het reliëf wordt gewijzigd. Het is nog niet 

1995-... | 205 

Uitslagen verkiezingen Kamer


De sociale economiesite 

in Heverlee 

De gloednieuwe thuisbasis van 

Spit, Wonen en Werken en Velo 

zo ingrijpend als de adepten van Mao 

deden met de Gele Rivier in China, maar 

toch. Tobback - door Stevaert op een 

SP-congres trouwens ooit met Deng 

vergeleken - patroneert een gigantische 

bouwwerf die ervoor zorgde dat er nu een 

weg en plein liggen, een kleine tien meter 

beneden het vroegere niveau. 

Dat er in Kessel-Lo nochtans geen volksopstand 

losbrak, heeft zo zijn redenen. 

De voorlichting via het tijdschrift over 

stadsvernieuwing, Mozaïek, is professioneel, 

van tijd zelfs enthousiasmerend. 

Men zou soms vergeten dat het een uitgave 

van de stad is, een professioneel pleidooi 

pro domo. 

Want natuurlijk is in Leuven niet alles 

perfect. De exploitatie van de nieuwe 

Sportoase bleek aanvankelijk een financiele 

ramp. In Knack heeft columnist Koen 

Meulenaere al een paar jaar plezier te over 

aan de intussen afgeblazen plannen voor 

een Contius-orgel in de Sint-Pieterskerk. 

Zo heeft elk nieuw project wel zijn eigen 

critici. 

Vandaag zijn er wel meer middelgrote 

steden die de kaart van de ‘stadskernvernieuwing’ 

hebben getrokken. Leuven, 

Mechelen, Hasselt, Brugge, Oostende, 

Kortrijk: wat is er nog bijzonder aan? Wel, 

misschien dat het vandaag evident lijkt dat 

steden goed en verstandig bestuurd worden. 

Maar dat was niet altijd zo. Mechelen is 

bijvoorbeeld een stad van dezelfde omvang 

als Leuven. Maar na de gemeenteraadsverkiezingen 

van 2000 draaide het VTMprogramma 

Telefacts een onheilspellend 

portret van een verloederde stad vol raciale 

spanningen, niet meer zo kleine criminaliteit, 

verkrotting en onbehagen. Het was 

een overtrokken schets, dat zeker, maar 

het was ook illustratief dat wel Mechelen 

en niet Leuven dat lot beschoren was. 

in leuven is sinds 1994 

echt alles vernieuwd 

Er zijn vernieuwde verkeersaders, een 

nieuw bus- en treinstation, een nieuwe

evenementenhal, een nieuw zwembad, 

nieuwe sportinfrastructuur, een nieuw 

stadskantoor annex gemeentehuis, zowat 

alle pleinen zijn volledig vernieuwd. Er 

is ook een nieuwe bibliotheek, een nieuw 

museum, nieuwe cultuurcentra, een 

nieuwe haven, nieuwe industrieterreinen, 

nieuwe en/of gerestaureerde monumenten, 

nieuwe (sociale) woonwijken, nieuwe 

schoolgebouwen, nieuwe fietspaden. Er 

is zelfs een nieuw woonwagenterrein. De 

meeste andere grote steden zeggen dat ze 

‘geen plaats’ hebben voor zigeuners. Het is 

een kleine investering, maar een die electoraal 

hoegenaamd niets opbrengt. De enige 

winst ligt in menselijkheid, en gastvrijheid. 

Een stadsbestuur met socialisten is intussen 

begonnen met het restaureren van álle 

belangrijke Leuvense abdijen: Keizersberg, 

de Parkabdij en Vlierbeek. 

Of neem de Centrale Werkplaatsen. Tijdens 

de Tweede Wereldoorlog waren die NMBSateliers 

nog een haard van anti-Duits verzet, 

maar na de sluiting in 1993 lag dat 

gigantische terrein van bijna vijf hectaren 

er steeds meer verloederd bij. Acteur Bart 

De Pauw gebruikte in Het Geslacht De 

Pauw de desolate loodsen nog als decor 

voor de aflevering over zijn mislukte filmcarrière. 

Vandaag wordt er vlijtig gebouwd 

aan een gloednieuw stuk stad, waar de 

(sociale) woningbouw zowat wordt heruitgevonden 

wordt. Pièce de résistance wordt 

echter, indien de financiering rondkomt, 

de monumentale ‘Hal 9’, een gigantische 

industriële loods uit de jaren twintig, één 

megaruimte van de voormalige ketelmakerij 

die gedragen wordt door ijzeren 

spanten. Als hier het Jeugdcentrum komt, 

is dat meteen een van de meest monumentale 

Jeugdhuizen van het land, en zelfs van 

ver erbuiten. Om een onafhankelijk man 

als Vlaams bouwmeester Smets te citeren: 

onder Tobback werd in Leuven ‘stedenbouwkundige 

geschiedenis’ geschreven. 

Schepen Jaak Brepoels vatte het belang van 

de heraanleg van de ruime stationsomgeving 

in een korte nota ooit als volgt samen: 

‘Het begon met de stationsomgeving, 

waar de publieke partners als De Lijn, het 

1995-... | 207 


Ontwerp omvorming van 

hal 9 tot jeugdcentrum


KBC 

Stadskantoor 

Martelarenplein 

Sint-Maartensdal 

Kop van Kessel-Lo 

Hal 9

Vaartkom 

Vlaams Administratief Centrum 

AB InBev 


© Henderyckx 

1995-... | 209


Vlaams Gewest, de NMBS en de stad de 

handen in elkaar sloegen en het Martelarenplein 

met zijn vermolmde perrons en 

frietkoten omtoverden tot een plein, waar 

zelfs de oude Sylvain Vandeweyer zich 

minder eenzaam zou gevoeld hebben. In 

nauwelijks drie jaar tijd bouwden ze daar 

met een autotunnel, heraangelegde vesten, 

het Joanna-Maria Artoisplein, de ondergrondse 

voetgangersstraat naar Kessel-Lo, 

het Martelarenplein een nieuw stadscentrum, 

dat het oude op een eigentijdse wijze 

naar de kroon stak. Tot voldoening van 

de horeca aan het station, maar met veel 

gemor bij hun collega’s rond de Sint-Pieterskerk 

en stadhuis, waar de verhuis van 

stadsdiensten als een commerciële aderlating 

ervaren werd. De stad Leuven kocht 

de verlaten terreinen van Philips aan en 

zette daarmee een ontwikkeling in gang, 

die aansloot op de vernieuwde stationsomgeving. 

Langs de ijzeren rivier, van de 

voormalige Philipssite tot aan de Blauwputbrug 

is een ‘overheidsoever’ ontstaan: 

een langgerekte wand van kantoren die 

onderdak geven aan lokale, provinciale, 

Vlaamse en federale overheidsdiensten. 

Deze zetten op hun beurt ook private ontwikkelaars 

aan om daar mee te investeren: 

internetbedrijven, advocatenkantoren en 

consultantbedrijven. De meest opvallende 

metamorfose deed zich voor in de vervallen 

industriële sites langs de spoorweg en de 

Vaart, waarvan én de ligging én de troosteloze 

aanblik maar weinig investeerders, 

op wat grootwinkelbedrijven en vooral 

InBev na kon bekoren. De ligging werd 

met de jaren een zegen. Door de groeiende 

mobiliteitsproblemen werd de goede 

bereikbaarheid met openbaar vervoer een 

troef, die bij de nieuw ontwikkelde zones 

ontbrak. De dynamiek van de vernieuwde 

stationsomgeving wordt langs de ‘achterzijde’ 

doorgetrokken naar Kessel-Lo. Het 

station zijde Kessel-Lo krijgt eindelijk een 

eigen gezicht en wat voor een. Een kleurrijk 

gevelfront van woningen, kantoren en 

hotels. Samen met de nieuwe woningen op 

de Centrale Werkplaatsen pompt de Kop 

van Kessel-Lo vers bloed in Blauwput. In 

de oude industriële site Vaartkom is een 

groene stadswijk aan het groeien.’ 

Dat klinkt als eigen lof, en dat is het ook. 

En het is niet onverdiend. Het is natuurlijk 

niet het volledige verhaal. Ook in Leuven is 

er sociale dualisering en uitsluiting, maar 

doordat de regio rijker wordt, wordt dat, 

soms niet altijd terecht, niet aangevoeld. 

Maar dat moet de Leuvense socialisten 

niet aanzetten tot verlegenheid over wat 

de voorbije jaren gepresteerd werd. Het is 

namelijk de opdracht van een stadsbestuur 

om te besturen. En niemand die kan zeggen 

dat de drie opeenvolgende colleges onder 

Louis Tobback dat hebben verzuimd. 

Wat de krant De Morgen in 2009 schreef bij de opening van Museum M, 

blijft vandaag nog altijd overeind: ‘Alle verhoudingen in acht genomen, 

heeft Louis Tobback Leuven meer ingrijpend veranderd dan François 

Mitterand dat deed met Parijs - de nieuwe Opéra, de creatie van La Défense 

en La Très Grande Bibliothèque zijn nochtans geen prutswerk. 

Maar de geschiedenis zal uitwijzen dat de Franse president zijn meerdere 

heeft moeten erkennen in die Belgische socialist: er is slechts één ware 

Petit Napoléon. Leuven vaart er zeer wel bij, sinds het Louisville aan de 

Dijle werd.’

‘voorwaarts en niet vergeten.’ 

(bertold brecht) 

Op het einde van onze toch wel fascinerende wandeling doorheen 125 jaren socialistische actie 

in het Leuvense willen we even stilstaan: om te kijken naar wat achter ons ligt en vooruit te 

blikken. De socialistische beweging was de uitloper van de georganiseerde strijd van overwegend 

fabrieksarbeiders tegen de onmenselijke arbeids- en leefomstandigheden in de 19 de eeuw. Met de 

realisatie van de welvaarts- en de verzorgingsstaat en een brede sociale bestaanszekerheid is voor 

velen haar historische opdracht achter de rug. De ideologie die de beweging inhoudelijk schraagde, 

lijkt door de gewijzigde sociale en economische realiteit achterhaald en een aftands relict uit 

vervlogen en vooral bewogen tijden die enkel nog enthousiasme wekken bij nostalgische historici. 

Het stedelijke milieu was de biotoop waar progressieve ideeën kiemden en bloeiden. Gezien de 

economische werkelijkheid kon dat moeilijk anders. Dat was ook in Leuven het geval. De stad of 

een van haar deelgemeenten kende al vroeg in de 20 ste eeuw bestuurscolleges met een belangrijke 

socialistische inbreng die, meestal in het zicht van verkiezingen, met een opmerkelijk palmares 

konden uitpakken. Dat Leuven tijdens de voorbije twintig jaren een ware metamorfose onderging, 

wordt nauwelijks betwist. Evenmin dat socialisten, de burgemeester op kop, in vele realisaties een 

opvallende rol speelden. Wanneer we prestaties in deze jaren afzetten tegen wat in de decennia 

daarvoor werd gerealiseerd, kan de balans niet anders dan indrukwekkend zijn. Het bezorgde de 

partij bij gemeenteraadsverkiezingen een waardering die bij andere confrontaties met de kiezer 

ondenkbaar was. Ook de economische conjunctuur speelde in het voordeel van een krachtdadig bestuur. 

De vraag rijst of het hedendaagse Leuven ook een deel geworden is van de ‘komende aarde’, waarvoor 

de kameraden van weleer de vuisten balden, de barricaden beklommen en de bouwers de handen 

uit de mouwen staken? Ongetwijfeld hebben de kinderen en de kleinkinderen van het proletariaat 

het in deze stad beter dan hun ouders en grootouders. Zij verdienen hun brood in de diensten- en 

zorgsector, bij de publieke overheden, in scholen en ziekenhuizen, in technologisch hoogwaardige 

bedrijven en in onderzoekslaboratoria. Fabrieksarbeid is nagenoeg verdwenen. Het zijn niet langer 

rookspuwende fabrieksschouwen en torenhoge silo’s die hun schaduw werpen op de arbeiderswijken 

of de oevers van de Vaart kleuren. Op één enkele brouwerij na, markeren de iconen van de nieuwe 

werkgelegenheid als bakens de toegangen tot de stad. De groten van weleer - universiteit, Boerenbond, 

brouwerij, banken en verzekeringen - blijven nadrukkelijk verankerd in en rond de stad. Op de 

ziekenhuissite Gasthuisberg verrijst een heus stadsdeel. Langs de spoorweggeul steken verschillende 

overheden elkaar naar de kroon, wedijverend om de meest in het oog springende behuizing. Sites 

als de Vaartkom, Blauwput/Kop van Kessel-Lo, Centrale Werkplaatsen en Philipssite, die ooit het 

decor waren van de sociale geschiedenis van deze stad, leken na de aftocht van de industrie te 

verworden tot onderzoeksobjecten van de industriële archeologie. Zij kregen echter een nieuw leven 

met eigentijdse en toekomstgerichte bestemmingen. In de sociale huisvesting werden pronkstukken 

naar hedendaags wooncomfort gerenoveerd: Vriesenhof en Sint-Maartensdal in het centrum en 

Casablanca in Kessel-Lo om de meest in het oog springende te noemen. Het OCMW investeerde zwaar 

in rusthuizen, serviceflats en welzijnsbureaus. Het publieke domein is uitgebreid en verfraaid. Wie 

de auto op stal laat, raakt overal te voet, met de fiets, de bus of de trein. Op amper een kwartier opent 

een internationale luchthaven de verste uithoeken van de wereld. Wie met zijn gezondheid sukkelt, 

vindt binnen handen loopbereik alle noodzakelijke voorzieningen. De werkloosheid kent historische 

laagten. Kansen op persoonlijke ontplooiing liggen voor het rapen. Academie en conservatorium 

kunnen de aanwas van gegadigden nauwelijks aan. Cultureel wordt een aanbod gerealiseerd waarin 

iedereen zijn of haar gading vindt. Op onderwijsvlak zijn we toonaangevend op alle niveaus. Het 

hoger onderwijs staat internationaal bijzonder goed aangeschreven en zorgt voor een kleurrijk, 

verscheiden en jong bevolkt straatbeeld. Ook gezinnen van allochtone origine die in de stad een 

vaste woonstek gevonden hebben, dragen daartoe het hunne bij. Bepaald uniek is de wijze waarop 

de sociale economie een thuis gevonden heeft in een gloednieuwe site in Heverlee. Open School en 

Basiseducatie nemen binnenkort hun intrek in een voormalige kazerne in de Parkstraat. Door middel 

van erfpacht heeft de stad abdijen in beheer genomen. Vooraanstaande socialisten hebben daarmee 

Nawoord | 211


de toekomst van belangrijk religieus erfgoed verzekerd en een prominente plaats in de hemel 

verdiend, al geloven ze dat zelf nog niet! 

Op het eerste zicht oogt het plaatje aantrekkelijk, verblindend mooi. Maar er is ook een ander Leuven. 

