Handreiking cliëntenparticipatie - docs.szw.nl

Colofon
Handreiking cliëntenparticipatie
Opgesteld in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
Project WBB Implementatie Steunpunt (WIS)
Door:
Anke Ruige
Bert Jan Smallenbroek
SGBO, Onderzoeks- en Adviesbureau van de VNG
070 - 37 38 449 (t)
070 - 37 38 349 (t)
070 - 36 39 345 (f)
anke.ruige@vng.nl
bertjan.smallenbroek@vng.nl
Juni 2004

Inhoudsopgave
1 Aanleiding en doel van de handreiking 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Wat is cliëntenparticipatie? 2
1.3 Ingangsdatum 2
1.4 Werkwijze 2
1.5 Leeswijzer 2
2 Regelgeving op het terrein van cliëntenparticipatie 4
2.1 Regelgeving in de Abw 4
2.2 Regelgeving in de WWB 4
2.3 Gerelateerde regelgeving 6
2.3.1 SUWI 6
2.3.2 Het klachtrecht 7
3 Cliëntenparticipatie 8
3.1 Inleiding 8
3.2 De rol van cliëntenparticipatie 8
3.3 De vormgeving van cliëntenparticipatie 8
3.4 Factoren die een rol spelen bij cliëntenparticipatie 9
3.4.1 Onderwerpen 10
3.4.2 De fase in het beleidsproces 11
3.4.3 De frequentie van het overleg 12
3.4.4 Het rendement van het overleg 12
3.4.5 De cliëntenvertegenwoordiging 13
3.4.6 De faciliteiten 16
3.4.7 De omgeving 16
3.5 De gevolgen van dualisering voor cliëntenparticipatie 17
3.6 Cliëntenparticipatie in de Ioaw en de Ioaz 18
4 Elementen voor een verordening cliëntenparticipatie 19
4.1 Inleiding 19
4.2 De frequentie in het overleg 19
4.3 De wijze van het overleg 19
4.4 De onderwerpen van het overleg 20
4.5 De wijze van informatieverschaffing 21
4.6 De instelling van een cliëntenraad 21
4.7 De taken van een cliëntenraad 21
4.8 De tijdigheid van het advies 22
4.9 Afwijken van het advies 23
4.10 Overleg 23
blz.

4.11 De samenstelling van de cliëntenraad 23
4.12 De voorzitter 24
4.13 De secretaris 24
4.14 Zittingsduur 24
4.15 De faciliteiten 25
4.16 De vergoeding 25
Bijlage 1 Gemeenten en cliëntenraden die aan de interviews hebben deelgenomen 26
Bijlage 2 Het vragenregister 27

1. Aanleiding en doel van de handreiking
1.1 Inleiding
Op 1 januari 2004 is de nieuwe Wet werk en bijstand (WWB) in werking getreden. Belangrijke
elementen van de nieuwe wet zijn de volledige financiële verantwoordelijkheid van gemeenten
voor de uitgaven aan bijstandsuitkeringen en de kosten van reïntegratieactiviteiten. In ruil
daarvoor hebben gemeenten meer beleidsvrijheid gekregen en heeft er een aanzienlijke
deregulering plaats gevonden. De wet wordt gefaseerd ingevoerd: zo zijn onder meer de
nieuwe manier van financiering, de deregulering, en de nieuwe opzet van het toezicht per 1
januari 2004 ingevoerd, terwijl de onderdelen die betrekking hebben op de rechten en plichten
van cliënten, welke onderdelen veelal in gemeentelijk beleid of gemeentelijke verordeningen
moeten worden vastgelegd, uiterlijk op 1 januari 2005 in werking moeten zijn getreden.
Op grond van de nieuwe wet moeten de gemeenten een zestal verordeningen maken 1 . Eén van
deze verordeningen heeft betrekking op de cliëntenparticipatie. Onder meer als gevolg van de
invoering van de Wet SUWI is al het nodige aan ondersteunend materiaal op het terrein van
cliëntenparticipatie voor gemeenten opgesteld. Uit de tweede meting van de WWB-
Implementatiemeter van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) 2 is
gebleken dat gemeenten goed op stoom liggen bij de invoering van de WWB. Indien er zich al
knelpunten voordoen, hebben deze veelal betrekking op de cliëntenparticipatie: gemeenten
hebben moeite met het opstellen van een verordening en daarnaast geven sommige kleine
gemeenten aan problemen te hebben met het vinden van geschikte kandidaten voor de
cliëntenraad. Daarom heeft het Ministerie van SZW besloten een beknopte handreiking op te
laten stellen om gemeenten te ondersteunen bij het ontwikkelen van een verordening op het
terrein van cliëntenparticipatie. Overigens is er in de maand juni 2004 al aandacht besteed aan
cliëntenparticipatie in een themanummer van de Nieuwsbrief WWB 3 . Gemeenten die behoefte
hebben aan een verdere verdieping, verwijzen wij naar de reeds bestaande handreikingen 4 .
Deze handreiking richt zich op drie groepen van gemeenten:
a) gemeenten waar de cliëntenparticipatie goed verloopt en die nu alleen nog een verordening
moeten maken;
b) gemeenten waar de cliëntenparticipatie goed verloopt, die nog een verordening moeten
maken en die dit moment aangrijpen om te bezien of het beleid op het terrein van de
cliëntenparticipatie herijkt zou moeten worden;
c) gemeenten die nog bezig zijn een systeem van cliëntenparticipatie op te zetten.
1 Het gaat hierbij om vijf verordeningen op grond van de WWB (toeslagenbeleid, maatregelenbeleid,
reïntegratiebeleid, fraudebeleid en cliëntenparticipatie) en een verordening op grond van de WIN (Wet
inburgering nieuwkomers). De verordeningen over het fraudebeleid en de cliëntenparticipatie zijn bij
amendement in de wet opgenomen (zie ook hoofdstuk 2 van deze handreiking).
2 Met de WWB-Implementatiemeter gaat het Ministerie van SZW op gezette tijden bij gemeenten na wat de
stand van zaken is bij de invoering van de WWB. De rapporten over deze metingen zijn te vinden op het
gemeenteloket (www.gemeenteloket.szw.nl).
3 WWB Nieuwsbrief cliëntenparticipatie, 14 juni 2004, nummer 12, te vinden op www.gemeenteloket.szw.nl.
4 Handreiking Cliëntenparticipatie onder SUWI, Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid, Steunpunt
SUWI gemeenten, oktober 2002, alsmede Handreiking tips en best practices cliëntenparticipatie SUWI,
Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid, Steunpunt SUWI gemeenten, december 2002, te vinden op:
www.gemeenteloket.szw.nl.
1

1.2 Wat is cliëntenparticipatie?
Letterlijk heeft cliëntenparticipatie de betekenis van “cliënten die deel hebben in …..”. In
publicaties worden verschillende begrippen door elkaar gebruikt: inspraak, medezeggenschap,
betrokkenheid, informatie-uitwisseling, raadpleging, invloed, advisering en deelname. In feite
omvat cliëntenparticipatie al deze begrippen. Een eensluidende definitie is niet voorhanden.
Maar samengevat is cliëntenparticipatie eigenlijk niets anders dan het betrekken van cliënten bij
de keuzes die gemeenten maken 5 . Het kan hierbij zowel gaan om keuzes op het terrein van de
beleidsvorming, als om keuzes in de uitvoeringspraktijk. Er zijn diverse vormen van
cliëntenparticipatie; deze zullen nader worden besproken in hoofdstuk 3 van deze handreiking.
Cliëntenparticipatie als onderwerp is niet nieuw voor de gemeenten. Nieuw is wel dat
gemeenten nu in een verordening vast moeten leggen hoe zij met bepaalde facetten om gaan.
Hier komen wij in de hoofdstukken 2 en 4 op terug.
1.3 Ingangsdatum
De verordening cliëntenparticipatie moet op 1 januari 2005 in werking zijn getreden. De
gemeentelijke verordeningen die op grond van de WWB gemaakt moeten worden, vallen onder
de Tijdelijke referendumwet. Dat betekent dat de inwerkingtreding wordt opgeschort als binnen
6 weken na aankondiging een geldig verzoek is gedaan tot het houden van een referendum.
Indien dit het geval is, zal er een referendum gehouden moeten worden en moet de
gemeenteraad, met inachtneming van de uitkomsten van het referendum, (opnieuw) een besluit
nemen over de inwerkingtreding van de verordening. Gemeenten zullen hiermee bij hun
planning dan ook rekening moeten houden 6 .
1.4 Werkwijze
Voor die gemeenten die cliëntenparticipatie nog moeten opzetten, dan wel willen verbeteren,
zijn in deze handreiking goede voorbeelden uit de praktijk en tips opgenomen, welke zijn
ontleend aan interviews met een aantal gemeenten en cliëntenraden. De namen van de
gemeenten en cliëntenraden zijn verstrekt door de Stichting Sjakuus en de Landelijke
Cliëntenraad. In bijlage 1 staat een overzicht van de gemeenten en cliëntenraden die hebben
meegewerkt.
1.5 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 van deze handreiking beschrijven wij de regelgeving die betrekking heeft op
cliëntenparticipatie. Hoofdstuk 3 gaat dieper in op de factoren die een rol spelen bij
cliëntenparticipatie. In dit hoofdstuk staan ook de praktijkvoorbeelden en de tips voor die
gemeenten die cliëntenparticipatie nog moeten opzetten, dan wel willen herijken. In hoofdstuk 4
worden de bouwstenen voor de gemeentelijke verordening beschreven.
Voor die gemeenten die alleen een verordening willen maken, volstaan de hoofdstukken 2 en 4.
De gemeenten die nog bezig zijn met het opzetten van cliëntenparticipatie en gemeenten die
5 Handreiking tips en best practices cliëntenparticipatie SUWI, Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid,
Steunpunt SUWI gemeenten, december 2002, zie www.gemeenteloket.szw.nl.
6 Zie ook: www.vernieuwingsimpuls.nl of http://wetten.overheid.nl.
2

overwegen het beleid te herijken, vinden in hoofdstuk 3 achtergrondinformatie over
cliëntenparticipatie en goede voorbeelden uit de praktijk, alsmede tips.
Inmiddels hebben verschillende gemeenten al een verordening cliëntenparticipatie vastgesteld.
Deze voorbeelden zijn te vinden op www.wwbinvoering.nl.
3

