Geschiedenis van de groepspsychotherapie en groepsdynamica in ...

grondlegger. Zijn veldtheorie en actie-onderzoek vormden de oorsprong van de ‘klassieke’ groepsdynamica. In
essentie komt ze voort uit de National Training Laboratories (NLT) en haar T-groepen (‘trainings-groepen’) en
Organisation-Labs. Al spoedig deed de groepsdynamica ook in Europa en in Duitstalige gebieden haar intrede:
de Europese tegenhanger van de Amerikaanse groepsdynamica was aanvankelijk (vanaf 1962) het ‘Europäische
Forum für Human Relation Trainings’ en vanaf 1965 ontstond daaruit het ‘Europäische Institut für
Transnationale Studien von Gruppen und Organisationsentwicklung’ (EIT). Het gebruik van de groepsdynamica
lag en ligt primair op bedrijfsgebied.
De pionier van het klassieke groepsdynamische werk in Oostenrijk – en ook in Europa – was Traugott Lindner
(vergelijk Schwarz e.a., 1993). Gestimuleerd door Gordon Lippits organiseerde hij het eerste laboratorium voor
groepsdynamica in een Duitstalig land. Het was sowieso het eerste in Europa en het vond in 1954 plaats ten tijde
van de Amerikaanse bezetting in Linz met Leland P. Bradford en anderen. Slot Hernstein, ten zuiden van
Wenen, werd vanaf 1968 een begrip voor de scholing van leidinggevenden. Lindner zette samen met anderen het
tijdschrift Gruppendynamik op.
In Europa verspreidde de sensitivity-training zich vanaf 1955-1956 (Lapassade, 1972, p. 63). Pas in 1963 vond,
georganiseerd door het Frankfurter Instituut voor maatschappelijk onderzoek en het Frankfurter Sigmund-Freud-
Instituut samen met NTL, het Schliersee-Seminar plaats onder leiding van Tobias Brocher en Donald Nylen. Het
was het eerste seminar voor groepsdynamica voor leerkrachten in Duitsland (Minssen, 1965). Ook Max
Horkheimer behoorde tot de organisatoren. Deze impulsen werden onder anderen door Tobias Brocher en Adolf
Martin Däumling doorgegeven in seminars met zeer uiteenlopende beroepsgroepen.
Tot andere pioniers van de groepsdynamica in Duitstalig gebied behoort de in Innsbruck werkzame pastorale
sociaalpsycholoog Pio Sbandi (1973) die zich onder meer heeft ingezet voor het invoeren van de
groepsdynamica in de opleiding voor pastorale zorg.
Bijna geen andere psychologische stroming bereikte zo’n groot publiek als ‘de groepsdynamica’. Beslissend
voor het feit dat de groepsbeweging niet beperkt bleef tot vakkundigen, groepstherapeuten en de interesse van
organisaties, was echter de ‘encounter-beweging’ die een grote groep mensen individuele en psychologische
hulp beloofde (zie verder). De ‘klassieke sensitivity-training had als eerste doel de deelnemers tot betere
leidinggevenden te vormen, dus het prestatievermogen te verbeteren, en was daardoor, ook al was het afwijkend
van de conventionele scholingsprogramma’s, toch een ‘typisch product van de industriële prestatiemaatschappij’.
T-groeptrainers kwamen vaak uit de psychoanalytische hoek en gedroegen zich dus gedistantieerd en neutraal,
interpreteerden en fungeerden als projectie- en overdrachtsfiguur.
In het algemeen geldt voor de klassieke groepsdynamica dat haar interesse vooral begint op de grens van groep
en organisatie, terwijl de encounter-beweging zich op de grens van groep en individu plaatst. In de T-groepen
staat de structuur van de intermenselijke relatie en het experimentele onderzoek in kleine groepen centraal, in de
encountergroepen de persoonlijke ontwikkeling [‘growth’] in en door intermenselijke relaties (vergelijk Petzhold
& Frühma, 1986).
De psychoanalyticus Schindler begon in 1949 in het toenmalige ziekenhuis voor psychiatrie en neurologie in
Wenen met de ontwikkeling van de bifocale gezinstherapie, waarin als proef groepstherapeutische en
groepsdynamische methoden verbonden werden aan een therapiemodel dat zijn waarde bewees in het klinische
werk.
Al in 1959 werd in Oostenrijk de vereniging ‘Österreichischer Arbeitskreis für Gruppendynamik und
Gruppenpsychotherapie (ÖAGG)’ opgericht, onder anderen door Raoul Schindler en de psychoanalyticus Hans
Strotzka. Pas in 1967 ontstond de ‘Deutsche Arbeitskreis für Gruppendynamik und Gruppenpsychotherapie
(DAGG)’. Het tijdschrift Gruppenpsychotherapie und Gruppendynamik, meer analytisch afgestemd, is het
orgaan van DAGG. Het andere Duitstalige tijdschrift over dit onderwerp is meer sociaal-wetenschappelijk
georiënteerd: Gruppendynamik – Forschung und Praxis ontstond als een uitgave voor de pers van het NTLorgaan
Journal of Applied Behavioral Science in 1969. Sinds 1980 heet het Gruppendynamik – Zeitschrift für
angewandte Sozialwissenschaft. In het jaar 1972 werd de ‘ÖGGG’ (spreek uit ‘Ö drei G’), tegenwoordig
‘Österreichische Gesellschaft für Gruppen- und Organisationberatung’ (ÖGGO) opgericht. In 1970 vond het
eerste organisatielaboratorium in Duitsland plaats, in Bad Teinach.
In het kader van de wettelijke regeling voor psychotherapie in Oostenrijk (de psychotherapiewet van 1990, die
de uitoefening van psychotherapie en dus ook van groepspsychotherapie regelt) noemden de therapeutische
vertegenwoordigers van de groepsdynamica hun richting ‘dynamische groepspsychotherapie’. In hun
ontwikkelingsproces waren de dieptepsychologische (psychoanalyse) en sociaal-psychologische beginselen
(Lewin) evenals het psychodrama (Moreno) het belangrijkste. ‘Dynamische groepspsychotherapie wil met
behulp van de groepsvorm onder leiding van de groepstherapeute, door het ontsluiten van eigen (aanwezige)
gezonde krachten leiden naar de eigen genezing en maakt daarbij gebruik van verscheidene technieken om dit
zichtbaar te maken, net als bij feedback.’ Ze ‘is therapie van het individu door de groep evenzeer als therapie van
de groep door de groep’ (Voracek, 1995, p. 109).
7