Wie in de stad wil wonen, moet diep in de beurs tasten. Ondanks forse investeringen blijft betaalbare 

huisvesting - toch een van de meest fundamentele socialistische betrachtingen - een probleem voor 

wie zoekt naar de woning van zijn of haar dromen. Anders dan in de jaren ’50 toen arbeiders- en 

bediendewijken van de grond rezen, dreigt de schaarser wordende woonruimte exclusief te worden 

bebouwd. Net zoals in de 19 de eeuw gangetjes en krottenwijken de armoede aan het zicht van de 

rijkere Leuvenaars onttrokken, verbergen de gevels van woningen en meergezinscomplexen ook 

vandaag nog een wereld waarvan enkel welzijnswerkers en hulpverleners de realiteit kennen. Steeds 

meer gezinnen hebben het moeilijk om op het einde van de maand de financiële eindjes aan elkaar te 

knopen. OCMW en aanverwante organisaties inzake armoedebestrijding krijgen steeds meer ‘klanten’ 

over de vloer, onderwie opvallend veel jongeren. De groeiende dualiteit wordt niet langer omschreven 

in klassenstrijd tussen arbeid en kapitaal, maar speelt tussen wie nog volwaardig meedraait en wie 

daartoe om welke reden ook niet meer in staat is. Het zijn maar enkele aanwijzingen dat lang niet 

iedereen in de stad een volwaardige thuis vindt en dat in het succesverhaal Leuven wat nuance moet 

aangebracht worden. Op basis van zogenaamde indicatoren die op achterstelling van ‘doelgroepen’ 

wijzen, komt de Vlaamse overheid met het Sociaal Impulsfonds en Stedenfonds financieel tussen. Die 

miljoenen investeerde de stad Leuven in wijkontwikkeling en buurtwerken en in duurzame realisaties 

in de sector van de sociale huisvesting en de sociale economie. 

Maar er is meer. In brede lagen van de bevolking hebben de financiële en schuldencrisissen de 

ongerustheid over de toekomst aangewakkerd en materiële en andere zekerheden onderuitgehaald. 

De glans van de welvaart onttrok de onderliggende machtsstructuren lange tijd aan het oog. Bankiers, 

traders en kredietbeoordelaars brengen ze weer aan de oppervlakte met een brutaliteit die steeds 

meer weerstand oproept. Het zijn niet alleen de kleinkinderen van het proletariaat, maar vooral de 

kinderen van de welvaartstaat, waarvoor hun ouders en grootouders gestreden hebben, die ongerust 

en met vele vragen naar de toekomst kijken. Over de toekomst wordt, ver van ieders bed, op Europees 

niveau en door krachten die aan elke democratische controle ontsnappen, beslist. 

De sociale zekerheid is een monument dat met veel zweet en offers opgebouwd werd en zegt wat 

het is: een financiële zekerheid voor wie ziek wordt, te oud is om te werken, zijn werk verliest, geen 

aangepaste job vindt… In de 19 de eeuw werden die aan hun lot overgelaten of konden ze hooguit 

rekenen op het manna dat van de tafelen der rijken viel. Die tijd ligt ver achter ons. Vlug zal blijken 

in welke mate de schotten die socialisten en anderen optrokken tegen de wisselvalligheid van het 

bestaan, opgewassen zijn tegen de komende saneringsdrift, waartoe nationale en andere overheden 

gedwongen worden. Pleidooien om de kosten van het systeem in vraag te stellen of met aanvullende 

verzekeringen te privatiseren, doen denken aan de 19 de eeuw. Alleen wie toen geld had, moest zich 

geen zorgen maken om de toekomst. Het monument van de sociale zekerheid is zeker aan restauratie 

toe, maar niet om als skelet opgevuld te worden met privéverzekeringen. 

Toch klinken langzaam ook andere geluiden. Hoopwekkend. Pleinen zijn vandaag het uitverkoren 

terrein van protest van indignados. Zij komen uit landen waar reële verarming steeds bredere lagen 

van de bevolking boven het hoofd hangt. De strijd lijkt steeds minder veraf en brengt onze eigen 

geschiedenis opnieuw tot leven. ‘Onze straat en de velden vrij! Voorwaarts en niet vergeten: alle 

straten onze straten, ruime baan eisen wij!’ In de jaren dertig klonk zo luidkeels in alle talen het 

slotrefrein van het lied, waar bij de aanhef van dit nawoord naar verwezen werd en waarvan Bertold 

Brecht de woorden schreef. ‘Berg vrij’ was de groet van de Natuurvrienden. Heel wat vooraanstaande 

socialisten hadden als Rode Valk de natuur verkend en de waarde van grond leren waarderen. 

Vandaag stappen duizenden even doelgericht op achter ordewoorden als ‘Take the Street’ en ‘Occupy 

Wall Street’. De ruimte als collectief goed, de ‘opbrengsten van de aarde’ behoren iedereen toe, het zijn 

oude sociaaldemocratische credo’s. Ruimte diende geordend te worden voor publieke doeleinden en 

onttrokken aan speculatie en privaat winstbejag. Grond werd gecollectiviseerd om er parken, speel- en 

andere voorzieningen op aan te leggen, om er op te bouwen. Daarvoor ijverden socialisten voor een 

slagvaardige en goed uitgeruste overheid, wat vandaag veel minder vanzelfsprekend is. 

De Leuvense arbeiders die op 18 april 1902 de straat optrokken voor het algemeen stemrecht, waren

kwaad, woedend en verontwaardigd omdat hen een rechtmatige plaats in de maatschappij ontzegd 

werd. Ze geloofden in de kracht van de eigen organisatie maar ook in die van de stem, in de politieke 

macht die via het stemhokje kon ingezet worden voor de verbetering van hun werkvoorwaarden en 

leefomstandigheden. Zij werden ook gedreven door wanhoop en verontwaardiging. Maar anders 

dan toen hebben antiglobalisten van gisteren en de indignados van vandaag hun vertrouwen in de 

traditionele cenakels van de politieke besluitvorming verloren. Hoewel de toekomst zal uitwijzen 

hoe duurzaam deze protestbewegingen zijn, ze spitten telkens weer een onderstroom van onrust en 

ongenoegen boven. 

Zeggen dat het socialisme vandaag een klaar en duidelijk antwoord biedt op actuele uitdagingen, 

is zacht uitgedrukt een eufemisme. Het socialisme en het linkse progressieve gedachtegoed in het 

algemeen liggen wat uitgeteld in de hoek waar de klappen vallen of worden mee verantwoordelijk 

geacht voor de mankementen van ons economisch systeem, die aan de oppervlakte komen. Oude 

idealen deemsterden onherkenbaar weg in noodzakelijke compromissen die onlosmakelijk met het 

beheer van de overheidstaken verbonden zijn. Soms trekt de nevel op en verliest de glitter haar glans, 

worden de reële machtsverhoudingen opnieuw zichtbaar en komt het onvolmaakte, onafgewerkte aan 

de oppervlakte. Maar in tegenstelling tot wat men zou verwachten, zoeken steeds minder mensen hun 

heil in het socialistische gedachtengoed. Meer bijval vinden de makkelijke praatjes van populistische 

herauten die de problemen afwentelen op de meer zichtbare ‘andere’, vlakbij, een straat verder of op 

wie aan de andere zijde van de taalgrens in ‘hangmatten’ zijn dagen slijt. Dat moet vooral de politieke 

en syndicale linkerzijde zorgen baren. 

Wat zal het Leuven van morgen zijn? Steden waren in de 19 de eeuw het decor van ellende, maar 

tegelijk de drager van vernieuwing en modernisering. Het lokale niveau was een voelbaar platform 

waarop de komende aarde zichtbaar kan gemaakt worden. Socialisten als Doms, Tielemans, Decoux, 

de gebroeders Vranckx en vele anderen waren bouwers als ze het voor het zeggen kregen. Het is niet 

aan historici, hoe geëngageerd ze ook zijn, om over de wijze waarop ze dat gedaan hebben een oordeel 

te vellen. In wat ze deden waren ze een kind van hun tijd, maar dat waren hun politieke tegenspelers 

ook. Hoe duurzaam zal de nalatenschap van hun opvolgers zijn? In oktober 2012 zullen in Leuven 

voor het eerst kiezers naar de stembus trekken, die nooit anders dan Louis Tobback gekend hebben 

als burgemeester. Op enkele uitzonderingen na is dat in het verleden nooit echt een waarborg voor 

succes gebleken. Meer nog. Al van in de jaren ’50 dunde de natuurlijke sociaal-economische achterban 

van het socialisme uit. Wie in deze stad een thuis vond, ruimte kreeg, een job heeft behoort tot een 

bevolkingsgroep die veraf staat van de lokroepen van weleer. 

Dit nawoord wil met ons verleden in het achterhoofd vooral uitdagen. Het socialisme wortelde in 

woede en verontwaardiging en confronteerde de wettelijke zelfvoldane burgerlijke maatschappij 

met de echte samenleving van de ‘verworpenen der aarde’. Het socialisme smeedde losse occasionele 

verbanden aaneen tot sterke organisaties, die de droom van een wereld waarin kanslozen rechten 

kregen, beetje bij beetje dichterbij brachten. De arbeidersbeweging heeft de historische verdienste 

dat ze een stem heeft gegeven aan een bevolkingsklasse die in de rauwe realiteit van de 19 de eeuw tot 

een pariabestaan veroordeeld leek. Die wereld behoort definitief tot het verleden. Gelukkig maar. 

Waarden als solidariteit, gelijkheid en rechtvaardigheid moeten een actuele en hedendaagse invulling 

krijgen. Wie zal de drager van die boodschap zijn? Als we naar het verleden kijken weten we wie. 

De historische rol van de socialistische beweging kan niet genoeg onderstreept worden. Kijken we 

vooruit, dan staan linkse vakbonden en partijen veel minder dan in het verleden alleen en zijn de 

christelijke arbeidersbeweging en de Groenen zeker bevoorrechte bondgenoten. Maar eer dat besef 

doordringt, zal nog veel water door de Dijle moeten vloeien. 

De ‘komende aarde’ kwam er, misschien niet helemaal zoals de kameraden van toen die zich 

voorgesteld hadden. De geschiedenis is niet altijd een goede leermeester. Maar het kan geen kwaad 

om op wat achter ons ligt terug te blikken, te kijken naar wat rond ons gebeurt of te gebeuren staat en 

opnieuw ruimte te geven aan een flinke portie verontwaardiging. Een ‘brood’nodige bezieling voor 

een beweging, die gelijkheid en solidariteit hoog in het rode vaandel voerde. Misschien moet de rode 

draad opnieuw gesponnen worden om het weefsel af te werken. Wie schrijft het volgende hoofdstuk 

van dit boek of liever nog, wie levert de stof daarvoor? 

Nawoord | 213


De BWP-fractie in de Leuvense 

gemeenteraad (1938) 

Met zittend van links naar 

rechts de schepenen Frans Van 

Langendonck, Edmond Doms 

(d.d. burgemeester) en Jan 

Thiriart 

Franz Tielemans (1906-1962) 

Gemeenteraadslid stad Leuven 

(1939-1962), burgemeester 

Leuven (1953-1958), 

volksvertegenwoordiger 

(1946-1962), minister, adjunct 

van Financiën (1961-1962) 

Huldiging in 1952 van de 

Leuvense gemeenteraadsleden 

Met v.l.n.r. Henri Vanden Abeele, 

Jan Vandensteen, René Mast, 

Franz Tielemans, Philemon 

Dewit, Emile Sprengers, Frans 

Geens, Englebert Truyens, Filip 

Vanhove 

De BSP-kandidaten voor 

gemeenteraadsverkiezingen van 

1970 

Met v.l.n.r. Arthur Vanzeebroeck, 

Guillaume Daniels, Sylvain 

Libert, Alfons Vranckx, Bert 

Lambrechts, Louis Tobback en 

Pierre Vanhove 

de bouwers 

Wat volgt is een inventarisatie van al wie ooit namens de partij een mandaat uitoefende. 

Niet tot onze verbazing leverde dat een galerij op van haast uitsluitend mannen. Dat 

was in andere bewegingen en partijen niet anders. Er ging maar liefst één eeuw over 

heen, vooraleer vrouwen in uitvoerende mandaten ook een woordje gingen meespreken. 

Aanvullingen of correcties zijn steeds welkom bij de auteur, jaak.brepoels@telenet.be. 

gemeenteraden 

leuven (1896-1976) 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1921 1926 1932 1938 1946 1952 1958 1964 1970 

Liberalen/PVV 

Katholieken/CVP 

BWP/BSP Liberalen/PVV 

Rex 


VU 

Leuv. 

BWP/BSP 

Bel. 

Vl. RexKr. 

VU 

Leuv. Bel. 

Vl. Kr. 