2. Regelgeving op het terrein van cliëntenparticipatie
2.1 Regelgeving in de Abw
In de Algemene bijstandswet (Abw) was vastgelegd dat gemeenten in hun beleidsplan en
beleidsverslag aan moesten geven op welke wijze zij cliëntenparticipatie regelden en vorm
gaven, een en ander met inachtneming van artikel 150 van de Gemeentewet (art. 118 Abw 7 ).
Cliëntenparticipatie werd hierbij breed opgevat: het kon variëren van klanttevredenheidsonderzoeken,
continue inventarisaties via formulieren, en klachtenprocedures, tot het instellen van
een cliëntenraad, -platform, of -panel, waarmee periodiek overleg plaatsvindt over beleid en
uitvoering, en het opzetten van een structuur van belangenbehartiging waarbij cliënten elkaar
ondersteunen in het gebruik van hun rechten. Er was gekozen voor een dergelijke algemene
formulering omdat er in de praktijk grote verschillen bleken te zijn in de wijze waarop
gemeenten met cliëntenparticipatie omgaan. In het beleidsplan konden gemeenten onder meer
aangeven hoe de cliënten konden inspreken, de wijze waarop openbaarheid van
beleidsvoorbereiding plaatsvond, de wijze waarop cliënten werden voorgelicht en welke
initiatieven ondernomen werden om cliënten meer bij het beleid te betrekken.
2.2 Regelgeving in de WWB
In het Voorstel van Wet van de WWB was artikel 118 Abw in eerste instantie min of meer
ongewijzigd overgenomen. Artikel 47 van de WWB luidde: “Het college draagt zorg voor de
realisatie en vormgeving van cliëntenparticipatie bij de uitvoering van de wet, met inachtneming
van artikel 150 van de Gemeentewet”. In de toelichting op dit artikel wordt gewezen op het
belang van cliëntenparticipatie en de keuzevrijheid van gemeenten over de wijze waarop zij hier
vorm aan geven: “Zo bestaat de mogelijkheid om een cliëntenraad of -panel op te richten, maar
er kan ook gedacht worden aan klanttevredenheidsonderzoeken”. Verder wordt in de toelichting
gewezen op het feit dat rekening moet worden gehouden met de samenwerking met het CWI
en het UWV en de nieuwe cliëntgroepen, de niet-uitkeringsgerechtigden (nuggers) en de
mensen met een uitkering op grond van de Algemene Nabestaandenwet (ANW).
Eind augustus 2003 werd, tijdens de behandeling van de wet in de Tweede Kamer, door de
leden Bakker (D66) en Noorman-den Uyl (PvdA) een amendement ingediend met betrekking tot
dit artikel. De tekst van het amendement luidde:
Artikel 47: Verordening cliëntenparticipatie
De gemeenteraad stelt bij verordening regels over de wijze waarop de personen, bedoeld in
artikel 7 8 , eerste lid, of hun vertegenwoordigers worden betrokken bij de uitvoering van deze
wet, waarbij in ieder geval wordt geregeld de wijze waarop:
a. periodiek overleg wordt gevoerd met deze personen of hun vertegenwoordigers;
b. deze personen of vertegenwoordigers onderwerpen voor de agenda van dit overleg kunnen
aanmelden;
7 In werking getreden per 1 juli 1998.
8 Artikel 7 WWB omschrijft de doelgroep van de WWB, te weten de mensen met een bijstandsuitkering, de
mensen die gebruik maken van een voorziening, zoals bijvoorbeeld gesubsidieerde arbeid, de nietuitkeringsgerechtigden
(nuggers) en de mensen met een uitkering op grond van de Algemene
nabestaandenwet (Anw).
4

c. zij worden voorzien van de voor een adequate deelname aan het overleg benodigde
informatie.
Het doel van het amendement was te bewerkstelligen dat de cliëntenparticipatie bij gemeenten
in lijn wordt gebracht met de Wet Structuur Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI), waarin wordt
gesteld “dat cliëntenparticipatie onmisbaar is in een uitvoeringsstructuur waar de cliënt centraal
staat”.
Tijdens de behandeling van de WWB in de Tweede Kamer is het amendement, zonder
noemenswaardige discussie, aangenomen. Door de aanname van het amendement stroken
artikel 47 van de WWB en de Memorie van Toelichting (die geschreven is op het
oorspronkelijke artikel 47, en die niet aan het gewijzigde artikel wordt aangepast) niet langer
met elkaar. Het wetsartikel is leading.
Wat houdt artikel 47 nu precies in?
De wijziging ten opzichte van de situatie onder de Abw is dat gemeenten nu in een verordening
moeten aangeven hoe zij cliëntenparticipatie gaan vormgeven. In de verordening moet in ieder
geval worden geregeld hoe men periodiek gaan overleggen, waarover men gaat overleggen
(hoe krijgt men onderwerpen op de agenda) en op welke wijze de cliëntenvertegenwoordigers
daarbij aan hun informatie komen.
Bij de behandeling van de wet in de Tweede Kamer heeft de heer Bakker daarnaast expliciet
aangegeven dat het moet gaan om “een serieuze inschakeling en betrokkenheid van
uitkeringsgerechtigden bij de uitvoering en ook bij de voorbereiding van het beleid” 9 . Dit
betekent dus dat gemeenten de cliënten moeten betrekken bij zaken die zowel betrekking
hebben op de beleidsvorming als op de uitvoering van de wet.
Wat betekent artikel 47 in de praktijk?
Het gaat er om dat gemeente en cliënten(vertegenwoordigers) regelmatig (periodiek) met elkaar
om tafel zitten en overleggen over de activiteiten van de sociale dienst, zowel op het terrein van
de uitvoering als op het terrein van de beleidsvorming, waarbij de cliënten zelf onderwerpen op
de agenda kunnen zetten en vroegtijdig van adequate informatie worden voorzien. Hoe dat gaat
gebeuren, moet in een verordening worden vastgelegd. Hoe de gemeenten een dergelijk
overleg noemen (cliëntenpanel, cliëntenforum, cliëntenraad) is niet van belang. Het
vorenstaande betekent overigens ook dat gemeenten niet aan de regelgeving voldoen als zij
uitsluitend klanttevredenheidsonderzoeken houden 10 : klanttevredenheidsonderzoeken
gebeuren immers veelal schriftelijk en hierbij is geen sprake van overleg.
Wat moet er in de verordening komen?
In de verordening moet in ieder geval worden opgenomen:
• dat er periodiek overleg wordt gevoerd met de cliënten of hun vertegenwoordigers;
• hoe de cliënten of hun vertegenwoordigers agendapunten kunnen aanmelden;
• hoe de cliënten of hun vertegenwoordigers van adequate informatie worden voorzien.
Daarnaast moet het gaan om onderwerpen die zowel betrekking hebben op de beleidsvorming
als de uitvoering.
9 Tweede Kamer, Handelingen, 26 augustus 2003, 84-4900.
10 Zie ook Nieuwsbrief WWB no 9, 2004.
5

Geldt deze verplichting voor alle gemeenten?
De verplichting tot het opstellen van een verordening geldt voor alle gemeenten, dus ook voor
kleine(re) gemeenten. De regelgeving geeft geen invulling aan de frequentie van het overleg en
de samenstelling van de cliëntenvertegenwoordiging. Dit wordt overgelaten aan de gemeenten.
Wie vallen onder de cliëntenparticipatie, wat is de doelgroep?
De doelgroep van de cliëntenparticipatie staat genoemd in artikel 7 WWB. De doelgroep
bestaat uit:
• personen die een uitkering ontvangen op grond van de WWB;
• personen die gebruik maken van een voorziening, zoals bijvoorbeeld gesubsidieerd
werk, kinderopvang, of vrijwilligerswerk;
• personen met een uitkering op grond van de Algemene nabestaandenwet;
• niet-uitkeringsgerechtigden (nuggers).
Binnen deze groepen kunnen gemeenten vertegenwoordigers voor het overleg met de cliënten
zoeken. Gemeenten die problemen hebben met het vinden van geschikte vertegenwoordigers
moeten zich realiseren dat het bestand waaruit geput kan worden dus groter is dan alleen het
bestand van bijstandsgerechtigden.
2.3 Gerelateerde regelgeving
2.3.1 SUWI
Zoals hiervoor reeds is vermeld, is bij de formulering van artikel 47 WWB, aansluiting gezocht
bij de Wet SUWI. De Wet SUWI, in werking getreden op 1 januari 2002, geeft in de artikelen 10,
11 en 12 aan hoe cliëntenparticipatie op centraal en decentraal niveau ingevuld moet worden
en geeft bepalingen omtrent de Landelijke Cliëntenraad. Hoewel in genoemde artikelen geen
verwijzing wordt gedaan naar de gemeenten, zijn deze artikelen toch in de handreiking
opgenomen omdat het voor die gemeenten, die samenwerking dan wel afstemming op het
terrein van cliëntenparticipatie met UWV, CWI en SVB overwegen, nuttige informatie kan zijn.
Artikel 10 van de wet SUWI behandelt de cliëntenparticipatie op centraal niveau. Op grond van
dit artikel moeten CWI, UWV en de Svb (Sociale verzekeringsbank) een regeling vaststellen die
gericht is op de realisatie en vormgeving van adequate cliëntenparticipatie bij de uitvoering van
hun wettelijke taken. De regeling voorziet in overleg met personen of vertegenwoordigers van
personen die als cliënt betrokken zijn bij de uitvoering van de taken van genoemde
bestuursorganen.
Artikel 11 van de Wet SUWI behandelt de cliëntenparticipatie op decentraal niveau. Op grond
van dit artikel moeten CWI, UWV en de Svb na overleg met personen of vertegenwoordigers
van personen die als cliënt betrokken zijn bij de taken die genoemde organisaties uitvoeren,
een regeling vaststellen die gericht is op adequate cliëntenparticipatie op decentraal niveau.
Hierin moeten zij in ieder geval regelen:
• hoe de cliënten(vertegenwoordigers) invloed uit kunnen oefenen op de uitvoering;
• hoe de centrale organen rekening houden met de uitkomsten van de decentrale
cliëntenparticipatie;
6

