Geschiedenis van de groepspsychotherapie en groepsdynamica in ...

Carl Rogers (1970, p. 9) noemde de groep ‘de vermoedelijk meest invloedrijke sociale ontdekking van de
twintigste eeuw’. Hij ging in de jaren zestig meer met groepen werken (Rogers 1970) en onder meer door deze
ervaringen, werd het client-centered concept, ook in de psychotherapie, meer gericht op de ontmoeting.
Evenals op andere terreinen van het client-centered concept verliep de ontvangst (Speierer, 1976; Franke, 1978;
Mente & Spittler, 1980; e.a.) en de zelfstandige ontwikkeling van het client-centered groepswerk in het
Duitstalige gebied gedeeltelijk met veel vertraging. De eerste client-centered groepen in Duitsland vonden plaats
aan het eind van de jaren zestig. Op het Europese congres voor gesprekspsychotherapie in Würtzburg in 1974
presenteerde de werkgroep ‘Gruppenmethoden in der Gesprächspsychotherapie’ de eerste onderzoeken en
concepten (Jankowski e.a., 1976).
In Oostenrijk vonden de eerste op Rogers afgestemde groepsseminars al in 1972 plaats. Ze werden georganiseerd
(Schmid, 1997) in het kader van het ‘team für angewandte sozialpsychologie (tas)’, het eerste Oostenrijkse
client-centered opleidingsinstituut en de pioniersorganisatie van de ‘Arbeitsgemeinschaft Personzentrierte
Psychotherapie und Gesprächsführung (APG)’ dat in 1972 opgericht werd. Het tas en de APG werkten samen
met het Center for Studies of the Person in La Lolla in Californië dat opgericht werd door Carl Rogers.
De auteur heeft met zijn omvangrijke, driedelige werk over de client-centered groepspsychotherapie en
groepswerk (Schmid, 1994, 1996a, 1998a) voor de eerste keer een uitgebreide basis van antropologie, sociale
psychologie, theorie en praktijk van de client-centered psychotherapie gepresenteerd en dit ook in verband
gebracht met de Europese geschiedenis van de menselijke geest. In tegenstelling tot de algemene opvatting dat
het client-centered concept een individuele psychotherapiemethode is die ook voor groepen gebruikt kan
worden, wijst hij erop dat op historische, filosofische, psychologische en sociologische gronden, client-centered
werk beslist sociaal-psychologisch werk is en haar oorspronkelijke plaats dus in groepen ligt (Schmid, 1996b).
Uitgangspunt zijn een persoonlijke en dialogische antropologie en een fenomenologische kennistheorie op basis
van de ontmoetingsfilosofie, die begint bij het begrijpen van de mens als persoon, dat wil zeggen hem in zijn
substantiële en relationele vorm au serieus nemen, als zelfstandig relationeel wezen, autonoom en solidair
(Schmid, 1991, 1998b/c). De groep wordt opgevat als plaats van de persoonlijke ontmoeting, waar enerzijds de
persoonlijke ontwikkeling, en anderzijds relatievorming en politiek bewustzijn gestimuleerd wordt. Het
fundamentele feit dat de mens in groepen leeft en dat daar dus ook de conflicten ontstaan, maakt groepen tot de
voorbestemde plek voor conflicthantering. Het werken met grote groepen en het intergroepswerk vormen
belangrijke mogelijkheden om groeps- en individueel egoïsme te overwinnen en begrip te krijgen voor de
groepsdynamiek en voor maatschappelijke gebeurtenissen.
Groepswerk wordt dus, juist ook in de psychotherapie en op klinisch gebied, opgevat als werk op de grens van
individu en maatschappij, waardoor uitgangspunten in de richting van sociotherapeutisch werk ontstaan. Een
persoonlijk gevoel van ontmoeting, mogelijk gemaakt door de aanwezigheid (Präsenz) van de groepstherapeut
respectievelijk -leider (Schmid, 2001a/b/c, 2002), is de basis van een therapeutische sfeer waarin de deelnemers
afwisselend voor elkaar therapeutische functies op zich nemen. Het uitgangspunt waarin de
persoonlijkheidsontwikkeling voorop gesteld wordt, gaat door de ervaring van het zelf, en klinisch-therapeutisch,
uit van de hulpbronnen van het individu en van de groep. De client-centered groepspsychotherapie, die opgevat
kan worden als een kunstzinnige, praktische en wetenschappelijke bezigheid die een speelse en creatieve aanpak
van de hulpbronnen van het individu en de groep vereist, leidt tot een therapeutische praktijk van zelfrealisatie.
Door de groeps-‘leider’ te beschouwen als een tolk ontstaat een geëmancipeerde opvatting van macht als het
geven van macht, die een subversieve en revolutionaire kracht voor de psychotherapie evenals voor
maatschappelijke verandering in zich draagt. Psychotherapie wordt vanuit dit existentieel-fenomenologische
gezichtspunt en deze context tot een ethische discipline, die bedoeld is als een Ant-Woord op de Aan-Spraak
makende respectievelijk hulpzoekende mensen en groepen.
Vanaf 1978 werd volgens deze opvatting het ‘La Jolla Programma in Oostenrijk’, een achtdaagse client-centered
encounter-workshop door de auteur en enkele collega’s georganiseerd (Schmid, 1996, p. 411-424; Schmid &
Wascher, 1994). Aanvankelijk werd deze workshop jarenlang geleid door Douglas Land, een van de drie
grondleggers van het La Jolla programma in Californië (sinds 1968; Coulson, Land & Meador, 1977) en werd
later gehouden als ‘Austria-Programm’ met verschillende internationale leiders. In Großrußbach bij Wenen
wordt jaarlijks een belangrijke workshop georganiseerd met afwisselend werk in kleine en grote groepen, livesupervisie
door groepsleiders en zelf ingevoerde leergroepen, die zich een vaste plaats heeft veroverd in de
opleiding van groepstherapeuten, groepsadviseurs, groepsleiders, leerkrachten, maatschappelijk werkers,
bedrijfsleiders enzovoort.
Anders dan de eerder genoemde methoden die alle werkgroepen van de ÖAGG vormden, wordt het clientcentered
groepswerk vertegenwoordigd door het ‘Institut für Personzentrierte Studien der Arbeitsgemeinschaft
Personzentrierte Psychotherapie, Gesprächsführung und Supervision - Vereinigung für Beratung, Gruppenarbeit
und Therapie’ (IPS der APG). Het instituut verzorgt een opleiding voor client-centered groepswerk en een
opleiding en nascholing voor client-centered groepspsychotherapie. Ook in de opleiding voor supervisie en
organisatieontwikkeling van het instituut wordt grote waarde gehecht aan de theorie en praktijk van het werk met
9