Coalitie 

1896: Theophile Claes 

1899-1903: Theophile Claes, Prosper Vanlangendonck , Charel Meulemans 

1903-1907: Prosper Van Langendonck, Theophile Claes, Charel Meulemans, Vanderveeren 

en Willem Arnalsteen 

1907-1911: Prosper Van Langendonck, Charel Meulemans, François Triau 

1911-1921: François Triau, Theophile Claes, Charel Meulemans, Louis Tielemans (schepen 

financiën vanaf 1915), Désiré Vandemoortele (vanaf 1912 als toegevoegd lid) 

1921-1926: Edmond Doms (in 1921 opgevolgd door Alfons Daman), Desiré Vandemoortele, 

Pierre Jochmans, Willem Klein, mevr. Jeanne Savone-Aerts, Henri Bollens, 

Emile Sprengers, Louis Tielemans (in 1925 opgevolgd door mevr. Jeanne 

Jacobs-Vloeberghs), Julien Van Craen, Karel Van Goethem 

1927-1932: Edmond Doms, Desiré Vandemoortele, Jeanne Jacobs-Vloeberghs, Henri 

Bollens, Pierre Jochmans, Willem Klein, Emile Sprengers, Jean Thiriart, Alfons 

Van Aenroyde 

1933-1938: Edmond Doms (d.d. burgemeester), Jean Thiriart (schepen openbare werken), 

Frans Van Langendonck (schepen), Emiel Frantzen (in 1935 opgevolgd door 

Emile Sprengers), Désire Vandemoortele, Alfons Van Aenroyde, Willem Klein,

Pierre Jochmans, Jan Huyberechts (opgevolgd door Henri Bollens) 

1939-1946: Edmond Doms (in 1939 opgevolgd door Jan Vandensteen), Jean Thiriart 

(in 1939 opgevolgd door Filip Vanhove), Frans Van Langendonck (waarnemend 

schepen vanaf 1944), Desire Vandemoortele (waarnemend schepen vanaf 

1944), Pierre Jochmans, Franz Tielemans, Emile Sprengers, Henri Bollens 

(in 1946 opgevolgd door Leo Magits), Alfons Van Aenroyde (in 1946 vervangen 

door Willem Klein) 

1947-1952: Franz Tielemans, Leo Magits (in 1949 opgevolgd door Filip Van Hove), 

Englebert Truyens, Jan Vandensteen, Philemon Dewit, René Mast, Emile 

Sprengers, Pierre Jochmans 

1953-1958: Franz Tielemans (burgemeester), Philemon Dewit (schepen openbare 

werken), René Mast (schepen onderwijs en schone kunsten), Jan Vandensteen, 

Englebert Truyens, Filip Vanhove (opgevolgd door Alfons Vanhove en deze 

door Louis Baras), Pierre Jochmans (in 1953 opgevolgd door Frans Geens), 

Henri Vanden Abeele, Emile Sprengers 

1959-1964: Franz Tielemans (in 1963 opgevolgd door Michel Robijn), Englebert Truyens 

(in 1962 opgevolgd door Sylvain Libert), Philemon Dewit, René Mast, Frans 

Geens (in 1960 opgevolgd door Louis Baras), Guillaume Daniëls, Henri Vanden 

Abeele, Arthur Vanzeebroeck, Jan Vandensteen 

1965-1970: Alfons Vranckx, Philemon Dewit (in 1964 opgevolgd door Pierre Kaye), 

Guillaume Daniëls, Henri Vanden Abeele, Bert Lambrechts, Sylvain Libert, 

Jan Tielemans (opgevolgd door Arthur Vanzeebroeck) 

1971-1976: Alfons Vranckx (in 1974 opgevolgd door Pierre Kaye), Louis Tobback (schepen 

openbare werken en huisvesting), Guillaume Daniëls (schepen sport en 

feesten tot 1974, opgevolgd door Felix Neefs), Sylvain Libert (schepen 

onderwijs, jeugd en cultuur), Bert Lambrechts, Arthur Vanzeebroeck 

(schepen van sport en feesten vanaf 1974), Pierre Vanhove, Jan Tielemans 

(in 1970 opgevolgd door Josée Van Parijs) 

kessel-lo (1911-1976) 

Gemeenteraad Kessel-Lo 1926-1970 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1926 1932 1938 1946 1952 1958 1964 1970 

Liberalen/PVV 


BWP/BSP Liberalen/PVV 


College 

BWP/BSP 

De bouwers | 215 

Leopold Béosier (1855-1936) 

Gemeenteraadslid gemeente 

Kessel-Lo (1911-1936), schepen 

Kessel-Lo (1921-1926), 

burgemeester Kessel-Lo 

(1933-1936), senator (1921-1936) 

Alfons Roelandts (1887-1983) 

Gemeenteraadslid gemeente 

Kessel-Lo (1921-1958), schepen 

Kessel-Lo (1921-1926, 1933-1936), 


(1936-1958), provincieraadslid 

(1936-1950), senator (1949-1954) 

Alfons Vranckx (1907-1979) 

volksvertegenwoordiger en 

kersvers schepen van onderwijs, 

feliciteert Alfons Roelandts met 

zijn heraanstelling in 1938 als 

burgemeester. Links Maurice 

Thon, schepen van financiën en 

rechts Arthur Geets, schepen 

van openbare werken


Henri Corbeels (1871-1950) 

Gemeenteraadslid Wilsele 

(1921-1947), schepen 

gemeente Wilsele (1921-1926), 

burgemeester Wilsele 

(1926-1946), senator (1936-1946) 

Wilsele: 55 jaar BSP. 40 jaar 

bestuur 

(geweven lintje uit 1960) 

Leopold Decoux (1908-1996) 

Burgemeester gemeente Wilsele 

(1947-1976), senator (1961-1974), 

provincieraadslid (1950-1954) 

1911: Leopold Béosier 

1921-1926: Leopold Béosier (schepen onderwijs), Alfons Roelandts (schepen openbare 

werken en financiën), Arthur Geets, François Genot 

1927-1932: Leopold Béosier, Alfons Roelandts, Arthur Geets, Emile Maes, Emile Saelens 

1933-1938: Leopold Béosier (tot 1936 burgemeester), Alfons Roelandts (schepen 

en vanaf 1936 burgemeester, als gemeenteraadslid opgevolgd door Frans 

Debie), Emile Maes (in 1937 als schepen opgevolgd door Frans Debie, als 

gemeenteraadslid door André Stas), Arthur Geets (schepen), Frans Jacobs 

(in 1934 opgevolgd door Michel Adolf), René Laurentii (schepen vanaf 1936), 

Alfons Vranckx (verzaakte aan mandaat en opgevolgd door Louis Bertens) 

1939-1946: Alfons Roelandts (burgemeester tot ontslag in 1940 en opnieuw in 1945, als 

gemeenteraadslid vervangen door Jules Hautain), Arthur Geets (schepen), 

Maurice Thon (schepen, neemt ontslag in 1946), Alfons Vranckx (schepen 

van onderwijs en openbare werken, waarnemend burgemeester tot zijn 

afzetting in 1941, als gemeenteraadslid vervangen door Jozef Hombroeckx), Frans 

Debie (schepen vanaf 1941), Edward Igo (schepen vanaf 1941), Adolf Michel 

1947-1952: Alfons Roelandts (burgemeester), Jules Hautain (schepen), Charles 

Vanderstappen (schepen tot 1951 in 1951 als gemeenteraadslid opgevolgd 

door Nestor Bouvier), Jan Vranckx (schepen van onderwijs en openbare 

werken), Frans Debie (schepen vanaf 1951), Alfons Luxem, Adolf Michel 

1953-1958: Alfons Roelandts (burgemeester), Jan Vranckx (schepen), Jules Hautain 

(schepen), Alfons Luxem (schepen), Nestor Bouvier, Jacques Romulus, Alfons 

Moreels, Adolf Michel (in 1958 vervangen door Jef Michiels) 

1959-1964: Alfons Roelandts (verzaakt aan zijn mandaat op 10 januari 1959 en wordt 

opgevolgd door Nestor Bouvier), Jan Vranckx, Jacques Romulus (in 1964 

opgevolgd door Rik Moens), Alfons Moreels, Jules Hautain, Alfons Luxem 

1965-1970: Jan Vranckx, Alfons Moreels, Cyrille Van Mellaert, Eglebert Truyens (in 1969 

opgevolgd door Georges Bourguignon), François Denis, Edmond Ingelbosch, 

Florent Vranckx (in 1970 opgevolgd door Hubert Luxem) 

1971-1976: Jan Vranckx (in 1971 opgevolgd door Willy Nackaerts), Cyrille Van Mellaert, 

Edmond Ingelbosch, Georges Bourguignon, Piet Heremans, Robert Vranckx, 

Louis Vandermeeren 

wilsele (1921-1976) 

1921-1926: Henri Corbeels (schepen), Victor Salens (schepen), Englebert Carleer, Karel 

De Neuter, Felix Vanderheyden, Alfons Vantongelen of Henri Evers 

1927-1932: Henri Corbeels (burgemeester), Englebert Carleer (schepen), Victor Salens 

(schepen) Karel De Neuter, Frans Remy, Alfons Vantongelen (opgevolgd door 

Emile Breeur), Frans Evers 

1933-1938: Henri Corbeels (burgemeester), Englebert Carleer (schepen), Victor Salens 

(schepen), Emile Breeur, Karel De Neuter, Frans Remy, Frans Evers

Gemeenteraad Wilsele 1932-1970 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1932 1938 1946 1952 1958 1964 1970 

Liberalen/PVV 


Liberalen/PVV 

BWP/BSP 


BWP/BSP 

College 

1939-1946: Henri Corbeels (burgemeester), Englebert Carleer (schepen tot 1944, 

opgevolgd door Emiel Breeur), Victor Salens (schepen), Jules Persoons, Frans 

Remy, Frans Evers 

1947-1952: Leopold Decoux (burgemeester), Victor Salens (schepen, in 1949 opgevolgd 

door Jozef Stroobants), Michel Otzer (schepen), Henri Corbeels (in 1947 

opgevolgd door Jan Ceuppens), Emile Breeur, Albert Crab 

1953-1958: Leopold Decoux (burgemeester), Jozef Stroobants (schepen), Michel Otzer 

(schepen), Jozef Corbeels, Arthur Dehoux, Gust Peeters, Jean Vanhove 

1959-1964: Leopold Decoux (burgemeester), Jozef Corbeels (schepen), Jozef Stroobants 

(schepen), Gust Peeters, Arthur Dehoux, Gustaaf Holemans, Jos Smolders 

1965-1970: Leopold Decoux (burgemeester), Jozef Stroobants (schepen), Jozef Corbeels 

(schepen), Arthur Dehoux, Robert Swings, Clement Breeur, Miel Steegmans 

1971-1976: Leopold Decoux (burgemeester), Lisette Delepierre (schepen), Alfons Jusgen 

(schepen), Frans Van Espen (schepen), Marcel Vanhove, Miel Steegmans, 

Clement Breeur, Leopold Stouthuyzen, Walter Van Eekhout (nam ontslag), Jozef 

Vandenberge (Van Eekhout, Miel Steegmans, Jozef Vandenberge vervangen 

door Louis Mertens, Louis Heremans, Felix Van Brussel) 

herent-wijgmaal (1921-1976) 

1921-1926: Henri Adriaens, Bonaventure Ramaekers (schepen), Louis Verheyden, 

Germain Aerts (Herent) 

1927-1932: Henri Adriaens (schepen), Antoon Ketelaers (schepen), Ferdinand Vandeplas, 

Félix Lauwers, André Smeets 

1933-1983: Henri Adriaens, Antoon Ketelaers en 1 onafhankelijke (Ferdinand Vandeplas) 

1939-1946: Ferdinand Vandeplas (bij het begin van de oorlog even schepen als oudste in 

dienst), Henri Verlinden, Victor Weets 

1947-1952: Ferdinand Vandeplas, Frans Piette (Wijgmaal), Victor Weets, René Lemmens 

(Wijgmaal), Karel Decoux 

1953-1958: Ferdinand Vandeplas, Jan Willems, Theo Stroobants, Frans Piette, Karel Decoux 

1959-1964: Ferdinand Vandeplas, Jan Willems, Marcel Vanbellingen, Maurice Hensmans, 

René Vankrunkelveldt 

1965-1970: Ferdinand Vandeplas (schepen), Jan Willems (schepen, opgevolgd door 

Theofiel Vertommen en in 1968 door Louis Roeckaerts), Frans Geets, Maurice 

Hensmans (schepen vanaf 1965) 

1971-1976: Wilfried De Pauw (burgemeester), Maurice Hensmans (schepen), Georges 

Versonnen, Louis Roeckaerts, Georgette Dekoster-Liessens 

De bouwers | 217


Grafhulde n.a.v. de 

vlaginhuldiging te Korbeek-Lo 

(1955) 

Met uiterst links Jules 

Goossens (gemeenteraadslid 

Korbeek-Lo, 1947-1976) en 

6de van rechts Jean Brasseur 

(gemeenteraadslid Korbeek-Lo, 

1947-1968, provincieraadslid 

1954-1968, voorzitter 

provincieraad 1954-1958) 

heverlee Gemeenteraad (1921-1976) Heverlee 1946-1970 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1921-1926: Frans Huygens, Edouard Luppens, Frans Huybreghs 

1927-1932: Frans Dekeyzer, Frans Huygens, Julien Roekaerts 

1933-1938: Joseph Vangroenderbeek, Jan Reynaerts, Frans Dekeyzer, Frans Huygens (uit 

de partij gezet in 1938) 

1939-1946: Frans Dekeyzer, Joseph Vangroenderbeek, Leon Béosier, August Schoolmeesters 

1947-1952: Jan Daman, Frans Dekeyzer, Frans Verstappen, Leo Beosier 

1953-1958: Jan Daman, Frans Dekeyzer, Frans Verstappen, François Duchateau 

1959-1964: Jan Daman, Frans Dekeyzer, Frans Verstappen 

1965-1970: Jan Daman, Frans Dekeyzer 

1971-1976: François Gilson, Henri Keyaerts, Albert Keusters-Leferre 

korbeek-lo (1926-1976) 

1946 1952 1958 1964 1970 

Liberalen/PVV 

Liberalen/PVV 



BWP/BSP 

BWP/BSP NKP 

NKP VU 

Dem. 70 

VU 

Dem. 70 

1926-1932: Hipolyte Geyssens (in augustus 1930 opgevolgd door liberaal) 

1933-1938: Herman Mertens, Jan Baptist Vandenbosch 

1939-1946: Jan Baptist Vandenbosch, Herman Mertens, Jules Goossens (vanaf september 

1944) 

1947-1952: Jules Goossens, Jean Brasseur, Eugeen Vandergeeten (in 1951 opgevolgd door 

Gustave Staes) 

1953-1958: Jean Brasseur, Jules Goossens, Norbert Exelmans, Gustave Staes 

1959-1964: Jean Brasseur, Jules Goossens, Norbert Exelmans 

1965-1970: Jean Brasseur (in 1968 opgevolgd door Gustave Staes), Jules Goossens, Etienne 

Erven, Guillaume Oleo, Emiel Nackaerts 

1971-1976: Jules Goossens, Etienne Erven, August Neuhard

fusie leuven (1977-2012) 

Gemeenteraad Groot Leuven 1976-2006 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1976 1982 1988 1994 2000 2006 

1977-1982: Louis Tobback, Cyrille Van Mellaert, Leopold Decoux (opgevolgd door François 

Gilson), Sylvain Libert, Lisette Delepierre, Arthur Vanzeebroeck, Frans Van 

Espen, Sonia Vranckx, Donald Vanderstappen, Louis Vandermeeren, Edmond 

Ingelbosch, Jackie Robbeets 

1983-1988 (SPE): Louis Tobback, Cyrille Van Mellaert, Sylvain Libert, Arthur Vanzeebroeck, 

Frans Van Espen, Louis Vandermeeren, Jackie Robbeets, Georges Anthoon, 

Lisette Delepierre (na haar overlijden in 1983 vervangen door Theo Cockx, KP), 

Marij Aerts (onafh.), Jaak Brepoels (onafh) 

1989-1994: Louis Tobback, Cyrille van Mellaert, Sylvain Libert (vervangen door Jaak 

Brepoels), Annie Ackermans, Arthur Vanzeebroeck, Dirk Robbeets, Myriam 

Fannes, Els Houblon, Jos De Wolf, Walter Vanwanghe, Kristien Oplinus, Marij 

Aerts 

1995-2000: Louis Tobback (burgemeester, van april tot september 1998 tijdelijk 

verhinderd), Annie Ackermans (schepen senioren, groendienst, 

begraafplaatsen), Jaak Brepoels (schepen stadspatrimonium, huisvesting, 

tewerkstelling), Arthur Vanzeebroeck (schepen sport, leefmilieu), Dirk 

Robbeets (schepen openbare werken), Karin Jiroflée (schepen sociale zaken, 

jeugd), Etienne Bruggemans, Frank Delang, Henri Dupaix, Myriam Fannes, 

Marie-Jeanne Pardon, Francine Dewals, Myriam Welkenhuyzen, Daniel Buyle, 

Louis Desmet, Saïd El Khadraoui, Pierre Neefs, Jo Stulens, Walter Vanwanghe, 

Mieke Wellens. 