• hoe in de decentrale vestigingen bekendheid wordt gegeven aan de uitvoering van de
cliëntenparticipatie.
Artikel 12 van de Wet SUWI behandelt de instelling, de samenstelling, de
informatieverstrekking, alsmede de taken van de Landelijke Cliëntenraad 11 .
Het verschil met de cliëntenparticipatie bij gemeenten is dat cliëntenparticipatie bij CWI, UWV
en Svb op het terrein van SUWI veelal plaatsvindt over uitvoeringsaspecten omdat de
desbetreffende organisaties weinig beleidsvrijheid hebben en zich met name met de uitvoering
van centraal geregelde wet- en regelgeving bezighouden. Bij gemeenten komt ook de
beleidsvorming aan de orde.
Gelet op het feit dat gemeenten voor een deel dezelfde doelgroepen bedienen als het UWV (de
mensen met een gedeeltelijk WAO-, dan wel WW-uitkering en een aanvulling uit de bijstand),
de SVB (mensen met een ANW-uitkering worden gereïntegreerd door de gemeenten) en het
CWI (cliënten van de gemeenten zijn ook veelal klant bij het CWI), valt voor gemeenten te
overwegen om – al dan niet op onderdelen – aansluiting te zoeken bij genoemde organisaties,
dan wel onderdelen van de cliëntenparticipatie met die organisaties af te stemmen.
2.3.2 Het klachtrecht
Bij de behandeling van het wetsvoorstel WWB doelde mevrouw Noorman-Den Uyl met haar
amendement in eerste instantie op het expliciet neerleggen van een ombudsfunctie (ofwel het
klachtrecht) voor de cliënten van de sociale dienst.
Tijdens de kamerbehandeling van het wetsvoorstel heeft de Staatssecretaris er op gewezen dat
het klachtrecht niet in de WWB hoeft te worden geregeld, omdat de Algemene wet
bestuursrecht (Awb) daarin gaat voorzien.
Op dit moment bevat de Awb alleen regels over de behandeling van klachten van burgers door
het bestuursorgaan zelf (het interne klachtrecht). Het is de bedoeling dat gemeenten (en andere
overheden) vanaf 1 januari 2005 de verplichting krijgen te beschikken over een ombudsman
waar burgers hun klachten over het functioneren van die overheden kunnen indienen 12 . Dit kan
zijn een lokale ombudsman, maar de gemeente kan ook aansluiting zoeken bij de Nationale
ombudsman.
11 Voor meer informatie over de Landelijke Cliëntenraad: www.landelijkeclientenraad.nl
12 De regeling van de klachtbehandeling door een ombudsman zal worden neergelegd in hoofdstuk 9 van de
Awb. Als de regeling in werking is getreden hebben de gemeenten een jaar de tijd om een
ombudsmanvoorziening te treffen.
7

3. Cliëntenparticipatie
3.1 Inleiding
Dit hoofdstuk is geschreven voor gemeenten die de cliëntenparticipatie nog moeten opzetten,
dan wel nadenken over herijking en eventueel door te voeren verbeteringen. Allereerst wordt
nader ingegaan op het begrip cliëntenparticipatie en de factoren die een rol spelen bij de
beleidsvorming op het terrein van cliëntenparticipatie. Bij de beschrijving van deze factoren
geven wij, waar mogelijk, goede praktijkvoorbeelden (afkomstig uit de interviews) en tips.
Daarnaast gaat dit hoofdstuk in op twee afzonderlijke vraagstukken: de gevolgen van
dualisering voor cliëntenparticipatie en cliëntenparticipatie in de Ioaw en de Ioaz.
Bij het schrijven van dit hoofdstuk is gebruik gemaakt van een in 2002 uitgevoerd onderzoek
naar de stand van zaken van cliëntenparticipatie bij gemeenten 13 . Dit is het meest recente
onderzoek dat in opdracht van het Ministerie van SZW naar cliëntenparticipatie is uitgevoerd.
3.2 De rol van cliëntenparticipatie
Cliëntenparticipatie is inmiddels een ingeburgerd begrip bij gemeenten geworden. Bijna iedere
gemeente kent wel een of andere vorm van cliëntenparticipatie. De meest voorkomende
vormen zijn: cliëntenraden, -panels, of –platforms, en klanttevredenheidsonderzoeken. Voor
welke vorm de gemeente kiest en hoe de gemeente het beleid rond cliëntenparticipatie invult, is
afhankelijk van de visie van de gemeente op het betrekken van de burger bij het beleid en de
uitvoering. Daarbij gaat het om de vraag of de gemeente de mening van de burger wil peilen
(met andere woorden: wordt cliëntenparticipatie benaderd als een instrument vanuit een
beheersmatige en bedrijfsprocesmatige benadering) of wil de gemeente ook nadrukkelijk
luisteren naar hetgeen de burger vindt (met andere woorden: geeft de gemeente zeggenschap
aan de cliënt)?
3.3 De vormgeving van cliëntenparticipatie
De vorm die een gemeente kiest, hangt dus veelal samen met de visie van de gemeente, c.q.
het belang dat de gemeente hecht aan het participeren van de cliënten. Niet alleen de cliënten,
maar ook het College van burgemeester en wethouders (B&W), de Gemeenteraad en het
management van de sociale dienst hebben hierbij belang. Voor wat betreft B&W en de
Gemeenteraad geldt dat cliëntenparticipatie een mogelijkheid is om de kloof tussen burger en
bestuur te dichten, door de mening van de cliënten te vragen en de cliënten ook echt bij de
totstandkoming en de uitvoering van het beleid te betrekken. Ook in het kader van ‘kwaliteit’ is
het oordeel van de klant belangrijk. Managers van sociale diensten kunnen de mening van
cliënten gebruiken bij het optimaliseren van het beleid en de dienstverlening, bijvoorbeeld door
voorgenomen beleid en ontwikkelde producten bij de cliënten te testen. De cliënten zijn immers
de belangrijkste ervaringsdeskundigen.
13 Cliëntenparticipatie, onderzoek naar de optimale vormgeving en de stand van zaken bij gemeenten, in
opdracht van het Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid, oktober 2002, werkdocument n. 263, door
mevr. Mr A.J. Ruige, drs. P. Lemmen en drs. P.M. Visser, www.gemeenteloket.szw.nl
8

In de literatuur over cliëntenparticipatie wordt vaak verwezen naar de zogenaamde
participatieladder 14 , waarmee een toenemende invloed van cliënten of hun vertegenwoordigers
op de uiteindelijke besluitvorming wordt weergegeven. In het onderzoek uit 2002 wordt een
onderscheid gemaakt naar de diverse typen van cliëntenparticipatie die bij gemeenten
voorkomen. Het gaat hierbij om informeren (een vrijblijvende uitwisseling van informatie tussen
gemeente en cliënten of hun vertegenwoordigers), raadplegen (de gemeente vraagt de cliënten
om hun oordeel over diverse aspecten van uitvoering en beleid, dit kan in een overleg, maar
ook in de vorm van een in te vullen vragenlijst) en adviseren (de gemeente vraagt bijvoorbeeld
een cliëntenraad formeel om advies).
De toelichting op artikel 47 WWB doet geen uitspraak over de minimaal benodigde mate van
invloed. Ook hiervoor geldt dat in de gekozen vorm tot uitdrukking moet komen dat cliënten
volwaardig worden betrokken bij de uitvoering van de wet.
3.4 Factoren die een rol spelen bij cliëntenparticipatie.
Bij cliëntenparticipatie gaat het om twee groepen van factoren die op elkaar inwerken: invloed
en beïnvloedingsfactoren. Deze twee begrippen hangen nauw met elkaar samen: de invloed
zelf kan nog zo goed ontwikkeld zijn, maar deze kan pas optimaal worden benut als ook de
beïnvloedingsfactoren goed geregeld zijn.
Om invloed uit te kunnen oefenen, zijn vier elementen van belang:
a) de onderwerpen: om echt invloed uit te kunnen oefenen op beleid en uitvoering in het van
belang dat de cliënten over wezenlijke onderwerpen mee kunnen praten;
b) de fase van het beleidsproces: als cliënten van meet af aan mee kunnen praten, is hun
invloed groter dan wanneer zij vlak voor de besluitvorming om hun mening worden gevraagd;
c) de frequentie: hoe vaker de cliënten mee kunnen praten, hoe groter hun invloed is;
d) het rendement: er kan pas echt van invloed worden gesproken als de mening van de cliënten
meeweegt in het beleidsproces.
De belangrijkste beïnvloedingsfactoren zijn:
e) de kenmerken van de cliënten(vertegenwoordigers): het is belangrijk dat cliënten over
voldoende deskundigheid beschikken om volwaardig deel te kunnen nemen aan het overleg.
Ook is het belangrijk dat de deelnemers aan het overleg een representatieve afspiegeling
vormen van de groep die zij vertegenwoordigen.
f) de faciliteiten die beschikbaar worden gesteld: de cliënten moeten in de gelegenheid worden
gesteld om hun invloed zo goed mogelijk uit te kunnen oefenen. Dit betekent bijvoorbeeld dat zij
de beschikking krijgen over een computer, vergaderruimte en een onkostenvergoeding.
g) de omgeving: er moet voldoende draagvlak zijn om rekening te houden met de mening van
de cliënten, met andere woorden, zij moeten serieus genomen worden.
In de navolgende paragrafen worden deze elementen nader uitgewerkt en zijn goede
praktijkvoorbeelden en tips opgenomen.
14 L. Jansen, Met enige deelneming, 1991; Tussen gunst en recht, 1997; Van gunst naar recht, 2001. De
participatieladder bestaat uit zes oplopende treden. De onderste trede is het ‘meeweten’ en via de treden
‘meedenken’, ‘meepraten’ en ‘adviseren’, komt de participant op de bovenste treden van het ‘meebeslissen’ en
‘tegenspreken’.
9

3.4.1 Onderwerpen
Gemeenten kunnen met de cliëntenraad over diverse type onderwerpen overleg voeren.
Samengevat gaat het hierbij om onderwerpen die betrekking hebben op de beleidsvorming, de
onderdelen in de wet waar gemeenten eigen beleid op kunnen voeren (zoals de
afstemmingsverordening, de reïntegratieverordening, verhaal en terugvordering, invulling
bijzondere bijstand) en op de uitvoering sec (zoals de uitvoering van de langdurigheidstoeslag,
de openingstijden, de aankleding van de wachtkamer, het opstellen van formulieren en de
voorlichting aan cliënten).
Artikel 47 aanhef WWB regelt dat de cliënten betrokken moeten worden bij ‘de uitvoering van
de wet’. Bij de behandeling van de wet in de Tweede Kamer heeft de heer Bakker daarnaast
expliciet aangegeven dat het gaat om “een serieuze inschakeling en betrokkenheid van
uitkeringsgerechtigden bij de uitvoering en ook bij de voorbereiding van het beleid” 15 . Het is dus
de bedoeling dat de gemeenten zowel over het beleid als over de uitvoering met de cliënten
overleggen.
Naast de onderwerpen die aan de orde komen, moet er in de verordening ook aandacht worden
geschonken aan de wijze waarop de cliënten(vertegenwoordigers) worden voorzien van de voor
een adequate deelname aan het overleg benodigde informatie (art. 47 sub c WWB).
Praktijk
Uit de interviews met de gemeenten is gebleken dat cliëntenparticipatie in die gemeenten zo
succesvol verloopt omdat de cliëntenraden betrokken worden bij alle onderwerpen die sociale
diensten (beleid en uitvoering) tot hun taak rekenen. Alle stukken die betrekking hebben op
zaken die de cliënten aangaan, worden aan de cliëntenraad toegezonden. De producten
worden vaak beter omdat de cliëntenraad zich beter kan verplaatsen in de positie van de cliënt
en goed kan verwoorden hoe bepaalde besluiten op cliënten over komen.
Een aantal gemeenten gaf aan dat het nuttig is om ook af te spreken waar men niet over
overlegt. In deze gevallen betrof het individuele gevallen: hierover vindt nooit overleg plaats.
Daarvoor staan andere instrumenten open (bezwaarschrift, klacht, ombudsman).
In één van de geïnterviewde gemeenten heeft men dit opgelost door naast een cliëntenraad,
waarin algemene zaken aan de orde komen, een bureau cliëntentelefoon op te richten. Bij deze
organisatie worden de individuele cliënten geholpen (doorverwijzen, bemiddelen, informeren,
afspraak regelen, helpen met het opstellen van een bezwaarschrift, praatpaal, problemen
oplossen) terwijl het beeld over de verkregen informatie weer aan de cliëntenraad kan worden
doorgegeven, die deze informatie dan weer tijdens het overleg kan gebruiken.
In één van de geïnterviewde (grotere) gemeenten is binnen de cliëntenraad een structuur
opgezet teneinde het overleg met de gemeente te optimaliseren. Daar werkt de cliëntenraad
met werkgroepen en commissies, waarin één van de leden de verantwoordelijkheid neemt voor
het overleg en de onderwerpen. De resultaten van de besprekingen worden aan het dagelijks
bestuur aangeleverd. Het dagelijks bestuur van de cliëntenraad stelt op basis hiervan de
agenda op voor de plenaire vergadering die eenmaal per drie weken plaatsvindt. Tijdens deze
plenaire sessies wordt de voortgang van de activiteiten in de commissies besproken en
15 Tweede Kamer, Handelingen, 26 augustus 2003, 84-4900
10

daarnaast vindt besluitvorming plaats over de conceptadviezen. Eenmaal per zes weken
overlegt de cliëntenraad met het management van de sociale dienst. In dit overleg komen alle
lopende zaken aan de orde die met cliënten van de dienst te maken hebben. Daarnaast vindt
tweemaal per jaar overleg plaats met de wethouder. In dit overleg wordt de voortgang, de
relatie met de sociale dienst en de knelpunten besproken. Deze werkwijze wordt als zeer
efficiënt en zakelijk ervaren.
In één van de geïnterviewde gemeenten is een vertegenwoordiger van de cliëntenraad
opgenomen in de bezwaarschriftencommissie, met als doel meer zicht te krijgen op de
invalshoek van de gemeente en inzicht te krijgen in waar de gemeente dagelijks mee te maken
heeft.
Tips:
• Maak duidelijk over welke zaken wel gesproken wordt (beleid en uitvoering algemeen)
en over welke zaken niet gesproken wordt (individuele gevallen) in het overleg.
• Om te voorkomen dat vergeten wordt de cliëntenraad om advies te vragen, zou dit
advies als vast agendapunt op de commissie- en raadsstukken opgenomen kunnen
worden.
3.4.2 De fase in het beleidsproces
Cliënten kunnen in verschillende fasen van het beleidsproces invloed uitoefenen:
• bij de start van het proces: de eerste ideeënontwikkelingen;
• halverwege het proces: er wordt een reactie op het concept gevraagd;
• aan het einde van het proces: het concept kan worden aangenomen of verworpen;
• bij de evaluatie.
De meest optimale fase is de start van het proces: door cliënten van meet af aan bij het proces
te betrekken, hebben zij de meeste invloed. Deze werkwijze voorkomt daarnaast veel discussie
in de slotfase en bespaart de gemeente tijd.
De WWB laat de gemeenten vrij in het bepalen van het tijdstip waarop zij de cliëntenraad bij het
proces betrekken.
Praktijk
Uit de interviews met de gemeenten blijkt dat cliëntenparticipatie vaak beter verloopt naarmate
de cliëntenraden eerder bij de discussie worden betrokken. Door cliëntenraden zo vroeg
mogelijk bij het traject te betrekken, kan in de besluitvormingsfase tijd kan worden bespaard. De
cliëntenraden zijn dan immers op de hoogte van het volledige proces, de discussie en alle
versies die er van een bepaald stuk verschenen zijn, hetgeen de kwaliteit van het advies ten
goede komt. Wel is het goed om termijnen op te nemen waarbinnen de cliëntenraad moet
reageren, omdat anders het risico bestaat dat het besluitvormingsproces te veel wordt
vertraagd (zie ook hoofdstuk 4).
Eén van de geïnterviewde gemeenten gaf aan dat in de desbetreffende gemeente is vastgelegd
wanneer de cliëntenraad invloed kan uitoefenen. Dit kan op drie momenten in het
besluitvormingsproces, te weten (a) bij het opstellen van de beleidsnota door de
11

gemeenteambtenaren wordt de mening van de cliëntenraad gevraagd: waar mogelijk worden
de opmerkingen meegenomen, indien de opmerkingen niet worden meegenomen, wordt dit
gemotiveerd; (b) op het moment dat de beleidsnota naar de raadscommissie gaat, en (c) op het
moment dat de commissiestukken naar de gemeenteraad gaan.
In weer een andere gemeente is door de cliëntenraad een zogenaamde “beïnvloedingsroute”
opgesteld voor onderwerpen die de cliëntenraad zelf op de agenda wil krijgen. Deze route
bestaat uit: (a) de inventarisatie van de ideeën van cliënten via spreekuren, (b) het bundelen
van deze ideeën en de aanbieding van deze ideeën aan de beleidsmedewerkers, (c) met de
ideeën naar de raadscommissie, en (d) proberen te beïnvloeden dat de ideeën uiteindelijk in
een beleidsnota terecht komen.
In één van de kleinere gemeenten zijn de vertegenwoordigers van de cliëntenraad uitgenodigd
om aanwezig te zijn bij een voorlichtingsavond voor de raad over de nieuwe Wet werk en
bijstand. Op die manier liepen zij als het ware “mee” in de scholingsronde voor de raadsleden.
Bovendien gaf dit mogelijkheden voor het uitwisselen van ideeën over en weer over de zaken
waarover de raad een beslissing moet nemen.
In één van de geïnterviewde gemeenten krijgt de cliëntenraad ook informatie over de
proefballonnen, dus nog voordat er een letter op papier staat. In die gevallen wordt men
uitgenodigd om mee te brainstormen.
Tips
• Geef helder aan op welke tijdstippen de cliëntenraad haar stem kan doen gelden.
• Geef de termijnen aan waarbinnen gereageerd moet worden.
3.4.3 De frequentie van het overleg
De kwaliteit van de cliëntenparticipatie wordt mede bepaald door de frequentie van het overleg.
Het moge duidelijk zijn dat er een zekere regelmaat in de contacten moet zitten om
cliëntenparticipatie goed te laten verlopen. Uit het eerder genoemde onderzoek is gebleken dat
het merendeel van de gemeenten gemiddeld 10 keer per jaar met de cliëntenraden vergadert
(dit komt neer op maandelijks overleg). Eenderde van de gemeenten overlegt eenmaal per twee
maanden.
Artikel 47 WWB laat de gemeenten vrij in het bepalen van de frequentie van het overleg, en
spreekt uitsluitend over ‘periodiek overleg’.
Praktijk
De door ons geïnterviewde gemeenten en cliëntenraden gaven aan dat men veelal maandelijks
(in grotere gemeenten) dan wel tweemaandelijks (in kleinere gemeenten) vergadert. Opvallend
was wel dat bijna alle geïnterviewde cliëntenraden naast de reguliere vergaderingen
afzonderlijk overleg met de wethouder hadden, met het management van de sociale dienst en
met de politiek (raad en raadsfracties).
3.4.4 Het rendement van het overleg
Het is prettig om als cliëntenraad overal bij betrokken te worden, maar met de adviezen moet
natuurlijk wel iets worden gedaan om ook echt invloed uit te kunnen oefenen.
12