Louis Tobback (°1938) 

COO-raadslid (1965-1971), 

gemeenteraadslid Leuven 

(sinds 1971), schepen stad Leuven 

(1971-1976), burgemeester 

stad Leuven (sinds 1995), 


(1974-1991), senator (1991-2003), 

minister van Binnenlandse 

Zaken (1988-1994), vice-eerste 

minister en minister van 

Binnenlandse Zaken (1998), 

minister van State (sinds januari 

1995), SP-voorzitter (1994-1998) 

De ploeg Tobback (2005) 

Annie Ackermans, Saïd El 

Khadraoui, Karin Jiroflée, Pierre 

Neefs, Louis Tobback, Dirk 

Robbeets, Denise Vandevoort, 

Arthur Vanzeebroeck, Jaak 

Brepoels 

PVV 

CVP/CD&V 

PVV 

BSP/SP/sp.a 

CVP/CD&V 

Agalev/GROEN! 

BSP/SP/sp.a VU 

Agalev/GROEN! 

VB 

VU anderen 

VB 

anderen 

Coalitie


2001-2006: Louis Tobback (burgemeester), Annie Ackermans (schepen senioren, 

groendienst, begraafplaatsen), Karin Jiroflée (schepen sociale zaken, jeugd, 

in 2003 opgevolgd door Denise Vandevoort), Dirk Robbeets (schepen 

openbare werken), Jaak Brepoels (schepen stadspatrimonium, huisvesting, 

tewerkstelling), Saïd El Khadraoui (schepen cultuur, milieu, in 2003 opgevolgd 

door Pierre Neefs), Mieke Wellens, Denise Vandevoort, Els Houblon (in 2005 

opgevolgd door Louis Desmet), Etienne Bruggemans, Evelyne Madrid, Michel 

Vandenbroeck, Arthur Vanzeebroeck, Marij Aerts, Nora Tossyn (de laatste vier 

worden onmiddellijk opgevolgd door Rik Dupaix, Marie-Jeanne Pardon, Diane 

Saelens, Pierre Neefs) 

2007-2012 (sp.a-spirit): Louis Tobback (burgemeester), Jaak Brepoels (schepen wonen, 

economie en vastgoed), Dirk Robbeets (schepen openbare werken), Myriam 

Fannes (schepen senioren, groendienst, reinigingsdienst), Denise Vandevoort 

(schepen sociale zaken, cultuur), Mohamed Ridouani (spirit, schepen 

leefmilieu, onderwijs en integratie), Saïd El Khadraoui, Karin Jiroflée (in 2008 

opgevolgd door Liesbet Stevens), Mieke Wellens, Etienne Bruggemans, Pierre 

Neefs, Evelyne Madrid, Diane Saelens, Bieke Verlinden, Stijn Bex (spirit, verlaat 

de fractie voor Groen!), Laila El Abouzi (tijdelijk vervangen door Liesbet 

Stevens), Arne Mortelmans, Sabah Mahani (spirit), Norah Karrouche 

schepencolleges 

leuven 

1921-1932: liberaal-katholiek; 1933-1938: socialistisch-liberaal; 1939-1946: 

katholiek-rex, 1947-1952: homogeen CVP; 1953-1958: socialistisch-liberaal; 

1959-1970: CVP-PVV; 1971-1976: BSP-CVP 

kessel-lo 

1921-1926: socialistisch-liberaal; 1927-1932: katholiek-liberaal; 1933-1958: 

homogeen socialistisch; 1959-1976: homogeen CVP 

heverlee 

1921-1976: homogeen katholiek/CVP 

korbeek-lo 

1921-1970: homogeen katholiek/CVP 

1971-1976: CVP-PVV 

wilsele 

1921-1926: socialistisch-katholiek; 1927-1976: homogeen socialistisch 

herent/wijgmaal 

1921-1926: liberaal-katholiek-socialistisch; 1927-1932: katholiek-socialistisch; 

1933-1946: katholiek 

1947-1958: katholiek/CVP-liberaal; 1959-1964: homogeen CVP; 1965-1970: liberaalsocialistisch; 

1971-1976: BSP-CVP 

fusiegemeente leuven 

1977-1994: CVP-PVV/VLD; 1995-2000: SP-CVP; 2001-2006: SP-CVP; 2007-2012: Sp.a-CD&V

coo/(vanaf 1977) ocmw 

leuven 

1947-1953: Pieter Jochmans, Henri Vanden Abeele, Alfons Vandevenne 

1953-1959: Vic Vanhove, Guillaume Daniëls (in 1958 vervangen door Michel Robijn), Henri 

Vanden Abeele 

1959-1965: Henri Vanden Abeele, Vic Vanhove, Michel Robijn (in 1963 opgevolgd door 

Pierre Kaye) 

1965-1971: Louis Tobback (in 1971 opgevolgd door Theo Stroobants), Henri Vanden Abeele 

(in 1966 opgevolgd door Guillaume Daniëls, in 1971 opgevolgd door Pierre 

Kaye), Vic Vanhove 

1971-1977: Theo Stroobants (voorzitter), Vic Vanhove, Pierre Kaye 

kessel-lo 

1947-1953: Nestor Bouvier (voorzitter), Jozef Drappier, L. Hombroeckx, Jozef Michiels 

1953-1959: Vital De Becker (voorzitter), Jozef Hombroeckx, Jozef Michiels, Jozef Drappier, 

1959-1965: Jozef Hombroeckx, E. Wouters, Piet Heremans 

1965-1971: Jan Vranckx, Alfons Moreels, Piet Heremans 

1971-1977: Piet Heremans, Antoinette Jossart, Marthe Doms 

wilsele 

1947-1953: Jozef Corbeels (voorzitter), Jean Vanhove, Arthur Dehoux (vervangen door 

Adolf Walter) 

1953-1959: Jozef Corbeels (voorzitter, in 1959 vervangen door Joseph Severi), Adolf 

Walter, Gustaaf Holemans 

1959-1965: Felix Van Brussel (voorzitter), Adolf Walter, Joseph Severi 

1965-1971: Felix Van Brussel (voorzitter), François Hermans, Alfons Jusgen, Peter 

Valckenaers 

1971-1977: Felix Van Brussel (voorzitter), François Hermans, Louis Mertens, Louis 

Heremans, Hubert Wouters 

heverlee 

1953-1965: Frans De Keyser 

1965-1977: Hermina Eikema 

korbeek-lo 

1947-1977: Gustave Staes 

1953-1959: Ferdinand Capelle 

fusiegemeente leuven 

1977-1983: Florent Massant, August Neuhard (in 1978 opgevolgd door Germain Peiffer), 

Alfons Daniëls 

1983-1989: Frans Peeters, Alfons Daniëls, Walter Vanwanghe 

1989-1995: Frans Peeters, Michel Vandenbroeck, Jos De Wolf (in 1994 opgevolgd door 

Mariette Roekeloos), Denise Vandevoort 

1995-2001: Frans Peeters, Michel Vandenbroeck, Denise Vandevoort, Michel Libert (in 

2000 opgevolgd door Lily Harboort), Jean Van Roy, Albert Vanden Eynde 

2001-2007: Michel Vandenbroeck (in 2005 opgevolgd door Myriam Welkenhuyzen), Mary 

Aerts (in 2005 opgevolgd door Tom Van Thienen), Louis Desmet, Nora Tossyn, 

Chris Bex 

2007-2013 (Sp.a-spirit): Chris Bex, Nora Tossyn, Thomas Leys, Liesbet Stevens, Liesbet 

Dyckmans, Luc Haine 

De bouwers | 221


Louis Tielemans (1879-1960) 


(1911-1925), schepen Leuven 


(1921-1936), bestendig 

afgevaardigde (1925-1936) 

Guillaume Daniëls (1925-1975) 

Gemeenteraadslid stad 

Leuven (1959-1974), schepen 

stad Leuven (1971-1974), 

provincieraadslid (1968-1975), 

bestendig afgevaardigde 

(1974-1975) 

Cyrille Van Mellaert (°1928) 

Gemeenteraadslid Kessel-Lo 

(1965-1976) en Leuven 


(1971-2006), bestendig 

afgevaardigde (1994-2000), 

voorzitter GOM-Vlaams Brabant 

(1975-2001) 

Karin Jiroflée (°1962) 

Gemeenteraadslid Leuven 

(1995-2008), schepen 




(2000-2006), bestendig 

afgevaardigde (vanaf 2006) 

Prosper Van Langendonck 

(1856-1935) 

Gemeenteraadslid stad 



(1900-1911), gemeenteraadslid 

Sint Jans-Molenbeek (1928 tot 

1935) 

Edmond Doms (1873-1940) 


(1927-1938), schepen 



(1919-1936) 

provincieraad (kanton/district leuven) 

1921-1925: Louis Tielemans en August Feyaerts 

1925-1929: Louis Tielemans (bestendig afgevaardigde) en August Feyaerts 

1929-1936: Louis Tielemans (bestendig afgevaardigde) en August Feyaerts 

1936-1939: Alfons Van Aenroyde en Alfons Roelandts 

1939-1946: Alfons Van Aenroyde en Alfons Roelandts 

1946-1950: Leo Magits (voorzitter) en Alfons Roelandts 

1950-1954: Englebert Truyens en Leopold Decoux 

1954-1958: Englebert Truyens en Jean Brasseur (voorzitter) 

1958-1968: Englebert Truyens en Jean Brasseur 

1968-1971: Guillaume Daniëls 

1971-1974: Cyrille Van Mellaert en Guillaume Daniëls 

1974-1975: Cyrille Van Mellaert en Guillaume Daniëls (bestendig afgevaardigde) 

1975-1977: Cyrille Van Mellaert en Jef Vounckx 

1977-1981: Cyrille Van Mellaert en Frans Geets 

1981-1988: Cyrille Van Mellaert en Marcel Jossart 

1988-1991: Cyrille Van Mellaert 

1991-1994: Cyrille Van Mellaert en Martine Perpet 

1994-2000: Cyrille Van Mellaert (bestendig afgevaardigde) en Bruno Tobback (opgevolgd 

door Arlette Caes) 

2000-2006: Karin Jiroflée, Jo Stulens en Arlette Caes 

2006-2012: Karin Jiroflée (bestendig afgevaardigde), Arlette Caes, Jo Declercq en Jos Beckx 

federale en europese parlementen 

kamer (arrondissement, vanaf 1995 kieskring leuven) 

1900: Prosper Van Langendonck (in december 1911 opgevolgd door Eugène Beauduin 

en einde van die maand door Théophiel Claes) 

1912: Jean François Triau 

1919-1932: Edmond Doms en Victor Hessens 

1932-1936: Edmond Doms en Auguste Smets

uitslagen kamer 

(kanton Leuven: Herent, Huldenberg, Kortenberg, Bertem, Bierbeek, Oud-Heverlee, Leuven 

Kamer en Tervuren) 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2010 

2007 

2003 

1999 

1995 

1991 

1987 

1985 

1981 

1978 

1977 

1974 

1971 

1968 

1965 

1961 

1958 

1954 

1950 

1949 

1946 

1939 

1936 

1932 

1929 

1925 

1921 

1919 

1912 

1910 

1906 

1902 

1900 

1896 

1936-1939: Alfons Vranckx, Auguste Smets en Jan Vael 

1939-1946: Alfons Vranckx, Auguste Smets 

1946-1949: Alfons Vranckx (in 1947 opgevolgd door Edmond Lievens) en Franz Tielemans 

1949-1965: Jef Feyaerts en Franz Tielemans (in 1963 opgevolgd door Jef Grandjean) 

1965-1971: Alfons Vranckx en Rik Boel 

1971-1974: Alfons Vranckx, Rik Boel en August Smets 

1974-1977: Louis Tobback en Rik Boel 

1977-1978: Louis Tobback, Rik Boel en Jef Collin 

1978-1981: Louis Tobback en Rik Boel 

1981-1985: Louis Tobback en August Bogaerts 

1985-1987: Louis Tobback, Frank Vandenbroucke en August Bogaerts 

1987-1991: Louis Tobback, Frank Vandenbroucke en Annie Duroi 

1991-1995: Frank Vandenbroucke, André Schellens en Marcel Logist 

1995-1999: Frank Vandenbroucke (opgevolgd door Miche Dejonghe) en André Schellens 

1999-2003: André Schellens 

2003-2007: sp.a-spirit: Karin Jiroflée (in dec. 2006 opgevolgd door Yvette Mues), Saïd El 

Khadraoui (in 2004 opgevolgd door Stijn Bex, spirit, vanaf 2007 onafhankelijk); 

Frank Vandenbroucke (verkozen in Brussel-Halle-Vilvoorde en opgevolgd door 

Hans Bonte) 

2007-2010: Bruno Tobback 

2010: Bruno Tobback 

senaat 

1921-1936: Desiré Vandemoortele en Leopold Béosier 

1936-1946: Henri Corbeels en Louis Donvil 

1946-1949: Louis Donvil en Ferdinand Francen 

1949-1950: Alfons Roelandts en Ferdinand Francen 

1950-1954: Alfons Roelandts, Ferdinand Francen en Jef Gilis 

1954-1958: Ferdinand Francen, Jef Gilis en Vital Henskens 

Katholieken/CVP/CD&V 

Liberalen/PVV/VLD 

BWP/BSP/SP/sp.a 

Kartel 

Frontpartij 

KP 

VU 

VB 

Agalev/GROEN! 

R.O.S.S.E.M. 

NVA 

CD&V/NVA 

Lijst Dedecker 

PvdA 


Alfons Vranckx (1907-1979) 

Gemeenteraadslid en schepen 

Kessel-Lo (1939-1946), d.d. 





(1936-1947, 1965-1974), minister 

van Binnenlandse Zaken 

(1965-1966), minister van 

Justitie (1968 tot 1973), minister 

van State (februari 1977) 

Frank Vandenbroucke (°1955) 

Volksvertegenwoordiger 

(1985-1996), Vlaams 

parlementslid (2009-2010), 

senator (sinds 2010), federaal 

minister van Buitenlandse 

Zaken en vice-eerste minister 

(1994-1995); federaal minister 

van Pensioenen en Sociale 

Zaken (1999-2003), federaal 

minister van Werk en 

Pensioenen (2003-2004), 

Vlaams minister van Werk, 

Onderwijs en Vorming 

(2004-2009), partijvoorzitter 

1989-1994, minister van State 

(24 november 2009), 

SP-voorzitter (1989-1994) 

Lisette Delepierre (1932-1982) 

Schepen gemeente Wilsele 


Leuven (1977-1982, senator 

(1974-1977)


Jan Daman (1900-1982) 

Arrondissementeel 

vakbondssecretaris (1944-1965), 

gemeenteraadslid gemeente 

Heverlee (1947-1970), senator 

(1958-1961, 1965-1968). 