Art. 47 WWB zegt niets over hetgeen er met de adviezen van de cliëntenraad moet gebeuren.
Wel blijkt uit de Handelingen dat het moet gaan om een serieuze betrokkenheid. Hieruit kan
men afleiden dat het advies wordt meegewogen in de overwegingen die tot de besluitvorming
leiden.
Praktijk
Uit de interviews blijkt dat de mening van de cliëntenraad meetelt in het besluitvormingsproces.
Bijna alle geïnterviewden (zowel van gemeentelijke zijde als van de kant van de cliëntenraden)
gaven aan dat het rendement staat of valt met het gegeven of men elkaar serieus neemt en ook
echt naar elkaar wil luisteren. Dat wil overigens niet zeggen dat de cliëntenraad altijd en overal
haar zin krijgt.
Veel geïnterviewden (van zowel van de kant van de gemeente als van de kant van de
cliëntenraad) gaven overigens aan dat er wel degelijk iets met de adviezen wordt gedaan en dat
deze vaak leiden tot verbetering van het product.
In één gemeente werd opgemerkt dat het rendement sinds enige tijd een stuk groter is omdat
de cliëntenraad veel coöperatiever is geworden en ook daadwerkelijk wil luisteren naar de
argumenten van de gemeente. Waar vroeger eindeloos werd doorgepraat als men zijn zin niet
kreeg, wordt nu een zakelijk afweging gemaakt en indien men – beargumenteerd – zijn zin niet
krijgt, wordt er nu gewoon een punt achter gezet.
Tips
• Laat duidelijk zien wat met de adviezen gebeurt en geef ook aan waarom de adviezen
niet zijn overgenomen.
3.4.5. De cliëntenvertegenwoordiging
Om een goede cliëntenparticipatie tot stand te brengen is het nodig dat (a) de cliëntenraad een
representatieve afspiegeling vormt van de groep die zij vertegenwoordigen, en (b) de
cliënten(vertegenwoordigers) over de juiste vaardigheden beschikken om een goede
gesprekspartner voor de gemeenten te kunnen zijn.
De WWB laat de gemeenten vrij in de samenstelling van de cliëntenraden en de wijze waarop
de deskundigheid bevorderd wordt.
Gemeenten hoeven zich bij hun zoektocht naar geschikte vertegenwoordigers overigens niet
alleen te beperken tot de groep bijstandsgerechtigden. Ook mensen zonder uitkering (nietuitkeringsgerechtigden),
personen die gesubsidieerde arbeid verrichten en mensen die een
uitkering op grond van de Algemene Nabestaandenwet ontvangen, behoren tot de doelgroep
van de wet.
Overigens zegt de wet niet dat er altijd met een echte cliëntenraad of een vertegenwoordiging
van cliënten gewerkt zou moeten worden: het gaat immers om periodiek overleg. Met name
kleine gemeenten zouden ook één of twee keer per jaar hun hele bestand uit kunnen nodigen
om met elkaar te overleggen over het beleid en de utvoering van de bijstandswet. Zij zouden dit
bijvoorbeeld aan kunnen kondigen via een nieuwsbrief waarin tevens in beknopte en duidelijke
vorm informatie kan worden aangeboden.
13

Praktijk
a) Representativiteit.
Veel gemeenten, zowel grote als kleine, hebben aangegeven grote moeite te hebben met het
vinden van een (representatieve) vertegenwoordiging. Met name het vinden van nietuitkeringsgerechtigden
en allochtonen lukt vaak niet. In die gemeenten waar het wel gelukt is
om allochtonen te werven is gebruik gemaakt van specifieke allochtone netwerken, te weten
netwerken van bepaalde minderheidsgroeperingen, bijvoorbeeld de organisatie van de Turkse
of de Marokkaanse gemeenschap, dan wel wordt geworven via moskeeën.
In sommige gemeenten nodigt men met opzet oudere vertegenwoordigers uit teneinde de
continuïteit te waarborgen, en in een andere gemeente heeft men bewust een aantal
maatschappelijke organisaties bij de cliëntenraad betrokken in de hoop daarmee iets te doen
aan de belangenbehartiging van mensen die geen periodieke uitkering van de sociale dienst
ontvangen, maar op andere wijze cliënt zijn (nuggers, Anw-ers, personen die gesubsidieerde
arbeid verrichten en anderen die een beroep doen op een voorziening in het kader van de
WWB).
In weer een andere gemeente heeft de cliëntenraad een aantal activiteiten ontwikkeld teneinde
zoveel mogelijk cliënten te bereiken, waarmee de vertegenwoordiging representatiever wordt.
Zo is er drie middagen in de week een telefonisch spreekuur en worden cliëntenavonden
georganiseerd waarin cliënten vragen kunnen stellen en geholpen worden. Ook worden met
regelmaat klantenpanels georganiseerd (circa 15 cliënten per panel), waarin wordt gesproken
over diverse zaken, zoals dienstverlening, schuldhulpverlening en de ervaringen met
trajectbegeleiding en reïntegratie. Deze informatie dient dan weer als input voor bijvoorbeeld
klanttevredenheidsonderzoeken en het reguliere overleg.
Verder proberen gemeenten geschikte cliënten te vinden via de eigen nieuwsbrieven, huis-aanhuiskranten,
publicaties en door middel van persoonlijke brieven aan uitkeringsgerechtigden.
b) Deskundigheid
Voor wat betreft de deskundigheidsbevordering is de provincie Drenthe een aardig
praktijkvoorbeeld. In de provincie Drenthe is een Vereniging cliëntenraad sociale zekerheid
Drenthe opgericht. De vereniging bestaat uit 12 cliëntenraden van gemeenten in Drenthe
(opgericht 4 jaar geleden). De vereniging is een initiatief van de verschillende cliëntenraden in
de provincie. De raad overlegt rechtstreeks met de wethouders via de Vereniging van Drentse
gemeenten (VDG, de provinciale afdeling van de VNG). Overigens is het met de participatie niet
in iedere gemeente goed gesteld: inspraak en invloed op beleid en uitvoering verschilt. Ook hier
probeert de Vereniging iets aan te doen op provinciaal niveau. Naast beleidsafstemming
probeert de Vereniging ook de uitvoering door de verschillende cliëntenraden in Drenthe te
stroomlijnen/afstemmen. Een voorbeeld zijn de instrumenten om cliënten te bereiken: een
gezamenlijke nieuwsbrief, inloopochtenden, telefonisch spreekuur. Maar ook de vorm: er zijn
bijvoorbeeld kleine en zeer grote cliëntenraden (met een brede vertegenwoordiging) in de
provincie.
Voordeel van deze vorm van participatie is dat men zoveel mogelijk versnippering en
rechtsongelijkheid probeert te voorkomen. De Vereniging probeert de verordeningen onderling
af te stemmen en de deelnemers leren ook van elkaar daar waar het gaat om relevante
14

onderwerpen en thema’s. De Vereniging wordt geholpen door de Stichting Sjakuus en de
Landelijke Cliëntenraad. Bovendien beschikt de Vereniging via de VDG/VNG over de meeste
recente stukken.
In een grote gemeente gaat men de cliëntenraad opnieuw inrichten en samenstellen. In die
gemeente worden nieuwe cliëntvertegenwoordigers geworven. Iedere cliënt kan solliciteren.
Vervolgens wordt in een selectieprocedure gekeken wie geschikt is. De desbetreffende cliënt
moet er zelf voor zorgen dat hij een bepaalde achterban vertegenwoordigt. Dit kan door er voor
te zorgen dat een groep cliënten zich achter betrokkene schaart, dan wel door een
maatschappelijke organisatie te zoeken die de cliënt als vertegenwoordiger wil aanwijzen. Er
wordt verplichte scholing voor de cliëntvertegenwoordigers georganiseerd en er wordt ook aan
teambuilding gedaan voordat de cliëntenraad haar werkzaamheden gaat starten.
c) Het vinden van deelnemers aan de cliëntenraad
Veel gemeenten, met name de kleinere, hebben moeite met het samenstellen van een
cliëntenraad, simpelweg omdat ze te weinig (geschikte) cliënten hebben, dan wel omdat de
cliënten niet willen omdat het stigmatiserend zou kunnen werken.
In die gebieden waar gemeenten ook al op andere terreinen in het kader van de uitvoering van
de bijstandswet samenwerken, lost men dit vaak op door een regionale cliëntenraad in te
stellen. Gemeenten die zich inmiddels serieus met samenwerken bezig houden, en hiervoor
een beroep hebben gedaan op de stimuleringsregeling (fase 1 en fase 2), zouden dus ook de
samenwerking op het terrein van cliëntenparticipatie op de agenda kunnen zetten.
Tips
• Bestaande allochtone netwerken (bijvoorbeeld een organisatie van de Turkse of
Marokkaanse gemeenschap) of moskeeën kunnen assisteren bij het vinden van
geschikte cliëntenvertegenwoordigers.
• Met huis-aan-huisbladen worden ook doelgroepen bereikt die niet dagelijks bij de
sociale dienst over de vloer komen (niet-uitkeringsgerechtigden, Anw-ers en mensen
die gesubsidieerde arbeid verrichten), die mogelijk geïnteresseerd zijn in deelname aan
de cliëntenraad.
• Biedt (beoogde) cliëntvertegenwoordigers scholing aan.
• Probeer in contact te komen met andere cliëntenraden (bijvoorbeeld in de provincie) om
van elkaar te kunnen leren en ervaringen en goede voorbeelden uit te wisselen. Maak
gebruik van de provinciale ondersteuningsfunctie.
• Kleine gemeenten kunnen overwegen om in het kader van de stimuleringsregeling
samenwerking, ook cliëntenparticipatie op de agenda te zetten.
• Kleine gemeenten kunnen ook één of twee maal per jaar een bijeenkomst met hun hele
bestand houden.
15

3.4.6. De faciliteiten
Teneinde cliëntenraden in de gelegenheid te stellen hun werk goed uit te voeren, is het nodig
dat zij over bepaalde faciliteiten beschikken. Naast het vergoeden van gemaakte onkosten gaat
het hierbij bijvoorbeeld om het toerusten van de cliënten(vertegenwoordigers): het beschikbaar
stellen van een budget en ruimte, computerfaciliteiten, en middelen voor scholing 16 .
Voor wat betreft de persoonlijke onkostenvergoeding bestaat de mogelijkheid deze te
verstrekken in de vorm van een onkostenvergoeding voor vrijwilligerswerk (artikel 31 lid 2 sub k
WWB), daar een dergelijke vergoeding bij de berekening van het recht op bijstand buiten
beschouwing blijft. Er kan ten hoogste € 21,00 per week, met een maximum van € 735,00 per
jaar worden vrijgelaten 17 . Dit bedrag is afgestemd op de fiscale forfaitaire vrijwilligersregeling
zoals die op grond van de Coördinatiewet sociale verzekeringen geldt voor de
werknemersverzekeringen en deze vergoeding wordt dan ook bij de belastingen buiten
beschouwing gelaten.
Indien naast deze onkostenvergoeding aan de cliënt ook nog een premie wordt verstrekt op
grond van artikel 31 lid 2, sub j, dan wordt, vanwege de samenloop, deze laatste premie
belast 18 .
De WWB laat het aan de gemeenten over of en welke faciliteiten zij beschikbaar willen stellen.
Wel moeten gemeenten in de verordening aangeven hoe zij de cliënten)vertegenwoordigers
voorzien van de benodigde informatie die ervoor zorgt dat zij adequaat kunnen deelnemen aan
het overleg.
Praktijk
Uit de interviews blijkt dat alle cliëntenraden (financiële) ondersteuning van de gemeente
krijgen. Altijd wordt er ruimte ter beschikking gesteld en computers. Ook kan men gratis
nieuwsbrieven en folders maken en verspreiden. In veel gevallen kan de cliëntenraad het
netwerk van de gemeente op.
Met name de grotere gemeenten geven de cliëntenraad een eigen budget dat zij naar eigen
inzicht kunnen besteden aan trainingen, opleiding en het anderszins opdoen van kennis.
Bijna alle leden van de cliëntenraad krijgen een vergoeding voor de activiteiten die zij verrichten
en in bijna alle gevallen wordt administratieve ondersteuning door de gemeente geleverd.
3.4.7. De omgeving
Draagvlak en de houding van de gemeente zijn belangrijke elementen om van
cliëntenparticipatie een succes te maken.
In de WWB is de vormgeving nader ingevuld, namelijk vastleggen in een verordening. Dit zegt
echter nog niets over het draagvlak binnen de gemeente en de wijze waarop met de adviezen
wordt omgegaan.
16 Het ministerie van SZW stelt de Landelijke Cliëntenraad in staat om in de periode juli 2004 tot en met juni
2005 lokale cliëntenorganisaties en cliëntenraden te ondersteunen bij de implementatie van de WWB. De LCR
zal gratis voorlichtingsbijeenkomsten en scholing organiseren, diverse brochures uitbrengen (o.m. over
cliëntenparticipatie) en individuele ondersteuning bieden aan lokale cliëntenorganisaties.
17 Zie ook de Verzamelbrief juni 2004, Ministerie SZW, Intercom/2004/40896.
18 Zie ook de Handreiking Middelen, Ministerie SZW, oktober 2003, paragraaf 3.3.1, pagina 13.
16

Praktijk
De geïnterviewde cliëntenraden gaven voor het merendeel aan dat het draagvlak binnen de
gemeente aanwezig is, hetgeen op te maken valt uit het feit dat men regelmatig overlegt,
serieus genomen wordt en alle stukken tijdig krijgt toegezonden. Toch gaf een aantal
geïnterviewden ook aan voor wat betreft het draagvlak, dit toch voornamelijk te zoeken bij de
politiek (de gemeenteraad), omdat die steeds bereid is naar hen te luisteren. Veel hangt
eigenlijk af van personen (de persoonlijke benadering en interesse van de gemeenteambtenaar
of wethouder die cliëntenparticipatie in portefeuille heeft).
In één van de geïnterviewde gemeenten kreeg de raad een aantal beslissingen voorgelegd in
het kader van de Wet werk en bijstand. Omdat er nogal haast gemaakt moest worden, was de
cliëntenraad niet om advies gevraagd. De raad weigerde vervolgens een besluit te nemen en
eiste dat eerst overleg met de cliëntenraad zou plaats vinden.
Tips
• Zorg voor voldoende draagvlak binnen de gemeente, maak bijvoorbeeld duidelijk dat de
mening van de cliënten, als ervaringsdeskundigen, belangrijk is.
3.5 De gevolgen van dualisering voor cliëntenparticipatie
Als gevolg van de dualisering is het voor de cliëntenraad ook nuttig zich intensief tot de raad te
wenden. Daar worden immers de kaders voor het beleid vastgesteld en wordt gecontroleerd of
dat beleid ook daadwerkelijk binnen deze kaders is uitgevoerd. Daarnaast is ook beïnvloeding
van het college en de ambtenaren nog steeds belangrijk. Afhankelijk van de fase waarin een
beleidsproces zich bevindt, kan de cliëntenraad zich dan ook richten op de raad, het college
van burgemeester en wethouders en het management van de sociale dienst (zie ook paragraaf
4.7).
Praktijk
Uit de informatie van de gemeenten is gebleken dat veel cliëntenraden hiervoor nog niet echt
een stramien hebben opgebouwd. Veelal overlegt men nog ‘gewoon’ met het management van
de sociale dienst, en heeft men een paar keer per jaar overleg met de wethouder. Incidenteel
wordt ook met (een vertegenwoordiging van) de raad gesproken.
In één van de geïnterviewde gemeenten zijn er twee organen die de belangen van de cliënten
behartigen. Het gaat hierbij om een cliëntenraad die zich richt op de uitvoering en de
belangenbehartiging in de richting van de gemeenteraad en de wethouder, en een
beleidsadviescommissie die zich richt op het management van de sociale dienst en het college
van burgemeester en wethouders, met als doel het beleid te beïnvloeden. Het functioneren van
de beide organisatie is vastgelegd in verordeningen en een huishoudelijk reglement. Tussen
beide organisaties wordt intensief samen gewerkt.
17

3.6 Cliëntenparticipatie in de Ioaw en de Ioaz
Artikel 47 van de WWB is ingebracht bij het amendement Bakker/Noorman-den Uyl bij de
behandeling van de wet in de Tweede Kamer. Daarbij is de Invoeringswet niet op gelijke wijze
geamendeerd. Daarom is de inhoud van artikel 47 niet opgenomen in de Ioaw (Wet
inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers) en de
Ioaz (Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen
zelfstandigen). Gemeenten hebben de bevoegdheid om de cliëntenparticipatie in het kader van
de Ioaw en de Ioaz in de huidige verordening mee te nemen.
18

4. Elementen voor een verordening cliëntenparticipatie
4.1 Inleiding
Artikel 47 WWB schrijft voor dat gemeenten de cliëntenparticipatie in een verordening moeten
regelen. In deze verordening moeten zij in ieder geval vastleggen de wijze waarop:
a. periodiek overleg wordt gevoerd met deze personen of hun vertegenwoordigers;
b. deze personen of vertegenwoordigers onderwerpen voor de agenda van dit overleg kunnen
aanmelden;
c. zij worden voorzien van de voor een adequate deelname aan het overleg benodigde
informatie.
Daarnaast blijkt uit de Handelingen van de Tweede Kamer dat het uiteindelijke doel van dit
artikel is dat het moet gaan om “een serieuze inschakeling en betrokkenheid van
uitkeringsgerechtigden bij de uitvoering en ook bij de voorbereiding van het beleid”. Voor het
overige zijn gemeenten geheel vrij naar eigen inzicht en behoefte de participatie van de cliënten
van de sociale dienst vorm te geven.
De gemeente zal in ieder geval de zaken die genoemd staan in de paragrafen 4.2 tot en met
4.5 in een verordening vast moeten leggen. De wet spreekt over ‘periodiek overleg’. De meest
gangbare vorm van cliëntenparticipatie is het instellen van een adviesorgaan van het college en
eventueel ook de raad. Een dergelijk adviesorgaan wordt meestal aangeduid als ‘cliëntenraad’.
Cliëntenparticipatie kan ook in de vorm van een periodiek overleg tussen de gemeente en haar
cliënten, zonder dat er een apart orgaan in het leven wordt geroepen.
De onderwerpen die gemeenten in ieder geval in een verordening moeten regelen, worden
behandeld in de paragrafen 4.2 tot en met 4.5. In de paragrafen 4.6 tot en met 4.17 worden
(niet-verplichte) onderwerpen aan de orde gesteld die verband houden met het instellen van
een cliëntenraad.
4.2 De frequentie van het overleg
In de verordening zal geregeld moeten worden hoe vaak overleg zal worden gevoerd tussen de
gemeente en de cliënten van de sociale dienst of hun vertegenwoordigers. Omdat gemeenten
de verplichting hebben om hun cliënten op een serieuze manier in te schakelen en te betrekken
bij de uitvoering en voorbereiding van het beleid, zal dit overleg met een redelijke frequentie
gevoerd moeten worden. Als er sprake is van een cliëntenraad kan dat in de verordening als
volgt worden geregeld: ‘De cliëntenraad vergadert minimaal ... per jaar’.
Als er geen cliëntenraad is, kan dit op de volgende wijze worden geregeld: ‘De gemeente voert
minimaal ... per jaar overleg met de cliënten of hun vertegenwoordigers’.
4.3 De wijze van het overleg
Artikel 47, onderdeel a, WWB schrijft voor dat in de verordening wordt geregeld op welke wijze
het periodiek overleg met de cliënten of hun vertegenwoordigers wordt gevoerd. In de
verordening zullen in ieder geval de volgende onderwerpen geregeld moeten worden:
19