Op de foto: ABVV-secretaris Jan 

Daman met links Bert Truyens, 

voorzitter van het ABVV-Leuven 

(1952) 

Bruno Tobback (°1969) 

Vlaams parlementslid (1995- 

2004), volksvertegenwoordiger 

(2007), federaal minister van 

Leefmilieu en Pensioenen 

(2004-2007) 

Saïd El Khadraoui (°1975) 

Gemeenteraadslid (sinds 1995, 

schepen stad Leuven (2001- 

2003), volksvertegenwoordiger 

(2003), Europees parlementslid 

(sinds 2003) 

1958-1961: Jef Gilis, Jan Daman en Ferdinand Francen 

1961-1965: Leopold Decoux en Jef Gillis (in 1962 opgevolgd door Vital Henskens) 

1965-1968: Leopold Decoux en Jan Daman 

1968-1974: Leopold Decoux en August Bogaerts 

1974-1977: August Bogaerts en Lisette Delepierre 

1977-1981: August Bogaerts 

1981-1985: Rik Boel 

1985-1987: Rik Boel en André Schellens 

1987-1991: André Schellens en René Swinnen 

1991-1995: Louis Tobback en René Swinnen 

1995-2003: Louis Tobback 

2003-2007: sp.a-spirit: Flor Koninckx (gemeenschapssenator) 

2010-2011: Frank Vandenbroucke 

vlaamse raad/parlement (kieskring vlaams-brabant) 

Sinds 1995 worden de leden van het Vlaams Parlement rechtstreeks verkozen. 

Daarvóór namen de Nederlanstalige kamerleden en senatoren zitting in de Nederlandse 

Cultuurraad, van 1971 tot 1980 de voorloper van het Vlaams Parlement. 

uitslagen vlaams parlement 

(kanton Leuven: Herent, Huldenberg, Kortenberg, Bertem, Bierbeek, Oud-Heverlee, Leuven 

Vlaams Parlement (kanton/kieskring Leuven) 

en Tervuren) 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1995 1999 2004 2009 

VLD 

CVP/CD&V 

SP/sp.a 

VLD 

CVP/CD&V 

Agalev/GROEN! 

SP/sp.a VU 

Agalev/Groen VB 

VU UF 

VB SLP 

UF NVA 

SLP CD&V/NVA 

NVA 

CD&V/NVA 

1995-1999: Bruno Tobback, Marcel Logist en René Swinnen 

1999-2004: Bruno Tobback en Marcel Logist 

2004-2009: Frank Vandenbroucke (in 2004 opgevolgd door Flor Koninckx), Bruno Tobback 

(in 2004 opgevolgd door Jos Bex, Spirit), Else De Wachter, Marcel Logist 

2009: Frank Vandenbroucke (in 2010 opgevolgd door Else De Wachter), Marcel Logist 

europa (provincie brabant) 

Karel Van Miert (1979-1985); Lode Van Outrive (1989-1904); Saïd 

El Khadraoui (sinds 2003), Mia De Vits (2004-2009)

uitvoerende mandaten 

fractieleider 

Kamer: Louis Tobback (1978-1988); Frank Vandenbroucke (1988-1989, 1995-1996); Bruno 

Tobback (2009-) 

Vlaams Parlement: Bruno Tobback (2001-2004) 

ministers van state 

Alfons Vranckx (14 februari 1977), Louis Tobback (30 januari 1995), Frank Vandenbroucke 

(24 november 2009) 

ministers/staatssecretarissen (arrondissement) 

Alfons Vranckx: minister van Binnenlandse Zaken (1965-1966); minister van Justitie 

(1968 tot 1973) 

Franz Tielemans: minister, adjunct van Financiën (1961-1962) 

Louis Tobback: minister van Binnenlandse Zaken, van de Modernisering van de 

Openbare Diensten en van de Nationale Wetenschappelijke en Culturele Instellingen 

(1988-1992); minister van Binnenlandse Zaken en Ambtenarenzaken (1992-1994); 

vice-eerste minister en minister van Binnenlandse Zaken (1998) 

Frank Vandenbroucke: federaal minister van Buitenlandse Zaken en vice-eerste minister 

(1994-1995); federaal minister van Pensioenen en Sociale Zaken (1999-2003), federaal 

minister van Werk en Pensioenen (2003-2004), Vlaams minister van Werk, Onderwijs en 

Vorming (2004-2009) 

Bruno Tobback: federaal minister van Leefmilieu en Pensioenen (2004-2007) 

bestuursorganen 

federaal secretaris 

Désiré Vandemoortele (1911-1918), Guillaume ‘Willem’ Klein (1919-1940), Philemon Dewit 

(1944-1964), Sylvain Libert (1964-1969), Frans Peeters (1969-1997), Jo Stulens (vanaf 1997). 

Vanaf 2001 zijn de federaties Leuven en Halle-Vilvoorde samengevoegd tot de federatie 

Vlaams-Brabant. Secretaris werd Jo Stulens. 

partijvoorzitter 

Frank Vandenbroucke (1989-1994), Louis Tobback (1994-1998), Bruno Tobback (2011-) 

arrondissementele vakbondssecretarissen 

Henri Bollens (1911-1914), Emiel Maes (1923-1925), Alfons Van Aenroyde (1925-1940), 

Jan Daman (1944-1965), Georges Bourguignon (1965-1983), Emiel Matheus (1985-1989), 

Jef Maes (1990-1994), Eric De Broyer en Georges Boghe (voorzitters van gewest, 1994-1998); 

Koen Geers (1998-2003), Steven Marchand (provinciaal secretaris vanaf 2003) 


Henri Bollens (1879-1945) 

Gemeenteraadslid leuven 

(1921-1945), vakbondssecretaris 

(1911-1914), voorzitter 

socialistische mutualiteit 

(vanaf 1923) 

Philemon Dewit (1912-1964) 


(1947-1964), schepen stad 

Leuven (1953-1958), federaal 

secretaris (1944-1964) 

Sylvain Libert (°1932) 


(1963-1988), schepen stad 

Leuven (1971-1976), federaal 

secretaris BSP/SP (1964-1969) 

Frans Peeters (1937-2011) 

OCMW-raadslid Leuven 

(1983-2001), federaal secretaris 

1969-1997) 

Jo Stulens (°1961) 



(2000-2006), federaal/ 

provinciaal secretaris SP/sp.a 

Vlaams Brabant (sinds 1997)


literatuurlijst 

archiefbronnen 

gent, amsab-instituut voor sociale 

geschiedenis 

Fonds 001, archief van sm De Proletaar 

(1876, 1886-1962); fonds 007, archief van 

de SP-federatie Leuven en haar voorgangers 

BWP-federatie en BSP-federatie Leuven 

(1895-1984); fonds 074, archief BSP, 

afdeling Herent-Wijgmaal (1920-1956); 

fonds 075, archief BSP (1944-1978); fonds 

093, archief Franz Tielemans; fonds 094, 

archief De Dageraad Leuven (1889-1964); 

fonds 061, archief Alfons en Frederik 

Roelandts (met biografische nota’s); fonds 

128, archief Theo Stroobants; fonds 275, 

archief Frank Vandenbroucke (1969-1996); 

fonds 277, archief sm Vooruit Mechelen-De 

Proletaar (1903-1981); fonds 352, archief 

Leo Magits (1907-1997); fonds 434, archief 

Jan Vandensteen. Van de werkersbond 

‘Antoon Delporte’ Tiensepoort Heverlee 

bleef het verslagboek dat de periode 1919 

tot 1931 omvat bewaard: fonds 007, BWPafdeling 

Leuven. 

kadoc, k.u.leuven 

Archieven van ACW-Leuven (plaatsingslijst 

1 en 7); archief Rik De Groe; fonds Van 

Oostveldt. 

stadsarchief leuven 

Verslagen gemeenteraad Leuven; 

affichecollectie; collecties Sprengers en 

Uyterhoeven. 

De verzamelwoede van Eugène Sprengers 

en Rik Uyterhoeven resulteerde in 

een honderden prentkaarten, foto’s, 

porseleinkaarten… uit de 19de en 20ste eeuw. Dit erfgoed aan beeldend materiaal 

werd door de stad Leuven aangekocht. 

De inventaris werd toevertrouwd aan 

het stadsarchief. Een gedeelte ervan 

werd door Rik Uyterhoeven eerder al 

uitgegeven in de reeks Leuven Weleer (6 

dln., Leuven, 1985-1990), Leuven bierstad 

door de eeuwen heen (Leuven, 1983) en 

Heverlee in oude prentkaarten (samen met 

A. Coopmans, Zaltbommel 1982). Deze 

laatste publiceerde in 1956 Op wandel door 

Heverlee. A. SMEYERS, Kessel-Lo in oude 

prentkaarten, Zaltbommel, 1972. 

A. CRESENS, 150 jaar fotografie te Leuven, 

Brugge, 1989 

pers 

Uiteraard is De Volkswil dé bron voor 

de geschiedenis van het socialisme in 

Leuven. Dit weekblad was het officiële 

mededelingenblad van de BWP en de 

BSP. Op enkele afleveringen na bleef een 

volledige collectie (1893-1951) bewaard 

o.m. in het stadsarchief te Leuven. 

De collectie is online raadpleegbaar: 

www.amsab.be. 

De Nieuwe Tijd. Weekblad van de Leuvense 

christendemocraten, bewaard vanaf 1 

jan 1919. Van maart 1926 tot januari 1930 

vervangen door de zondaguitgave van het 

dagblad De Tijd (KADOC en stadsarchief 

Leuven). 

Le Libérale/De Vrijheid. Liberaal weekblad 

(stadsarchief Leuven). 

Kontakt socialistisch maandblad BSPafdeling 

Leuven en vanaf 1965 BSPfederatie 

Leuven (Amsab-ISG) 

DeWeergalm, periodiek van de BSP 

afdeling Kessel-Lo; na de fusie en na 

een kortstondig bestaan van De Moeial 

(niet onpartijdig maandblad voor Groot- 

Leuven, oktober 1977- 1978) verscheen De 

Weergalm als spreekbuis van de BSP/SP 

Groot-Leuven. 

SPO, trimestrieel blad van de SPEonafhankelijken 

1982-1988 (privécollectie). 

Het Dijlepaard. De Groot-Leuvense 

stadskrant, december 1977-april 1985 

(privé-collectie). 

D. Rabou bundelde persen andere 

artikelen over A.T.B. De Natuurvrienden. 

50 jaar Leuvense afdelingen, 1937-1987. 

diversen 

Administratief en Moreel Verslag ABVV 

arrondissement Leuven: 8 november 1959 

(over de jaren 56-59), 8 april 1956 (over 

de jaren 53-55), 24 november 1963 (over 

de jaren 1960- 1963); Verslagen BSP/SP 

arrondissementsfederatie Leuven (1945-2000).

Een aantal tijdsdocumenten rekenen 

we tot archieven. Ze bevatten eigen 

herinneringen of gesprekken met 

eigentijdse getuigen. Een voorbeeld van 

dit laatste is: H. VERLINDEN, De fabrieken 

Remy te Wijgmaal, arbeidershogeschool 

1941. De auteur studeerde aan de 

arbeidershogeschool en liep van september 

tot december 1939 stage in de De Proletaar. 

Zijn eindwerk handelde over de fabrieken 

Remy en is wat de sociale aspecten 

gebaseerd op mondelinge getuigenissen 

(Amsab-ISG, fonds 338/T37); 

Een bewogen Leven in dienst van de 

arbeiders. In 1959 schreef kleermaker 

Jan Vandensteen, die een prominente rol 

speelde in de Leuvense BWP, een nooit 

uitgegeven autobiografie. Het manuscript 

bevindt zich in: Amsab-ISG, fonds 75, 

nr. 64/1 en fonds 007, nr. 100/2 en nr. 109/5. 

R. DE CONINCK, De autobiografie van Jan 

Vandensteen, in: Brood en Rozen, 2008, 

nr. 3, pp. 80-81. 

J. VANHOVE, Geschiedenis van de 

Ledernijverheid en de Organisatie van de 

Lederbewerkers, Brussel, 1935. 

In KADOC, archief De Groe, bevindt 

zich een handgeschreven getuigenis 

van ACW-voorzitter Antoon Leonard 

over de beginjaren van de katholieke 

arbeidersbeweging in het Leuvense. Over 

de strijd tegen de socialistische vakbonden 

blikte ACV-propagandist Jan Van Loon 

terug bij zijn afscheid in 1955 (KADOC, 

Archief Rik De Groe, nr. 12) en in Het Volk, 

17 juli 1959. 

F. DE GEYNDT, Verslag over het 

werkeloozen-fonds der Stad Leuven, 1903 

Het minimum van dagloon op het stadhuis 

te Leuven: samenspraak tusschen Jan, 

socialist, Frans, anti-socialist, en Sus, 

stadswerkman, die zich liberaal noemt, 

maar niet eens weet waarvoor hij liberaal 

is, BWP-afdeling Leuven, 1893. 

J. LAPLASSE, Inventaris van het archief 

van sm De Proletaar Leuven (1876, 1886- 

1962), Amsab-ISG, 2001; ID, De archieven 

van de socialistische verbruikscoöperaties 

in Leuven en Mechelen, in: Brood en 

Rozen, 2002, nr. 1, pp. 58-63; J. BOSSUYT, 

Kijken naar verleden… S.M. De Proletaar, 

verslag van een onderzoek, Leuven, 2002; 

de stichtingsakte van De Proletaar: in de 

bijlagen tot het Belgisch Staatsblad van 26 

februari 1887 (nr. 320). 

Centrale Werkplaatsen. Uitg. Erfgoedcel en 

Academie stad Leuven, Leuven, 2006 bevat 

tal van getuigenissen over het sociale leven 

in en rond de Werkplaatsen. 

F. TIELEMANS, De saneringsactie te Leuven 

inzake krotwoningen, Amsab-ISG, fonds 93, 

nr. 53/2; deze nota was de basis voor een 

artikel De saneringsactie te Leuven, in: 

Huisvesting, 8 (1955), nrs. 3-4. 

Heverlee bouwt, brochure gemeentebestuur, 

1954. 

werken 

geschiedenis van het socialisme 

J. BREPOELS, Wat zoudt gij zonder ’t 

werkvolk zijn, Leuven, 1988; ID., L. HUYSE, 

M. SCHAEVERS en F. VANDENBROUCKE, 

Eeuwige dilemma’s. Honderd jaar 

socialistische partij, Leuven, 1985; M. 