• De personen waarmee de gemeente het overleg voert, waarbij de keuze bestaat uit
overleg met uitsluitend cliënten, met alleen vertegenwoordigers van
•
belangenorganisaties van uitkeringsgerechtigden of met een combinatie van beide.
De deelnemer(s) aan het overleg van de zijde van gemeente, waarbij de keuze bestaat
uit de portefeuillehouder sociale zaken, de directeur van de sociale dienst en/of
medewerkers van deze dienst.
Als de gemeente kiest voor het instellen van een cliëntenraad, zal de verordening bepalingen
moeten bevatten over de samenstelling en werkwijze van de cliëntenraad. Deze bepalingen
kunnen worden opgevat als een uitwerking van de verplichting van artikel 47, onderdeel a,
WWB om in de verordening vast te leggen op welke wijze het periodiek overleg met de cliënten
of hun vertegenwoordigers wordt gevoerd. In de paragrafen 4.6 en verder wordt hierop nader
ingegaan.
4.4 De onderwerpen van het overleg
Op grond van artikel 47, onderdeel b, WWB moet in de verordening worden geregeld op welke
wijze de deelnemers aan het overleg onderwerpen voor dit overleg kunnen aandragen.
Als op basis van de verordening een cliëntenraad wordt ingesteld, zal in de verordening
geregeld moeten worden op welke wijze de leden van de cliëntenraad onderwerpen voor het
overleg met de gemeente kunnen aandragen. Dit kan bijvoorbeeld op de volgende wijze: ‘De
voorzitter en de secretaris stellen in overleg de agenda samen. Ieder lid van de raad heeft het
recht om via de voorzitter een onderwerp op de agenda te plaatsen. De definitieve agenda
wordt bij aanvang van de vergadering vastgesteld’.
Als geen cliëntenraad wordt ingesteld, zou de volgende bepaling in de verordening kunnen
worden opgenomen: ‘Alle deelnemers aan het overleg hebben de bevoegdheid om een
onderwerp op de agenda te plaatsen. De definitieve agenda wordt bij aanvang van de
vergadering vastgesteld’.
Naast de wijze waarop onderwerpen voor de agenda van het overleg kunnen worden
aangemeld, zou in de verordening ook geregeld kunnen worden over welke soort onderwerpen
het overleg kan worden gevoerd. Dit zou op de volgende manieren kunnen:
• ‘De cliëntenraad heeft de bevoegdheid alle aangelegenheden die het beleid, de
uitvoering en (de kwaliteit van) de dienstverlening door de sociale dienst raken in het
overleg met de gemeente aan de orde te stellen’.
• ‘De cliënten hebben de bevoegdheid alle aangelegenheden die het beleid, de uitvoering
en (de kwaliteit van) de dienstverlening door de sociale dienst raken in het overleg met
de gemeente aan de orde te stellen’.
Daarnaast kan in de verordening ook worden geregeld over welke onderwerpen de gemeente in
ieder geval overleg moet voeren met de cliënten of hun vertegenwoordigers. Te denken valt
aan: (wijzigingen van) verordeningen, het beleidsplan en het jaarverslag van de sociale dienst.
Een dergelijke bepaling biedt de waarborg dat een aantal belangrijke onderwerpen in ieder
geval onderwerp van overleg vormen.
20

4.5 De wijze van informatieverschaffing
Om aan de verplichting van artikel 47, onderdeel c, WWB te voldoen dat de deelnemers aan het
overleg worden voorzien van adequate informatie, zal in de verordening geregeld moeten
worden op welke wijze de deelnemers aan het overleg van informatie worden voorzien. Als het
overleg vaste deelnemers kent, ligt het voor de hand dat de (voorlopige) agenda van het
overleg en de bijbehorende stukken aan deze deelnemers worden toegezonden.
Als het overleg geen vaste deelnemers kent, zal er een algemene uitnodiging voor het overleg
moeten uitgaan, bijvoorbeeld in de mededelingenrubriek van de gemeente in de plaatselijke
krant, op de gemeentelijke website of op een mededelingenbord bij de sociale dienst. De
agenda voor het overleg en de achterliggende stukken zullen gedurende een bepaalde periode
voorafgaande aan het overleg ter inzage moeten liggen op het gemeentehuis of op andere
plaatsen binnen de gemeente. Ook kan de gemeente de mogelijkheid bieden om stukken op te
vragen via post of e-mail.
In de verordening kan ook een algemene inspanningsverplichting worden opgenomen voor de
gemeente om de deelnemers aan het overleg te voorzien van adequate informatie. Dit kan op
de volgende wijze: ‘Het college draagt er zorg voor dat van de zijde van de gemeente aan de
cliëntenraad de nodige informatie tijdig wordt verstrekt voor het naar behoren functioneren van
de cliëntenraad. Het betreft hier alle informatie die noodzakelijk is om beleid en uitvoering te
begrijpen en ontwikkelingen te kunnen volgen. De informatie wordt desgevraagd in speciale
leesvorm (braille, digitaal of grootletterschrift) aangeleverd’.
4.6 De instelling van een cliëntenraad
Op basis van de verordening kan een cliëntenraad in het leven worden geroepen. In de
verordening dient dan een daartoe strekkende bepaling te worden opgenomen. Deze bepaling
kan bijvoorbeeld luiden: ‘Er is een cliëntenraad om gestalte te geven aan de wettelijke
verplichting van cliëntenparticipatie’.
In de verordening kan ook aandacht worden besteed aan het doel van cliëntenparticipatie (door
middel van een cliëntenraad). Dit kan bijvoorbeeld op de volgende manieren:
• ‘Het doel van cliëntenparticipatie is dat cliënten en vertegenwoordigers van
belangenorganisaties invloed moeten kunnen uitoefenen op het lokaal beleid op het
terrein van sociale zaken’.
• ‘Met de instelling van een cliëntenraad en het overleg wordt beoogd meerwaarde te
bereiken in de kwaliteit van de dienstverlening bij de uitvoering van de WWB’.
Zinsneden over het doel van cliëntenparticipatie en een cliëntenraad hoeven overigens niet in
de verordening zelf te worden opgenomen, maar kunnen ook onderdeel zijn van de considerans
bij de verordening.
4.7 De taken van een cliëntenraad
Het recht van de cliëntenraad om adviezen uit te brengen, zal in de verordening moeten worden
neergelegd. Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen gevraagde en ongevraagde
21

adviezen. Het komt de zelfstandige positie van de cliëntenraad ten goede als deze ook de
bevoegdheid krijgt om uit eigen beweging adviezen uit te brengen.
In de verordening zal ook geregeld moeten worden over welke onderwerpen de cliëntenraad
mag adviseren en aan wie advies wordt uitgebracht. De onderwerpen waarover de cliëntenraad
mag adviseren, kunnen in de verordening ruim worden omschreven, bijvoorbeeld: ‘het beleid en
de uitvoering in het kader van de Wet werk en bijstand en daarmee samenhangende
regelingen, inclusief het minimabeleid’.
Een mogelijke beperking die gesteld kan worden is dat de cliëntenraad zich niet mag
bezighouden met individuele zaken. Dit kan op de volgende wijze worden geregeld: ‘De
cliëntenraad is niet bevoegd te adviseren naar aanleiding van klachten, bezwaarschriften en
andere zaken die op individuele cliënten betrekking hebben, met uitzondering van de hierbij
gehanteerde procedures en regelingen.’
In de verordening kan ook geregeld worden aan wie de cliëntenraad advies uitbrengt: aan het
college, de raad, het management van de sociale dienst of aan alledrie? De instantie waaraan
de cliëntenraad advies uitbrengt, is mede bepalend voor de onderwerpen waar de adviezen
betrekking op hebben.
Instantie waaraan advies wordt uitgebracht Onderwerpen waarover wordt geadviseerd
Advisering aan het management van de
sociale dienst
22
- voorstellen in de start van het
beleidsproces
- de wijze waarop de dienst sociale zaken
zijn taken uitvoert
Advisering aan het college - voorstellen halverwege het beleidsproces
- hoofdlijnen van de taakuitvoering door de
dienst sociale zaken
Advisering aan de raad voorstellen aan het begin en aan het einde
van het beleidsproces
Gemeenten kunnen er voor kiezen het adviesrecht van de cliëntenraad te beperken tot het
uitbrengen van adviezen aan het college of aan het management van de sociale dienst. Er kan
ook voor worden gekozen de cliëntenraad op dit punt geen beperkingen op te leggen,
bijvoorbeeld in de vorm van de volgende bepaling: ‘Het gevraagd en ongevraagd adviseren van
het college, de directeur van de sociale dienst en de gemeenteraad over alle onderwerpen die
de vorming, de uitvoering, de controle en de evaluatie van het gemeentelijk beleid ten aanzien
van cliënten betreffen, daaronder begrepen de wijze waarop de rijksregelgeving wordt
uitgevoerd’.
4.8 De tijdigheid van het advies
De adviezen van de cliëntenraad hebben alleen betekenis als ze gebruikt kunnen worden bij de
(verdere) besluitvorming binnen de gemeente. Dit betekent dat de cliëntenraad op tijd om
advies moet worden gevraagd en dat de cliëntenraad vervolgens ook binnen niet al te lange
termijn advies uitbrengt. Om te waarborgen dat de cliëntenraad op tijd wordt ingeschakeld, kan
de volgende bepaling in de verordening worden opgenomen: ‘Het advies wordt op een zodanig
tijdstip gevraagd, dat het uitgebrachte advies toegevoegd kan worden aan de aan de raad ter
beschikking te stellen stukken’.

Om er voor te zorgen dat de cliëntenraad ook voortgang maakt met zijn werkzaamheden, kan in
de verordening de verplichting voor de cliëntenraad worden opgenomen om binnen een
bepaald tijdsbestek het advies uit te brengen. Dit kan als volgt worden geregeld: ‘Aan de
cliëntenraad gevraagde adviezen worden binnen vier weken uitgebracht. De cliëntenraad kan
het uitbrengen van een advies eenmaal voor maximaal vier weken verdagen. Van een
verdaging wordt schriftelijk mededeling gedaan’.
4.9 Afwijken van het advies
Om de status van de adviezen van de cliëntenraad te versterken, kan in de verordening worden
bepaald dat het college alleen gemotiveerd van een advies van de cliëntenraad mag afwijken.
Dit kan in algemene zin worden geregeld, bijvoorbeeld op de volgende wijze: ‘Het college kan
afwijken van het verstrekte advies. In dat geval verstrekt hij een schriftelijke motivering aan de
cliëntenraad’.
Het is ook mogelijk om de adviezen van de cliëntenraad een rol te laten spelen in de
besluitvorming door de raad. Dat kan op de volgende wijze in de verordening worden geregeld:
‘In het geval het college in een voorstel aan de raad afwijkt van het advies van de cliëntenraad,
wordt dit bij het voorstel vermeld, waarbij tevens is aangegeven op welke gronden van het
advies van de cliëntenraad is afgeweken’.
4.10 Overleg
Om er voor te zorgen dat de cliëntenraad niet alleen als adviesorgaan maar ook als
overlegplatform kan fungeren, is het aanbevelenswaardig dat de portefeuillehouder en/of
iemand van het management van de sociale dienst bij de vergaderingen van de cliëntenraad
aanwezig is. In de verordening zou de bepaling opgenomen kunnen worden dat tussen de
cliëntenraad en de portefeuillehouder sociale zaken periodiek overleg plaatsvindt.
Daarnaast kan de cliëntenraad zelf beslissen of zij willen overleggen met het college of de
verantwoordelijke wethouder. Dat kan als volgt worden geregeld: ‘Het college is verplicht
gehoor te geven aan een verzoek van de cliëntenraad om toelichting te geven op ter advisering
overgelegde stukken, respectievelijk op aan de cliëntenraad verstrekte informatie. Zij kunnen
zich laten vertegenwoordigen door één lid van het college, of door één van hun ambtenaren’.
4.11 De samenstelling van de cliëntenraad
In de verordening kan geregeld worden uit hoeveel personen de cliëntenraad bestaat.
Er zijn diverse soorten leden van cliëntenraden te onderscheiden. De meest voorkomende zijn:
a. cliënten van de sociale dienst (mensen met een uitkering op grond van de WWB of de Anw,
nuggers, en personen die gesubsidieerde arbeid verrichten);
b. vertegenwoordigers van belangenorganisaties van uitkeringsgerechtigden;
c. deskundigen op persoonlijke titel.
Indien een gemeente niet wil dat een cliëntenraad getalsmatig wordt gedomineerd door leden
die geen cliënt zijn, is het aan te bevelen in de verordening aan te geven uit hoeveel cliënten
van de dienst de cliëntenraad (tenminste) moet bestaan. Dit kan op verschillende manieren. Zo
23

kan in de verordening worden bepaald wat precies de verhouding is tussen cliënten en nietcliënten,
bijvoorbeeld: ‘De verhouding tussen vertegenwoordigers van belangenorganisaties en
cliënten in de cliëntenraad is 50%- 50%’. Een andere mogelijkheid is dat in de verordening
wordt voorgeschreven dat minimaal een bepaald deel van de cliëntenraad uit cliënten moet
bestaan. Dit kan op de volgende wijze: ‘Tenminste tweederde deel van de leden dient cliënt te
zijn van de gemeentelijke sociale dienst’.
Het ligt voor de hand dat het college de leden van de cliëntenraad benoemd. Alleen als de
cliëntenraad uitsluitend zou kunnen adviseren aan de raad, moeten de leden door de raad
worden benoemd. Om te voorkomen dat het college een te directe invloed heeft op de
samenstelling van de cliëntenraad, kan er voor gekozen worden dat leden op voordracht
worden benoemd. Dit kan op verschillende manieren:
- Er wordt een aparte selectiecommissie ingesteld die de leden voordraagt.
- De cliëntenraad draagt zelf nieuwe leden voor.
- Bepaalde belangenorganisaties van cliënten mogen elk een lid voordragen. Deze
organisaties staan op een lijst die door het college wordt vastgesteld of het college nodigt
elke keer organisaties uit als nieuwe leden nodig zijn.
In de verordening kan ook iets geregeld worden over de onverenigbaarheid van functies. De
volgende functies zijn in ieder geval onverenigbaar met het lidmaatschap van een cliëntenraad:
lid van het college, lid van de raad en ambtenaar van de gemeente (of de afdeling sociale
zaken).
4.12 De voorzitter
Voor het aanwijzen van de voorzitter van de cliëntenraad zijn meerdere mogelijkheden. Zo
kunnen bijvoorbeeld de leden van de cliëntenraad uit hun midden een voorzitter kiezen. Ook
kan het college een onafhankelijke voorzitter benoemen. Onafhankelijk wil in dit geval zeggen
dat de voorzitter geen lid is van de cliëntenraad. De constructie van een onafhankelijke
voorzitter biedt de mogelijkheid om een gezaghebbend persoon binnen de plaatselijke
gemeenschap het voorzitterschap van de cliëntenraad te laten vervullen. Daarmee kan de
positie van de cliëntenraad, en dus ook de invloed van de uitgebrachte adviezen op het beleid,
worden versterkt.
4.13 De secretaris
De functie van secretaris van de cliëntenraad kan worden vervuld door een van de leden van de
cliëntenraad. Er kan ook voor worden gekozen het secretariaat te laten vervullen door een
medewerker van de sociale dienst. Deze constructie heeft als voordeel dat de leden van de
cliëntenraad niet belast hoeven te worden met administratieve en organisatorische zaken.
4.14 Zittingsduur
Om te voorkomen dat te weinig doorstroming plaatsvindt binnen de cliëntenraad, kan in de
verordening de zittingsduur van de leden beperkt worden. De zittingsduur kan bijvoorbeeld
worden beperkt tot twee of vier jaar, al dan niet met de mogelijkheid om één keer herbenoemd
24

te worden. In aanvulling hierop zou kunnen worden bepaald dat benoeming voor een tweede
termijn mogelijk is, tenzij sprake is van een andere kandidaat of kandidaten, en dat in dat geval
een nieuwe kandidaat wordt benoemd.
4.15 De faciliteiten
In de verordening kan in algemene zin worden geregeld dat de gemeente de cliëntenraad in
staat stelt zijn taken naar behoren te vervullen. In dat geval zou voor de volgende formulering
kunnen worden gekozen: ‘Het college zorgt er voor dat de cliëntenraad kan beschikken over de
middelen die noodzakelijk zijn om de in deze verordening geformuleerde taken te kunnen
uitvoeren’.
De gemeente kan in haar verordening ook neerleggen welke soort faciliteiten voor de
werkzaamheden van de cliëntenraad ter beschikking worden gesteld (zie subparagraaf 3.4.6).
Daarnaast kan in de verordening worden bepaald dat de gemeente in de begroting een
geldbedrag ten behoeve van de cliëntenraad opneemt, bijvoorbeeld voor kosten die verband
houden met deskundigheidsbevordering en organisatiekosten.
In de verordening kan ook worden geregeld dat de cliëntenraad een budget ontvangt in de vorm
van een subsidiebedrag. De cliëntenraad kan daartoe bijvoorbeeld een subsidieaanvraag bij het
college indienen.
4.16 De vergoeding
Het verstrekken van een vergoeding aan de leden van de cliëntenraad kan er toe bijdragen dat
de bereidheid van cliënten om zitting te nemen in zo’n cliëntenraad toeneemt. Er bestaat de
mogelijkheid zo’n vergoeding te verstrekken in de vorm van een onkostenvergoeding voor
vrijwilligerswerk (zie subparagraaf 3.4.6).
25

Bijlage 1 Gemeenten en cliëntenraden die aan de interviews hebben
deelgenomen
RSD Alblasserwaard Oost Vijfheerenlanden (vertegenwoordiger gemeente en contactpersoon
cliëntenraad)
Almelo (vertegenwoordiger gemeente en vertegenwoordiger cliëntenraad)
Alphen-Chaam (vertegenwoordiger gemeente)
Anna Paulowna (vertegenwoordiger gemeente)
Bergen (vertegenwoordiger)
Bergeijk (vertegenwoordiger gemeente)
Vereniging cliëntenraad sociale zekerheid Drenthe
Groningen (contactpersoon gemeente en secretaris cliëntenraad)
Heerlen (contactpersoon gemeente en secretaris cliëntenraad)
Hoorn (contactpersoon gemeente en vertegenwoordiger cliëntenraad)
Regio Noardwest Fryslân (contactpersoon gemeente en vertegenwoordiger van de
cliëntenraad)
Obdam (contactpersoon gemeente)
Rotterdam (contactpersoon cliëntenraad)
Sittard-Geleen (contactpersoon gemeente)
Venlo (contactpersoon gemeente en voorzitter cliëntenraad)
Vlissingen (contactpersoon gemeente).
26

Bijlage 2 Het vragenregister
Vraag
Wat is de uiterste datum wanneer de verordening
Verwijzing naar
paragraaf
cliëntenparticipatie in werking moet zijn getreden? 1.3
Wat houdt artikel 47 in? 2.2
Wat betekent artikel 47 in de praktijk? 2.2
Wat is de verhouding tussen het nieuwe artikel 47 en de MvT?
Moeten alle gemeenten een verordening cliëntenparticipatie
2.2
hebben? 2.2
Is het genoeg als de gemeente eenmaal per jaar een
klanttevredenheidsonderzoek houdt?
2.2
Welke factoren spelen een rol bij cliëntenparticipatie? 3.4
Kan ik de cliëntenparticipatie op grond van de IOAW en IOAZ
meenemen in de cliëntenraad op grond van de WWB?
3.6
Wie kunnen deelnemen aan cliëntenoverleggen? 3.4.5
Welke onderwerpen moeten er in de verordening geregeld
worden?
4.1 en 4.4
27