CLAEYS-VAN HAEGENDOREN, 25 jaar 

Belgisch socialisme, Antwerpen, 1967; 

J. DHONDT (red.), Geschiedenis van de 

socialistische arbeidersbeweging in België, 

Antwerpen, 1960-1968; A. MOMMEN, De 

Belgische Werkliedenpartij 1880-1914, 

Gent, 1980; G. VAN GOETHEM en W. 

PAULI, De droom van een beter wereld. 

125 jaar socialistische partij, Gent, 2010; 

H. OLLIVIER en L. PEIREN, Eén voor allen. 

Allen voor één. 100 jaar federatie van 

socialistische mutualiteiten van Brabant, 

Gent, 2009; L. PEIREN en 

J.-J. MESSIAEN, Een eeuw solidariteit 1898- 

1998. Geschiedenis van de socialistische 

vakbeweging, Gent, 1997. 

stadsontwikkeling leuven 

H. CAMERLINCKX, Bijdrage tot de 

studie van de demografische en sociaalekonomische 

situatie te Leuven tijdens 

het Hollands Bewind, K.U.Leuven, 


S. CAMERLINCKX, Bijdrage tot de studie 

van de urbanisatie van Kessel-Lo: mutatie 

van de activiteitsstructuur (1796-1880), 


1990; R. DE SCHUYTENEER, Urbanisatie 

en integratie in de stad van een landelijke 

gemeente-Heverlee 1846 -1947: een mutatie 

van de activiteitsstructuren, K.U.Leuven, 

Literatuurlijst | 227


licentiaatsverhandeling, 1988; GILLAIN 

(ed. G. GASTON en H. UYTERHOEVEN), De 

Tijd van toen. Memoires van een Leuvenaar 

1900 tot 1914-18; W.R. JONCKHEERE, 

Het Leuvense stadsbeeld omstreeks 

1830. Het kadaster als brons voor de 

lokalisering van arm en rijk, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1965; Leuven, een 

stad die groeit. Een gemeenschap bouwt 

aan haar milieu, tentoonstellingscatalogus, 

Leuven, 1975; L. NIEUWBORG, Urbanisatie 

en integratie in de stad van een landelijk 

gebied. Een case-studie uit het Leuvense: 

van Zavelberg tot Spaanse Kroon, 


1983; R. UYTTERHOEVEN en C. MORIAS, 

Heverlee 1846 -1976. Evolutie in woord 

en beeld, Leuven, 1996; H. VANDER 

HAEGEN, Het Dijleland en zijn dorpen 

in de 19 de eeuw, in: Oude dorpsgezichten 

en landschappen, (1984), pp. 7-15; S. VAN 

HEMELRYCK, De morfologische groei van 

de stad Leuven in de 19 de en de 20 ste eeuw, 


1971; M. VROOM, De 19 de eeuwse evolutie 

van de sociale en beroepspatronen in de 

Sint Jacobsbuurt te Leuven, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1982; Zo groeide 

Kessel-Lo, tentoonstellingscatalogus, 1970; 

150 jaar Kessel-Lo (1827-1979), Kessel-Lo, 

1979; bijdragen van J. BREPOELS e.a. in: 

Stadsboek Leuven, Leuven 1985; M. PIOT, 

De Geschiedenis van Herent, Herent, 2003. 

economische evolutie 

E. BUYST en W. PEETERS, De economische 

ontwikkeling in Vlaams-Brabant vanaf 

1850. Overzichtsrapport 1996-1999, 

Leuven, 1999; J. DE MAEYER en 

P. HEYRMAN (eds.), Geuren en kleuren. 

Een sociale en economische geschiedenis 

van Vlaams-Brabant, 19de en 20ste 

eeuw, Leuven, 2001; G. GEENS, Het 

arrondissement Leuven. Een regionaal 

-economisch onderzoek, Leuven, 1959; 

W. LEFEBVRE, New Economic Geography 

versus de geografisch gedifferentieerde 

economische ontwikkeling van Vlaams- 

Brabant, ca. 1850-2000, discussiepaper 

2003; G. ILLEGHEMS en G. DEBLAERE, 

Industrialisatie en Welvaartsproblemen 

van het Arrondissement Leuven, Leuven, 

1970 (deden dat tien jaren later nog eens 

over); F. LANNOY, Interleuven 40 jaar 

in de weer, Leuven, 2005; H. VAN DER 

HAEGEN en M. PATTYN, Leuven 2000. 

Survey van het stadsgewest, Leuven, 

1974; F. VAN RILLAER, De Geografische 

Ekonomische Betekenis van de Kanaalzone 

Leuven-Mechelen, K.U.LEUVEN, 


Tussentijdse analyses, interessant als 

tijdsdocument: GOM Vlaams-Brabant, 

Vlaams-Brabant open en bloot. Portret van 

een nieuwe provincie, Vilvoorde, 1993; 

De nieuwe provincie Vlaams-Brabant. 

Een financieel-economische doorlichting, 

Leuven, 1995; In 2000 publiceerde de 

Nationale Bank: 1975-2000. Macroregionale 

kerncijfers van de provincie 

Vlaams-Brabant en de GOM een analyse: 

Vlaams-Brabant op de drempel van 

de 21 ste eeuw. 

de wieg van het socialisme 

Bedrijven uit de Vaartkom en de 

kanaalzone stonden meerdere jaren te 

kijk op monumentendagen, waarvan 

de gelegenheidsboekjes een schat aan 

gegevens bevatten (o.m. 1997, 

pp. 31-41). Voor een goed beeld van de 

verscheidenheid aan activiteiten die in de 

Vaartkom ontplooid werden: Vaartkom 

Weerspiegeld, Leuven, 2010. Zie ook m.b.t. 

de maalderijen: Van graan tot bloem. 

Beelden uit een industrieel verleden, 

in: IWE. Contactblad van SIWE, (1997), 

3; CRESENS A., De Leuvense Vaart en de 

stapelhuizen, in: IWE, (1997), 3, pp. 12-15. 

E. DECONINCK, De Leuvense Vaart 

als cultureel erfgoed, Leuven, 2000; P. 

HEYRMAN, Doorbraak van de industriële 

samenleving, in: Geuren en kleuren. Een 

sociale en economische geschiedenis van 

Vlaams -Brabant. 19de en 20ste eeuw, Leuven, 

2001, pp. 137 -171; J. STAES (eindred.), 

Mechelen, Leuven, Tienen… Retour. Een 

treinreis door het verleden, Leuven, 1987; 

R. UYTTERHOEVEN, Van de Volmolen 

tot Wilsele: langsheen de Dijlevallei en 

de Vaart. Leuven weleer, dl. 4; J. VAN 

CROONENBORCH, De Leuvense Vaart, 1830 

-1913, K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling, 

1988; G. VANDEGOOR, Het kanaal Leuven

-Mechelen in heden en verleden (1750- 

2000), 1998; ID., Een andere kijk op 250 jaar 

Kanaal Leuven -Dijle, s.l., s.d.; 

E. VAN ERMEN (red), Van Petermannen 

en koeienschieters. Kroniek van Leuven, 

pp. 126-128; G. VAN HERCK e.a., De 

douane te Leuven. Van de Oostenrijkse 

tijd tot heden: meer dan 200 jaar douane 

-aanwezigheid te Leuven, Leuven, 

1996; M. VAN MEERTEN, Vaart in de 

geschiedenis. 250 jaar kanaal Leuven- 

Dijle, Leuven, 2000; J. VAN OUTRIVE, De 

ateliers de la Dyle (Leuven, 1866 -1928), 


1987; Bijdrage van A. CRESENS in: 

Centrale Werkplaatsen, Leuven, 2006; 

ID. Het Leuvense spoorwegknooppunt 

en de Centrale Werkplaatsen te Kessel 

-Lo, in: Monumenten en Landschappen, 

(1995), 5, pp. 29-59; K.AERTS, De Centrale 

Werkplaatsen van Kessel -Lo, 1863 -1898. 

Een bedrijfsgeschiedenis, in: De Brabantse 

Folklore en Geschiedenis, (1994), 

pp. 237-330; J. BREPOELS, De Stordeur is 

dood. Lang leve het industrieel erfgoed 

in Vlaanderen, in: SIWE, (2005), 22-23; 

Centrale Werkplaatsen, uitg. Erfgoedcel 

en Academie stad Leuven, Leuven, 

2006; L. VAN BUYTEN, Leuven anno 1789 

(tentoonstelling 10 maart-4 april 1989, 

Leuven), Winksele; ID., De Leuvense 

stadsfinanciën onder het Oostenrijks Regiem 

(1713-1794), 2 dln., Arca Lovaniensis, 

jaarboek 11 (1982) en jaarboek 14 (1985). 

leuven wordt een stad 

C. BOLLION en T. DEKEYSER, De Fabrieken 

Remy te Wijgmaal, s.l., 1999; CELIS J., 

De Leuvense stationswijk, 1875-1875. 

Het ontstaan en de ontwikkeling van 

een stadsbeeld in de negentiende eeuw, 


1985-1986; A. CRESENS, Het Leuvense 

spoorwegknooppunt ... Het ontstaan van 

een spoorwegsite en de invloed ervan op 

de ruimtelijke ordening in de oostelijke 

Leuvense regio, onuitgegeven script, 1994; 

ID., De Remyfabrieken te Wijgmaal. De 

groei van een industrieel complex, in: 

IWE, (2000), 9; 

R. UYTERHOEVEN, Bij het eeuwfeest van 

het afsterven van Edward Remy, groot- 

industrieel en filantroop, in: Vlaams- 

Brabant, (1996), 2, pp. 3-9; J. VERNIEST, 

Het Blauwe Doosje, Wijgmaal, 2010; 

L. VERPOEST, Twee gebouwen van Jean 

de Ligne in Wijgmaal, in: Monumenten en 

Landschappen, (1987), nr. 6; Werkgroep 

‘Van Wicmale tot Wijgmaal, Wijgmaal, 2003 

(hierin een overzicht van de publicaties 

over Wijgmaal). 

rijk of arm: een wereld van 

verschil 

De Dijle in Leuven, een vloek en een zegen. 

Een relaas van 115 jaar waterbeheersing 

1891-2006, Vlaamse Milieumaatschappij, 

2006, pp. 25-34; M. CEUNEN, e.a., Leuven 

onder water. De overstroming van 14 mei 

1906, Salsa-Cahier, 2, Leuven, 2006; M. DE 

COOMAN, De Leuvense gangen, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1980; L. GALICIA 

en P. REEKMANS, Straten en gangen binnen 

de muren van de stad Leuven, Leuven, 

2005; M.MAGITS, Demografische en 

sociale structuren te Leuven (1846-1860): 

bijdrage tot de stadsgeschiedenis in de 

19de eeuw, Brussel, 1974; K. MATTHIJS 

e.a. Leuven in de negentiende eeuw. De 

Bevolking. Een spiegel van het dagelijkse 

leven, Leuven, 1997; G. ROBBERECHTS, 

Levenswijze van de gangbewoners te 

Leuven, VUB, licentiaatsverhandeling, 

1948; H. VAN DER HAEGEN en R. DEVOS, 

De cholera-epidemie te Leuven in 1849, 

in: Driemaandelijks tijdschrift van het 

Gemeentekrediet van België, (1980), 

pp. 197-210; ID., Ruimtelijke en sociale 

patronen van de cholera-epidemie te 

Leuven in 1849, in: Mededelingen van de 

Geschied--en Oudheidkundige Kring voor 

Leuven en omgeving, 20 (1980), pp. 37-71. 

de opkomst van het socialisme 

B. DE NIL en B. WILLEMS, Tussen 

kern en periferie. De socialistische 

arbeidersbeweging in Vlaams-Brabant 

(1830-1950), in: Geuren en kleuren, 

pp. 173-209; M. GIJSENBERGH, Een bijdrage 

tot de geschiedenis van de socialistische 

arbeidersbeweging te Leuven van 1885 tot 

1914, VUB, licentiaatsverhandeling, 1978; 

W. HERMANS, De sociale mentaliteit van de 

Leuvense burgerij in de bewogen jaren 1878- 



1891, K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling, 

1982; J. NIHOUL, Het politieke leven 

te Leuven 1860-1878, K.U.Leuven, 


A.RIGA, De politieke evolutie van 

Leuven ten tijde van de eerste 

grondwetsvoorziening (1890-1895), 

K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling, 1977; 

A. SCHOOLMEESTERS, e.a., De socialisten. 

Honderd jaar socialistische beweging in 

het arrondissement Leuven (1885-1985), 

Leuven, 1985; P. VAN LANGENDONCK, Ons 

Leven. De vijf-en -twintig-jarige geschiedenis 

der Werklieden-Partij van Leuven, 1911; 

J. VANOUTRIVE, In en om de groote 

metaalwerkhuizen’ of de socialistische 

metaalbewerkers van Leuven, 1885- 

1940, in: Roodgloeiend. Bijdragen tot 

de geschiedenis van de centrale der 

metaalbewerkers van België, Gent, 1990, 

pp. 169-215. 

de christelijke 

arbeidersbeweging: 

onderkruiper, maar ook 

een concurrent! 

W. CHRISTIAENS, Aanloop tot de katholieke 

arbeidersbeweging in Leuven (1830-1878), 


J. CRAEYBECKX, De agrarische depressie 

van het einde van de XIXde eeuw en de 

politieke strijd om de boeren, in: Belgisch 

Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 

1974, p. 216 -217; 

J. DE MAEYER e.a., Joris Helleputte. 

Architect en politicus (1852-1925), 2 dln, 

KADOC Artes, 1; R. ERNOTTE, Les aléas 

d’un idéal corporatif. G. Helleputte et la 

gilde des métiers de Louvain 1878-1914, 

UCL, licentiaatsverhandeling, 1963; 

E. GERARD (red), De christelijke 

arbeidersbeweging in België, 1891 -1991, 

Leuven, 2 dln., 1991; P. HEYRMAN, In de 

schaduw. Het christelijk organisatieweefsel 

voor arbeiders en voor zelfstandigen 

(1830-1958), in: Geuren en kleuren, 

Leuven, 2001, pp. 211-253; N. JOOSTENS, 

Door zorg verbonden. Een geschiedenis 

van de christelijke ziekenfondsen in 

het arrondissement Leuven, Leuven, 

2004; E. LAMBERTS (red), De kruistocht 

tegen het liberalisme. Facetten van 

het ultramontanisme in België in de 

19 de eeuw, Leuven, 1984; L. MATHYS, 

60 jaar christelijke vakbeweging in 

het arrondissement Leuven, Leuven, 

1970; J. MAMPUYS, ACV. Een bijdrage 

tot de geschiedenis van de kristelijke 

arbeidersbeweging te Leuven 1904-1984, 

Leuven, 1984; ID., ACV Kessel-Lo. Een 

bijdrage tot de geschiedenis van het 

kristelijk syndikalisme te Kessel-Lo (1907- 

1983), Kessel-Lo, 1983; R. UYTTERHOEVEN, 

Neogotiek in Leuven, Leuven, 1997; 

ID, Leuven en de neogotiek, in: Vlaams- 

Brabant, 1997, nr. 5, pp. 7-15; 

L. VAN MOLLE, Ieder voor Allen. De 

Belgische Boerenbond 1890-1990, Leuven, 

1990. 

de bloednacht van 18 april 1902 

P. HEYRMAN e.a., Door het volk verkozen?, 

in: Leve het Algemeen Stemrecht! Vive la 

Garde Civique. De strijd voor algemeen 

stemrecht, Leuven 1902, Leuven, 2002; 

P. VAN LANGENDONCK, Een 

onvergeetelijke bloednacht, Leuven, 1903. 

in de gemeenteraad: veel blauw 

in de rode wijn 

B. D’HONDT, De ‘blauwe steden’ of de 

triomf van de liberale steden, in: Geuren 

en kleuren, Leuven, 2001, pp. 77-99; V. 

DUCHÊNE, 150 jaar stadsgas te Leuven. Een 

episode uit de geschiedenis van de Belgische 

energiesector, Deurne, 1995; R. HOECKX, 

De liberale partij in Leuven (1895 -1914), 

K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling,1982; 

ID., 150 jaar liberalisme Leuven, Leuven, 

1990; E. MATHIJS, Geschiedenis van het 

volksonderwijs te Leuven van 1830 tot 

1905, Leuven, 1910; over La Constance: 

M. PEETERS, Leven in het oude Leuven, 

Gent, 1992, pp. 196 -209; M. PEETERS, De 

Vrijmetselarij te Leuven, in: Jaarboek van 

de geschied- en Oudheidkundige Kring 

van Leuven en omgeving, dl. XXIX, 1989; 

L. PEIREN, Prosper Van Langendonck, 

in: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse 

Beweging, vol. G-Q, 1998, pp. 1789-1790; 

ID, Prosper Van Langendonck, in: Brood 

& Rozen, special Wouter Steenhaut, pp. 

149-151; Y. VAN STRYDONCK, Notice 

biographique de Prosper Van Langendonck

(1856 -1935), ULB, scriptie, 1987; De 

Volkswil, 26 mei 1935; J. WARNANTS, 

Analfabetisme en Lager Onderwijs 

te Leuven (1842-1900), K.U.Leuven, 


1914: leuven brandt 

M. CEUNEN en P. VELDEMAN (red), Aan 

onze helden en martelaren… Beelden van de 

brand van Leuven ( augustus 1914), Leuven, 

2004; ID., De oorlog verbeeld, Leuven, 2004; 

N.a.v. een tentoonstelling in 1989 schreef 

M. DEREZ een samenvattend overzicht 

van de gebeurtenissen en de interpretatie: 

Leuven brandt 25 -26 augustus 1914; 

J. FLORQUIN, Ten huize van Leo Magits, 

dl. 8, 1972, p. 217-252; M. SERTYN, Het 

socialistisch activisme tijdens de Eerste 

Wereldoorlog, in: Belgisch Tijdschrift 

voor Nieuwste Geschiedenis, 7, (1976), 

pp. 169-196; P. STAES, Het socialisme in 

Leuven tijdens de Eerste Wereldoorlog, 

K.U.LEUVEN, licentiaatsverhandeling, 

1982; over de Sockholmconferentie: 

M. CLAEYS-VANHAEGENDOREN, 25 jaar 

Belgisch Socialisme, pp. 85-113; 

W. GELDOLF, Camille Huysmans. De 

Man van Stockholm, Antwerpen, 1996; 

J. BREPOELS, in: Vlaams Marxistisch 

Tijdschrift, oktober 1997, pp. 121-125. 

socialistische ‘vloedgolf’ 

(1918-1921) 

L. PEIREN, De BWP en de 

gemeenteraadsverkiezingen in het 

arrondissement Leuven tijdens het 

interbellum, niet uitgegeven paper, 

Amsab-ISG, s.d.; S. VANDEN DRIESSCHE, 

De Belgische Werkliedenpartij in het 

arrondissement Leuven van 1919 tot 1929. 

Structuur en politieke werking, K.U.Leuven, 


in de bres voor volkshuisvesting 

Het standaardwerk blijft: M. SMETS, De 

ontwikkeling van de tuinwijkgedachte 

in België. Een overzicht van de Belgische 

volkswoningbouw (1830-1930), 

Brussel-Luik, 1977; J. AMELYNCK, 

De moderne woning in Groot-Leuven 

van 1928 tot 1940. Een aanzet tot 

inventarisatie en analyse, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1988; J. CELIS en 

P. UYTTENHOVE, De wederopbouw van 

Leuven na 1914, Leuven, 1991; 

G. DE LEY e.a., Matadi, de goede haard?, 


1984; L. EXELMANS, Analyse van 

bestaande woningen in een beperkt weefsel 

vanuit een morfologische typologische 

aanpak (Matadi-wijk), K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1983; G. GEENEN, 

60 jaar Onze Toevlucht, Kessel-Lo: evolutie 

van een huisvestingsprojekt, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1982-1983; C. 

SCHERPEREEL, De sociale woningbouw 

in het interbellum 1920-1940. Casestudy: 

Kessel-Lo 1920-1940, K.U.Leuven, 


de eerste strijd voor 

leuven vlaams 

J. HUNIN, Leuven Vlaams. 1921-1922, in: 

Wetenschappelijke Tijdingen, L (1991), 

pp. 129-157; ID, Leuven 1922-1932. 

De socialisten vooraan in de taalstrijd, 

in: Wetenschappelijke Tijdingen, LI (1992), 

pp. 97-111 en 144-148; ID, De Vlaamse 

Beweging versterkt maar verdeeld. Leuven 

1932-1940, in: Wetenschappelijke tijdingen, 

LI (1992), pp. 149-156 en 210-225; W. 

MELLAERTS, Leuven Frans. Taaltoestanden 

te Leuven van 1790 tot 1860, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1988 

een socialistisch familieportret 

J. BREPOELS, e.a., Stadsboek Leuven, pp. 

69-72; C. GIJSEGOM, De Jonge Werkman 

en het K.A.J.-verbond Leuven (1920-1936), 


G. TIRELIREN, Rechtdoor Valeer Claes 

(1884-1958), Antwerpen, 2000. 

de rode jaren dertig 

J. FLORQUIN, Ten huize van Alfons Vranckx, 

dl. 16, 1980, pp. 150-206; J. VAN DE MAELE, 

Van ‘cité martyre’ naar ‘stad der bloemen’. 

Stadsnatuurbeleid in Leuven tijdens 

het interbellum, in: Stadsgeschiedenis, 5 

(2010), 2, pp. 169-188; ID., Felbevochten 

vergroeningen. Stadsnatuur in Leuven, 

1918-1958, K.U.Leuven, masterproef, 

2008; M. DEREZ, Een plein voor een 

bibliotheek. Bij de heraanleg van het 



Monseigneur Ladeuzeplein te Leuven, in: 

Monumenten en Landschappen, 9, (1990), 

2, pp. 29-54; over Edmond Doms: M. VAN 

GINDERACHTER, Het Rode Vaderland, Gent, 

2005; Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse 

Beweging, pp. 975-976. 

de beweging op de dool 

Meer over de socialistische 

jongerenwerkingen: F. VANDEN 

ABBEELE, De socialistische 

jeugdbeweging in Vlaanderen, 


1979; M. VERMANDERE, Vrijheid door 

verantwoordelijkheid. Coëducatie in de 

arbeidersjeugdbeweging, in: Begeerte 

heeft ons aangeraakt. Socialisten, sekse en 

seksualiteit, Gent, 1999, pp. 311-343; ID., 

We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies 

aan de Belgische kust (1887-1980), Gent, 

2010 

de duitse inval, het verzet 

en de koningskwestie 

K. AERTS e.a., Leuven: de bevrijding 1944- 

1945, Leuven, 1994; N. BAL, Mijn wankele 

wereld. Vier jaar in het socialistische 

verzet, Leuven, 1984; J.BREPOELS, e.a., 

Stadsboek Leuven, p. 80-81; ID., Franz 

Tielemans. Een terugblik, Leuven, 1987; 

B. COENEN, De bierkaai van de vergetelheid 

of De strijd van helden en slachtoffers 

van de Tweede Wereldoorlog tegen de 

maatschappelijke onverschilligheid. 

Leuven, 1944-1995, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1995; L. DE VOS 

e.a., Leuven in de Tweede Wereldoorlog, 

Leuven, 1990; 

Ph. DEWIT, Beknopte nota betreffende 

de socialistische weerstandsactiviteit in 

het arrondissement Leuven, Amsab-ISG, 

fonds 7, nr. 64/1; L. LEURS, De gewapende 

partisanen van korps 034. Studie van 

het Belgisch Leger der Partizanen in het 

arrondissement Leuven, 1940-1945, VUB, 


M. MAES, Leuven 1940-1944: een 

provinciestad tijdens de bezetting, 


1988; Getuigenissen van Leuvenaars over 

het dagelijkse leven tijdens de bezetting, 

in: Het Leuvense oorlogsverslagboekje, 

Leuvense Erfgoedcel, 2005; 

K. VAN ACKER, Kroniek van een overleving. 

De Belgische ziekenfondsen tijdens de 

Tweede Wereldoorlog, Gent, 2010; 

L. VAN BRUSSEL, Partizanen in Vlaanderen, 

s.l., 1971; ID., Dijlepaard, jg. 4, 1981, 

nrs. 8-11; A. VAN OOSTVELDT, De christelijke 

sociale werken van het arrondissement 

Leuven. Hun werking en houding gedurende 

de oorlog 1940-1945, onuitgegeven nota, 

Korbeek-Lo, s.d. Volgens een onderzoek 

van de redactie van de Oudheverleese 

dorpskrant ‘Achter d’oechelen’ (een klein 

dorp in de Tweede Wereldoorlog september 

2001) kwamen bij de aanslag van 30 juli 

1943 niet meer dan 10 mensen om het 

leven, waaronder 2 Belgische machinisten. 

Zie ook: Het Nieuwsblad, 6 oktober 2001. 

de naoorlogse periode 

De literatuurlijst voor deze periode oogt 

mager. De werken die geraadpleegd 

werden, worden in drie rubrieken 

samengebracht: politieke ontwikkeling; 

stedenbouw en huisvesting en 

studentenbeweging. 

Politieke ontwikkeling: De 

eenheidsstaking: Zie R. GYSEN, in: 

Centrale Werkplaatsen, Leuven, 2006, 

pp. 56-63; B. DE RUYVER, Strafrechterlijke 

politiek gevoerd onder de socialistische 

ministers van Justitie Emile vandervelde, 

Piet Vermeylen en Alfons Vranckx, UGent, 

doctoraal proefschrift, 1986; 

S. EL KHADRAOUI, De BSP en de 

heroprichting van de Socialistische 

Internationale, K.U.Leuven, 


J. FLORQUIN, Ten huize van Alfons Vranckx, 

dl. 16, 1980, pp. 150-206; Franz Tielemans. 

Brochure n.a.v. herdenkingsplechtigheid 

georganiseerd door het Huldekomitee 

Franz Tielemans, s.d. Ook in 1987 werd 

zijn overlijden herdacht met een brochure: 

J. BREPOELS, Franz Tielemans. 

Een terugblik, Leuven 1987; H. GAUS red., 

Politiek biografisch lexicon. Belgische 

Ministers en Staatssecretarissen 1960- 

1980, Antwerpen, 1989; H. HOPPENER, 

Leuven ’58, uitgegeven door het Leuvense 

stadsbestuur, Leuven 1958; W.S. PLAVSIC,

In memoriam Alfons Vranckx, in: 

Socialistische Standpunten, (1979) nr. 4, 

pp. 196-204; Nieuwe Encyclopedie van de 

Vlaamse beweging, 

pp. 3573-3574; Nationaal Biografisch 

Woordenboek, dl. 19, Brussel, 2009, 

p. 1033-1044; Stadsboek, Leuven, 

1985; J. VAN DE MAELE, Felbevochten 

vergroeningen: Stadsnatuur in Leuven, 

1918-1958, K.U.Leuven, masterproef, 2008, 

pp. 102-151; F. VANDEN ABBEELE, De 

socialistische jeugdbeweging in Vlaanderen, 


A. VAN OOSTVELDT, Voor een Christelijke 

Arbeidersstand in het Hageland en in het 

arrondissement Leuven, 1960; 

T. VERSCHAFFEL, Leuven 1958, 

Salsa-cahier, nr. 6, Leuven, 2008. 

Stedenbouw en huisvesting: G. BEKAERT, 

Léon Stijnen. Een architect. Antwerpen 

1899-1990, Antwerpen, 1990; L. BEKKER, 

Buurtwerk en ruimtelijke ordening in 

de ban van het lampeke, K.U.Leuven, 

licentiaatsverhandeling, 1981; A. 

BONTRIDDER, Gevecht met de rede. Léon 

Stynen. Leven en werk, Antwerpen, 1979; 

J. BRAEKEN, e.a., Renaat Braem 1910-2001, 

Vlaams Instituut voor het Onroerend 

Erfgoed, 2010; R. BRAEM, Het schoonste 

land ter wereld, Leuven, 1987; 

W. DE ROY, Overzicht van het 

stedebouwkundig beleid van de stad 

Leuven, 1945-1970, K.U.Leuven, 


Ideaal Wonen in Leuven?, mei 1984; 

Hoogbouwwijk Sint-Maartensdal. 

Inventaris Bouwkundig erfgoed. 

(ID25467) http://inventaris.vioe.be/ 

dibe/geheel/25467; J. LEPLAT, Aspecten 

van de renovatie van Sint-Maartensdal, 


1998; M. RYCKEWAERT, De wederopbouw 

van de Vaartkom in Leuven, 1940-1947, 

ongepubliceerde paper, OSA-K.U.Leuven, 

Leuven, 2004; M. SANTENS e.a., 

Participatie: denken en doen. Rapport over 

het sociale vernieuwbouwproject Fabota, 

Leuven, 1983; G. SCHEYS, De Bruul, of de 

lotgevallen van een kleine-mensenbuurt, 


1977; Structuurplan Leuven. Beeld van een 

planningsproces, Leuven, 1982; K. VAN 

HERCK, T. VERSCHAFFEL (red), Wonen in 

welvaart. Woningbouw en wooncultuur in 

Vlaanderen, 1948-1973, Rotterdam, 2006; 

L. VAN HERCK en A. IMPENS, Pioengang: 

van woongang tot meer dan gangbare 

woningen, Brussel, 1983. 

Studentenbeweging: L. ALAERTS, Tussen 

ideologie en pragmatisme: de dynamiek 

rond de Derde Wereld in Leuvense 

studentenmilieus van 1970 tot 1978, 


W. NEYRINCK, Het trotskisme in Leuven in 

de jaren zeventig. Het uitbouwen van een 

afdeling in een vijandig milieu (1970-1978), 


L. VOS, De stoute jaren: studentenprotest in 

de jaren zestig, Tielt, 1988; 

Een eeuw Vlaamse studentenbeweging te 

Leuven. Catalogus van de tentoonstelling 

16 februari-2 april 1976, Leuven, 1976; 

L. VOS, e.a. Vlaamse vaandels, rode 

petten. Honderd jaar Katholiek Vlaams 

Hoofstudentenverbond, Kapellen, 2002; 

L. VOS en L. GEVERS, Studenten en 

sociale kwestie. De ‘Sociale Studiekring en 

Sprekersbond der Leuvensche Studenten’ 

ten tijde van Leo XIII, in: Onze Alma 

Mater, 30 (1976), 4; M. VAN BOXEM, 

De Leuvense studenten tegenover de 

sociale kwestie (1885 -1900), K.U.Leuven, 


S. VERACHTERT, Ontstaan en ontwikkeling 

van de progressieve uitgeverij Kritak (1976- 

1986), K.U.Leuven, licentiaatsverhandeling, 

1995-1996 . 



cursief: 

de pagina’s waarop 

betrokkenen 

afgebeeld staan. 

personenregister 

Ackermans, Annie 191, 219, 219, 220 

Aelvoet, Magda 199, 200 

Aerts, Marij 191, 219, 220 

Anseele, Edward 26, 32, 44, 59, 129 

Anseele Jr., Edward 129 

Beke, Frank 198 

Béosier, Leopold 6, 32, 46, 52, 59, 67, 80, 88, 

90, 90, 139, 215, 216, 218, 223 

Bertrand, Louis 32 

Bervoets, Geert 198 

Bollens, Henri 48, 73, 92, 95, 105, 110, 110, 

114, 214, 215, 225, 225 

Bourgeois, Victor 63, 139, 141 

Braem, Renaat 135-138 

Brepoels, Jaak 191, 207, 219, 219, 220 

Buset, Max 127, 132 

Buyle, Daniël 191, 219 

Ceyssens, Patricia 202 

Claes, Theofiel 31, 45, 48 

Claes, Valère 34, 36, 51 

Claes, Willy 188, 192 

Cnops, Frans 122, 179 

Collard, Leo 126-128 

Cools, André 198 

Corbeels, Henri 6, 59, 87, 88, 122, 216, 216, 

217, 223 

Corbeels, Jef 122 

Daems, Rik 192, 199, 200 

Daman, Jan 112, 127, 157, 218, 224, 224, 225 

Daniëls, Guillaume 176, 214, 215, 221, 222, 

222 

De Backer, Koenraad 194 

De Batselier, Norbert 180, 199 

De Brouckère, Louis 106, 132 

De Geyndt, Fernand 31 

De Man, Hendrik 94, 106, 106, 107, 110, 

112, 122, 159 

De Pauw, Wilfried 175, 217 

De Ridder, Hugo 186, 190 

De Rijck, Stani 122, 143 

De Trooz, Jules 39, 40 

De Vleeschauwer, Albert 127 

De Witte, Lodewijk 198 

Debunne Georges 186 

Decoux, Leopold 6, 122, 125, 174, 216, 217, 

219, 222, 224 

Dehaene, Jean-Luc 193, 193, 199, 201 

Dekoster-Liessens, Georgette 74, 217 

Delepierre, Lisette 74, 183, 217, 219, 223, 224 

Depus, Wim 100, 110 

Detiège, Leona 197, 198 

Devlies, Carl 191, 193, 199, 200, 201 

Dewit, Philemon 104, 110, 126, 127, 214, 

215, 225, 225 

Dom. Kreps 109, 130 

Doms, Edmond 6, 51, 58, 59, 64, 65, 67, 73, 

76, 80-82, 83, 84-88, 92, 95, 123, 168, 180, 

214, 214, 215, 222, 222 

Eerdekens, Jozef 122, 143 

El Khadraoui, Saïd 202, 219, 219, 220, 223, 

224, 224 

Elchardus, Mark 196 

Eyskens, Gaston 127, 159 

Flandre, Norbert 32 

Franckelemon, Louis 31, 49, 51 

Frantzen, Emiel 65, 86, 214 

Galle, Marc 181, 190 

Geets, Oscar 88 

Gennez Caroline 202 

Helleputte, Joris 34-36, 51 

Heremans, Piet 100, 110, 113, 163, 216, 221 

Hermans, Pierre 111 

Hessens, Victor 58, 59, 222 

Huyberechts, Jan 64, 65, 80, 86, 88, 215 

Huyse, Luc 182, 183 

Huysmans, Camille 41, 64, 76, 80, 127, 132 

Janssens, Patrick 196 

Jiroflée, Karin 191, 202, 219, 219, 220, 222, 223 

Klein, Willem, 77, 80, 87, 92, 214, 215, 225 

Ladeuze, Paulin 84, 85 

Laurentii, René 88, 216 

Leburton, Edmond 129, 139 

Libert, Sylvain 7, 162, 163, 176, 178, 167, 

214, 215, 219, 225, 225 

Maes, Emile 67, 96, 216, 225 

Magits, Leo 54, 55, 65, 93, 110, 185, 215, 222 

Major, Louis 127, 133 

Mangé, Etienne 199 

Massart, Bart 191 

Mast, René 126, 214, 215 

Mathys, Laurent 112, 156, 175 

Meulemans, Charel 31, 214 

Nackaerts, L. 88, 113, 114 

Nysen, F. 110 

Peemans, Albert 26 

Peeters, Frans 7, 221, 225, 225 

Peeters, Leo 198 

Poullet, Prosper 37, 45, 71, 72 

Remy, Eduard 18 19, 32, 46, 63 

Robbeets, Dirk 191, 219, 219, 220

Roelandts, Alfons 6, 59, 88, 96, 101, 109-111, 

113, 113-115, 139, 144, 215, 216, 222, 223 

Salens, Victor 88, 216, 217 

Savone-Aerts, Jeanne 74, 214 

Schollaert, Frans 39, 43 

Smets, Alfons 122, 172, 175, 176 

Smets, Marcel 205, 207 

Spaak, Paul-Henri 92, 106, 107, 133 

Stevaert, Steve 189, 194, 198, 200, 200, 204, 

206 

Stroobants, Theo 176, 217, 221 

Thiriart, Jean 65, 82, 88, 214, 214, 215 

Thon, Maurice 112, 114, 115, 215, 216 

Tielemans, Franz 6, 61, 65, 92, 92, 93, 96, 

98, 100, 102, 104-107, 110, 111, 114-116, 

119, 123, 126-130, 132, 132, 133, 135, 136, 

136, 138, 139, 159, 164, 168, 176, 178, 185, 

186, 197, 214, 214, 215, 223, 225 

Tielemans, Jan 74, 92, 215 

Tielemans, Louis 46, 51, 52, 53, 58-62, 64, 

73-74, 77, 87, 92, 214, 222, 222 

Tobback, Bruno 202, 222, 223, 224, 224, 225 

Tobback, Louis 152, 164, 168, 173-178, 181, 

182, 185-225, 185-225 

Triau, Frans 3, 48, 58, 214, 222 

Truyens, Albert 113 

Ulburghs, Jef 181 

Ursi, Jozef 54, 55, 65, 93 

Van Acker, Achille 127, 130, 139 

Van Acker, Frank 181 

Van Aenroyde, Alfons 76, 80, 87, 92, 95, 96, 

105, 106, 112, 115, 214, 215, 222, 225 

Van Brussel, Louis 100, 110, 113 

Van de Velde, Henri 84, 180 

Van den Bossche, Luc 199 

Van den Bussche, Pierre 110 

Van der Mueren, Floris 82, 86, 114 

Van der Vaeren, Remy 81, 85, 114 

Van Eynde, Jos 132, 133 

Van Langendonck, Frans 82, 114, 214, 214, 

215 

Van Langendonck, Prosper 25, 29, 31, 31- 

33, 38, 39, 41, 47, 48, 160, 214, 222, 222 

Van Loon, Jan 69, 112 

Van Mellaert, Cyrille 181, 216, 219, 222, 222 

Van Miert, Karel 181, 181, 186-188, 190, 

202, 224 

Van Oostveldt, 113, 157 

Van Parijs, Josée 74, 215 

Vande Lanotte, Johan 186, 192, 198, 199 

Vandemoortele, Desiré 48, 53, 59, 77, 87, 92, 

114-116, 214, 215, 223, 225 

Vandenbroucke, Frank 182, 183, 186-190, 

192, 198, 200, 202, 223-225 

Vandenbussche 100, 110 

Vandensteen, Jan 25, 27, 109, 214, 215 

Vandervelde, Emile 58, 63, 64, 87, 106 

Vandevoort, Denise 191, 191, 220, 221 

Vanhove, Filip 92, 214, 215 

Vansina, Alfred 144, 173, 179, 187, 190, 191 

Vanzeebroeck, Arthur 176, 214, 215, 219, 

219, 220 

Verhofstadt, Guy 189, 199 

Verlinden, Frans 144, 174, 175 

Vloeberghs, Jeanne 74, 214 

Vloeberghs, Rik 127, 156 

Volders, Jean 26 

Vorrink Koos 197 

Vranckx, Alfons 65, 76, 87, 88, 92, 93, 100, 

103, 105, 106, 105-107, 110, 115, 116, 168, 

186, 176, 178, 182, 214, 216, 223, 225 

Vranckx, Jan 88, 92, 139, 139, 144, 145, 216, 

221 

Willockx, Freddy 199 

Personenregister | 235


herkomst van illustraties 

De uitgevers hebben ernaar gestreefd de wettelijke voorschriften inzake het copyright toe 

te passen. Wie desondanks meent rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot 

de uitgevers te wenden. www.amsab.be; www.curieus.be 

Omslag: inhuldiging van kliniek César De Paepe in de Mechelsestraat (1956) 

Alle stukken zijn afkomstig van Amsab-ISG, behalve: 

Stadsarchief Leuven: pp. 16, 40, 45, 52 (Komiteit), 83, 85 (grondplan), 109, 113, 116, 117, 

126, 132, 133, 136, 155, 176; collectie Uytterhoeven: pp. 8, 12 (De Stordeur), 14, 17, 18, 23, 

32, 35, 50, 109; collectie Sprengers: pp. 12 (Ateliers de la Dyle), 13, 15, 33, 45, 47, 52 

(Vismarkt), 78, 108; affichecollectie: pp. 24, 44, 53, 55, 59, 61, 63, 69, 70, 76, 77, 79 (zeehaven), 

84, 89, 90, 93-97, 102-104, 114, 127, 131, 157, 158; 

Stad Leuven: pp. 195,196; 

KADOC-K.U.Leuven: pp. 34, 37, 49, 71, 72, 79 (Umafo), 81, 83, 87, 88, 143; 

K.U.Leuven: Centrale Bibliotheek: pp. 44, 85; universiteitsarchief, collectie AMVS: pp. 128, 

130, 131, 169; 

Interleuven: p. 150; 

OCMW-archief Leuven: p. 20; 

Dijlepaard: p. 149; 

Collectie Gazet Van Antwerpen: p. 169; 

Imec: p. 153; 

Filip Claus: p. 184; 

Privé-collecties: Gunther Blauwens: pp. 22, 31, 115, 136, 141, 142, 155, 164, 176, 177; 

Jacques Debroux: p. 182; Hendrik Delagrange: p. 137; Devijver-Useweels: p. 147; 

Luc Haine: p. 148; Henderickx: pp. 201, 208; Sylvain Libert: pp. 154, 165; 

Jos Libotton: p. 91; Karel Rondou: pp. 193, 200; Patricia Schoolmeesters: p. 21; 

Karl Vandenende: p. 207; Francis Vansina: pp. 140, 147; Nadine Vansina-Portauwe: p. 17 

(steenbakkerij); Romain Valckenborghs: p. 174; Verschaeren Paul: p. 193. 

colofon 

uitgever 

Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis, 

Gent 

Curieus Vlaams-Brabant 

beeldredactie 

Jaak Brepoels, Hendrik Ollivier 

digitale beeldbewerking 

Geert Bonne 

tekstcorrectie 

Paule Verbruggen 

vormgeving en zetwerk 

Nico Nelsen, www.nelsoninspires.be 

druk en bindwerk 

Peeters, Herent 

© 2011 Amsab-ISG, Gent 

Curieus Vlaams-Brabant 

ISBN 978 90 771 22341 

Wettelijk depot D/2011/4028/2 

Niets uit deze publicatie mag door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook worden 

verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

inhoudstafel 

Louis Tobback, Mich De Winter 

Woord vooraf 3 

Inleiding 5 

‘Waar fabrieken komen, daar komt vanzelf het socialisme’ (1886-1918) 9 

De wieg van het socialisme 10 

Leuven wordt een stad 16 

Rijk of arm: een wereld van verschil 20 

De opkomst van het socialisme 24 

De christelijke arbeidersbeweging: onderkruiper, maar ook een concurrent! 34 

De Bloednacht van 18 april 1902 38 

In de gemeenteraad: veel blauw in de rode wijn 44 

1914: Leuven brandt 50 

‘Wij zijn de jonge garde van ’t proletariaat’ (1919-1950) 57 

Socialistische ‘vloedgolf’ (1918-1921) 58 

In de bres voor volkshuisvesting 60 

De eerste strijd voor Leuven Vlaams 64 

Een socialistisch familieportret 66 

De economische crisis in Leuven 78 

De rode jaren dertig 80 

De beweging op de dool 92 

De strijd tegen extreemrechts en het fascisme 102 

De Duitse inval en het verzet 108 

Een modern koningsverhaal (1946-1950) 116 

‘Wij zijn de smeden der rode toekomst’ (1951-1994) 121 

De jaren vijftig kleuren rood 122 

Huisvesting en urbanisatie (1952-1958) 133 

1958: het annus horribilis voor de BSP 142 

De metamorfose van het economische landschap (1960-1990) 146 

De socialistische familie in de ‘golden sixties’ 152 

Politiek bedrijven in de welvaartsstaat (1959-1994) 166 

Walter Pauli 

Louisville aan de Dijle’ (1995-...) 185 

Een revolutie van bovenaf 186 

Het beloftevolle begin, het ruwe ontwaken 193 

Successen, uitdagingen en wat onzekerheden 201 

Nawoord 211 

De bouwers 214 

Literatuurlijst 226 

Personenregister 234 

Inhoudstafel | 237

Verzekeringsonderneming erkend onder het codenummer 0058. 

Met P&V kiest u voor 

een verzekering op uw maat 

Uw P&V adviseur denkt met u mee 

en komt bij u langs wanneer het u past. 

Voor een afspraak met de P&V adviseur in uw buurt, 

bel 02/210 95 81 of surf naar www.pv.be. 

P&V. Het bewijs dat verzekeren ook anders kan.

240

Wij zijn de bouwers van een komende aarde - Leuven

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?